UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I HISTORISË SHKOLLA DOKTORALE: MARRËDHËNIE NDËRKOMBËTARE

Transcription

1 UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I HISTORISË SHKOLLA DOKTORALE: MARRËDHËNIE NDËRKOMBËTARE TEMA: TERRORIZMI DHE REAGIMI SHTETEROR PAS LUFTES SE FTOHTE (Punim për mbrojtjen e gradës shkencore Doktor i Shkencave në Marrëdhënie Ndërkombëtare ) Përgatiti: Kandidati Enri HIDE Udhëheqës Shkencor: Prof. Dr. Ferit DUKA 1

2 PASQYRA E LËNDËS PARATHËNIE HYRJE Metodologjia dhe teoritë e terrorizmit 1. Prirje bashkëkohore të terrorizmit jo-shtetëror Objekti i studimit dhe metodologjia e hulumtimit shkencor Debati teorik mbi terrorizmin: përparësitë dhe të metat KREU I Aspekte ndërkombëtare të terrorizmit 1. Aspekte historike të terrorizmit Tipologjitë e terrorizmit Organizatat ndërkombëtare dhe terrorizmi Lidhja e Kombeve dhe terrorizmi OKB dhe terrorizmi NATO dhe Terrorizmi Bashkimi Evropian dhe terrorizmi Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe dhe terrorizmi KREU II Feja dhe terrorizmi: qasje gjeopolitike 1. Feja si instrument përligjës i dhunës politike Feja dhe gjeopolitika e qytetërimeve Impakti gjeopolitik i globalizmit mbi nacionalizmin dhe fenë KREU III 2

3 Islami politik si faktor gjeopolitik 1. Islami politik si përçues interesash gjeopolitike Shteti dhe feja në Islam Islami politik si pjesë e identitetit në Lindjen e Mesme Fondamentalizmi islamik si faktor gjeopolitik Organizatat terroriste islamike si vektorë interesash gjeopolitike: Hizbullahu dhe Hamasi Terrorizmi islamik dhe lufta nacional-çlirimtare: rasti i Algjerisë Terrorizmi islamik si luftë globale: rasti i Al Kaedës KREU IV Fondamentalizmi islamik dhe Ballkani Perëndimor 1. Arkitektura dhe sfidat e sigurisë në Ballkan pas Luftës së Ftohtë Ndryshimet demografike dhe gjeopolitika në Evropë dhe Ballkan pas Luftës së Ftohtë Islami politik dhe Ballkani Raste Studimore: vendet e Ballkanit përballë fondamentalizmit islamik Bullgaria Shqipëria Bosnjë-Hercegovina Serbia dhe Mali i Zi Maqedonia Turqia PËRFUNDIME LITERATURA

4 PARATHËNIE Ky punim doktoral synon të hulumtojë një prej fenomeneve që po pështjellojnë më shumë botën akademike të marrëdhënieve ndërkombëtare, çështjet e luftës dhe të paqes, raportin mes aktorëve shtetërorë dhe atyre jo-shtetërorë në epokën e Pasluftës së Ftohtë (me fokus pas 11 shtatorit 2001): terrorizmin dhe reagimin gjeopolitik të aktorëve shtetërore ndaj këtij kërcënimi. Punimi që do të synojë të kontrollojë dhe vlerësojë një teori të sigurisë ndërkombëtare: atë të terrorizmit dhe variablave gjeopolitikë që lidhen me të. Për ta realizuar këtë ai do përdorë fenomenin e terrorizmit si kërcënim asimetrik, ontologjinë dhe sovranitetin e entiteteve shtetërore, si dhe do ta vërë këtë qasje teorike vazhdimisht përballë elementëve teorikë që burojnë nga tradicionalistët e marrëdhënieve ndërkombëtare. Rëndësia e këtij studimi del në pah duke parë vëmendjen në rritje që po i kushtohet terrorizmit ndërkombëtar si nga aktorët shtetërorë ashtu dhe studiuesit e shkencave politike, marrëdhënieve ndërkombëtare apo të fushave të tjera, si psikologjia, apo ekonomia. Nga ana tjetër, përgjatë dekadës së fundit, hulumtimi shkencor i kësaj dukurie duket se po përqendrohet në lidhjen gjithnjë e më të fortë të terrorizmit me gjeopolitikën dhe mënyrën sesi shtetet po reagojnë ndaj tij, duke e përdorur shpeshherë për të promovuar ose përligjur interesat e tyre të politikës së jashtme me natyrë gjeopolitike apo dhe ekonomike. Kjo pasqyrohet jo vetëm në doktrinat e sigurisë kombëtare dhe politikës së jashtme të shteteve të mëdha, si Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe, Kina apo Rusia, por edhe kur shqyrtohen shtete me komponentë më të vegjël fuqie, si ato të Lindjes së Mesme apo dhe disa vende të Ballkanit, të cilët janë përfshirë në analizën tonë të dimensioneve gjeopolitike që ka marrë terrorizmi dhe lufta ndaj tij. Në këtë kuadër, ky punim bëhet i rëndësishëm si në kuadrin e një vlere të shtuar për studimet e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe sigurisë ndërkombëtare në mjedisin akademik shqiptar, ashtu dhe përmes ofrimit të një perspektive të re të interpretimit të dukurisë së terrorizmit ndërkombëtar dhe reagimit ndaj tij të shteteve të rajonit të Ballkanit Perëndimor. Sa i takon këtyre të fundit, kontributi ynë qëndron në ofrimin e një kuadri të plotë analitik global, rajonal dhe kombëtar të interpretimit të fenomeneve që kërcënojnë 4

5 sigurinë e shteteve të Ballkanit, si fondamentalizmi islamik dhe terrorizmi me prapavijë fetare. Duke analizuar ndikimin e terrorizmit në përpilimin dhe implementimin e strategjive të sigurisë si dhe ndikimin e kësaj dukurie në aplikimin e vizioneve gjeopolitike të shteteve të ndryshme dhe krahasimit të tyre me vendet e rajonit tonë ofrohet një qasje më e plotë që kontribuon jo vetëm në thellimin e studimeve në fushën e sigurisë dhe gjeopolitikës në vendin tonë, po edhe politikëbërësve të kësaj sfere. Dukurinë e terrorizmit e kemi parë pikësëpari si një kërcënim asimetrik me histori të lashtë që ka qenë pjesë e pandarë jo vetëm e shoqërive dhe e entiteteve politike, por edhe e marrëdhënieve që këta kanë krijuar mes tyre. Aktet terroriste ose kërcënimi për të përdorur akte të tilla ka ekzistuar për mijëvjeçarë të tërë të historisë së njerëzimit. Megjithëse kjo dukuri ka një histori më të gjatë se ajo e kombit-shtet, përdorimi i terrorit nga qeveritë dhe ata që kontestojnë pushtetin e tyre vazhdon të kuptohet në mënyrë të mjegullt. Ndërsa domethënia e fjalës terror është e qartë në vetvete, vërehet një pështjellim i domethënies së termit kur aplikohet në akte dhe aktorë të botës reale. Pjesë e këtij pështjellimi, siç rezulton nga ky punim shkencor, ndodh për shkak të përdorimit të taktikave të terrorit nga aktorë që u përkasin të gjitha niveleve të një ambienti social dhe politik. Studimi i terrorizmit në prizmin që kemi përzgjedhur na ka vendosur shpeshherë përballë sfidave me karakter sa konceptual, aq dhe teorik, metodologjik e normativ. Kjo sepse interesi ynë shkencor ka qenë ai i ndërthurjes së studimit të rrënjëve të fenomenit me impaktin gjeopolitik që ka krijuar mbi shtetet dhe me efektin e sigurisë/pasigurisë që ka prodhuar mbi opinionin publik botëror. Një ndërthurje e tillë ka pasur nevojë pikësëpari për një qartësi metodologjike dhe konceptuale prej nga ku të zinte fill analiza jonë shkencore, ndaj dhe sfida fillestare me të cilën u ndeshëm ishte ajo e qartësimit të konceptit të terrorizmit, për ta bërë atë sa më operacional, në funksion të analizës së tij të mëtejshme. Për këtë arsye, që në hyrjen e tij punimi i kushton një vëmendje të posaçme metodologjisë shkencore mbi të cilën ndërtohet e gjithë struktura analitike si dhe teorive të ndryshme mbi sigurinë ndërkombëtare dhe terrorizmin si fenomen sigurie, duke identifikuar përparësitë dhe të metat e tyre. Në vijim, Kreu 1 trajton aspektet ndërkombëtare të terrorizmit, duke shqyrtuar fillimisht rrënjët historike të tij. Ai parashtron etapat nëpër të cilat ka kaluar trajtimi i 5

