MANUAL I NATO-S. Public Diplomacy Division NATO 1110 Brussels, Belgium. Division Diplomatie publique OTAN 1110 Bruxelles, Belgique

Transcription

1

2 MANUAL I NATO-S Public Diplomacy Division NATO 1110 Brussels, Belgium Division Diplomatie publique OTAN 1110 Bruxelles, Belgique

3 ISBN HB-ALB-0406 NATO 2006

4 ORGANIZATA E TRAKTATIT TË ATLANTIKUT TË VERIUT (NATO) VENDET ANËTARE Belgjika Bullgaria Republika e Çekisë Danimarka Estonia Franca Greqia Gjermania Holanda Hungaria Islanda Italia Kanadaja Letonia Lituania Luksemburgu Mbretëria e Bashkuar Norvegjia Polonia Portugalia Rumania Sllovakia Sllovenia Spanja Shtetet e Bashkuara Turqia Traktati i Atlantikut të Veriut, i nënshkruar në Uashington në prill të vitit 1949, krijoi një Aleancë për mbrojtje të përbashkët, ashtu siç përcaktohet në Nenin 51 të Kartës së Kombeve të Bashkuara. Traktati është me një kohëzgjatje të pakufizuar. Emblema e NATO-s u miratua si simbol i Aleancës Atlantike nga Këshilli i Atlantikut të Veriut në tetor të vitit Rrethi është simbol i bashkimit e i bashkëpunimit dhe trëndafili në formë busulle nënkupton rrugën e përbashkët drejt paqes, të ndërmarrë nga vendet anëtare. 3

5 Falënderime Dega e Diplomacisë Publike dëshiron të falënderojë anëtarët e Shtabit Ndërkombëtar që vunë në dispozicion kohën dhe ekspertizën e tyre për këtë botim të Manualit të NATO-s. Dega dëshiron të falënderojë gjithashtu Z. Nikolas Sheruen, i cili ishte nismëtari i hartimit të Manualit të NATO-s. Me përkushtimin dhe njohuritë e tij për Aleancën, ai u ka prirë lexuesve gjatë viteve nëpër rrugën e ndërlikuar të kësaj organizate në ndryshim të vijueshëm. Manuali i NATO-s është botuar nga Dega e Diplomacisë Publike e NATO-s, nën autoritetin e Sekretarit të Përgjithshëm, si një libër referimi për Aleancën dhe për politikat e Aleancës. Formulimet e përdorura pasqyrojnë në mënyrën më të afërt të mundshme konsensusin ndërmjet vendeve anëtare, çka përbën themelin për të gjitha vendimet e Aleancës. Megjithatë, ky Manual nuk është një dokument i NATO-s i miratuar zyrtarisht dhe, për rrjedhojë, nuk mund të përfaqësojë mendimet a qëndrimet zyrtare të çdo qeverie më vete, për secilën çështje të diskutuar. 4

6 PËRMBAJTJA E LËNDËS Falënderime 4 Parathënie 9 PJESA I NJË PËRSHKRIM I SHKURTËR PËR ALEANCËN Çfarë është NATO? 15 Zanafilla e Aleancës 16 Detyrat themelore të NATO-s për sigurinë 18 Përballimi i mjedisit të ndryshueshëm të sigurisë 20 Përfundim 30 PJESA II POLITIKA DHE VENDIMMARRJA KAPITULLI 1: Institucionet kryesore politike dhe vendimmarrëse 33 KAPITULLI 2: Administrimi i krizave 43 KAPITULLI 3: Përmasa e planëzimit të mbrojtjes 51 KAPITULLI 4: Burimet e fondeve të përbashkëta, buxhetet dhe 57 administrimi financiar KAPITULLI 5: Politika bërthamore 65 KAPITULLI 6: Sfera ekonomike 67 PJESA III STRUKTURAT CIVILE DHE USHTARAKE TË NATO-S KAPITULLI 7: Organizimi dhe strukturat civile 73 KAPITULLI 8: Funksionet kryesore të Shtabit Ndërkombëtar 77 KAPITULLI 9: Organizimi dhe strukturat ushtarake 87 KAPITULLI 10: Funksionet kryesore të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar 105 KAPITULLI 11: Organizatat dhe agjencitë e specializuara 111 KAPITULLI 12: Tiparet dalluese të komiteteve dhe organeve politike 117 kryesore të NATO-s 5

7 PJESA IV ROLI I ALEANCËS NË OPERACIONET PAQERUAJTËSE DHE PAQEMBËSHTETËSE KAPITULLI 13: Roli i NATO-s në Bosnje-Hercegovinë 151 KAPITULLI 14: Konflikti i Kosovës dhe roli i KFOR-it 157 KAPITULLI 15: Rol i NATO-s në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë* 161 KAPITULLI 16: Roli i NATO-s në Afganistan 163 KAPITULLI 17: Roli i NATO-s në Irak 169 KAPITULLI 18: Roli i NATO-s në Darfur 173 PJESA V LUFTA KUNDËR KËRCËNIMEVE TË REJA DHE ZHVILLIMI I AFTËSIVE TË REJA KAPITULLI 19: Roli i Aleancës në luftën kundër terrorizmit dhe 177 përhapjes së armëve të dëmtimit në masë KAPITULLI 20: Aftësitë e reja 187 PJESA VI HAPJA E ALEANCËS NDAJ VENDEVE TË REJA PËR ANËTARËSIM KAPITULLI 21: Procesi i zgjerimit 195 KAPITULLI 22: Plani i Veprimit për Anëtarësim 201 PJESA VII PARTNERITETI DHE BASHKËPUNIMI KAPITULLI 23: Partneriteti Euro-Atlantik: Këshilli i Partneritetit 205 Euro-Atlantik dhe Partneriteti për Paqe KAPITULLI 24: NATO dhe Rusia 223 KAPITULLI 25: NATO dhe Ukraina 233 6

8 KAPITULLI 26: Bashkëpunimi me vendet në rajonin e Mesdheut 245 dhe në Lindjen e Mesme e më gjerë KAPITULLI 27: Bashkëpunimi me vendet në Evropën Juglindore 253 PJESA VIII MARRËDHËNIET NATO-BE KAPITULLI 28: Partneriteti strategjik midis NATO-s dhe 259 Bashkimit Evropian PJESA IX KUADËR MË I GJERË INSTITUCIONAL PËR SIGURINË KAPITULLI 29: Marrëdhëniet e NATO-s me Kombet e Bashkuara 271 KAPITULLI 30: NATO dhe Organizata për Sigurinë dhe 277 Bashkëpunimin në Evropë KAPITULLI 31: Bashkëpunimi me organizata të tjera ndërkombëtare 281 KAPITULLI 32: Bashkëpunimi me organizata parlamentare 285 dhe jo qeveritare PJESA X PROGRAMET, VEPRIMTARITË, ORGANIZATAT DHE AGJENCITË KAPITULLI 33: Mbrojtja ajrore 293 KAPITULLI 34: Paralajmërimi i hershëm për rrezikun ajror 297 KAPITULLI 35: Drejtimi i trafikut ajror dhe i hapësirës ajrore 301 KAPITULLI 36: Bashkëpunimi dhe planëzimi në fushën e armatimeve 303 KAPITULLI 37: Kontrolli i armëve dhe çarmatimi 309 KAPITULLI 38: Planëzimi i çështjeve civile në situata të 319 jashtëzakonshme KAPITULLI 39: Sistemet e informacionit dhe të ndërlidhjes 327 KAPITULLI 40: Edukimi dhe stërvitja 331 KAPITULLI 41: Lufta elektronike 343 KAPITULLI 42: Logjistika 345 KAPITULLI 43: Meteorologjia 355 KAPITULLI 44: Oqeanografia ushtarake 357 7

9 KAPITULLI 45: Programet e informacionit dhe të ndërlidhjes të 359 Diplomacisë Publike KAPITULLI 46: Programet shkencore dhe mjedisore të Diplomacisë Publike 365 KAPITULLI 47: Kërkimi shkencor dhe teknologjia 373 KAPITULLI 48: Standardizimi 377 SHTOJCAT SHTOJCA 1 Shkurtesat 383 SHTOJCA 2 Traktati i Atlantikut të Veriut 407 SHËNIM: Referimet e dhëna në këtë Manual për ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë janë paraqitur me një yllth (*), që lidhet me shënimin pasues: Turqia e njeh Republikën e Maqedonisë me emrin e vet kushtetues. 8

10 PARATHËNIE NATO u krijua nëpërmjet nënshkrimit të Traktatit të Uashingtonit më Traktati, një model i thukëtisë dhe i qartësisë, përgatiti truallin për përshtatjen e Aleancës ndaj gjendjes në ndryshim të vazhdueshëm të sigurisë ndërkombëtare. Në pjesët e tij përbërëse parashikohet mundësia e veprimit dhe elasticiteti në trajtimin e problemeve të reja dhe zbatimin e atyre zgjidhjeve që pasqyrojnë mjedisin në ndryshim. Në Nenin 9, përpiluesit e dokumentit parashikuan një strukturë organizative elastike për Aleancën, të bazuar në një organ institucional autoritar të vetëm, në formën e një Këshilli, përgjegjës për zbatimin e traktatit dhe për krijimin e aq organizmave ndihmëse sa ç mund të ishte e nevojshme. Kjo tejpamësi i ka krijuar mundësitë Aleancës të zhvillohet dhe të vetëpërshtatet ndaj rrethanave të reja gjatë gjithë historisë së saj. Gjatë dyzet viteve të para të ekzistencës së saj, NATO kaloi nëpër një varg reformash e riorganizimesh, të paracaktuara për përshtatjen e saj me rrethanat e veçanta që shfaqeshin, me qëllim që të kapërceheshin pengesat e Luftës së Ftohtë dhe të arrihej siguria e vendeve anëtare mbi themele të shëndosha e të qëndrueshme. Në periudhën përafërsisht të shkurtër, që prej përfundimit të Luftës së Ftohtë, Aleanca ka kaluar një proces shndërrimi tepër rrënjësor, duke iu përshtatur ndryshimeve në mjedisin e sigurisë, me një shtrirje në gjerësi e thellësi sa që pakkush do të mund ta kishte parashikuar në vitet e mëparshme. Ishte bash më 1990, kur NATO iu përgjigj për herë të parë përfundimit të ndarjes paqësore Lindje-Perëndim dhe trashëgimisë së atyre marrëdhënieve që shoqëronin armiqësinë e papajtueshme në fushën ideologjike, politike e ushtarake, si dhe zhdukjes së kërcënimeve ushtarake konvencionale ndaj sigurisë në zonën Euro-Atlantike. Aleanca përcaktoi një koncept të ri strategjik, nisi një veprimtari të dendur partneriteti me vendet e tjera, përfshirë kundërshtarët e mëparshëm dhe hapi dyert për anëtarësimin e vendeve të reja. Për më tepër, për herë të parë, NATO ndërmori detyra paqeruajtëse në zonat e konfliktit jashtë Aleancës, duke hapur shtegun drejt një roli udhëheqës në operacionet shumëkombëshe të administrimit të krizave dhe në zgjerimin e marrëdhënieve të bashkëpunimit me organizata të tjera. Goditjet e 11 shtatorit 2001 mbi Shtetet e Bashkuara, e vendosën luftën kundër terrorizmit në krye të rendit të ditës në nivel ndërkombëtar, përfshirë dhe atë të NATO-s. Për rrjedhojë, procesi i transformimit që karakterizoi dhjetë vitet e para të periudhës pas mbarimit të Luftës së Ftohtë mori përmasa më të gjera dhe më të ngutshme. Aktualisht, përgjigja e Aleancës ndaj mjedisit të ri të sigurisë të pas 11 shtatorit është bazuar në një paketë parimesh të qarta, të miratuara nga 9

11 qeveritë e vendeve anëtare. Aleatët pajtohen se duhet të jenë të gatshëm për të arritur bashkërisht parandalimin, mbrojtjen, pengimin dhe ruajtjen e tyre prej sulmeve terroriste nga jashtë dhe në këtë kuadër mund të përfshihen edhe masat e marra kundër terroristëve dhe atyre që i fshehin ose i mbrojnë ata. Po ashtu ata kanë rënë në ujdi që Aleanca nuk duhet të vështirësohet nga kufizime gjeografike të paracaktuara: ajo duhet të jetë e aftë të veprojë, kur dhe ku kërkohet. Në mënyrë të ngjashme, ajo duhet të sigurojë mjetet dhe forcat e saj, rast pas rasti, për të ndihmuar kryerjen e operacioneve të drejtuara nga organizma, ose koalicione të tjera ndërkombëtare të vendeve ku përfshihen anëtarët e NATO-s. Këto vendime shtrojnë kërkesa të gjera për Aleancën, jo vetëm për sigurimin e aftësive të nevojshme, por edhe përsa i përket vendosmërisë së vazhdueshme politike të vendeve anëtare, për të nxjerrë përvoja prej politikave që ata kanë përshtatur dhe për të siguruar mjetet e zbatimt të tyre. Nevoja për shqyrtimin dhe freskimin e politikave dhe të strukturave nuk do të përfundojë me përmbushjen e detyrimeve të tanishme. Modernizimi dhe racionalizimi do të mbeten faktorë të përhershëm përballimi, qoftë edhe vetëm për faktin se kërcënimet ndaj sigurisë dhe stabilitetit në vetvete nuk janë të pandryshueshme. Si i ka përballuar Aleanca sfidat e së kaluarës, si i ka filluar përgatitjet për t u qenë aftësuar që të plotësojë angazhimet po aq sfiduese të së ardhmes, është subjekt i këtij botimi të ri të Manualit të NATO-s. Në të bëhet një analizë gjithëpërmbledhëse e ecurisë së Aleancës deri në vjeshtë të vitit 2005 dhe, për një informacion më të plotë, mund t i referoheni faqes së internetit të NATO-s ( ku ofrohet mundësia për të njohur zhvillimet e mëpastajme që kanë ndikuar mbi Aleancën, si dhe tekstet e deklaratave, komunikatave zyrtare dhe artikujt e fjalimet e komentuesve të kualifikuar që paraqesin vlerësimet dhe analizat e tyre të pavarura. Shkurtimisht, në Pjesën I të Manualit jepet një parathënie për Aleancën dhe shpjegimet fillestare të zanafillës së saj dhe të detyrave themelore, si dhe drejtimet kryesore të zhvillimit qysh prej themelimit të saj. Në të përfshihet një vlerësim përmbledhës i orientimeve politike të vendeve të NATO-s, lidhur me sigurinë shumëkombëshe, duke u përqendruar në periudhën më të fundit të pas Luftës së Ftohtë dhe shqyrtohen çështjet kryesore që janë në rend të ditës së Aleancës në fillimvitet e shekullit 21. Organet kryesore vendimmarrëse dhe politikat e parimet e rëndësishme prej të cilave udhëhiqet Aleanca, janë përshkruar në Pjesën II. Kjo është përplotësuar nga Pjesa III e Manualit, ku janë shpjeguar strukturat civile dhe ushtarake dhe agjencitë e ngritura në NATO për të siguruar zbatimin e detyrave. Detyrat operative të Aleancës në lidhje me paqeruajtjen dhe paqembështetjen janë subjekt i Pjesës IV. Në këtë pjesë shqyrtohet zbatimi i 10

12 vendimeve të Aleancës lidhur me Bosnjen dhe Hercegovinën, Kosovën, ish- Republikën Jugosllave të Maqedonisë*, Afganistanin, Misionin Stërvitor të NATO-s në Irak dhe misionin në Darfur, Sudan. Në Pjesën V trajtohen masat e ndërmarra prej Aleancës për të luftuar rrezikun nga terrorizmi dhe përhapja e armëve të dëmtimit në masë dhe përshkruhen aftësitë e reja që janë në zhvillim e sipër. Një aspekt kryesor i strategjisë së NATO-s qysh prej fillimit të viteve 1990 ka qenë hapja e Aleancës ndaj anëtarëve të rinj (Pjesa VI) dhe shtimi i kontakteve dhe i bashkëpunimit me vendet jo anëtare, nëpërmjet zgjerimit të marrëdhënieve dhe partneritetit dypalësh e shumëpalësh. Një vështrim mbi zhvillimin dhe rolin e këtyre praktikave dhe bashkëpunimit të anëtarëve pjesëmarrës është dhënë në Pjesën VII, në të cilën shtjellohet evolucioni i Partneritetit Euro-Atlantik, mbështetur në shtyllat plotësuese të Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik dhe të Programit të Partneritetit për Paqe, si dhe marrëdhëniet dhe trajtat e ndryshueshme të bashkëpunimit, të zhvilluara nga NATO me Rusinë, Ukrainën, vendet e Dialogut Mesdhetar, të Evropës Juglindore dhe, së fundi, me vendet e Lindjes së Mesme, të përfshira në Nismën e Bashkëpunimit të Stambollit. Bashkëpunimi institucional ka luajtur një rol të madh në rritjen e sigurisë rajonale. Mund të veçohet partneriteti strategjik ndërmjet NATO-s dhe Bashkimit Evropian, që është subjekt i Pjesës VIII, si dhe kuadri më i gjerë institucional për sigurinë dhe bashkëpunimin ndërmjet NATO-s dhe Kombeve të Bashkuara, Organizatës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë dhe organizata të tjera ndërkombëtare. Këto marrëdhënie janë përshkruar në Pjesën IX. Pjesa X adresohet në programet dhe veprimtaritë, që janë edhe mbështetësit kryesorë të frytshmërisë së Aleancës në shumë fusha të ndryshme të planëzimit dhe bashkëpunimit. Ato së bashku përbëjnë rendin e ditës së sigurisë të kohës së sotme. Informacion është dhënë për logjistikën, standardizimin, ndërlidhjen, armatimin, drejtimin e trafikut ajror e të hapësirës ajrore dhe veprimet e mbrojtjes ajrore, të cilat mundësojnë forcat e vendeve anëtare të NATO-s dhe të vendeve partnere që të veprojnë bashkërisht. Informacion është dhënë edhe për veprimtaritë në fushën e planëzimit të masave për popullsinë civile në rast gjendjeje të jashtëzakonshme dhe ndihmës në raste fatkeqësish, për diplomacinë publike dhe programet e informacionit e të ndërlidhjes, si dhe për bashkëpunimin shkencor dhe bashkëpunime në sferat shoqërore e mjedisore, të cilat janë ritheksuar në interes të trajtimit të drejtpërdrejtë të sfidave të reja të sigurisë. Një informacion plotësues për shkurtesat gjatë përdorimit të përgjithshëm gjendet në Shtojcën 1. 11

13

14 PJESA I NJË PËRSHKRIM I SHKURTËR PËR ALEANCËN

15

16 Çfarë është NATO? Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut është një aleancë e 26 vendeve, nga Amerika e Veriut dhe Evropa, të angazhuara për të përmbushur qëllimet e Traktatit të Atlantikut të Veriut, të nënshkruar në Uashington më 4 prill Sipas Traktatit, roli themelor i NATO-s, është mbrojtja e lirisë dhe e sigurisë të vendeve të veta anëtare me anë të mjeteve politike dhe ushtarake. NATO mbron vlerat e përbashkëta të demokracisë së aleatëve, lirinë e individit, rendin ligjor, zgjidhjen paqësore të konflikteve dhe nxit përhapjen e këtyre vlerave nëpër të gjithë zonën Euro-Atlantike. Ajo përbën një forum në të cilin vende nga Amerika e Veriut dhe nga Evropa, mund të këshillohen së bashku për çështje të sigurisë me interes të përgjithshëm dhe të ndërmarrin veprime të përbashkëta në përgjigje ndaj tyre. Marrëdhëniet ndërmjet vendeve aleate të Amerikës së Veriut dhe të Evropës janë themeli i NATO-s. Këto vende respektojnë të njëjtat vlera jetësore dhe interesa dhe angazhohen për ruajtjen e parimeve demokratike, duke e bërë të pandashme sigurinë e Evropës dhe të Amerikës së Veriut. Aleanca është e vendosur për mbrojtjen e shteteve të veta anëtare kundër agresionit, ose kërcënimit për agresion dhe të parimit se një sulm kundër njërit, apo disa anëtarëve, do të konsiderohet si një sulm ndaj të gjithëve. NATO mbetet një organizatë ndërqeveritare në të cilën çdo vend anëtar ruan sovranitetin e vet. Të gjitha vendimet e NATO-s merren bashkërisht nga vendet anëtare mbi bazën e konsensusit. Organi më i rëndësishëm vendimmarrës i NATO-s është Këshilli i Atlantikut të Veriut, i cili bashkon përfaqësuesit e të gjithë aleatëve në nivelin e ambasadorëve, ministrave ose të kryetarëve të shteteve dhe qeverive. Secili vend anëtar është i gjithëpërfshirë në procesin e vendimmarrjes, mbi bazën e barazisë, pavarësisht nga madhësia, fuqia politike, ushtarake dhe ekonomike. Si pasojë, aleatët ruajnë lirinë për veprime të pavarura në lidhje me vendimet dhe veprimet e përbashkëta. Sidoqoftë, vendimet e aleatëve, pasi merren, mundësojnë veprimin e njësuar e të bashkërenduar që fuqizohet nëpërmjet solidaritetit politik. Një dukuri e tillë u shfaq, për shembull, në vendimet e marra për të siguruar mbështetjen e Shteteve të Bashkuara pas goditjeve të 11 shtatorit Për herë të parë në historinë e saj, NATO iu drejtua Nenit 5 të Traktatit të Uashingtonit, në të cilin është parashikuar që një sulm i armatosur kundër njërit apo më shumë anëtarëve të Aleancës do të konsiderohet si një sulm i armatosur kundër të gjithëve. Të gjithë anëtarët e Aleancës dënuan me forcë goditjet dhe siguruan mbështetje për Shtetet e Bashkuara. 15

17 NATO nuk ka forca operative të vetat përveç atyre që caktohen për të nga vendet anëtare, ose atyre që ofrohen për ndihmë nga vendet partnere për kryerjen e misioneve të veçanta. Për këtë qëllim ajo ka në dispozicion një varg mekanizmash që realizojnë planëzimin e mbrojtjes dhe proceset e planifikimit të burimeve. Këto mekanizma formojnë bazën e nevojshme të bashkëpunimit brenda Aleancës, zbatimin e zotimeve politike, përsosjen e aftësive dhe një strukturë ushtarake që është e aftë të ndërthurë funksionet e një organizate planëzimi forcash shumëkombëshe, me një sistem mjaft të gjerë të Aleancës të drejtimit dhe të komandimit të forcave ushtarake të caktuara për të. Me fjalë të tjera, nën drejtimin e komandantëve strategjikë të NATO-s, Organizata kryen planëzimin e përbashkët, stërvitjet dhe grupimin operativ të forcave të siguruara nga vendet anëtare, në përputhje me planëzimin e miratuar për të gjitha forcat. Shkurt, një pjesë e rëndësishme e rolit të NATO-s është që të veprojë si katalizator për përftimin e forcave të nevojshme për t ua dalë kërkesave dhe për të lehtësuar pjesëmarrjen e vendeve anëtare në operacionet e administrimit të krizava, gjë të cilën këto vende nuk mund ta realizojnë mëvetësisht. Dialogu dhe bashkëpunimi me vendet jashtë NATO-s e ka ndihmuar atë në kapërcimin e ndarjeve të periudhës së Luftës së Ftohtë dhe në zgjerimin e sigurisë dhe të stabilitetit përtej kufijve të NATO-s. Aleanca po thellon e po zgjeron bashkëpunimin me Rusinë e Ukrainën dhe me vendet e tjera partnere disa prej të cilave tashmë janë bërë anëtare si dhe me vendet në programin e Dialogut Mesdhetar dhe të Lindjes së Mesme e më gjerë. Gjithashtu ajo po fuqizon bashkëpunimin me organizata të tjera ndërkombëtare dhe, në veçanti, me Bashkimin Evropian, me të cilin po zhvillon një partneritet strategjik. Strukturat dhe mekanizmat e NATO-s sigurojnë kuadrin e nevojshëm për këto forma të ndryshme bashkëpunimi, të cilat janë pjesë përbërëse e veprimtarisë së përditshme të Aleancës. Zanafilla e Aleancës Prej vitit 1945 deri më 1949, duke u ballafaquar me nevojën e ngutshme të rindërtimit ekonomik, vendet e Evropës Perëndimore dhe aleatët e tyre të Amerikës së Veriut, ndoqën me shqetësim politikat dhe metodat ekspansioniste të BRSS-së. Ndërkohë që qeveritë perëndimore i kishin përmbushur zotimet e veta të pasluftës, për pakësimin e objekteve të mbrojtjes dhe shkurtimin e numrit të forcave, shqetësimi i tyre po rritej së tepërmi, sepse po bëhej e qartë që udhëheqja sovjetike synonte të ruante fuqinë e forcave ushtarake në nivelin maksimal. Për më tepër, duke patur parasysh synimet e deklaratave ideologjike të Partisë Komuniste Sovjetike, ishte e qartë se thirrjet për respektimin e Kartës së Kombeve të Bashkuara dhe të marrëveshjeve ndërkombëtare, të arritura në fund të Luftës së Dytë Botërore, nuk do të garantonin sovranitetin kombëtar, ose pavarësinë e shteteve demokratike që po ballafaqoheshin me kërcënimin e një agresioni nga jashtë ose të një subversioni 16

18 të brendshëm. Trysnia për zbatimin e formave jodemokratike të qeverisjes dhe shtypja e opozitës aktive dhe e të drejtave dhe lirive themelore civile e njerëzore në shumë vende të Evropës Qendrore e Lindore, si edhe gjetkë në botë, i shtonin edhe më tepër parandjenjat e frikshme. Në periudhën midis viteve 1947 dhe 1949, një varg ngjarjesh politike dramatike u vunë në qendër të vëmendjes. Në to përfshiheshin kërcënimet e drejtpërdrejta ndaj sovranitetit të Norvegjisë, Greqisë, Turqisë dhe vendeve të tjera të Evropës Perëndimore, grushtshteti i qershorit 1948 në Çekosllovaki dhe bllokada ilegale e Berlinit, e cila filloi në prill të po atij viti. Nënshkrimi i Traktatit të Brukselit, në mars 1948, dëshmoi vendosmërinë e pesë vendeve evropianoperëndimore Belgjikë, Francë, Holandë, Luksemburg dhe Mbretëri e Bashkuar për të krijuar një sistem mbrojtjeje të përbashkët dhe për të forcuar lidhjet midis tyre në mënyrë të tillë që do të mundësonte përballimin e kërcënimeve ideologjike, politike dhe ushtarake ndaj sigurisë së tyre. Traktati i Brukselit përfaqësonte hapin e parë në rivendosjen e sigurisë evropianoperëndimore të pasluftës dhe solli krijimin e Organizatës së Mbrojtjes të Bashkimit Evropian. Ai ishte gjithashtu hapi i parë në procesin që parapriu nënshkrimin e Traktatit të Atlantikut të Veriut më 1949 dhe krijimin e Aleancës së Atlantikut të Veriut. Më pas, bisedimet me Shtetet e Bashkuara dhe Kanadanë çuan në krijimin e një Aleance të vetme të Atlantikut të Veriut, të bazuar në ruajtjen e sigurisë dhe në zotimet e ndërsjella midis Evropës dhe Amerikës së Veriut. Danimarka, Islanda, Italia, Norvegjia dhe Portugalia u ftuan nga fuqitë e Traktatit të Brukselit për t u bërë pjesëmarrës në këtë proces. Këto bisedime kulmuan me nënshkrimin e Traktatit të Uashingtonit, në prill Ky traktat paraqiti një sistem të sigurisë së përbashkët, mbështetur në partneritetin ndërmjet këtyre 12 vendeve. Në vitin 1952, Greqia dhe Turqia u përfshinë në traktat. Republika Federale e Gjermanisë u bashkua me Aleancën më 1955 dhe, më 1982, edhe Spanja u bë anëtare e NATO-s. Më 1990, me bashkimin e Gjermanisë, hyri në zonën e sigurisë së Aleancës edhe ish-republika Demokratike e Gjermanisë, si pjesë përbërëse e një vendi të vetëm. Republika e Çekisë, Hungaria dhe Polonia hynë në NATO më Më 2003, shtatë vende të tjera (Bullgaria, Estonia, Letonia, Lituania, Rumania, Sllovakia dhe Sllovenia) u ftuan të fillonin bisedimet për hyrje në traktat dhe në mars 2004, u pranuan zyrtarisht në të. Aleanca e Atlantikut të Veriut u themelua mbi bazën e një traktati midis shteteve anëtare. Secili prej tyre është futur lirisht në të pas debatit publik dhe procesit të përcaktuar parlamentar. Traktati mbështet të drejtat e tyre individuale si dhe detyrimet ndërkombëtare në përshtatje me Kartën e Kombeve të Bashkuara. Nëpërmjet traktatit, vendet anëtare marrin përsipër të përballojnë bashkërisht rreziqet dhe përgjegjësitë e sigurisë së përbashkët 17

19 dhe zotohen të mos futen në ndonjë angazhim tjetër ndërkombëtar, që mund të bjerë në kundërshtim me traktatin. Qysh prej krijimit të NATO-s, më shumë se gjysmë shekulli më parë, në qendër të vëmendjes së saj ka qenë marrja e masave për mbrojtjen e menjëhershme dhe sigurinë e vendeve anëtare të saj. Kjo mbetet detyrë thelbësore edhe sot, por thelbi i veprimtarisë së saj ka përftuar ndryshime rrënjësore me qëllim që Aleanca të përballojë kërcënimet e reja dhe t u përgjigjet sfidave të së ardhmes. Detyrat themelore të NATO-s për sigurinë Qëllimi thelbësor dhe i qëndrueshëm i NATO-s, siç theksohet në Traktatin e Uashingtonit, është mbrojtja e lirisë dhe e sigurisë e të gjithë anëtarëve të saj, me anë të mjeteve politike dhe ushtarake. Mbështetur në vlerat e përgjithshme të demokracisë, të të drejtave të njeriut dhe të rendit ligjor, Aleanca është përpjekur qysh në fillesën e veprimtarisë së saj të sigururojë një rend paqësor të qëndrueshëm në Evropë. Mirëpo, arritja e këtij qëllimi mund të rrezikohet nga krizat dhe konfliktet jashtë zonës Euro-Atlantike. Për këtë arsye, Aleanca jo vetëm që siguron mbrojtjen e anëtarëve të saj, por nëpërmjet partneritetit dhe operacioneve të administrimit të krizave, jep ndihmesë për paqen dhe stabilitetin përtej hapësirës gjeografike të përcaktuar si zona e Traktatit të Atlantikut të Veriut. Parimi udhëheqës nga i cili udhëhiqet Aleanca në punën e vet është zotimi i përbashkët dhe bashkëpunimi i ndërsjellë ndërmjet shteteve sovrane, në mbështetje të sigurisë si një e tërë dhe e pandashme për të gjithë anëtarët. Solidariteti dhe kohezioni brenda Aleancës, që realizohet gjatë bashkëpunimit të përditshëm, si në sferën politike dhe në atë ushtarake, janë garanci për çdo vend anëtar që ai të mos jetë i shtrënguar të mbështetet vetëm në përpjekjet e veta kombëtare për zgjidhjen e sfidave kryesore të sigurisë. Pa i privuar vendet anëtare nga e drejta dhe detyra për të marrë përsipër përgjegjësitë e tyre sovrane në fushën e mbrojtjes, Aleanca, përmes përpjekjesh të përbashkëta, u mundëson atyre që të plotësojnë objektivat themelore të sigurisë kombëtare. Detyrat thelbësore të sigurisë së NATO-s janë përshkruar në Konceptin Strategjik të Aleancës. Ai përbën formulimin më autoritar të objektivave të Aleancës dhe siguron nivelin më të lartë të udhëheqjes lidhur me mjetet politike dhe ushtarake që duhen përdorur për arritjen e tyre. Ai mbetet parimi bazë për zbatimin e politikës së Aleancës si një e tërë. Megjithatë, ndryshimi i natyrës së kërcënimeve dhe i perceptimit të tyre, kanë çuar në një proces të pandërprerë përshtatjeje të kësaj strategjie. Në këtë mënyrë sigurohen më mirë platformat politike, strukturat ushtarake dhe aftësitë e nevojshme ushtarake për të përballuar sfidat e shoqërisë bashkëkohore, me synimin që të gjitha të jenë në vendin e duhur. 18

20 Koncepti Strategjik, i publikuar fillimisht më 1991, ndryshonte rrënjësisht nga dokumentet paraardhëse si në përmbajtje dhe në formë. Në të vazhdonte të ruhej siguria e anëtarëve të saj, si qëilimi themelor i NATO-s, por diçka e tillë ndërthurej me detyrimin e veçantë për të punuar në drejtim të një sigurie më cilësore, por edhe më të zgjeruar për Evropën, si një e tërë nëpërmjet partneritetit dhe bashkëpunimit me kundërshtarët e mëparshëm. Përveç kësaj, ai u botua si një dokument publik, i hapur për diskutim e sugjerime nga parlamentet, specialistët e sigurisë, gazetarët dhe publiku i gjerë. Koncepti Strategjik u ripunua më 1999, duke i angazhuar aleatët jo vetëm për mbrojtjen e përbashkët, por dhe të paqes e stabilitetit të një zone më të gjerë Euro- Atlantike. Ai përfshin faktorët e mëposhtëm politikë: Një këndvështrim më të gjerë për sigurinë, duke përmbledhur faktorët politikë, ekonomikë, shoqërorë e mjedisorë, si dhe përmasën mbrojtëse të Aleancës. Një angazhim të fuqishëm ndaj marrëdhënieve transatlantike. Ruajtje të aftësive luftarake të Aleancës për të siguruar frytshmërinë e operacioneve ushtarake. Përmirësim të aftësive evropiane brenda Aleancës. Ruajtje të strukturave dhe procedurave të mjaftueshme për parandalimin e konflikteve dhe administrimin e krizave. Një partneritet të frytshëm me vendet jo anëtare të NATO-s, të mbështetur në bashkëpunimin dhe bashkëbisedimin. Zgjerim të Aleancës dhe një politikë të dyerve të hapura kundrejt vendeve të reja që mund të anëtarësohen. Përpjekje të vijueshme për marrëveshje me ndikim të gjerë, për çarmatimin, mospërhapjen dhe kontrollin e armëve. Ky përkufizim i gjerë për sigurinë, veç përmasës së mbrojtjes, nënkupton edhe rëndësinë e faktorëve politikë, ekonomikë, shoqërorë e mjedisorë. Partneriteti dhe bashkëpunimi me vende të tjera, bashkëpunimi me organizata të tjera ndërkombëtare dhe rajonale, të tilla si Kombet e Bashkuara dhe partneriteti strategjik që ka filluar të ngjizet midis NATO-s dhe Bashkimit Evropian, të gjitha bashkë ndihmojnë në vendosjen e marrëdhënieve të ndërsjella, të përforcuara e plotësuese, por edhe në administrimin më të mirë të parandalimit të konfliteve e të krizave. Detyra të veçanta të Aleancës janë përshkruar gjithashtu në Konceptin Strategjik. Ato janë si më poshtë: 19

21 Të sigurojë një nga themelet e domosdoshme për një mjedis sigurie të qëndrueshme të zonës Euro-Atlantike, bazuar në rritjen e institucioneve demokratike dhe në zotimin për zgjidhje paqësore të mosmarrëveshjeve, në të cilin asnjë vend nuk do të mund të frikësonte ose të detyronte ndonjë vend tjetër me anë të kërcënimit ose përdorimit të forcës. Të shërbejë, siç parashikohet në Nenin 4 të Traktatit të Uashingtonit, si një forum qendror transatlantik për këshillimet e aleatëve për çdo çështje që cenon interesat e tyre jetësore. Këtu përfshihen zhvillimet e mundshme që përftojnë rreziqe për sigurinë e anëtarëve dhe për një bashkërendim më të mirë të përpjekjeve të tyre në fusha me interes të përbashkët. Të sigurojë parandalimin dhe mbrojtjen nga çdo lloj kërcënimi për agresion kundër cilitdo shtet anëtar të NATO-s, siç parashikohet në Nenin 5 dhe 6 të Traktatit të Uashingtonit. Dhe me synimin për të forcuar sigurinë dhe stabilitetin në zonën Euro- Atlantike: Të qëndrojë e gatshme, rast pas rasti dhe me konsensus, në përputhje me Nenin 7 të Traktatit të Uashingtonit, për të ndihmuar në mënyrë të frytshme, në parandalimin e konflikteve dhe për t u angazhuar fuqimisht në administrimin e krizave, përfshirë operacionet kundërvepruese ndaj krizave. Të japë shtysë për zgjerimin e partneritetit, bashkëpunimit dhe bashkëbisedimit me vende të tjera në zonën Euro-Atlantike, me synimin për rritjen e transparencës, besimit të ndërsjellë dhe aftësisë për veprime të përbashkëta me Aleancën. Menjëherë pas goditjeve të 11 shtatorit mbi Shtetet e Bashkuara, përparësia kaloi në aspekte të tilla, si shkëmbimi më i mirë i informacionit të zbulimit në lidhje me kërcënimin nga terrorizmi, fuqizimi i bashkëpunimit dhe i partneritetit me vende të tjera jashtë Aleancës dhe me organizata të tjera në rrafshin ndërkombëtar, por para së gjithash në drejtim të kërcënimit nga terrorizmi, forcimi i rolit të Qendrës së Armëve të Dëmtimit në Masë (ADM) të NATO-s për të ndihmuar në përgatitjen luftarake kundër kërcënimeve nga ADM-të dhe në aftësinë për të vepruar në një mjedis të ADM-ve, si dhe përshtatja e strukturave të forcave dhe përmirësimi i aftësive luftarake në fusha të tjera përkatëse. Përballimi i mjedisit të ndryshueshëm të sigurisë Vendimi historik i marrë nga NATO për t iu drejtuar Nenit 5 të Traktatit të Uashingtonit dhe për të thelluar mbështetjen e saj pas ngjarjeve të 11 shtatorit 20

22 2001, shënoi fillimin e një shtyse të re në procesin e shndërrimit të NATO-s. Një proces i tillë do të prekte pak a shumë çdo aspekt të veprimtarisë së saj. Përveç luftës kundër terrorizmit, një mori faktorësh të tjerë kanë përforcuar nevojën për përshtatjen e politikave dhe të strukturave të Aleancës. Këto përfshijnë kërcënimin në rritje që mbartin armët e dëmtimit në masë dhe nevojën për aftësi të reja operative në fusha të rëndësisë së veçantë. Kërkesat për zgjerimin e NATO-s kanë pasur gjithashtu ndikimin e tyre, ashtu sikurse edhe roli zhvillues i partneriteteve me Rusinë, Ukrainën dhe vendet partnere, rëndësia e Dialogut Mesdhetar dhe Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit dhe partneriteti strategjik me Bashkimin Evropian. Roli udhëheqës i NATO-s në Forcën Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare në Afganistan dhe roli i saj i vazhdueshëm në Ballkan, kanë ndikuar gjithashtu që Organizata të përshtatet me kërkesat e këtyre operacioneve. Kjo u vu re edhe në misionet e saj në Irak e Sudan dhe në përpjekjet e saj ndihmuese në Pakistan. Shumë nga ndryshimet që ishin të domosdoshme për të çuar përpara procesin e transformimit të saj, u përvijuan në Takimin e Pragës të NATO-s, më nëntor 2002 dhe u vazhduan në Takimin e Stambollit, më qershor Pesë tema madhore u shtjelluan në to: anëtarësia e Aleancës, reforma e strukturave civile dhe ushtarake të NATO-s, miratimi i roleve të reja, zhvillimi i aftësive të reja dhe niveli më i lartë i marrëdhënieve të reja. Pranimi i anëtarëve të rinj Përfshirja në NATO e tre vendeve të para evropianolindore, më 1999, përkoi me 50-vjetorin e Aleancës, që u përkujtua në Takimin e Uashingtonit, në prill të po atij viti. Kjo u pasua në vitin 2004, me valën më të madhe të zgjerimit të NATO-s qysh prej krijimit të saj, kur u pranuan edhe shtatë vende anëtarë të rinj. Ishte pikërisht Takimi i Stambollit, ku udhëheqësit e 26 vendeve anëtare u mblodhën për herë të parë që nga cikli i pestë i zgjerimit të Aleancës. Udhëheqësit e vendeve aleate ripohuan se dyert e NATO-s do të mbeteshin të hapura për demokracitë evropiane që do të ishin të gatshme dhe të afta për të marrë përsipër përgjegjësitë dhe detyrimet e anëtarësisë, në përputhje me Nenin 10 të Traktatit të Uashingtonit. Reformimi i strukturave civile dhe ushtarake të NATO-s Procesi i zgjerimit pati pasoja mbi hapësirën fizike të mjedisit të punës që nevojitej në shtabin politik në Bruksel dhe, më 1999, u miratua ndërtimi i godinave të reja, më të mëdha. Veç kësaj, më 2002, u krye një numër reformash të brendshme për të përshtatur Shtabin Ndërkombëtar dhe Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar me përparësitë dhe përgjegjësitë e reja të Aleancës. 21

23 Në të njëjtën kohë u riorganizua tërësisht struktura e komandës ushtarake të NATO-s, duke pasqyruar një ndryshim rrënjësor në konceptin e Aleancës. Struktura e komandës më parë ishte e ndarë në dy zona kryesore gjeografike, me një komandë strategjike që mbulonte Evropën dhe tjetra, zonën e Atlantikut të Veriut. Këto komanda u zëvendësuan me një komandë operative Komanda e Forcave Aleate për Operacionet (KFAO) dhe një komandë funksionale Komanda e Forcave Aleate për Transformimin (KFAT). KFAO-ja është një komandë strategjike për të gjitha veprimet luftarake të NATO-s, ndërsa KFAT-i përgjigjet për transformimin e vazhdueshëm të aftësive ushtarake të NATO-s dhe për përsosjen e ndërveprimit. Ndonëse struktura e komandës ka pësuar ndryshime të ndjeshme qysh prej përfundimit të Luftës së Ftohtë, kjo reformë siguroi një strukturë që ka mundësinë për t u përqendruar sistematikisht edhe për t i shndërruar aftësitë ushtarake më lehtësisht dhe në mënyrë të vijueshme, ashtu siç i lindin nevojat. Në fakt, roli i saj është të ndihmojë Aleancën që ajo të sigurohet që i ka aftësitë e nevojshme për zbatimin e detyrave të veta dhe se forcat që nevojiten për t iu përgjigjur angazhimeve të reja, janë në dispozicion të NATO-s në kohë të shpejtë dhe në mënyrë të sigurt. Zgjerimi i sferës së operacioneve ushtarake të NATO-s Sfera e veprimeve luftarake të ndërmarra nga NATO është zgjeruar dukshëm qysh prej përfshirjes së saj të parë për rivendosjen e stabilitetit në Bosnje dhe Hercegovinë, në fillimet e viteve Që prej asaj kohe, NATO është përfshirë në disa operacione paqeruajtëse brenda dhe jashtë zonës së saj tradicionale të përgjegjësisë dhe i ka shtuar përpjekjet në luftën kundër kërcënimit në rritje nga terrorizmi. 22 Ndihma në stabilizimin e Ballkanit Natyra e përfshirjes së NATO-s në ish-jugosllavi po ndryshon, ndonëse angazhimi i saj për një stabilitet afatgjatë në të gjithë Evropën Juglindore mbetet i fuqishëm, si më parë. Qëllimi është që ky rajon të rikthehet në një mjedis të sigurt dhe të punohet me partnerët e vet për ta integruar Evropën Juglindore në strukturat Euro-Atlantike. Kjo kërkon ndërtimin e demokracive shumetnike, të qëndrueshme, çrrënjosjen e krimit të organizuar e të korrupsionit dhe vendosjen e rendit ligjor, bashkëpunimin rajonal dhe përputhje të plotë me detyrimet ndërkombëtare, përfshirë Tribunalin Penal Ndërkombëtar për ish- Jugosllavinë. Në Takimin e Pragës, në nëntor 2002, Aleanca ripohoi qëllimin e saj për të mbajtur një prani trupash në rajon dhe për të qenë në gatishmëri që të mbështesë vendet nëpërmjet programeve të ndihmës individuale. Bosnja e

24 Hercegovina dhe Serbia e Mali i Zi, kanë shfaqur dëshirën e tyre për të marrë pjesë në programin e Partneritetit për Paqe të NATO-s. Edhe ish-republika Jugosllave e Maqedonisë* është përfshirë në Planin e Veprimit për Anëtarësim në NATO, së bashku me Kroacinë dhe Shqipërinë, në kuadrin e përgatitjeve për një anëtarësim të mundshëm në të ardhmen. Në kapërcyell të shekullit, NATO ishte përfshirë në veprime luftarake në zonën Euro-Atlantike. Por, gjatë një takimi në Reikjavik, Islandë, më maj 2002, NATO e kaloi Rubikonin, nëpërmjet kumtimit se ajo ishte tashmë e aftë të angazhohej në operacione jashtë zonës së saj tradicionale të përgjegjësisë. Ky vendim ia zgjeroi Aleancës mundësitë ndaj sfidave të reja, e cila më pas u angazhua në Afganistan, Irak, Sudan dhe në Pakistan. Drejtimi i Forcës Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare në Afganistan Në kundërpërgjigje të menjëhershme ndaj goditjeve terroriste mbi Nju Jork dhe Uashington, DC, Shtetet e Bashkuara nisën një operacion kundërterrorist në Afganistan, Operacionin Liria e Qëndrueshme, i cili u përplotësua pas dy muajsh nga Forca Ndihmëse e Sigurisë Ndërkombëtare (FNSN), nën mandatin e Kombeve të Bashkuara. Qëllimi përfundimtar i FNSNsë është ta ndihmojë Afganistanin, pas afërsisht katër dekadash sundimi autoritar, pushtimi të huaj dhe lufte civile, të cilat e kishin shndërruar territorin afgan në një bazë të përshtatshme për stërvitjen e terroristëve. Fillimisht, përgjegjësia e komandimit të forcave iu dha vendeve të veçanta mbi bazën e rrethqarkullimit, me mbështetje teknike të siguruar nga NATO. Megjithatë, në gusht 2003, NATO mori përsipër përgjegjësinë e plotë të drejtimit. Në vjeshtë 2003, Këshilli i Sigurimit të Kombeve të Bashkuara përshtati një rezolutë të re që autorizonte zgjerimin e veprimeve luftarake të FNSN-së në rajonet jashtë Kabulit, nëpërmjet Ekipeve të Rindërtimit Krahinor (ERK). NATO përherë e më tepër po e shtrin kontrollin e një numri të madh të ERK-ve në pjesë të ndryshme të Afganistanit. Megjithëse mandati i Kombeve të Bashkuara përcakton qartë që misioni i FNSN-së është të ndihmojë Qeverinë e Afganistanit në sigurimin e një mjedisi të mbrojtur e të parrezikuar dhe të favorshëm për zgjedhje të lira e të ndershme, në vendosjen e rendit ligjor dhe në rindërtimin e vendit, roli i NATO-s në Afganistan mund të vlerësohet gjithashtu si pjesë e përpjekjeve të saj në luftën kundër terrorizmit. Ende po vazhdojnë debatet për të shqyrtuar deri në çfarë shkalle mund të shtrihet kjo përpjekje e ndërsjellë midis Operacionit Liria e Qëndrueshme dhe FNSN-së, për faktin se disa vende të NATO-s sigurojnë edhe forca, edhe mjete. 23

25 Vendosja e një misioni stërvitor në Irak Në Irak, NATO ka marrë përsipër të sigurojë forma të ndryshme të mbështetjes. Më 8 nëntor 2002, Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara nxori Rezolutën 1441 për t i ofruar Irakut, i dyshuar si zotërues i armëve të dëmtimit në masë, një mundësi të fundme për të vepruar në përputhje me detyrimet për çarmatimin. Këto detyrime ishin përsëritur e theksuar në rezolutat e mëparshme të Këshillit të Sigurimit. Në një deklaratë të veçantë, të shpëndarë në Takimin e Pragës më nëntor, udhëheqësit e NATO-s u zotuan gjithashtu për të mbështetur zbatimin e kësaj rezolute. Megjithatë, udhëheqësi i Irakut, Sadam Husein, ende nuk po përgjigjej dhe, për rrjedhojë, u rritën dyshimet ndërmjet anëtarëve të Këshillit, duke i nxitur disa syresh që të mbështesnin veprimet e menjëhershme ushtarake. Të tjerët ngulmonin për t u dhënë më tepër kohë kontrollorëve të armëve për të kryer punën e tyre. Ndarja në opinionin ndërkombëtar u pasqyrua dhe në NATO. Ndërkohë, qeveria turke kërkoi këshillime brenda kuadrit të Nenit 4 të Traktatit të Atlantikut të Veriut në rast kërcënimi nga Iraku. Pas diskutimesh intensive u morën masa mbrojtëse për të ndihmuar Turqinë me anë të Operacionit Përpjekja Shkurajuese. Shtetet e Bashkuara udhëhoqën Operacionin Liria e Irakut, në mars 2003 dhe rrëzuan atje regjimin e Sadam Huseinit. Polonia pranoi të merrte përsipër drejtimin e divizionit shumëkombësh brenda forcës stabilizuese ndërkombëtare, të vendosur në Irak dhe, më 2 qershor 2003, Këshilli i Atlantikut të Veriut iu përgjigj kërkesës së Polonisë për t i dhënë mbështetjen për këtë operacion në disa fusha. Një vit më vonë, udhëheqësit e NATO-s ranë në ujdi të mbështetnin Qeverinë e Përkohshme të Irakut, në stërvitjen e forcave të sigurimit të saj dhe ngritën një Mision për Zbatimin e Stërvitjes, të drejtuar nga NATO. Ndryshe nga misionet operative ku përfshihen vetëm forcat e luftimit, misioni stërvitor i NATO-s punon ngushtësisht me autoritetet e Irakut si dhe me Forcën Ndërkombëtare, nën drejtimin e Shteteve të Bashkuara në Irak. Sigurimi dhe mbrojtja për këtë mision kryhet pjesërisht nga Forca Ndërkombëtare dhe pjesërisht nga NATO. Masa të tjera janë përcaktuar që nga ajo kohë. Të tilla janë: ngritja e Qendrës së Doktrinës, Edukimit dhe Stërvitjes, nën mbështetjen e NATO-s, që përqendrohet në stërvitjen e drejtuesve për shtabin e sigurimit të Irakut dhe ndihmesa e NATO-s për bashkërendimin e stërvitjes që duhet të realizohet në mënyrë të dyanshme nga vende të ndryshme anëtare si brenda dhe jashtë Irakut. 24 Sigurimi logjistik për Bashkimin Afrikan në Sudan Kohët e fundit, në prill 2005, Kryetari i Komisionit të Bashkimit Afrikan, Z. Alpha Oumar Konaré, i shkroi Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s,

26 duke kërkuar ndihmesën e Aleancës për zgjerimin e misionit paqeruajtës të Bashkimit Afrikan në rajonin perëndimor të Darfurit, Sudan. Kjo ishte e domosdoshme për të ndalur dhunën e vazhdueshme në atë rajon. Aleanca e shpalli zyrtarisht mbështetjen e saj me anën e transportimit ajror dhe me stërvitje, në një mbledhje të ministrave të mbrojtjes së NATO-s në Bruksel, më 9 qershor dhe filloi operacionin e parë të transportimit ajror më 1 korrik. Lufta kundër terrorizmit Në përpjekjet e tyre vetjake dhe të përbashkëta për t iu kundërvënë kërcënimit në rritje dhe të drejtpërdrejtë të terrorizmit ndërkombëtar, qeveritë e vendeve aleate kanë ndërmarrë gjithashtu nisma të tjera me qëllim që të zvogëlojnë veprimtarinë terroriste në rajonin e Ballkanit. Këto nisma zbatohen nga forcat e NATO-s në terren dhe me veprime luftarake të tilla, si Operacioni Përpjekja e Fuqishme në Mesdhe dhe Operacioni Mbështetja e Shqiponjës. Operacioni Përpjekja e Fuqishme është një operacion detar dhe drejtohet nga forcat detare të NATO-s për zbulimin dhe parandalimin e veprimtarisë terroriste në Mesdhe. Operacioni filloi në tetor 2001 dhe, duke pasur parasysh suksesin dhe frytshmërinë që pati, u zgjerua në dy raste, fillimisht për të mbuluar Ngushticën e Gjibraltarit, në mars 2003, mandej për të mbuluar gjithë Mesdheun, në mars Operacioni i parë mbulonte vetëm Mesdheun Lindor. Operacioni Mbështetja e Shqiponjës përbënte një nga masat e kërkuara nga Shtetet e Bashkuara si pasojë e 11 shtatorit. Aeroplanë të NATO-s të Sistemit të Vrojtimit, Paralajmërimit dhe Drejtimit Ajror (i njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze AWACS, lexo: AVAKS - Airborne Warning and Control System) patrulluan hapësirën ajrore amerikane gjatë një periudhe prej shtatë muajsh, që nga mesi i tetorit 2001 deri në mesin e majit Përafërsisht 830 anëtarë ekuipazhesh nga 13 vende të NATO-s, kryen rreth 4300 orë fluturime dhe mbi 360 aviofluturime operative. Aeroplanët e Vrojtimit, Paralajmërimit dhe Drejtimit Ajror të NATO-s janë përdorur në disa raste për mbrojtjen nga sulme të tjera të mundshme terroriste, përfshirë përdorimin e të ashtuquajturit aeroplan i rrëmbyer dhe, në një kuadër më të gjerë detyrash të praktikës së përditshme, kur ngjarje madhore të NATO-s dhe të Bashkimit Evropian kanë nxjerrë në pah nevojën për masa mbrojtëse plotësuese. Në korrik 2004, masat për ruajtjen e sigurisë u zgjeruan në mbështetje të kërkesës së qeverive përkatëse për Kampionation Evropian të Futbollit në Portugali dhe për Lojrat Olimpike në Greqi. 25