6 kësaj dukurie sigurie që nga lashtësia (epoka e zealotëve dhe asasinëve), nëpër mesjetë, tek koncepti i terrorit i përdorur gjatë Revolucionit Francez, mënyra sesi e instrumentalizuan terrorin anarkistët rusë në fillim të shekullit të njëzetë, veshja e terrorizmit me mantel politik dhe ideologjik gjatë Luftës së Ftohtë nga grupet e ekstremit të majtë në Evropën Perëndimore si dhe futja e komponentit fondamentalist fetar në përligjen e akteve terroriste për qëllime krejtësisht gjeopolitike, sidomos pas 11 shtatorit Një pjesë e rëndësishme e kësaj analize historike kalon edhe përmes trajtimit të fenomenit të terrorizmit ndërkombëtar nga organizatat ndërkombëtare, si Lidhja e Kombeve, Organizata e Kombeve të Bashkuara, NATO, Bashkimi Evropian, e kështu me radhë. Kreu 2 është fokusuar tek raporti gjeopolitik midis fesë dhe terrorizmit, sidomos në epokën bashkëkohore të rritjes së intensitetit të përdorimit të fesë Islame për të përligjur akte terroriste si në botën myslimane ashtu dhe në atë perëndimore. Ky kapitull ndalet pikësëpari tek roli që ka luajtur feja si instrument justifikues i dhunës politike, duke nxjerrë në pah faktin se jo vetëm feja myslimane, por edhe doktrinat e tjera fetare janë përdorur gjerësisht në këtë kuadër. Përpos kësaj, sidomos në epokën e Pasluftës së Ftohtë është ndezur debati shkencor mbi dimensionin gjeopolitik në raportet midis qytetërimeve, fillimisht nga Samuel Huntington, e më pas nga një sërë studiuesish të tjerë. Kreu 2 përmbyllet me një analizë të impaktit gjeopolitik të globalizmit mbi nacionalizmin dhe fenë, duke argumentuar se dukuria e globalizmit ka ndikuar në fakt në rritjen e dozave të nacionalizmit dhe në forcimin e raportit të këtij të fundit me fenë. Në vijim, Kreu 3 përqendrohet tek Islami politik, si një komponent më specifik i marrëdhënies midis fesë dhe terrorizmit. Ai e trajton Islamin politik si një përçues interesash gjeopolitike duke shqyrtuar së pari marrëdhëniet mes shtetit dhe fesë në botën islame, e më pas duke e trajtuar islamin politik si pjesë të identitetit në rajonin e Lindjes së Mesme. Kreu 3 vijon me analizën e fondamentalizmit islamik si faktor gjeopolitik, jo vetëm në Lindjen e Mesme apo botën arabe, por tashmë në rang global. Fondamentalizmi islamik është bërë pjesë e pandashme e studimit të terrorizmit ndërkombëtar, sidomos pas sulmeve terroriste në Shtetet e Bashkuara më 11 shtator Qasja jonë është konkretizuar nëpërmjet shqyrtimit të disa prej organizatave më të rëndësishme 6

7 fondamentaliste me impakt të madh gjeopolitik në Lindjen e Mesme dhe më gjerë, të tilla si Hizbollahu, Hamasi apo Al Kaeda. Punimi përmbyllet me Kreun 4, i cili i jep punimit tonë një përmasë të rëndësishme dhe mjaft interesante, pasi trajton rastin e fondamentalizmit islamik në Ballkanin Perëndimor dhe pasojat gjeopolitike të tij për raportet midis shteteve të rajonit me njëri-tjetrin por edhe me qendrat e mëdha të fuqisë global. Pasi fillon me një pasqyrim të arkitekturës së re të sigurisë dhe gjeopolitikës në Ballkan pas Luftës së Ftohtë, Kreu 4 vijon me një qasje gjeopolitike ndaj ndryshimeve demografike në Evropë (dhe më konkretisht në Ballkanin Perëndimor). Më tej analizohet shkalla e përhapjes së fondamentalizmit islamik në Ballkan dhe impakti i tij tek siguria dhe gjeopolitika rajonale, duke u përqendruar në disa raste studimore, si Bosnjë-Hercegovina, Maqedonia, etj. Sigurisht që sipërmarrja jonë nëpërmjet një studimi të tillë shkencor kërkon një qasje shumëpërmasore edhe nga pikëpamja e problematikës së gjerë të shtjelluar në literaturën bashkëkohore. Për këtë arsye, është përdorur një shumëllojshmëri burimesh bibliografike, duke mundësuar gërshetimin e hulumtimit empirik të rasteve të shfaqjes së dhunës terroriste me interpretimin teorik në funksion të ndryshimit të strategjive të shteteve dhe politikës së tyre të jashtme. Përveç sipërmarrjes së një analize empirike, një rëndësi të madhe kanë marrë edhe burime të tjera parësore, si dokumentet e strategjive të sigurisë kombëtare të shteteve të fuqishme, si Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe dhe Rusia, apo të vendeve me komponentë më të vegjël fuqie, si vendet e Lindjes së Mesme, apo edhe ato të Ballkanit. Dokumentet e strategjive të sigurisë kombëtare të këtyre shteteve ndihmojnë për të vëzhguar mënyrën sesi shtete të ndryshëm kanë reaguar ndaj dukurive të reja të sigurisë, të shfaqura pas Luftës së Ftohtë, si dhuna terroriste. Gjithashtu ato ofrojnë një mundësi reale për të analizuar sesi kërcënimet nga terrorizmi apo fondamentalizmi islamik janë përthyer në ndryshime të vizionit gjeopolitik të këtyre shteteve ndaj rajoneve si Lindja e Mesme, Azia Qendrore apo dhe Ballkani Perëndimor. Burim tjetër që mund të klasifikohet si parësor është legjislatura mbi aktet dhe dhunën terroriste e një sërë vendeve, e cila kontribuon në përvijimin e një tabloje më të qartë të brendshme të impaktit të terrorizmit mbi shoqëritë dhe sistemet e brendshme politike, sidomos të vendeve perëndimore. 7

8 Nga ana tjetër, pjesë e hulumtimit tonë shkencor kanë qenë edhe një sërë dokumentesh të organizatave ndërkombëtare marrëveshje, traktate apo protokolle të ndryshëm si rezolutat e Këshillit të Sigurisë të Kombeve të Bashkuara, të Bashkimit Evropian, Këshillit të Evropës, Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, etj. Këto burime dokumentojnë impaktin e terrorizmit ndërkombëtar edhe në mënyrën e funksionimit të këtyre organizatave, duke dëshmuar më tej rëndësinë gjeopolitike që marrin edhe aktorët ndër-qeveritarë në kontekstin e përpjekjeve globale të luftës kundër terrorizmit. Por njëkohësisht përmes analizës së këtyre dokumenteve parësore del në pah edhe vështirësia që hasin organizatat ndërkombëtare kur duhet të marrin vendime që prekin sovranitetin dhe politikën e jashtme të shteteve në arenën ndërkombëtare. Një gamë e tillë literature mundëson jo vetëm analizën historike dhe empirike, por edhe atë teorike apo tematike të dukurisë së terrorizmit ndërkombëtar. Në këtë kontribuon veçanërisht përdorimi i burimeve bibliografike dytësore, duke ofruar një panoramë të plotë të teorive të sigurisë ndërkombëtare në përgjithësi dhe të atyre mbi terrorizmin në veçanti. Nga ana tjetër numër i konsiderueshëm burimesh dytësore të përdorura në këtë punim hedhin dritë mbi debatet e mëdha të kësaj fushe sa u takon raporteve mes fesë dhe gjeopolitikës, fesë dhe identiteteve kombëtare, gjeopolitikës dhe terrorizmit apo marrëdhënieve mes fondamentalizmit islamik, Islamit politik dhe shtetit në rajone të ndryshme të botës. Së fundi, nuk mund të lë pa përmendur falënderimet dhe mirënjohjen time më të thellë për disa njerëz që më kanë ndihmuar në këtë rrugëtim të gjatë hulumtues. Së pari, shpreh mirënjohjen time më të thellë për udhëheqësin tim shkencor në këtë sipërmarrje të vështirë, Prof. Dr. Ferit Dukën, i cili me njohuritë, urtinë, përkujdesjen e vazhdueshme metodologjike dhe punën e papërtuar mbi çdo detaj të këtij punimi, ka kontribuuar në sendërtimin e një kuadri të plotë dhe rigoroz metodologjik dhe analitik. Këshillat e tij të vyera dhe mbështetja e vazhdueshme kanë kontribuuar në atë që do të kishte qenë e vështirë. Një falënderim dua t ia dedikoj gjithashtu Departamentit të Historisë të Universitetit të Tiranës, tek i cili kam gjetur gjithnjë mbështetje dhe inkurajim në tejkalimin e sfidave të shumta që janë shfaqur gjatë kohës së kryerjes dhe finalizimit të punës kërkimore në kuadër të studimeve doktorale. Dua gjithashtu të falënderoj kolegët e Universitetit Europian të Tiranës dhe veçanërisht Administratorin e universitetit, Z. Henri 8

9 Çili, i cili ka ndjekur me interesim të posaçëm ecurinë time në studimet doktorale, duke më nxitur vazhdimisht për të arritur objektivat e mia në kuadër të procesit të lartpërmendur. 9

10 HYRJE Metodologjia dhe teoritë e terrorizmit 1. Prirje bashkëkohore të terrorizmit jo-shtetëror 2. Objekti i studimit dhe metodologjia e hulumtimit shkencor 3. Debati teorik mbi terrorizmin: përparësitë dhe të metat e modeleve analitike 10

11 1. Prirje bashkëkohore të terrorizmit jo-shtetëror Studimi i terrorizmit është shumëdimensional, pasi këtij fenomeni mund t i qasemi nëpërmjet disiplinave të ndryshme, siç mund të jenë kriminologjia, shkencat politike, studimet e luftës dhe të paqes, gjeopolitika, shkencat e komunikimit apo studimet fetare. Gjatë përkufizimit të nocionit të terrorizmit ekzistojnë disa probleme themelore, që e bëjnë shumë të vështirë debatin shkencor mbi përkufizimin e tij. Vështirësia rritet edhe më shumë kur përpiqemi ta përcaktojmë këtë term në mënyrë që të përshkruajë metodat e përdorimit të dhunës së nivelit të ulët kundrejt luftërave të mirëfillta moderne ndërshtetërore. Për rrjedhojë, kjo i ka orientuar studiuesit e ndryshëm të këtij fenomeni drejt përdorimit të konteksteve të ndryshëm konceptualë dhe fushave të ndryshme të studimit, duke i interpretuar aktet e terrorizmit si krim, si proces politik, si luftë, si proces komunikimi dhe/ose si kryqëzatë. 1 Dhe pse këto janë pesë lente konceptuale përmes të cilave është interpretuar më së shumti terrorizmi, ato nuk e përjashtojnë njëra-tjetrën, madje shumë studiues kanë përdorur qasje të ndërthurura në analizën sistematike që ata i kanë bërë terrorizmit, duke integruar brenda tyre edhe elementë nga fusha e psikologjisë. 2 Një akt terrorizmi mund të kryhet në kontekstin e një lufte dhe mund të konsiderohet një shkelje e rëndë e ligjeve të luftës, si në rastet e krimeve të luftës gjatë Luftës së Dytë Botërore, apo të krimeve të luftës të kryera gjatë luftërave në ish-jugosllavi. Nga ana tjetër, një akt i dhunës terroriste mund të ketë si qëllim primar përdorimin si instrument propagandistik komunikimi, me qëllim impresionizmin e një audience të caktuar. Por gjithashtu ka shumë shembuj historikë kur dhuna terroriste është interpretuar si sakrificë për qëllime fetare, përmes të cilët terroristi synon të sakrifikojë jetë të civilëve të pafajshëm për qëllimet e tij, ose edhe veten si martir. Duke qenë një fenomen mjaft dinamik, me ndryshimin e prirjeve në përdorimin e terrorizmit, ndryshon edhe mënyra më e plotë e interpretimit të tij: 1 Si për shembull në rastin e së ashtuquajturës Luftës së Shenjtë apo siç njihet ndryshe Xhihad. Alex Schmid, Frameworks for Conceptualizing Terrorism, në Terrorism and Political Violence, Vëll. 16, Nr. 2, 2004, ff Alexander Riley, Psychology of Terrorism: classic and contemporary insights, International Social Science Journal, Vëll. 60, Nr. 197, Shtator/Dhjetor 2009, ff

12 terrorizmi ndryshon paralelisht me instrumentet e dhunës dhe të komunikimit, duke bërë të ndryshojë dhe konteksti në të cilin ai vepron. 3 Në këtë kuptim, terrorizmi përdor dhunën si mjet komunikimi me një audiencë më të gjerë ngase viktimat e tij të drejtpërdrejta civile, duke përdorur të ashtuquajturën gjuhë të gjakut për t iu drejtuar një qeverie, një grupi të caktuar, apo një grupi shoqërish e kombesh. 4 Nga studimi i literaturës mbi terrorizmin rezulton se studiuesit nuk janë fokusuar shumë në analizën e terrorit si një gjendje mendore. 5 Terroristët mund të luajnë me frikën nga vdekja e dhunshme duke u përpjekur të maksimizojnë pasigurinë dhe ankthin tek grupi i drejtpërdrejtë i viktimave si dhe tek grupi më i gjerë shoqëror të cilit ata i përkasin në nivel kolektiv. Nga ana tjetër, terrorizmi është një aktivitet, metodë ose taktikë e cila, si rrjedhojë e një procesi psikologjik, ka si objektiv të prodhojë terror. 6 Në një studim të tij për këtë çështje, komisioni i posaçëm i Departamentit amerikan të Drejtësisë, që në mes të viteve 1970-të vinte në dukje se: Një problem themelor i kuptimit që ne kemi për terrorizmin është vetë përkufizimi i tij. [...] Mungesa e saktësisë në përdorimin e tij i ka shtyrë disa të besojnë se koncepti nuk mund të ketë një përkufizim konkret brenda një konteksti normativ. 7 [...] Pjesë e problemit është kategorizimi që ne i bëjmë atij si një aktivitet në thelb kriminal. Në fakt terrorizmi është në teknikë.[...] Terrori është një fenomen i 3 Alex P. Schmid (ed.), The Routledge Handbook of Terrorism Research, Nju Jork: Routledge, 2011, f Një tregues në mbrojtje të argumentit se terroristët i shohin sulmet e tyre, veç të tjerash, edhe si mjet komunikimi, mund të përftohet nga studimi empirik i deklaratave të organizatës terroriste Al-Kaeda dhe ish-liderit të saj Osama bin Laden. Në një prej tyre, në fund të janarit 2009, ai deklaronte se: nëse do të kishte qenë e mundur që t i përçonim mesazhet tona tek ju përmes fjalëve, nuk do të kishte qenë e nevojshme të përdornim aeroplanët. Shih tekstin e plotë të mesazhit sipas agjencisë ndërkombëtare të lajmeve Associated Press, datë 01/03/ [Nga gjuha angleze: state of mind ] Frika është emocioni më i fortë që përjetojnë qeniet njerëzore, siç kanë dëshmuar edhe studiues të shumtë. Siç ka argumentuar Thomas Hobbes, Frika nga dhuna dhe vdekja e dhunshme qëndron në themel të procesit të terrorit. Për këtë arsye, edhe disa nga konceptet kryesore të sigurisë lidhen me këtë lloj procesi psikologjik: si, për shembull, termat: liri nga frika, frika si mjet i totalitarizmit, etj. Hobbes, Leviathan, Botimet Dita 2000, posaçërisht Kreun 1 & 2. 6 Martha Crenshaw, The Psychology of Terrorism: an Agenda for the 21 st Century, në Political Psychology, Vëll. 21, 2000, ff Jeff Victoroff, The Mind of the Terrorist: A Review and Critique of Psychological Approaches, në Journal of Conflict Resolution, Vëll. 49, 2005, ff Gjithashtu më në përgjithësi mbi këtë problematikë, shih Jerrold Post, Leaders and their Followers in a Dangerous World: the Psychology of Political Behavior, Nju Jork: Ithaca, Cornell University Press, 2004, posaçërisht Kapitujt 1 & 2. Bruce Hoffman, Inside Terrorism, Uashington: Columbia University Press, 2006, ff Megjithatë, siç na kujton Lutwig Wittgenstein: Çdo gjë që mund ta rrokë mendimi, mund të mendohet qartësisht. Çdo gjë që mund të shprehet me fjalë mund të shprehet qartësisht. Lutwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus,