27 Modernizimi i aftësive ushtarake të NATO-s Shtrirja e gjerë e operacioneve ushtarake të NATO-s i ka ndryshuar rrënjësisht kërkesat ushtarake të Aleancës. Forcat e mëdha mbrojtëse të së kaluarës tashmë duhej të zëvendësoheshin me trupa që ishin në gjëndje t u përshtateshin pak a shumë veprimeve luftarake në shkallë të vogël, në përgjigje të krizave. Në të tilla veprime duhet të mbizotërojë elasticiteti, lëvizshmëria dhe aftësia për t u përhapur në largësi të konsiderueshme prej bazave të tyre të zakonshme operative. Në Takimin e Pragës, qeveritë e vendeve anëtare, hodhën idenë e fillimit të një procesi modernizimi të paracaktuar për t i mundësuar NATO-s marrjen e masave më të frytshme për përballimin e sfidave të shekullit 21. Aty u miratua një paketë masash që fuqizonte aftësitë operative ushtarake të Aleancës. Në të përfshiheshin nisma e aftësive të reja, me emërtimin Zotimi për Aftësitë në Pragë, krijimi i Forcës Kundërvepruese të NATO-s dhe përmirësimi i stukturës komanduese ushtarake të Aleancës. Këto janë tri nismat kryesore të transformimit ushtarak, me rëndësi të veçantë për përshtatjen e aftësive ushtarake të NATO-s. Veç kësaj, kryetarët e shteteve dhe të qeverive të vendeve të NATO-s, bënë thirrje për t i shtuar përpjekjet në fushat e shkëmbimit të informacionit të zbulimit dhe të parapërgatitjeve në përgjigje të krizave, por edhe për ngritjen në një nivel më të lartë të bashkëpunimit me vendet partnere. E gjithë kjo u bë përmes Planit të Veprimit të Partneritetit kundër Terrorizmit dhe në fushën e administrimit të ndihmës për pasojat nga terrorizmi, krahas zbatimit të një plani veprimi për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme për përgatitjen civile kundër sulmeve të mundshme, përfshirë përdorimin e agjentëve kimikë, biologjikë ose radiologjikë (KBR). U mbështetën pesë nisma të tjera mbrojtëse nga armët bërthamore, biologjike dhe kimike (BBK): një prototip laboratori analitik të lëvizshëm për armët BBK, një prototip grupi për zhdukjen e pasojave në rast përdorimi të BBK-së, një Qendër e Përkryerjes Kompjuterike për Mbrojtjen nga Armët BBK, një qendër e rezervave të mbrojtjes nga armët biologjike e kimike dhe një sistem mbikëqyrës për sëmundjet. Nisma të tjera synojnë krijimin e një batalioni shumëkombësh të mbrojtjes nga armët kimike, biologjike, radiologjike dhe bërthamore (KBRB), mbrojtjen nga sulmet me mjete kompjuterike dhe mbrojtjen kundërraketë, nëpërmjet fillimit të Studimit Perspektiv të Mbrojtjes Kundërraketë (SPMK) në kuadrin e NATO-s, për të shqyrtuar mundësitë e mbrojtjes së territorit të Aleancës, të forcave dhe të qendrave të banuara, nga kërcënimet e goditjeve me raketa. Puna për zbatimin e Zotimit për Aftësitë në Pragë u thellua në Takimin e Stambollit, në qershor 2004, me fillimin e një varg projektesh shumëkombëshe, që synonin forcimin e aftësive luftarake në fusha me rëndësi të veçantë si, nxënësitë strategjike të transportimit ajror e detar, furnizimi ajër-ajër dhe 26

28 sistemi i vrojtimit tokësor në kuadrin e Aleancës. Objektivave me frytshmëri iu dha mbështetje, duke përfshirë edhe zotimet e vendeve anëtare për të rritur numrin e trupave në operacionet e Aleancës dhe për të ruajtur në çdo kohë aftësinë e tyre për rigrupim dhe për veprime afatgjata. Ndryshime u bënë edhe në proceset e planëzimit të mbrojtjes e të përtëritjes së forcave me synimin për të ndërlidhur marrëveshjen politike për fillimin e një operacioni dhe sigurimin e forcave të nevojshme për zbatimin e saj. Sidoqoftë, sfida të rëndësishme janë përpara, përfshirë këtu përmirësimin e masave në luftën kundër kërcënimeve nga terrorizmi, nga shtetet e shpërbërë dhe nga përhapja e armëve të dëmtimit në masë prej aktorëve shtetërorë dhe jo shtetërorë. Udhëheqësit e NATO-s u pajtuan në idenë për të zhvilluar aftësitë e teknologjisë së lartë për mbrojtjen e civilëve dhe të forcave ushtarake nga sulmet terroriste. Këto aftësi përfshijnë mbrojtjen nga armët e dëmtimit në masë, ruajtjen e aeroplanëve të përmasave të mëdha nga raketat supmbartëse, ruajtjen e helikopterëve prej kërcënimeve nga toka, ruajtjen e porteve dhe të anijeve, mbrojtjen kundër pajisjeve plasëse të improvizuara dhe të sistemeve të përmirësuara të zbulimit të minave. Përveç këtyre, u arrit një marrëveshje për përmirësimin e shkëmbimit të të dhënave të zbulimit dhe për të kryer një studim mbi gjendjen e strukturave të zbulimit në NATO. Mandati i dhënë për Njësinë e Zbulimit të Kërcënimeve Terroriste, e krijuar pas goditjeve terroriste të 11 shtatorit 2001 kundër Shteteve të Bashkuara, u konsiderua i përhershëm dhe u zgjerua për të përfshirë edhe analizën e kërcënimeve terroriste si një e tërë, përveç atyre që janë të përqendruara më shumë rreth NATO-s. Për më tepër, qeveritë e vendeve të NATO-s, arritën në marrëveshje për të forcuar aftësitë e Organizatës për dhënien e ndihmesës ndaj çdo vendi anëtar që ballafaqohej me kërcënime terroriste ose me pasojat e sulmeve terroriste. Mjetet dhe aftësitë luftarake të NATO-s, të tilla si aeroplanët e AWACS-it, Qendra Euro-Atlantike e Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive dhe Batalioni Shumëkombësh i Mbrojtjes nga Armët Kimike, Biologjike, Radiologjike dhe Bërthamore, mund të vihen në dispozicion të atyre vendeve anëtare që do ta kërkojnë një ndihmë të tillë. Forcimi dhe zgjerimi i partneriteteve Nisur nga nevoja e një solidariteti më të madh në mjedisin e sigurisë së sotme, veçanërisht në drejtim të luftës kundër terrorizmit dhe përhapjes së armëve të dëmtimit në masë, politikat e partneritetit të NATO-s janë zgjeruar në mënyrë të përshkallëzuar, me synimin për të ndërtuar marrëdhënie më të ngushta dhe më të frytshme me një varg vendesh dhe institucionesh ndërkombëtare. Këtu hyjnë vendet partnere në zonën Euro-Atlantike, vendet në rajonin e Lindjes së Mesme e më gjerë, vendet e kontaktit, të tilla si Japonia, Australia, Pakistani, Kina dhe organizatat ndërkombëtare si Bashkimi 27

29 Evropian, Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë dhe Kombet e Bashkuara. Të tilla politika e kanë përqendruar vëmendjen në rritjen e nivelit të ndihmesës për sigurinë ndërkombëtare nëpërmjet forcimit të bashkëpunimit. Marrëdhëniet NATO-Rusi Zhvillimi i një partneriteti me synime të paracaktuara përfundimtare, midis NATO-s dhe Rusisë, për gjetjen e këndvështrimeve të përbashkëta ndaj sfidave të përgjithshme të sigurisë, vlerësohet si një element i rëndësishëm që është në rendin e ditës së transformimit të NATO-s. Krijimi i Këshillit NATO-Rusi në maj 2002, shënoi fillimin e një marrëdhënieje më dobiprurëse, përqendruar në veprimtari të tilla, si mbrojtja kundër terrorizmit, reforma e mbrojtjes, mospërhapja e armëve të dëmtimit në masë, bashkëveprimi ushtarak dhe stërvitja, planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, mbrojtja kundërraketë e teatrit të veprimeve luftarake dhe përgatitja për operacione të mundshme paqeruajtëse të përbashkëta. Marrëdhëniet NATO-Ukrainë Përsa i përket Ukrainës, aleatët e NATO-s e kanë nxitur fuqimisht këtë vend që të vazhdojë reformat aq të nevojshme dhe të zbatojë masa të ngutshme që do të ishin të një rëndësie të veçantë për të përmbushur qëllimin përfundimtar të integrimit të plotë të vendit në stukturat e sigurisë Euro-Atlantike. Revolucioni Portokall, në nëntor 2004, ngjalli shpresa në përshpejtimin e këtij procesi dhe, në përgjigje të aspiratave të anëtarësimit të vendit në NATO, ministrat e jashtëm filluan një Dialog Intensiv me Ukrainën në prill Megjithatë, ata theksuan edhe një herë nevojën për një përparim të pandërprerë dhe të ndjeshëm në reformën demokratike dhe ripërsëritën se hapat drejt progresit vareshin nga vetë Ukraina. 28 Marrëdhëniet me vendet partnere Kur shtatë vende partnere u bënë anëtare të NATO-s, në mars 2004, peshorja midis vendeve anëtare dhe partnere që bashkëpunonin në kuadrin e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik dhe Partneritetit për Paqe, ndryshoi në mënyrë të dukshme. Për më tepër, vendet e tjera partnere, janë në rajone të ndryshme dhe kanë kërkesa sigurimi më të gjithfarëllojshme. Disa syresh mbeten vende mëtuese për anëtarësim të ardhshëm në NATO, ndërsa të tjerët kanë shfaqur dëshirën e tyre për të zhvilluar programe të veçanta të bashkëpunimit me NATO-n, pa kërkuar anëtarësim në të ardhmen. Cilësia e këtyre partneriteteve është rritur dhe mundësitë e tyre janë zgjeruar. Në të njëjtën kohë, Aleanca e ka rritur përqendrimin e vëmendjes në Kaukaz dhe në

30 Azinë Qendrore, duke ndërmarrë hapa praktikë për të zhvilluar bashkëpunim më të ngushtë me vendet partnere në këto rajone. Të tilla masa janë emërimi i një përfaqësuesi special të NATO-s për të dy rajonet dhe caktimi i një oficeri ndërlidhës për secilin rajon. Dialogu Mesdhetar Që nga krijimi i tij më 1994, Dialogu Mesdhetar ka ndihmuar në forcimin e mirëbesimit dhe të bashkëpunimit midis NATO-s dhe shtatë vendeve pjesëmarrëse Algjeria, Egjipti, Izraeli, Jordania, Maroku, Mauritania dhe Tunizia. Përmasat politike dhe praktike të këtij programi janë zgjeruar pandërprerë, duke i dhënë shtysë bashkëpunimit të frytshëm në çështjet e sigurisë me interes të përbashkët, përfshirë masat kundër terrorizmit, për pasojë është rritur niveli i marrëdhënieve nga dialogu në partneritet. Nisma e Bashkëpunimit të Stambollit Në Stamboll, në qershor 2004, udhëheqësit e Aleancës ndërmorën edhe Nismën e Bashkëpunimit të Stambollit. Kjo ka si synim që edhe në rajonin e Lindjes së Mesme e më gjerë të nxitet bashkëpunimi praktik me vendet e interesuara, duke nisur me vendet e Këshillit të Bashkëpunimit të Gjirit. Thelbi i nismës qëndron në ndihmën këshillimore që jepet në përputhje me nevojat e veçanta të secilit vend për çështje të tilla si: reforma e mbrojtjes, buxheti i mbrojtjes, planëzimi i mbrojtjes dhe marrëdhëniet civilo-ushtarake. Nisma adresohet edhe për çështje si: forcimi i bashkëveprimit ushtarak, lufta kundër terrorizmit përmes shkëmbimit të informacionit dhe bashkëveprimit detar, si dhe kundër përhapjes së armëve të dëmtimit në masë dhe mjeteve të tyre të shpërndarjes Puna me organizata të tjera ndërkombëtare Në nivel institucional, organizatat ndërkombëtare, përfshirë këtu Kombet e Bashkuara, Bashkimin Evropian dhe Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE), po e vlerësojnë nevojën për t iu përgjigjur kërcënimeve që kanë të bëjnë me terrorizmin. Ato po përdorin të gjitha burimet e mundshme, duke i bashkërenduar përpjekjet më mirë, sesa të mbështeten në burimet e ndonjë organizate të vetme. Marrëdhëniet NATO-BE janë zhvilluar në mënyrë të vrullshme brenda një hapësire kohore shumë të shkurtër. Më 16 dhjetor 2002, Bashkimi Evropian dhe NATO, përshtatën një deklaratë të përbashkët mbi Politikën e Sigurisë dhe Mbrojtjes Evropiane (PSME), e cila siguronte një bazë zyrtare për bashkëpunimin në fushat e administrimit të krizave dhe të parandalimit 29

31 të konflikteve. Më 17 mars 2003, ato miratuan një grup dokumentesh të rëndësishme, të njohura si paketa Berlin Plus, që lejojnë BE-në të shfrytëzojë mjetet dhe aftësitë e përbashkëta të NATO-s për operacionet e drejtuara nga BE-ja. Në të vërtetë, ato lejojnë Aleancën që të mbështesë operacionet e drejtuara nga BE-ja, në të cilat NATO nuk është e përfshirë si një e tërë. Kjo përgatiti truallin për dy organizatat që do të përpunonin modalitetet e hollësishme për transferimin e përgjegjësisë në Bashkimin Evropian, për operacionet ushtarake të drejtuara nga NATO në ish- Republikën Jugosllave të Maqedonisë*, më 2003 dhe, prej dhjetorit 2004, në Bosnje dhe Hercegovinë. Përfundim Si një organizatë ndërqeveritare me vlera të përbashkëta, me vendosmëri të njësuar për mbrojtjen e tyre dhe me ndërmarrjen e atyre masave që thellojnë aftësitë e domosdoshme dhe shfrytëzimin e tyre kurdo dhe kudo që të jetë e nevojshme, NATO është në gjendje të përqendrohet në sfidat e sotme të sigurisë. Operacionet që ajo po drejton në Ballkan dhe Afganistan dhe për të tjera ku po jep ndihmesë, si në Irak dhe në Darfur, të ndërthurura me fuqinë në rritje të partneriteteve të veta dypalëshe e shumëpalëshe, me vendet jashtë NATO-s dhe me organizata të tjera, tregojnë efektshmërinë e saj të vazhdueshme. Megjithatë, përballimi i sfidave, mbetet edhe për të ardhmen. Kur në janar 2004, përgjegjësinë e detyrës, si Sekretar i ri i Përgjithshëm i NATO-s, e mori Jap de Hop Shefer, përvijoi drejtimet ku duhej të përqendrohej vëmendja. Në përgjigje ndaj tyre u përcaktuan detyrat operative të së tashmes, veçanërisht në Kosovë dhe në Afganistan, përgjegjshmëria nga vendet anëtare ndaj çdo vendimi për ta ngritur më tej rolin e Aleancës në Irak, zbatimi në vijimësi i procesit të transformimit dhe ruajtja e marrëdhënieve transatlantike të besueshme, realiste dhe pragmatike. 30

32 PJESA II POLITIKA DHE VENDIMMARRJA Kapitulli 1 Kapitulli 2 Kapitulli 3 Kapitulli 4 Kapitulli 5 Kapitulli 6 Institucionet kryesore politike dhe vendimmarrëse Administrimi i krizave Përmasa e planëzimit të mbrojtjes Burimet e fondeve të përbashkëta, buxhetet dhe administrimi financiar Politika bërthamore Sfera ekonomike

33

34 KAPITULLI 1 INSTITUCIONET KRYESORE POLITIKE DHE VENDIMMARRËSE Parimi i marrjes së vendimit me konsensus, që zbatohet kudo në Aleancë, pasqyron faktin se janë vendet anëtare ato që vendosin dhe secili prej tyre është i përfshirë në procesin e marrjes së vendimit. Parimi zbatohet në të gjitha nivelet e Organizatës. Institucionet kryesore politike dhe vendimmarrëse të Aleancës janë Këshilli i Atlantikut të Veriut, Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes dhe Grupi i Planëzimit Bërthamor. Çdonjëri prej tyre luan një rol vendimtar në proceset këshillimore dhe vendimmarrëse që përbëjnë themelet e bashkëpunimit, planëzimit të përbashkët dhe sigurisë së pandashme të vendeve anëtare. Vendimet e marra prej secilit nga këto organe kanë të njëjtën gjendje juridike dhe përfaqësojnë politikën e miratuar të vendeve anëtare, pavarësisht nga niveli në të cilin merren. Në vartësi të këtyre organeve të larta janë komitetet e specializuara që, po ashtu, përbëhen nga zyrtarë përfaqësues të vendeve të tyre. Kjo strukturë komitetesh siguron mekanizmin bazë që i krijon Aleancës aftësinë këshillimore dhe vendimmarrëse, duke garantuar që cilido vend anëtar mund të përfaqësohet në çdo nivel dhe në të gjitha fushat e veprimtarive të NATO-s. Marrja e vendimit me konsensus Vendimet e NATO-s merren mbi bazën e konsensusit, pas diskutimeve dhe këshillimeve ndërmjet vendeve anëtare. Një vendim i arritur me konsensus është një marrëveshje e mbërritur me mirëkuptimin e përgjithshëm dhe e mbështetur nga secili vend anëtar. Kur merret një vendim i NATO-s, ai është shprehje e vullnetit të përbashkët të shteteve sovrane që janë anëtare të Aleancës. Është pikërisht ky proces vendimmarrës që i jep NATO-s njëherësh qëndrueshmërinë dhe besueshmërinë e vet. Kur ka mosmarrëveshje, diskutimet vazhdojnë derisa të arrihet në një vendim. Në disa rrethana, duhet të pranohet fakti që marrëveshja është e pamundshme. Megjithatë, në përgjithësi, janë gjetur zgjidhje të pranueshme të ndërsjella. Procesi është i shpejtë sepse anëtarët këshillohen në mënyrë të vazhdueshme, kështu që shpesh i njohin dhe i kuptojnë qëndrimet e njëri-tjetrit që më parë. Këshillimi është një pjesë thelbësore e procesit të vendimmarrjes. Ai lehtëson komunikimin ndërmjet anëtarëve të cilët kanë si synim kryesor të 33

35 sigurojnë vendimet e marra bashkërisht dhe që të jenë në pajtim me interesat e tyre kombëtare. Këshilli i Atlantikut të Veriut Këshilli i Atlantikut të Veriut (KAV) ka autoritet të lartë politik dhe fuqi vendimore. Ai përbëhet nga përfaqësuesit e përhershëm të të gjitha vendeve anëtare që mblidhen së bashku të paktën një herë në javë. Këshilli gjithashtu mblidhet në nivele më të larta me pjesëmarrjen e ministrave të jashtëm, ministrave të mbrojtjes ose të kryetarëve të shteteve e të qeverive, por ka të njëjtin autoritet e fuqi vendimmarrëse dhe vendimet e tij kanë të njëjtën fuqi juridike dhe vlefshmëri, në cilindo nivel që mblidhet. Këshilli ka një profil të rëndësishëm publik dhe shpall deklarata dhe komunikata që shpjegojnë politikën dhe vendimet e Aleancës për publikun e gjerë dhe qeveritë e vendeve që nuk janë anëtare të NATO-s. Këshilli është i vetmi organ i Aleancës, autoriteti i të cilit buron qartësisht nga Traktati i Atlantikut të Veriut. Këshillit vetë i është dhënë përgjegjësia sipas Traktatit për të formuar organe ndihmëse. Janë krijuar shumë komitete dhe grupe planëzimi për të mbështetur punën e Këshillit, ose për të marrë përgjegjësitë në fusha të veçanta, si planëzimi i mbrojtjes, planëzimi bërthamor dhe çështjet ushtarake. Në këtë mënyrë, Këshilli përcakton me ligj një forum të veçantë për këshillime të përgjithshme ndërmjet qeverive të vendeve anëtare për të gjitha çështjet që ndikojnë në sigurinë e tyre dhe është organi më i rëndësishëm vendimmarrës në NATO. Të gjitha vendet anëtare të NATO-s kanë të drejta të barabarta për të shprehur pikëpamjet e veta rreth tryezës së Këshillit. Vendimet janë shprehje e vullnetit të përbashkët të qeverive të vendeve anëtare dhe arrihen me miratimin e përgjithshëm. Të gjitha qeveritë anëtare janë palë në politikat e formuluara në Këshill ose nën autoritetin e tij dhe secila prej tyre ka pjesën e vet në konsensusin mbi të cilin mbështeten vendimet. Kur Këshilli mblidhet në nivelin e ambasadorëve ose të përfaqësuesve të përhershëm të vendeve anëtare, atij shpesh i referohen si Këshilli i Përhershëm. Dy herë në vit dhe, herë-herë edhe më shpesh, Këshilli mblidhet në nivel ministrash, në sesione zyrtare ose jozyrtare, ku secili vend përfaqësohet nga ministri i vet i punëve të jashtme. Mbledhjet e Këshillit mbahen gjithashtu në sesione të ministrave të mbrojtjes. Mbledhjet e takimeve, me pjesëmarrjen e kryetarëve të shteteve dhe të qeverive, mbahen sa herë që lindin çështje me rëndësi të veçantë që kërkojnë rrugëzgjidhje, ose në momente vendimtare në evoluimin e politikës së sigurisë të aleatëve. 34

36 Përderisa Këshilli mblidhet, zakonisht, të paktën një herë në javë, pjesëmarrja mund të sigurohet brenda një afati të shkurtër sa herë që të jetë e nevojshme. Mbledhjet e tij kryesohen nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s ose, në mungesë të tij, nga Zëvendësi i vet. Përfaqësuesi i përhershëm, me kohëzgjatje më të madhe shërbimi në Këshill, merr titullin e Dekanit të Këshillit. Pavarësisht nga funksioni i tij protokollar, Dekani mund të thirret që të luajë një rol më të veçantë kryesues, si për shembull, në thirrjen e mbledhjeve dhe në kryesimin e diskutimeve gjatë zgjedhjes së një sekretari të ri të përgjithshëm. Në mbledhjet ministrore të ministrave të jashtëm, ministri i jashtëm i një vendi, merr rolin e presidentit të nderit. Ky post kalon me rrethqarkullim të përvitshëm midis vendeve anëtare sipas rendit alfabetik anglez. Në Këshillin e Përhershëm është vendosur një rregull përparësie mbi bazën e vjetërsisë së shërbimit, por në mbledhjet e Këshillit të çdo niveli, përfaqësuesit e përhershëm i zënë vendet rreth tryezës, duke u renditur sipas kombësisë, me rendin alfabetik anglez. E njëjta procedurë ndiqet në të gjithë strukturën e komiteteve të NATO-s. Çështjet që diskutohen dhe vendimet që merren në mbledhjet e Këshillit mbulojnë të gjitha aspektet e veprimtarive të Organizatës. Ato shpesh bazohen në raportet dhe rekomandimet e përgatitura nga komitetet vartëse, me kërkesën e Këshillit. Barazisht, çështje mund të ngrihen edhe prej cilitdo nga përfaqësuesit kombëtarë apo nga Sekretari i Përgjithshëm. Përfaqësuesit e përhershëm veprojnë sipas udhëzimeve nga kryeqytetet e tyre, duke i njohur e duke u shpjeguar kolegëve të tyre rreth tryezës pikëpamjet dhe vendimet politike të qeverive të tyre. Në mënyrë të anasjellë, ata u raportojnë përsëri autoriteteve të tyre kombëtare pikëpamjet e shprehura dhe qëndrimet e mbajtura nga qeveritë e tjera. I njoftojnë rreth zhvillimeve të reja dhe i vënë në dijeni për ecejaket e bëra drejt gjetjes së konsensusit për çështje të rëndësishme, ose për fusha ku qëndrimet kombëtare nuk përputhen. Kur duhet të merren vendimet, miratimi duhet të jetë i njëzëshëm sipas vullnetit të përbashkët. Nuk ka votim apo marrje vendimi me shumicë. Çdo vend anëtar i përfaqësuar në tryezën e Këshillit, ose në cilindo komitet vartës të tij, ruan sovranitet dhe përgjegjësi të plotë për vendimet e veta. Puna e Këshillit përgatitet nga komitetet vartëse që përgjigjen për fusha të veçanta të politikës. Pjesën më të madhe të kësaj pune e përballon Komiteti i Lartë Politik (KLP), që përbëhet nga zëvendëspërfaqësuesit e përhershëm. Herë-herë ai përforcohet me ekspertë të njohur kombëtarë, në varësi nga tema që trajtohet. Në raste të tilla njihet si KLP(P). Komiteti i Lartë Politik ka përgjegjësi të veçantë për përgatitjen e pjesës më të madhe të deklaratave, ose të komunikatave që do të publikohen nga Këshilli dhe mblidhet para mbledhjeve ministrore për të hartuar projektet e teksteve të këtilla që do të miratohen nga Këshilli. Aspekte të tjera të punës politike mund të trajtohen 35

37 nga Komiteti Politik i përhershëm, i cili përbëhet nga këshilltarë ose ndihmës politikë të delegacioneve kombëtare. Në mënyrë të ngjashme, siç kryhet puna nga Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes dhe Grupi i Planëzimit Bërthamor (GPB), përgatitet edhe nga Komiteti i Rishikimit të Mbrojtjes dhe nga Grupi i Shtabit të GPB-së përkatësisht, si dhe nga komitete të tjera të larta. Kur Këshilli mblidhet në nivelin e ministrave të mbrojtjes, ose kur shqyrton probleme të mbrojtjes dhe çështje që lidhen me strategjinë e mbrojtjes, komitete të tjera të larta, si Grupi Operativ Zbatues, mund të përfshihen si organe këshillimore kryesore. Në rast se Këshilli do të ketë në rend të ditës çështje financiare, atëherë Komisioni i Lartë i Burimeve ose Komitetet e Buxhetit Ushtarak apo Civil ose Komiteti i Infrakstrukturës, në varësi nga përshtatshmëria e organit, do të jetë përgjegjës para Këshillit për përgatitjen e punës së tij. Varësisht nga tema që diskutohet, komiteti i lartë përkatës, që përgjigjet për çështjen e asaj fushe, merr rolin udhëheqës në përgatitjen e mbledhjeve të Këshillit dhe në ndjekjen e punës deri në marrjen e vendimeve nga Këshilli. Puna e Këshillit mbështetet nga degët dhe zyrat përkatëse të Shtabit Ndërkombëtar dhe, në veçanti, nga Sekretariati i Këshillit, i cili bashkërendon veprimtaritë e Këshillit dhe siguron zbatimin e mandateve të Këshillit, si dhe dokumentimin dhe shpërndarjen e vendimeve. Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes (KPM) përbëhet normalisht nga përfaqësuesit e përhershëm, por mblidhet në nivelin e ministrave të mbrojtjes, të paktën, dy herë në vit. Ai trajton pjesën më të madhe të çështjeve të mbrojtjes dhe të atyre që lidhen me planëzimin e mbrojtjes së përbashkët. Me përjashtim të Francës, të gjitha vendet anëtare përfaqësohen në këtë forum. Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes përgatit udhëzimet kryesore për autoritetet ushtarake të NATO-s dhe, brenda sferës së veprimtarisë së vet, ka të njëjtat funksione dhe atribute dhe të njëjtin autoritet, si edhe Këshilli, për çështjet që janë brenda fushës së përgjegjësisë së tij. Puna e Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes përgatitet nga një numër komitetesh vartëse me përgjegjësi të posaçme dhe, në veçanti, nga Komiteti i Rishikimit të Mbrojtjes. Ky i fundit mbikëqyr procesin e planëzimit të forcave brenda NATO-s dhe shqyrton çështje të tjera që lidhen me strukturën e integruar ushtarake. Ashtu si Këshilli, Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes mbështetet drejtpërdrejt nga komiteti më i lartë, me përgjegjësi të veçantë për punën përgatitore dhe ndjekjen e problemeve që rrjedhin nga vendimet e tij. 36

38 Grupi i Planëzimit Bërthamor Ministrat e mbrojtjes të vendeve anëtare që marrin pjesë në Komitetin e Planëzimit të Mbrojtjes së NATO-s, mblidhen në ndërkohë të rregullta në Grupin e Planëzimit Bërthamor (GPB). Atje diskutojnë çështje të veçanta të politikës në lidhje me forcat bërthamore. Këto diskutime mbulojnë një gamë të gjerë të çështjeve të politikës bërthamore, përfshirë ruajtjen, sigurinë dhe masat mashtruese të mbrojtjes së armëve bërthamore, sistemet e informacionit dhe të ndërlidhjes, çështjet e grupimit të forcave dhe të tjera më të gjera me interes të përgjithshëm, si kontrolli dhe përhapja e armëve bërthamore. Politika bërthamore e Aleancës rishikohet në mënyrë të herëpashershme dhe vendimet merren bashkërisht. Kjo bëhet me qëllimin për ta ndryshuar apo përshtatur atë në dritën e zhvillimeve të reja dhe për të ripërtëritur e për të përputhur procedurat e këshillimit e të planëzimit. Puna e Grupit të Planëzimit Bërthamor përgatitet nga një Grup i Shtabit të GPB-së, i përbërë nga anëtarë të delegacioneve kombëtare të vendeve pjesëmarrëse në GPB, anëtarë të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar dhe përfaqësues të Komandave Strategjike. Grupi i Shtabit plotëson detyra të hollësishme në emër të Përfaqësuesve të Përhershëm të GPB-së. Ai mblidhet një herë në javë, por edhe në raste të tjera, kur është e nevojshme. Grupi i Nivelit të Lartë (GNL) është organ këshillimor epror i GPB-së për çështje të politikës e të planëzimit bërthamor. Grupi i Nivelit të Lartë është ngarkuar gjithashtu për të mbikëqyrur çështjet që kanë të bëjnë me ruajtjen, sigurinë dhe masat mashtruese të mbrojtjes së armëve bërthamore. Grupi kryesohet nga Shtetet e Bashkuara dhe përbëhet nga politikanë të vendeve të NATO-s dhe ekspertë nga kryeqytetet, si dhe nga anëtarë të Shtabit Ndërkombëtar të NATO-s dhe nga përfaqësues të Komandantëve Strategjikë. Ai mblidhet disa herë në vit për të diskutuar aspekte të politikës ndërkombëtare të NATO-s, gjendjen e forcave e të planëzimit dhe çështje të tjera që kanë të bëjnë me ruajtjen, sigurinë dhe masat mashtruese të mbrojtjes së armëve bërthamore. Komiteti Ushtarak Komiteti Ushtarak është autoriteti më i lartë ushtarak në NATO, nën autoritetin politik të përgjithshëm të Këshillit, Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes, ose Grupit të Planëzimit Bërthamor. Ai është një pjesë përbërëse e aparatit politik dhe vendimmarrës të Aleancës dhe siguron një lidhje thelbësore ndërmjet procesit vendimmarrës politik brenda Këshillit të Atlantikut të Veriut, Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes, Grupit të Planëzimit Bërthamor dhe strukturës së integruar të komandës së NATO-s, të ngarkuar përkatësisht me 37

39 drejtimin e operacioneve ushtarake dhe transformimin e mëtejshëm ushtarak të Aleancës. Komiteti Ushtarak përgjigjet gjithashtu për mbikëqyrjen e zhvillimit të politikës dhe doktrinës ushtarake të NATO-s dhe për sigurimin e udhëzimeve kryesore për Komandantët Strategjkë të NATO-s. Komandantët Strategjikë përgjigjen para Komitetit Ushtarak për drejtimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të gjitha çështjeve ushtarake të Aleancës brenda fushave të tyre të përgjegjësisë. Në veprimtaritë e veta Komiteti Ushtarak mbështetet nga Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar. Procesi këshillimor Formulimi dhe zbatimi i politikës, në një Aleancë vendesh sovrane të pavarura, varet nga mirinformimi i të gjitha qeverive anëtare për politikat dhe synimet e përgjithshme të njëra-tjetrës si dhe të direktivave kryesore që i vënë në lëvizje ato. Kjo shtron kërkesën për këshillime të rregullta politike, në çdo rast të mundshëm gjatë fazës shqyrtuese të përpunimit të vendimit, para marrjes së vendimeve kombëtare. Këshillimi politik në NATO filloi të ushtrohet sistematikisht, kur Këshilli u mblodh për herë të parë në shtator 1949, pak pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Atlantikut të Veriut. Që nga ajo kohë ai është forcuar dhe është përshtatur në përputhje me zhvillimet e reja. Forumi kryesor për këshillime politike mbetet Këshilli. Mbledhjet e tij zhvillohen në cakun më të ulët të zyrtarizmit dhe diskutimi është i hapur dhe i drejtpërdrejtë. Sekretari i Përgjithshëm, në saje të kryesisë së tij, luan një rol themelor me vlerësimet e tij dhe vepron si përfaqësues dhe zëdhënës kryesor, si në kontaktet me qeveri të veçanta, ashtu edhe në çështje publike. Këshillimi bëhet gjithashtu mbi baza të rregullta në forume të tjera. Autoriteti i tyre në tërësi, buron nga Këshilli. Komiteti Politik në nivel të lartë e të tjerë nivele, Grupi i Bashkërendimit të Politikës, Grupi Këshillimor për Politikën Atlantike dhe komitete të tjera të posaçme, të gjitha kanë një rol të drejtpërdrejtë në lehtësimin e këshillimit politik midis qeverive anëtare. Ashtu si Këshilli, ato mbështeten nga një Shtab Ndërkombëtar, që përgjigjet para Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s. Këshillimi politik ndërmjet anëtarëve të Aleancës nuk kufizohet vetëm në ngjarjet që ndodhin brenda zonës Euro-Atlantike. Edhe ngjarjet diku gjetkë, që kanë pasoja të mundshme për Aleancën, po zënë vend gjithnjë e më shpesh në rendin e ditës së Këshillit dhe të komiteteve vartëse. Mekanizmat këshillimorë të NATO-s janë përherë të gatshëm dhe përdoren gjerësisht nga anëtarët në rrethana të tilla, me qëllim që të përcaktohen në një fazë të hershme zonat ku, 38

40 për hir të interesave të sigurisë e të stabilitetit, duhet të ndërmerret veprimi i bashkërenduar. Nevoja për këshillim nuk mund të jetë e kufizuar vetëm për çështje politike. Këshillime me shtrirje të gjerë bëhen në shumë fusha të tjera. Procesi është i pandërprerë dhe zhvillohet në forma jozyrtare si dhe zyrtare, me ndonjë vonesë apo mangësi të papërfillshme, si rrjedhojë e sistemimit të delegacioneve kombëtare të NATO-s brenda të njëjtit shtab. Por kur është e nevojshme, vetëm mbi bazën e një njoftimi të shkurtër, aty mund të kryhet një punë intensive për çështje me rëndësi të veçantë ose të ngutshme, me pjesëmarrjen e plotë të përfaqësuesve nga të gjitha qeveritë e interesuara. Këshillimi brenda Aleancës paraqitet në shumë forma. Në formën e tij më fillestare ai përmbledh thjesht shkëmbimin e informacionit dhe të mendimeve. Në një nivel tjetër mbulon shkëmbimin e informacionit për veprimet, ose vendimet e ndërmarra nga qeveritë, ose që mund të ndërmerren dhe që kanë një lidhje të drejtpërdrejtë apo të tërthortë me interesat e aleatëve. Mund të përfshijë gjithashtu njoftimin e hershëm rreth veprimeve dhe vendimeve që do të merren nga qeveritë në të ardhmen, me qëllim që të krijojnë mundësinë për të siguruar mbështetjen, apo për të marrë vërejtjet nga të tjerët. Mund të përmbledhë diskutime me qëllim që të arrijë njëherazi, konsensusin për politikat që duhen përshtatur, apo të veprimeve që do të duhen të ndërmerren. Dhe së fundi, duhet të shërbejë që t iu lehtësojë vendeve anëtare arritjen e atyre marrëveshjeve, të cilat duhet të jenë ndërsjelltas të pranueshme për vendimet e përbashkëta, ose për veprimin e Aleancës si një e tërë. Në përpjekjen për ta lidhur sa më ngushtë procesin e vendimmarrjes së përbashkët me konsensusin dhe miratimin e përgjithshëm, anëtarët e Aleancës ushtrojnë ndikimin e përvojës vetjake të secilit vend. Në të njëjtën kohë, ata vëzhgojnë nëse mund të përfitojnë nga mekanizmat dhe procedurat që u lejojnë atyre bashkërisht, të veprojnë me shpejtësi dhe vendosmërisht nëse rrethanat kërkojnë prej tyre që të veprohet kështu. Praktika e përditshme e shkëmbimit të informacionit dhe e këshillimit të përbashkët krijon mundësinë që qeveritë të mblidhen me një njoftim të shkurtër, sa herë të jetë e nevojshme, shpesh duke qenë në dijeni që më parë për shqetësimet që i takojnë secilit, në mënyrë që të bien në ujdi për politikat e përbashkëta. Nëse lind e nevojshme, mund të bëhen përpjekje për të sheshuar mospajtimet ndërmjet tyre, me qëllim që veprimet e përbashkëta të mbështeten me tërë fuqinë e vendimeve me të cilat pajtohen të gjitha qeveritë anëtare. Në kohën kur merren, këto vendime, përfaqësojnë vendosmërinë e përbashkët të të gjitha vendeve të përfshira për zbatimin e tyre të plotë. Vendimet që mund të jenë politikisht të vështira apo që ballafaqohen me kërkesa konkurruese në lidhje me burimet, kuptohet vetiu që kërkojnë forcë dhe besueshmëri plotësuese. 39

41 Të gjitha vendet anëtare të NATO-s marrin pjesë plotësisht në nivelin politik të bashkëpunimit brenda Aleancës dhe janë barazisht të përkushtuar ndaj kushteve të Traktatit të Atlantikut të Veriut, jo vetëm ndaj zotimeve të ndërsjella të parashikuara në Nenin 5, që simbolizon pandashmërinë e sigurisë së tyre dhe pikërisht, për ta vlerësuar një sulm kundër njërit, apo më shumë prej tyre, si një sulm kundër të gjithëve. Mënyra se si ka evoluar Aleanca krijon një siguri se ndryshueshmëritë në kërkesat dhe politikat e vendeve anëtare mund të merren parasysh në kuadrin e qëndrimeve të tyre brenda Aleancës. Ky elasticitet shfaqet në disa forma të ndryshme. Në disa raste mospërkimet mund të jenë në përgjithësi të karakterit proceduror dhe zgjidhen pa vështirësi. Islanda, për shembull, nuk ka forca ushtarake dhe, për rrjedhojë, përfaqësohet në forumet ushtarake të NATO-s nëpërmjet një civili kur e gjykon të arsyeshme. Në raste të tjera dallimet mund të jenë të një natyre më të mëvetësishme. Franca, një anëtare themeluese e Aleancës që në vitin 1949, u tërhoq nga struktura e integruar ushtarake e Aleancës më 1966, ndërkohë që mbeti anëtare me të drejta të plota në strukturat e saj politike. Dallimet midis vendeve anëtare të NATO-s mund të ekzistojnë edhe si pasojë e rrethanave të tyre gjeografike, politike, ushtarake ose kushtetuese. Pjesëmarrja e Norvegjisë dhe e Danimarkës në rendimet luftarake të NATO-s, për shembull, duhet të kryhet në përputhje me legjislacionin e tyre kombëtar, i cili nuk lejon forca të huaja ose armë bërthamore që të vendosen në territorin e tyre kombëtar në kohë paqeje. Në një rrethanë tjetër, komandat ushtarake brenda strukturës së integruar ushtarake, mund të përfshijnë vetëm forcat e atyre vendeve të interesuara ose të pajisura drejtperdrejt për të marrë pjesë në detyra të posaçme për të cilat ka qenë e krijuar komanda. Këshillimet me vendet partnere, vendet e tjera jo anëtare dhe vendet e kontaktit Bashkëpunimi me vendet jo anëtare të NATO-s është pjesë përbërëse e politikës së sigurisë të Aleancës dhe luan një rol themelor në punën e saj të përditshme. Nëpërmjet vazhdimit të bashkëpunimit dhe formave të ndryshme të partneritetit me vendet jo anëtare, NATO jo vetëm që rrit sigurinë dhe stabilitetin për vendet e saj partnere, por përforcon gjithashtu edhe sigurinë e vet. Për këtë arsye, partneriteti dhe bashkëpunimi janë pjesë të një procesi të dyanshëm ku përfitojnë njëherësh vendet partnere dhe vendet anëtare. Ai krijon mundësinë për cilindo prej tyre për të diskutuar për çështjet e sigurisë dhe për të bashkëpunuar në fusha të ndryshme, duke ndihmuar kështu në kapërcimin e ndarjeve dhe të mosmarrëveshjeve për çështje të mundshme, të cilat mund të sjellin mungesë stabiliteti dhe konflikt. 40

42 Këshillime të rregullta për çështje të karakterit politik kryhen me vendet partnere në kuadrin e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik, me Rusinë, nëpërmjet Këshillit NATO-Rusi, me Ukrainën, nëpërmjet Komisionit NATO- Ukrainë dhe me pjesëmarrësit në Dialogun Mesdhetar të NATO-s, nëpërmjet, Grupit të Bashkëpunimit Mesdhetar. NATO po ashtu u ka ofruar mundësinë për bashkëpunim edhe vendeve të Lindjes së Mesme e më gjerë, nëpërmjet Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit dhe mban një forum këshillimor për bashkëpunimin me vendet e Ballkanit, nëpërmjet Nismës së Evropës Juglindore. Këshillimi në këto forume udhëhiqet nga disa parime që janë ngritur sipas shembullit të atyre përvojave që prej kohësh kanë formuar bazat për këshillimet brenda vetë Aleancës dhe kryhen me të njëjtën çiltërsi dhe frymë bashkëpunimi. Roli i secilit prej këtyre institucioneve, mënyra se si vendet partnere dhe të tjerat jo anëtare marrin pjesë në procesin e vendimmarrjes, në lidhje me operacionet e drejtuara nga NATO, ose në veprimtaritë ku japin ndihmesë, janë përshkruar më hollësisht në Pjesën VII. Së fundi, ka klauzola për këshillimet e NATO-s me ndonjë pjesëmarrës aktiv në Partneritetin për Paqe, në rast se ai partner parandjen një kërcënim të drejtpërdrejtë ndaj tërësisë territoriale, pavarësisë politike ose sigurisë së vet. Procesi i bashkëpunimit në nivel kombëtar është forcuar nga bashkëpunimi midis NATO-s dhe një vargu organizatash të tjera shumëkombëshe, duke luajtur një rol vendimtar në çështjet që lidhen me sigurinë. Prandaj NATO nuk punon e veçuar. Përveç detyrave në të cilat ka rolin udhëheqës, ajo mbështet dhe përplotëson punën e organizatave të tjera për vendosjen e themeleve të një mjedisi ndërkombëtar më të sigurt, më të qëndrueshëm e më të qetë. Në të tilla rrethana mund të lulëzojnë ekonomitë dhe individët mund të shkëlqejnë. Në mënyrë të veçantë, NATO ka ndërmarrë operacione ushtarake në mbështetje të parimeve dhe rezolutave të Kombeve të Bashkuara. Ajo po punon ngushtësisht me vendet e veta anëtare evropiane për zhvillimin e një partneriteti strategjik të frytshëm midis Aleancës dhe Bashkimit Evropian. Aleanca punon nga afër në drejtime të ndryshme edhe me Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE), Këshillin e Evropës dhe me organizata të tjera ndërkombëtare dhe organizata jo qeveritare. Këto marrëdhënie të shumanshme janë përshkruar në Pjesën IX. Edhe pse NATO nuk ka lidhje institucionale zyrtare me vende të veçanta jashtë kuadrit të strukturave të përshkruara më sipër, roli i Aleancës në sigurinë e botës së sotme, i shtyn shumë vende të tjera për të kërkuar informacion të freskët rreth politikave dhe veprimtarive të NATO-s, për të qenë të njohur me gjendjen dhe për të vlerësuar pjesëmarrjen në projekte të posaçme. Detyrat e ndryshme operative të ndërmarra nga Aleanca kanë shërbyer gjithashtu për të rritur bashkëveprimin me vendet që ndihmojnë në këto drejtime. 41

43 Në rrethana të tilla, në përputhje me orientimet e lëshuara nga Këshilli i Atlantikut të Veriut, bashkëpunimi vlerësohet për çdo rast më vete. Vendimet merren në dritën e përfitimeve të ndërsjella, shpenzimeve të mundshme, përparësisë së premtuar për bashkëpunim me vendet partnere dhe gjerësisë së përhapjes së vlerave që përfaqëson Aleanca. Takimet dhe shkëmbimet kryhen me një numër vendesh, që përmenden si vende të kontaktit, të cilat kanë shfaqur dëshirën e tyre për të vendosur dialogun me Aleancën. Prej disa vitesh, NATO ka marrë pjesë në një shkëmbim të rregullt pikëpamjesh, në të gjitha nivelet me Japoninë. Kohët e fundit, Aleanca i është përgjigjur pozitivisht interesimit të Kinës për kontakte zyrtare. Kontakte të rregullta në të gjitha nivelet janë zhvilluar edhe me vende të tjera si: Zelanda e Re dhe Australia. Në disa raste, këto dialogë mundet të jenë përplotësuar me pjesëmarrjen në veprimtari të posaçme të NATO-s, ose me pjesëmarrjen e përbashkët në ngjarje të rëndësishme. Operacionet e drejtuara nga NATO në Ballkan, në Mesdhe dhe në Afganistan, si dhe misioni stërvitor në Irak, i miratuar në qershor 2004, janë shembuj konkretë të bashkëveprimit praktik midis Aleancës dhe vendeve që nuk janë as anëtare të saj, as të lidhura me të nëpërmjet partneriteteve zyrtare. Ndër vendet që kanë dhënë ndihmesë me forca në këto operacione, hyjnë Argjentina, Australia, Emiratet e Bashkuara Arabe, Kili dhe Zalanda e Re. 42

44 KAPITULLI 2 ADMINISTRIMI I KRIZAVE Koncepti Strategjik i Aleancës i vitit 1999, e përcakton adminstrimin e krizave si një nga detyrat themelore të sigurisë së NATO-s. Ai e ngarkon Aleancën me përgjegjësinë që të jetë e gatshme për të ndihmuar realisht në parandalimin e konflikteve dhe të veprojë gjallërisht në adminstrimin e krizave, përfshirë dhe operacionet kundërvepruese ndaj krizave. Kjo kërkesë përmbushet nëpërmjet ndërthurjes së procedurave këshillimore të frytshme, masave paraprake për administrimin e krizave, aftësive ushtarake dhe parapërgatitjeve për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme. Që në vitet e hershme të ekzistencës së saj, detyra themelore e NATO-s ishte të zhvillonte një proces planëzimi për mbrojtjen, e bashkëlidhur kjo, me aftësitë e nevojshme ushtarake që do t i siguronin Aleancës mundësitë për të ndërmarrë operacione mbrojtëse të përbashkëta sipas Nenit 5 të Traktatit. Megjithatë, vetëm gjatë historisë së kohëve të fundit, NATO ka marrë vendime që kanë çuar në operacione jashtë Nenit 5 përtej territorit të vendeve anëtare. Këtë e ka bërë me synimin për të parandaluar rrezikun e përhapjes së konflikteve dhe të situatave të paqëndrueshmërisë në vendet e tjera të rajonit, përfshirë vendet e NATO-s ose vendet partnere. Njëkohësisht, Aleanca ka ndërmarrë një varg masash për zhvillimin e mundësive dhe mjeteve të veta për t iu përgjigjur situatave të krizave jashtë Nenit 5. Zhvillimet qysh në fillimet e viteve 1990 Një pjesë e rëndësishme, gjithnjë në rritje, e rolit të NATO-s në vitet që prej përfundimit të Luftës së Ftohtë ka qenë ndihmesa e pashoqe që ajo ka mundur të japë, krahas përpjekjeve të bashkësisë ndërkombëtare në përgjithësi, për të parandaluar fillimin e konflikteve dhe, në rastet kur ndodhnin, për të rivendosur paqen e për ta ruajtur atë. Në qershor 1992, gjatë një mbledhjeje të Këshillit të Atlantikut të Veriut në Oslo, NATO ofroi mbështetjen, për çdo rast më vete dhe në përputhje me procedurat e veta, për operacione paqeruajtëse e të tjera, nën përgjegjësinë e Konferencës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (e cila u bë Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE) më 1995)). Pak muaj më vonë, i njëjti zotim u bë edhe për operacionet paqeruajtëse nën autoritetin e Kombeve të Bashkuara. Aleanca ishte e gatshme për t iu përgjigjur pozitivisht nismave që mund të merrte Sekretari i Përgjithshëm i KB-së, në kërkimin e mbështetjes së NATO-s për zbatimin e rezolutave të Këshillit të Sigurimit të KB-së. 43

45 Ndërmjet viteve 1992 dhe 1995, NATO ndërmori disa operacione vëzhguese dhe detyruese në mbështetje të Rezolutave të njëpasnjëshme të Këshillit të Sigurimit të KB-së në lidhje më vazhdimin e krizës dhe përkeqësimin e situatës në ish-jugosllavi. Sidoqoftë, Forca Zbatuese (e njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze SFOR Stabilisation Force) e drejtuar nga NATO në Bosnje dhe Hercegovinë, e formuar në dhjetor 1995 për zbatimin e aspekteve ushtarake të Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit, që i dha fund konfliktit në Bosnje, ishte shfaqja e parë e madhe e kësaj politike. Që prej asaj kohe Aleanca ka ndërmarrë operacione të mëtejshme paqembështetëse dhe detyra të administrimit të krizave në Bosnje dhe Hercegovinë, në Kosovë, në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë* dhe në Afganistan. Që të gjitha u kryen në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, OSBE-në dhe Bashkimin Evropian. Në gusht 2003 ajo mori drejtimin e Forcës Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare (FNSN) në Afganistan. Në gusht 2004, u krijua një Mision Stërvitor i NATO-s për Irakun për të ndihmuar qeverinë e Irakut në stërvitjen dhe ngritjen e forcave të veta të sigurisë kombëtare. Në maj 2005, NATO mori vendimin për të ndihmuar Bashkimin Afrikan në Sudan. Këto operacione janë përshkruar më hollësisht në Pjesën IV. Ndryshueshmëria e formave të krizave dhe kundërveprimi ndaj tyre Administrimi i krizave mund të përfshijë njëherësh masat ushtarake dhe ato jo ushtarake, në përgjigje të një situate krize që kërcënon sigurinë kombëtare apo atë ndërkombëtare. Një krizë mund të jetë në thelb me natyrë politike, ushtarake apo humanitare dhe mund të shkaktohet nga mosmarrëveshjet politike ose konfliktet e armatosura, nga incidentet teknologjike ose nga fatkeqësitë natyrore. Administrimi i krizave përmbledh mënyra të ndryshme për trajtimin e larmisë së krizave. Në praktikë, kundërveprimi kombëtar apo ndërkombëtar ndaj një krize ose ndaj një situate që rrezikon të shndërrohet në krizë, kushtëzohet nga natyra, shkalla dhe rëndësia e situatës. Në disa raste mund të parashikohet dhe të parandalohet një krizë me anë të diplomacisë ose masave të tjera. Në raste të tjera mund të jenë të nevojshme masa më të forta, përfshirë veprimet ushtarake. Veç këtyre, në varësi të natyrës së krizës, autoritetet kombëtare mund të shqyrtojnë lloje të ndryshme të operacioneve të administrimit të krizave. Brenda NATO-s, aktualisht veprojnë dy kategori kryesore të operacioneve të administrimit të krizave që mund të mbahen parasysh nga vendet anëtare dhe pikërisht, operacionet ku kërkohet mbrojtja e përbashkët dhe operacionet e tjera kundërvepruese ndaj krizave në të cilat mund të mos zbatohet mbrojtja e përbashkët. 44

46 Operacionet e mbrojtjes së përbashkët bazohen në kërkesën ndaj Nenit 5 të Traktatit të Atlantikut të Veriut dhe përmenden si Operacionet e Nenit 5. Ato mbartin në vetvete pasojat e vendimit që merret bashkërisht nga anëtarët e NATO-s që e vlerësojnë një sulm ose akt agresioni kundër njërit ose më shumë anëtarëve, si një sulm kundër të gjithëve. NATO i është drejtuar Nenit 5 vetëm një herë në historinë e vet, në shtator 2001, pas goditjeve terroriste kundër Shteteve të Bashkuara. Operacionet e tjera kundërvepruese ndaj krizave, përfshijnë të gjitha operacionet ushtarake, në të cilat Aleanca mund të vendosë të drejtojë, në një situatë jashtë Nenit 5. Ato mund të jenë të paracaktuara për të mbështetur procesin e paqes në një rajon konflikti dhe, në këto rrethana, përmenden si operacione paqembështetëse. Megjithatë, ato përfshijnë një mori mundësish të tjera si parandalimin e konflikteve, paqeruajtjen dhe masat në përforcim të paqes, paqësimin, paqevendosjen, përqendrimet parandaluese dhe operacionet humanitare. Përfshirja e NATO-s në Ballkan dhe në Afganistan është shembull i operacioneve të administrimit të krizave të kësaj kategorie. Shembuj të tjerë përfshijnë rolin mbështetës të NATO-s për trupat polake që marrin pjesë në Forcën Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare në Irak dhe pranimin e përgjegjësisë për të ndihmuar qeverinë e Irakut në përgatitjen e forcave të veta të sigurisë kombëtare me anë të Misionit Stërvitor të NATO-s për Irakun, siç është përmendur më sipër. Fatkeqësitë natyrore, teknologjike ose humanitare mund të çojnë po ashtu në ndërhyrje që përfshihen brenda kategorisë së operacioneve kundërvepruese ndaj krizave dhe që përmbledhin operacionet në ndihmë të vendeve anëtare dhe partnere që janë viktima të incidenteve të rënda. NATO i dha ndihmesë Pakistanit pas tërmetit shkatërrimtar në tetor 2005 dhe, në raste të tjera, siç mund të përmendet ndihmesa ndaj Ukrainës, e cila është rrënuar shpesh nga përmbytjet. Shembuj të tjerë janë dhënë në kapitujt pasues. Bashkëpunimi me organizata të tjera dhe me vende jashtë NATO-s NATO vendos për çdo rast më vete nëse do të përfshihet në një operacion të administrimit të krizave. Vendime të tilla, ashtu si dhe të gjitha vendimet e tjera të Aleancës, bazohen në konsensusin ndërmjet vendeve anëtare. Në shumë prej situatave operative në të cilat ajo ka marrë përgjegjësinë mbi vete, bashkëpunimi dhe partneriteti me organizata të tjera ka qenë një faktor i rëndësishëm. Bashkëpunimi i frytshëm me Kombet e Bashkuara dhe me agjencitë e KB-së në terren, bashkëpunimi me Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE), rritja e partneritetit strategjik të NATO-s me Bashkimin Evropian, ku mbështetja e dhënë ka mundësuar përdorimin e mjeteve dhe aftësive të NATO-s 45