13 natyrshëm; ndërsa terrorizmi është shfrytëzimi i vetëdijshëm i terrorit. Terrorizmi është imponues, i ideuar për të manipuluar vullnetin e viktimave të tij dhe audiencën më të gjerë. Vetë natyra e krimit prodhon një shkallë kaq të lartë frike, nëpërmjet aktit të kryerjes së veprës [...] ose nëpërmjet indiferencës që ky akt tregon për jetën njerëzore. Kjo frikë e tmerrshme përbën burimin e fuqisë së terroristit dhe i komunikon sfidën e tij shoqërisë. 8 Në terma psikologjikë terrori mund të shihet si një reagim tepër emocional ndaj akteve të caktuara të dhunës, një lloj i veçantë frike ekstreme ose ankthi i thellë që paralizon një njeri i cili ndjehet [individualisht] i paaftë t i kundërvihet dhe të neutralizojë kërcënimin që i kanoset nga dhuna. 9 Në këtë kuptim, terrorizmi prodhon shpeshherë një nivel të lartë ankthi, i përkthyer në pasiguri, tension dhe frikë. M. E. Silberstein e ka përshkruar ndjesinë e terrorit në këtë mënyrë: Një gjendje frike e thellë e shkaktuar nga kërcënimi sistematik i burgosjes, sakatimit apo vdekjes. Ajo intensifikohet kur viktima është e pambrojtur në duart e një qenieje tjetër njerëzore. Të gjithë kemi frikë se mos lëndohemi apo vritemi. Terroristi i manipulon individët dhe qeveritë duke shfaqur kërcënimin e lëndimeve apo vdekjeve njerëzore. Terroristi kërcënon prirjen më fondamentale njerëzore vullnetin për t i mbijetuar kërcënimit i paprekur. [...] Për shkak se viktimat e një terroristi janë të paarmatosur, civile dhe të rastësishme, frika e viktimës përjetohet nga të gjithë vëzhguesit e jashtëm, që janë njësoj vulnerabël. 10 Në ligjërimin e përditshëm politik ekziston një pajtim shumë më i madh mbi konotacionin negativ të terrorizmit dhe simbolikën që e shoqëron atë, sesa mbi aspektin empirik të këtij termi. Sipas Rigstad, ky fakt konsiderohet gjerësisht si një arsye e mirë për t iu larguar kategorizimit të zakonshëm të kuptimit të terrorizmit dhe si një përpjekje për të ndërtuar një përkufizim neutral gjakftohtë. 11 Nga pikëpamja empirike është e vërtetë se gjatë dy dekadave të fundit terroristët janë angazhuar në akte jashtëzakonisht të 8 Më konkretisht Raporti i Komisionit Kombëtar Këshillues Amerikan mbi Rebelimet dhe Terrorizmin, konsiderohet një prej studimeve të para shkencore mbi terrorizmin nga politikëbërësit amerikanë një hulumtim mjaft i rëndësishëm i këtij komisioni që ka hedhur bazat e politikëbërjes amerikane në këtë drejtim. Report of the Task Force on Disorders and Terrorism, National Advisory Committee on Criminal Justice, Standards and Goals, Uashington, 1976, f Alex P. Schmid (ed.), The Routledge Handbook of Terrorism Research, Nju Jork: Routledge, 2011, f Cituar tek Martin Silberstein Emergency Medical Preparedness në Terrorism, Vëll. 1, Nr. 1, 1977, ff Mark Rigstad, The Senses of Terrorism, në Review Journal of Political Philosophy, 2008, Vëll. 6, Nr. 1, f

14 dhunshme për shkaqe të pretenduara politike ose fetare. Ideologjia politike varion nga ekstremi i majtë deri në atë të djathtë. Për shembull, e majta ekstreme mund të përbëhet nga grupe si marksistët dhe leninistët të cilët propozojnë revolucionin e punëtorëve të udhëhequr nga një elitë revolucionare. Nga e djathta ekstreme gjejmë diktatorë dhe diktatura që besojnë në shkrirjen e shtetit dhe lidershipit të biznesit. Ky lloj arsyetimi na shpie drejt një logjike analitike më objektive dhe më të arrirë nga pikëpamja e disiplinës së marrëdhënieve ndërkombëtare dhe nën-disiplinës së studimeve të sigurisë. Tashmë shprehja: individi, që në vlerësimin e dikujt është luftëtar i lirisë, për dikë tjetër është terrorist e shqiptuar dikur nga Yasser Arafat është shndërruar në truizëm dhe trajtohet si një përfundim i keq që mund të shmanget duke e zhveshur nga simbolika morale. 12 Përpjekja për ta zhveshur konceptin e terrorizmit prej barrës morale që ai bart në vetvete rezulton e dobishme për disa arsye. Së pari, ajo mundëson një trajtim më të plotë të konflikteve asimetrike. Së dyti, ajo bart virtytin etik të fleksibilitetit për të akomoduar ngjyrime të ndryshme të mënyrave dhe shkallëve të ndryshme të shfaqjes së dhunës terroriste. Së treti, ajo bart virtytin empirik të dobishmërisë në funksion të një kërkimi rigoroz në shkencat sociale. 13 Në fillim të viteve 1990-të, studiuesit dhe opinioni publik botëror vërejtën një rritje të fortë të terrorizmit të motivuar nga pikëpamje ekstremiste fetare, fenomen të cilin shumë studiues e kanë lidhur me vitin 1979, pas revolucionit islamik iranian. 14 Thelbësore në këtë mes është natyra dhe struktura e organizatave ndërkombëtare pas vitit Alex Schmid ka konstatuar disa prirje në ideologjinë dhe strukturën e grupeve terroriste, si: a) përhapja e doktrinave fetare ekstremiste (si zëvendësuese të ligjërimit laik marksist); b) fuqizimi i ideologjive të frymëzuara nga idetë politike islamiste që justifikojnë përdorimin e terrorizmit (dhe forca joshëse që ato ushtronin në shtresa të 12 Lionel K. McPherson, Is Terrorism Distinctively Wrong? në Ethics Nr. 117 Prill 2007, f Mark Rigstad, The Senses of Terrorism, në Review Journal of Political Philosophy, Vëll. 6, Nr. 1, 2008, f James Lutz & Brenda Lutz, Global Terrorism, 2 nd edn, Nju Jork: Routledge, 2008, f. 20 & 137. Gjithashtu Bruce Hoffman, Inside Terrorism, Nju Jork: Columbia University Press, 2006, ff Nga ana tjetër, në një hulumtim empirik, Hoffman ka argumentuar se në vitin 1968 asnjë grup ndërkombëtar terrorist nuk mund të klasifikohej si me natyrë fetare (ose anti-laik). Në vitin 1980 kjo shifër ishte 2 nga 64 grupe; në vitin nga 48 grupe ishin me natyrë fetare; ndërsa në vitin 1995 ky numër arriti në 25 nga 58 organizata terroriste ndërkombëtare. Kjo tregon se përdorimi i fesë si mantel ideologjik po bëhej gjithnjë e më i pranishëm globalisht. Bruce Hoffman, Terrorism and WMD: Some Preliminary Hypotheses, në Non-Proliferation Review, Vëll. 4, Nr. 3, Pranverë/Verë Gjithashtu David Rapoport, The Four Waves of Rebel Terror and September 11, në Anthropoetics, Vëll. 8, Nr. 1, Pranverë/Verë,

15 gjera të botës islamike); c) ndryshimi i strukturës hierarkike të grupeve terroriste drejt një forme tjetër organizimi (më të lirshëm dhe pa lidership konstant); d) forcimi i bashkëpunimit të rrjeteve terroriste me organizatat kriminale; e) rritja e rëndësisë së internetit dhe teknologjive të reja të komunikimit (për përhapjen e ideologjive radikale, për indoktrinim dhe për trajnim); f) forcimin e mbështetjes së diasporave për organizatat terroriste ndërkombëtare. Përveç këtyre ndryshimeve në nivel strategjik studiuesit kanë vërejtur edhe një sërë zhvillimesh në taktikat operacionale të grupeve terroriste, të tilla si: prirjen drejt terrorizmit trans-nacional (apo ndër-kufitar); prirjen drejt rritjes së kapaciteteve vdekjeprurëse dhe shkatërrimit maksimal; përhapjen e taktikave vetëvrasëse në vende të pahasura më parë; përpjekjet për të përdorur armë të shkatërrimit në masë (kimike, biologjike, bërthamore, etj.); prirjen drejt cyber-terrorizmit etj. Përdorimi i përkufizimeve të gjera të terrorizmit ka qenë problem konstant i fushës së studimeve të sigurisë dhe, konkretisht, terrorizmit si një ndër problemet fondamentale të sigurisë dhe gjeopolitikës në arenën ndërkombëtare. Sa më i gjerë që bëhet koncepti i terrorizmit, aq më shumë rriten shanset që popujt të ndryshëm të kuptojnë gjëra të ndryshme kur përdorin termin terrorizëm. Kjo është arsyeja kryesore përse Organizata e Kombeve të Bashkuara nuk ia ka dalë ende mbanë të arrijë një konsensus mbi përmbajtjen dhe përkufizimin e terrorizmit. Në këtë kuadër, veçanërisht i rrezikshëm është barazimi i terrorizmit me dhunën politike. Ekzistojnë shumë forma dhe lloje të dhunës politike, të cilat shpeshherë, për arsye edhe propagandë të brendshme apo ndërkombëtare, i kanë shtyrë qeveritë e shteteve të ndryshëm të përdorin nocionin e terrorizmit për të përkufizuar kundërshtarët e tyre, të tilla si greva e urisë, internimet, shtypja e dhunshme e demonstratave paqësore, krimet e urrejtjes, tortura, spastrimet etnike, rebelimet (urbane ose jo-urbane), etj. Për këto arsye, nga pikëpamja metodologjike dhe në funksion të hulumtimit që duam të realizojmë edhe në raport me dimensionet gjeopolitike të problemit, nocioni i terrorizmit mund të përdoret për t iu referuar asaj forme dhune politike që ka si objektiv civilët e pafajshëm. Nga ana tjetër, si taktikë terrorizmi mund të përdoret nga një gamë shumë e ndryshme aktorësh të cilët është e vështirë të kategorizohen në mënyrë rigoroze, pasi mund t i përkasin dy ose më shumë kategorive. Megjithatë, studiuesit i kanë ndarë në 15

16 grupe fetare; grupe etno-nacionaliste, separatiste dhe/ose irredentiste; grupe raciste dhe të ekstremit të djathtë; grupe revolucionare të ekstremit të majtë dhe anarkiste; aktorë terroristë shtetërorë; organizata kriminale që përdorin taktika terroriste; terroristë të veçuar 15 ; grupe me kauza specifike. 16 Disa prej motiveve kryesore të terroristëve janë: hakmarrja apo shpagimi, që historikisht ka qenë motiv i fuqishëm për terroristët; frikësimi dhe çorientimi; kërkesat apo shantazhet politike; propaganda në funksion të rritjes së vëmendjes; synimi për t u bërë martirë duke i parë operacionet vetëvrasëse si një rrugë drejt çlirimit shpirtëror; eliminimi i forcave opozitare apo kundërshtare; zhvatja e parave për të financuar një fushatë dhune, etj. Sikurse kemi theksuar edhe më sipër, terrorizmi nuk është një fenomen i ri. Ndonëse është përdorur që prej fillimeve të historisë së njerëzimit, ai ka rezultuar relativisht i vështirë për t u përkufizuar. Vështirësia e parë qëndron në faktin se terrorizmi është një koncept mjaft i gjerë, sepse format e dhunës terroriste mbulojnë një gamë të gjerë dhe të çrregullt kushtesh dhe rastesh. Ky fenomen sigurie dhe gjeopolitike është përshkruar në mënyra të ndryshme: si taktikë dhe si strategji; si krim dhe si detyrë e shenjtë; si një reagim i justifikuar ndaj shtypjes dhe urrejtjes së pafalshme. 17 Shumë prej këtyre pikëpamjeve varen nga këndvështrimi i atij që përfaqësohet prej dukurisë. Një vështirësi e dytë qëndron në faktin se, sikurse do ta provojmë në vijim të këtij kreu të punimit tonë doktoral, përkufizimi i terrorizmit tenton të mbulohet nga propaganda zyrtare apo gjysmë-zyrtare. Të dyja këto vështirësi e bëjnë shumë të 15 Termi më i saktë që përdoret rëndom në literaturën mbi terrorizmin është lone wolf ( ujqër të vetmuar ). Jeff Victoroff, The Mind of the Terrorist: A Review and Critique of Psychological Approaches, ibid, ff Gjithashtu një trajtesë të plotë të këtij fenomeni kanë ofruar Sophia Moskalenko & Clark McCauley në studimin me titull The Psychology of Lone-Wolf Terrorism, në Counselling Psychology Quarterly, Vëll. 24, Nr. 2, Qershor 2011, ff Alex Schmid, Frameworks for Conceptualizing Terrorism, ibid. Gjithashtu një trajtesë të plotë mbi kategorizimin dhe llojet e terrorizmit ka ofruar dhe: James Lutz & Brenda Lutz, Global Terrorism, ibid, posaçërisht në Kreun 2 ( What is Terrorism: Definition and Classification ), ff Për një qasje të plotës konceptuale dhe kuptimore të terrorizmit shih: Alex Schmid dhe Albert Jongman, Political Terrorism: A New Guide to Actors, Authors, Concepts, Data Bases, Theories and Literatures, US: Transaction Publishers, Një udhërrëfyes gjithaq i vlefshëm është libri tashmë klasik i Paul Wilkinson, Political Terrorism, Londër: MacMillan Press, Gjithashtu Paul Wilkinson, Terrorism versus Democracy: the Liberal State Response, ibid. Alex P. Schmid (ed.), The Routledge Handbook of Terrorism Research, ibid. 16