47 në operacionet e drejtuara nga BE-ja të gjitha këto kanë luajtur një rol me peshë në plotësimin e nevojave të veçanta të tipave të ndryshëm të krizave. Njëlloj i rëndësishëm ka qenë edhe zgjerimi i bashkëpunimit për situatat e administrimit të krizave me vendet jo anëtare të NATO-s që janë partnerë në Këshillin e Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA) ose në Aleancën e Dialogut Mesdhetar. Zhvillimi politik Që në fillim, gatishmëria për t iu përgjigjur një krize që kërcënon sigurinë e vendeve anëtare, duke iu drejtuar Nenit 5 të Traktatit dhe duke zbatuar sigurimet e ndërsjella sipas Nenit 5, ka qenë një detyrim madhor i vendeve anëtare të NATO-s. Si e tillë, ajo luan një rol kryesor në masat përgatitore të planëzimit të mbrojtjes së NATO-s. Këto masa kanë për qëllim të parandalojnë çfarëdo kërcënimi të mundshëm dhe të sigurojnë gatishmërinë që, në rast dështimi, të veprohet sipas vendimeve të marra nga vendet anëtare në nivelin politik për të rivendosur dhe ruajtur sigurinë në zonën e Atlantikut të Veriut. Gjatë gjithë periudhës së viteve të Luftës së Ftohtë ishte ngulitur thellë ideja se në të vetmet rrethana kur mund të kërkohej mbështetje në Nenin 5 do të ishte një krizë që kërcënonte sigurinë e aleatëve evropianë. Në të vetmin rast që iu drejtuan Nenit 5 ishte, kur aleatët e Shteteve të Bashkuara kërkuan të krijohej mundësia e dhënies së ndihmesës menjëherë pas goditjeve të 11 shtatorit Nevoja e shtruar para Aleancës për të shqyrtuar ndërmarrjen e operacioneve ushtarake në kundërpërgjigje të situatave jashtë Nenit 5 ishte shfaqur që në vitet e para pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, shpërndarjes së Paktit të Varshavës dhe fill pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik. Në shumë rajone, si brenda ashtu dhe jashtë kufijve të ish-bashkimit Sovjetik dhe në Ballkan, u ringjallën tensionet e së kaluarës dhe shpërthyen konfliktet e dhunshme midis grupeve etnike, të drejtat e të cilëve në shumë raste ishin shtypur për një gjysmë shekulli. Madje edhe përpjekjet për pavarësi në shumë prej shteteve të krijuara rishtas u shoqëruan me tensione dhe me mundësinë për konflikt. Kur shpërtheu konflikti i madh etnik në ish-jugosllavi, më 1992 dhe përpjekjet e përsëritura ndërkombëtare nuk ia dolën mbanë për zgjidhjen e krizës, qeveritë e vendeve anëtare të NATO-s morën një varg vendimesh të jashtëzakonshme për të përdorur aftësitë ushtarake të Aleancës për veprime operative. Këto do të pasoheshin me operacione të tjera të administrimit të krizave jashtë Nenit 5 (shih Pjesën V). Operacionet e zhdukjes së pasojave të fatkeqësive Administrimi i krizave është një koncept i gjerë që i tejkalon kufijtë e operacioneve ushtarake dhe mund të përfshijë edhe çështje të tilla si mbrojtja 46

48 e popullatave të kërcënuara, ose që kanë rënë viktimë e fatkeqësive natyrore, apo të shkaktuara nga njerëzit. Mjaft herët, qysh në vitet 1950, NATO filloi përpunimin e masave të mbrojtjes civile për t u përgatitur në rast të ndonjë konflikti bërthamor dhe ishte në gjendje të përfitonte nga aftësitë në këtë fushë për t i shfrytëzuar ato në lehtësimin e barrës së pasojave të fatkeqësive të mëdha të shkaktuara nga përmbytjet, tërmetet, incidentet industriale ose teknologjike dhe krizat humanitare. Në vitin 1953, pas përmbytjeve shkatërrimtare në Evropën Veriore, u zbatua skema e parë e ndihmës në raste fatkeqësish. Në vitin 1958, NATO përcaktoi procedura të hollësishme për bashkërendimin e ndihmës ndërmjet vendeve anëtare në raste të tilla. Këto procedura mbetën në fuqi dhe hodhën bazat për vitet e ardhshme edhe në planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme. Ato u rishikuan tërësisht më 1995 kur, krahas vendeve të NATO-s, u vunë në përdorim edhe për vendet partnere. Më 1998, mbi bazën e një propozimi rus, u krijua Qendra Euro-Atlantike e Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive (QEABMF) për të bashkërenduar ndihmesën e siguruar nga vende të ndryshme anëtare dhe partnere në ndonjë rajon të dëmtuar të secilit prej tyre. Gjithashtu u formua edhe një Njësi Euro- Atlantike Kundërvepruese ndaj Fatkeqësive. Kjo njësi mbështetej në një bërthamë të përkohshme me personel civil e ushtarak, të ardhur mbi bazën e vullnetarizmit nga vendet anëtare ose partnere, e gatshme për të vepruar në rajonet e dëmtuara. Menjëherë pas formimit, QEABMF-së, iu kërkua të bashkërendonte ndihmën humanitare për të shpërngulurit nga Kosova në mbështetje të kërkesës së Komisionerit të Lartë të Kombeve të Bashkuara për Refugjatët. Masat e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme kanë lehtësuar gjithashtu ndërhyrjen në shumë situata të paparashikuara civile, si në rastet e përmbytjeve në Republikën e Çekisë, në Hungari, në Rumani, në Shqipëri, në Shtetet e Bashkuara dhe në Ukrainë; të tërmeteve në Turqi dhe në Pakistan; të zjarreve në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë* e në Portugali dhe të kushteve tejet të vështira të motit që shkatërruan pajisjet e energjisë elektrike në Ukrainë dhe në Moldavi. Po ashtu, NATO zhvillon rregullisht stërvitje mbi masat e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme. Hollësi të mëtejshme lidhur me aspektet e organizimit dhe të strukturave të administrimit të krizave janë dhënë në Pjesën X. Vendimmarrja mbi administrimin e krizave Në përgjigje të një situate që kërkon parapërgatitje për administrimin e krizave, vendimet merren bashkërisht nga qeveritë e vendeve anëtare të NATO-s në kuadrin e Këshillit të Atlantikut të Veriut. Ato mund të përfshijnë masa politike dhe ushtarake si dhe masa që kanë të bëjnë me situata të jashtëzakonshme 47

49 civile, në varësi nga natyra e krizës. Të gjitha vendimet për planëzimin, përhapjen ose përdorimin e forcave ushtarake merren vetëm me autorizimin politik të vendeve anëtare. Vendime të tilla mund të kërkojnë shfrytëzimin e mekanizmave të ndryshëm gjatë shqyrtimit të krizave, si shkëmbimin në fushën e zbulimit, të informacionit dhe të dhënave të tjera, krahasimin e këndvështrimeve dhe qëndrimeve dhe masa të tjera. Të gjitha këto bëhen me synimin për të harmonizuar pikëpamjet ndërmjet vendeve anëtare. Për arritjen dhe zbatimin e vendimeve të veta, Këshilli mund të mbështetet nga komitete të specializuara, të tilla si Grupi i Bashkërendimit të Politikës, Komiteti Politik, Komiteti Ushtarak dhe Komiteti i Lartë i Planëzimit të Masave Civile të Gjendjes së Jashtëzakonshme. Ai gjithashtu shfrytëzon plotësisht sistemet e informacionit e të ndërlidhjes në dispozicion, përfshirë Qendrën e NATO-s për Situatat, e cila grumbullon dhe përhap të dhënat dhe informacionin e zbulimit politik, ekonomik e ushtarak, në mënyrë të përhershme e të vazhdueshme, për çdo ditë të vitit. Në një rast krize, NATO mund të marrë drejtimin ose të luajë një rol mbështetës në kuadrin e veprimeve për administrimin e krizës, të ndërmarra nën përgjegjësinë e Kombeve të Bashkuara, OSBE-së, Bashkimit Evropian, ose prej njërit a më shumë vendeve anëtare të NATO-s. Në secilin nga rastet, vëmendja kryesore e NATO-s përqendrohet në dhënien e një ndihmese të rëndësishme e të veçantë për administrimin dhe zgjidhjen e suksesshme të konfliktit. Procesi i administrimit të krizave Aleanca duhet të jetë e përgatitur për të drejtuar të gjitha llojet e misioneve të Nenit 5 dhe jashtë Nenit 5, në rrethanat kur, në shumë raste, do të jetë i vështirë parashikimi i krizës pasi, në një farë mase, çdo krizë është në vetvete e veçantë. Megjithatë, procesi nëpërmjet të cilit Aleanca motivohet dhe kërkon ta administrojë e ta zgjidhë një krizë, mund të planëzohet me një luhatje saktësie të pranueshme. Procesi i administrimit të krizave është i paracaktuar. Kjo bëhet për të lehtësuar këshillimet politike dhe vendimmarrjen në një fazë sa më të hershme të shfaqjes së krizës. Por edhe për t i dhënë mundësinë komiteteve përkatëse në NATO të bashkërendojnë punën e tyre dhe të parashtrojnë në kohën e duhur sugjerimet në Këshill. Gjithashtu, ky proces i hap rrugën Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë, si Komandant Strategjik përgjegjës për Komandën e Forcave Aleate për Operacionet, për të ndërmarrë masat planëzuese paraprake brenda një afati kohor të arsyeshëm. Sipas radhës, këto veprimtari mund të ndihmojnë mjaft herët Këshillin me sugjerimet e paraqitura nga autoritetet ushtarake të NATO-s. Në një krizë që merr trajtën e plotë dhe që shtron kërkesën për operacione të mundshme kundërvepruese, procesi i administrimit të krizës kalon nëpër 48

50 pesë faza të njëpasnjëshme që mund të renditen nga shenjat fillestare paralajmëruese të afrimit të krizës, vlerësimi i situatës dhe ndërlikimeve reale e të mundshme për sigurinë e Aleancës, shqyrtimi i zgjedhjeve të përgjigjeve të rekomanduara, planëzimi dhe zbatimi i vendimeve të Këshillit. Vlefshmëria e sistemit të kundërveprimit ndaj krizave dhe e procesit të përgjithshëm të NATO-s për administrimin e krizave mund të përcaktohet në një masë të madhe nga efektshmëria dhe frytshmëria e strukturave dhe procedurave të Organizimit të Shtabit të NATO-s për Administrimin e Krizave. Ato duhet të jenë të gatshme, të zhdërvjellëta dhe të përshtatshme. Strukturat dhe procedurat përkatëse, po ashtu, duhet të lehtësojnë brendaveprimin e qetë e të shtruar të përbërësve të tjerë kryesorë të procesit të administrimit të krizave dhe pikërisht, Sistemin e NATO-s për Kundërveprimin ndaj Krizave (SNKK), Sistemin e Zbulimit e të Paralajmërimit të NATO-s (SZPN), sistemin e planëzimit operativ të NATO-s dhe parapërgatitjet për administrimin e krizave në kuadrin e Planëzimit të Çështjeve Civile në Situata të Jashtëzakonshme. Qendra e NATO-s për Situatat mbështet procesin me ndërlidhje dhe me shërbime të tjera të rëndësishme. Në dritën e vendimeve të marra në mbledhjen e Takimit të Uashingtonit më 1999, për transformimin e strukturave dhe aftësive të NATO-s, ishte arritur në përfundimin se gjendja e mjeteve të administrimit të krizave nuk ishte mjaft e përshtatshme për të përballuar rreziqet dhe sfidat me të cilat mund të ndeshej Aleanca. Në përputhje me këtë, në gusht 2001, Këshilli i Atlantikut të Veriut miratoi orientimet themelore me pikësynimin për të zhvilluar një Sistem të vetëm të NATO-s për Kundërveprimin ndaj Krizave (SNKK), plotësisht të integruar. Goditjet terroriste mbi Shtetet e Bashkuara, në shtator 2001, e bënë të domosdoshëm përshpejtimin më të madh në këtë drejtim. Por edhe konceptimin e një përmase të re në strukturën e NATO-s për administrimin e krizave. Deri më atëherë ajo ishte përqendruar kryesisht në kërkesat për mbrojtjen e përbashkët. Në qershor 2002, Këshilli siguroi gjithashtu udhëheqjen politike për përpunimin e një Koncepti Ushtarak për Mbrojtjen kundër Terrorizmit. Një rrjedhim i rëndësishëm i këtij vendimi ka qenë parashtrimi i masave për të forcuar planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme për rastet e paparashikuara në Nenin 5 dhe jashtë Nenit 5, si dhe për administrimin e pasojave të situatave të jashtëzakonshme civile, ose të fatkeqësive që mund të shkaktohen nga përdorimi i agjentëve kimikë, biologjikë, radiologjikë dhe bërthamorë (KBRB). Duke marrë parasysh rreziqet e reja, si dhe nevojën e Aleancës për të qenë e aftë për t iu përgjigjur kërkesave më të ndërlikuara e më të vështira të administrimit të krizave, përfshirë mundësinë e NATO-s për mbështetje me pjesëmarrje të një ose disa vendeve anëtare në operacionet jashtë hapësirës së saj, u morën vendime të mëtejshme me ndikim të gjerë përsa i përket 49

51 gjendjes së përgjithshme të mbrojtjes së NATO-s. Këto vendime kanë çuar në një ndryshim të ri të gjendjes së forcave dhe të strukturës komanduese, në transformimin e strukturave të shtabit, në masa të reja lidhur me mbrojtjen kundër terrorizmit, në formimin e Forcës Kundërvepruese të NATO-s, në përmirësimin e aftësive, në zhvillimin e partneritetit strategjik me Bashkimin Evropian, në rritjen e bashkëveprimit me vendet partnere dhe në forcimin e Aleancës së Dialogut Mesdhetar. Sistemi në zhvillim e sipër i NATO-s për Kundërveprimin ndaj Krizave, i merr plotësisht parasysh dhe i përplotëson këto koncepte, aftësi dhe riorganizime të reja. Ky sistem synon t i sigurojë Aleancës mundësinë e një vargu zgjedhjesh e masash të hollësishme për të administruar e për t iu përgjigjur krizave në mënyrën e duhur, duke përfituar sa më shumë prej mjeteve dhe aftësive të rekomanduara sipas vendimeve të marra nga kryetarët e shteteve dhe të qeverive në mbledhjet e takimeve të njëpasnjëshme të NATO-s. Për testimin dhe përpunimin e procedurave të administrimit të krizave po zhvillohen rregullisht stërvitje në bashkëveprim me kryeqytetet kombëtare dhe me Komandantët Strategjikë të NATO-s. Stërvitje të kësaj natyre, si dhe parapërgatitjet, procedurat dhe pajisjet me të cilat është i lidhur procesi i administrimit, bashkërendohen nga Komiteti i Këshillit të NATO-s për Operacionet dhe Stërvitjen (KKNOS). Veprimtaritë e administrimit të krizave me pjesëmarrjen e vendeve partnere të NATO-s bashkërendohen gjithashtu nga KKNOS-i dhe janë ndër fushat e miratuara të veprimtarive në kuadrin e Planit të Punës së Partneritetit Euro-Atlantik dhe të Programeve Individuale të Partneritetit. Aty përfshihen informime dhe këshillime, vizita ekspertësh, kurse për administrimin e krizave, pjesëmarrje nga vendet partnere në stërvitjen e madhe vjetore të NATO-s për administrimin e krizave dhe sigurimi i dokumenteve të përgjithshme të administrimit të krizave për vendet e interesuara partnere. Bashkëveprimi për administrimin e zhdukjes së pasojave të krizave në raste të jashtëzakonshme, ose fatkeqësish natyrore në zonën Euro-Atlantike, kryhet në kuadrin e Qendrës Euro-Atlantike të Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive (QEABMF). Roli i Qendrës është të ndihmojë në bashkëveprimin e zhdukjes së pasojave në raste të jashtëzakonshme ose fatkeqësish, përfshirë këtu administrimin e pasojave nga ndonjë sulm terrorist. Qendra, efektivi i së cilës mund të shtohet nëse lind e nevojshme, është në gjendje të funksionojë gjatë gjithë kohës pa ndërprerje, nëse rrethanat e kërkojnë një gjë të tillë. 50

52 KAPITULLI 3 PËRMASA E PLANËZIMIT TË MBROJTJES Në mjedisin e sotëm politik dhe strategjik të Evropës, suksesi i rolit të Aleancës në ruajtjen e paqes dhe në parandalimin e luftës varet, madje më tepër se në të kaluarën, nga rezultatet e diplomacisë parandaluese dhe nga administrimi i suksesshëm i krizave që ndikojnë mbi sigurinë. Përbërësit politikë, ekonomikë, shoqërorë dhe mjedisorë të sigurisë e të stabilitetit po marrin kësisoj një rëndësi gjithnjë e më të madhe. Megjithatë, përmasa e mbrojtjes së Aleancës është shprehje konkrete e rolit të përgjithshëm parandalues përsa i përket mbrojtjes së vendeve të veta anëtare dhe, në këtë mënyrë, ndihmon edhe për ruajtjen e stabilitetit në Evropë. Ruajtja e një aftësie të mjaftueshme ushtarake dhe gatishmëria e plotë për të vepruar bashkërisht në mbrojtjen e përgjithshme mbeten thelbësore për objektivat e sigurisë së Aleancës. Tekefundit, kjo aftësi, e ndërthurur me solidarësinë politike, ka për synim të parandalojë çdo përpjekje shtrënguese dhe frikësuese dhe të krijojë sigurinë se një agresion ushtarak, i drejtuar ndaj Aleancës, nuk do të mund të përfytyrohet kurrë si një zgjedhje me ndonjë gjasë suksesi, duke garantuar në këtë mënyrë sigurinë dhe paprekshmërinë territoriale të shteteve anëtare dhe duke mbrojtur Evropën si një të tërë nga pasojat që do të mund të vinin prej çfarëdo kërcënimi ndaj Aleancës. Në të njëjtën kohë, planëzimi i mbrojtjes është baza për të gjitha operacionet ushtarake dhe administrimin e krizave në kuadrin e NATO-s. Hapësira e tij është zgjeruar që t i mundësojë NATO-s të kundërveprojë në një gamë më të gjerë situatash të paparashikuara në krahasim me të kaluarën. Forcat e Aleancës janë riorganizuar rrënjësisht edhe me qëllim që të plotësojnë të gjitha planet dhe politikat e mbrojtjes, që nga parandalimi konvencional deri në zgjidhjen e konfliktit, paqembështetjen, ndërhyrjen humanitare dhe detyra të tjera operative. Kuadri i NATO-s për procesin e planëzimit të mbrojtjes sigurohet nga parimet themelore, të cilat janë baza e sigurisë së përbashkët, si një e tërë dhe e pandarë: solidariteti politik midis vendeve anëtare, nxitja e bashkëveprimit dhe e lidhjeve të forta ndërmjet tyre në të gjitha fushat ku kjo u shërben interesave të tyre të përbashkëta e vetjake, ndarja e roleve dhe e përgjegjësive dhe njohja e zotimeve të ndërsjella dhe përkushtimi i përbashkët për mbajtjen e forcave të mjaftueshme ushtarake për të mbështetur strategjinë dhe politikën e Aleancës. Në përcaktimin e madhësisë dhe të natyrës së ndihmesës së tyre për mbrojten e përbashkët, vendet anëtare të NATO-s, ruajnë sovranitetin e tyre të plotë dhe pavarësinë e veprimit. Megjithatë, natyra e strukturës mbrojtëse të NATO-s kërkon që në arritjen e vendimeve individuale, vendet anëtare 51

53 të kenë parasysh nevojat e përgjithshme të Aleancës. Për këtë arsye ato ndjekin procedurat e miratuara të planëzimit të mbrojtjes, të cilat sigurojnë metodologjinë dhe mekanizmin për përcaktimin e forcave të nevojshme për zbatimin e politikës së Aleancës, për bashkërendimin e planeve të mbrojtjes kombëtare dhe për përcaktimin e objektivave të planëzimit të forcave që janë në interes të Aleancës si një e tërë. 1 Gjatë procesit të planëzimit merren parasysh shumë faktorë, duke përfshirë ndryshueshmërinë e rrethanave politike, vlerësimet e komandantëve ushtarakë strategjikë të NATO-s lidhur me forcat që kërkohen për plotësimin e detyrave të tyre, zhvillimet teknologjike, rëndësinë e një ndarjeje të drejtë të roleve, sfidave dhe përgjegjësive brenda Aleancës dhe aftësitë ekonomike e financiare të çdo vendi anëtar. Në këtë mënyrë procesi siguron shqyrtimin bashkërisht të të gjitha vlerësimeve përkatëse për të mundësuar shfrytëzimin më të mirë të mundshëm të burimeve kombëtare të përbashkëta, që janë vënë në dispozicion për rolet e NATO-s. Bashkëveprimi i ngushtë midis shtabeve civile dhe ushtarake ndërkombëtare, autoriteteve ushtarake të NATO-s dhe qeverive, mbahet përmes një shkëmbimi vjetor të informacionit mbi planet kombëtare. Ky shkëmbim informacioni krijon mundësinë për çdo vend që ai të bëjë krahasimin e synimeve të veta me kërkesat e përgjithshme të NATO-s dhe, nëse lind e nevojshme, t i rishqyrtojë ato në dritën e direktivave të reja politiko-ministrore, kërkesave të modernizimit dhe ndryshimeve në rolet dhe përgjegjësitë e forcave në vetvete. Të gjitha këto aspekte mbahen nën mbikëqyrje të vazhdueshme dhe shqyrtohen hollësisht në secilën fazë të ciklit të planëzimit të mbrojtjes. Rishikimi i procesit të planëzimit të mbrojtjes Në vazhdën e rishikimit të nisur nga ministrat e mbrojtjes më 2003, kryetarët e shteteve dhe të qeverive, në Takimin e Stambollit më 2004, i mirëpritën ndryshimet për t i parapërgatitur edhe më mirë proceset e planëzimit të Aleancës në përgjigje të kërkesave operative të sotme e të ardhme. Ndryshimet e miratuara fuqizojnë transformimin e mëtejshëm të aftësive ushtarake të Aleancës. Duke përmirësuar këtë proces, e bën atë më të thjeshtë e të kuptueshëm, me qëllim që vendet e NATO-s të sigurojnë zhvillimin e forcave dhe aftësive të nevojshme për drejtimin e të gjitha llojeve të misioneve të Aleancës. Ky miratim përfshin sigurimin e mbështetjes për operacionet që mund të drejtohen nga Bashkimi Evropian në kontekstin e partneritetit të tij strategjik me NATO-n. Në këtë këndvështrim, procesi u jep aleatëve evropianë mundësinë të përfitojnë nga mbështetja e NATO-s, në kuadrin e planëzimit të tyre operativ për drejtimin e operacioneve të drejtuara nga BE-ja. 1 Franca nuk merr pjesë në përgatitjet për planëzimin e forcave të NATO-s. 52

54 Që prej vitit 1991, pikënisja e planëzimit të mbrojtjes ka qenë Koncepti Strategjik i Aleancës. Ai parashtron në vija të përgjithshme objektivat e Aleancës dhe mjetet për arritjen e tyre. Koncepti Strategjik fillimor është zëvendësuar nga Koncepti i ri Strategjik i Aleancës. Ky është miratuar nga kryetarët e shteteve të NATO-s në Takimin e Uashingtonit në prill Rishqyrtimi i planëzimit të mbrojtjes, i drejtuar nga Komiteti i Rishikimit të Mbrojtjes gjatë viteve 2003 dhe 2004, që çoi në ndryshime që synonin lehtësimin e transformimit të aftësive ushtarake të NATO-s, e merr gjithashtu si pikënisje këtë Koncept Strategjik, së bashku me zhvillimin e detyrave dhe sfidave të reja të Aleancës, si dhe ndryshimin e mjedisit të sigurisë në tërësi. Ndërsa planëzimi i mbrojtjes, në një kuptim më të përgjithshëm, përmbledh një spektër të gjerë disiplinash, që luhaten nga planëzimi i forcave dhe i armatimeve deri në aspekte të tilla, si logjistika, standardizimi, planëzimi bërthamor, ndërlidhja, planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, mbrojtja ajrore (shih Pjesën X) dhe planifikimi i burimeve (shih Pjesën II), fusha e planëzimit të mbrojtjes, e verifikuar në ecurinë e rishikimit të mësipërm, ngërthen procedurat e planëzimit të NATO-s dhe marrëdhëniet e tyre me këto disiplina. Roli i planëzimit të mbrojtjes në këtë kontekst është sigurimi i një kuadri të tillë, që lejon harmonizimin në mënyrë sa më të frytshme të përgatitjeve të planëzimit të mbrojtjes kombëtare e shumëkombëshe për t iu përgjigjur kërkesave të miratuara të Aleancës. Qëllimi është që të sigurohet efektshmëria e forcave dhe e aftësive kombëtare të kërkuara, për të gjitha llojet e misioneve të Aleancës, nëpërmjet përcaktimit të objektivave dhe vlerësimit të shkallës së plotësimit të tyre. Në fazën përfundimtare të këtij rishikimi rekomandohej ruajtja e parimeve themelore të procesit të planëzimit të mbrojtjes ashtu sikurse ishte zhvilluar, duke përfshirë këtu edhe strukturën e tij treshtyllëshe. Kjo bazohet, së pari, në orientimet e përgjithshme politike, së dyti, në përshtatjen e synimeve të miratuara të planëzimit për plotësimin e objektivave të përcaktuara tek udhëzimet kryesore dhe, së fundi, në një proces rishikimi të vazhdueshëm për të mbikëqyrur dhe, kur të jetë e nevojshme, për të përshtatur e korrigjuar realizimin e synimeve. Sidoqoftë, janë parashikuar ndryshime që ndikojnë në zgjatjen e ciklit të planëzimit dhe në rindarjen më të rregullt të fazave brenda tij. Janë kryer ndryshime edhe në procedurat për përmirësime në hartimin e orientimeve politike dhe të niveleve që u drejtohen, duke paraqitur një dallim midis Orientimeve Politike Gjithëpërfshirëse, të miratuara në nivel të lartë dhe udhëzimeve më të hollësishme, të përpunuara sipas rutinës, si pjesë e procedurave normale të procesit të planëzimit të mbrojtjes brenda NATO-s, nën autoritetin e Këshillit të Atlantikut të Veriut ose të Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes. 53

55 Në orientimet politike merret parasysh koncepti i njohur si niveli i synimit të NATO-s. Ky ka lidhje me vlerësimin e miratuar nga qeveritë e vendeve anëtare për numrin, shkallën dhe natyrën e operacioneve që NATO duhet të jetë në gjendje të drejtojë. Përsa i përket planëzimit të forcave, veç këtij vlerësimi, orientimet politike përmbledhin edhe udhëzimet kryesore të miratuara nga ministrat e mbrojtjes në mbledhjen e Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes, si dhe udhëzimet shtesë që mund të jenë miratuar në mbledhjen e Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes në sesion të përhershëm, në nivelin e ambasadorëve. Vlejnë për t u përmendur edhe dy drejtime të tjera të veçanta të trajtuara nga rishikimi dhe që kanë çuar në ndryshime të procesit të planëzimit të mbrojtjes. Së pari, rishikimi lejon bashkimin, brenda procedurave të planëzimit, të masave për të forcuar bashkëveprimin midis NATO-s dhe Bashkimit Evropian në fushën e planëzimit të mbrojtjes dhe të përmirësimit të aftësive. Kjo është paracaktuar për t u shqyrtuar në një mënyrë më të hollësishme që t i jepet rrugëzgjidhje çështjes së vënies në dispozicion të forcave për operacionet e drejtuara nga BE-ja. Dhe së dyti, rishikimi pranon nevojën për një bashkëveprim dhe harmonizim më të mirë të të gjitha disiplinave të ndërlidhura të planëzimit të mbrojtjes. Ai përmban kushte për zbatimin e punës së mëtejme që duhet bërë në drejtime të caktuara. Në përputhje me rekomandimet e rishikimit, udhëzimet e duhura, si hap i parë i procesit, nxirren nga ministrat e mbrojtjes për një periudhë katërvjeçare. Por ato mund të rifreskohen çdo dy vjet, nëse lind e nevojshme. Kjo pasqyrohet në një dokument të njohur si Udhëzimet Ministrore. Këto shërbejnë si udhëheqje për planëzimin e mbrojtjes në përgjithësi dhe për planëzimin e forcave në veçanti. Në to pasqyrohen faktorët politikë, ekonomikë, teknologjikë dhe ushtarakë, të cilët mund të ndikojnë në zhvillimin e forcave e të aftësive dhe në ndërlikimet e tyre në rrafshin strategjik. Ato parashtrojnë përparësitë dhe fushat me interes ku duhet të mbështeten fillimisht autoritetet ushtarake të NATO-s për hartimin e objektivave të forcave dhe, më pas, vendet në planëzimin e tyre. Ato trajtojnë njëherazi planëzimin e forcave dhe të aftësive të nevojshme për mbrojtjen e përbashkët, por edhe rastet e jashtëzakonshme që dalin jashtë sferës së Nenit 5 të Traktatit të Uashingtonit. Ato mund të sigurojnë edhe udhëheqjen për bashkëpunimin me organizata të tjera dhe, që prej vitit 1997, kanë përfshirë orientime politike për përcaktimin e sferës së mundshme të operacioneve të drejtuara nga Evropa. Synimet e planëzimit dhe objektivat e forcave Synimet e veçanta të planëzimit për forcat e armatosura të secilit vend anëtar formulohen mbi bazën e udhëzimeve ministrore. Këto synime, që kanë si pikënisje përcaktimin e kërkesave ushtarake nga Komandat Strategjike 54

56 të NATO-s, përmbajnë objektivat e forcave të NATO-s, të përpunuara nga Komanda e Forcave Aleate për Transformimin. Ato hartohen mbi bazën e projektpropozimeve për forcat dhe shërbejnë për të mundësuar kryerjen e të gjitha llojeve të misioneve operative që mund t i caktohen Komandës së Forcave Aleate për Operacionet nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. Projektpropozimet diskutohen më pas veçmas me secilin nga vendet dhe, nëse gjykohet e nevojshme, ndryshohen e përmirësohen, para se të verifikohen bashkërisht në Komitetin Ushtarak të NATO-s. Ky verifikim merr parasysh vlefshmërinë ushtarake dhe mundësitë teknike të propozimeve. Mandej, mbi bazën e përfundimeve të Komitetit Ushtarak, përpilohet projekti i objektivave të forcave që i dërgohet Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes për miratim dhe përshtatje zyrtare si objektiva të forcave të NATO-s. Objektivat e forcave mund të plotësohen në disa raste me objektiva të riinvestimit, që përpilohen në përgjigje të kërkesave të vendeve anëtare. Këto ndërthurin, nga njëra anë, elementet e forcave që nuk janë më në gjendje të plotësojnë kërkesat e Aleancës e që duhen mënjanuar dhe, nga ana tjetër, përcaktimin e aftësive të tjera parësore që mund të plotësohen nga fondet, tashmë të çliruara. Objektivat mbulojnë përgjithësisht një periudhë katërvjeçare. Në raste të veçanta, kanë një tejshtrirje kah e ardhmja. Në procedurat parashikohen edhe kushtet për ripërtëritjen e tyre kur rrethanat e kërkojnë një gjë të tillë. Kjo zakonisht ndodh në mesin e ciklit të planëzimit. Rishikimi i mbrojtjes Shtylla e tretë e ciklit të planëzimit është procesi i rishikimit të mbrojtjes. Ai zhvillohet në krye të dy viteve dhe zgjat për një periudhë pak më tepër se dymbëdhjetë muaj. Ai përmbledh shqyrtimin e hollësishëm dhe llogaritjen e planeve individuale e të përbashkëta të forcave dhe atë të planifikimit financiar përkatës, të vendeve të veçanta anëtare. Ai është i llogaritur sipas parametrave të miratuar të objektivave të forcave të NATO-s për një periudhë planëzimi dhjetëvjeçar. Rishikimi i mbrojtjes shërben për dy qëllime. Mundëson një vlerësim të shkallës në të cilën vendet e veçanta janë duke arritur synimet e tyre kombëtare, synimet tashmë të plotësuara, si dhe dobishmërinë e tyre në lidhje me realizimin e objektivave të forcave të NATO-s. Gjithashtu, lejon edhe kryerjen e një llogaritjeje të shkallës në të cilën forcat dhe aftësitë e bashkuara ushtarake të Aleancës janë në gjendje të plotësojnë orientimet politike të lëshuara për ciklin e planëzimit të radhës. Këto llogaritje përfaqësojnë njëherazi një mekanizëm matjeje dhe korrigjimi, që lejon nxjerrjen në pah të mangësive, si dhe të fushave ku mund të përfitohet nga rritja e bashkëpunimit shumëkombësh. Në një kuptim më të gjerë, llogaritjet njehsojnë sa duhet të 55

57 jetë barra e ndihmës për aftësitë e Aleancës dhe operacionet ushtarake dhe në se ajo është e shpërndarë barazisht ndërmjet vendeve anëtare. Kryerja e rishikimit të mbrojtjes mbështetet në disa mekanizma të qëndrueshëm, duke filluar me Pyetësorin e Planëzimit të Mbrojtjes dhe analizën e përgjigjeve të tij dhe që përfundojnë me një projektdokument të Kapitujve për Vendet, që mbështeten në vlerësimet e shtabit të planëzimit të mbrojtjes në nivel ndërkombëtar dhe të dy Komandave Strategjike. Pas një mbledhjeje tripalëshe me çdonjërin vend anëtar veçmas, që zakonisht bëhet në kryeqytetet përkatëse, Kapitujt e Vendit, të ripunuar, i nënshtrohen një verifikimi shumëpalësh në nivelin e Komitetit të Rishikimit të Mbrojtjes. Kjo bëhet për të sheshuar mospajtimet e mundshme midis objektivave të forcave, ose planeve kombëtare dhe atyre të NATO-s. Kur përfundon ky verifikim, Kapitujt e Vendit shndërrohen në shtojca kombëtare të veçanta brenda një raporti të përgjithshëm. Ato mandej i paraqiten Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes për shqyrtim në mbledhjen ministrore pranverore. Ky proces përsëritet pas një periudhe disamujore për çdonjërin vend anëtar që merr pjesë në strukturën e integruar ushtarake të NATO-s dhe arrin pikën kulmore me përpilimin e Raportit të Përgjithshëm. Ky i fundit përmbledh edhe një raport nga Komiteti Ushtarak mbi përshtatshmërinë ushtarake me Planin e Forcave të NATO-s, të parashikuar për të ardhmen dhe mbi shkallën e rrezikut ushtarak që e shoqëron atë. Së fundi, Raporti i Përgjithshëm përmban një seksion të bashkërenduar me organet përkatëse të Bashkimit Evropian dhe, duke u mbështetur në ndihmesat e vendeve anëtare evropiane të interesuara, parashtron se deri në ç shkallë pritet që plani i ardhshëm të plotësojë kërkesat e forcave dhe të aftësive të Bashkimit Evropian. Procesi i planëzimit të përgjithshëm të forcave mund të përmbajë edhe një element tjetër në formën e një Vlerësimi të Përgjithshëm Përmbledhës të Planëzimit të Mbrojtjes. Ai mund të paraqitet në çdo kohë nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s. Në të pasqyrohen pikëpamjet e tij për gjendjen e tashme e të ardhshme të mbrojtjes së Aleancës dhe të planeve të forcave të saj. Vlerësimi mund të shërbejë për të ndriçuar probleme që lidhen me plane të posaçme kombëtare, për të përcaktuar çështje që mund të jenë të nevojshme të diskutohen me ministrat e mbrojtjes dhe për të ndihmuar krijimin e lidhjeve ndërmjet fushave të ndryshme të planëzimit të mbrojtjes. Pa këtë vlerësim ato ndoshta nuk do të mund të shqyrtoheshin në marrëdhënie me njëra-tjetrën. Shumë nga elementet e mësipërme të procedurave të planëzimit të mbrojtjes e të forcave, po përdoren gjithnjë e më shpesh brenda strukturave të Partneritetit për Paqe si një mjet për forcimin e ndërveprimit ndërmjet strukturave ushtarake të NATO-s dhe vendeve partnere. Ato mbështesin kësisoji procesin e reformës së mbrojtjes brenda vendeve partnere dhe lehtësojnë pjesëmarrjen e tyre në operacionet e drejtuara nga NATO. 56

58 KAPITULLI 4 BURIMET E FONDEVE TË PËRBASHKËTA, BUXHETET DHE ADMINISTRIMI FINANCIAR NATO është një organizatë ndërqeveritare. Vendet anëtare në të ndajnë sipas zërave fondet e nevojshme që mundësojnë funksionimin e përditshëm të saj dhe sigurimin e mjeteve e të shërbimeve të kërkuara për këshillimin, marrjen e vendimit dhe zbatimin e vijueshëm të politikave e të veprimtarive të miratuara. Ajo mbështetet nga një strukturë ushtarake që kujdeset për mbrojtjen e përbashkët të vendeve anëtare, bashkëpunimin me vendet partnere dhe zbatimin e politikës së Aleancës për paqeruajtjen dhe për fusha të tjera. Meqenëse NATO ka vetëm një numër të kufizuar shtabesh të përhershme dhe forca të gatshme të pakta, pjesa më e madhe e ndihmesës për NATO-n, në lidhje me burimet, vjen tërthorazi nëpërmjet shpenzimeve të çdonjërit prej vendeve anëtare për forcat e veta të armatosura kombëtare dhe për t i bërë ato të ndërveprueshme me forcat e vendeve të tjera anëtare, në mënyrë që të marrin pjesë në operacionet shumëkombëshe. Vendet anëtare, po ashtu, përballojnë shpenzimet e grupimit të forcave të tyre, kurdoherë që vullnetarisht dërgojnë forca për të marrë pjesë në operacionet e drejtuara nga NATO. Prandaj, me pak përjashtime, fondet e NATO-s nuk mbulojnë prokurimin e forcave ushtarake ose të mjeteve fizike ushtarake të tilla, si anijet, nëndetëset, aeroplanët, tanket, artilerinë apo sistemet e armëve. Përjashtim nga ky rregull bën Forca e Zbulimit të Largët dhe e Drejtimit me Patrullim Ajror e NATO-s, një flotë me aeroplanë radarë kënddrejtimgjetës. Kjo sigurohet, zotërohet dhe mirëmbahet, por edhe drejtohet bashkërisht nga vendet anëtare dhe është në vartësinë operative komanduese e drejtuese të një Komandanti të Forcave të NATO-s, që përgjigjet para Komandantëve Strategjikë të NATO-s. NATO gjithashtu financon investimet që kanë lidhje të drejtpërdrejtë me kërkesat e përbashkëta, të tilla si mbrojtja ajrore, sistemet e komandimit e të drejtimit ose sistemet e ndërlidhjes së largët të Aleancës. Sigurimi i tyre nuk mund të jetë nën përgjegjësinë e një vendi të vetëm anëtar. Invenstime të këtij lloji kërkojnë mirëmbajtje, ripërtëritje dhe zëvendësim, në përshtatje me ndryshimin e kërkesave dhe të zhvillimeve teknologjike. Mbulimi i këtyre shpenzimeve përfaqëson një pjesë të ndjeshme të fondeve të NATO-s. Vendet anëtare japin një ndihmesë të drejtpërdrejtë në buxhetet që administrohen mirëfilli nga NATO, në përputhje me një formulë të miratuar të ndarjes së shpenzimeve të përllogaritur saktësisht me aftësinë e tyre paguese. Këto ndihmesa përfaqësojnë një përqindje të vogël të buxhetit të përgjithshëm të secilit prej vendeve anëtare dhe, si rregull i përgjithshëm, mbulojnë 57

59 shpenzimet e atyre pjesëve të strukturës së NATO-s në të cilat marrin pjesë ata vetë. Për këto ndihmesa, të dhëna në kuadrin e NATO-s, shpesh ndiqet parimi i financimeve të përbashkëta. Projekte mund të financohen edhe në mënyrë të bashkuar, çka nënkupton që vendet pjesëmarrëse mund të përcaktojnë kërkesat, përparësitë dhe rregullsitë për fondet, por ështe NATO që ruan kthjelltësinë dhe mbikëqyrjen politike e financiare. Organizimet për fondet e përbashkëta çojnë vetiu në krijimin e një strukture administrimi dhe të një agjencie zbatimi për fusha të tilla si, prodhimi i aeroplanëve dhe i helikopterëve, mbrojtja ajrore dhe logjistika. Veç këtyre, vendet anëtare të NATO-s mund të bashkëpunojnë brenda kuadrit të NATO-s në një varg veprimtarish të tjera, më të kufizuara, që kanë për bazë marrëveshje të posaçme. Ky bashkëpunim mund të marrë formën e organizimeve të fondit të administruar në mirëbesim, deri diku të ndihmesës, të përgatitjeve për ndarje të improvizuar të shpenzimeve dhe të dhurimeve. Fondet e përbashkëta Siç është shpjeguar më sipër, pjesa më e madhe e burimeve janë të karakterit kombëtar. Planifikimi i burimeve të NATO-s, synon t i sigurojë Aleancës aftësitë e nevojshme, por përqendrohet në elementet që janë bashkuar në fondet e përbashkëta. Kjo nënkupton që anëtarët bashkojnë fondet brenda një kuadri të NATO-s. Kur lind nevoja për shpenzime, zhvillohen diskutime midis vendeve të afta ndihmëdhënëse për të përcaktuar nëse do të zbatohet parimi i fondeve të përbashkëta me fjalë të tjera, nëse kërkesa u shërben gjithë vendeve ndihmëdhënëse dhe, për këtë arsye, duhet të përballohet bashkërisht. Struktura e fondeve të përbashkëta është e shumëllojshme dhe e shpërqendruar. Në disa veprimtari bashkëpunuese shumëkombëshe, që lidhen me kërkimin shkencor, zhvillimin, prodhimin dhe sigurimin logjistik, nuk përfshihen të gjithë. Madje, në disa raste, mund të marrin pjesë vetëm një numër i vogël vendesh anëtare. Këto veprimtari, shumica e të cilave administrohen nga Organizatat e Prodhimit e të Logjistikës së NATO-s, u nënshtrohen rregullave të përgjithshme të financimit e të revizionimit të NATO-s, por me ndryshimin se veprojnë me një mëvetësi të plotë, sipas të drejtave të posaçme të garantuara nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. Kriteret për sigurimin e fondeve të përbashkëta mbahen nën një mbikëqyrje të vazhdueshme. Ndryshimet mund të parashtrohen si rrjedhojë e rasteve të reja të jashtëzakonshme, për shembull, nga nevoja për të përcaktuar me përkufizime të qarta ato zëra të shpenzimeve të NATO-s për kundërveprimin ndaj krizave që duhet të mbulohen nga buxhetet ndërkombëtare dhe për të tjerë që duhet të financohen nga buxhetet kombëtare. Ndryshime mund të 58

60 vijnë nga zhvillimet organizative ose teknologjike, apo thjesht nga nevoja për të kontrolluar shpenzimet me qëllim që të plotësohen kërkesat brenda kufizimeve të përcaktuara të fondeve. Përballë këtyre sfidave, parimi i fondeve të përbashkëta mbi bazën e konsensusit mbetet thelbësor në punët e Aleancës. Në organizmat e fondeve të përbashkëta hyjnë kryesisht Buxhetet Civile dhe Ushtarake të NATO-s, si dhe Programi i Investimit për Sigurinë e NATO-s. Këto janë të vetmet fonde ku autoritetet e NATO-s vlerësojnë kërkesat dhe përcaktojnë përparësitë në përputhje me objektivat dhe përparësitë gjithëpërfshirëse të Aleancës. Buxheti Civil Buxheti Civil formulohet mbi një strukturë të bazuar mbi objektiva, që parashtrojnë lidhje të qarta ndërmjet Objektivave Strategjikë të NATO-s dhe burimeve të nevojshme për arritjen e tyre. Ai siguron fondet për shpenzimet e personelit, shpenzimet operative, invenstimet kapitale dhe të zbatimit të programeve të kërkuara për realizimin e katër objektivave parësorë dhe tre objektivave mbështetës. Objektivat parësorë janë: - Sigurimi i një politike të frytshme, i planifikimit dhe i burimeve, në mbështetje të operacioneve të NATO-s në zonën Euro-Atlantike e më gjerë. - Drejtimi i politikës dhe i punës planëzuese të nevojshme për të nxitur e mbështetur përmirësimin e aftësive të Aleancës. - Mbështetja e këshillimit dhe e veprimtarive bashkëvepruese me partnerët për të forcuar sigurinë dhe për t iu përgjigjur sfidave dhe kërcënimeve të reja në zonën Euro-Atlantike. - Rritja e vetëdijësimit dhe e mbështetjes për NATO-n, operacionet dhe rolin e saj, në forcimin e sigurisë me anë të diplomacisë publike. Objektivat e mbështetjes përbëhen nga: - Sigurimi i shërbimeve profesionale dhe mbështetëse për Këshillin e Atlantikut të Veriut, komitetet vartëse dhe Shtabin Ndërkombëtar. - Funksionimi dhe mirëmbajtja e objekteve dhe vendndodhjes së Shtabit të NATO-s. - Garantimi i politikës së sigurisë të NATO-s në shkallë të gjerë dhe të një mjedisi të mbrojtur e të parrezikuar për personelin dhe veprimtarinë luftarake të të gjitha shtabeve. Mjetet monetare të Buxhetit Civil sigurohen kryesisht nga ministritë e jashtme të çdo vendi anëtar, mbikëqyren nga Komiteti i Buxhetit Civil dhe vihen në zbatim nga Shtabi Ndërkombëtar i NATO-s. 59

61 Buxheti Ushtarak Buxheti Ushtarak mbulon shpenzimet operative dhe ato të mirëmbajtjes së strukturës së Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar. Ky përfshin organizma të tillë si Komitetin Ushtarak, Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar, agjencitë ushtarake, dy komandat strategjike dhe komandat shoqëruese, sistemet e informacionit e të drejtimit, agjencitë e kërkimit e të zhvillimit dhe Forcën e Zbulimit të Largët dhe të Drejtimit me Patrullim Ajror të NATO-s. Buxheti Ushtarak mbulon gjithashtu shpenzimet operative të strukturave të komandave për operacionet kundërvepruese ndaj krizave dhe për misionet e ndërmarra nga NATO. Mjetet monetare të Buxhetit Ushtarak sigurohen kryesisht nga ministritë e mbrojtjes të çdo vendi anëtar, mbikëqyren nga Komiteti i Buxhetit Ushtarak dhe vihen në zbatim nga zotërues individualë të buxheteve. Programi i Investimit për Sigurinë e NATO-s Vendet anëtare të NATO-s japin gjithashtu ndihmesë për Programin e Investimit për Sigurinë e NATO-s (PISN). Ky program mbulon investimet e ndërtimeve kryesore të sistemeve të komandimit e të drejtimit, të nevojshme për të mbështetur detyrat e komandave strategjike të NATO-s, por që janë jashtë kërkesave të mbrojtjes kombëtare të vendeve të veçanta anëtare. Si Buxheti Ushtarak dhe PISN-ja, udhëhiqen nga parimi veçmas : Fondet e përbashkëta do të përqendrohen në sigurimin e kërkesave të cilat janë veçmas atyre që në mënyrë të arsyeshme mund të pritet që të vihen në dispozicion nga burimet kombëtare. PISN-ja përfshin, për shembull, kërkesa për operacionet kundërvepruese ndaj krizave dhe për objektet dhe aftësitë ushtarake, të tilla si sistemet e informacionit e të ndërlidhjes, sistemet e komandimit e të drejtimit, ndërlidhjen satelitore, shtabet ushtarake, fushuljet e aeroplanëve, linjat e furnizimit me lëndë djegëse dhe vendruajtjet, portet dhe mjetet ndihmëse të avio/anijedrejtimit. Mjetet monetare të PISN-së sigurohen nga ministritë e mbrojtjes të çdo vendi anëtar dhe mbikëqyren nga Komiteti i Infrastrukturës. Projektet zbatohen ose nga vende mike të veçanta, ose nga agjenci të ndryshme të NATO-s dhe nga komandat strategjike, sipas fushës së kompetencës së tyre. Administrimi i burimeve Që nga mesi i viteve 1990, nën trysninë e një zgjidhjeje më të mirë të ndarjes së fondeve të përbashkëta, vendet anëtare kanë përforcuar strukturën e administrimit të NATO-s nëpërmjet nxitjes së zhvillimit të paketave për aftësitë dhe ngritjes së Komisionit të Lartë të Burimeve (KLB). Është ky që mban përgjegjësinë për administrimin e përgjithshëm të burimeve ushtarake të NATO-s (pra kuptohet, përjashtuar burimet që mbulohen nga Buxheti Civil). 60

62 Paketat e aftësive përcaktojnë mjetet në dispozicion dhe ato që kërkohen nga komandantët ushtarakë të NATO-s për plotësimin e detyrave të veçanta. Ato përbëjnë mënyrën kryesore të vlerësimit të shtesave të fondeve të përbashkëta (në lidhje si me investimin kapital ashtu dhe me kostot e përsëritura operative e të mirëmbajtjes) si dhe të efektivit ushtarak e civil të nevojshëm për përmbushjen e detyrave. Këto paketa shqyrtohen nga Komisioni i Lartë i Burimeve, që përbëhet nga përfaqësuesit kombëtarë, përfaqësuesit e Komitetit Ushtarak dhe të Komandantëve Strategjikë të NATO-s dhe nga Kryetarët e Buxhetit Ushtarak dhe të Komiteteve të Infrastrukturës e të Efektivave të Mbrojtjes në kuadrin e NATO-s. Komisioni miraton paraprakisht paketën e aftësive nga këndvështrimi i ndërlikimeve të burimeve të tyre para se të miratohen prej Këshillit të Atlantikut të Veriut ose Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes sipas rregullit të caktuar. Ai gjithashtu i paraqit çdo vit Këshillit të Atlantikut të Veriut për miratim të një Plani Afatmesëm Burimesh gjithëpërmbledhës, i cili fikson tavanet e financimit për vitin e mëpasshëm dhe shifrat e planifikimit për katër vitet që pasojnë. Brenda këtyre parametrave, Buxheti Ushtarak dhe Komitetet e Infrastrukturës e të Efektivave të Mbrojtjes, mbikëqyrin përgatitjen dhe zbatimin e buxheteve e të planeve të tyre përkatëse. Komisioni harton më tej një Raport Vjetor, i cili i jep mundësi Këshillit të Atlantikut të Veriut të vëzhgojë ndarjen e rregullt të burimeve në përshtatshmëri me kërkesat dhe të rishqyrtojë ndërlikimet e burimeve të fondit të përbashkët ushtarak në politikën e re të Aleancës për buxhetet e fondeve të përbashkëta të NATO-s. Drejtimi financiar Drejtimi financiar brenda NATO-s është organizuar në mënyrë të tillë që të sigurojë të drejtën e vendeve anëtare për të ushtruar kontrollin përfundimtar mbi shpenzimet nëpërmjet mbështetjes së kostos së veprimtarive të përcaktuara dhe i nënshtrohet konsensusit të tyre. Kontrolli mund të ushtrohet në të gjitha nivelet e vendimmarrjes, si në pikëpamje të kufizimeve të përgjithshme (si për shembull, në ruajtjen e burimeve të përcaktuara për shpenzime operative), ashtu dhe me kufizime të veçanta (për shembull, në ngrirje të përkohshme të kredive, a masave shtrënguese ekonomike të posaçme). Këto kontrolle mund të kushtëzohen me afatet gjatë të cilave buxheti i dhënë nga vendet ndihmëdhënëse është zbatuar ose është në veprim dhe vetëm për ndërhyrje të rralla në ecurinë e zbatimit të buxhetit. Administratorët financiarë, të tillë si, Sekretari i Përgjithshëm, Komandantët Strategjikë të NATO-s dhe Komandantët Vartës si dhe Kryetarë të tjerë të caktuar të organave të NATO-s, kanë liri veprimi të kushtëzuar për të propozuar dhe zbatuar buxhetet e tyre. 61

63 Asnjë organ i vetëm nuk ushtron kontroll administrativ të drejtpërdrejtë mbi të katër elementet kryesore të strukturës financiare të Organizatës: Shtabi Ndërkombëtar (i financuar nga Buxheti Civil); struktura ushtarake ndërkombëtare (e financuar nga Buxheti Ushtarak); Programi i Investimit për Sigurinë dhe Organizatat e specializuara të Prodhimeve e të Logjistikës. Këto të fundit ndahen në dy grupe: ato që financohen sipas rregullsive që zbatohen në strukturën ushtarake ndërkombëtare dhe ato që veprojnë sipas të drejtave të posaçme që u garantohen nga Këshilli i Atlantikut të Veriut, me Këshillat e Drejtuesve dhe komitetet financiare të vetat dhe me burime të veçanta financimi nga thesaret kombëtare. Drejtimi financiar i organizimit të buxheteve Drejtimi financiar i Buxheteve Civile dhe Ushtarake ndryshon nga ai i Programit të Investimit për Sigurinë. Rregulloret Financiare përcaktojnë parimet njësore themelore rreth të cilave bashkëlidhet struktura e përgjithshme financiare. Ato miratohen nga Këshilli i Atlantikut të Veriut dhe përplotësohen me rregulla dhe procedura përshtatëse në interes të programeve dhe organizmave të veçantë të NATO-s. Buxheti është vjetor dhe përkon me vitin kalendarik. Ai përgatitet nën autoritetin e Kryetarit të organit përkatës të NATO-s, shqyrtohet dhe rekomandohet për miratim mbi bazën e konsensusit të një komiteti finance, të përbërë nga përfaqësues prej vendeve anëtare ndihmëdhënëse dhe miratohet për zbatim nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. Pamundësia e arritjes së konsensusit para fillimit të vitit financiar sjell si pasojë mosmiratimin e buxhetit dhe, në këtë rast, financimi i operacioneve kryhet nën kujdesin e komitetit të financës, nëpërmjet ndarjeve të përkohshme të fondeve të kufizuara deri në nivelin e buxhetit të miratuar në vitin e mëparshëm. Ky regjim mund të zgjatë për gjashtë muaj. Pas kësaj kohe, Këshilli duhet të vendosë nëse do të miratojë buxhetin apo do të autorizojë vazhdimin e financimit të përkohshëm. Kur buxheti miratohet, Kryetari i organit të NATO-s ka liri veprimi që të kryejë detyrimet financiare dhe shpenzimet e fondeve për qëllimet e autorizuara. Kjo liri veprimi është e kufizuar nga detyrime të shkallëve të ndryshme, të përshkruara në Rregulloret Financiare, për çështje të tilla si rrugët për gjetjen e ofertave konkurruese të kontratave për subvencionimin e mallrave e të llojeve të armëve dhe shërbimeve, apo të transfertave të kredive për të korrigjuar tejkalimet a tepricat e fondeve të kërkuara. Ushtrimi i autoritetit për zbatimin e një buxheti mund të kufizohet më tej me anë të shtrëngimeve të veçanta për të kërkuar paraprakisht miratim për detyrimet financiare dhe shpenzimet. Në raste të rralla këto mund të imponohen nga komiteti i financave në interes të zbatimit të përpiktë të politikave të reja, ose të vëzhgimit e të zbatimit të nismave të ndërlikuara, të tilla si reformimi organizativ. 62

64 Administrimi financiar i Programit të Investimit për Sigurinë e NATO-s Zbatimi i Programit të Investimit për Sigurinë e NATO-s e ka pikënisjen në paketat e aftësive. Pas miratimit të tyre, përmes një autorizimi, lejohet fillimi i projekteve të veçanta nën përgjegjësinë e Komitetit të Infrastrukturës. Vendi Mik (vendi në territorin e të cilit do të zbatohet projekti, një agjenci e NATO-s apo një komandë strategjike) përgatit një kërkesë zyrtare. Sapo Komiteti e miraton projektin, Vendi Mik, mund të vazhdojë me skicimin përfundimtar, me dhënien e kontratës dhe me zbatimin e tij. Në rast se nga Komiteti i Infrastrukturës është dhënë një vendim i ndryshëm, atëherë procedura e kërkesës kalon në firmat e vendeve ndihmëdhënëse për projektin. Sistemi i drejtimit financiar që zbatohet në PISN-ën, bazohet në një proces financiar të pastër ndërkombëtar. Vendet mike raportojnë mbi shpenzimet e parashikuara për projekte që janë autorizuar brenda përgjegjësisë së tyre. Pas miratimit të parashikimeve nga Komiteti i Infrastrukturës, Shtabi Ndërkombëtar përllogarit shumat e përgjithshme që duhet të paguhen prej secilit vend dhe që do të merren prej çdonjërit vend mik. Përllogaritje të mëtejme përcaktojnë derdhjen e pagesave, kursin valutor dhe cili vend apo agjenci e NATO-s do të marrë fondet këto llogariten për çdo tremujor. Kur projekti është përfunduar, i nënshtrohet një Kontrolli të Përbashkët për Miratimin Përfundimtar, me qëllim që të sigurohet nëse puna e ndërmarrë është në përputhje me orientimet themelore të përcaktuara zyrtarisht. Menjëherë, sa miratohet raporti nga Komiteti i Infrastrukturës, atëherë ai i bashkëngjitet listës së inventarit të NATO-s. Raportimi financiar kalon në disa nivele. Shtabi Ndërkombëtar përgatit dy herë në vit për secilin vend Raporte Financiare Gjashtëmujore për Vendin Mik në lidhje me projektet që ndodhen në zbatim. Një herë në tre muaj publikohet plani i pagesave dhe pagesat reale. Këto raporte bazohen te zhvendosja e fondeve ndërmjet vendeve mike. Çdo pranverë përpilohet një Pasqyrë e Shpenzimeve të PISN-së, e cila mbulon nivelet e shpenzimeve të PISN-së për 10 vitet e ardhshme. Bilancet Financiare të PISN-së paraqiten në pranverë të çdo viti. Ato përshkruajnë gjendjen financiare të PISN-së deri më 31 dhjetor të çdo viti dhe japin një përmbledhje të veprimtarisë gjatë vitit në vazhdim. Këto bilance shërbejnë si piketa kryesore ku mbështetet diskutimi i Komitetit të Infrastrukturës mbi gjendjen e PISN-së. Kontrolli financiar Përsa i përket Buxhetit Ushtarak dhe Buxhetit Civil, kryetari i organizmit përkatës të NATO-s është, në fund të fundit, përgjegjës për përgatitjen dhe zbatimin e përpiktë të buxhetit, ndërsa mbështetja administrative për këtë detyrë i ngarkohet kryesisht Kontrolluesit të tij Financiar. Emërimi i këtij zyrtari është 63

65 e drejtë e posaçme e Këshillit të Atlantikut të Veriut, ndonëse ky i fundit mund t ia kalojë plotfuqishmërinë e kësaj detyre komitetit përkatës të financës. Çdo Kontrollues Financiar ka të drejtën për të shfrytëzuar si mjet të fundit komitetin e financave. Kjo në rast të mosmarrëveshjeve të vijueshme me kryetarin e organizmit përkatës të NATO-s, në lidhje me ndonjë transaksion të ardhshëm. Përgjegjësinë për drejtimin financiar të PISN-së e mban Kontrolluesi për Infrastrukturën. Ai e ushtron drejtimin financiar dhe mbikëqyrjen për zbatimin e detyrave me anë të një personeli profesionist. Kontrolluesit Financiar i ngarkohet të sigurojë të gjitha aspektet e zbatimit të buxhetit. Ato duhet të jenë në pajtim me autorizimet e shpenzimeve, me kontrollet e veçanta të ushtruara nga komiteti i financave, si dhe me Rregulloret Financiare dhe me rregullat e procedurat shoqëruese të zbatimit. Gjithashtu, në përgjigje të nevojave të revizionimit të brendshëm, ai mund të organizojë kontrolle dhe procedura plotësuese, aq sa e gjykon të arsyeshme. Këtë e bën për ruajtjen e ndjenjës së përgjegjësisë. Një detyrë mjaft e rëndësishme e Kontrolluesve Financiarë të komandave strategjike (d.m.th., e Kontrolluesve Financiarë të Komandës së Përgjithshme të Forcave Aleate në Evropë dhe të Komandës së Përgjithshme të Forcave Aleate për Transformimin. Shih Pjesën III për një informacion më plotësues në lidhje me këto komanda) është edhe që ata të rikujtojnë në mënyrë të herëpashershme vendet anëtare ndihmëdhënëse, për derdhjen e fondeve të kërkuara prej tyre për financimin e buxhetit dhe që të sigurojnë që ato zbatohen në përputhje me ndarjen e shpenzimeve sipas shifrave të miratuara dhe në shuma të përllogaritura për të shmangur akumulimin e mjeteve të tepërta monetare në thesarin ndërkombëtar. Rezultati i të gjitha këtyre veprimtarive pasqyrohet në bilancet financiare vjetore, të përgatitura dhe të paraqitura për verifikim në Komisionin e Revizorëve Ndërkombëtarë. Një Komision i pavarur i Revizorëve Ndërkombëtarë për NATO-n përgjigjet për kontrollin e llogarive të organizmave të ndryshëm të NATO-s, për frytshmërinë dhe dobishmërinë e veprimeve të zbatuara nga pikëpamje financiare, si dhe për kontrollin e shpenzimeve nën Programin e Investimit për Sigurinë e NATO-s. Mandati i Komisionit përfshin jo vetëm anën financiare, por edhe zbatimin e kontrolleve, duke e shtrirë më tej rolin e vet të përgjegjësisë edhe në rishikimin e praktikave administrative në përgjithësi. Komisioni përbëhet nga zyrtarë, që zakonisht përzgjidhen prej organizmave të revizionimeve kombëtare të vendeve anëtare, të emëruar nga Këshilli dhe që përgjigjen për punën e tyre vetëm përpara tij. Detyra kryesore e Komisionit është të sigurojë Këshillin e Atlantikut të Veriut dhe qeveritë e vendeve anëtare në lidhje me përdorimin e drejtë të fondeve të përbashkëta për pagesat e shpenzimeve të autorizuara dhe se këto shpenzime janë brenda lejimit fizik e financiar të miratuar. 64

66 KAPITULLI 5 POLITIKA BËRTHAMORE Strategjia bërthamore e NATO-s dhe gjendja e forcave janë elemente të pashkëputura në strategjinë e përgjithshme të Aleancës për parandalimin e luftës. Ato përmbushin një rol politik thelbësor në ruajtjen e paqes dhe në ndihmesën për stabilitetin në zonën Euro-Atlantike. Megjithatë, në kuadrin e përmirësimeve tejet të rëndësishme të sigurisë, që janë arritur që prej përfundimit të Luftës së Ftohtë, Aleanca ka qenë e aftë ta zvogëlojë së tepërmi shkallën e mbështetjes në forcat e veta bërthamore. Fuqitë bërthamore të NATO-s, Franca, Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara, ndërmorën hapa të njëanshëm për të pezulluar programet e planëzuara të modernizimit të forcave të tyre bërthamore. Për më tepër, strategjisë së Aleancës, megjithëse i ka mbetur ende tipari i parandalimit të luftës, nuk mbizotërohet më nga mundësia e zgjerimit, përfshirë armët bërthamore dhe forcat e saj bërthamore nuk paraqesin më asnjë rrezik për ndonjë vend. Ndër hapat e ndërmarrë për t iu përshtatur mjedisit të ri të sigurisë, ndryshimet e elementeve bërthamore të strategjisë së saj dhe të gjendjes së forcave ishin nga masat e para dhe më të domosdoshmet. Forcat bërthamore të NATO-s japin ndihmesë për paqen dhe stabilitetin në Evropë duke nxjerrë kështu në pah absurditetin e një lufte të përmasave të mëdha në zonën Euro-Atlantike. Ato largojnë rrezikun e agresionit kundër NATO-s, duke e shndërruar në të papërfillshëm dhe të pamundshëm, në mënyrë të tillë që forcat konvencionale, të vetme nuk do të mund ta bënin. Ato gjithashtu i krijojnë një gjendje pasigurie cilitdo vend që do të synonte të fitonte epërsi politike dhe ushtarake me anë të kërcënimit ose përdorimit të armëve bërthamore, biologjike apo kimike (BBK) kundër Aleancës. Nëpërmjet mbështetjes së stabilitetit evropian, përpjekjeve shkurajuese ndaj kërcënimeve në lidhje me përdorimin e armëve të dëmtimit në masë dhe ndihmesës për parandalimin e përdorimit të tyre, pozita bërthamore e NATO-s i shërben jo vetëm interesave të aleatëve të NATO-s, por edhe vendeve partnere dhe Evropës si një e tërë. Zvogëlimi i shkallës së mbështetjes së NATO-s në forcat bërthamore është shfaqur në shkurtime të mëdha edhe në vetë forcat. Më 1991, NATO vendosi të pakësonte numrin e armëve që ishin mbajtur për forcat e saj nënstrategjike 2 2 Termat strategjik dhe nënstrategjik kanë kuptime pak të dallueshme në vende të ndryshme. Armët bërthamore strategjike zakonisht përcaktohen si armë me rreze ndërkontinentale (mbi kilometra) por, në disa rrethana, ato mund të përfshijnë gjithashtu raketat balistike me rreze veprimi të ndërmjetme të largësive më të vogla. Termi armë bërthamore nënstrategjike është përdorur në dokumente të NATO-s që nga viti 1989, duke iu referuar armëvë bërthamore me rreze veprimi të mesme e të shkurtër dhe tani u referohet kryesisht armëve që hidhen nga ajri me anë të aeroplanëve të NATO-s me aftësi dyfishe si dhe një numri të vogël të kokave luftarake të raketave Trident të Mbretërisë së Bashkuar në një rol nënstrategjik (armë të tjera bërthamore nënstrategjike pasi janë tërhequr nga Evropa janë asgjësuar më pas). 65

67 në Evropë me mbi 85 përqind, krahasuar me nivelet e Luftës së Ftohtë. Përveç pakësimit të forcave nënstrategjike është ulur ndjeshëm edhe numri i forcave strategjike të aleatëve të NATO-s. Armët e vetme bërthamore me bazim në tokë që mban NATO në Evropë janë bombat e rëndesës për aeroplanët me aftësi dyfishe. Numri i këtyre armëve është pakësuar gjithashtu në mënyrë të ndjeshme dhe ato ruhen në disa vendndodhje të kufizuara, në kushtet e një sigurie mjaft të lartë. Po ashtu, në mënyrë të vazhdueshme, është ulur edhe shkalla e gatishmërisë e aeroplanëve me aftësi dyfishe që i shoqërojnë. Njëkohësisht i është kushtuar rëndësi më e madhe detyrave të tyre konvencionale. Aleatët e NATO-s kanë vlerësuar se me këtë gjendje forcash nënstrategjike mund të plotësohen detyrat e Aleancës për një të ardhme të afërt. NATO ka deklaruar gjithashtu se zgjerimi i Aleancës nuk do të kërkojë ndryshimin e pozitës së saj të sotme bërthamore. Vendet e NATO-s nuk kanë asnjë qëllim, plan ose arsye për të vendosur armë bërthamore në territoret e vendeve që janë anëtarë të rinj, as edhe ndonjë nevojë për të ndryshuar ndonjë aspekt të politikës bërthamore ose të gjendjes bërthamore të NATO-s. Ata nuk parashikojnë ndonjë nevojë, as për të ardhmen për ta bërë diçka të tillë. Siguria e përbashkët mbështetet nga pozita bërthamore e NATO-s dhe ndahet ndërmjet gjithë anëtarëve të Aleancës, duke krijuar siguri për secilin anëtar më vete në rast se ai do të ndihej i cenuar. Prania e forcave bërthamore të SHB-së, të vendosura në Evropë dhe të përkushtuara ndaj NATO-s, siguron një lidhje thelbësore politike e ushtarake ndërmjet anëtarëve evropianë dhe amerikanoveriorë të Aleancës. Në të njëjtën kohë, përfshirja e vendeve jo bërthamore në kujdestarinë bërthamore të Aleancës, dëshmon solidaritetin e Aleancës, zotimin e përgjithshëm të vendeve anëtare për ruajtjen e sigurisë dhe ndarjen ndërmjet tyre të detyrimeve dhe përgjegjësive. Drejtimi politik për politikat që kushtëzojnë pozitën bërthamore të NATO-s kryhet gjithashtu në mënyrë të përbashkët nga vendet anëtare. Grupi i Planëzimit Bërthamor të NATO-s përbën një forum në të cilin ministrat e mbrojtjes të aleatëve bërthamorë dhe jo bërthamorë (përveç Francës që nuk përfaqësohet) marrin pjesë në përpunimin e politikës bërthamore të NATO-s dhe në vendimet e NATO-s për gjendjen bërthamore. 66

68 KAPITULLI 6 SFERA EKONOMIKE Baza për bashkëpunimin ekonomik brenda Aleancës është Neni 2 i Traktatit të Atlantikut të Veriut. Në të theksohet se vendet anëtare do të synojnë të mënjanojnë konfliktin në politikat e tyre ekonomike ndërkombëtare dhe do të nxisin bashkëpunimin ekonomik midis cilësdo prej tyre ose të gjithave së bashku. Detyra thelbësore e NATO-s është siguria dhe mbrojtja, kështu që puna e saj në fushën ekonomike është përqendruar në çështje të veçanta ekonomike që lidhen me sigurinë dhe mbrojtjen. Në këto fusha ajo mund të shpalosë vlerat e dobishme. Ajo ka një vështrim gjithëpërfshirës për sigurinë, të përcaktuar në Konceptin Strategjik të vitit Ky koncept strategjik, veç përmasës mbrojtëse, që është i domosdoshëm për Aleancën, vlerëson edhe rëndësinë e faktorëve ekonomikë, si dhe të aspekteve politike, shoqërore dhe mjedisore. Për këtë arsye, Organizata përforcon bashkërendimin ndërmjet anëtarëve të saj sa herë që kërkohen rrugëzgjidhje për çështje ekonomike me interes të posaçëm për Aleancën. Kjo gjen zbatim, në veçanti, në çështje që kanë ndikim të drejtpërdrejtë për sigurinë dhe mbrojtjen. Aleanca vepron si një forum, në të cilin mund të shqyrtohen aspekte të ndryshme e të ndërvarura politike, ushtarake dhe ekonomike. Komiteti Ekonomik i NATO-s është i vetmi forum i Aleancës, që praktikon posaçërisht këshillimet mbi zhvillimet ekonomike me ndikim të drejtpërdrejtë në politikën e sigurisë. Ai mblidhet në nivele të ndryshme dhe mbështetet nga Drejtoria e Ekonomisë së Mbrojtjes dhe Sigurisë e Degës së Çështjeve Politike dhe Politikës së Sigurisë të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar. Në kontekstin e interesave të përgjithshme të sigurisë së Aleancës dhe në përputhje me përparësitë e saj, të shfaqura rishtas, puna e Komitetit mbulon një gamë të gjerë çështjesh dhe përfshin rregullisht në rendin e ditës përgatitjen e analizave dhe vlerësimeve që lidhen me politikën dhe sigurinë e NATO-s. Bashkëpunim i ngushtë mbahet edhe me një rrjet ekspertësh nga kryeqytetet, duke i krijuar kështu mundësinë Drejtorisë që të shërbejë si një forum i veçantë për shkëmbimin e informacionit e të ekspertizës për çështjet ekonomike të mbrojtjes e të sigurisë, me vendet dhe rajonet e interesuara për NATO-n dhe për zonat ku NATO po luan një rol operativ. Përmasat ekonomike dhe financiare të terrorizmit janë bërë pjesë e pandarë e këtij rendi dite. Mbështetur në ndihmesat e dhëna nga vendet anëtare, përgatiten dhe miratohen rregullisht vlerësime për çështje të zbulimit ekonomik në interes të Këshillit të Atlantikut të Veriut, kryeqyteteve të vendeve aleate dhe organizmave ushtarakë. 67

69 Drejtoria e Ekonomisë së Mbrojtjes dhe Sigurisë është e përfshirë gjithashtu edhe në mbikëqyrjen e njëkohshme të aspekteve të përgjithshme ekonomike dhe të ekonomisë së mbrojtjes të Planit të Veprimit për Anëtarësim (shih Pjesën VI) për çështje të tilla si mundësitë e sigurimit dhe të përballimit të shpenzimeve të mbrojtjes. Një aspekt tjetër i spikatur i sferës ekonomike të NATO-s është veprimtaria e saj bashkëpunuese me vendet partnere e të tjera me të cilët Aleanca ka zhvilluar marrëdhënie bashkëpunimi. Në të përfshihet puna në fushën e ekonomisë së mbrojtjes e të sigurisë, e kryer në kuadrin e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik, Këshillit NATO-Rusi, Komisionit NATO-Ukrainë dhe marrëdhëniet e NATO-s me vendet e Nismës së Evropës Juglindore, të Dialogut Mesdhetar dhe të Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit (shih Pjesën VII). Këtu hyjnë gjithashtu aspektet ekonomike të buxhetit të mbrojtjes e të administrimit të burimeve në shpenzimet e mbrojtjes, çështjet e shndërrimit të mbrojtjes (për shembull në lidhje me rikualifikimin e personelit ushtarak dhe shndërrimet e vendbazimeve ushtarake e të industrisë ushtarake), aspektet ekonomike të luftës ndërkombëtare kundër terrorizmit dhe çështje të tjera të përngjashme të sigurimit ekonomik. Bashkëpunimi në kuadrin e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik kryhet nëpërmjet konferencave, mbledhjeve të punës kërkimore dhe mbledhjeve të ekspertëve. Programe të ndërlidhura bashkëveprimi janë zhvilluar gjithashtu në bashkëshoqërim me institucione të jashtme të tilla si Qendra Xhorxh C. Marshall për Studime Strategjike. Këto mekanizma kanë mundësuar përfitimin e përvojës së NATO-s nga vendet partnere në një numër fushash, ku ndër shembujt më të fundit, mund të përmenden, sfera ekonomike në ngritjen e institucioneve të mbrojtjes, aspektet ekonomike dhe financiare të terrorizmit, aspektet ekonomike të mbrojtjes e të sigurisë në Kaukazin Jugor dhe metodat e reja për administrimin e burimeve të mbrojtjes në vendet aleate dhe partnere. Drejtoria mbikëqyr gjithashtu çështjet ekonomike të sigurisë e të mbrojtjes, të përfshira në Planet Individuale të Veprimit të Partneritetit. Bashkëpunimi me Rusinë në kuadrin e Këshillit NATO-Rusi, me Grupin e Posaçëm të Punës për Reformën e Mbrojtjes, është përqendruar, së pari, në shkëmbimet në nivel ekspertësh mbi një spektër të gjerë çështjes që luhaten nga aspektet makroekonomike, financiare, buxhetore e shoqërore të reformës së mbrojtjes e deri në ristrukturimin e industrisë së mbrojtjes. Së dyti, në qershor 2001, me Ministrin e Mbrojtjes së Rusisë u nënshkrua një Aktmarrëveshje, me rastin e hapjes së Qendrës NATO-Rusi për Informacionin, Këshillimin dhe Stërvitjen, lidhur me risistemimin e personelit ushtarak të nxjerrë në lirim ose të çmobilizuar nga forcat e armatosura të Federatës Ruse. Kjo Qendër, e cila vepron në gjashtë rajone ushtarake ruse, mbështetet financiarisht nga NATO dhe organizon kurse stërvitjeje, kurse dhe mbledhje ekspertësh, përgatitje të 68

70 instruktorëve për tema aktuale. Po ashtu, Qendra ka ngritur një rrjet interneti gjithëpërmbledhës ku përfshihet një informacion mjaft i bollshëm praktik për personelin ushtarak të liruar. Puna e Qendrës është një shembull mjaft konkret e praktik i bashkëpunimit midis NATO-s dhe Ministrisë së Mbrojtjes të Rusisë. Në fushën e bashkëpunimit ekonomik janë zhvilluar veprimtari të veçanta edhe në kuadrin e Planeve të Synimeve Vjetore NATO-Ukrainë. Ato përfshijnë mbledhjet e Grupit të Bashkuar të Punës për Sigurimin Ekonomik, kurset për aspektet ekonomke të procesit buxhetor të mbrojtjes, shkëmbimet në ristrukturimin e industrisë së mbrojtjes dhe çështjet shoqërore që lidhen me reformën e mbrojtjes. Gjithashtu kryhen edhe këshillime të rregullta për politikën ekonomike në përgjithësi dhe për prirjet strukturore dhe makroekonomike në Ukrainë. Që prej vitit 1999, NATO ka financuar kurse rikualifikimi në qytete të ndryshme të Ukrainës, ku për çdo vit janë aftësuar disa qindra ish-oficerë të Ukrainës, në mësimin e gjuhëve të huaja dhe në njohjen e metodave të reja. Ky program ka qenë mjaft i vlefshëm, ka lehtësuar së tepërmi procesin e riintegrimit për personelin ushtarak të liruar. Gjithashtu, nga Drejtoria e Ekonomisë së Mbrojtjes dhe Sigurisë janë nën mbikëqyrje programe të hollësishme për rikualifikimin e personelit ushtarak të liruar dhe të shndërrimit të bazave ushtarake në Evropën Juglindore. NATO është në krye të këtyre punëve në kuadrin e Paktit të Stabilitetit për Evropën Juglindore. Me anë të ekipeve të ekspertëve nga vendet anëtare dhe partnere, të udhëhequra nga Drejtoria, NATO ka ndihmuar me këshilla një varg vendesh për përpunimin e programeve të duhura të rishndërrimit, të përshtatur sipas nevojave të tyre. Ekipet bëjnë ekspertizë, japin ndihmë teknike e rekomandime, duke u mbështetur në përvojën e përgjithshme dhe duke marrë parasysh gjendjen e veçantë me të cilën ballafaqohen vendet e interesuara. Puna e NATO-s në këtë fushë ndihmon fuqimisht në procesin e vështirë të reformës së mbrojtjes dhe të shndërrimeve në rajon. Metodat e shndërrimeve të mbrojtjes, të përpunuara me mbështetjen e NATO-s, i kanë shfaqur vlerat e tyre si modele për zbatimin e projekteve. 69

71

72 PJESA III STRUKTURAT CIVILE DHE USHTARAKE TË NATO-S Kapitulli 7 Kapitulli 8 Kapitulli 9 Kapitulli 10 Kapitulli 11 Kapitulli 12 Organizimi dhe strukturat civile Funksionet kryesore të Shtabit Ndërkombëtar Organizimi dhe strukturat ushtarake Funksionet kryesore të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar Organizatat dhe agjencitë e specializuara Tiparet dalluese të komiteteve dhe organeve politike kryesore të NATO-s

73

74 KAPITULLI 7 ORGANIZIMI DHE STRUKTURAT CIVILE 1 Shtabi i NATO-s në Bruksel, Belgjikë, është qendra kryesore politike e Aleancës. Është rezidenca e delegacioneve kombëtare të vendeve anëtare dhe e zyrave ndërlidhëse ose e misioneve diplomatike të vendeve partnere. Puna e këtyre delegacioneve dhe misioneve mbështetet nga Shtabi Ndërkombëtar dhe Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar, që po ashtu janë të vendosur brenda Shtabit të NATO-s. Kur vendimet që merren nga vendet anëtare kanë ndërlikime ushtarake, NATO e ka të gatshme infrastrukturën ushtarake dhe aftësitë teknike për t iu përgjigjur kërkesave. Komiteti Ushtarak rekomandon masat e vlerësuara si të nevojshme për mbrojtjen e përbashkët të zonës Euro-Atlantike dhe siguron udhëheqjen për dy komandantët strategjikë të NATO-s (Komandantin e Përgjithshëm të Forcave Aleate për Operacionet me bazim në Mons, Belgjikë dhe Komandantin e Përgjithshëm të Forcave Aleate për Transformimin në Norfolk, Virxhinia, Shtetet e Bashkuara). Komiteti Ushtarak, i vendosur në Shtabin e NATO-s, mbështetet nga Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar, i cili luan një rol të ngjashëm me atë të Shtabit Ndërkombëtar për Këshillin e Atlantikut të Veriut. Në Shtabin e NATO-s punojnë përafërsisht 4200 veta me kohë pune të plotë. Prej tyre, rreth 2100 janë anëtarë të delegacioneve kombëtare të vendeve anëtare dhe shtabeve të përfaqësuesve ushtarakë kombëtarë në NATO. Në Shtabin Ndërkombëtar janë afërsisht 1200 civilë (përfshirë agjencitë dhe organizmat e tjerë të NATO-s) dhe pak më shumë se 500 anëtarë të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar, prej të cilëve afro 90 janë civilë. Gjithashtu janë edhe rreth 400 anëtarë të misioneve partnere në NATO. Personeli civil i punësuar në NATO nga vende të ndryshme të botës, përfshirë personelin e agjencive të NATO-s jashtë Brukselit dhe civilët që shërbejnë në shtabin e komandave ushtarake gjithandej në NATO, arrin afërsisht në 5200 veta. Delegacionet kombëtare Delegacioni kombëtar i secilit vend anëtar ka statusin e një ambasade dhe kryesohet nga një ambasador (ai përmendet gjithashtu edhe si përfaqësues 1 Në kapitujt pasues përshkruhet organizimi civil e ushtarak i NATO-s, si dhe strukturat kryesore. Për arsye të reformave në vazhdim e sipër në Shtabin Ndërkombëtar dhe Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar, një informacion më i hollësishëm e më i freskët, përfshirë tabelat e organizimit, mund të gjendet në faqen e internetit të NATO-s ( 73

75 i përhershëm), i cili vepron sipas udhëzimeve të marra nga kryeqyteti i vet dhe u raporton autoriteteve kombëtare. Personeli i delegacionit përbëhet nga punonjës civilë, prej ministrive të punëve të jashtme dhe ministrive të tjera simotra, me një afat qëndrimi të përcaktuar në NATO për të përfaqësuar vendet e tyre përkatëse. Zyrat ndërlidhëse të vendeve partnere janë misione diplomatike të kryesuara nga një ambasador, ose kryetar i misionit, i cili përgjigjet për ndërlidhjen ndërmjet kryeqytetit shtetëror dhe NATO-s. Sekretari i Përgjithshëm Sekretari i Përgjithshëm ka tre funksione kryesore: së pari e mbi të gjitha, ai është kryetar i Këshillit të Atlantikut të Veriut, i Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes dhe i Grupit të Planëzimit Bërthamor, si dhe kryetar i Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik, i Këshillit NATO-Rusi, i Komisionit NATO-Ukrainë dhe i Grupit të Bashkëpunimit Mesdhetar. Së dyti, ai është zëdhënësi kryesor i Aleancës dhe e përfaqëson Aleancën në lidhje me publikun, në emër të vendeve anëtare, duke pasqyruar qëndrimin e tyre të përbashkët për çështjet politike. Së treti, ai është zyrtari më i lartë ekzekutiv për Shtabin Ndërkombëtar të NATO-s, përgjegjës për realizimin e takimeve në shtab dhe mbikëqyrjen e punës së tij. Sekretari i Përgjithshëm emërohet nga qeveritë e vendeve anëtare për një periudhë fillestare prej katër vitesh. Zakonisht përzgjidhet një burrë shteti i njohur në shkallë ndërkombëtare, me përvojë ministrore në qeverinë e një prej vendeve anëtare. Ai vepron si një rregullator për vendimet, duke udhëhequr e drejtuar procesin e arritjes së konsensusit e të marrjes së vendimit gjithkund në Aleancë. Ai mund të propozojë çështje për diskutim dhe ka kompetencën për të përdorur ndikimin e tij pozitiv në rastet e debateve ndërmjet vendeve anëtare. Funksioni i tij e lejon të ushtrojë ndikim të ndjeshëm në procesin e vendimmarrjes, duke respektuar njëherazi parimin themelor, që vetëm qeveritë e vendeve anëtare janë të veshura me autoritet për marrjen e vendimeve. Ndikimi i tij, pra, ushtrohet parimisht nëpërmjet inkurajimit dhe nxitjes së qeverive të vendeve anëtare për të ndërmarrë nisma dhe, kur lind e nevojshme, për të pajtuar qëndrimet e tyre në interes të Alancës si një e tërë. Si përfaqësuesi më i lartë i Organizatës, Sekretari i Përgjithshëm, shprehet në emër të saj jo vetëm për publikun, por edhe për marrëdhëniet e saj të jashtme me organizatat e tjera, me qeveritë e vendeve jo anëtare dhe me mjetet e informimit ndërkombëtar. Sekretarin e Përgjithshëm e ndihmon Zëvendëssekretari i Përgjithshëm, i cili e zëvendëson Sekretarin e Përgjithshëm në mungesë. Zëvendëssekretari 74

76 i Përgjithshëm është kryetar i një numri komitetesh të larta, grupesh pune dhe grupesh të posaçme. Shtabi Ndërkombëtar Shtabi Ndërkombëtar është një organizëm administrativ e këshillues që mbështet punën e delegacioneve kombëtare në nivele komitetesh të ndryshme. Ai ndjek zbatimin e vendimeve të komiteteve të NATO-s dhe mbështet procesin e arritjes së konsensusit dhe të marrjes së vendimit. Ai përbëhet nga një personel prej vendeve anëtare, të punësuar drejtpërdrejt nga NATO, ose të emëruar nga qeveritë e tyre, me një afat qëndrimi të përcaktuar. 75

77

78 KAPITULLI 8 FUNKSIONET KRYESORE TË SHTABIT NDËRKOMBËTAR Për shkak të ndryshimit të mjedisit të sigurisë, udhëheqësit e Aleancës po e rishqyrtojnë vazhdimisht strukturën e organizimit të Shtabit Ndërkombëtar, me qëllim që të pasqyrojnë misionet dhe përparësitë e reja të Aleancës. Për rrjedhojë, reformimi është bërë një tipar i përhershëm i Organizatës. Kjo shpjegon pse në këtë manual jepen më tepër sqarime për funksionet që duhet të plotësojë Shtabi Ndërkombëtar se sa përshkrime të hollësishme për përgjegjësitë e degëve të strukturave të ndryshme dhe zyrave të pavarura, në përbërje të Shtabit Ndërkombëtar. Tabela organizimi dhe shpjegime më të freskëta mund të gjenden në faqen e internetit të NATO-s, së bashku me versione të ripërtërira të strukturës së Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar dhe të strukturave të komandave ushtarake. Së pari, është e rëndësishme të nënvizohet se roli kryesor i Shtabit Ndërkombëtar është të kujdeset për këshillimin, udhëheqjen dhe mbështetjen administrative të delegacioneve kombëtare, në Shtabin e NATO-s. Së dyti, nga një këndvështrim i pastër organizativ, duhet vënë në dukje se të gjitha degët kryesohen nga një Ndihmëssekretar i Përgjithshëm, i cili mbështetet nga një ose dy Zëvendës Ndihmëssekretarë të Përgjithshëm dhe nga zyrat e pavarura të kryesuara nga drejtorët. Sekretari i Përgjithshëm, i cili kryeson Shtabin Ndërkombëtar (SHN) por që nga një këndvështrim administrativ është edhe anëtar i SHN-së, ka një Zyrë Private që përmbledh një drejtor dhe personelin, Zëvendëssekretarin e Përgjithshëm, Zyrën e Këshilltarit Ligjor dhe një Seksion të Planëzimit të Politikës. Sigurimi i këshillimit politik dhe i orientimeve politike Aspektet politike të detyrave themelore të sigurisë së NATO-s duhet të drejtohen mbi bazën e praktikës së përditshme. Ato rrokin një gamë të gjërë çështjesh që janë në krye të rendit të ditës të tematikës politike të Aleancës, të cilat përfshijnë probleme rajonale, ekonomike dhe të sigurisë, marrëdhënie me organizata të tjera ndërkombëtare dhe lidhjet me vendet partnere. Një numër organesh të nivelit të lartë është e nevojshme të informohen për këto çështje politike dhe të këshillohen për këndvështrimet e tashme e të ardhshme politike. Këshilli i Atlantikut të Veriut, për shembull, dhe komitete të 77

79 tjera të NATO-s, mund të kërkojnë informacion, ndërkohë që seksione të tjera të Shtabit Ndërkombëtar dhe të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar, e ndiejnë nevojën e këshillimit për çështje të tashme e të ardhshme politike. Sekretari i Përgjithshëm kërkon edhe informacion në lidhje me çështje të karakterit politik të rendit të ditës së NATO-s, të tilla si komente përmbledhëse, raporte aktuale dhe fjalime. Veç këtyre, është e nevojshme edhe përgatitja politike për të mbështetur procesin e këshillimit politik për mbledhjet me pjesëmarrjen e vendeve të NATO-s dhe vendeve partnere si dhe për kontaktet politike me autoritetet kombëtare përkatëse. Kjo gjithashtu sigurohet nga personeli që përgjigjet për çështjet politike. Shkurtimisht, qëllimi është të sigurohet udhëheqja politike për zbatimin e çështjeve politike të sipërpërmendura. Përsa i përket procesit të zgjerimit, për shembull, është siguruar këshillimi, mbështetja dhe ndihma ndaj vendeve anëtare, vendeve të ftuara dhe organizmave përkatës të NATO-s për përpunimin e procesit të pranimit të anëtarëve të rinj. E njëjta gjë zbatohet, për shembull, për vazhdimësinë e Planit të Veprimit për Anëtarësim, për zhvillimin e partneritetit strategjik NATO-BE dhe për zgjerimin e bashkëpunimit me vendet partnere. Çështje të tjera përfshijnë përgatitjen e ekspertizës të njohjes së gjendjes politike të vendeve dhe mbështetjen për çështje operative në fushën e administrimit të krizave, bashkërendimin e aspekteve politike dhe ekonomike të bashkëpunimit në lidhje me rolin e NATO-s në luftën kundër terrorizmit dhe bashkëveprimin e aspekteve politike që ndikojnë në forcimin e gatishmërisë e të efektshmërisë së forcave aleate, sidomos të atyre që kanë si pikësynim kundërpërgjigjen ndaj përdorimit të armëve të dëmtimit në masë. Ndihmesa janë dhënë edhe për veprimtaritë e marrëdhënieve publike të Aleancës, të parashikuara për informimin e pjesëmarrësve të jashtëm, në vendet anëtare e partnere si dhe diku tjetër, përsa i përket detyrave, politikave dhe objektivave të NATO-s. Zhvillimi dhe zbatimi i politikës së mbrojtjes e të përmasës së planëzimit Zhvillimi dhe zbatimi i atyre aspekteve të politikës së mbrojtjes që lidhen me detyrat themelore të sigurisë së NATO-s, përfshin planëzimin e mbrojtjes, politikën bërthamore dhe mbrojtjen nga armët e dëmtimit në masë. Përmasa e mbrojtjes përmbledh edhe çështjet operative, por këto janë shpjeguar më hollësisht në nënkapitujt e tjerë. Ashtu siç ndihet i nevojshëm këshillimi politik për Sekretarin e Përgjithshëm, vendet anëtare dhe vendet partnere, është e nevojshme edhe mbështetja e tyre në zhvillimin dhe zbatimin e politikës së mbrojtjes e të përmasës së planëzimit të Aleancës dhe të veprimtarive të partneritetit. Këtu 78

80 përfshihet kundërveprimi i Aleancës ndaj terrorizmit, perspektiva mbrojtëse e bashkëveprimit të NATO-s me Bashkimin Evropian (përfshirë marrëveshjet Berlin Plus), Kombet e Bashkuara dhe organizatat e tjera ndërkombëtare dhe aspektet politiko-ushtarake të rendit të ditës të transformimit të NATO-s dhe të nismave të aftësive. Gjithashtu struktura komanduese e NATO-s dhe struktura e forcave (dhe në veçanti përfundimi i ngritjes së Forcës Kundërvepruese të NATO-s), Zotimi për Aftësitë në Pragë dhe orientimet politike për zhvillimin e aftësive. Aty përmblidhet edhe mbështetja e vendeve partnere në Procesin e Planëzimit e të Rishikimit, si dhe aspekte të tjera mbrojtëse të bashkëveprimit me vendet brenda kuadrit të Partneritetit për Paqe, me vendet e Dialogut Mesdhetar e të tjera, sipas kërkesave të paraqitura. Zhvillimi dhe zbatimi i politikës logjistike dhe nismave të planëzimit, brenda NATO-s dhe ndërmjet Shtabit të NATO-s, organizmave jashtë NATO-s, Komandave Strategjike të NATO-s dhe vendeve anëtare, edhe këto i përkasin po ashtu politikës dhe planëzimit të mbrojtjes, sikurse edhe rishikimi i orientimeve politike dhe gjendjes së forcave bërthamore, qartësimi më i mirë i opinionit të gjerë mbi përbërësit bërthamorë të strategjisë së NATO-s dhe përgatitja e stërvitja për procedurat e këshillimit bërthamor. Veç këtyre, Qendra e Armëve të Dëmtimit në Masë (QADM), e vendosur në Shtabin e NATO-s, përgjigjet edhe për mbështetjen e shkëmbimit të informacionit dhe të dhënave të zbulimit në këtë fushë. Drejtimi i detyrave operative të NATO-s dhe i aftësive kundërvepruese ndaj krizave Përkujdesi për aftësitë operative që janë të nevojshme për t iu përgjigjur detyrave për parandalimin, mbrojtjen dhe administrimin e krizave është i një rëndësie të veçantë për suksesin e NATO-s. Përgjegjësitë përfshijnë administrimin e krizave, veprimtaritë paqeruajtëse, planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme dhe stërvitjet e NATO-s, të cilat hyjnë në detyrat operative të NATO-s. Shtabi Ndërkombëtar mbështet dhe këshillon komitetet e larta që janë të përfshira në fushat e mësipërme dhe përgatit e ndjek nga afër diskutimet dhe vendimet e tyre. Këtu hyjnë Grupi i Bashkërendimit të Politikës, Komiteti i Lartë i Planëzimit të Masave Civile të Gjendjes së Jashtëzakonshme dhe Komiteti i Këshillit të NATO-s për Operacionet dhe Stërvitjen. Ai ndihmon edhe për zbatimin e Programit të Punës NATO-Rusi, të Planit të Veprimit NATO-Ukrainë dhe të Programit të Punës së Dialogut Mesdhetar për secilën nga këto fusha të veçanta të përgjegjësisë. Proceset e informacionit e të ndërlidhjes dhe aspektet teknologjike të mekanizmave të administrimit të krizave, stërvitjet e përbashkëta dhe 79

81 planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, drejtohen gjithashtu me anë të ndërlidhjes së bashkëveprimit me organizmat e tjerë të NATO-s dhe me organizata të tjera ndërkombëtare. Në sferën e operacioneve, roli i forcave të drejtuara nga NATO, në zona të ndryshme krizash, kryhet nga Forcat Operative. Për të ardhmen i është kushtuar rëndësi përpunimit të procedurave dhe parapërgatitjeve të Aleancës për administrimin e krizave. Qendra e NATO-s për Situatat siguron lidhje të pandërprera e të sigurta ndërmjet Shtabit të NATO-s dhe kryeqyteteve të vendeve anëtare, Komandave Strategjike dhe strukturave të tjera ushtarake dhe organizatave të ndryshme. Në fushën e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, Shtabi Ndërkombëtar mbështet punën e komisioneve dhe të komiteteve të specializuara për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, të cilët përgjigjen për përpilimin e masave përgatitore në lidhje me përdorimin e burimeve civile në përkrahje të operacioneve të NATO-s dhe për mbrojtjen e popullatës civile. Ai gjithashtu mban lidhje dhe realizon forma këshillimi me Kombet e Bashkuara, Organizatën Botërore të Shëndetësisë, Agjencinë Ndërkombëtare të Energjisë Bërthamore, Organizatën për Ndalimin e Armëve Kimike. Por edhe me organizma të përshtatshëm që janë përgjegjës për veprimtaritë e përbashkëta NATO-BE që kanë lidhje me masat civile në situata të jashtëzakonshme. Qendra Euro-Atlantike e Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive (QEABMF) bashkërendon ndihmesën në raste fatkeqësish në vendet e KPEAsë dhe përgjigjet për ruajtjen dhe ripërtëritjen e organizimit e të procedurave të QEABMF-së në kundërpërgjigje të situatave të paparashikuara. Zhvillimi i mjeteve dhe i aftësive Një fushë tjetër e përgjegjësisë së Shtabit Ndërkombëtar është zhvillimi i mjeteve dhe i aftësive, por edhe investimi ndaj tyre. Kjo bëhet për të forcuar kapacitetin mbrojtës të Aleancës, duke përfshirë planëzimin e armatimeve, mbrojtjen ajrore dhe investimet për sigurinë. Vëmendje e veçantë është përqendruar në ekspertizën drejtuese, teknike, financiare dhe procedurat që kanë të bëjnë me armatimet, mbrojtjen ajrore, drejtimin e hapësirës ajrore dhe investimet për sigurinë. Eshtë bërë punë gjithashtu edhe për zhvillimin e aftësive ushtarake, mbikëqyrjen e investimit në mjetet e fondeve të përbashkëta, në mënyrë që forcat e caktuara për NATO-n të jenë të pajisura siç duhet, të ndërveprueshme dhe të afta për të kryer të gjitha llojet e misioneve ushtarake. Po vazhdon puna edhe për përmirësimin e bashkëveprimit me vendet partnere, në kuadrin e Partneritetit për Paqe, 80

82 Dialogut Mesdhetar dhe Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit, si dhe për marrëdhëniet e veçanta me Rusinë dhe Ukrainën. E gjithë kjo ngarkesë është ndarë në tre drejtime kryesore: armatimi, mbrojtja ajrore dhe drejtimi i hapësirës ajrore dhe investimet për sigurinë. Armatimi siguron mbështetjen për Konferencën e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (KDAK) dhe strukturat e saj vartëse. Theksi vihet në përmirësimet që kanë të bëjnë me bashkëveprimin dhe me sigurimin e pajisjeve ushtarake. Ai përmbledh, për shembull, seksione për armatimet e forcave tokësore, ajrore e detare, si dhe një Seksion të parapërgatitur për Teknologjinë kundër Terrorizmit. Në fushën e mbrojtjes ajrore e të drejtimit të hapësirës ajrore është siguruar ekspertiza drejtuese e teknike si dhe mbështetja për dy komitete të larta të NATO-s: Komitetin e Mbrojtjes Ajrore të NATO-s, i cili harmonizon politikat dhe programet kombëtare të mbrojtjes ajrore dhe Komitetin e Drejtimit të Trafikut Ajror të NATO-s, i cili përpunon harmonizimin e orientimeve politike civilo-ushtarake dhe kërkesave që lidhen me përdorimin e hapësirës ajrore, në mbështetje të detyrave dhe misioneve të Aleancës. Përsa i përket investimeve për sigurinë, objektivi kryesor është që të garantohet në kohën e duhur sigurimi i investimeve kapitale të fondeve të përbashkëta në mbështetje të kërkesave operative të NATO-s. Financimi për të arritur të tilla aftësi sigurohet nëpërmjet Programit të Investimit për Sigurinë e NATO-s (PISN). Mbështetje jepet edhe për komitetet pasuese: Komisionin e Lartë të Burimeve (KLB), Komitetin e Buxhetit Ushtarak, Komitetin e Infrastrukturës, Komisionin e Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s dhe Grupin e Projektit të Raketave të Mbrojtjes. Fusha e mjeteve dhe e aftësive përmbledh edhe disa elemente të Shtabit Ndërkombëtar për mbështetjen e Sekretariatit të Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të Shtabit të NATO-s (SKKDSHN), Zyrës së Kryetarit të Komisionit të Lartë të Burimeve dhe të Seksionit të Bashkërendimit të Politikës së Burimeve. Komunikimi me publikun e gjerë Organizata ka një detyrim që ta informojë publikun e gjerë në vendet anëtare e partnere rreth veprimtarive dhe politikave të NATO-s. Ajo e realizon këtë me anë të veprimtarive komunikuese të shumëllojshme. Këtu përfshihen kontaktet me mjetet e informimit, faqja e internetit e NATO-s, botimet e shtypura dhe elektronike, seminaret dhe konferencat. 81

83 Këto përpjekje ndihmojnë për të rritur vetëdijësimin dhe njohuritë e publikut rreth çështjeve me të cilat merret NATO dhe për të nxitur debatin e frytshëm lidhur me politikat dhe objektivat e NATO-s. Personeli që punon në marrëdhëniet me shtypin dhe publikun përbën një nga pikat kryesore të takimit të NATO-s me publikun e jashtëm në shkallë botërore. Ai mbështet Sekretarin e Përgjithshëm të NATO-s në rolin e tij si zëdhënës kryesor për Aleancën dhe merret me përpunimet paraprake të informimeve dhe intervistave me gazetarët, konferencave të shtypit, udhëtimeve për qëllime shtypi, mbikëqyrjeve të veprimtarive të informimit, mbështetjeve të mjeteve pamore-dëgjimore të informacionit dhe të ekspozitave. Gjithashtu prej këtij personeli organizohen programe bashkëpunimi në vendet e NATO-s dhe në ato partnere, kryhen vizita, seminare e konferenca për fusha të ndryshme e në vende të ndryshme me pjesëmarrjen e personaliteteve që kanë emër në opinionin publik, të parlamentarëve dhe të grupeve e të ekspertëve nga shoqëria civile. Për projekte të veçanta janë vënë në dispozicion bursa studimi dhe forma të tjera të mbështetjes dhe janë shpërndarë, sipas kërkesave të paraqitura, botime te shtypura dhe të formës elektronike. Veprimtaria botuese me karakter informues që del në trajtë të shtypur apo elektronike, mbulon një gamë të gjerë të tematikës së NATO-s. Ajo është shpesh në shumë gjuhë të vendeve të NATO-s dhe të vendeve partnere dhe me një përhapje mbarëbotërore. Faqja e internetit e NATO-s krijon mundësi njohjeje të informacionit bashkëkohor rreth politikave dhe veprimtarive të NATO-s, përfshirë deklaratat publike, informimet plotësuese për gazetarët, dokumentet zyrtare, si dhe intervistat në video, materialet dëgjimore të arkivit, kronikat me përmasa kohore reale të ngjarjeve të rëndësishme të lidhura me NATO-n dhe lëndën burimore të bibliotekës informative të NATO-s. Ky personel punon ngushtësisht me Këshilltarin e Informimit Publik pranë Kryetarit të Komitetit Ushtarak dhe ndihmon bashkërendimin e veprimtarive të diplomacisë publike me pjesët e tjera të Shtabit Ndërkombëtar, por dhe me subjektet brenda strukturave të NATO-s. Veprimtaritë me publikun janë përshkruar më hollësisht në Pjesën X. Bashkëpunimi me bashkësinë e shkencës Që prej goditjeve të 11 shtatorit 2001 mbi Shtetet e Bashkuara dhe përqendrimit më të madh të vëmendjes së politikave të NATO-s mbi sfidat dhe kërcënimet e reja, përfshirë edhe terrorizmin, programi shkencor i NATO-s e ka shtuar mbështetjen ndaj projekteve kërkimore bashkëpunuese në lidhje me mbrojtjen kundër terrorizmit dhe kërcënimeve të tjera ndaj sigurisë. Programi e fuqizon bashkëpunimin ndërmjet NATO-s dhe vendeve partnere me anë të mekanizmave mbështetës, përfshirë ndihmat financiare të bashkuara për fusha 82

84 parësore, tashmë të përcaktuara, si mbrojtja kundër terrorizmit, kundërveprimi ndaj kërcënimeve të tjera në drejtim të sigurisë dhe përparësitë e vendeve partnere. Bashkëpunimi në kërkimin shkencor kryhet ndërmjet shkencëtarëve në vendet e NATO-s dhe atyre nga vende të përzgjedhura partnere ose nga vendet e Dialogut Mesdhetar. Një element i rëndësishëm i veprimtarive të parashikuara në program është dhe mbështetja e rrjetit kompjuterik të vendeve partnere, në veçanti, të atyre në Azinë Qendrore dhe në Kaukaz. Programi trajton edhe dy fusha të tjera kërkimore: veprimtaritë njerëzore e tekniko-shoqërore dhe çështjet e sigurisë që lidhen me shkencat civile. Studimet dhe mbledhjet e punës kërkimore të organizuara, kanë bashkuar ekspertë nga agjenci të ndryshme qeveritare të vendeve anëtare të NATO-s, vendeve partnere dhe vendeve të Dialogut Mesdhetar. Ato janë zhvilluar me synimin për të përqendruar përpjekjet ndërqeveritare në fusha të ndjeshme të sigurimit mjedisor. Këto fusha përmbledhin ndikimin mjedisor të veprimeve luftarake, studimet rajonale, me përfshirjen e veprimeve të kalimit të kufirit, parandalimin e konflikteve që mund të krijohen nga mungesa e burimeve, shfaqjen e rreziqeve për mjedisin dhe shoqërinë dhe që mund të sjellin paqëndrueshmëri ekonomike, kulturore ose politike dhe kërcënime krejt të pazakonta ndaj sigurisë. Shembujt e studimit të fushave të veprimit përfshijnë sigurimin e furnizimit me ushqime, strategjitë kundërvepruese në raste rreziqesh dhe sigurimin e rrugëve ujore, porteve dhe limaneve. Administrimi i personelit, financës dhe standardeve të sigurimit Administrimi i frytshëm i Shtabit Ndërkombëtar dhe drejtimi aktual i selisë së NATO-s kërkon mbështetje dhe shërbime konferenciere, informim, drejtim njerëzor e financiar, si dhe mbështetje të shërbimeve të sigurimit. Një ndër detyrat kryesore është trajtimi i zgjidhjes së të gjitha nevojave të drejtimit e të zhvillimit të burimeve njerëzore të Shtabit Ndërkombëtar, përfshirë administrimin, rekrutimin, kontratat, përgatitjen dhe zhvillimin, kryerjen e drejtimit, sigurimin e personelit, çështjet shëndetësore e shoqërore, politikat për personelin civil, shpërblimet dhe përfitimet. Një parim themelor që zbatohet kudo është përmirësimi i raporteve përpjesëtimore gjinore dhe larmisë së personelit punonjës në Shtabin e NATO-s. Gjithashtu, nëpërmjet personelit drejtues të zyrave qendrore, Shtabi Ndërkombëtar përgjigjet edhe për mbikëqyrjen e Qendrës së Shtabit të NATO-s. Ajo përfshin shërbimet ndihmëse për furnizimin me ushqime, për veprimtaritë sportive dhe zbavitëse, si dhe për lidhje të rregullta me përfaqësuesit e Shoqatës së Shtabit të NATO-s. Shërbimet e mbështetjes, të siguruara nga personeli drejtues i zyrave qendrore, përfshijnë gjithashtu shërbimet konferenciere 83