17 vështirë përkufizimin e fenomenit të terrorizmit. 18 Fillimisht, komponenti kryesor i konceptualizimit të terrorizmit ishte përdorimi i terrorit për arritjen e qëllimeve të caktuara politike. Megjithatë, sot, ky term përbën për shumë qeveri pikëmbështetjen kryesore për pasqyrimin e kundërshtarëve të tyre në çdo konflikt të dhunshëm ose, më gjerësisht, në çdo veprimtari që përmban dhunë me të cilën një qeveri mund të mos bjerë dakord. 19 Kur studiojmë gjendjen aktuale të terrorizmit, duhet të analizojmë raportin mes përdorimit të dhunës nga shteti (si aktori që ka monopolin e saj) dhe përdorimit të dhunës prej aktorëve që nuk janë pjesë e pushtetit shtetëror. Këta lloj aktorësh jo-shtetërorë përpiqen që të gjejnë mundësinë e legjitimimit të akteve të tyre. Duke mos pasur të njëjtën mundësi si shteti që t i përligjin këto akte terrori, ata kërkojnë strehë brenda ideologjive, sidomos doktrinave fetare, apo duke hedhur poshtë vetë konceptin e shtetit (siç argumentojnë disa grupe anarkike, duke na rikthyer në fillesat e anarkizmit të shekullit të XVIII-të). Në këtë mënyrë, siç argumenton Walter Laqueur: fakti që kjo dhunë në vetvete mund të emërtohet (ose jetë realisht) terrorizëm, merr rëndësi dytësore, pasi justifikimi i saj moral tejkalon atë të një sistemi juridik i cili mund të legjitimohet nga monopoli shtetëror mbi përdorimin e dhunës. 20. Duke qenë se në shoqëritë moderne njerëzit jetojnë dhe punojnë së bashku në rajone me dendësi tepër të lartë banimi dhe nivel të lartë ndërlidhjesh dhe ndërveprimesh sociale mes tyre 21, atëherë dhe probabiliteti i një numri të lartë viktimash nga një sulm terrorist në qendra të këtilla urbane do të rritet dukshëm. Në sulmet e 11 shtatorit, përdorimi i teknologjisë së lartë u mundësoi rrëmbyesve të avionëve të përdorin në mënyrë asimetrike aeroplanët për arritjen e qëllimit të tyre strategjik. Por gjithashtu, shoqëritë tona perëndimore janë, në të njëjtën kohë, tepër të ndjeshme dhe shumë të 18 Joffé Geoffrey, Low-Level Violence and Terrorism, në Robert Aliboni, Joffé Geoffrey (eds.) Security Challenges in the Mediterranean Region, Londër: Franc Cass, 1996, f Gjithashtu, Kimberley Thachuk, Terrorism s Lifetime: Can it be Severed?, Strategic Forum of Institute for National Strategic Studies, National Defense University (USA), Nr. 181, Maj 2002, ff Boas Ganor, Israel s Counter-Terrorism Policy: Efficacy Versus Liberal-Democratic Values , Jeruzalem: Hebrew University, Gusht 2002, ff Water Laqueur, The New Terrorism, Fanaticism and the Arms of Mass Destruction, UK: Oxford University Press, 2001, ff Këtu mund të përmendim qytete të tilla si Londra, Nju Jorku, Parisi, Roma, Meksiko Siti, Stambolli, Kajro, e shumë qendra të tjera të mëdha urbane, me popullsi disa dhjetëra milionë banorë, dendësia e banimit në të cilat është jashtëzakonisht e lartë dhe, për rrjedhojë, shkalla e shkatërrimit nga një sulm terrorist asimetrik shumëfishohet. 17

18 brishta psikologjikisht. 22 Në këtë kontribuon edhe rrjeti global i informacionit si dhe fuqia e imazhit, shpejtësia e përçimit të të cilave është tepër e madhe, duke e vendosur çdo individ përballë një dileme, deri-diku artificiale 23, të kanosjes së rrezikut nga terrorizmi ndërkombëtar. Nga ana tjetër, përveç parashtrimit të mësipërm të vështirësive të përcaktimit të terrorizmit dhe implikimeve gjeopolitike që përmban, studiuesit e shumtë janë përpjekur historikisht që të identifikojnë disa elementë të përbashkët të fenomenit të terrorizmit dhe ta përkufizojnë atë. Në këtë garë të ethshme sigurisht që nuk mund të mbeteshin pa u përfshirë qeveritë e shteteve të ndryshme si të fuqive të mëdha ashtu dhe të shteteve më të vegjël por edhe organizatat ndërkombëtare. Vijimi i këtij kreu të punimit tonë doktoral do të përqendrohet pikërisht në këtë debat të gjerë, duke parashtruar përkufizimet e terrorizmit nga studiues të shumtë, qeveri dhe institucione e organizma ndërkombëtare, për të përfunduar në një përkufizim tonin i cili do të na shërbejë nga pikëpamja e operacionalizmit të konceptit përgjatë pjesës tjetër të hulumtimit tonë, duke përfshirë brenda këtij koncepti edhe dimensionin tejet të rëndësishëm gjeopolitik të terrorizmit në epokën bashkëkohore, që për hir të së vërtetës ka mbetur në periferi të qasjeve të ndryshme teorike. Sipas Bruce Hoffman, sa i takon përkufizimit të terrorizmit, autoriteti dominues i gjuhës angleze, fjalori i famshëm i gjuhës angleze i Oksfordit, është zhgënjyes kur vjen fjala tek dhënia e udhëzimeve, të paktën gjuhësore, mbi subjektin. Interpretimet që ai ofron kanë natyrë më të theksuar historike ngase çdo të ishte e frytshme dhe shkencërisht e dobishme në një epokë moderne të hulumtimit shkencor të terrorizmit, si kjo që po përjetojmë sot. Përkufizimi ndahet në dy pjesë, në trajtimin e terrorizmit duke iu referuar epokës së Revolucionit Francez dhe në trajtimin e terrorit, me referencë produktin psikologjik të frikës që ai shkakton: Terrorizmi është një sistem terrori: një qeverisje përmes kërcënimit dhe frikësimit, e drejtuar dhe ndërmarrë nga partia që ishte në pushtet 22 Mbi impaktin psikologjik të terrorizmit dhe një analizë për pasojat e tij psiko-sociale të tij, shih Martha Crenshaw, The Psychology of Terrorism: An Agenda for the 21 st Century, ibid, ff Themi artificiale pasi në vendet perëndimore ekziston një probabilitet rreth 100 herë më i lartë të vritesh nga shumë mënyra të tjera (përfshi udhëtimin me makinë, një grabitje të mundshme në bankë, etj.) sesa nga ndonjë sulm terrorist. Kjo analizë bëhet bazuar në frekuencat e goditjeve terroriste, viktimat që ato kanë shkaktuar këto 15 vitet e fundit, si dhe pjesa që ato zënë në të gjitha llojet e vdekjeve jo-natyrore në shoqëritë perëndimore. Për të dhëna statistikore rreth këtyre që sapo thamë shih Brenda Lutz dhe James Lutz Terrorism, tek Alan Collins (ed.) Contemporary Security Issues, ibid, Kreu