85 (përkthimi gojor e përkthimi me shkrim) dhe një shërbim të administrimit të sistemeve dhe informacionit. Në këto shërbime mbështetjeje përfshihen edhe meremetimet e godinave dhe grupet që përgjigjen për pajisjet e brendshme e të jashtme, mirëmbajtjen dhe transportin. Buxheti civil i NATO-s funksinon sipas një sistemi të bazuar mbi objektiva. Së bashku me Komitetin e Buxhetit Civil, për përgatitjen dhe miratimin e ciklit vjetor të buxhetit, ka përgjegjësi edhe shtabi. Ata bazohen në orientimet politike të lëshuara nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. Ata gjithashtu mbikëqyrin dhe drejtojnë ciklin e furnizimit që prej lidhjes së kontratës e blerjes deri në pritjen, inventarizimin dhe shpërndarjen. Kontrolluesi Financiar caktohet nga Këshilli i Atlantikut të Veriut dhe është përgjegjegjës edhe për mbledhjen e fondeve prej vendeve anëtare, edhe për kontrollin e shpenzimeve në përputhje me rregulloret financiare të NATO-s, brenda kuadrit të buxheteve përkatëse dhe pikërisht, të buxhetit civil, buxhetit të selisë së re të NATO-s dhe buxhetit të pensioneve. Për të përcaktuar vështirësitë kryesore të administrimit dhe për t i mbajtur ato në mbikëqyrje, kryhen kontrolle financiare të procesit të drejtimit. Është ngritur edhe një Komision i pavarur i Revizorëve Ndërkombëtarë të NATO-s, i përbërë nga zyrtarë qeveritarë prej organizmave të revizionimeve kombëtare të vendeve anëtare, të caktuar nga Këshilli i Atlantikut të Veriut dhe që përgjigjen para tij për revizionimin e llogarive financiare të organizmave të ndryshëm të NATO-s sipas buxheteve të tyre përkatëse. Detyra e tij kryesore është që ta sigurojë Këshillin dhe qeveritë e vendeve anëtare mbi përdorimin e rregullt të fondeve të përbashkëta, për shlyerjen e shpenzimeve të autorizuara dhe se autoriteti fizik e financiar i shpenzimeve është i garantuar. Mbështetja organizative, pra e karakterit proceduror dhe administrativ, sigurohet për të gjitha mbledhjet zyrtare, ministrore dhe të nivelit të takimeve. Por edhe për ngjarjet e veçanta në Shtabin e NATO-s dhe jashtë. I njëjti personel i shtabit ka lidhje të vazhdueshme me Zyrën Private të Sekretarit të Përgjithshëm, e cila ka edhe përgjegjësinë e plotë për drejtimin e Organizatës. Veç këtyre, në Shtabin Ndërkombëtar, është ngritur një zyrë e pavarur që përgjigjet për sigurimin e bashkëveprimit dhe zbatimin e standardeve të sigurimit në të gjithë NATO-n. Ajo kryen kontrolle periodike për sistemet e sigurimit dhe përgjigjet për sigurinë në Shtabin e NATO-s në Bruksel. Ajo përgjigjet edhe për bashkërendimin e përgjithshëm të sigurisë për NATO-n, ndërmjet vendeve anëtare, vendeve partnere, vendeve të Dialogut Mesdhetar dhe organizmave civilë e ushtarakë të NATO-s, për zbatimin e përpiktë të politikës së sigurisë të NATO-s në të gjithë Aleancën dhe për vlerësimin e kundërmasave ndaj kërcënimeve prej terrorizmit dhe shërbimeve të fshehta. 84

86 Zyra ka tri detyra kryesore: mbikëqyrjen politike, zbulimin për sigurim dhe sigurimin mbrojtës. Në lidhje me mbikëqyrjen politike, janë kryer inspektime e kontrolle, nën mandatin e Këshillit të Atlantikut të Veriut, në vendet anëtare të NATO-s, në organet civile e ushtarake të NATO-s, në vendet partnere dhe ato të Dialogut Mesdhetar. Eshtë siguruar ruajtja e përshtatshme e informacionit. Politika e sigurisë, direktivat, drejtimi dhe dokumentet mbështetëse janë përpunuar e rishikuar nga Komiteti për Sigurinë e NATO-s dhe, kur ka qenë e nevojshme, edhe nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. Janë kryer bisedime edhe për marrëveshje sigurimi me vende jo anëtare të NATO-s dhe organizata ndërkombëtare që marrin materiale të sekretuara të NATO-s, në mbështetje të veprimtarive të bashkëpunimit, të miratuara nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. Veç këtyre, janë ndërmarrë edhe njohje të zyrtarizuara sigurimi të sistemeve të ndërlidhjes e të informacionit në organet civile të NATO-s dhe janë dhënë udhëzime mbi aspektet e sigurimit të informacionit, të lidhura me sistemet e ndërlidhjes dhe të informacionit shumëkombësh të NATO-s. Meqenëse është e nevojshme që në organet civile të NATO-s të ruhet zbatimi i procedurave të administrimit të rreziqeve ndaj sigurisë, ashtu sikurse edhe bashkëveprimi i elementeve të një metodologjie të bashkëlidhur të vlerësimit të rreziqeve të sigurisë, janë marrë masat e nevojshme edhe për këto aspekte. Zbulimi për sigurim luan rolin e vet edhe për politikën e kundërzbulimit dhe mban nën mbikëqyrje gjithë NATO-n, duke siguruar të dhënat në lidhje me kërcënimet për Këshillin e Atlantikut të Veriut dhe organe të tjera kryesore vendimmarrëse në NATO, si dhe për Komitetin Ushtarak të NATO-s, me anë të një Njësie Zbulimi kundër Kërcënimeve Terroriste. Personat që punojnë në këtë fushë bashkërendojnë dhe kryejnë edhe punën e sekretariatit për Komitetin e Veçantë të NATO-s. Ata gjithashtu mbështesin dhe, në raste të kufizuara, kryejnë edhe kërkime të posaçme dhe hetime për spiunazh, administrojnë të gjitha çështjet që lidhen me sigurimin e personelit në Shtabin e NATO-s dhe në organet civile e ushtarake të NATO-s dhe drejtojnë Repartin e Mbrojtjes së Afërt të Sekretarit të Përgjithshëm. Sigurimi mbrojtës përmbledh një numër elementesh: bashkërendimin e programeve dhe të operacioneve të sigurimit mbrojtës, duke përfshirë edhe masat e sigurimit fizik të personelit e të informacionit në Shtabin e NATO-s; dhënien e udhëzimeve për masat e sigurimit mbrojtës të godinave të reja në Shtabin e NATO-s; bashkëveprimin e aspekteve të sigurimit të mbledhjeve ministrore e të tjera të nivelit të lartë në Shtabin e NATO-s dhe në vendet anëtare e partnere të NATO-s dhe, nën Programin e Mbrojtjes Kompjuterike të NATO-s, drejtimin dhe funksionimin e Qendrës së Bashkërendimit të Aftësive për Kundërveprimin ndaj Incidenteve Kompjuterike në kuadrin e NATO-s (QBAMIKN). Kjo Qendër përgjigjet për bashkërendimin nëpër të gjithë NATO-n 85

87 të punës për vetëdijësimin e sigurimit të informacionit dhe për kundërveprimin ndaj incidenteve kompjuterike të tilla, si përhapja e viruseve të kompjuterave dhe goditjet ndaj rrjeteve. 86

88 KAPITULLI 9 ORGANIZIMI DHE STRUKTURAT USHTARAKE Në kapitujt e mëparshëm është përshkruar Shtabi i NATO-s në Bruksel, që është selia politike e Aleancës ku mblidhen përfaqësuesit e përhershëm në nivel ambasadorësh në Këshillin e Atlantikut të Veriut, nën kryesinë e Sekretarit të Përgjithshëm, për të diskutuar e miratuar politikën e NATO-s. Në këtë kapitull përshkruhen përbërësit ushtarakë të Organizatës, të cilët janë: Komiteti Ushtarak (autoriteti më i lartë ushtarak i NATO-s), dy Komandantët Strategjikë dhe struktura e komandimit ushtarak. Puna e Komitetit Ushtarak mbështetet nga një Shtab Ushtarak Ndërkombëtar, siç shpjegohet në kapitullin vijues. Komiteti Ushtarak Komiteti Ushtarak (KU) është autoriteti më i lartë ushtarak në NATO. Ai punon nën autoritetin e plotë politik të Këshillit të Atlantikut të Veriut dhe, kur është e nevojshme, të Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes dhe të Grupit të Planëzimit Bërthamor. Ai mblidhet nën kryesinë e një kryetari të zgjedhur (KKU) dhe është burimi kryesor i këshillimit për Këshillin e Atlantikut të Veriut, Komitetin e Planëzimit të Mbrojtjes dhe Grupin e Planëzimit Bërthamor. Anëtarët e tij janë oficerë të rangut të lartë, që shërbejnë si përfaqësues ushtarakë (PU) kombëtarë në sesione të përhershme, duke përfaqësuar shefat e tyre të mbrojtjes (SHM). Islanda, e cila nuk ka forca ushtarake, përfaqësohet nga një zyrtar civil. Komiteti Ushtarak mblidhet gjithashtu rregullisht në një nivel më të lartë, pra në nivelin e shefave të mbrojtjes, kur ftohen për të marrë pjesë të dy Komandantët Strategjikë të NATO-s. Për çdo ditë, përfaqësuesit ushtarakë punojnë në cilësimin kombëtar, duke përfaqësuar interesat më të mira të vendeve të tyre, ndërkohë që mbeten të hapur për bisedime e diskutime, duke mundësuar në këtë mënyrë arritjen e konsensusit. Kjo shpesh sjell si përfundim arritjen e marrëveshjeve mbi bazën e kompromiseve të pranueshme, kur kjo është në interes të Aleancës në tërësi dhe shërben për të mbështetur objektivat e saj të përgjithshme dhe qëllimet politike. Për rrjedhojë, përfaqësuesit ushtarakë kanë autoritetin e mjaftueshëm që t i mundësojnë Komitetit Ushtarak kryerjen e detyrave të veta të përbashkëta dhe marrjen e vendimeve të shpejta. Komiteti është i ngarkuar me përgjegjësi për t i rekomanduar autoriteteve politike të NATO-s ato masa që vlerësohen të domosdoshme për mbrojtjen e përbashkët të zonës së NATO-s dhe për zbatimin e vendimeve operative 87

89 që merren nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. Roli i tij kryesor është të sigurojë drejtimin dhe këshillimin për politikën dhe strategjinë ushtarake. Për çështjet ushtarake ai realizon udhëheqjen e Komandantëve Strategjikë të NATO-s, përfaqësuesit e të cilëve ndjekin mbledhjet e tij. Ai është përgjegjës për drejtimin e përgjithshëm të çështjeve ushtarake të Aleancës nën autoritetin e Këshillit, si dhe për veprimtarinë e frytshme të punës së agjencive të Komitetit Ushtarak. Komiteti ndihmon në përpunimin e koncepteve të përgjithshme strategjike për Aleancën dhe përgatit një vlerësim njëvjeçar me shtrirje afatgjatë për forcat dhe aftësitë e vendeve si dhe drejtimet që paraqesin rrezikshmëri për interesat e NATO-s. Në periudha krize, tensionimi ose lufte dhe, gjatë operacioneve ushtarake të ndërmarra nga Aleanca (të tilla si në Kosovë dhe në Afganistan), detyra e tij është ta njohë Këshillin, ose Komitetin e Planëzimit të Mbrojtjes, me situatën ushtarake dhe pasojat e saj të mundshme dhe të japë rekomandimet mbi përdorimin e forcave ushtarake, zbatimin e planeve për situata të jashtëzakonshme dhe përpunimin e rregullave të përshtatshme të luftimit. Komiteti Ushtarak mblidhet zakonisht çdo të enjte, pas mbledhjes së rregullt të së mërkurës të Këshillit. Kështu që ai mund t i ndjekë menjëherë vendimet e Këshillit. Në praktikë, mbledhjet zhvillohen sa herë që është e nevojshme dhe, në gjendje normale të dy, Këshilli dhe Komiteti Ushtarak, mblidhen shumë më shpesh. Si rrjedhojë e rolit të Aleancës në Kosovë dhe në Afganistan dhe të rolit të saj mbështetës në Irak e Sudan, u ndie e nevojshme që Këshilli dhe Komiteti Ushtarak të mblidhen edhe më shpesh për të diskutuar çështje operative. Si pasojë e transformimit të brendshëm e të jashtëm të strukturave të Aleancës, fuqizimit të partneritetit dhe të bashkëpunimit me vendet e tjera, formimit të institucioneve të reja për të mbikëqyrur edhe më mirë këto zhvillime dhe, në veçanti, shfaqjen e kërcënimeve të reja dhe shqyrtimin e rolit të Aleancës në luftën kundër terrorizmit, gjatë viteve të fundit, shpeshtësia e mbledhjeve të të gjitha organeve vendimmarrëse të Aleancës është rritur ndjeshëm. Komiteti Ushtarak, në Sesionin me Shefat e Shtabeve mblidhet zakonisht tri herë në vit. Dy prej këtyre mbledhjeve të Komitetit Ushtarak mbahen në Bruksel dhe njëra merret përsipër prej ndonjë anëtari të NATO-s, si vend mikpritës, mbi bazën e rrethqarkullimit. Në kuadrin e Këshillit të Partneritetrit Euro-Atlantik (KPEA) dhe të Partneritetit për Paqe (PpP), Komiteti Ushtarak mblidhet rregullisht me vendet e KPEA/PpP-së, në nivelin e përfaqësuesve ushtarakë kombëtarë (një herë në muaj) dhe në nivelin e shefave të mbrojtjes (dy herë në vit) për të diskutuar çështje të bashkëveprimit ushtarak. Komiteti Ushtarak mblidhet dhe në formate të ndryshme në kuadrin e Këshillit NATO-Rusi dhe të Komisionit NATO-Ukrainë. 88

90 Që prej janarit 2001, Komiteti Ushtarak i NATO-s mblidhet rregullisht me Komitetin Ushtarak të Bashkimit Evropian për çështje me interes të përbashkët në lidhje me sigurinë, mbrojtjen dhe administrimin e krizave. Mbledhja e parë e Komitetit Ushtarak në Sesionin me Shefat e Shtabeve, me pjesëmarrjen e shefave të mbrojtjes të vendeve të Dialogut Mesdhetar, u mbajt në nëntor Kryetari i Komitetit Ushtarak Kryetari i Komitetit Ushtarak emërohet nga shefat e mbrojtjes dhe caktohet me një mandat trevjeçar. Ai vepron në një funksion ndërkombëtar dhe autoriteti i tij buron nga Komiteti Ushtarak, ndaj të cilit ai përgjigjet për kryerjen e detyrave të tij. Ai zakonisht kryeson të gjitha mbledhjet e Komitetit Ushtarak. Në mungesë të tij e merr kryesimin Zëvendëskryetari i Komitetit Ushtarak (ZKU). Kryetari i Komitetit Ushtarak është njëherësh zëdhënës dhe përfaqësues i tij. Ai drejton veprimtarinë e punëve të përditshme dhe vepron në emër të Komitetit për nxjerrjen e direktivave dhe udhëzimeve të nevojshme për Drejtorin e Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar. Ai përfaqëson Komitetin Ushtarak në mbledhjet e nivelit të lartë, si në ato të Këshillit të Atlantikut të Veriut, të Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes dhe të Grupit të Planëzimit të Mbrojtjes, duke dhënë këshillat e tij kur i kërkohet. Në saje të emërimit të tij, Kryetari i Komitetit Ushtarak, ka edhe një rol publik të rëndësishëm dhe është zëdhënësi ushtarak më i lartë për Aleancën në marrëdhënie me shtypin dhe mjetet e informimit. Në emër të Komitetit ai kryen vizita zyrtare dhe detyra përfaqësimi, si në vendet e NATO-s, ashtu dhe në vendet me të cilat NATO po mban lidhje të ngushta në kuadrin e programit të Partneritetit për Paqe, Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik, Këshillit NATO- Rusi, Komisionit NATO-Ukrainë dhe Dialogut Mesdhetar. Kryetari është gjithashtu edhe kryetar, mbi bazën e pushtetit që i jep posti, i Këshillit Drejtues Akademik të Kolegjit të Mbrojtjes së NATO-s. Roli i Kolegjit të Mbrojtjes është përshkruar në Pjesën X. Komandantët Strategjikë të NATO-s Komandantët Strategjikë, Komandanti i Përgjithshëm i Forcave Aleate në Evropë (KIPFAEV) dhe Komandanti i Përgjithshëm i Forcave Aleate për Transformimin (KIPFAT), përgjigjen para Komitetit Ushtarak për drejtimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të gjitha detyrave ushtarake brenda zonës së përgjegjësisë së tyre. Ata gjithashtu i raportojnë Komitetit Ushtarak mbi përgjegjësitë e komandave të tyre. Zakonisht, ata marrin pjesë në mbledhjen e Komitetit Ushtarak në Sesionin me Shefat e Shtabeve, por mund të thirren për 89

91 të informuar Komitetin Ushtarak në Sesion të Përhershëm kur kërkohen. Për veprimtarinë e punëve të përditshme, çdonjëri ka një përfaqësues në Shtabin e NATO-s, me gradën e gjeneralit ose admiralit, që i ndihmojnë ata nëpërmjet mbajtjes së lidhjeve të ngushta si me personelin politik dhe me atë ushtarak brenda Shtabit, duke i siguruar që rrjedha e informacionit dhe e ndërlidhjes në të dyja drejtimet funksionon si duhet. Këta përfaqësues ndjekin mbledhjet e Komitetit Ushtarak në Sesion të Përhershëm dhe japin mendime në Komitetin Ushtarak për çështjet që lidhen me Komandat e tyre përkatëse. Struktura e Komandës Ushtarake Struktura e Komandës Ushtarake të NATO-s, në dallim nga Struktura e Forcave të NATO-s, është një mekanizëm që u krijon mundësinë autoriteteve ushtarake të NATO-s për të komanduar dhe drejtuar forcat e caktuara nën vartësinë e tyre për operacione gjitharmëshe me përfshirjen e më shumë se një lloj arme e shërbimi - forca tokësore, forca detare, forca ajrore. Ai mbështetet mbi një strukturë hierarkike të Komandave Strategjike dhe Komandave Vartëse. Struktura e Forcave të NATO-s ndërtohet mbi bazën e parapërgatitjeve organizative që bashkojnë forcat e vendeve anëtare, të cilat vihen në dispozicion të Aleancës, në mënyrë të përkohshme ose të përhershme, të shoqëruara me strukturat e tyre komanduese e drejtuese, ose si pjesë e forcave shumëkombëshe të NATO-s, ose si forca kombëtare ndihmëse plotësuese. Këto forca vihen në dispozicion të NATO-s për kryerjen e operacioneve, në përputhje me kritere të paracaktuara të gatishmërisë. Ndryshimet në Strukturën e Forcave të NATO-s, të paraqitura gjatë viteve të fundit, kanë synuar për forca më të vogla e më të manovrueshme që mund të përdoren në mënyrë të zhdërvjellët për detyra të shumta ushtarake, në krahasim me forcat masive të armatosura rëndë, të përqendruara në vendndodhjet e tyre të përhershme të pandryshueshme, që karakterizonin strukturën e forcave të Luftës së Ftohtë. Ndërsa këto të fundit ishin të pajisura e të stërvitura për operacione mbrojtëse të mëdha kundër një ushtrie pushtuese, pjesa më e madhe e forcave që përbëjnë strukturën e forcave të sotme të NATO-s janë të paracaktuara për të lëvizur me shpejtësi në rajonin e krizës ose të konfliktit ku mund të kërkohet dhe për të qenë të afta për plotësimin e detyrave larg vendbazimeve të tyre. Ndryshimet e mësipërme të strukturës së forcave, kanë nxjerrë në pah një domosdoshmëri për ndryshimin e Strukturës së Komandës së NATO-s. Këto janë përqendruar në zvogëlimin e numrit të komandave brenda strukturës dhe në shpjegimin e arsyeshëm të lidhjes brenda sistemit të komandimit dhe drejtimit të elementeve të ndryshme, që së bashku përplotësojnë aftësitë ushtarake të 90

92 NATO-s. Këto ndryshime u mundësojnë Komandantëve Strategjkë të NATO-s ushtrimin e një komandimi e drejtimi më të efektshëm të forcave të caktuara nën vartësinë e tyre, duke përdorur të gjitha aftësitë ushtarake që janë të nevojshme për të ndërmarrë ato lloje operacionesh që mund t u ngarkohen atyre në mjedisin e sigurisë së sotme, tepër të ndryshueshëm. Struktura e tanishme e Komandës së NATO-s pasqyron rrethanat strategjike në ndryshim që burojnë nga një numër faktorësh të qenësishëm, duke përfshirë pranimin e vendeve të reja anëtare, partneritetin që ka zënë fill midis NATO-s dhe Bashkimit Evropian, bashkëpunimin e saj me vendet partnere dhe marrëdhëniet me vendet e tjera jashtë NATO-s, sfidat e reja të sigurisë, përfshirë kërcënimin e dukshëm të terrorizmit dhe përhapjen e armëve të dëmtimit në masë. Struktura e komandës është parashikuar për të përballuar vështirësitë, rreziqet dhe kërcënimet e mundshme me të cilat mund të ndeshet Aleanca dhe për t iu përgjigjur atyre kur dhe ku mund të kërkohet për të vepruar nga Aleanca. Në qendër të strukturës së komandës janë dy komandat strategjike. Njëra prej tyre, është e përqendruar në planëzimin dhe zbatimin e të gjitha operacioneve që Këshilli i Atlantikut të Veriut miraton për t u ndërmarrë. Tjetra merret me transformimin e aftësive ushtarake të NATO-s, në përshtatje të rrethanave të ndryshuara dhe për të mundësuar zbatimin e të gjitha llojeve të detyrave të ngarkuara ushtarake nga forcat e vëna në dispozicion të Aleancës. Procesi i transformimit është i pandërprerë. Ai shtron kërkesën për zhvillime paraprijëse dhe për përgjithësimin e koncepteve, doktrinave dhe aftësive përtëritëse në interes të përmirësimit të frytshmërisë dhe ndërveprimit të forcave që NATO dhe vendet partnere mund të vënë në dispozicion për operacionet e drejtuara nga Aleanca. Në vende të ndryshme, anëtare të NATO-s, janë vendosur edhe disa shtabe ushtarake vartëse dhe përbërës të tjerë të strukturës së komandës. Me ndarjen e përgjegjësive sipas linjave operative dhe funksionale, të gjitha përgjegjësitë e mëparshme operative të përbashkëta midis Komandës së Forcave Aleate në Evropë dhe Komandës së Forcave Aleate në Atlantik, tashmë i janë dhënë një Komande të vetme Strategjike të vendosur në Evropë dhe të quajtur Komanda e Forcave Aleate për Operacionet (KFAO), në Mons, Belgjikë, nën përgjegjësinë e Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë (KIPFAEV). Ushtaraku i emëruar në të është me përgjegjësi të dyfishtë dhe shërben në të njëjtën kohë edhe si Komandant i Komandës së Ushtrisë të Shteteve të Bashkuara në Evropë. Në një mënyrë të ngjashme, komanda e dytë e nivelit strategjik, e njohur si Komanda e Forcave Aleate për Transformimin (KFAT), është e vendosur në Shtetet e Bashkuara dhe është nën përgjegjësinë e Komandantit të 91

93 Përgjithshëm të Forcave Aleate për Transformimin (KIPFAT). Ai shërben në të njëjtën kohë edhe si Komandant i Komandës së Forcave Gjitharmëshe të Ushtrisë së Shteteve të Bashkuara. Kjo ndihmon në ruajtjen e një lidhjeje të fuqishme tejatlantike dhe njëkohësisht siguron mundësinë e pjesëmarrjes së forcave të NATO-s në procesin e transformimit që është ndërmarrë nga Shtetet e Bashkuara në lidhje me forcat e veta ushtarake. Të dy Komandat Strategjike të NATO-s kryejnë role dhe misione që u ngarkohen atyre nga Këshilli i Atlantikut të Veriut ose, në disa rrethana, nga Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes së NATO-s, nën drejtimin e Komitetit Ushtarak. Përgjegjësitë dhe detyrat e tyre bazohen në objektivat e përshkruar në Konceptin Strategjik të Aleancës dhe në dokumentet përkatëse të Komitetit Ushtarak. Në vija të përgjithshme ato janë si më poshtë: Komandanti i Përgjithshëm i Forcave Aleate në Evropë (KIPFAEV) Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë (KIPFAEV), për Komandën e Forcave Aleate për Operacionet i është ngarkuar detyra që të ndihmojë për paqen, sigurinë dhe tërësinë territoriale të vendeve anëtare të Aleancës nëpërmjet vlerësimit të rreziqeve dhe kërcënimeve, drejtimit të planëzimit ushtarak dhe përcaktimit e kërkimit të forcave të nevojshme për plotësimin e të gjitha misioneve të Aleancës, ashtu si duhet dhe kur miratohet nga Këshilli i Atlantikut të Veriut dhe kudo që mund të kërkohet. KIPFAEV-i ndihmon në parapërgatitjet për administrimin e krizave dhe siguron masat për mbrojtjen e efektshme të territoreve të vendeve të NATO-s e të forcave të tyre. Në rast agresioni, ose kur Këshilli i Atlantikut të Veriut e vlerëson si të mundshëm fillimin e tij, KIPFAEV-i zbaton të gjitha masat ushtarake të nevojshme brenda autoritetit dhe fuqisë së Komandës së tij për të treguar solidaritetin dhe gatishmërinë e aleatëve për ruajtjen e paprekshmërisë së territorit të Aleancës, për mbrojtjen e lirisë së lundrimit detar dhe të linjave të komunikacionit e të tregtisë dhe për ruajtjen e sigurisë së vendeve anëtare të NATO-s, ose për rivendosjen e saj në rast se cenohet. Komanda e Forcave Aleate për Operacionet e ndihmon gjithashtu procesin duke u kujdesur që forcat, të cilat formojnë Strukturën e Forcave të NATO-s, të jenë të plotësuara për të tashmen dhe për të ardhmen me shtabe ushtarake gjitharmëshe ose të bashkuara, që kanë efektshmëri dhe që janë të afta për të përdorur aftësitë e nevojshme ushtarake për plotësimin e detyrave të tyre. Ajo e kryen këtë në këshillim me Komandën e Forcave Aleate për Transformimin, nëpërmjet sinkronizimit të veprimtarive dhe elementeve operative të strukturës së komandës që nuk kanë rol operativ në përpjekjet transformuese të Aleancës. 92

94 Detyra të tjera që bien nën përgjegjësinë e Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë përfshijnë: - Ndihmën ndaj stabilitetit në të gjithë zonën Euro-Atlantike nëpërmjet zhvillimit dhe pjesëmarrjes në takimet ushtarake dhe veprimtari të tjera bashkëvepruese dhe stërvitje të ndërmarra në kuadrin e Partneritetit për Paqe (PpP), si dhe veprimtarive të ndërmarra për të forcuar marrëdhëniet me Rusinë, Ukrainën dhe vendet e Dialogut Mesdhetar. - Kryerjen e analizave në nivelin strategjik për përcaktimin e mangësive në drejtim të aftësive dhe të rrugëve për mënjanimin e tyre. - Administrimin e burimeve të caktuara nga NATO për operacionet e stërvitjet dhe zbatimin e misioneve dhe të detyrave të caktuara nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. - Përpunimin dhe zhvillimin, tok me Komandën e Forcave Aleate për Transformimin, të programeve të përgatitjes e të stërvitjes sipas procedurave gjitharmëshe e të bashkuara të shtabeve e të forcave të vendeve të NATO-s dhe atyre partnere. Komandanti i Përgjithshrm i Forcave Aleate për Transformimin (KIPFAT) Komanda e Forcave Aleate për Transformimin (KFAT) është nën autoritetin e Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate për Transformimin (KIPFAT), përgjegjësitë e të cilit mund të përmblidhen në: - Ndihmën për ruajtjen e paqes e sigurisë dhe të tërësisë territoriale të vendeve anëtare të Aleancës nëpërmjet marrjes përsipër të rolit udhëheqës në nivelin e komandimit strategjik për transformimin e strukturës, forcave, aftësive dhe doktrinës ushtarake me qëllim të përmirësimit të efektshmërisë së Aleancës. - Kryerjen e analizave operative në nivelin strategjik, në bashkëveprim me KFAO-n, për të përcaktuar e renditur sipas përparësisë, llojin dhe shkallën e kërkesave të ardhshme për aftësitë e ndërveprimin dhe për t i përfshirë rezultatet në procesin e planëzimit të mbrojtjes së përgjithshme të NATO-s. - Bashkërendimin dhe sinkronizimin e përpjekjeve transformuese të NATO-s, në bashkëveprim me KFAO-n, me veprimtaritë operative dhe elemente të tjera të strukturës së komandës që të ndihmohet në procesin e sigurimit të forcave të NATO-s, që të jenë të plotësuara për të tashmen e për të ardhmen me shtabe ushtarake të efektshme, 93

95 gjitharmëshe ose të bashkuara, të afta për të përdorur aftësitë ushtarake të nevojshme për plotësimin e detyrave të tyre. - Studimin e koncepteve dhe përkrahjen në përpunimin e doktrinës. - Kryerjen e eksperimentimeve dhe mbështetjen e kërkimeve shkencore e të proceseve të blerjes në kuadrin e zhvillimit të teknologjive të reja; në përmbushje të kësaj detyre, bashkëvepron me agjencitë e duhura të NATO-s dhe me komisionet e drejtimit të projekteve për të përcaktuar mundësitë e përmirësimit të ndërveprimit e standardizimit dhe për të përpunuar aftësi të përtërira në dobi të Aleancës. - Administrimin e përbashkët të financimit të burimeve të caktuara për programet e transformimit të NATO-s, që të sigurohen zgjidhje në kohë dhe me kosto të pranueshme për kërkesat operative. - Zbatimin e programeve të stërvitjes e të edukimit që të sigurohen për Aleancën drejtuesit, specialistët dhe kuadrot e shtabeve, të përgatitur sipas standardeve të përbashkëta të NATO-s dhe të aftë për të vepruar me efektshmëri në një mjedis forcash ushtarake gjitharmëshe e të bashkuara. - Përpunimin dhe ruajtjen e procedurave që shërbejnë për të siguruar përshtatjen e pandërprerë të organizmave, koncepteve, burimeve dhe programeve të edukimit, të nevojshme për të mbështetur përpjekjet transformuese të NATO-s. - Mbështetjen e kërkesave të stërvitjes së Komandës së Forcave Aleate për Operacionet gjatë gjithë fazave të tyre të planëzimit, zbatimit dhe vlerësimit. Ndarja e roleve dhe përgjegjësive Ndërsa struktura e re e komandimit siguron bashkëveprimin e ngushtë midis dy komandave strategjike, ekziston një ndarje e qartë e përgjegjësive të tyre përkatëse, që të shmangen përplasjet dhe dyfishimet e përpjekjeve. Për këtë arsye, secila komandë ka udhëheqje të përcaktuar qartë dhe role mbështetëse. Në fusha të veçanta, ku një komandë strategjike ka rolin udhëheqës, ajo përgjigjet për të siguruar informacionin zyrtar për Komitetin Ushtarak, por në rast se është e nevojshme mbështetet dhe nga komanda tjetër strategjike. Në të kundërtën, atje ku komanda strategjike është në rolin mbështetës, ajo përgjigjet për sigurimin e informacionit në linjën komandështab për komandën strategjike në rolin udhëheqës. Ndërkohë që të dy komandat kanë përgjegjësi për procesin e planëzimit të mbrojtjes së NATO-s, me qëllim që të ruhet forma e thjeshtë dhe logjike 94

96 e procesit, roli udhëheqës është ndërmarrë nga Komanda e Forcave Aleate për Transformimin për aspekte të tilla ushtarake, si rishikimi i kërkesave të mbrojtjes, planëzimi i forcave, planëzimi i armatimit dhe logjistikës, planëzimi i komandimit e drejtimit si dhe për Procesin e Planëzimit e të Rishikimit të Partneritetit për Paqe (PpP). Komanda e Forcave Aleate për Operacionet ka rolin udhëheqës për aspektet ushtarake të planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, për planëzimin bërthamor dhe për përputhshmërinë dhe vlerësimin e rreziqeve në planëzimin e forcave. Komandimi dhe drejtimi i forcave, përfshirë planëzimin operativ, është e drejtë e rezervuar e KIPFAEV-it. Nga ana tjetër, kur është fjala për konceptet dhe doktrinën gjitharmëshe e të bashkuar, përfshirë konceptet ushtarake të PpP-së, përgjegjësia bie mbi KFAT-in. Eshtë ajo që shfrytëzon mësimet e nxjerra nga operacionet dhe stërvitjet, si bazë për paraqitjen e ndryshimeve që kanë të bëjnë me konceptet, doktrinën dhe aftësitë. Këto mandej formojnë bazën e direktivave dhe të procedurave strategjike për operacionet e zhvilluara nga Komanda e Forcave Aleate për Operacionet. Çdonjëra nga komandat strategjike ka drejtim individual të strukturave e buxheteve, por dhe përgjegjësi më vete në lidhje me to, përfshirë drejtimin strategjik, planifikimin financiar dhe administrimin e burimeve. Administrimi i paketave të aftësive është një përgjegjësi tjetër që ndahet midis dy Komandave Strategjike. KFAT-i përqendrohet në zhvillimin e aftësive për të përmirësuar efektshmërinë e të gjitha llojeve të misioneve të bashkuara e gjitharmëshe të Aleancës. KIPFAEV-i përgjigjet për zhvillimin e aftësive të kërkuara për drejtimin e operacioneve. Në fushën e zbulimit, Komanda e Forcave Aleate për Operacionet siguron mbështetjen e zbulimit për planëzimin operativ dhe operacionet, ndërsa Komanda e Forcave Aleate për Transformimin, përqendrohet në analizën afatgjatë të prirjeve dhe zhvillimit të koncepteve të zbulimit dhe aftësive. Në mënyrë të ngjashme, në fushën e sistemeve të ndërlidhjes e të informacionit, ndarja e përgjegjësive i krijon mundësinë KFAO-së që të përqendrohet në planëzimin operativ dhe në përcaktimin e mangësive, ndërsa KFAT-i ta drejtojë vëmendjen në konceptet, aftësitë dhe strukturat e së ardhmes. Përsa i përket stërvitjeve, përgatitjes, vlerësimit dhe provave, KFAT-i ka rolin udhëheqës për përgatitjen dhe edukimin individual gjitharmësh dhe politikat shoqëruese, në kuadrin e veprimtarive të përbashkëta të NATO-s dhe PpP-së. Një pjesë të kësaj detyre e përbën projektimi, drejtimi dhe vlerësimi i provave në mbështetje të zhvillimit dhe testimit të koncepteve, doktrinës dhe teknologjive të dukurive të reja. Një bashkëveprim i ngushtë mbahet midis KIPFAEV-it dhe vendeve anëtare edhe në lidhje me programimin dhe krijimin 95

97 e mundësive për përgatitjen, stërvitjen dhe provat me forcat në interes të plotësimit të objektivave të transformimit. Përgatitja e përbashkët e forcave të caktuara për NATO-n e PpP-në dhe e përbërësve, në vartësi të strukturës së komandimit operativ, janë nën përgjegjësinë e KIPFAEV-it, i mbështetur nga KFAT-i, që kryen përgatitjen e ideve të stërvitjes, planëzimin dhe që ndihmon në vlerësimet. Komanda e Forcave Aleate për Transformimin ka rolin kryesor në kërkimin shkencor dhe zhvillimin, megjithëse Komanda e Forcave Aleate për Operacionet i kryen vetë analizat operative dhe sigurimin teknik për strukturën e komandimit dhe për operacionet. Struktura operative Të gjitha operacionet e NATO-s mbështeten në elemente të lëvizshme ose të palëvizshme dhe në kapacitetet që janë në dispozicion të strukturës së integruar të komandës dhe të strukturës së forcave, që përshtaten në përputhje me kërkesat dhe sfidat e operacioneve të veçanta. Një gjë e tillë zbatohet si për operacionet e ndërmarra nga Aleanca, në përgjigje të një kërcënimi që mund të shfaqet ndaj një ose disa vendeve anëtare, në përputhje me Nenin 5 të Traktatatit të Atlantikut të Veriut (të njohura si operacione të Nenit 5), ose në operacionet, në mbështetje të paqes apo operacione të tjera ushtarake për të cilat vendos Këshilli i Atlantikut të Veriut (operacione jashtë Nenit 5). Struktura e komandimit dhe e drejtimit funksionon në tre nivele: strategjik, operativ dhe taktik. Në nivelin strategjik, Forcat Gjitharmëshe Aleate përdoren brenda kuadrit politiko-ushtarak të hartuar nga Komiteti Ushtarak dhe të miratuar nga Këshilli i Atlantikut të Veriut me qëllim që të plotësojnë objektivat strategjikë të Aleancës. Komandimi i përgjithshëm për çdo operacion të nivelit strategjik kryhet nga KIPFAEV-i. Ai e ushtron këtë përgjegjësi nga selia e Komandës së Forcave Aleate për Operacionet në Shtabin e Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë (i njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze SHAPE, lexo: SHEIP Supreme Headquarters Allied Powers Europe), me vendndodhje në Mons, Belgjikë. KIPFAEV-i përgjigjet për përgatitjen dhe drejtimin e të gjitha operacioneve ushtarake të Aleancës, në përputhje me ndarjen e përgjegjësive ndërmjet komandave strategjike të përshkruara më lart. Ai nxjerr direktivën ushtarake strategjike për komandantët vartës dhe realizon bashkëveprimin për sigurimin, përforcimin dhe klasifikimin shumëkombësh të elementeve dhe përbërësve të ndryshëm të strukturës së komandimit. Në rrethanat kur vendimet politike janë marrë në kuadrin e marrëveshjeve të arritura midis NATO-s dhe Bashkimit Evropian, në lidhje me mbështetjen e 96

98 NATO-s për operacionet ushtarake të drejtuara nga BE-ja, KIPFAEV-it mund t i kërkohet të sigurojë aftësitë për ngritjen e shtabeve për operacione të tilla, të hapura për pjesëmarrje të të gjithë aleatëve. Në mënyrë të ngjashme, përfshirja e vendeve partnere në organizimin e komandave është përcaktuar përafërsisht në Platformën Politiko-Ushtarake të miratuar për operacionet e PpP-së të drejtuara nga NATO. Në nivel operativ, planëzimi dhe drejtimi i operacioneve, që bazohet në udhëzimet ushtarake strategjike, është në duart e komandantit të nivelit operativ të caktuar. Ai ushtron përgjegjësitë e tij nëpërmjet një shtabi operativ gjitharmësh, të përhershëm ose të lëvizshëm. Aleanca ka tre shtabe gjitharmëshe, të përhershme, të nivelit operativ: dy Shtabe të Komandës së Forcave Gjitharmëshe (KFGJ), me vendbazim në Brunsum të Holandës e në Napoli të Italisë dhe një Shtab i tretë Gjitharmësh, me përgjegjësi më të kufizuara, me vendbazim në Lisbonë të Portugalisë. Nëpërmjet parapërgatitjeve të ndryshme po punohet që, kur të jetë e domosdoshme, të drejtohen të paktën dy operacione të njëkohshme, në mënyrë të tillë që të mbështeten plotësisht me përbërësit e duhur dhe për periudhën e kohës që nevojitet. Komandimi dhe drejtimi operativ i Forcës Kundërvepruese të NATO-s bëhet mbi bazën e rrethqarkullimit ndërmjet tre Shtabeve Gjitharmëshe. Dy Komandat e Forcave Gjitharmëshe kanë në vartësi Komandat Taktike të forcave tokësore, detare dhe ajrore. Shtabi i tretë Gjitharmësh nuk ka përgjegjësi komandimi operativ të përhershëm dhe përgjigjet kryesisht për të siguruar mbështetje për operacionet e Forcave Operative Gjitharmëshe të Bashkuara. Në nivelin e Komandës Taktike, një numër shtabesh të Komandës Taktike, sigurojnë ekspertizë për lloje të veçanta të armëve dhe shërbimeve në nivel operativ për komandantët e Forcave Gjitharmëshe, si dhe këshilla për planëzimin operativ gjitharmësh dhe zbatimin e tij. Ka dy shtabe të forcave tokësore për nivelin e Komandës Taktike, përkatësisht në Gjermani dhe në Spanjë dhe pikërisht, Shtabi i Forcave Tokësore të Komandës Taktike, në Heidelberg dhe Shtabi i Forcave Tokësore të Komandës Taktike, në Madrid. Gjithashtu, janë edhe dy shtabe të përhershme të forcave ajrore të Komandës Taktike, në Ramstein të Gjermanisë e në Izmir të Turqisë dhe dy shtabe të përhershme të forcave detare të Komandës Taktike, në Northvud të Anglisë dhe në Napoli të Italisë. Secili prej këtyre shtabeve të Komandës Taktike përforcohet nga organizma të specializuar dhe përbërës vartës, në varësi të natyrës dhe shkallës së operacionit dhe mund të zgjerohet, nëse është e nevojshme, me personel dhe elementë shtesë në nivelet e kërkuara të gatishmërisë dhe të stërvitjes. 97

99 Përveç strukturës së përmendur më lart të Komandës Taktike, një Shtab i Komandës së Nëndetëseve të Forcave Aleate, me vendbazim në Norfolk të Virxhinias, që është në vartësi të KIPFAEV-it, por i financuar nga Shtetet e Bashkuara, ka përgjegjësinë kryesore për bashkëveprimin e përgjithshëm të çështjeve që kanë të bëjnë me nëndetëset e Aleancës, së bashku me shtabet e forcave detare të Komandës Taktike, në Northvud dhe në Napoli. Procesi transformues dhe struktura Transformimi i aftësive ushtarake të NATO-s përfshin funksione të lidhura ngushtë me njëri-tjetrin, në përgjigje të detyrës së ndërlikuar të përmirësimit të aftësive të nevojshme që i sigurojnë Aleancës përballimin e sfidave të tashme dhe të ardhshme të mjedisit të sigurisë. Këto funksione përfshijnë, midis të tjerash, vlerësimin e mjedisit të operacioneve të ardhshme, përcaktimin e koncepteve të operacioneve gjitharmëshe të nivelit strategjik për të ardhmen, zhvillimin, integrimin dhe testimin e koncepteve të reja operative, të doktrinave, strukturave organizative, aftësive dhe teknologjive, si dhe ndihmesën për vënien në jetë të përmirësimeve të nevojshme. Organizimi i Komandës së Forcave Aleate për Transformimin është ndërtuar në mënyrë të tillë që, brenda një kuadri transformimi të arsyeshëm dhe të integruar, të lehtësojë punën e proceseve të ndryshme për përmirësimet e nevojshme që duhet të ndërmerren. Ky proces përmbledh disa detyra të dallueshme por të ndërlidhura me njëra-tjetrën. Në to përfshihet përcaktimi i koncepteve, drejtimeve politike dhe kërkesave strategjike; planëzimi dhe zbatimi i aftësive; zhvillimi i koncepteve të forcave gjitharmëshe e të bashkuara; eksperimentimi, vlerësimi dhe doktrina; kërkimi shkencor për aftësitë ushtarake dhe teknologjinë e së ardhmes dhe stërvitja dhe edukimi. Shtabi i KFAT-it, në Norfolk të Virxhinias, mban lidhje të ngushta me Komandën e Forcave Gjitharmëshe të Ushtrisë së Shteteve të Bashkuara dhe shërben si pikë qendrore për mbikëqyrjen e tërë procesit të transformimit dhe për bashkëveprimin e funksioneve të përmendura më lart. Këtë e realizon nëpërmjet një rrjeti qendrash dhe organizmash, brenda strukturës ushtarake të NATO-s, me vendndodhje në Evropë dhe në Amerikën e Veriut. Këto qendra ndihmojnë në aspekte të ndryshme të procesit të transformimit. Disa prej këtyre qendrave ose organizmave mbështesin më shumë se sa një proces ose funksion. Në aspektin organizativ, përveç shtabit të vet në Norfolk, Komanda e Forcave Aleate për Transformimin, ka edhe një Element Shtabi të KFAT-it në Shtabin e NATO-s, në Bruksel, për të ndihmuar Përfaqësuesin e KFAT-it pranë Komitetit Ushtarak, si dhe një tjetër Element Shtabi të KFAT-it në SHAPE, në Mons, duke siguruar në këtë mënyrë ndërlidhjen e komandimit dhe bashkëveprimin me Komandën e Forcave Aleate për Operacionet, Shtabin 98

100 Ndërkombëtar, Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar, përfaqësuesit ushtarakë të vendeve anëtare dhe me organe e agjenci të tjera të NATO-s, që përgjigjen për planëzimin e mbrojtjes dhe të burimeve dhe për zbatimin e tyre. Brenda strukturës së KFAT-it gjendet gjithashtu një Qendër e Luftimit Gjitharmësh (QLGJ) për Evropën, me vendndodhje në Stavanger të Norvegjisë. Ajo mbështet dhe drejton eksperimentimet për forcat gjitharmëshe të bashkuara, analizat dhe procesin e zhvillimit të doktrinës për të zgjeruar përpjekjet e përbashkëta transformuese dhe për të përmirësuar aftësitë dhe ndëveprimin e NATO-s. Qendra jep ndihmesë në punën kërkimore për zhvillimin e teknologjive të reja, në modelimin, në përngjasimin luftarak të stërvitjes dhe drejton programe të përgatitjes luftarake dhe të përsosjes së saj sipas koncepteve dhe doktrinave të reja. Në strukturën e KFAT-it hyn edhe Qendra Gjitharmëshe e Analizave dhe Mësimeve të Dala, në Monsato të Portugalisë. Ajo e ushqen rrjetin e transformimit me përfundimet e punës së analizave dhe mësimeve të dala në planin gjitharmësh. Nëpërmjet Qendrës së Stërvitjes për Forcat Gjitharmëshe, që ndodhet në Bydgoszcz të Polonisë, QLGJ-ja siguron programe stërvitjeje që ndihmojnë të dyja komandat strategjike dhe ngrejnë nivelin e vlerësimeve të stërvitjes së forcave gjitharmëshe që kryen Komanda Aleate për Operacionet. Ajo mban lidhje zyrtare me organe dhe agjenci të tjera të NATO-s dhe me qendra e institucione stërvitore kombëtare dhe shumëkombëshe. Qendra për Kërkimin Shkencor të Nëndetit në La Specia të Italisë, drejton kërkimin shkencor dhe bashkërendon përpjekjet e vendeve që mbështesin kërkesat transformuese dhe operative të NATO-s për nëndetin. Një Qendër e Stërvitjes e NATO-s për Operacionet Detare të Pengimit është në procesin e formimit, në Gjirin e Soudas, në Greqi. Brenda strukturës ushtarake të NATO-s ndodhen edhe një numër institucionesh edukimi, ku përfshihen Kolegji i Mbrojtjes i NATO-s në Romë të Italisë, Shkolla e NATO-s në Oberamergau të Gjermanisë dhe Shkolla e SINve të NATO-s në Latina të Italisë, të cilët bashkërendojnë veprimtaritë e tyre me Komandën e Forcave Aleate për Transformimin. Një numër Qendrash të Përkryerjes, me financim kombëtar ose shumëkombësh, krijojnë mundësitë për përmirësimin e aftësive e të ndërveprimit, analizës e zhvillimit të doktrinës dhe vlerësimit të koncepteve të reja nëpërmjet eksperimentimit. Bashkëpunimi midis Qendrave të Përkryerjes dhe komandave strategjike është vendosur mbi bazën e memorandumeve të veçanta të mirëkuptimit, të hartuara ndërmjet vendeve pjesëmarrëse dhe Komandës Strategjike përkatëse. 99

101 Forcat ushtarake Në përgjithësi, NATO nuk ka forca ushtarake të pavarura, përveç atyre që i vihen në dispozicion nga vendet anëtare për operacionet ushtarake. Prandaj, kur Këshilli i Atlantikut të Veriut vendos për fillimin e një operacioni, forcat duhet të sigurohen nga vendet anëtare nëpërmjet një procesi të përtëritjes së forcave. Këtu mund të përfshihen edhe forcat e vendeve jo anëtare të NATO-s, si ato të vendeve të Partneritetit për Paqe (PpP) dhe të Dialogut Mesdhetar. Pasi përfundojnë misionin e tyre, këto forca rikthehen përsëri në strukturat ushtarake të vendeve të tyre. Veprimet e përbashkëta kërkojnë pajtueshmëri në pajisje dhe një nivel të caktuar ndërveprimi, si për shembull, mundësi të rifurnizimit të forcave me pajisje ose me karburant nga një vend tjetër. Forcat e NATO-s dhe të vendeve partnere gjithashtu stërviten së bashku, marrin pjesë në kurse me gjuhë dhe procedura operative të standardizuara, zhvillojnë stërvitje me përngjasim të kushteve të luftës dhe marrin pjesë në stërvitje të tjera shumëkombëshe. Të gjitha këto së bashku, shërbejnë për të përmirësuar aftësitë e tyre në operacionet e bashkuara (shumëkombëshe). Sidoqoftë ka një numër kapacitetesh mbrojtëse të përbashkëta, ku më tipike është flota e aeroplanëve të Sistemit të Vrojtimit, Paralajmërimit dhe Drejtimit Ajror të NATO-s (AWACS), që sigurojnë zbulimin me vrojtim ajror, paralajmërimin e hershëm mbi rrezikun ajror dhe komandimin e drejtimin. Fill pas goditjeve terroriste mbi Shtetet e Bashkuara, në vitin 2001, aeroplanët e AWACS-it u dërguan për të kryer patrullimin ajror të territorit të Shteteve të Bashkuara. Më 2003, me kërkesën e Turqisë, ata u dërguan për të mbrojtur territorin turk nga ndonjë sulm i mundshëm që mund të shkaktohej prej konfliktit në Irak. Shpesh, ata ndihmojnë dhe për sigurinë gjatë ngjarjeve të rëndësishme, siç ishin Lojrat Olimpike në Athinë të vitit Përveç aeroplanëve të AWACS-it, kapacitetet e NATO-s për Vrojtimin, Paralajmërimin e Hershëm dhe Drejtimin Ajror përfshijnë edhe një numër aeroplanësh për mbështetjen dhe stërvitjen shumëkombëshe, një sistem radarësh të integruar dhe instalime infrastrukture të përbashkëta. Forca të tilla janë të plotësuara me efektiv shumëkombësh nga vendet anëtare për këto detyra të posaçme në kuadrin e strukturës së integruar të forcave të Aleancës. Bashkëpunimi civilo-ushtarak Në mjedisin e sotëm të sigurisë, bashkëpunimi i ngushtë ndërmjet organeve civile dhe ushtarake është një faktor i rëndësishëm për drejtimin me sukses të operacioneve ushtarake, veçanërisht në operacionet paqembështetëse të pas konflikteve, si të atyre të ndërmarrë nga Aleanca në Ballkan dhe në Afganistan. 100

102 Bashkëpunimi civilo-ushtarak përmbledh bashkërendimin me rëndësi jetike që nevojitet ndërmjet komandave operative të NATO-s dhe organizatave civile, përfshirë autoritetet vendore dhe popullsinë lokale, në një zonë të caktuar operacionesh, si dhe organizatave e agjencive kombëtare, ndërkombëtare dhe jo qeveritare. I konceptuar fillimisht si një projekt shumëkombësh, me financimin e gjashtë vendeve të NATO-s (Republika e Çekisë, Danimarka, Gjermania, Holanda, Norvegjia dhe Polonia), Grupi Verior i Bashkëpunimit Civilo-Ushtarak (BACIU), më 15 qershor 2003, e mori zyrtarisht statusin si një organizëm ushtarak ndërkombëtar i NATO-s. Roli i tij është të sigurojë komandantët ushtarakë të NATO-s dhe institucionet civile me ekspertizën e nevojshme për krijimin e kushteve të plotësimit të boshllëkut midis faktorëve civilë dhe ushtarakë gjatë operacioneve ushtarake. Veçanërisht në operacionet paqembështetëse të pas konflikteve, kur bashkëpunimi midis të gjitha palëve të përfshira përbën një faktor thelbësor që ndihmon autoritetet vendore në rindërtimin e strukturave shoqërore dhe në rivendosjrn e kushteve të jetës normale për popullsinë vendase. Bashkëpunimi civilo-ushtarak mund të jetë gjithashtu një aspekt i rëndësishëm i operacioneve humanitare, të zhdukjes së pasojave të dëmtimeve ose të operacioneve të tjera në ndihmë të civilëve në situata të jashtëzakonshme, të ndërmarra nga forca ushtarake kombëtare dhe ndërkombëtare. Grupi Verior i BACIU-t, me vendndodhje në Budel të Holandës, i është bashkëngjitur nga pikëpamja funksionale Shtabit të Komandës së Forcave Gjitharmëshe, që ndodhet në Brunsum dhe është në procesin e krijimit të marrëdhënieve të bashkëpunimit dhe stërvitjes me këtë shtab. Sidoqoftë, roli i tij është të ofrojë mbështetje për të gjitha operacionet e NATO-s. Përparësia e tij kryesore ka qenë krijimi i aftësive operative të dobishme, duke u përqendruar fillimisht në stërvitjen dhe edukimin e personelit të BACIU-t. Një nismë e tillë e ngjashme për të krijuar një Grup Jugor të BACIU-t ishte ndërmarrë edhe nga Italia, Hungaria dhe Greqia. Ai do të përfshihet në Shtabin e Komandës së Forcave Gjitharmëshe, në Napoli. Forcat rezervë Rëndësia e forcave rezervë është bërë e dukshme me zgjerimin e operacioneve ushtarake të drejtuara nga bashkësia ndërkombëtare në formën e koalicioni i vullnetmirëve dhe të operacioneve nën mandatin e KB-së të drejtuara nga organizata të ndryshme ndërkombëtare. Komiteti i Forcave Kombëtare Rezervë (KFKR) është një forum qendror i Aleancës për çështjet e rezervistëve. Ai ka për detyrë përgatitjen e propozimeve 101

103 konceptuale dhe përpunimin e platformës që i paraqitet Komitetit Ushtarak (KU) dhe vendeve anëtare në këtë fushë. KFKR-ja trajton në mënyrë të vijueshme problemet aktuale që lidhen me sigurinë parandaluese dhe parashtron ndërvartësinë e tyre me çështjet e rezervistëve në një formë mjaft të përmbledhur dhe parashikuese, duke përmbushur kësisoj rolin e tij si një organ këshillimor. Ai gjithashtu shërben si një forum për shkëmbimin e informacionit midis vendeve të veçanta të NATO-s për çështjet e rezervistëve dhe të harmonizimit të forcave rezervë, kurdoherë që kjo është e mundur, në përputhje me normat e praktikave më të mira. Që nga viti 1996, KFKR-ja e ka përqendruar veprimtarinë e tij në forcimin e gatishmërisë operative të forcave rezervë të NATO-s. Këtë e kryen nëpërmjet zgjerimit të shkëmbimit të informacionit dhe përfshirjes së tyre në veprime të përbashkëta me forcat aktive. Ndërkohë, janë marrë në shqyrtim një varg fushash të rëndësishme të tilla, si sistemet e mobilizimit, kërkesat për përgatitjen dhe vazhdimësinë e stërvitjeve me rezervistët dhe motivimi i rezervistëve. KFKR-ja është krijuar më Tashmë, pothuajse të gjitha vendet e NATO-s janë anëtarë të komitetit, ndërkohë që Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar, Komanda e Forcave Aleate për Operacionet dhe Komanda e Forcave Aleate për Transformimin, përfaqësohen në të me oficerë ndërlidhës (ndërsa Australia ka një vëzhgues të përhershëm). Komiteti mban konferenca plenare, të paktën, dy herë në vit. Delegacionet e KFKR-së caktohen nga ministritë e mbrojtjes të vendeve anëtare dhe kryetarët e delegacioneve kombëtare (KiD) janë kryesisht kryetarë të forcave rezervë ose komisionerë të forcave aleate rezervë. KFKR-ja përgatit udhëzimet kryesore për (Confédération interalliée des officiers de réserve, ose CIOR - Interallied Confederation of Reserve Officers) Konfederatën Ndëraleate të Oficerëve në Rezervë (KNOR). Kjo bashkon të gjitha shoqatat e oficerëve në rezervë të vendeve të NATO-s. KNOR-i është një organizatë jo politike, jo qeveritare, jo fitimprurëse, e përkushtuar ndaj bashkëpunimit ndërmjet shoqatave kombëtare të oficerëve në rezervë të vendeve të NATO-s dhe solidaritetit brenda Aleancës Atlantike. Përveç detyrës së tyre si oficerë në rezervë, anëtarët e këtyre shoqatave janë aktivë, sikurse civilët, në fushat e biznesit, industrisë, në aspekte akademike, politike dhe të tjera të jetës profesionale. Për rrjedhojë, ata janë në gjendje të ndihmojnë popullsinë, në tërësi, që të kuptojë më mirë çështjet e sigurisë e të mbrojtjes dhe, nga ana tjetër, për të përdorur ekspertizën dhe përvojën e jetës civile në interes të detyrave dhe sfidave me të cilat ndeshen forcat rezerviste në NATO. KNOR-i është themeluar në vitin 1948 nga shoqatat e oficerëve në rezervë të Belgjikës, Francës dhe Holandës. Objektivi i saj kryesor është të mbështesë politikat e NATO-s dhe të ndihmojë në arritjen e objektivave të 102

104 Aleancës, të mbajë lidhje me autoritetet dhe komandat ushtarake të NATO-s dhe të zgjerojë lidhjet ndërkombëtare ndërmjet oficerëve në rezervë, me qëllim që të përmirësojë njohjen dhe mirëkuptimin e ndërsjellë. Delegatët e KNOR-it zgjidhen nga shoqatat e oficerëve në rezervë të vendeve përkatëse. Kryetari i çdo delegacioni është një nënpresident i KNORit. Presidenti Ndërkombëtar dhe Sekretari i Përgjithshëm i KNOR-it zgjidhen nga një Komitet Drejtues, organi politik i KNOR-it që vendos për vendin që do të marrë drejtimin e presidencës, për vendet ku do të mbahen kongreset, për projektet që do të mbulojnë komisionet e ndryshme dhe për veprimtaritë kryesore që do të përmbajë çdo projekt. KNOR-i mblidhet një herë në vit, gjatë verës, duke e ndryshuar vendin e mbledhjes ndërmjet vendeve anëtare. Gjithashtu, organizon një konferencë në dimër me Komitetin Drejtues dhe me Komisionet e KNOR-it. Në KNOR ka një vend përfaqësimi edhe (Confédération interalliée des officiers médicaux de reserve, ose CIOMR - Interallied Confederation of Medical Reserve Officers) Konfederata Ndëraleate e Oficerëve të Mjekësisë në Rezervë (KNOMR). Ajo i mban sesionet në të njëjtën kohë dhe vend me KNOR-in, si në kongresin e verës dhe në konferencën e dimrit, por ndjek rendin e saj të ditës për diskutimin e çështjeve mjekësore. KNOMR-i është formuar më 1947, si një organizatë zyrtare e mjekëve ushtarakë brenda forcave rezervë të vendeve që do të bëheshin anëtarë të NATO-s. E krijuar fillimisht nga Belgjika, Franca dhe Holanda, tashmë Organizata përfshin të gjitha vendet anëtare të KNOR-it. Objektivat e saj përfshijnë krijimin e marrëdhënieve të ngushta profesionale me mjekët ushtarakë dhe shërbimet mjekësore të forcave rezervë të vendeve të NATO-s, studimin e çështjeve të rëndësishme për oficerët e mjekësisë në rezervë, përfshirë stërvitjet ushtarako-mjekësore dhe nxitjen e bashkëpunimit të frytshëm me forcat aktive të Aleancës. Kur është e mundur, KNOR-i, KNOMR-i dhe KFKR-ja, i zhvillojnë mbledhjet e tyre në të njëjtën kohë dhe vend. Gjithashtu, këto tre organe përpiqen t i harmonizojnë programet dhe projektet e tyre përkatëse. Emrat dhe adresat e shoqatave kombëtare të oficerëve në rezervë, të anëtarësuara në KNOR dhe një informacion i mëtejshëm për KNOR-in dhe KNOMR-in mund të gjenden në: CIOR Liaison Office Reserve Affairs The Secretary General NATO/IMS/P1P/CIOR Advisor CIOMR NATO HQ Public Inform. Office 6 Boterdorpse 1110 Brussels 7010 SHAPE Verlaat Belgium Belgium 3054 XL Rotterdam Tel: Tel: The Netherlands Fax:

105

106 KAPITULLI 10 FUNKSIONET KRYESORE TË SHTABIT USHTARAK NDËRKOMBËTAR Sikurse Shtabi Ndërkombëtar që është agjencia zbatuese, që mbështet Këshillin dhe komitetet e tij, edhe Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar (SHUN), nën autoritetin e Drejtorit të tij, është agjenci zbatuese që mbështet Komitetin Ushtarak. Ashtu si Shtabi Ndërkombëtar, ai gjithashtu i nënshtrohet rregullisht reformimit. Për këtë arsye, më poshtë përshkruhen vetëm funksionet e tij kryesore, në vend të strukturave të tij dhe roleve të tyre. Një informacion strukturor më i freskët mund të gjendet në faqen e internetit të NATO-s (www. nato.int). Drejtori i Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar (DISHUN) është një gjeneral ose admiral, që përzgjidhet nga Komiteti Ushtarak mes kandidaturave që paraqesin vendet anëtare. Nën drejtimin e tij, SHUN-i përgatit vlerësime, studime dhe raporte që përbëjnë bazën e diskutimeve dhe të vendimeve në Komitetin Ushtarak. Ai është gjithashtu përgjegjës për planëzimin, vlerësimin dhe rekomandimin e politikës mbi çështjet ushtarake që shqyrtohen në Komitetin Ushtarak dhe për të siguruar zbatimin e politikave dhe të vendimeve të Komitetit, në përputhje me udhëzimet e lëshuara. Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar realizon lidhjen thelbësore midis organeve politike vendimmarrëse të Aleancës dhe Komandave Strategjike dhe mban ndërlidhje të ngushtë bashkëveprimi me Shtabin Ndërkombëtar civil. SHUN-i përbëhet nga personel ushtarak, i dërguar nga vende të ndryshme anëtare për të kryer detyra shtabi në Shtabin e NATO-s dhe për të punuar në funksione ndërkombëtare, që përfaqësojnë interesat e përbashkëta të Aleancës dhe jo të vendeve të veçanta prej nga kanë ardhur. Disa prej posteve të këtij shtabi mbahen nga personel civil që punon në detyra administrative dhe të mbështetjes. Krahas punës në mbështetje të Komitetit Ushtarak për përgatitjen dhe ndjekjen e vendimeve të tij, SHUN-i është i përfshirë gjerësisht në procesin e bashkëpunmit në kuadrin e KPEA-së dhe PpP-së, si dhe të Këshillit NATO-Rusi, Komisionit NATO-Ukrainë dhe Dialogut Mesdhetar. Brenda Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar dhe në pjesë të strukturës së integruar të komandës, janë të përfaqësuara edhe vendet partnere. Këto përfaqësime quhen Elemente Shtabi të Partneritetit për Paqe. Në kohë tensionesh, krizash dhe luftimesh, ose gjatë stërvitjeve të NATO-s, Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar praktikon një Organizim të Administrimit të Krizave, që bazohet në celula funksionale ushtarake. Brenda Zyrës së Drejtorit të SHUN-it punon edhe Bashkërenduesi Zbatues. Ai përgjigjet për bashkërendimin e veprimtarive në shtab dhe për drejtimin e 105

107 informacionit e të ndërlidhjes, si brenda vetë SHUN-it ashtu dhe midis SHUNit dhe pjesëve të tjera të Shtabit të NATO-s. Bashkërenduesi Zbatues dhe personeli në vartësi të tij sigurojnë gjithashtu mbështetje administrative dhe këshilla procedurore për Komitetin Ushtarak. Në personel është edhe një Kontrollues Financiar, i cili këshillon zyrtarët kryesorë për të gjitha çështjet financiare dhe buxhetore që lidhen me paketën e buxheteve që administrohen nga SHUN-i. Kontrolluesi Financiar përgjigjet para Komitetit të Buxhetit Ushtarak për administrimin financiar të buxhetit të SHUNit. Ka në ngarkim edhe detyrën e përgatitjes, argumentimit, administrimit dhe mbikëqyrjes të të gjitha çështjeve që kanë të bëjnë me buxhetin, që i paraqiten Komitetit për Buxhetin Ushtarak, si dhe mbikëqyrjen financiare të organeve të NATO-s me buxhete që administrohen nga SHUN-i dhe pikërisht, Agjencia e NATO-s për Standardizimin, Kolegji i Mbrojtjes i NATO-s dhe Agjencia për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë. Së fundi, Kontrolluesi Financiar është përgjegjës për drejtimin e revizionimit të brendshëm të llogarive dhe veprimeve që mund të kenë ndikime financiare në fushën e tij të përgjegjësisë. Zyra e Drejtorit të SHUN-it përfshin gjithashtu një Këshill Ligjor, në shërbim të Drejtorit dhe të SHUN-it, në tërësi. Kjo zyrë përgjigjet për sigurimin e këshillimeve lidhur me ndërlikimet ligjore me karakter kombëtar dhe ndërkombëtar për të gjitha aspektet e misioneve ushtarake të NATO-s dhe për këshillat ushtarake që duhet të përgatisë Komiteti Ushtarak për Këshillin e Atlantikut të Veriut. Interpretime ofrohen edhe ndaj aspekteve ligjore të operacioneve, mbështetjes së operacioneve, ligjeve ndërkombëtare dhe marrëveshjeve për konfliktet e armatosura, planeve operative të forcave tokësore, ajrore dhe detare, rregullave të luftimit, politikave orientuese, përdorimit të forcave, çështjeve të logjistikës dhe prokurimeve, instalimeve dhe për çështje të tjera. Po ashtu, mund të formulohen këshilla për detyrimet e NATO-s lidhur me organizmat ushtarakë apo civilë jashtë NATO-s, si dhe për çështje të brendshme ligjore që lidhen me rolin e SHUN-it. Një Këshilltar për Informacionin Publik ndihmon me këshilla Kryetarin e Komitetit Ushtarak, Zëvendëskryetarin dhe Drejtorin e SHUN-it për çështjet e informacionit publik dhe vepron si zëdhënës për Kryetarin dhe Komitetin Ushtarak. Ky oficer është përgjegjës edhe për përpunimin dhe mbikëqyrjen e politikës dhe doktrinës së informacionit ushtarak publik. Gjatë operacioneve të NATO-s Këshilltari për Informacionin Publik është përfaqësues i SHUN-it në të gjitha komitetet dhe grupet e punës që merren me çështjet e informacionit publik. Ai përpunon, bashkërendon dhe zbaton strategjitë e informacionit publik. Mban lidhje të ngushta me Shtabin Ndërkombëtar dhe organet e informacionit publik të Komandave Strategjike dhe të ministrive të mbrojtjes së vendeve anëtare. 106

108 Drejtori i Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar të NATO-s mbështetet nga ndihmësdrejtorët. Secili prej tyre është përgjegjës për fusha të veçanta të veprimtarisë. Planëzimi dhe politika Një nga funksionet e tij është të zhvillojë dhe të bashkërendojë veprimtarinë ndihmëse të Komitetit Ushtarak për çështjet e politikës dhe të planëzimit të NATO-s, politikës së mbrojtjes dhe planëzimit strategjik, planëzimit të politikës së armëve speciale, përhapjes së armëve të dëmtimit në masë, planëzimit të mbrojtjes dhe të forcave, Forcës Kundërvepruese të NATO-s (FKN) dhe Zotimit për Aftësitë në Pragë (ZAP). Puna është e ndarë në tri fusha kryesore, që lidhen me politikën dhe konceptet strategjike, me politikën bërthamore, biologjike dhe kimike (BBK) dhe me planëzimin e mbrojtjes dhe të forcave. Këtu përfshihet ndihma për zhvillimin e koncepteve politiko-ushtarake, studimeve dhe vlerësimeve, për procesin e planëzimit të mbrojtjes dhe të forcave të NATO-s, për rishikimin dy herë në vit të mbrojtjes dhe për studimet konceptuale afatgjata. Personeli përpunon dhe paraqet pikëpamjet e Komitetit Ushtarak dhe të Komandantëve Strategjikë të NATO-s për çështje të politikës ushtarake në organe të ndryshme të NATO-s. Ata janë përgjegjës edhe për zhvillimin konceptual të dokumenteve që kanë të bëjnë me marrëdhëniet NATO-BE dhe partneritetin strategjik NATO-BE, si dhe për ndjekjen nga afër të çështjeve që lidhen me marrëveshjet Berlin Plus (shih Pjesën VIII). Bashkëpunimi dhe siguria rajonale Bashkëpunimi dhe siguria rajonale është një çështje tjetër qendrore për Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar. Ajo përfshin lidhjet dhe bashkëpunimin në kuadrin e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik dhe të Partneritetit për Paqe, Këshillit NATO-Rusi, Komisionit NATO-Ukrainë dhe Dialogut Mesdhetar. Është ngritur më lart niveli i këshillimit ushtarak për përfshirjen e NATO-s, në aspekte të ndryshme të çarmatimit, kontrollit të armëve dhe bashkëpunimit për sigurinë, por edhe bashkëpunimi me Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE) në fushën e çarmatimit, kontrollit të armëve dhe aspekteve të tjera për sigurinë. Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar i NATO-s, siguron personel edhe për Zyrën Perëndimore për Këshillim (ZPK) në Vjenë, e krijuar për të lehtësuar dhe përmirësuar bashkëpunimin e NATO-s me OSBE-në. Marrëdhëniet me vendet partnere tashmë janë pjesë e pandashme e punës së përditshme të SHUN-it. Që prej vitit 1994 ishin hapur një numër zyrash ndërlidhëse të vendeve partnere dhe, nga viti 1997, misionet diplomatike të përhershme në Shtabin e NATO-s. Lidhjet ushtarake me vendet partnere janë 107

109 forcuar më tej nëpërmjet disa Elementeve Shtabi të Partneritetit për Paqe, me përbërje të oficerëve prej vendeve të NATO-s dhe vendeve partnere. Ata janë të vendosur brenda SHUN-it në Shtabin e NATO-s dhe brenda strukturës së integruar ushtarake të NATO-s. Oficerët e vendeve partnere që caktohen në këto poste punojnë përkrah oficerëvë të vendeve të NATO-s në funksione ndërkombëtare. Ata aktivizohen në përgatitjen e diskutimeve politike dhe në zbatimin e vendimeve të politikës mbi çështje ushtarake të Partneritetit për Paqe. Operacionet Një funksion tjetër i Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar është të mbështesë Komitetin Ushtarak në zhvillimin e planeve operative aktuale dhe në shqyrtimin e çështjeve të gjendjes së forcave të NATO-s dhe të tjera të drejtimit ushtarak, që lidhen me rolin e NATO-s në krizat ndërkombëtare. Kjo përfshin gjithashtu nxitjen dhe zhvillimin e përgatitjes dhe stërvitjeve shumëkombëshe me pjesëmarrjen e vendeve të NATO-s dhe atyre partnere dhe bashkërendimin e përpjekjeve që lidhen me përmirësimin e informacionit të frytshëm të NATO-s për operacionet dhe veprimtaritë shoqëruese të përgatitjes e të stërvitjeve. Mbështetje sigurohet gjithashtu për Komitetin e Mbrojtjes Ajrore të NATO-s dhe për çështjet e mbrojtjes ajrore në tërësi. Një oficer ndërlidhës i NATO-s, pranë Kombeve të Bashkuara, siguron lidhje të rregullta me KB-në, në emër të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar dhe të Organizatës si një e tërë, kur kërkohet një gjë e tillë. Shërbimi i Zbulimit Një mbështetje e përditshme me të dhëna të zbulimit strategjik sigurohet për Sekretarin e Përgjithshëm, Këshillin e Atlantikut të Veriut, Komitetin e Planëzimit të Mbrojtjes, Komitetin Ushtarak dhe organe të tjera të NATO-s. SHUN-i është qendra ku mblidhen, përpunohen, interpretohen dhe vlerësohen informacionet e zbulimit, të cilat merren nga vendet anëtare dhe nga komandat e NATO-s. Nga kjo pikë kryhet shpërndarja e njësuar dhe e bashkërenduar brenda Shtabit të NATO-s dhe në komandat, agjencitë, organizatat dhe vendet e NATO-s. Në SHUN kryhet përfundimi dhe shpërndarja e vlerësimeve të zbulimit strategjik të NATO-s, administrimi dhe bashkërendimi i dokumenteve të politikës së zbulimit dhe i dokumenteve bazë të zbulimit dhe ruajtja e mirëmbajtja e bazave të të dhënave të përzgjedhura dhe e shërbimeve të informacionit të shifruar të zbulimit. Funksione të tjera plotësuese përfshijnë paralajmërimin strategjik dhe mbështetjen në administrimin e krizave, mbajtjen e ndërlidhjes 108

110 së bashkëveprimit me organe të tjera të NATO-s dhe të vendeve anëtare për kryerjen e detyrave të specializuara të zbulimit, informimin e organeve të NATO-s për zhvillimet përkatëse dhe ndihmën në formulimin e këshillave ushtarake për autoritetet politike të NATO-s. Logjistika dhe burimet Në fushën e logjistikës dhe të burimeve realizohen një sërë funksionesh të rëndësishme si: administrimi i burimeve të Aleancës në mbështetje të organeve ushtarake të NATO-s, zhvillimi dhe përmirësimi i politikës ushtarake dhe procedurave për administrimin e burimeve të Aleancës dhe sigurimin logjistik të shtabeve e të organeve përfaqësuese të Komitetit Ushtarak në drejtimet e mëposhtme: - Të gjitha çështjet që lidhen me zhvillimin dhe vlerësimin e politikës ushtarake të NATO-s, me procedurat e armatimit, kërkimit shkencor e teknologjisë dhe veprimtaritë e standardizimit të Komitetit Ushtarak. - Të gjitha çështjet që lidhen me logjistikën, mjekësinë, planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, efektivin civil e ushtarak dhe detyrat e personelit dhe me burimet e fondeve të përbashkëta të NATO-s të administruara nga Programi i Investimit për Sigurinë e NATO-s dhe nga Buxheti Ushtarak. - Së bashku me personelin që punon për bashkëpunimin rajonal dhe sigurinë të ndjekin të gjitha çështjet që lidhen me logjistikën, armatimin, përfshirë kërkimin shkencor dhe teknologjinë, administrimin e burimeve dhe veprimtaritë e standardizimit të Komitetit Ushtarak të ndërlidhura me të gjitha vendet dhe organizatat e përfshira në bashkëpunimin me NATO-n. Këshillimi, komandimi dhe drejtimi (KKD) Sekretariati i Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të Shtabit të NATO-s (SKKDSHN), paraqet një ndërthurje ndërmjet personelit civil të Shtabit Ndërkombëtar dhe oficerëve të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar dhe shërben për të plotësuar kërkesat e Këshillit të Atlantikut të Veriut, Komitetit Ushtarak dhe Komisionit të KKD-së të NATO-s (KKKDN) në lidhje me këshillimin, komandimin dhe drejtimin. Në pikëpamje administrative është vendosur brenda strukturës së Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar të NATO-s dhe varet nga Drejtori i SKKDSHN-së, i cili është Zëvendeskryetar i KKKDN-së dhe përfaqësues i Komitetit Ushtarak në këtë Komision. Anëtarët e SKKDSHN-së mbështesin KKKDN-në dhe nënkomitetet e tij dhe i japin 109

111 këshilla Komitetit Ushtarak për politikën e standardeve, prodhimeve, analizave dhe paketave të aftësive në lidhje me KKD-në e sistemit të informacionit dhe ndërlidhjes (SIN). Qendra e NATO-s për Situatat Qendra e NATO-s për Situatat (QNS), ndihmon Këshillin e Atlantikut të Veriut, Komitetin e Planëzimit të Mbrojtjes dhe Komitetin Ushtarak për plotësimin e funksioneve të tyre përkatëse në fushën e këshillimeve. QNS-ja shërben si hallkë lidhëse qendrore brenda Aleancës për marrjen, shkëmbimin dhe shpërndarjen e informacionit politik, ushtarak dhe ekonomik dhe për mbikëqyrjen e pandërprerë, gjatë 24 orëve, të çështjeve politike, ushtarake dhe ekonomike me interes për NATO-n dhe vendet anëtare të NATO-s. QNS-ja përgjigjet gjithashtu për gjithë ndërlidhjen me jashtë të Shtabit të NATO-s, për të dyja llojet, për atë që është e sekretuar dhe e pasekretuar, duke realizuar lidhjen me kryeqytetet e vendeve, Komandat Strategjike dhe organizata të tjera ndërkombëtare, si dhe për sigurimin e shërbimit gjeografik për Shtabin e NATO-s. Ajo siguron gjithashtu shërbimet ndihmëse për zgjerimin e shpejtë të procesit këshillimor gjatë periudhave të tensionuara dhe të krizave dhe siguron informacionin e nevojshëm plotësues për gazetarët me njoftimet më të fundit në periudha të tilla. Zyra për Gratë në Forcat e NATO-s Kjo zyrë shërben si sekretariat dhe vepron si organ këshillimor për Komitetin mbi Gratë në Forcat e NATO-s (KGFN). Ajo është përgjegjëse për zhvillimin e një rrjeti me agjencitë e mbrojtjes dhe të tjera qendra ndërkombëtare, që kanë si objekt punësimin e grave ushtarake, duke siguruar informime për integrimin gjinor, si dhe duke grumbulluar e administruar informacionin e nevojshëm që u shpërndahet vendeve anëtare dhe partnere, vendeve të Dialogut Mesdhetar, agjencive të tjera ndërkombëtare dhe punonjësve shkencorë. Kjo zyrë shërben si pikë qendrore e NATO-s për të gjitha çështjet që lidhen me punësimin, edukimin dhe stërvitjen, si dhe për nivelin jetësor të grave me uniformë. Ajo gjithashtu shqyrton dhe analizon ndikimin e tyre në nivelet e gatishmërisë dhe aftësinë për të punuar në mjedise shumëkombëshe gjatë misioneve të drejtuara nga NATO. 110

112 KAPITULLI 11 ORGANIZATAT DHE AGJENCITË E SPECIALIZUARA Përveç zyrave politike dhe strukturave të komandave ushtarake, NATO ka edhe një numër agjencish të specializuara, të vendosura në vende të ndryshme anëtare të NATO-s. Ndërkohë që Shtabi Ndërkombëtar dhe Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar mbulojnë veprimtaritë e përditshme të Aleancës, si dhe veprimtaritë që lidhen me çështjet politike dhe ushtarake, agjencitë kanë më tepër përgjegjësi për fushat teknike dhe në drejtime të specializimit, duke përplotësuar e duke qenë një pjesë përbërëse e veprimtarisë së përgjithshme të punës. Ato sigurojnë këshillim dhe ndërmarrin punë kërkimore shkencore, mbështesin zbatimin e vendimeve të Aleancës, sigurojnë ndërlidhjen dhe shërbimet e sistemeve të informacionit dhe drejtojnë programet e bashkëpunimit. Një ndër detyrat e tyre kryesore është ndihma lehtësuese për një përdorim sa më të mirë të burimeve të kufizuara mbrojtëse të vendeve anëtare nëpërmjet zhvillimit të projekteve, procedurave dhe standardeve të përbashkëta. Në mbledhjen e Takimit të Pragës, në nëntor 2002, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, u autorizua nga kryetarët e shteteve dhe të qeverive të vendeve të NATO-s, për të ndërmarrë rishikimin e roleve dhe kërkesave të agjencive të NATO-s, përfshirë marrëdhëniet e tyre me strukturat e NATO-s në tërësi dhe me Këshillin e Atlantikut të Veriut në veçanti. Synimet e rishikimit janë për të rishqyrtuar efektshmërinë dhe qëndrueshmërinë e strukturës së agjencisë, mundësitë për racionalizim të projekteve dhe përmirësime në linjat e raportimit dhe mekanizmat e bashkëveprimit. Në këtë rishikim i kushtohet vëmendje edhe marrëdhënieve midis roleve të agjencive dhe procesit transformues në zhvillim të NATO-s, në tërësi, përfshirë masat në drejtim të përmirësimit të aftësive. Rishikimi zhvillohet paralelisht me drejtimet e reja për burimet dhe racionalizimin e strukturës ushtarake, të miratur në Takimin e Pragës dhe, në veçanti, për ato aspekte që ndikojnë në funksionin e Komandës së Forcave Aleate për Transformimin. Sepse është ajo që ka rolin udhëheqës në lidhje me zhvillimin e strukturave ushtarake, forcave, aftësive dhe doktrinës, proceseve të kërkimit shkencor dhe grumbullimit të njohurive, çështjeve të ndërveprimit e standardizimit dhe programeve të stërvitjes dhe edukimit. Kryesisht, ka dy lloje agjencish. Të tilla që veprojnë si bashkërenduese projektesh dhe ato që janë siguruese të armëve dhe shërbimeve. Disa agjenci merren me përcaktimin e kërkesave të përbashkëta të vendeve anëtare dhe me administrimin e prodhimit e të projekteve logjistike të prokurimit të përbashkët në interes të tyre. Nga njëra anë janë agjencitë që administrojnë projekte të mëdha dhe që, për rrjedhojë, mbështeten me buxhete të fuqishme, 111

113 siç janë, Agjencia e Drejtimit të Programit të Vrojtimit, Paralajmërimit të Hershëm dhe Drejtimit Ajror të NATO-s (ADPNA), Agjencia e Administrimit të Sistemit të Komandimit dhe Drejtimit Ajror të NATO-s (AASDAN), Agjencia e Sistemit të Grumbullimit dhe Shfrytëzimit të Informacionit në Fushën e Luftimit (ASGIL) dhe Agjencia e Administrimit të Naftësjellësit të Evropës Qendrore (AANEQ). Agjencitë e tjera logjistike realizojnë bashkëpunimin praktik të të gjitha aspekteve të sigurimit logjistik, përfshirë blerjen e artikujve logjistikë dhe mirëmbajtjen e pajisjeve mbrojtëse. Agjencia kryesore në këtë fushë është Agjencia e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin (ANAMF), me vendndodhje në Luksemburg. Ajo realizon sigurimin logjistik me kosto të pranueshme për sistemet e armëve që përdoren nga 25 vende anëtare të NATO-s dhe ndihmon vendet e NATO-s dhe vendet partnere për të blerë artikuj për pajisjet si dhe pjesë këmbimi dhe pajisje për mirëmbajtje e riparim me koston më të ulët të mundshme. Nëpërmjet Këshillave të Drejtuesve, ose Komiteteve Drejtuese, agjencitë raportojnë në Këshillin e Atlantikut të Veriut, nën autoritetin e të cilit punojnë normalisht. Kryetarët e agjencive mblidhen mbi baza të rregullta, bëjnë mbledhje me Sekretarin e Përgjithshëm të NATO-s dhe marrin pjesë në informime mbi zhvillimet e fundit dhe pikëpamjet mbi prokurimin e mbrojtjes, planëzimin dhe operacionet, politikën e personelit dhe sigurinë. Ato mbështeten nga ekipet e tyre dhe bashkërendojnë përpjekjet me qëllim që të ndihmojnë në përparimin e procesit të përgjithshëm të programit të NATO-s, midis të tjerash, nëpërmjet përpunimit të praktikave të standardizimit dhe sistemeve të kodifikimit të përbashkët. Programet dhe veprimtaritë e ndërmarra nga agjencitë kanë ndryshime të ndjeshme dhe kërkojnë forma të ndryshme buxhetesh dhe parapërgatitje për ndarjen e shpenzimeve financiare për të pasqyruar detyrat e tyre të veçanta dhe larminë e anëtarësimeve. Çdo agjenci udhëhiqet nga statuti i vet i veçantë dhe nga marrëdhëniet e saj me vendin ku janë bazuar, ndërsa me vendet e tjera pjesëmarrëse përcaktuese janë memorandumet e veçanta të mirëkuptimit. Çështjet e standardizimit dhe të ndërveprimit të forcave të vendeve të NATO-s dhe atyre partnere, zënë një vend kryesor në veprimtarinë e punës së NATO-s, në pikëpamje të rolit të tyre të rëndësishëm në lehtësimin e operacioneve ushtarake shumëkombëshe. Agjencia e NATO-s për Standardizimin po vazhdon punën drejt zbatimit të standardeve të përbashkëta dhe përshtatjes së procedurave dhe praktikave të nevojshme për arritjen e tyre. Agjencia e Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s (AKKDN), e vendosur në Bruksel dhe Hagë, është një agjenci tjetër që ka përgjegjësi të mëdha, në emër të Aleancës, për zhvillimin e aftësive në sistemet e 112

114 informacionit e të ndërlidhjes. Roli i saj është të sigurojë ndërlidhjen ndërmjet strukturave të komandimit e drejtimit dhe forcave të NATO-s dhe atyre të vendeve partnere, në veçanti gjatë krizave. Agjencia trajton çështje të tilla si: kërkimi shkencor në fushën operative, zbulimi, vrojtimi, grumbullimi i të dhënave, komandimi dhe drejtimi i aviacionit dhe sistemet e informacionit e të ndërlidhjes. Ajo siguron planëzimin e njësuar, arkitekturën e sistemeve, integrimin e sistemeve, projektet, teknikën në nivelin e sistemeve, sigurimin teknik dhe kontrollin e strukturës. Studimet e përbashkëta në fushën e kërkimit shkencor mbështeten nga Agjencia për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë (AKT) e NATO-s, me vendndodhje në Neji, Francë. Ato kryhen në interes të Komitetit Ushtarak të NATO-s dhe të Konferencës së Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (KDAK), e cila përgjigjet për bashkëpunimin për çështje që kanë të bëjnë me sigurimin e mbrojtjes. Janë edhe disa agjenci të tjera të specializuara të NATO-s që merren me administrimin e programeve të prokurimit, si Agjencia e NATO-s për Administrimin e Sistemit të Projektimit dhe Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Mbrojtjes Ajrore për Mjedise më të Gjera (e njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze NAMEADSMA NATO Medium Extended Air Defence System Design and Development, Production and Logistics Management Agency), Agjencia e NATO-s për Administrimin e Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Aeroplanëve Eurogjuajtës 2000 dhe Tornado (e njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze NETMA NATO EF 2000 and Tornado Development Production and Logistics Management Agency), Agjencia e NATO-s për Administrimin e Projektimit dhe Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Helikopterëve (e njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze NAHEMA NATO Helicopter Design and Development, Production and Logistics Management Agency) dhe Zyra e NATO-s për Administrimin e Raketave HAWK (ZNARH). Agjenci dhe organizata të tjera janë vepruese në fusha të tilla, si planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, drejtimi i trafikut ajror dhe mbrojtja ajrore, lufta elektronike, meteorologjia dhe oqeanografia ushtarake. Veç këtyre, janë dhe një numër institucionesh edukuese, që luajnë një rol kryesor në fushën e edukimit dhe të stërvitjes, si Kolegji i Mbrojtjes i NATO-s në Romë, Itali, Shkolla e NATO-s në Oberamergau, Gjermani dhe Shkolla e NATO-s për Sistemet e Informacionit e të Ndërlidhjes në Latina, Itali. Informacion plotësues mbi rolet e agjencive të veçanta është dhënë në kapitujt përkatës të Pjesës X. 113

115 Për informacion të mëtejshëm: Agjencia e Sistemeve të Grumbullimit dhe Shfrytëzimit të Informacionit në Fushën e Luftimit NATO Battlefield Information Collection and Exploitation Systems (BICES) Agency Z Building Blvd Léopold III 1110 Brussels, Belgium Agjencia e Administrimit të Naftësjellësit të Evropës Qendrore Central Europe Pipeline Management Agency (CEPMA) 11bis rue du Général Pershing, BP Versailles CEDEX, France Zyra e Programit Rajonal/Programi Fillestar i Përbashkët Rajonal i SIKDA-s Common Regional Initial ACCS Programme/Regional Programme Office (CRIAP/RPO) Quartier Reine Elisabeth Bloc 5A Rue d Evere 1140 Brussels, Belgium Agjencia e Administrimit të SIKDA-s të NATO-s NATO ACCS Management Agency (NACMA) Z Building Blvd Léopold III 1110 Brussels, Belgium Agjencia e NATO-s për Administrimin e Projektimit dhe Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Helikopterëve NATO Helicopter Design and Development, Production and Logistics Management Agency (NAHEMA) Le Quatuor Bâtiment A-42 Route de Galice Aix-en-Provence, France Agjencia e NATO-s për Administrimin e Sistemit të Projektimit dhe Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Mbrojtjes Ajrore për Mjedise më të Gjera NATO Medium Extended Air Defence System Design and Development, Production and Logistics Management Agency (NAMEADSMA) 620 Discovery Drive Building 1 - Suite 300 Huntsville, AL 35806, USA 114

116 Agjencia e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin NATO Maintenance and Supply Agency (NAMSA) 8302 Capellen, Luxembourg Agjencia e Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s NATO Consultation, Command and Control Agency (NC3A) NC3A Brussels NC3A The Hague Z Building Blvd Léopold III PO Box Brussels, Belgium 2501 CD The Hague, Netherlands Agjencia e Drejtimit të Programit të Vrojtimit, Paralajmërimit të Hershëm dhe Drejtimit Ajror të NATO-s NATO Airborne Early Warning and Control Programme Management Agency (NAPMA) Akerstraat, 6445 CL Brunssum, Netherlands Kolegji i Mbrojtjes i NATO-s NATO Defense College (NDC) Via Giorgio Pelosi Rome, Italy Agjencia e NATO-s për Standardizimin NATO Standardization Agency (NSA) NATO Headquarters 1110 Brussels, Belgium Agjencia për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë Research and Technology Agency (RTA) BP 25, F Neuilly-sur-Seine CEDEX, France Agjencia e Shërbimeve të SIN-ve të NATO-s NATO CIS Services Agency (NCSA) SHAPE, B-7010, Belgium 115

117

118 KAPITULLI 12 TIPARET DALLUESE TË KOMITETEVE DHE ORGANEVE POLITIKE KRYESORE TË NATO-S Tiparet dalluese të komiteteve kryesore të NATO-s Forumet kryesore për këshillimin dhe vendimmarrjen e Aleancës mbështeten nga një strukturë komiteti që i siguron secilit vend anëtar përfaqësimin në çdo nivel për të gjitha fushat e veprimtarisë së NATO-s në të cilat merr pjesë. Disa nga komitetet e kanë zanafillën e krijimit që në fillimet e veprimtarisë së NATO-s dhe kanë ndihmuar prej shumë vitesh në procesin e vendimmarrjes së Aleancës. Të tjerë janë formuar më vonë, në kuadrin e përshtatjes së brendshme dhe të jashtme të Aleancës, pas përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe mjedisit të ndryshuar të sigurisë në Evropë. Në pjesën në vijim, për Komitetet kryesore të NATO-s, shtjellohet në mënyrë të përmbledhur anëtarësimi, kryesimi, roli, nivelet, strukturat vartëse dhe burimi kryesor i mbështetjes së shtabit. Sekretari i Përgjithshëm është kryetari titullar i një numri të komiteteve politike, të cilat kryesohen ose bashkëkryesohen, mbi baza të përhershme, nga zyrtarë të lartë përgjegjës, sipas fushave përkatëse. Duhet mbajtur parasysh se emërtimi i këtyre degëve, përgjegjësinë e të cilave e kanë Ndihmëssekretarë të Përgjithshëm, ose Zëvendëssekretarë të Përgjithshëm të caktuar, mund të ndryshojë në vazhdën e reformave që po kryhen rregullisht në Shtabin Ndërkombëtar. Për një informacion më të freskët, keni mirësinë t i drejtoheni faqes së internetit të NATO-s ( Burimi kryesor i mbështetjes, siç është pasqyruar në komitetet përkatëse, është dega e Shtabit Ndërkombëtar me përgjegjësi kryesore për çështjen në fjalë. Gjithashtu, shumë prej komiteteve mbështeten nga Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar. Të gjitha komitetet e NATO-s marrin vendime ose formulojnë rekomandime për autoritetet më të larta, mbi bazën e shkëmbimeve të informacionit dhe të këshillimeve që çojnë në konsensus. Nuk ka votim apo vendim me shumicë. Vlen të theksohet se Komiteti Ushtarak i NATO-s është në vartësi të Këshillit të Atlantikut të Veriut dhe Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes, por ka një status të veçantë, si autoriteti ushtarak më i lartë në NATO. Roli i Komitetit Ushtarak është përshkruar në kapitullin

119 Komiteti Ushtarak dhe pjesa më e madhe e komiteteve të poshtëshënuara, mblidhen gjithashtu rregullisht së bashku me përfaqësuesit e vendeve partnere në kuadrin e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA) dhe me përfaqësuesit e vendeve të Dialogut Mesdhetar Këshilli i Atlantikut të Veriut (KAV) 2. Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes (KPM) 3. Grupi i Planëzimit Bërthamor (GPB) 4. Komiteti Ushtarak (KU) 5. Grupi Operativ Zbatues (GOZ) 6. Grupi Operativ i Nivelit të Lartë mbi Kontrollin e Armëve Konvencionale (GONL) 7. Komiteti i Përbashkët mbi Përhapjen e Armëve (KPPA) 8. Komiteti Drejtues Politiko-Ushtarak mbi Partneritetin për Paqe (KD/PpP) 9. Komiteti i Mbrojtjes Ajrore të NATO-s (KMAN) 10. Komisioni i Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s (KKKDN) 11. Këshilli i Drejtuesve të Organizatës së Administrimit të Sistemit të Komandimit dhe Drejtimit Ajror të NATO-s (KiD OASDAN) 12. Komiteti i Lartë Politik (KLP) 13. Grupi Këshillimor për Politikën Atlantike (GKPA) 14. Komiteti Politik (KP) 15. Grupi i Lartë Politiko-Ushtarak mbi Përhapjen e Armëve (GLPA) 16. Komiteti Bashkërendues i Verifikimit të Armëve (KBVA) 17. Grupi i Bashkërendimit të Politikës (GBP) 18. Komiteti i Rishikimit të Mbrojtjes (KRM) 19. Konferenca e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (KDAK) 20. Komiteti i NATO-s për Standardizimin (KNS) 21. Komiteti i Infrastrukturës 22. Komiteti i Lartë për Planëzimin e Masave Civile të Gjendjes së Jashtëzakonshme (KLPMC)

120 23. Konferenca e Shefave të Lartë të Logjistikës së NATO-s (KSHLN) 24. Komiteti i Shkencës (KSH) 25. Komiteti mbi Sfidat e Shoqërisë Moderne (KSSHM) 26. Komitetet e Buxheteve Civile dhe Ushtarake (KBC/KBU) 27. Komisioni i Lartë i Burimeve (KLB) 28. Grupi i Lartë i Mbrojtjes mbi Përhapjen e Armëve (GMPA) 29. Grupi i Nivelit të Lartë (GNL/GPB) 30. Komiteti Ekonomik (KE) 31. Komiteti mbi Diplomacinë Publike (KDP) 32. Komiteti i Këshillit të NATO-s për Operacionet dhe Stërvitjen (KKNOS) 33. Komiteti i Drejtimit të Trafikut Ajror të NATO-s (KDTAN) 34. Këshilli i Drejtuesve të Organizatës së Administrimit të Naftësjellësit të Evropës Qëndrore (KiD OANEQ) 35. Komiteti i NATO-s për Naftësjellësit (KNN) 36. Komiteti për Sigurinë e NATO-s (KSN) 37. Komiteti i Posaçëm 38. Komiteti i Arkivave 119

121 1. Këshilli i Atlantikut të Veriut (KAV) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet kryesore Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Sekretari i Përgjithshëm Autoritet vendimmarrës i Aleancës së Atlantikut të Veriut. Organi i vetëm i krijuar zyrtarisht nga Traktati i Atlantikut të Veriut, i pajisur me autoritet për të ngritur aq organe ndihmëse sa mund të jetë e nevojshme për qëllimet e zbatimit të Traktatit I përhershëm (përfaqësuesit/ambasadorët e përhershëm); ministror (ministrat e jashtëm dhe/ ose të mbrojtjes); takimi (kryetarët e shteteve dhe qeverive) Këshilli mbështetet nga një numër i madh komitetesh që mbulojnë gamën e plotë të veprimtarive të Aleancës Të gjitha degët e Shtabit Ndërkombëtar mbështesin punën e Këshillit drejtpërdrejt ose tërthorazi. Roli i Këshillit si organ përgjegjës për përmbushjen e objektivave të Traktatit ka përfshirë krijimin e një numri agjencish dhe organizatash, të cilat, gjithashtu, mbështesin punën e tij në fusha të specializuara 2. Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes (KPM) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Vendet anëtare që marrin pjesë në strukturën e integruar ushtarake të NATO-s (të gjitha vendet anëtare, përveç Francës) Sekretari i Përgjithshëm Autoritet kryesor vendimmarrës për çështje në lidhje me planëzimin e mbrojtjes së përbashkët dhe strukturën e integruar ushtarake të NATO-s I përhershëm (përfaqësuesit/ambasadorët e përhershëm); ministror (ministrat e mbrojtjes) Komiteti i Rishikimit të Mbrojtjes Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes 120

122 3. Grupi i Planëzimit Bërthamor (GPB) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare, përveç Francës Sekretari i Përgjithshëm Autoritet kryesor vendimmarrës për çështje të politikës bërthamore të Aleancës Ministrat e mbrojtjes, përfaqësuesit e përhershëm Grupi i Nivelit të Lartë, Grupi i Shtabit të GPB-së Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes (Drejtoria e Politikës Bërthamore) 4. Komiteti Ushtarak (KU) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Kryetari i Komitetit Ushtarak Autoritet i lartë ushtarak në NATO, nën autoritetin e përgjithshëm të Këshillit të Atlantikut të Veriut dhe Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes Shefat e Shtabeve/Shefat e Mbrojtjes, Përfaqësuesit e Përhershëm Ushtarakë Grupet e Punës së Komitetit Ushtarak. Një numër organesh të bashkuara civile dhe ushtarake i raportojnë gjithashtu Komitetit Ushtarak, si dhe Këshillit dhe Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar; Sekretariati i KKD-së të Shtabit të NATO-s (SKKDSHN) 121

123 5. Grupi Operativ Zbatues (GOZ) Anëtarët Kryetari Zëvendësuesi i Kryetarit Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Zëvendëssekretari i Përgjithshëm Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Politikën dhe Planëzimin e Mbrojtjes Organ i lartë këshillimor për Këshillin e Atlantikut të Veriut mbi çështje të mbrojtjes, në lidhje me vendet anëtare Këshilltarët e mbrojtjes të delegacioneve kombëtare P/Z (e pazbatueshme) Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes 6. Grupi Operativ i Nivelit të Lartë mbi Kontrollin e Armëve Konvencionale (GONL) Anëtarët Kryetari Zëvendësuesi i Kryetarit Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Zëvendëssekretari i Përgjithshëm Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë Organ konsultativ dhe këshillimor për ministrat e jashtëm dhe të mbrojtjes rreth çështjeve të kontrollit të armëve konvencionale Ekspertë nga ministritë e punëve të jashtme dhe ministritë e mbrojtjes, në nivel të drejtorëve politikë; këshilltarë politikë të delegacioneve të NATO-s GONL-ja në nivelin e zëvendësve Seksioni i Kontrollit të Armëve dhe Bashkëveprimit, Zyra e Zëvendëssekretarit të Përgjithshëm 122

124 7. Komiteti i Përbashkët mbi Përhapjen e Armëve (KPPA) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Zëvendëssekretari i Përgjithshëm Organ i lartë këshillimor që përpilon raporte të bashkërenduara për Këshillin e Atlantikut të Veriut rreth aspekteve politiko-ushtarake dhe të mbrojtjes, lidhur me përhapjen e armëve të dëmtimit në masë Anëtarë të Grupit të Lartë Politiko-Ushtarak mbi Përhapjen e Armëve (GLPA) dhe të Grupit të Lartë të Mbrojtjes mbi Përhapjen e Armëve (GMPA) në mbledhjet në sesion të përbashkët P/Z Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes (Qendra e Armëve të Dëmtimit në Masë) 123

125 8. Komiteti Drejtues Politiko-Ushtarak mbi Partneritetin për Paqe (KD/PpP) Anëtarët Kryetari Zëvendësuesit e Kryetarit Zëvendësit e Zëvendësuesve të Kryetarit Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Zëvendëssekretari i Përgjithshëm Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë, Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Politikën dhe Planëzimin e Mbrojtjes Drejtori i Degës së Partneritetit dhe Integrimit Euro-Atlantik, Çështjeve Politike dhe Politikës së Sigurisë; Kryetari i Seksionit të Bashkëpunimit të Mbrojtjes, Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes Organ kryesor i formulimit të politikës dhe organ këshillimor i Këshillit të Atlantikut të Veriut për të gjitha aspektet e Partneritetit për Paqe, përfshirë Procesin e Planëzimit dhe të Rishikimit të PpP-së (PPRP), për të cilin mblidhet në format të veçantë Përfaqësuesit e delegacioneve kombëtare (dy anëtarë për delegacion); pjesëmarrja ndryshon shpesh në varësi të temave që diskutohen P/Z Dega e Çështjeve Politike dhe Politikës së Sigurisë; Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes 124

126 9. Komiteti i Mbrojtjes Ajrore të NATO-s (KMAN) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Zëvendëssekretari i Përgjithshëm Jep këshilla për Këshillin e Atlantikut të Veriut dhe KPEA-në mbi të gjitha aspektet e mbrojtjes ajrore, përfshirë mbrojtjen kundërraketë; mbështet harmonizimin e përpjekjeve kombëtare me planëzimin ndërkombëtar në lidhje me komandimin e drejtimin ajror dhe armët e mbrojtjes ajrore Ushtarakë të lartë kombëtarë ose oficerë përgjegjës në drejtimin dhe politikën e mbrojtjes ajrore ose të sistemeve të komandimit dhe drejtimit ajror Përfaqësuesit e Mbrojtjes Ajrore (PMA); Grupi i Ekspertëve për Mbrojtjen Ajrore (GEMA), Grupi Ndërshtabor për Paralajmërimin e Hershëm (GNPH) Dega e Investimit për Mbrojtjen (Drejtoria e Drejtimit të Mbrojtjes Ajrore dhe Hapësirës Ajrore) 125

127 10. Komisioni i Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s (KKKDN) Anëtarët Kryetari Kryetari i Përhershëm Bashkënënkryetarët Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Zëvendëssekretari i Përgjithshëm Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Investimet e Mbrojtjes Drejtori i Sekretariatit të KKD-së të Shtabit të NATO-s dhe një bashkënënkryetar i zgjedhur nga vendet anëtare Organ i lartë shumëkombësh që vepron në emër të Këshillit të Atlantikut të Veriut e të Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes dhe përgjigjet para tyre për të gjitha çështjet që lidhen me Këshillimin, Komandimin dhe Drejtimin githkund në Organizatë Komisioni i KKD-së bashkon nga 2 përfaqësues të lartë prej çdo vendi të përfshirë në drejtimin dhe politikën e Sistemeve të Informacionit dhe Ndërlidhjes (SIN) në mbështetje të KKDsë, për të qenë në gjendje të marrin përsipër përgjegjësitë funksionale të përgjithshme të Komisionit; 1 përfaqësues nga Komiteti Ushtarak; 1 përfaqësues nga secila Komandë Strategjike; 1 përfaqësues nga këto komitete të NATO-s: KDAK, KLPMC/KPNC, KKNOS, KMAN, KiD OASDAN, KiD ODPNA, QFN, KLB, KDPU, KNS dhe KKT; Administratorin e Përgjithshëm të AKKDN-së dhe Drejtorin e Agjencisë së Shërbimeve të SIN-ve të NATO-s (ASHSN) Grupi i Përfaqësuesëve Kombëtarë të KKD-së që kryen funksionet e Komisionit në sesion të përhershëm, grupet e punës dhe nënkomitetet, si dhe 8 nënkomitete me nënstrukturën e tyre të grupeve të rregullta dhe të posaçme Sekretariati i KKD-së të Shtabit të NATO-s 126

128 11. Këshilli i Drejtuesve të Organizatës së Administrimit të Sistemit të Komandimit dhe Drejtimit Ajror të NATO-s (KiD OASDAN) Anëtarët Kryetari Kryetari Kombëtar Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar 24 vende pjesëmarrëse (vendet anëtare të NATO-s me përjashtim të Islandës dhe Luksemburgut) Zëvendëssekretari i Përgjithshëm Nënkryetari i Komitetit të Mbrojtjes Ajrore të NATO-s (KMAN) Siguron planëzimin dhe zbatimin e Programit të Sistemit të Komandimit dhe Drejtimit Ajror të NATO-s Ushtarakë të lartë kombëtarë ose oficerë përgjegjës në drejtimin e sistemeve të mbrojtjes ajrore ose të komandimit dhe drejtimit ajror Komiteti Këshillimor i SIKDA-s Dega e Investimit për Mbrojtjen (Drejtoria e Drejtimit të Mbrojtjes Ajrore dhe Hapësirës Ajrore) 12. Komiteti i Lartë Politik (KLP) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë Organ i lartë këshillimor i Këshillit të Atlantikut të Veriut për çështjet politike dhe politikoushtarake të veçanta. Përforcohet me ekspertë kur trajton çështje të veçanta (KLP(P)) Zëvendëspërfaqësuesit e përhershëm P/Z Dega e Çështjeve Politike dhe Politikës së Sigurisë dhe degë të tjera të SHN-së, sipas kërkesave të paraqitura 127

129 13. Grupi Këshillimor për Politikën Atlantike (GKPA) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë Organ këshillimor i Këshillit të Atlantikut të Veriut, i ngarkuar me detyrë për të shqyrtuar projektet që lidhen me politikën e sigurisë për periudha afatgjata Përfaqësuesit kombëtarë në nivelin e drejtorëve politikë, që veprojnë në cilësinë e ekspertëve individualë. GKPA-ja mblidhet një herë në vit me pjesëmarrje dhe të vendeve partnere P/Z Dega e Çështjeve Politike dhe Politikës së Sigurisë 14. Komiteti Politik (KP) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë Organ këshillimor i Këshillit të Atlantikut të Veriut për çështjet politike Këshilltarët politikë të delegacioneve kombëtare, të përforcuar me ekspertë, sipas kërkesave të paraqitura P/Z Dega e Çështjeve Politike dhe Politikës së Sigurisë 128

130 15. Grupi i Lartë Politiko-Ushtarak mbi Përhapjen e Armëve (GLPA) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë Organ i lartë këshillimor për aspektet politikoushtarake të përhapjes së armëve të dëmtimit në masë Zyrtarë të lartë kombëtarë, përgjegjës për çështjet politike dhe të sigurisë që lidhen me mospërhapjen e armëve Mblidhet gjithashtu me Grupin e Lartë të Mbrojtjes mbi Përhapjen e Armëve (GMPA), duke u bërë Komiteti i Përbashkët mbi Përhapjen e Armëve (KPPA) Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes (Qendra e Armëve të Dëmtimit në Masë) 16. Komiteti Bashkërendues i Verifikimit të Armëve (KBVA) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare, përveç Francës Përgjegjësi i Seksionit të Kontrollit të Armëve dhe Bashkërendimit i Zyrës së Zëvendëssekretarit të Përgjithshëm Organ kryesor për vendime mbi çështjet e bashkërendimit të verifikimit dhe zbatimit të kontrollit të armëve konvencionale Sesionet plenare, grupet e punës, grupet e ekspertëve, seminaret/mbledhjet e punës kërkimore me ekspertë nga ministritë e punëve të jashtme dhe ministritë e mbrojtjes, ekspertët nga njësitë e verifikimit, sekretarët e delegacioneve P/Z Seksioni i Kontrollit të Armëve dhe Bashkërendimit i Zyrës së Zëvendëssekretarit të Përgjithshëm 129

131 17. Grupi i Bashkërendimit të Politikës (GBP) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Politikën dhe Planëzimin e Mbrojtjes dhe Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Operacionet Forum kryesor për këshillim dhe organ këshillimor i Këshillit të Atlantikut të Veriut mbi çështjet politiko-ushtarake (përfshirë operacionet paqeruajtëse) Zëvendëspërfaqësuesit e përhershëm dhe përfaqësuesit ushtarakë kombëtarë P/Z Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes dhe Dega e Operacioneve 18. Komiteti i Rishikimit të Mbrojtjes (KRM) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare, përveç Francës Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Politikën dhe Planëzimin e Mbrojtjes Komitet i lartë këshillimor për Komitetin e Planëzimit të Mbrojtjes mbi planëzimin e forcave dhe çështje të tjera në lidhje me strukturën e integruar ushtarake Këshilltarët e mbrojtjes të delegacioneve kombëtare Grupi Punës i KRM-së Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes 130