19 në Francë, gjatë revolucionit të vitit Me sistem terrori kuptohet një politikë që synon të godasë nëpërmjet terrorit ata kundër të cilëve është drejtuar kjo politikë; përdorimi i metodave të kanosjes dhe frikësimit; fakti i terrorizmit ose gjendja e të qenit i terrorizuar. 24 Ky përkufizim është relativisht i pakënaqshëm, pasi në vend të na tregojë se çfarë është terrorizmi, në të mund të vërejmë një përshkrim kalimthi historik dhe anakronik në raport me përdorimin e pranuar modern të termit. Pjesa e dytë e përkufizimit është paksa më e dobishëm edhe pse, ndërsa komunikon me saktësi dhe cilësi frikën që indukton terrorizmi, mbetet gjithaq i gjerë mund të aplikohet thuajse në çdo veprim njerëzor që na frikëson pra, terrorizon. Ndaj një gjerësi e tillë konceptuale nuk i shërben analizës shkencore që duam të përvijojmë. Ndonëse pjesë integrale e terrorizmit, ky përkufizim mbetet gjithsesi i pamjaftueshëm për të përkufizuar me saktësi fenomenin që sot e quajmë terrorizëm. Një përkufizim paksa më i kënaqshëm mund të gjendet në përkufizimin që Fjalori i Oksfordit i bën aktorit që kryen aktin e terrorit, në përpjekje për të rrokur analitikisht vetë aktin. Në këtë kuptim aktori terrorist përkufizohet: [...] Si term politik: a) i aplikuar nga Jakobinët dhe mbështetësit e tyre në Revolucionin Francez, sidomos ata që lidhen me Gjykatat Revolucionare gjatë Mbretërimit të Terrorit ; b) çdokush që përpiqet të promovojë pikëpamjet e veta duke përdorur një sistem imponues kanosjesh dhe frike; i aplikuar specifikisht tek pjesëtarët e një prej shoqërive revolucionare në Rusi. 25 Në pamje të parë ky duket një përkufizim më i dobishëm. Së pari, ai e fut menjëherë lexuesin brenda nocionit të terrorizmit si koncept politik. Siç do të shihet, kjo karakteristikë kyçe e terrorizmit ka rëndësi vendimtare për të kuptuar objektivat, motivimet dhe qëllimet dhe rezulton kritike për ta dalluar terrorizmin prej formave të tjera të dhunës. Terrorizmi, në përdorimin bashkëkohor më të pranuar të termit, është fondamentalisht dhe qenësisht politik. Në këtë pikëpamje, padyshim që terrorizmi lidhet natyrshëm me pushtetin me përpjekjet e qenieve njerëzore për të fituar pushtet, për ta zgjeruar atë si dhe për ta përdorur pushtetin për të arritur ndryshimin politik. Kësisoj, terrorizmi është dhunë ose, 24 Fjalori i Oksfordit i Gjuhës Angleze. UK: Oxford University Press, 1971, f Fjalori i Oksfordit i Gjuhës Angleze, ibid. 19

20 çka është njësoj e rëndësishme, kërcënimi për të përdorur dhunë i drejtuar në përmbushje të një qëllimi politik. Ndaj koncepti i terrorizmit dhe ai i politikës lidhen pazgjidhshmërisht. Nuk mund të ekzistojë asnjë formë terrorizmi që nuk përbrendëson politiken në një formë ose një tjetër. Nuk mund të realizohet asnjë hulumtim shkencor pa iluminuar më parë këtë moment jetik, vendimtar. Përkufizimi i sipërpërmendur nënvizon qartazi tiparin tjetër themelor të terrorizmit: se kemi të bëjmë me një akt të planifikuar, përllogaritur dhe, në fakt, sistematik. Duke pasur ndërmend këtë konstatim sqarues, atëherë përse është kaq i vështirë për t u përkufizuar terrorizmi? Arsyeja më shtrënguese ndoshta është se kuptimi i konceptit ka ndryshuar shumë shpesh përgjatë dyqind viteve të kaluar. 26 Nga pikëpamja organizative, grupet e sotme terroriste dallojnë për fshehtësinë e madhe dhe përmasat e vogla sidomos kur i krahasojmë me organizatat shtetërore. Kështu, grupet terroriste përpiqen të mos u ofrojnë shteteve ndonjë organizim tipik, duke ua vështirësuar jo vetëm analizën por edhe marrjen e masave për të parandaluar sulme terroriste. Për këtë arsye parandalimi i dhunës terroriste është bërë tanimë shumë i vështirë. Në disa raste, terrorizmi ka qenë një mjet për të zhvilluar një konflikt ku kundërshtari të mos kuptojë dot natyrën e kërcënimit, duke keq-interpretuar terrorizmin si aktivitet kriminal. Për shkak të këtyre karakteristikave, terrorizmi është bërë përherë e më shumë i zakonshëm midis atyre që përpiqen të arrijnë qëllime ekstreme anembanë botës. Por, megjithë popullaritetin e tij, terrorizmi është një koncept i mjegullt dhe shumëdimensional. Siç ka argumentuar Ajai Sahni: Në thelb terrorizmi nuk është asgjë më shumë sesa një metodë e përdorur nga një gamë e gjerë ideologjish për një gamë po aq të gjerë objektivash. Por ai nuk lidhet në mënyrë integrale me asnjë ideologji. Ai do të përdoret për sa kohë ata që e ushtrojnë këtë formë dhune përllogarisin se kanë shanse të konsiderueshme për të pasur sukses. 27 Por, suksesi duhet interpretuar brenda paradigmës së dhunës terroriste gjë që nuk mund të realizohet me të njëjtat kritere që përdoren nga shoqëritë dhe sistemet e qëndrueshëm shoqërorë. Brenda paradigmës së një lufte të tejzgjatur fraksionesh terroriste, ato që mund të duken si dështime, perceptohen në fakt si rrugë drejt suksesit. Thelbësore për suksesin potencial të terrorizmit është legjitimiteti 26 David Rapoport, Terrorism në Mary Hawkesworth and Maurice Kogan (eds.), Routledge Encyclopedia of Government and Politics, Londër: Routledge, 1992, f Cituar tek Alex P. Schmid (ed.), The Routledge Handbook of Terrorism Research, ibid, f

21 që kjo formë dhune ka jo vetëm në sytë e terroristëve, por edhe të një publiku më të gjerë përfshirë një pjesë të shoqërive të goditura që i pranojnë ose propagandojnë këto ideologji false. Delegjitimimi i terrorizmit në nivelin e de-legjitimimit të gjenocidit duhet të jetë pararendësi i politikave kundërpërgjigjëse koherente ndërkombëtare dhe kombëtare. Që të ndodhë ky proces de-legjitimimi, është thelbësore të përballemi me secilën prej ideologjive false që janë promovuar për të mbështetur terrorizmin si dhe të provohet se ato burojnë prej një arsyetimi të gabuar ose të diskutueshëm. Përveç përpjekjeve të aktorëve shtetërorë për të përkufizuar terrorizmin, në sferën akademike konstatohen shumë studiues që janë përpjekur ta përkufizojnë fenomenin. Një ndër studiuesit më në zë të çështjeve të sigurisë e në mënyrë specifike të terrorizmit, Paul Wilkinson, duke u përpjekur të japë një përkufizim të terrorizmit, pohon se: [...] Terrorizmi politik mund të përshkruhet shkurtimisht si kërcënim imponues. Një përdorim sistematik i vrasjes dhe shkatërrimit me qëllim terrorizimin e individëve, grupeve të individëve dhe komuniteteve madje edhe të qeverive në përsiatje të plotësimit të kërkesave të caktuara politike [...] 28. Kështu, sipas Wilkinson-it, forma e veçantë e dhunës që njihet si terrorizëm (së ushtruar kryesisht për arsye politike) ka pesë karakteristika qendrore: 1. Është e paramenduar dhe synon të krijojë një klimë frike ekstreme dhe terrori. 2. I drejtohet një grupi më të gjerë njerëzish nga ata që janë viktimat e menjëhershme të tij. 3. Shënjestrat e sulmeve përzgjidhen në mënyrë të rastësishme dhe janë pothuajse gjithnjë simbolike, duke përfshirë këtu dhe shënjestra jo-ushtarake. 4. Aktet e dhunës terroriste përballohen nga shoqëria si shkelje e rëndë e vlerave dhe normave shoqërore. 5. Dhuna terroriste është përdorur gjerësisht për të arritur qëllime të caktuara politike si nga grupe njerëzish të cilët nuk janë pjesë e pushtetit ashtu dhe nga ata që ndodhen në pushtet. Këto qëllime përfshijnë detyrimin e kundërshtarëve politikë për t u tërhequr, zgjerimin e grupit të përkrahësve të akteve të dhunës, etj Paul Wilkinson, Terrorism and the Liberal State, Macmillan, London 1986, f Paul Wilkinson, The Strategic Implications of Terrorism, në Terrorism & Political Violence. A Source Book, M. L. Sondhi (ed.), Indian Council of Social Science Research, Har-Anand Publications, India