132 19. Konferenca e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (KDAK) Anëtarët Kryetari Kryetari i Përhershëm Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Sekretari i Përgjithshëm Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Investimin e Mbrojtjes Jep mendime konstruktive për Këshillin e Atlantikut të Veriut për të gjitha çështjet në lidhje me armatimet. Përgjigjet për përmirësimin e aftësive ushtarake nëpërmjet nxitjes së zhvillimit të bashkëpunimit dhe blerjeve të leverdisshme të armatimeve, forcimit të ndërveprimit dhe mbështetjes së bashkëpunimit teknologjik dhe industrial ndërmjet vendeve anëtare dhe atyre partnere Drejtorët e Armatimeve Kombëtare Përfaqësuesit e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (PËRDAK); Grupi i Armatimeve Tokësore të NATO-s (GATN); Grupi i Armatimeve të Forcave Ajrore të NATO-s (GAFAN); Grupi i Armatimeve Detare të NATO-s (GADN); Grupi Këshillimor për Industrinë e NATO-s (GKIN); Grupi i Drejtorëve Kombëtarë për Kodifikimin; Grupi i KDAK-ut për Sigurinë e Municioneve (GKSM); Grupi i Administrimit të Ciklit të Jetëgjatësisë (GACJ) i KDAK-ut; Komisioni për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë (i cili gjithashtu raporton te Komiteti Ushtarak); Komiteti Drejtues i Vrojtimit Tokësor të Aleancës (KD VTA); Komiteti Drejtues i Mbrojtjes Aktive Shtresore Kundërraketë të Teatrit të Luftimeve (KD MAKT); Qendra e Analizës së Informacionit të Sigurisë së Municioneve (QAISM) Dega e Investimit për Mbrojtjen (Drejtoria e Armatimeve) 131

133 20. Komiteti i NATO-s për Standardizimin (KNS) Anëtarët Kryetari Bashkëkryetarët ë përhershëm Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Sekretari i Përgjithshëm Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Investimin e Mbrojtjes dhe Drejtori i Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar Autoritet i lartë i Aleancës që përgjigjet për sigurimin e këshillave të bashkërenduara për Këshillin e Atlantikut të Veriut mbi çështje të përgjithshme të standardizimit Zyrtarë të lartë nga kryeqytetet që përfaqësojnë qëndrimet e bashkërenduara kombëtare mbi standardizimin Përfaqësuesit e KNS-së (PKNS); Grupi i Shtabit të Standardizimit i NATO-s (GSHSN) Agjencia e NATO-s për Standardizimin (ANS) 21. Komiteti i Infrastrukturës Anëtarët Kryetari Kryetari i përhershëm Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Investimin e Mbrojtjes Kontrollori i Programit të Investimit për Sigurinë Përgjegjës për zbatimin e Programit të Investimit për Sigurinë e NATO-s, të analizuar dhe të pranuar nga Komisioni i Lartë i Burimeve dhe të miratuar nga Këshilli i Atlantikut të Veriut apo Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes Këshilltarët e infrastrukturës së delegacioneve kombëtare; përfaqësuesit e Komitetit Ushtarak, Komandantëve Strategjikë të NATO-s dhe agjencive të NATO-s P/Z Dega e Investimit për Mbrojtjen (Drejtoria e Investimit për Sigurinë) 132

134 22. Komiteti i Lartë për Planëzimin e Masave Civile të Gjendjes së Jashtëzakonshme (KLPMC) Anëtarët Kryetari Kryetari i përhershëm Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Sekretari i Përgjithshëm Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Operacionet Organ i lartë politik dhe këshillimor për Këshillin e Atlantikut të Veriut mbi planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme dhe të zhdukjes së pasojave të fatkeqësive. Përgjegjës për drejtimin politik dhe bashkëveprimin e Komiteteve dhe Komisioneve të Planëzimit Zyrtarë të lartë nga kryeqytetet me përgjegjësi për bashkërendimin e veprimtarive të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme ose përfaqësuesit nga delegacionet kombëtare Komisionet dhe komitetet e planëzimit për (Transportin Oqeanik, Transportin e Brendshëm Tokësor Evropian, Aviacionin Civil, Ushqimin dhe Bujqësinë, Gatishmërinë e Mjeteve të Industrisë, Planëzimin e Ndërlidhjes Civile, Mbrojtjen Civile, Planëzimin Shëndetësor) Dega e Operacioneve (Drejtoria e Planëzimit të Çështjeve Civile dhe Stërvitjeve për Situata të Jashtëzakonshme) 133

135 23. Konferenca e Shefave të Lartë të Logjistikës së NATO-s (KSHLN) Anëtarët Kryetari Kryetarët e përhershëm Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Sekretari i Përgjithshëm Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Politikën dhe Planëzimin e Mbrojtjes dhe Zëvendëskryetari i Komitetit Ushtarak Organ i lartë që jep mendime konstruktive për Këshillin e Atlantikut të Veriut, Komitetin e Planëzimit të Mbrojtjes dhe Komitetin Ushtarak mbi aspektet operative të logjistikës. Organ i bashkuar civil/ushtarak që përgjigjet për vlerësimin e kërkesave të aspekteve operative të logjistikës së Aleancës dhe për sigurimin e nevojshëm logjistik të forcave të NATO-s. KSHLNja ka përgjegjësinë kryesore, në emër të Këshillit, për bashkëveprimin e punëve në gjithë spektrin e logjistikës me organet e tjera të logjistikës së NATO-s Zyrtarë të lartë kombëtarë, civilë dhe ushtarakë, me përgjegjësi për aspektet operative të logjistikës në vendet anëtare Mbledhja e Shtabit të Logjistikës të KSHLN-së; Grupi i Lëvizjes dhe Transportimit Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes (Seksioni i Logjistikës); Dega e Logjistikës dhe Burimeve në SHUN 134

136 24. Komiteti i Shkencës (KSH) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Diplomacinë Publike Autoritet kryesor vendimmarrës për Programin Shkencor të NATO-s Ekspertët kombëtarë për drejtimin shkencor, të caktuar nga qeveria ose organet e pavarura në vendet anëtare Komiteti i Shkencës cakton një mori nënkomitetesh, grupesh këshillimore dhe grupesh drejtuese për kryerjen e detyrave të veçanta Dega e Diplomacisë Publike 25. Komiteti mbi Sfidat e Shoqërisë Moderne (KSSHM) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Diplomacinë Publike Autoritet kryesor vendimmarrës për programin e NATO-s mbi Sfidat e Shoqërisë Moderne Përfaqësuesit kombëtarë me përvojë dhe/ose me përgjegjësi në lidhje me programet mjedisore në vendet anëtare Vendet caktojnë përfaqësues në një nënkomitet që përgjigjet për bursat pasuniversitare të KSSHM-së Dega e Diplomacisë Publike 135

137 26. Komitetet e Buxhetit Civil dhe Ushtarak (KBC/KBU) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Kryetari kombëtar i përzgjedhur mbi bazën e rrethqarkullimit Përgjigjet para Këshillit të Atlantikut të Veriut për vlerësimin dhe rekomandimin e buxheteve vjetore për Shtabin Ndërkombëtar, Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar, Komandat Strategjike dhe për Forcën e Zbulimit të Largët dhe të Drejtimit me Patrullim Ajror në kuadrin e NATO-s, si dhe për verifikimin e realizimit të buxheteve Këshilltarët financiarë nga delegacionet kombëtare Komitetet e Buxhetit krijojnë grupe pune, sipas kërkesave të paraqitura Zyra e Kryetarit të Komiteteve të Buxhetit, Dega Administruese Zbatuese (Kontrolli Financiar) 27. Komisioni i Lartë i Burimeve (KLB) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Kryetari kombëtar i përzgjedhur mbi bazën e rrethqarkullimit Organ i lartë këshillimor i Këshillit të Atlantikut të Veriut për administrimin e burimeve të fondeve të përbashkëta ushtarake Përfaqësuesit kombëtarë, përfaqësuesit e Komitetit Ushtarak, Komandantëve Strategjikë të NATO-s, Kryetarët e Komitetit të Buxhetit Ushtarak, Komitetit të Infrastrukturës dhe Komitetit të Efektivave të Mbrojtjes në kuadrin e NATO-s P/Z Zyra e Kryetarit të KLB-së; Dega e Investimit për Mbrojtjen 136

138 28. Grupi i Lartë i Mbrojtjes mbi Përhapjen e Armëve (GMPA) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Bashkëkryesim: një vend anëtar i Amerikës së Veriut dhe një evropian Organ i lartë këshillimor mbi aspektet që lidhen me mbrojtjen nga përhapja e armëve të dëmtimit në masë dhe të sistemeve shoqëruese të shpërndarjes Drejtorët e politikës së mbrojtjes nga kryeqytetet Komiteti Drejtues i GMPA-së (i përbërë nga ekspertë të nivelit të lartë të fushës); gjithashtu mblidhet me Grupin e Lartë Politiko-Ushtarak mbi Përhapjen e Armëve (GLPA), duke u bërë Komiteti i Përbashkët mbi Përhapjen e Armëve (KPPA) Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes (Qendra e Armëve të Dëmtimit në Masë) 29. Grupi i Nivelit të Lartë (GNL) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare, përveç Francës Kryetari kombëtar (Shtetet e Bashkuara) Organ këshillimor i Grupit të Planëzimit Bërthamor (GPB). Mblidhet disa herë në vit për të shqyrtuar aspekte të politikës dhe të planëzimit bërthamor të NATO-s dhe çështje që kanë të bëjnë me ruajtjen, sigurinë dhe masat mashtruese të mbrojtjes së armëve bërthamore Drejtorët e politikës së mbrojtjes nga kryeqytetet P/Z Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes (Drejtoria e Politikës Bërthamore) 137

139 30. Komiteti Ekonomik (KE) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Zëvendësi i Ndihmëssekretarit të Përgjithshëm për Çështjet Rajonale, Ekonomike dhe të Sigurisë të Degës së Çështjeve Politike dhe Politikës së Sigurisë Organ këshillimor për Këshillin e Atlantikut të Veriut mbi çështjet ekonomike Përfaqësuesit nga delegacionet e NATO-s (këshilltarët ekonomikë); mbledhjet jashtë radhe ndiqen nga ekspertë të kryeqyteteve P/Z Dega e Çështjeve Politike dhe Politikës së Sigurisë (Drejtoria e Ekonomisë së Mbrojtjes dhe Sigurisë) 31. Komiteti mbi Diplomacinë Publike (KDP) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Diplomacinë Publike Organ këshillimor i Këshillit të Atlantikut të Veriut për çështjet e informacionit dhe të shtypit Përfaqësuesit nga delegacionet e NATO-s; mbledhjet jashtë radhës ndiqen nga ekspertë të kryeqyteteve P/Z Dega e Diplomacisë Publike 138

140 32. Komiteti i Këshillit të NATO-s për Operacionet dhe Stërvitjen (KKNOS) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Planëzimin e Masave Civile në Situata të Jashtëzakonshme dhe Degën e Operacioneve dhe Stërvitjeve Forum kryesor për këshillimin dhe bashkërendimin e parapërgatitjeve për administrimin e krizave, procedurave dhe mjeteve, përfshirë ndërlidhjen, për çështjet në lidhje me Qendrën e NATO-s për Situatat (QNS) dhe për përgatitjen e drejtimin e stërvitjeve të administrimit të krizave Përfaqësuesit politikë dhe ushtarakë nga delegacionet kombëtare që merren me administrimin e krizave dhe stërvitjet P/Z Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes (Planëzimi i Masave Civile në Situata të Jashtëzakonshme dhe Stërvitjet) 139

141 33. Komiteti i Drejtimit të Trafikut Ajror të NATO-s (KDTAN) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare I zgjedhur (aktualisht Zëvendësi i Ndihmëssekretarit të Përgjithshëm për Mbrojtjen Ajrore dhe Drejtimin e Hapësirës Ajrore, Dega e Investimit për Mbrojtjen) Organ i lartë këshillimor për çështjet që lidhen me përdorimin e hapësirës ajrore dhe drejtimin e trafikut ajror Drejtues të lartë civilë dhe ushtarakë të trafikut ajror nga kryeqytetet Grupi i Drejtimit të Trafikut Ajror (GDTA), Grupi i Vrojtimit, Avio/Anijedrejtimit dhe Ndërlidhjes (VAN), Grupi NATO/EUROKONTROLL i Bashkëveprimit për Sigurimin e DTA-së (GNEBSDA) Dega e Investimit për Mbrojtjen (Drejtoria e Drejtimit të Mbrojtjes Ajrore dhe Hapësirës Ajrore) 34. Këshilli i Drejtuesve të Organizatës së Administrimit të Naftësjellësit të Evropës Qendrore (KiD OANEQ) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Gjashtë vende anëtare pjesëmarrëse (Belgjika, Franca, Gjermania, Holanda, Kanadaja, Shtetet e Bashkuara) Përfaqësuesi kombëtar Organ i lartë drejtues për Sistemin e Naftësjellësit të Evropës Qendrore (SNEQ) Përfaqësuesit e vendeve pjesëmarrëse dhe përfaqësuesit e Agjencisë së Administrimit të Naftësjellësit të Evropës Qendrore (AANEQ) P/Z Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes (Seksioni i Logjistikës); Autoritetet Ushtarake të NATO-s 140

142 35. Komiteti i NATO-s për Naftësjellësit (KNN) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Përgjegjësi i Seksionit të Logjistikës, Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes Organ i lartë këshillimor në NATO për aspektet operative të logjistikës në lidhje me furnizimet ushtarake me karburante Ekspertë të qeverisë për çështje të karburanteve Grupi i Punës për Detyra të Posaçme, Grupi i Punës për Lëndët Djegëse dhe Lubrifikuese, Grupi i Punës për Përdorimin e Pajisjeve të Karburantit Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes (Seksioni i Logjistikës); Autoritetet Ushtarake të NATO-s 36. Komiteti për Sigurinë e NATO-s (KSN) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Drejtori i Zyrës për Sigurinë e NATO-s (ZSN) Organ këshillimor për Këshillin e Atlantikut të Veriut për çështje në lidhje me Politikën e Sigurisë së NATO-s Përfaqësuesit e autoritetit kombëtar të sigurisë, oficerët e shërbimit të sigurimit të delegacioneve kombëtare dhe zyrtarët e sigurisë të organizmave civilë dhe ushtarakë të NATO-s Grupi i Punës për Sigurinë e Informacionit Zyra për Sigurinë e NATO-s 141

143 37. Komiteti i Posaçëm i NATO-s Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Kryesim me rrethqarkullim vjetor ndërmjet vendeve anëtare Organ këshillimor për Këshillin e Atlantikut të Veriut mbi çështjet e spiunazhit dhe terrorizmit ose kërcënime që lidhen me to, të cilat mund të ndikojnë mbi Aleancën Kryetarët e Sigurisë Kombëtare ose të Shërbimeve të Zbulimit të vendeve anëtare P/Z Zyra për Sigurinë e NATO-s 38. Komiteti i Arkivave Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetja e Shtabit Ndërkombëtar Të gjitha vendet anëtare Drejtori i Shërbimeve të Administrimit të Sistemeve dhe Informacionit Në kuadrin e përshtatjes së NATO-s me mjedisin e ri të sigurisë ndërkombëtare pas përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe në frymën e rritjes së transparencës, Aleanca po zbaton një politikë të shfuqizimit të karakterit sekret të dokumenteve historike të rëndësishme të NATO-s dhe të vënies në përdorim publik për qëllime kërkimore studimore. Roli i Komitetit të Arkivave është të vazhdojë zgjerimin e programit arkivor (përfshirë lehtësirat e krijuara për një pjesëmarrje më të gjerë të publikut) dhe për të administruar e ruajtur arkivat e organeve civile dhe ushtarake të Aleancës Zëvendëspërfaqësuesit e Përhershëm të mbështetur nga arkivistët kombëtarë P/Z Dega Administruese Zbatuese (Shërbimet e Administrimit të Sistemeve dhe Informacionit, Seksioni i Arkivave, Sekretariati i Këshillit) 142

144 Tiparet dalluese të institucioneve të bashkëpunimit, partneritetit dhe dialogut Seksioni vijues përmbledh shkurtimisht anëtarësimin, kryesimin, statusin ose rolin, nivelet, strukturat ndihmëse dhe burimin kryesor të mbështetjes së shtabit, të institucioneve të bashkëpunimit, partneritetit dhe dialogut, që përforcojnë marrëdhëniet midis NATO-s dhe vendeve të tjera. Hollësi të mëtejshme në lidhje me këto institucione mund të gjenden në Pjesën VII. Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA) Këshilli NATO-Rusi (KNR) Komisioni NATO-Ukrainë (KNU) Grupi i Bashkëpunimit Mesdhetar (GBM) Grupi i Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit (GNBS) 143

145 Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Lidhja me komitetet kryesore Mbështetje shtabi Dyzet e gjashtë vende (26 vende të NATO-s + 20 vende partnere) Sekretari i Përgjithshëm Krijuar në përputhje me Dokumentin Bazë të KPEA-së të majit Struktura më gjithëpërfshirëse për këshillime politike dhe të sigurisë dhe për rritjen e bashkëpunimit në kuadrin e programit të Partneritetit për Paqe (PpP) Ambasadorësh (përfaqësuesit e përhershëm të vendeve të NATO-s dhe ambasadorët e vendeve partnere); ministror (ministrat e jashtëm dhe të mbrojtjes); takimi (kryetarët e shteteve dhe të qeverive) Mbledhjet e komiteteve vartëse të Këshillit të Atlantikut të Veriut me vendet partnere pjesëmarrëse në KPEA/PpP Mbështetet nga misionet diplomatike dhe zyrat ndërlidhëse të vendeve të KPEA-së dhe nga shtabet e NATO-s. Shumë degë të Shtabit Ndërkombëtar dhe të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar mbështesin drejtpërdrejt ose tërthorazi punën e KPEA-së 144

146 Këshilli NATO-Rusi (KNR) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Lidhja me komitetet kryesore Mbështetje shtabi Të gjitha vendet e NATO-s dhe Federata Ruse Sekretari i Përgjithshëm Krijuar në përputhje me Aktin Themelues NATO- Rusi të 27 majit 1997 dhe me Deklaratën e Kryetarëve të Shteteve dhe Qeverive të Shteteve Anëtare të NATO-s dhe të Federatës Ruse, të nxjerrë nga mbledhja e takimit të tyre në Romë më 28 maj Forum për këshillim, bashkëpunim dhe vendosjen e konsensusit midis NATO-s dhe Rusisë Ambasadorësh; ministror (ministrat e jashtëm dhe të mbrojtjes); takimi (kryetarët e shteteve dhe të qeverive) Jo me nënstrukturë zyrtare. Sidoqoftë, Shefat e Shtabeve/Shefat e Mbrojtjes mblidhen nën kujdestarinë e KNR-së jo më pak se dy herë në vit. Përfaqësuesit ushtarakë mblidhen për çdo muaj. KNR-ja mbështetet gjithashtu nga disa grupe pune të ekspertëve Mbështetet nga shtabet e Rusisë dhe të NATO-s. Shumë degë të Shtabit Ndërkombëtar dhe të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar mbështesin drejtpërdrejt ose tërthorazi punën e KNR-së 145

147 Komisioni NATO-Ukrainë (KNU) Anëtarët Kryetari Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetje shtabi Të gjitha vendet e NATO-s dhe Ukraina Sekretari i Përgjithshëm Në përputhje me Kartën NATO-Ukrainë të korrikut 1997, Këshilli i Atlantikut të Veriut mblidhet periodikisht në kuadrin e Komisionit NATO-Ukrainë, si rregull jo më pak se dy herë në vit, për të vlerësuar ecurinë e marrëdhënieve dhe për të shqyrtuar zhvillimin e tyre të mëtejmë Ambasadorësh; ministror (ministrat e jashtëm dhe të mbrojtjes); takimi (kryetarët e shteteve dhe të qeverive) Një numër komitetesh të larta të NATO-s mblidhen rregullisht me Ukrainën, përfshirë Komitetin Ushtarak në sesion të Përhershëm ose me Shefat e Shtabeve. KNU-ja mbështetet gjithashtu nga disa grupe pune të ekspertëve të tillë si Grupi i Përbashkët i Punës për Reformën e Mbrojtjes Mbështetet nga shtabet e Ukrainës dhe të NATO-s. Shumë degë të Shtabit Ndërkombëtar dhe të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar mbështesin drejtpërdrejt ose tërthorazi punën e Komisionit 146

148 Grupi i Bashkëpunimit Mesdhetar (GBM) Anëtarët Kryetari Zëvendësuesi i Kryetarit Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetje shtabi Të gjitha vendet anëtare të NATO-s Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë Zëvendësi i Ndihmëssekretarit të Përgjithshëm për Çështjet Rajonale, Ekonomike dhe të Sigurisë Organ këshillimor për çështjet mesdhetare Mbledhjet mbahen në nivelin e këshilltarëve politikë dhe, kur është e nevojshme, me përfaqësuesit e vendeve të Dialogut Mesdhetar P/Z Dega për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë Grupi i Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit (GNBS) Anëtarët Kryetari Zëvendësuesi i Kryetarit Roli Nivelet Komitetet vartëse kryesore Mbështetje shtabi Të gjitha vendet anëtare të Aleancës Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë Zëvendësi i Ndihmëssekretarit të Përgjithshëm për Çështjet Rajonale, Ekonomike dhe të Sigurisë Organ këshillimor për çështjet e NBS-së Mbledhjet mbahen në nivelin e këshilltarëve politikë me përfaqësues prej çdo vendi të Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit P/Z Dega për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë 147

149

150 PJESA IV ROLI I ALEANCËS NË OPERACIONET PAQERUAJTËSE DHE PAQEMBËSHTETËSE Kapitulli 13 Kapitulli 14 Kapitulli 15 Kapitulli 16 Kapitulli 17 Kapitulli 18 Roli i NATO-s në Bosnje dhe Hercegovinë Konflikti i Kosovës dhe roli i KFOR-it Roli i NATO-s në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë* Roli i NATO-s në Afganistan Roli i NATO-s në Irak Roli i NATO-s në Darfur

151

152 KAPITULLI 13 ROLI I NATO-S NË BOSNJE DHE HERCEGOVINË Që prej përfundimit të Luftës së Ftohtë, NATO është përfshirë gjithnjë e më shumë në operacionet paqeruajtëse dhe paqembështetëse, duke dërguar trupat e saj në mbështetje të interesave më të gjera të bashkësisë ndërkombëtare dhe duke punuar ngushtësisht me organizata të tjera për të ndihmuar në zgjidhjen e problemeve të rrënjosura thellë, për të lehtësuar vuajtjet dhe për të krijuar kushte në të cilat proceset e paqes të mund të bëhen të mëvetësishme. Tre operacionet e para paqembështetëse të NATO-s u zhvilluan në Evropë, në Bosnje dhe Hercegovinë, në Kosovë dhe në ish- Republikën Jugosllave të Maqedonisë*, sidoqoftë nevoja për paqevendosje afatgjatë është e përbotshme. Ministrat e jashtëm të NATO-s e pranuan këtë fakt në një mbledhje në Reikjavik, Islandë, në maj 2002, nëpërmjet pohimit se: Për të zbatuar gamën e plotë të misioneve të saj, NATO duhet të jetë në gjendje që të vërë në veprim trupa që mund të lëvizin me shpejtësi, kudo që të jetë e nevojshme. Ato duhet të kryejnë operacione në zona të largëta dhe me kohëzgjatje të madhe dhe të realizojnë objektivat e tyre. Ky vendim, faktikisht, i hapi rrugën NATO-s për të përqendruar trupa, për herë të parë, jashtë zonës Euro-Atlantike, në Afganistan më Që atëherë, Aleanca është përfshirë edhe në Irak e në Darfur të Sudanit. Bosnja dhe Hercegovina u bë teatri i shumë veprimeve të para luftarake për NATO-n dhe vendimet e marra në përgjigje të situatës në atë vend, kanë ndihmuar për t i dhënë formë ecurisë së Aleancës dhe për të zhvilluar aftësitë e saj paqeruajtëse dhe paqembështetëse. Në gusht dhe shtator 1995, Aleanca kreu një fushatë ajrore në Bosnje dhe Hercegovinë. Ajo ndihmoi në dhënien fund të Luftës së Bosnjes dhe, që më pas, mundësoi atje një operacion paqeruajtës për 9 vjet, nga dhjetori 1995, deri në dhjetor Megjithëse në dhjetor 2004, NATO ia dorëzoi Bashkimit Evropian përgjegjësinë e ruajtjes së sigurisë së përditshme në Bosnje dhe Hercegovinë, Aleanca vazhdon të mbajë një shtab ushtarak në Sarajevë, që merret kryesisht me reformën e mbrojtjes në Bosnje e Hercegovinë dhe me përgatitjen e vendit për anëtarësim në programin e Partneritetit për Paqe. Baza politike për rolin e Aleancës në operacionet paqeruajtëse u vendos në një mbledhje të ministrave të jashtëm të NATO-s në Oslo, në qershor Në atë mbledhje, ministrat e jashtëm shpallën gatishmërinë e tyre për veprimtaritë paqeruajtëse nën përgjegjësinë e Konferencës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (KSBE, më pas e riemërtuar Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë, ose OSBE), për çdo rast më vete dhe 151

153 në përputhje me procedurat e veta. Kjo përfshinte edhe vënien në dispozicion të mjeteve dhe ekspertizës së Aleancës për operacionet paqeruajtëse. Në dhjetor 1992, Aleanca shpalli se ishte gjithashtu e gatshme për të mbështetur operacione paqeruajtëse, nën autoritetin e Këshillit të Sigurimit të KB-së. Sepse është ai që ka përgjegjësinë kryesore për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare. Duke shqyrtuar paqeruajten dhe sanksionet, apo masat e përforcimit të embargos, tanimë të ndërmarra nga vendet e NATO-s, veç e veç dhe si Aleancë, për të mbështetur zbatimin e rezolutave të Këshillit të Sigurimit të KB-së në lidhje me konfliktin në ish-jugosllavi, ministrat e jashtëm të NATO-s dëshmuan se Aleanca ishte e gatshme t i përgjigjej konkretisht nismave të mëtejshme që mund të ndërmerrte Sekretari i Përgjithshëm i KB-së për kërkimin e mbështetjes së Aleancës në këtë fushë. Ndërmjet viteve 1992 dhe 1995, Aleanca mori disa vendime të rëndësishme, që çuan në operacione për vëzhgimin dhe, në vijim, për detyrimin e zbatimit të një embargoje dhe sanksioneve të KB-së në Adriatik dhe të ndërprerjes së kalimeve ajrore mbi Bosnje dhe Hercegovinë, të përcaktuar nga KB-ja si zonë e ndalimit të fluturimeve. Aleanca gjithashtu siguroi mbështetje ajrore të afërt për Forcën Mbrojtëse të KB-së (FMKB) dhe autorizoi goditjet ajrore që do të zhbllokonin rrethimin e Sarajevës dhe zonave të tjera të kërcënuara dhe që ishin përcaktuar nga KB-ja, si zona të sigurta. Më 30 gusht 1995, aeroplanët e NATO-s kryen një varg goditjesh të përpikta kundër objektivave të përzgjedhur në pozicionet e mbajtura nga serbët në Bosnje dhe Hercegovinë. Kjo shënoi fillimin e Operacionit të Forcës së Paramenduar, fushata e parë ajrore e NATO-s, që zgjati deri më 15 shtator. Operacioni shkatërroi ndërlidhjen e serbëve të Bosnjes dhe, i ndërthurur me një përpjekje të vendosur diplomatike, ndihmoi për t i hapur rrugën një armëpushimi të vërtetë, për më tepër, ai përgatiti terrenin për bisedime të suksesshme paqeje në Dejton, Ohajo, Shtetet e Bashkuara. Marrëveshja e Paqes së Dejtonit Sipas kushteve të Marrëveshjes Bazë të Përgjithshme për Paqe në Bosnje dhe Hercegovinë, zakonisht e përmendur si Marrëveshja e Paqes së Dejtonit (MPD), nënshkruar në Paris më 14 dhjetor 1995, për të mbikëqyrur zbatimin e aspekteve ushtarake të marrëveshjes, u krijua një Forcë Zbatuese (e njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze IFOR Implementation Force) e drejtuar nga NATO, me trupa dhe me një afat qëndrimi njëvjeçar. Forca u vu në veprim më 16 dhjetor dhe kalimi i kompetencave nga Komandanti i forcave të KB-së tek Komandanti i IFOR-it, ndodhi katër ditë më vonë, duke i grupuar që të gjitha forcat e NATO-s dhe ato jashtë NATO-s që merrnin pjesë në operacion, nën komandën e IFOR-it. 152

154 Prej 19 janarit 1996, palët në MDP tërhoqën trupat e tyre nga zona e ndarjes, në të dyja anët e vijës së pranuar të ndalimit të zjarrit dhe, prej 3 shkurtit, të gjitha trupat u tërhoqën për në rajonet ku do të vendoseshin sipas kushteve të Marrëveshjes. Dorëzimi i territoreve midis etnive të Bosnjes dhe Hercegovinës përfundoi më 19 mars dhe kështu u krijua një zonë e re ndarjeje. Në fund të qershorit, u krye magazinimi i armëve të rënda dhe çmobilizimi i trupave të kërkuara, në përputhje me MPD-në. Pas më shumë se katër vite konflikti dhe dështimit të përsëritur të nismave ndërkombëtare për t i dhënë fund atij, brenda më pak se gjashtë muajsh, u hodhën themelet për paqen dhe sigurinë e ardhshme të Bosnjes dhe Hercegovinës. IFOR-i dha një ndihmesë të ndjeshme për krijimin e një mjedisi të sigurt e të favorshëm për rindërtimin civil dhe politik. Gjithashtu siguroi mbështetje për detyrat civile, duke punuar nga afër me Zyrën e Përfaqësuesit të Lartë (ZPL), Forcën Policore Operative Ndërkombëtare (FPON), Komitetin Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq (KNKK), zyrën e Komisionerit të Lartë të KB-së për Refugjatët (KLKBR), Tribunalin Penal Ndërkombëtar për ish-jugosllavinë (TPNJ) dhe shumë agjenci të tjera, duke përfshirë mbi 400 organizata jo qeveritare aktive në zonë. IFOR-i, gjithashtu ndihmoi Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE), në përgatitjen, drejtimin dhe vëzhgimin e zgjedhjeve të para të lira në shtator 1996 dhe, pas këtyre zgjedhjeve, mbështeti ZPL-në për dhënien e ndihmës ndaj subjekteve të Bosnjes dhe Hercegovinës në krijimin e institucioneve të reja të përbashkëta. Veç kësaj, xhenierët ushtarakë të IFORit riparuan dhe rihapën rrugë e ura dhe luajtën një rol jetësor në përpjekjet çminuese, riparimin e hekurudhave, hapjen e aeroporteve për trafikun civil, riaktivizimin e furnizimit me gaz, ujë dhe energji elektrike, rindërtimin e shkollave e spitaleve dhe rregullimin e instalimeve kryesore të telekomunikacionit. Nga IFOR-i në SFOR Në nëntor dhe dhjetor 1996, filloi zbatimi i një plani dyvjeçar përforcimi, nën kujdesin e Këshillit të Zbatimit të Paqes, nga një grup i posaçëm, i përbërë nga vende dhe organizata ndërkombëtare që mbështetën procesin e paqes. Mbi bazën e këtij plani dhe të studimit të vetë Aleancës mbi rrugëzgjidhjet për sigurinë, ministrat e jashtëm dhe ata të mbrojtjes të vendeve të NATO-s, arritën në përfundimin se zvogëlimi i pranisë ushtarake ishte i nevojshëm për të siguruar qëndrueshmërinë e duhur për përforcimin e paqes në këtë zonë. Ata ishin të mendimit se NATO duhej të organizonte dhe të drejtonte një Forcë Stabilizuese (SFOR) prej trupash të përgatitura. Kjo forcë e nisi veprimtarinë më 20 dhjetor 1996, me një mandat të ri 18-mujor, pikërisht ditën që mbaroi mandati i IFOR-it. 153

155 Në përputhje me Rezolutën 1088 të Këshillit të Sigurimit të KB-së, të 12 dhjetorit 1996, SFOR-i u bë pasardhësi i ligjshëm i IFOR-it, detyra kryesore e të cilit ishte të ndihmonte në zhvillimin e një mjedisi të sigurt, mjaft të nevojshëm për përforcimin e paqes. Një tjetër forcë pasuese u riquajt SFOR dhe vazhdoi të vepronte në mënyrë të ngjashme, për të parandaluar rikthimin e armiqësive dhe për të ndihmuar në krijimin e kushteve të nevojshme për zbatimin e aspekteve civile të MPD-së. Në të njëjtën kohë, Këshilli i Atlantikut të Veriut, projektoi një strategji të përkohshme, që përfshinte uljen e përshkallëzuar të niveleve të trupave, për arsye se kalimi i përgjegjësive në institucionet kompetente të përbashkëta, në autoritetet civile dhe në organizmat ndërkombëtare ishte tashmë një mundësi reale. Ndërkohë që situata në Bosnje dhe Hercegovinë po bëhej më e qëndrueshme, NATO reformoi dhe zvogëloi numrin e Forcës Stabilizuese. Në fillim të 2002-it, ajo ishte pakësuar nga trupa që kishte kur u krijua, në afërsisht , të vëna në dispozicion nga 17 vende anëtare të NATO-s dhe 15 vende jo anëtare, përfshirë në të dhe një kontingjent të trupave ruse. Një numër i madh vendesh jo anëtare të NATO-s, disa prej të cilëve tashmë janë anëtarësuar, morën pjesë në periudha të ndryshme në IFOR dhe në SFOR, përfshirë këtu: Argjentinën, Austrinë, Bullgarinë, Egjiptin, Estoninë, Finlandën, Irlandën, Jordaninë, Letoninë, Lituaninë, Marokun, Rumaninë, Sllovakinë, Slloveninë, Suedinë, Shqipërinë dhe Ukrainën. Nga janari i 2003-it, u bënë shkurtime të mëtejshme në SFOR. Ato e çuan në numrin e trupave, duke u siguruar se do të kishte një mbështetje prej forcave strategjike rezervë, kur mund të kërkohej një gjë e tillë, por edhe në vazhdimësinë e mandatit të ndihmës për ruajtjen e një mjedisi të mbrojtur dhe të parrezikuar, në përputhje me MPD-në. Përmirësimet e situatës së përgjithshme të sigurisë në Bosnje dhe Hercegovinë më 2003, duke përfshirë operacionet e suksesshme, të drejtuara nga repartet e asgjësimit të municioneve dhe lëndëve plasëse, për shkatërrimin e sasive të mëdha të granatave, pushkëve, pistoletave, minave dhe municioneve të tjera, i krijuan mundësinë NATO-s që, nga mesi i vitit 2004, të zvogëlonte më tej madhësinë e SFOR-it në një forcë më të kufizuar, me karakter parandalues prej trupash, e mbështetur përsëri nga përforcimet e mundshme. Në të njëjtën kohë, kalimi i suksesshëm më 2003, tek Bashkimi Evropian, i drejtimit të operacionit të NATO-s në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë*, hapi rrugën për vijimësinë e misionit nga BE-ja, që do të pasonte tashmë SFOR-in. Duke pasur parasysh përparimin e bërë në Bosnje dhe Hercegovinë, që prej vendosjes së Forcës së Zbatimit, të drejtuar nga NATO më 1995, si dhe rolin e mëpasshëm pozitiv, të ndërmarrë nga SFOR-i, udhëheqësit e Aleancës pranuan që ta përfundonin operacionin e SFOR-it në fund të vitit

156 Më 2 dhjetor 2004, Bashkimi Evropian rigrupoi një forcë të re në Bosnje dhe Hercegovinë, EUFOR-in, me Operacionin Altea. EUFOR-i përfiton nga mbështetja e vazhdueshme e NATO-s, në përputhje me marrëveshjet Berlin Plus, të nënshkruara midis dy organizatave (përshkruar në Pjesën VIII). Parapërgatitjet për kalimin e përgjegjësisë për këtë mision u kryen në kuadër të këtyre marrëveshjeve, duke shfrytëzuar ekspertizën e planëzimit të NATO-s dhe duke hapur rrugën për përdorimin e mjeteve dhe aftësive të përbashkëta të Aleancës nga Bashkimi Evropian. Në veçanti, kushtet e marrëveshjeve i mundësuan Zëvendëskomandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë (ZIPFAEV), që të bëhej Komandant i Operacionit Altea. Parapërgatitjet ndihmuan gjithashtu kalimin pa ndërprerje të përgjegjësisë për misionin nga NATO tek Bashkimi Evropian, gjë që solli përdorimin e efektshëm të burimeve dhe shmangu përpjekjet e tepërta. Megjithëse roli i NATO-s, si realizuese kryesore e sigurisë në Bosnje dhe Hercegovinë, përfundoi me kryerjen e misionit të SFOR-it, vazhdimi i angazhimit të Aleancës në këtë vend shfaqet në mënyra të tjera. Më 2 dhjetor 2004, Aleanca vendosi një shtab ushtarak në vend, si shenjë të një pranie ushtarake, për të ndihmuar autoritetet kombëtare në fushën e reformës së mbrojtjes dhe në përgatitjen për pjesëmarrje të mundshme, të ardhshme në programin e Partneritetit për Paqe. Shtabi ka ndërmarrë gjithashtu disa detyra të mbështetjes operative, si luftën kundër terrorizmit, mbështetjen ndaj Tribunalit Penal Ndërkombëtar për ish-jugosllavinë (TPNJ), brenda mundësive dhe mjeteve në dispozicion të shtabit, për ndalimin e personave që janë akuzuar për krime lufte dhe shkëmbimin e informacionit të zbulimit me Bashkimin Evropian. NATO vazhdon të japë mbështjetjen e saj praktike për përpjekjet e Bosnjes dhe Hercegovinës për t u bashkuar në Partneritetin për Paqe (PpP) dhe në Këshillin e Partneritetit Euro-Atlantik, nëpërmjet veprimtarive të organizuara në kuadrin e një Programi Bashkëpunimi e Sigurimi konkret të NATO-s me këtë vend. Në veprimtaritë e programit të vitit 2004 u përfshinë mbledhje pune kërkimore për hartimin e buxhetit të mbrojtjes së qeverisë për vitin 2005 dhe përgatitjet e buxhetit të mbrojtjes për periudhën Po ashtu, më 2004, u mbajt një mbledhje pune kërkimore plotësuese, në Shkollën e NATO-s në Oberamergau, për të shqyrtuar rrugët për forcimin e bashkëpunimit praktik dhe të institucioneve të sapokrijuara të mbrojtjes në Bosnje e Hercegovinë dhe për të përzgjedhur veprimtari të mundshme të PpP-së. Kjo për faktin se vendi tanimë ishte në gjendje që të merrte pjesë në to. Më 2005 u hartua një program i ri bashkëpunimi, që i përshtatej nevojave të vendit dhe që kishte si synim, familjarizimin e personelit ushtarak dhe civil me mundësitë dhe kërkesat e programit të PpP-së. 155

157

158 KAPITULLI 14 KONFLIKTI I KOSOVËS DHE ROLI I KFOR-IT Që prej qeshorit 1999, NATO ka drejtuar një operacion paqeruajtës në Kosovë, në mbështetje të përpjekjeve të gjithanshme ndërkombëtare për vendosjen e paqes dhe të stabilitetit në krahinën ku ishte konflikti. Forca e Kosovës, e drejtuar nga NATO (e njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze KFOR Kosovo Force), u përqendrua menjëherë pas fushatës ajrore 78-ditore, të nisur nga Aleanca në maj 1999, për të ndaluar dhe për t i dhënë fund fatkeqësisë njerëzore që ishte zgjeruar në atë kohë. Ajo fushatë, që ishte e dyta për NATO-n, u krye pas një periudhe mbi njëvjeçare luftimesh në krahinë dhe pas dështimit të përpjekjeve ndërkombëtare për zgjidhjen e konfliktit me mjete diplomatike. Gjendja mjaft e acaruar në Kosovë, që vinte si rrjedhojë e vendosjes më 1989 të sundimit të drejtpërdrejtë nga Beogradi të kësaj krahine, të mbizotëruar nga shqiptarë, në fund të shkurtit 1998 shpërtheu në dhunë midis ushtrisë e policisë serbe dhe shqiptarëve të Kosovës. Bashkësia ndërkombëtare u shqetësua së tepërmi për zgjerimin e konfliktit, për pasojat e tij në sferën humanitare dhe rrezikun e përhapjes në vende të tjera, si dhe për mospërfilljen e Presidentit Sllobodan Millosheviç ndaj përpjekjeve diplomatike, që synonin zgjidhjen me mjete paqësore të krizës dhe të rolit destabilizues të krijuar nga militantët shqiptarë të Kosovës. Më 13 tetor 1998, Këshilli i Atlantikut të Veriut autorizoi urdhrat për fillimin e veprimeve luftarake, për goditjet ajrore të NATO-s, në mbështetje të përpjekjeve diplomatike për ta detyruar regjimin e Millosheviçit që të tërhiqte trupat nga Kosova, të bashkëpunonte për dhënien fund të dhunës dhe të lehtësonte kthimin e të shpërngulurve në shtëpitë e tyre. Në vijim të nismave të mëtejshme diplomatike, Presidenti Millosheviç pranoi të bindet dhe goditjet ajrore u pezulluan. Masa të mëtejshme u morën në mbështetje të rezolutave të Këshillit të Sigurimit të KB-së që kërkonin t i jepej fund konfliktit, duke përfshirë krijimin e një Misioni të Verifikimit për Kosovën nga Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE) dhe një mision zbulimi ajror nga NATO, si dhe një forcë operative ushtarake e NATO-s, për të ndihmuar në shpërnguljen e anëtarëve të Misionit të Verifikimit në rast konflikti të mëtejshëm. Situata në Kosovë u përkeqësua përsëri në fillim të vitit 1999, pas një vargu veprimesh provokuese nga të dyja palët dhe përdorimit të dhunës së tepruar nga ushtria dhe policia serbe. Kjo përfshiu masakrën e 40 civilëve të paarmatosur, në fshatin Raçak, më 15 janar. Përpjekjet e ripërsëritura ndërkombëtare, për t i dhënë një shtysë të re politike gjetjes së një zgjidhjeje 157

159 paqësore të konfliktit, përfunduan në mbledhje bisedimesh, në Londër dhe në Paris. Në bisedime u përfshinë palët në konflikt, me ndërmjetësimin ndërkombëtar. Por këto bisedime dështuan dhe, në mars 1999, forcat ushtarake dhe policore serbe e rritën fuqinë e operacioneve të tyre, me përforcime të tjera trupash dhe mjetesh të blinduara në rajon, në kundërshtim të hapur me marrëveshjet e arritura. Me dhjetëra mijëra njerëz filluan të lënë shtëpitë e tyre, të detyruar nga kjo mësymje sistematike. Një përpjekje e fundit e pasuksesshme u bë nga Ambasadori amerikan Riçard Hollbruk për të bindur Presidentin Millosheviç që të ndryshonte politikat e tij. Më 24 mars 1999, pasi ishin përdorur të gjitha rrugët diplomatike, NATO filloi fushatën ajrore kundër regjimit të Millosheviçit. Objektivat politikë të NATO-s ishin ndalimi i verifikueshëm i dhunës, shtypjes dhe i të gjitha veprimeve ushtarake; tërheqja nga Kosova e personelit ushtarak, forcave policore dhe paramilitariste; vendosja në Kosovë e një pranie ushtarake ndërkombëtare; kthimi i sigurt dhe pa kushte i të gjithë refugjatëve dhe njerëzve të zhvendosur dhe hyrje e papenguar e organizatave të ndihmës humanitare dhe krijimi i një marrëveshjeje politike për Kosovën, në përputhje me ligjin ndërkombëtar dhe Kartën e Kombeve të Bashkuara. Pas përpjekjeve diplomatike të Rusisë dhe Bashkimit Evropian të 3 qershorit, u arrit që më 9 qershor, të përfundonte një Marrëveshje Teknike Ushtarake midis NATO-s dhe Republikës Federale të Jugosllavisë. Ditën e nesërme, pas konfirmimit të fillimit të tërheqjes së forcave jugosllave nga Kosova, NATO shpalli pezullimin e fushatës ajrore. Më 10 qershor, nëpërmjet Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të KB-së, u mirëprit pranimi nga Republika Federale e Jugosllavisë i parimeve për një zgjidhje politike, duke përfshirë një fund të menjëhershëm të dhunës dhe një tërheqje të shpejtë të trupave të saj ushtarake, policore dhe paramilitariste dhe vendosjen e një pranie ndërkombëtare të efektshme civile dhe të sigurisë, me pjesëmarrjen mbizotëruese të NATO-s. Forca e Kosovës e drejtuar nga NATO Më 12 qershor 1999 hynë në Kosovë forcat e para të KFOR-it. Më 20 qershor përfundoi tërheqja e plotë e forcave serbe. Detyrat e KFOR-it përfshinin ndihmën për kthimin ose rivendosjen e personave të zhvendosur dhe refugjatëve, rindërtimin dhe çminimin, ndihmën mjekësore, sigurinë dhe rendin publik, mbrojtjen e pakicave etnike, ruajtjen e objekteve fetare, sigurimin e kufirit, ndalimin e kontrabandës së armëve në kufi, zbatimin e një programi të gjerë amnistie për armët, municionet dhe lëndët plasëse për të gjithë Kosovën, shkatërrimin e armëve dhe mbështetjen për ngritjen e institucioneve civile, ligjit 158

160 dhe rregullit, sistemit gjyqësor dhe atij penal, procesit zgjedhor dhe aspekteve të tjera të jetës politike, ekonomike dhe shoqërore të krahinës. KFOR-i përbëhej fillimisht nga një personel prej vetash, nga vendet anëtare të NATO-s, vendet partnere dhe vendet që nuk bëjnë pjesë në NATO, nën një komandë dhe drejtim të njësuar. Nga fillimi i vitit 2002, KFOR-i u zvogëlua në rreth trupa. Përmirësimet në mjedisin e sigurisë mundësuan NATO-n që të pakësonte nivelet e trupave të KFOR-it në rreth nga qershori i 2003-it dhe në nga fundi i atij viti. Në mars të vitit 2004, u vërejt një kthim pas në përparimin drejt një Kosove të qëndrueshme, shumetnike dhe demokratike, kur dhuna e ringjallur shpërtheu midis shqiptarëve dhe serbëve, duke përfunduar me sulmin ndaj forcave të KFOR-it. Kjo solli zbatimin e planeve të NATO-s për situata të jashtëzakonshme, duke përforcur fuqinë ekzistuese të KFOR-it me dërgimin e menjëhershëm të rreth 2500 trupave të tjera plotësuese. Në pritje të zgjidhjes së statusit të Kosovës nuk ka gjasa që Aleanca të ndërmarrë shkurtime të mëtejshme të forcave të KFOR-it. Ndërkohë, masat që lejojnë kthimin e refugjatëve, reformën ekonomike dhe standardet e tjera, janë përcaktuar nga Kombet e Bashkuara si kushtet e nevojshme për normalizim. Në Takimin e Stambollit, kryetarët e shteteve dhe qeverive të NATO-s dënuan ringjalljen e dhunës etnike që ndodhi në mars 2004 dhe ripohuan zotimin e NATO-s për një Kosovë të sigurt, të qëndrueshme dhe shumetnike, bazuar në zbatimin e plotë të Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara. Ata gjithashtu përsëritën mbështetjen e tyre për politikën e pranuar të Standardeve përpara Statusit dhe për Mekanizmin e Shqyrtimit të Standardeve të lidhur me të. Përpara shqyrtimit të hollësishëm të Procesit të Zbatimit të Standardeve, të programuar për në fund të vitit 2005, në mbledhjen e tyre në Bruksel, në dhjetor 2004, ministrat e mbrojtjes së NATO-s pranuan të ruajnë një forcë ushtarake të fuqishme të KFOR-it gjatë vitit Ndërkohë, në gusht 2005, Këshilli i Atlantikut të Veriut vendosi të ndryshonte strukturën e KFOR-it, duke zëvendësuar katër brigadat shumëkombëshe ekzistuese me pesë grupe operative. Kjo reformë do të realizohet në mënyrë të përshkallëzuar dhe do të lejojë një ndryshueshmëri më të madhe, për shembull, me heqjen e kufizimeve në lëvizjen ndërkufitare të njësive të vendosura në sektorë të ndryshëm të Kosovës. Lëvizja nga brigada në grup operativ, gjithashtu do t i kushtojë një rëndësi më të madhe operacioneve të zbulimit, duke rritur bashkëpunimin e grupeve operative me policinë dhe me popullsinë lokale për grumbullimin e informacionit. 159

161 Mbështetja për vendet fqinje Si pasojë e konfliktit në Kosovë, vendet e rajonit u përballën me probleme të mëdha humanitare, politike dhe ekonomike. Në pikën kulmore të krizës së Kosovës, mbi të shpërngulur mbërritën në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë*, mbi në Shqipëri dhe rreth në Malin e Zi. Afërsisht shkuan në Bosnje dhe Hercegovinë dhe mbi u larguan në vende të tjera. Brenda në Kosovë, rreth njerëz mbetën të pastrehë. Për të ndihmuar në lehtësimin e gjendjes humanitare në vend, forcat e NATO-s dërguan nëpërmjet ajrit me mijëra tonë ushqime dhe pajisje. Deri në fund të majit 1999, në rajon u transportuan mbi 4666 tonë ushqime dhe ujë, 4325 tonë mallra të tjera, 2624 tonë tenda si dhe afërsisht 1600 tonë furnizime mjekësore. Në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë*, trupat e NATO-s ndërtuan kampe refugjatësh, qendra për pritjen e refugjatëve dhe pika furnizimi me ushqim për raste të jashtëzakonshme dhe transportuan me qindra tonë ndihma humanitare për njerëzit në nevojë. Në Shqipëri, NATO dërgoi forca të mjaftueshme për të siguruar forma të ngjashme ndihme dhe ndihmoi KLRKBnë, nëpërmjet bashkërendimit të transportimit ajror të ndihmave humanitare dhe për të mundësuar dërgimin e refugjatëve në vende të tjera të sigurta, duke përfshirë dhe shumë vende të NATO-s. Këto fluturime u përforcuan me aeroplanë të siguruar nga vendet anëtare të NATO-s. Qendra Euro-Atlantike e Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive (QEABMF), e krijuar në NATO në qershor 1998, luajti gjithashtu një rol të rëndësishëm në bashkërendimin e mbështetjes për operacionet lehtësuese të KLRKB-së. Prej vitit 1998 deri në dhjetor 2002, një Celulë e PpP-së të NATO-s ka funksionuar në Tiranë për të ndihmuar qeverinë për programet dhe procedurat e PpP-së. Në qershor 2002, NATO emëroi një Përfaqësues të Lartë Ushtarak në Shqipëri, me shtabin në Tiranë. Roli i këtij Përfaqësuesi të Lartë Ushtarak është të këshillojë Tiranën mbi aspektet ushtarake të reformës në fushën e sigurisë, duke përfshirë ristrukturimin e forcave të armatosura shqiptare dhe mbi aspektet ushtarake të Planit të Veprimit për Anëtarësim dhe të Procesit të Planëzimit e të Rishikimit të PpP-së, në të cilat Shqipëria është pjesëmarrëse. Shtabi i NATO-s në Tiranë përfshin një Ekip Këshillimor të NATO-s, i cili ndihmon Përfaqësuesin e Lartë Ushtarak në zbatimin e këtyre detyrave. Një detyrë tjetër që i ishte caktuar Shtabit të NATO-s në Tiranë ka qenë sigurimi i mbështetjes për operacionet e drejtuara nga NATO në rajon. Një ndihmesë e rëndësishme për operacionet e NATO-s, është dhënë gjithashtu nga vetë Shqipëria, nëpërmjet lejimit mbi territorin e saj të fluturimeve me karakter vrojtimi e zbulimi, si dhe në bashkëpunimin midis policisë kufitare shqiptare dhe njësive ushtarake të KFOR-it për çështjet e sigurimit të kufijve. 160

162 KAPITULLI 15 ROLI I NATO-S NË ISH-REPUBLIKËN JUGOSLLAVE TË MAQEDONISË* Me kërkesën e autoriteteve të Shkupit, NATO u përfshi në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë* për të ndihmuar në sheshimin e konfliktit që po rritej midis qeverisë dhe kryengritësve etnikë shqiptarë. Kjo bëhej me synimin që të parandalohej ajo gjendje që mund të shndërrohej në luftë të një shkalle të gjerë. Në qershor 2001, Presidenti Boris Trajkovski, i ish-republikës Jugosllave të Maqedonisë*, kërkoi mbështetjen e NATO-s për të ndihmuar në çmilitarizimin e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare (UÇK) dhe në çarmatimin e grupeve etnike shqiptare që vepronin në territorin e vendit të tij. Në përgjigje, Këshilli i Atlantikut të Veriut përcaktoi një qëndrim dyplanësh: dënoi sulmet dhe mori masa në mbështetje të qeverisë, kundër veprimtarive ekstremiste, duke nxitur njëherësh qeverinë që të zbuste veprimtarinë ushtarake dhe të miratonte reforma kushtetuese për të rritur pjesëmarrjen e shqiptarëve etnikë në shoqëri dhe politikë. Përfshirja e të dyja palëve në një dialog politik çoi në një plan paqeje dhe armëpushimi. Nënshkrimi i Marrëveshjes Bazë të Ohrit, më 13 gusht 2001, hapi rrugën për hyrjen e trupave të NATO-s në vend, më 27 gusht 2001 dhe për paraqitjen e reformave të brendshme. Misioni 30-ditor, i koduar si Operacioni Korrja e Domosdoshme, kishte për qëllim mbledhjen dhe shkatërrimin e të gjitha armëve, të dorëzuara vullnetarisht nga efektivi i UÇK-së. Në operacion morën pjesë rreth 3500 trupa të NATO-s, përfshirë dhe sigurimin e tyre logjistik. Në përfundim të operacionit u mblodhën afërsisht 3875 armë dhe pajisje të tjera, përfshirë mina dhe lëndë plasëse. Nga fundi i vitit, u kaluan prej parlamentit 15 amendamentet kushtetuese sipas marrëveshjes së paqes. Në shtator 2001, Presidenti Trajkovski, kërkoi një forcë pasuese për të siguruar mbrojtjen e vëzhguesve ndërkombëtarë nga Bashkimi Evropian dhe Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë, të cilët mbikëqyrnin zbatimin e planit të paqes për ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë*. I njohur si Operacioni Dhelpra e Qelibartë, misioni pasues përfshiu rreth 700 trupa të siguruara nga vendet anëtare të NATO-s, nën udhëheqjen gjermane, duke përforcuar rreth 300 trupat e bazuara në vend. Ai filloi më 27 shtator 2001, me një mandat tremujor, që synonte në mbrojtjen e vëzhguesve ndërkombëtarë që mbikëqyrnin zbatimin e planit të paqes dhe u zgjat edhe më pas. Në përgjigje të një kërkese nga Presidenti Trajkovski, NATO pranoi të vazhdonte mbështetjen e ish-republikës Jugosllave të Maqedonisë* 161