22 Kështu për shembull, Organizata e Shtatorit të Zi përdori shikueshmërinë e lartë të Lojërave Olimpike për të bërë publike opinionin e saj ndaj kushteve të vështira në të cilat ndodheshin refugjatët palestinezë. Në mënyrë të ngjashme, në tetor të vitit 1983, terroristë nga vendet e Lindjes së Mesme bombarduan Shtabin e Përgjithshëm të Batalionit Marins Tokësor në Aeroportin Ndërkombëtar të Bejrutit. Viktimat e menjëhershme të sulmit ishin personeli prej 241 ushtarësh amerikanë që u vranë dhe rreth 100 të tjerët që u plagosën. Por objektivi i tyre i vërtetë ishte vetë populli amerikan dhe Kongresi i Shteteve të Bashkuara. Një akt i tyre i vetëm dhune terroriste influencoi vendimin e Shteteve të Bashkuara për të tërhequr trupat Marinse nga Bejruti dhe, për këtë arsye, ai sulm konsiderohet një prej sukseseve më të mëdha të terrorizmit ndërkombëtar. Nga ana tjetër, Robert Jervis e përkufizon terrorizmin si: [...] Përdorimin e dhunës për arritjen e qëllimeve politike ose sociale; dhunë e cila nuk është autorizuar publikisht nga liderë të entiteteve të pranuara politike; përfshirë aktet që janë financuar dhe mbështetur nga shtetet për të njëjtat qëllime, por që nuk janë njohur e pranuar publikisht [...]. 30 Nuk përbën habi fakti se, ndërsa kuptimi dhe përdorimi i termit kanë ndryshuar me kalimin e kohës për të akomoduar diskursin politik të secilës epokë, terrorizmi ka rezultuar gjithnjë e më shumë i papërkufizueshëm, në dritën e përpjekjeve për të ndërtuar një përkufizim koherent, në gjendje t u rezistojë sfidave të historisë. Politikëbërësit e periudhave të mëparshme historike nuk e ndjenin të nevojshme të fshiheshin pas ndonjë kamuflazhi semantik të etiketimeve si luftëtarë të lirisë apo guerilje urbane. Kështu për shembull, anarkistët e shekullit të nëntëmbëdhjetë e shpallnin veten terroristë dhe i emërtonin pa ndrojtje taktikat e tyre si terrorizëm. Në mënyrë të ngjashme, edhe anëtarët e grupit Narodnaya Volya nuk hezituan të përdornin të njëjtat fraza për të përshkruar veten dhe veprimet e tyre. 31 Gjithsesi, kjo periudhë nuk kishte jetëgjatësi të madhe historike. Qysh në vitet 1940-të, grupi terrorist hebre i njohur si Lehi, do të pranonte përdorimin efikas të 30 Robert Jervis, An Interim Assessment of September 11: What Has Changed and What Has Not?, në Demetrios James Caraley (ed.) September 11, Terrorist Attack and US Foreign Policy, Academy of Political Science, Columbia University, 2002, f A Military Guide to Terrorism in the Twenty-First Century, ibid, f. 7. Gjithashtu James Lutz & Brenda Lutz, Global Terrorism, ibid, ff

23 taktikave terroriste, edhe pse anëtarët e tij nuk pranuan asnjëherë të quheshin terroristë. E njëjta gjë do të vlente edhe për organizatat e shumta palestineze pak vite më vonë, që do të kundërshtonin politikat e Izraelit. Gjithsesi është e rëndësishme se edhe ky grup nuk preferoi të zgjidhte si emër të organizatës Luftëtarët Terroristë për Izraelin, por një emërtesë shumë herë më pak negative, siç ishte Luftëtarët e Lirisë për Izraelin. 32 Në mënyrë të ngjashme, edhe pse mbi dy dekada pasi revolucionari Carlos Marighela përkrahu haptazi përdorimin e taktikave terroriste, ai insistonte ta përshkruante veten dhe dishepujt e tij si guerrilas urbanë, jo si terroristë urbanë. 33 Kjo prirje drejt përdorimeve gjithnjë e më të turbullta semantike për të anashkaluar konotacionet përherë e më negative të terrorizmit është përhapur veçanërisht shumë gjatë dekadave të fundit. Të gjitha organizatat terroriste, thuajse pa asnjë përjashtim, përzgjedhin emërtime që i shmangen përdorimit të termit terrorizëm. Kjo logjikë gjen vend edhe në një analizë konstruktiviste që mund t u bëhet përfytyrimeve dhe imazheve që ato përpiqen të përcjellin. 34 Këto mund të grupohen përreth përdorimit të termave si: i) çlirim kombëtar dhe liri (si për shembull: Fronti i Çlirimit Kombëtar, Fronti Popullor për Çlirimin e Palestinës, Liri për Atdheun Bask, etj.); ii) ushtri ose struktura të tjera të organizuara ushtarake (si për shembull: Organizata Ushtarake Kombëtare, Ushtria e Çlirimit Popullor, Batalioni i Pestë i Ushtrisë Çlirimtare); iii) lëvizje për vetëmbrojtje (si për shembull: Lëvizja Afrikane e Rezistencës, Shoqëria e Mbrojtjes Shankhill, Organizata për Mbrojtjen e Popullit të Lirë, Organizata Hebreje e Mbrojtjes); iv) hakmarrje dhe drejtësi (si për shembull: Organizata për të Shtypurit mbi Tokë, Komandot e Drejtësisë të Gjenocidit Armen, Organizata Palestineze e Hakmarrjes). 35 Në raste të tjera ato përzgjedhin emra që janë tërësisht neutralë duke evituar çfarëdolloj lidhjeje me terrorizmin (si për shembull: Monopati i Shndritshëm, Al- 32 Akronimi hebre për Lohamei Herut Yisrael Luftëtarët e Lirisë për Izraelin, por i njohur më gjerë si Gang Stern, sipas themeluesit dhe liderit të parë të tyre Abraham Stern. Shih trajtesën më të gjerë që i ka bërë kësaj çështjeje Bruce Hoffman, Inside Terrorism, ibid, f Fjalët agresor dhe terrorist, shkruante Marighela në librin e tij të famshëm, të njohur si Manuali i Luftës Urbane Guerrilase, nuk kanë më të njëjtën domethënie. Në vend të ngjallin frikë ose censurë, ato përbëjnë thirrje për veprim. Të quhesh agresor ose terrorist në Brazil është tashmë nder për çdo qytetar, pasi nënkupton se ai po lufton, me armë në dorë, kundër monstruozitetit të diktaturës aktuale dhe vuajtjeve që ajo po shkakton. James Lutz & Brenda Lutz, Global Terrorism, ibid, ff Shih sidomos qasjen kritike konstruktiviste që ka lëvruar Andrew Silke në Contemporary Terrorism Studies: Issues in Research, në Jackson, Murphy, Pyonting (eds.), Critical Terrorism Studies, ibid, ff Bruce Hoffman, Inside Terrorism, ibid, ff