163 me një mision të ri, që filloi më 16 dhjetor 2002, i njohur si Operacioni Harmonia Aleate. Këshilli i Atlantikut të Veriut ishte i mendimit se, ndërkohë që Operacioni Dhelpra e Qelibartë ishte drejt përfundimit, një prani tjetër ushtarake ndërkombëtare ishte ende e nevojshme në vend për të zvogëluar rrezikun e paqëndrueshmërisë. Misioni përbëhej nga elemente operative që do të siguronin mbështetje për vëzhguesit ndërkombëtarë dhe nga elementë këshillimorë që do të ndihmonin qeverinë në rimarrjen e përgjegjësisë për sigurinë në të gjithë vendin. Operacioni Harmonia Aleate, i drejtuar nga NATO, vazhdoi deri më 31 mars 2003, kur përgjegjësia për misionin iu dorëzua Bashkimit Evropian. NATO, më pas, ka ruajtur një prani civile dhe ushtarake në këtë vend për të ndihmuar e këshilluar autoritetet kombëtare mbi zhvillimin e reformave në fushën e sigurisë dhe mbi pjesëmarrjen e vendit në Planin e Veprimit për Anëtarësim (PVA). Shtabi i NATO-s në Shkup, i krijuar për këtë qëllim, përbëhet nga një personel i ndërthurur ushtarak dhe civil prej 120 vetash. Ai nuk është një shtab i karakterit taktik, nën komandën e Përfaqësuesit të Lartë Ushtarak të NATO-s. Duke marrë parasysh dëmtimin dhe prishjen e rrugëve dhe të urave, të shkaktuara nga qarkullimi i shtuar ushtarak dhe përdorimi i rrjetit rrugor, si linja të furnizimit ushtarak, NATO po ndihmon gjithashtu për rindërtimin e tyre, si dhe për projekte të tjera ndërtimore civile në vend. Shtabi i NATO-s në Shkup luan një rol të rëndësishëm në bashkërendimin e këtyre përpjekjeve, që janë duke u ndërmarrë në bashkëpunim me fakultetin e inxhinierisë së ndërtimit të Universitetit të Shkupit. 162

164 KAPITULLI 16 ROLI I NATO-S NË AFGANISTAN NATO ka drejtuar përpjekjet paqeruajtëse ndërkombëtare në Afganistan që nga gushti 2003, duke ndihmuar për krijimin e kushteve në të cilat vendi të mund të gëzonte një qeveri përfaqësuese dhe paqe e siguri te qëndrueshme. Ky operacion i ri në llojin e vet, është i pari për NATO-n përtej zonës Euro-Atlantike. Fillimisht, e kufizuar në ruajtjen e sigurisë në Kabul dhe rrethinat e tij, Aleanca tashmë është duke e zgjeruar misionin për të përfshirë edhe zona të tjera të vendit, nëpërmjet të ashtuquajturave Ekipe të Rindërtimit Krahinor. Në mënyrë të veçantë, NATO synon të përkrahë qeverinë e Afganistanit në ruajtjen e sigurisë brenda zonës së saj të operacioneve, të mbështesë qeverinë në shtrirjen e autoritetit të saj në të gjithë vendin dhe të ndihmojë në sigurimin e një mjedisi të qetë e të sigurt, por dhe të përshtatshëm për zgjedhje të lira e të ndershme, si dhe në vendosjen e rendit ligjor dhe në procesin e rindërtimit. Menjëherë pas rrëzimit të Al-Kaidës dhe talibanëve, në saje të mbështetjes ndërkombëtare, në dhjetor 2001, udhëheqësit afganë u takuan në Bon, Gjermani, për fillimin e procesit të rindërtimit të vendit. Një strukturë e re qeveritare u formua në trajtën e një Autoriteti të Përkohshëm Afgan dhe një Forcë Ndihmëse e Sigurisë Ndërkombëtare (FNSN), u krijua në mbështetje të rezolutave 1386, 1413 dhe 1444 të Këshillit te Sigurimit të Kombeve të Bashkuara për të mundësuar vetë Autoritetin e Përkohshëm që të vepronte me siguri të mjaftueshme në zonën e kryeqytetit, Kabul, dhe rrethinat e tij. Për sigurimin e mëtejshëm të drejtimit të operacioneve të FNSN-së, u nënshkrua një Marrëveshje Teknike Ushtarake e hollësishme midis Komandantit të FNSNsë dhe Autoritetit të Përkohshëm Afgan. FNSN-ja u drejtua fillimisht nga Mbretëria e Bashkuar dhe më pas nga Turqia. Në shkurt 2003, drejtimin e FNSN-së e morën përsipër bashkërisht Gjermania dhe Holanda, duke kërkuar ndërkohë mbështetje nga NATO. Në gusht 2003, vetë Aleanca mori përgjegjësinë e drejtimit të FNSN-së, duke mënjanuar në këtë mënyrë praktikën e mëparshme të caktimit të vendeve vullnetare dhe të afta për marrjen përsipër të drejtimit të misionit çdo gjashtë muaj. Përbërja ndërkombëtare e FNSN-së ka qenë e ndryshme, por qysh prej krijimit të saj, ka përfshirë forca dhe ndihmesa nga të 26 vendet anëtare të NATO-s dhe nga Azerbajxhani, Estonia, Finlanda, Gjeorgjia, Irlanda, Kroacia, ish-republika Jugosllave e Maqedonisë*, Suedia, Shqipëria, Zelanda e Re dhe Zvicra, përveç elementeve të siguruara nga vetë Afganistani. 163

165 Drejtimi politik i FNSN-së është siguruar nga Këshilli i Atlantikut të Veriut, në këshillim me vendet ndihmëdhënëse me trupa jo anëtare të NATO-s. Komanda e Forcave Aleate për Operacionet e NATO-s (e bazuar në Shtabin e Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë, me vendndodhje në Mons, Belgjikë) mban përgjegjësinë për shtabin e operacionit ndërsa Komanda Gjitharmëshe e Forcave Aleate në Brunsum të Holandës vepron si shtab për nivelin operativ. Fillimisht, bërthama e shtabit të FNSN-së në Kabul, u formua nga Qendra e Komandës Gjitharmëshe në Heildelberg, Gjermani. Nga kjo qendër u caktua Komandanti i parë i Forcave Aleate të FNSN-së. Më pas, komanda iu kalua Kanadasë, mandej Eurokorpit, nën komandën franceze, duke vijuar me Turqinë e më tej me Italinë. Forca e përgjithshme e FNSN-së, së bashku me përbërësit e mbështetjes së saj civile, arrin përafërsisht veta. Një plan i ndryshimit periodik të forcave të shtabit të misionit të FNSN-së është hartuar për të siguruar një mbështetje afatgjatë, të paktën deri në shkurt Në janar 2004, NATO emëroi ish-ministrin e Jashtëm turk, Hikmet Cetin, si Përfaqësuesin e saj të Lartë Civil në Afganistan, me përgjegjësinë për të çuar përpara aspektet politike dhe ushtarake të zotimeve të Aleancës në Afganistan. Përfaqësuesi i Lartë Civil punon nën drejtimin e Këshillit të Altantikut të Veriut dhe në bashkëpunim të ngushtë me Komandantin e FNSN-së, Misionin e Ndihmës të KB-së në Afganistan, si dhe me autoritetet afganë dhe organizma të tjerë ndërkombëtarë, të pranishëm në vend. Zgjerimi i FNSN-së Në tetor 2003, Rezoluta 1510 e Këshillit të Sigurimit të KB-së, hapi rrugën për një rol më të gjerë të FNSN-së për mbështetjen e qeverisë së Afganistanit në rajonet e vendit përtej kufijve të kryeqytetit. Në dhjetor 2003, Këshilli i Atlantikut të Veriut autorizoi Komandantin e Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë për të filluar procesin e zgjerimit. Ekipet e Rindërtimit Krahinor, ose ERK-ët, përbëjnë themelin e këtij procesi. Ato janë ekipe të përbëra nga një personel civil dhe ushtarak ndërkombëtar, të ngritura mbi bazën e lidhjeve bashkëpunuese civiloushtarake. Përbërësit ushtarakë të këtyre ekipeve janë përfshirë në hallkat e komandimit të FNSN-së. Roli i tyre kryesor është të përkrahin qeverinë e Afganistanit që të shtrijë autoritetin e saj në një gjerësi më të madhe dhe të ndihmojnë në rritjen e sigurisë në rajon. Kjo përfshin krijimin e marrëdhënieve me autoritetet lokale, rritjen e sigurisë në zonat e tyre të veçanta të veprimit, mbështetjen e veprimtarive të reformave në fushën e sigurisë dhe përdorimin e mjeteve dhe të mundësive në dispozicion të tyre për të mbështetur përpjekjet rindërtuese në krahina. 164

166 Koncepti i ERK-ve është një koncept i ri, i cili po dëshmon se është i frytshëm dhe i vlefshëm për të ndihmuar në krijimin e një mjedisi të sigurt dhe për t iu mundësuar vendeve drejtuese, organizatave ndërkombëtare dhe organizatave jo qeveritare përmbushjen e roleve të tyre, në mbështetjen e qeverisë së Afganistanit për rindërtimin e vendit. Në dhjetor 2003, FNSN-ja mori në dorëzim komandën e ERK-ve, të drejtuar nga gjermanët, në Kunduz, si një projekt fillestar dhe si një hap të parë në procesin e zgjerimit. Deri në fund të vitit 2004, FNSN-ja kishte marrë nën komandën e vet përbërësit ushtarakë të pesë ERK-ve, në veri të Afganistanit, me vendndodhje në Baglan, Faizabad, Kunduz, Maymaneh dhe Mazar-e- Sharif. Nga mesi i vitit 2005, NATO gjithashtu mori përsipër përgjegjësinë e katër ERK-ve, në perëndim të vendit, në Herat, Farah, Shagsharan dhe Kal eh-nau, duke e çuar në nëntë numrin e ERK-ve, të drejtuara nga NATO dhe duke mbuluar afërsisht 50 përqind të territorit të Afganistanit. NATO ka vendosur gjithashtu të marrë në dorëzim ERK-ë të tjerë, në jug dhe në lindje të Afganistanit, për të cilët mund të kërkohet një bashkëveprim më i madh me Operacionin Liria e Qëndrueshme, të drejtuar nga SHB-ja. Përbërja dhe shtrirja gjeografike e ERK-ve përcaktohet nga autoritetet ushtarake të NATO-s dhe vendet drejtuese. Ato duhet të këshillohen ngushtë me Misionin Ndihmës të KB-së në Afganistan dhe me autoritetet afgane dhe duke u mbështetur në situatën e veçantë të krahinave ku veprojnë. Në objektivat e posaçëm të ERK-ve të veçuara, merren parasysh faktorë të tillë, si situata e sigurisë lokale, gjendja e rindërtimit dhe prania e agjencive të tjera ndërkombëtare. Përbërës të tjerë të FNSN-së Përveç ERK-ve, në FNSN-në përfshihen edhe tre përbërës të tjerë kryesorë. Këta janë: Shtabi i FNSN-së që komandon Brigadën Shumëkombëshe të Kabulit dhe kryen detyra operative në zonën e tij të përgjegjësisë, duke mbajtur ndërlidhje bashkëveprimi dhe duke ndihmuar Kombet e Bashkuara në punën e tyre, autoritetet afgane, organizatat qeveritare dhe ato jo qeveritare dhe forcat e koalicionit në Afganistan, të drejtuara nga SHB-ja (Operacioni Liria e Qëndrueshme). Brigada Shumëkombëshe e Kabulit, që përbën shtabin taktik të FNSN-së dhe përgjigjet për planëzimin dhe kryerjen e përditshme të patrullimeve dhe të operacioneve bashkëpunuese civilo-ushtarake. 165

167 166 Aeroporti Ndërkombëtar i Kabulit, i cili drejtohet nga Ministria Afgane e Aviacionit Civil dhe Turizmit me ndihmën e FNSN-së. NATO ka një rol plotësues për rindërtimin e aeroportit të Kabulit, bashkë me përfaqësuesit e organizmave të tjerë kombëtarë dhe ndërkombëtarë të interesuar për të. FNSN-ja mbështeti gjithashtu drejtimin e punimeve nga Lloja Xhirga Kushtetuese, apo këshilli i lartë, i përbërë afërsisht nga 500 udhëheqës afganë, që u mbajtën nga dhjetori 2003 deri në fillim të janarit 2004 dhe gjatë gjithë procesit ndihmoi autoritetet afgane në ruajtjen e sigurisë për Kabulin. Ratifikimi i kushtetutës së re, të miratuar nga Lloja Xhirga, hodhi themelin për krijimin e institucioneve demokratike dhe hapi rrugën për zgjedhje kombëtare të lira dhe të drejta. Në përgjigje të një kërkese nga Presidenti Afgan Hamid Karzai, FNSN-ja gjithashtu siguroi mbështetje gjatë periudhës së zgjedhjeve presidenciale, në vjeshtë 2004 dhe zgjedhjeve lokale e parlamentare të vjeshtës Ndonëse përgjegjësia kryesore për organizimin e zgjedhjeve presidenciale binte mbi qeverinë afgane, të ndihmuar nga Misioni Ndihmues i Kombeve të Bashkuara në Afganistan (MNKBA), forca të tjera u vunë në dispozicion, duke përfshirë Forcën Spanjolle të Ndërhyrjes së Shpejtë, të përqendruar në Marzare-Sharif dhe një forcë rezervë italiane e bazuar në Kabul. U sigurua edhe mbështetje plotësuese me aeroplanë dhe helikopterë holandezë e britanikë dhe një batalion amerikan ishte i gatshëm për ndërhyrje të menjëhershme në rast se do të ishte e nevojshme. Bashkëpunim të ngushtë pati ngado, me agjenci të tjera kombëtare dhe ndërkombëtare që vepronin në terren, duke përfshirë Kombet e Bashkuara, Bashkimin Evropian dhe Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë. Marrëveshja e Bonit e dhjetorit 2001, përcakton reformat institucionale të nevojshme për themelin e stabilitetit, paqes dhe begatisë në pesë fusha të rëndësishme, si luftën kundër lëndëve narkotike, reformën gjyqësore, çarmatimin, çmobilizimin dhe riintegrimin, stërvitjen e Ushtrisë Kombëtare Afgane dhe përgatitjen e forcave policore. Vendet drejtuese dhuruese nga G8 (Grupi i Tetëshes), janë duke ndihmuar autoritetet afgane në zbatimin e programeve të reformës së sektorit të sigurisë në fushat e lartpërmendura. Japonia është një vend kryesues në mbikëqyrjen e procesit të çmobilizimit, çarmatimit dhe të riintegrimit. Shtetet e Bashkuara drejtojnë përpjekjet ndërkombëtare për stërvitjen e Ushtrisë Kombëtare Afgane. Gjermania ka marrë përsipër drejtimin në përgatitjen e Policisë Kombëtare Afgane. Italia është vendi kryesues në reformën gjyqësore. Mbretëria e Bashkuar po drejton përpjekjet ndërkombëtare për të ndihmuar në luftën kundër prodhimit dhe tregtisë së lëndëve narkotike.

168 Brenda kuadrit të bashkëpunimit NATO-Rusi, po zhvillohet gjithashtu një projekt paraprak i përbashkët i stërvitjeve për të ndihmuar në sigurimin e mjeteve dhe aftësive në rajon, në mënyrë që të veprohet më fuqimisht kundër trafikut të lëndëve narkotike në Afganistan. Procesi i çarmatimit, çmobilizimit dhe riintegrimit nuk është pjesë e mandatit të FNSN-së, por zbatimi i tij ndikon ndjeshëm në operacionet e FNSN-së, kryesisht në Kabul dhe rrethinat. Në mars 2004, një ceremoni jashtë Kabulit, shënoi magazinimin e suksesshëm, në vendruajtje të sigurta, të armëvë të rënda, si tanke, pjesë artilerie, raketa tokë-tokë dhe sisteme të lëshimit të raketave, të zotëruara më parë nga milici të ndryshme në kryeqytet. Ky proces magazinimi, i filluar nga Ministria Afgane e Mbrojtjes, vepron nën një sistem të dyanshëm kontrolli dhe ndalon lëvizjen e këtyre armëve pa marrëveshjen e kësaj ministrie dhe Komandantit të FNSN-së. Një nismë e ngjashme, e zbatuar në Luginën Panjsher, e ndërthurur me procesin e çarmatimit, çmobilizimit dhe riintegrimit të grupeve të armatosura në vend, shërbyen për të përgatitur një program të përbashkët, të paracaktuar për të kontrolluar numrin e madh të armëve që qarkullojnë në Afganistan. 167

169

170 KAPITULLI 17 ROLI I NATO-S NË IRAK Që prej përfundimit të fushatës së vitit 2003 të drejtuar nga SHB-ja në Irak dhe rrëzimit të regjimit të Sadam Huseinit, NATO është përfshirë në mënyra të ndryshme në dhënien e ndihmës gjatë tranzicionit në Irak. Aleanca po përgatit personelin iraken si brenda dhe jashtë Irakut dhe po mbështet zhvillimin e institucioneve të sigurisë për të ndihmuar në ngritjen e forcave të armatosura, të afta për ruajtjen e sigurisë në vend. NATO gjithashtu është duke bashkërenduar procedurën e dhurimit të pajisjeve ushtarake për Irakun dhe po mbështet Poloninë për komandimin e një sektori në Irak. Në maj 2003, Këshilli i Atlantikut të Veriut miratoi ndihmën për të mbështetur Poloninë në drejtim të zbulimit, logjistikës, bashkërendimit të lëvizjes, ripërtëritjes së forcave dhe ndërlidhjes së sekretuar. Vendimi u mor mbi të njëjtën bazë, sikurse vendimi i mëparshëm, për të siguruar forma të përafërta ndihme, ashtu si për Holandën dhe Gjermaninë kur ato së bashku morën përsipër udhëheqjen e Forcës Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare (FNSN) në Afganistan. Vendimi hyri në fuqi menjëherë. Në qershor 2003, në Shtabin e Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë (SHAPE), u mbajt një Konferencë e Rishikimit të Forcës, me pjesëmarrjen e Polonisë dhe vendeve të tjera anëtare dhe partnere të NATO-s për të diskutuar kërkesat për forcën dhe për të përfunduar marrëveshjet për zbatim. Konferenca është pjesë e një procesi planëzimi ushtarak normal për çdo operacion të NATO-s dhe u jep vendeve ndihmuese mundësinë për të diskutuar mbi hollësitë, për të bërë propozime dhe për të përfunduar procesin e ripërtëritjes së forcës. Në shtator 2003, Polonia mori komandën e Divizionit Shumëkombësh (DSH) Qendror Jugor, si pjesë e forcës së stabilizimit në Irak. Ky rol u përforcua nga NATO në tërësi, si dhe nga ndihmesat dypalëshe (përfshirë forca dhe forma të tjera të mbështetjes) nga një sërë vendesh të veçanta të NATO-s dhe ato partnere. Deklaratat e botuara në emër të Këshillit të Atlantikut të Veriut, në fund të vitit 2003 dhe në fillim të 2004-s, theksuan se, pa i paragjykuar vendimet e mëvonshme që mund të merren në lidhje me gjendjen e sigurisë në Irak, përparësia e menjëhershme operative për Aleancën mbetej zbatimi i suksesshëm i rolit që ajo kishte ndërmarrë, nga gushti 2003, në komandimin e Forcës Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare në Afganistan (FNSN). Zbatimi i efektshëm i kësaj detyre do të përbënte kushtin paraprak për çdo vendim të mëvonshëm, që kishte të bënte me zgjerimin e rolit të Aleancës në lidhje me 169

171 Irakun. Megjithatë, roli i Aleancës, përsa i përket përpjekjeve për stabilizimin në Irak, do të mbahej nën shqyrtim të vazhdueshëm. Më 28 qershor 2004, ditën e hapjes së Takimit të NATO-s në Stamboll, sovraniteti i Irakut iu kalua zyrtarisht një Qeverie të Përkohshme të Irakut. Në përgjigje të një kërkese nga Qeveria e Përkohshme e Irakut dhe në vijim të miratimit të njëzëshëm të Rezolutës 1546 të Këshillit të Sigurimit të KB-së, që kërkonte nga organizatat ndërkombëtare dhe rajonale të ndihmonin Forcën Shumëkombëshe në Irak, drejtuesit e NATO-s pranuan të ndihmojnë Qeverinë e Përkohshme për përgatitjen e forcave të saj të sigurisë dhe ngarkuan Këshillin e Atlantikut të Veriut të gjente mënyra për ta zbatuar këtë vendim. Në vazhdim të diskutimeve me Qeverinë e Përkohshme, duke përfshirë vizitat në NATO, në qershor, të Ministrit të Jashtëm të Irakut dhe të Presidentit të Irakut në shtator, u vendos gjithashtu që NATO të siguronte ndihmë të mëtejshme edhe përsa i përkiste ndihmës teknike dhe me pajisje për forcat e sigurisë të Irakut. Më 30 qershor 2004, Këshilli mori vendimin për ngritjen e një Misioni të Zbatimit të Stërvitjes së NATO-s, me një personel ushtarak prej rreth 50 vetash, për të filluar përgatitjen e personelit të përzgjedhur civil e ushtarak për shtabet. Ndryshe nga misionet operative, me pjesëmarrje forcash luftarake, ky ishte një mision i veçantë stërvitjeje i NATO-s, nën drejtimin politik të Këshillit të Atlantikut të Veriut, duke punuar ngushtësisht me autoritetet e Irakut, si dhe me Forcën Shumëkombëshe të drejtuar nga SHB-ja në Irak. Qëllimi i misionit është që të ndihmohet Qeveria e Përkohshme e Irakut për të ndërtuar struktura të përshtatshme të sigurisë kombëtare në një kohë sa më të shpejtë për të realizuar sigurinë e ardhshme të popullit iraken. Sigurimi dhe mbrojtja e vetë misionit kryhet nga Forca Shumëkombëshe dhe nga NATO. Në detyrat e veçanta të misionit përfshiheshin parapërgatitjet për vendosjen e ndërlidhjes së bashkëveprimit me Qeverinë e Përkohshme të Irakut dhe Forcën Shumëkombëshe, ndihma për autoritetet e Irakut në ndërtimin e strukturave të efektshme të sigurisë. Në të përfshiheshin gjithashtu përgatitjet e personelit iraken të përzgjedhur për shtabet në Irak, ndihma në përcaktimin e personelit iraken për t u përgatitur jashtë Irakut, si dhe puna me Qeverinë e Përkohshme dhe Forcën Shumëkombëshe për të përpunuar orientime më të hollësishme që kanë të bëjnë me bashkëpunimin dhe këshillimin për stërvitjen e NATO-s. Në gusht 2004 filloi përgatitja dhe aftësimi i personelit iraken, i përzgjedhur brenda Irakut, si dhe bashkërendimi i realizuar nga NATO, në lidhje me ofertat e vendeve të veçanta për pajisjet dhe stërvitjen. Pas riemërtimit, Misioni Stërvitor i NATO-s, drejtohet nga një gjeneral amerikan, i cili është gjithashtu i ngarkuar me programe të veçanta stërvitjeje të drejtuara nga Forca Shumëkombëshe, duke siguruar kështu bashkëveprimin dhe duke ruajtur ndërkohë natyrën e veçantë të programeve të NATO-s. 170

172 Në tërësi përgjegjësia për programin mbetet mbi Komandantin e Përgjithshëm të Forcave Aleate në SHAPE. Ai raporton, nëpërmjet Komitetit Ushtarak të NATO-s, në Këshillin e Atlantikut të Veriut. SHAPE mbështetet nga Komanda e Forcave Aleate për Transformimin në Norfolk, Virxhinia, Shtetet e Bashkuara. Kjo komandë përgjigjet për bashkëveprimin e përpjekjeve për stërvitjen jashtë Irakut. Në shtator, mbështetur në përfundimet dhe rekomandimet e autoriteteve ushtarake të NATO-s, Aleanca shpalli qëllimin për të dhënë mbështetjen e saj në ngritjen e Qendrës së Doktrinës, Edukimit dhe Stërvitjes të Irakut. Kjo qendër, me vendndodhje në afërsi të Bagdadit, është përqendruar në përgatitjen e drejtuesve për forcat e sigurisë në Irak dhe administron ndihmën e NATO-s për bashkëveprimin e përgatitjes së ofruar nga vende të ndryshme anëtare, në kuadrin dypalësh, si brenda dhe jashtë Irakut. Në tetor 2004, Këshilli i Atlantikut të Veriut miratoi Konceptin e Operacioneve për rritjen e mbështetjes së NATO-s ndaj Qeverisë së Përkohshme të Irakut nëpërmjet stërvitjes së forcave të tij të sigurisë dhe bashkërendimit të ofertave për stërvitjen dhe pajisjet. Koncepti i Operacioneve hodhi bazat për një ngritje të nivelit praktik në çështje thelbësore të ndihmës brenda kuadrit të misionit të veçantë të NATO-s dhe zhvillimit të një plani të hollësishëm operacionesh, të cilin Këshilli i Atlantikut të Veriut e miratoi në nëntor Në fillim të nëntorit 2004, 19 pjesëtarë të forcave të sigurisë së Irakut, morën pjesë në një kurs përgatitor tetëditor në Qendrën e Luftimit Gjitharmësh në Stavanger, Norvegji, e para veprimtari stërvitore e këtij lloji, e kryer jashtë Irakut dhe në përputhje me vendimet e mësipërme. Në përbërjen e pjesëmarrësve përfshiheshin oficerë të lartë ushtarakë dhe punonjës civilë nga Ministria e Mbrojtjes dhe ajo e Brendshme e Irakut. Kursi ishte paracaktuar për t u përqendruar në funksionimin e një shtabi të nivelit operativ dhe shërbeu si një projekt paraprak për vazhdimësinë e përgatitjes, si brenda dhe jashtë Irakut. Kërkesat e Irakut për përgatitjen e mëtejshme nga NATO ose organizata të tjera bashkërendohen nga Qendra e NATO-s për Bashkërendimin e Stërvitjes dhe Pajisjeve. Ajo punon së bashku me një qendër të ngjashme në Bagdad për të bashkërenduar kërkesat e qeverisë së Irakut për stërvitjen dhe pajisjet, me mbështetjen e ofruar nga NATO, si një e tërë, por dhe nga vende të veçanta anëtare të saj. Në Takimin e dhjetorit 2004 në Bruksel, ministrat e jashtëm të NATO-s miratuan zyrtarisht fillimin e zgjerimit të mbështetjes së NATO-s për stërvitjen në Irak. Për rrjedhojë, numri i personelit të stërvitjes dhe i shërbimeve të mbështetjes së Misionit Stërvitor të NATO-s, u zmadhua duke arritur në rreth 300 veta dhe përgatitja e aftësimi i drejtuesve për forcat e sigurisë në Irak u ngrit në një shkallë më të lartë. 171

173

174 KAPITULLI 18 ROLI I NATO-S NËDARFUR Që në korrik 2005, së bashku me Bashkimin Evropian, NATO ka ndihmuar Bashkimin Afrikan në përhapjen e misionit të tij paqeruajtës në Darfur, Sudan, me qëllim që të ndalej vazhdimi i dhunës. Aleanca ka kryer transportimin ajror të paqeruajtësve dhe të policëve civilë të Bashkimit Afrikan për në rajonin e rrënuar nga lufta dhe ka siguruar stërvitje për drejtimin e shtabit ushtarak shumëkombësh dhe atë të zbulimit. Në prill 2005, Bashkimi Afrikan kërkoi nga NATO të shqyrtonte mundësinë e sigurimit logjistik, në mënyrë që ta ndihmonte atë për zgjerimin e operacionit në Darfur, të Misionit të Bashkimit Afrikan në Sudan, për të ndalur dhunën në vazhdim. Në maj, Kryetari i Komisionit të Bashkimit Afrikan, Alpha Kumar Konaré, u bë zyrtari i parë i Bashkimit Afrikan që vizitonte NATO-n për të dhënë shpjegime të hollësishme për ndihmën e kërkuar nga Bashkimi Afrikan. Në qershor, pas këshillimeve të mëtejshme ndërmjet Bashkimit Afrikan, Bashkimit Evropian dhe Kombeve të Bashkuara, NATO zyrtarisht pranoi të mbështeste Bashkimin Afrikan me transportim ajror dhe stërvitje. Më 1 korrik filloi transportimi ajror i NATO-s, i bashkërenduar nga Evropa. Një Celulë e veçantë e Bashkimit Afrikan për Lëvizjen Ajrore, në shtabin e Bashkimit Afrikan në Adis Ababa, Etiopi, bashkërendon lëvizjen e trupave ardhëse në terren. Bashkimi Evropian dhe NATO sigurojnë personelin përkatës në mbështje të celulës, por drejtimin e saj e mban Bashkimi Afrikan. NATO gjithashtu është duke organizuar mbledhje pune kërkimore për ngritjen e aftësive shtabformuese për oficerët e Bashkimit Afrikan, që shërbejnë në Shtabin e Integruar të Forcës Operative të Grupuar në Etiopi. Stërvitja bazohet në planëzimin e nivelit strategjik dhe përqendrohet në teknologjitë dhe teknikat për të krijuar një kuptim dhe analizë të përgjithshme mbi Darfurin dhe për të përcaktuar fushat ku përdorimi i forcave dhe mjeteve të Bashkimit Afrikan mund të ndikojë dhe të përgatisë mjedisin operativ për frenimin e krizës. Në vijim të një kërkese të bërë nga Bashkimi Afrikan, më 16 shtator, NATO vendosi të zgjasë deri në fund të marsit 2006 ndihmën e saj në fushën e transportimit ajror dhe të krijimit të aftësive. 173

175

176 PJESA V LUFTA KUNDËR KËRCËNIMEVE TË REJA DHE ZHVILLIMI I AFTËSIVE TË REJA Kapitulli 19 Kapitulli 20 Roli i Aleancës në luftën kundër terrorizmit dhe përhapjes së armëve të dëmtimit në masë Aftësitë e reja

177

178 KAPITULLI 19 ROLI I ALEANCËS NË LUFTËN KUNDËR TERRORIZMIT DHE PËRHAPJES SË ARMËVE TË DËMTIMIT NË MASË Goditjet terroriste të 11 shtatorit 2001 mbi Nju Jork dhe Uashington, DC, shtynë jo vetëm Shtetet e Bashkuara por të gjithë Aleancën në luftën kundër terrorizmit. Në më pak se 24 orë pas goditjeve, NATO iu drejtua Nenit 5 pikës së mbrojtjes së përbashkët të traktatit të saj themelues për herë të parë në historinë e vet. Rëndësia politike e këtij vendimi qëndron në faktin se Neni 5 përmbledh një zotim prej secilit nga aleatët për ta vlerësuar një sulm mbi ndonjërin ose më shumë prej tyre në Evropë, ose në Amerikën e Veriut, si një sulm kundër të gjithëve. Si pasojë, goditjet terroriste u vlerësuan si një goditje mbi të gjithë anëtarët e Aleancës dhe vendet anëtare dhe ato partnere i dënuan në mënyrë të vendosur e të përsëritur goditjet dhe terrorizmin në të gjitha format e shfaqjes. Ndërlikimet praktike të këtij vendimi ishin të pashembullta, sepse ishte hera e parë që Aleanca përhapte forcat dhe mjetet e tjera në mbështetje të një operacioni sipas Nenit 5. Me kërkesën e Shteteve të Bashkuara, aleatët pranuan të merrnin tetë masa të veçanta për mbështetje. Njëra prej tyre ishte dërgimi i aeroplanëve të Sistemit të Vrojtimit, Paralajmërimit dhe Drejtimit Ajror të NATO-s (AWACS) në Shtetet e Bashkuara për të ndihmuar në patrullimin e hapësirës ajrore amerikane. Operacioni njihet si Mbështetja e Shqiponjës dhe vazhdoi deri në mesin e majit Një masë tjetër ishte fillimi, më 26 tetor 2001, i një operacioni kundërterrorist në Mesdhe, emërtuar Përpjekja e Fuqishme, i cili vazhdon të veprojë ende në rajon. Thirrja dhe kërkesa për ndihmë, sipas Nenit 5 dhe operacionet e tjera për ruajtjen e hapësirës ajrore të SHBA-së dhe patrullimin e Mesdheut, u pasuan nga një tjetër masë e parë domethënëse për NATO-n. Aleanca drejtoi operacionin e saj të parë paqeruajtës jashtë Evropës, kur vendosi, në gusht 2003, të merrte përsipër drejtimin e Forcës Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare (FNSN) në Afganistan. Më pas kjo u shoqërua me misione të tjera jashtë zonës së saj. Paralelisht, po vazhdonte një rishikim i përgjithshëm i aftësive luftarake që nisi në Pragë me Zotimin për Aftësitë dhe me vendimin për të krijuar një Forcë Kundërvepruese të NATO-s (FKN). Këto janë shpjeguar në kapitullin vijues. Veç atyre të lartpërmendura, u fuqizua edhe roli i operacioneve ekzistuese të NATO-s në luftën kundër terrorizmit. NATO paraqiti një varg nismash politike dhe masash praktike në disa fusha të ndryshme për të ndihmuar në luftën kundër terrorizmit. Ajo përshtati një Koncept Ushtarak për Mbrojtjen kundër 177

179 Terrorizmit, fuqizoi bashkëpunimin me vendet partnere nëpërmjet miratimit të Planit të Veprimit të Partneritetit kundër Terrorizmit dhe parashtroi masat kundër përhapjes së armëve të dëmtimit në masë. Për të përmirësuar mbrojtjen kompjuterike, planëzimin e çështjeve civile në raste të jashtëzakonshme dhe mbrojtjen civile, u përforcuan masat kundërterroriste. Këto masa u mbështetën edhe me zotimin për të fuqizuar bashkëpunimin me organizata të tjera ndërkombëtare kundër terrorizmit. Mbështetja fillestare për Shtetet e Bashkuara Më 4 tetor 2001, me kërkesën e Shteteve të Bashkuara, vendet aleate të NATO-s ranë në ujdi për marrjen e tetë masave që do të sillnin zgjerimin e mundësive përzgjedhëse, të përshtatshme për fushatën kundër terrorizmit. Në këto tetë masa përfshiheshin: - Zgjerimi i shkëmbimit të të dhënave të zbulimit. - Ndihmesa ndaj shteteve që kërcënohen si pasojë e mbështetjes së përpjekjeve të koalicionit. - Forcimi i sigurisë për Shtetet e Bashkuara dhe për objektet e tjera të aleatëve nëpër territoret e tyre. - Rezerva plotësuese për mjetet e përzgjedhura të aleatëve që nevojiten për të mbështetur operacionet kundërterroriste. - Të drejta mbulimi ajror për aeroplanët e Shteteve të Bashkuara dhe të vendeve të tjera aleate, për fluturime luftarake lidhur me operacionet kundër terrorizmit. - E drejta e hyrjes në porte dhe në aerodrome. - Përhapja e forcave detare të NATO-s në Mesdheun Lindor. - Përhapja e elementeve të Forcës së Zbulimit të Largët dhe Drejtimit me Patrullim Ajror e NATO-s për mbështetjen e operacioneve kundërterroriste. Siç është përmendur më parë, në maj 2002, Aleanca e përfundoi Operacionin Mbështetja e Shqiponjës. Ky operacion u pasua me përmirësimin e mjeteve, në përshtatje me kushtet e mbrojtjes ajrore amerikane, me forcimin e bashkëpunimit ndërmjet autoriteteve civile dhe ushtarake dhe me një rivlerësim nga SHB-ja të kërkesave të sigurisë së vendit. 178

180 Operacioni Përpjekja e Fuqishme Që prej tetorit 2001, pjesë të veçanta të Forcave të Gatshme Detare të NATO-s kanë kryer veprime luftarake kundërterroriste në Mesdhe. Operacioni i njohur, si Operacioni Përpjekja e Fuqishme, fillimisht ka shfrytëzuar anijet, nëndetëset dhe aeroplanët për të mbajtur nën vëzhgim anijet tregtare në Mesdheun Lindor. Misioni u zgjerua në mars 2003 për të përfshirë në të anijet shoqëruese jo luftarake të vendeve anëtare të Aleancës përgjatë Ngushticës së Gjibraltarit dhe përsëri, në prill 2003, për kontrollin e anijeve të dyshimta që nuk lundronin në përputhje me rregullat e ligjeve ndërkombëtare. Një vit më vonë, operacioni u zgjerua për të gjithë Mesdheun. Operacionet e shoqërimit u pezulluan në dhjetor 2003, por forcat mbetën të gatshme për të ndërmarrë operacione kur të lindë e nevojshme. Që nga fillimi i detyrës së tyre operative më 2001, forcat e caktuara për operacionin në fjalë, kanë sinjalizuar për identifikim mbi anije tregtare në Mesdhe, kanë drejtuar operacione zbulimi me anë të përdorimit të anijeve, nëndetëseve dhe aeroplanëve, me qëllim që të sigurojnë një tablo të përgjithshme të veprimtarisë detare në këtë rajon, kanë kontrolluar afërsisht 100 anije në përputhje me praktikën e ligjeve ndërkombëtare dhe kanë shoqëruar qindra të tjera përgjatë Ngushticës së Gjibraltarit. Përveç Forcave të Gatshme Detare të NATO-s, të cilat ndihmohen nga një numër vendesh anëtare, në këto operacione kanë marrë pjesë patrulla bregdetare amerikane e portugeze dhe aeroplanë të tjerë, aeroplanë, helikopterë dhe fregata spanjolle, si dhe anije daneze, norvegjeze dhe gjermane. Me përhapjen e zonës së operacioneve në të gjithë Mesdheun, më 2003, u zgjerua edhe më shumë hapësira e mbështetjes së mundshme shumëkombëshe të Operacionit Përpjekja e Fuqishme për të përfshirë në të vende partnere të NATO-s dhe vende të Dialogut Mesdhetar. Ndihmesat e ofruara nga Rusia dhe nga Ukraina, në kuadrin e marrëveshjeve të bashkëpunimit NATO-Rusi dhe NATO-Ukrainë, gjithashtu u përshëndetën nga udhëheqësit e Aleancës. Gjatë vendosjes së tyre në Mesdhe, forcat e përfshira në operacion janë thirrur në disa raste për të marrë pjesë në operacione, në situata të jashtëzakonshme si, për shembull, gjatë shpërnguljes së personelit të një platforme shpimi për kërkim nafte në det, të rrezikuar nga erërat e forta dhe deti i dallgëzuar dhe shpëtimi i udhëtarëve nga një traget. Forca Ndihmëse e Sigurisë Ndërkombëtare në Afganistan Operacionet ushtarake të udhëhequra nga Shtetet e Bashkuara në Afganistan pasuan me rrëzimin e regjimit të Talibanit, zëvendësimin e tij 179

181 me një administratë të përkushtuar ndaj paqes e rindërtimit të vendit dhe shkatërrimin e një pjese të madhe të rrjetit të gjerë Al-Kaida në Afganistan e gjetkë. I njohur si Operacioni Liria e Qëndrueshme, kjo përpjekje u mbështet nga shumë vende të NATO-s që siguruan, për shembull, grupe të forcave speciale dhe ndihmuan me aeroplanë dhe anije për të vepruar së bashku me forcat speciale të SHB-së në operacionet e zbulimit, bllokimit dhe kapjes. Oferta për mbështetje u bënë edhe nga disa vende të tjera jashtë NATO-s, përfshirë Rusinë dhe Ukrainën. Në të njëjtën kohë, forcat e NATO-s kanë luajtur rol vendimtar në forcën shumëkombëshe nën mandatin e KB-së, e drejtuar fillimisht nga vende të veçanta të NATO-s, Forca Ndihmëse e Sigurisë Ndërkombëtare (FNSN), e cila kaloi nën komandën e njësuar të NATO-s në gusht Detyra e kësaj force është të ndihmojë në stabilizimin e vendit dhe të krijojë kushtet për një paqe të qëndrueshme. Në këtë drejtim, FNSN-ja mund të vlerësohet si pjesë e luftës së NATO-s kundër terrorizmit. Ajo po ndihmon, ndonëse tërthorazi, për t i dhënë fund veprimtarisë terroriste në territorin afgan. FNSN-ja është një forcë shumëkombëshe e plotësuar nga vendet e NATO-s dhe ato partnere. Në fillimet e veta, kjo forcë ishte nën komandën e Mbretërisë së Bashkuar, prej qershorit 2002 nën komandën turke dhe, prej shkurtit 2003, nën komandën e bashkuar të Gjermanisë dhe të Holandës, me mbështetje nga NATO për fusha të veçanta. Si shembull ndihmese kombëtare mund të përmendet nxënësia e transportimit ajror, e siguruar nga Belgjika, një spital fushor, siguruar nga Republika e Çekisë, një ekip shëndetësor dhënë nga Portugalia dhe sigurimi xhenier e logjistik, realizuar nga Polonia. Një kërkesë prej Gjermanisë dhe Holandës për mbështetje nga NATO gjatë përgatitjes për këtë detyrë, u miratua nga Këshilli i Atlantikut të Veriut më 17 tetor Ndihma e NATO-s u kërkua, në veçanti, për fusha të tilla, si përtëritja e forcave, ndërlidhja, bashkëveprimi i zbulimit dhe shkëmbimi i informacionit. Një konferencë për përtëritjen e forcave, që u ndoq nga pjesëmarrës prej vendeve të NATO-s dhe vendeve partnere, u mbajt në Shtabin e Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë (SHAPE), më 27 nëntor Synimi i kësaj konference ishte që t u krijohej mundësia vendeve që të ofronin ndihmesat dhe për të përcaktuar e diskutuar nismat që duheshin plotësuar për të rritur aftësitë në të ardhmen. Kjo ishte konferenca e parë e këtij lloiji që zhvillohej në mbështetje të vendeve që shfaqnin dëshirën të udhëhiqnin një operacion ushtarak të padrejtuar nga NATO, mbështetur në një rezolutë të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara. Që të dy, Operacioni Liria e Qëndrueshme dhe FNSN-ja, vazhdojnë të përfitojnë prej përpjekjeve të bëra nga NATO gjatë dhjetëvjeçarit të kaluar për t i përfshirë vendet e veta partnere në operacionet e drejtuara nga NATO dhe për të pëfituar nga përvoja praktike e fituar prej pjesëmarrjes së vendeve 180

182 partnere në operacionet paqeruajtëse në Ballkan. Ndihmesat e dhëna nga vendet partnere në këto operacione synonin çrrënjosjen e terrorizmit dhe mbështetjen e qeverisë afgane për stabilizimin e vendit. Ato shoqëroheshin me dhënien e të drejtave për bazime dhe fluturime, të siguruara nga vendet e Kaukazit dhe të Azisë Qendrore; me këmbësori, polici ushtarake, mbrojtje nga armët bërthamore, biologjike dhe kimike dhe mjete transporti nga Rumania, një vend që tashmë është anëtar i NATO-s; me sigurim xhenier nga Rusia dhe Sllovakia, e cila u bë anëtare e NATO-s më 2004 dhe një repart zbulimi i vendosur në shtabin e FNSN-së nga Suedia. Ecuria e rolit të NATO-s në lidhje me FNSN-në në Afganistan është përshkruar më hollësisht në Pjesën IV. Operacionet kundërterroriste në Ballkan Operacionet e NATO-s në Ballkan kanë ndihmuar për ta bërë atë rajon më pak të prekshëm nga veprimtaritë terroriste. Forcat e drejtuara nga NATO kanë ndërmarrë veprime kundër grupeve terroriste lokale, të lidhura me rrjetin Al-Kaida, si pjesë e një fushate të gjerë kundër terrorizmit, veçanërisht, me anë të masave që synojnë kufizimin e lëvizjes ilegale të njerëzve, armëve dhe drogës. Koncepti Ushtarak për Mbrojtjen kundër Terrorizmit Një Koncept Ushtarak për Mbrojtjen kundër Terrorizmit u miratua në nëntor 2002, në Takimin e Pragës. Ai nënvizon gatishmërinë e Aleancës për të parandaluar, mbrojtur, zmbrapsur dhe ruajtur popullsinë, territorin, infrastrukturën dhe forcat e vendeve aleate kundër sulmeve terroriste, ose kërcënimit për sulme të tilla të drejtuara nga jashtë. Në këtë koncept përfshihen veprimet kundër terroristëve dhe atyre që i fshehin ata; sigurimi i mbështetjes ndaj autoriteteve kombëtare për zhdukjen e pasojave të sulmeve; mbështetja e operacioneve të Bashkimit Evropian, ose të organizatave dhe koalicioneve të tjera ku janë të përfshirë aleatët; si dhe përhapja e forcave kur dhe ku kërkohet, për plotësimin e misioneve të tilla. Plani i Veprimit të Partneritetit kundër Terrorizmit Së bashku me vendet e veta partnere, NATO ka përpunuar një Plan Veprimi të Partneritetit kundër Terrorizmit (PVPT). Dekretuar në Takimin e Pragës, në nëntor 2002, PVPT-ja siguron kuadrin për bashkëpunim kundër terrorizmit dhe përcakton funksionet e partneritetit dhe mjetet për të luftuar 181

183 terrorizmin dhe për administrimin e pasojave. Vendeve të Dialogut Mesdhetar u mundësohet gjithashtu të marrin pjesë në veprimtaritë brenda këtij plani. Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik, Këshilli NATO-Rusi, Komisioni NATO- Ukrainë dhe vendet pjesëmarrëse në Dialogun Mesdhetar të NATO-s, u bashkuan që të gjithë me NATO-n për dënimin e goditjeve të 11 shtatorit dhe ofruan mbështetjen e tyre për Shtetet e Bashkuara. Vendet e NATO-s vijojnë të shfrytëzojnë gjerësisht mekanizmat e partneritetit për t u këshilluar me vendet e tyre partnere për hapat e mëtejshëm. Ata janë të mendimit se për të luftuar terrorizmin është e nevojshme një përpjekje gjithëpërfshirëse që do të bashkonte veprimet politike, ekonomike, diplomatike dhe ushtarake, si dhe masat shtrënguese ligjore. Me fjalë të tjera, një këndvështrim shumëplanësh, afatgjatë, që përfshin njëherësh NATO-n, si një e tërë, por edhe secilin aleat veçmas, si anëtarë të Aleancës dhe si anëtarë të Kombeve të Bashkuara, të Organizatës për Sigurinë dhe Bashkëpunimn në Evropë (OSBE) dhe të Bashkimit Evropian. Mbrojtja nga armët e dëmtimit në masë Në Takimin e Pragës, në nëntor 2002, qeveritë e vendeve të NATO-s miratuan zbatimin e pesë nismave mbrojtëse nga armët bërthamore, biologjike dhe kimike (BBK) të paracaktuara për përmirësimin e aftësive mbrojtëse të Aleancës kundër armëve të dëmtimit në masë. Këto përbëheshin nga: Një prototip laboratori analitik i mbartshëm për armët BBK. Një grup vlerësimi i përbashkët për armët BBK. Një qendër e përkryerjes kompjuterike për mbrojtjen e armëve BBK. Një qendër e NATO-s për rezervat mbrojtëse biologjike e kimike. Një sistem mbikëqyrës për sëmundjet. Një paketë përforcuese e masave kundërterroriste Në Takimin e Stambollit, në qershor 2004, u miratua një paketë përforcuese e masave kundërterroriste. Këto masa përfshijnë përmirësim në shkëmbimin e të dhënave të zbulimit me anë të Njësisë së Zbulimit të Kërcënimeve Terroriste në kuadrin e NATO-s dhe me mjete të tjera; përsosjen e aftësive të NATO-s për t iu përgjigjur me shpejtësi kërkesave kombëtare për ndihmë, në përgjigje të ndonjë sulmi terrorist; ndihmesën në sigurimin e ruajtjes gjatë ngjarjeve madhore, përfshirë përdorimin e aeroplanëve të zbulimit të largët ajror; forcimin e ndihmës për operacionet e drejtuara nga NATO në Mesdhe, në Ballkan dhe në Afganistan në luftën kundër terrorizmit, rritjen e bashkëpunimit me vendet 182

184 partnere dhe me organizata të tjera ndërkombëtare e rajonale dhe përmirësimin e kapaciteteve përkatëse. Në ato masa përfshihet gjithashtu një program armatimi i specializuar, miratuar nga Konferenca e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare, në mbledhjen e majit Këto programe përqendrohen në dhjetë drejtime: - Veprimet kundër pajisjeve plasëse të improvizuara, të tilla si makinatbombë dhe bombat e anërrugëve. - Zvogëlimi i dëmtueshmërisë së aeroplanëve civilë dhe ushtarakë të përmasave të mëdha nga raketat supmbartëse të mbrojtjes ajrore. - Zvogëlimi i dëmtueshmërisë së helikopterëve nga granatat reaktive. - Mbrojtja e porteve dhe e anijeve nga mjetet e shpejta detare të mbushura me lëndë plasëse dhe zhytësit nënujorë. - Zbulimi, mbrojtja dhe pengimi i përdorimit të armëve kimike, biologjike, radiologjike dhe bërthamore. - Asgjësimi i municioneve dhe i lëndëve plasëse. - Saktësia e teknologjisë së desantimit ajror për forcat e operacioneve të posaçme dhe pajisjet e tyre. - Sigurimi i të dhënave, vrojtimi, zbulimi dhe kapja e terroristëve. - Teknologjitë kundërvepruese ndaj goditjeve me mortaja. - Mbrojtja e infrastrukturës së rëndësisë së veçantë. Mbrojtja kompjuterike Po bëhen përpjekje për të forcuar mbrojtjen kundër sulmeve kompjuterike, duke përmirësuar ruajtjen nga format e mundshme depërtuese në NATO dhe në infrastrukturën e rëndësishme kombëtare. Këtu përfshihen edhe sistemet e informacionit e të ndërlidhjes. Planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme Masa të rëndësishme janë ndërmarrë gjithashtu për të përmirësuar përgatitjen luftarake që ka për qëllim trajtimin e pasojave të sulmeve të mundshme terroriste. Në tetor 2001 u hartua një Plan Veprimi i Çështjeve Civile në Situata të Jashtëzakonshme për Përmirësimin e Përgatitjes ndaj Sulmeve të Mundshme kundër Popullsisë Civile me Agjentë Kimikë, Biologjikë e Radiologjikë, në përgjigje të drejtpërdrejtë të ngjarjeve të 11 shtatorit

185 dhe të sulmeve pasuese me antraks në Shtetet e Bashkuara. Që prej asaj kohe, plani i veprimit është përtërirë vazhdimisht për të pasqyruar situatat e reja të kërcënimeve dhe mësimet e dala prej tyre. Në kuadrin e planit të veprimit, NATO dhe vendet partnere po punojnë së bashku për të përpunuar masa civile përplotësuese në përgjigje të kërcënimeve. Ato përfshijnë: Një inventar të mundësive kombëtare, të cilat mund të shfrytëzohen për të ndihmuar një vend anëtar ose partner, të prekur nga ndonjë sulm terrorist. Përdorimin e Qendrës Euro-Atlantike të Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive pranë Shtabit të NATO-s, për të bashkërenduar ndihmën e ofruar nga vendet anëtare dhe partnere për administrimin e pasojave, në përgjigje të kërkesave të vendit të goditur. Stërvitjet ndërkombëtare të administrimit të pasojave për civilët dhe ushtarakët dhe për njësitë e mbrojtjes civile. Përpunimin e udhëzimeve dhe të standardeve minimale për të përmirësuar ndërveprimin e mjeteve dhe aftësive të ofruara nga vendet që sigurojnë ndihmë për administrimin e pasojave. Përsosjen e ruajtjes së infrastrukturës me rëndësi të veçantë. Mbrojtja civile Në përgjigje ndaj shfaqjes së kërcënimeve në rritje dhe me ndikim të gjerë në ngjarjet publike, Aleanca ka ndërmarrë masa të posaçme për të vënë në shfrytëzim aftësitë e saj për forcimin e ruajtjes së të gjithë pjesëmarrësve. Aftësitë e NATO-s për paralajmërim të hershëm ajror dhe forma të tjera të mbështetjes praktike janë shfrytëzuar në një numër rastesh për të siguruar ruajtjen gjatë ngjarjeve të tilla madhore, si kampionati evropian i futbollit i vitit 2004, Lojrat Olimpike në Athinë dhe Takimi i Stambollit. Forcimi i bashkëveprimit Asnjë prej masave të përshkruara më sipër nuk e përjashton nevojën për një bashkëpunim të përforcuar me organizata të tjera ndërkombëtare, të afta për të dhënë ndihmesë në përpjekjet për përmirësimin e mbrojtjes kundër terrorizmit nëpërmjet shkëmbimit të informacionit dhe veprimit të bashkërenduar. Për shembull, NATO dhe Bashkimi Evropian, kanë shkëmbyer informacion mbi planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme dhe në fusha të tjera të përafërta. NATO po ndihmon fuqimisht punën e 184

186 Komitetit Kundër Terrorizmit të KB-së, kryen këshillime të rregullta me Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë dhe punon bashkë me EUROKONTROLLIN, Organizatën e Aviacionit Civil Ndërkombëtar dhe me Shoqatën e Transportit Ajror Ndërkombëtar për të përmirësuar bashkërendimin civilo-ushtarak në drejtim të trafikut ajror. Përvoja e masave të marra gjatë viteve të fundit për të luftuar kërcënimet e reja, përfshin nismat kombëtare të ndërmarra në kuadrin e NATO-s nga vendet anëtare. Ato janë ndihmuar shpesh nga vende të tjera aleate dhe partnere. Në maj 2003, për shembull, Shtetet e Bashkuara ndërmorën Nismën e Sigurisë kundër Përhapjes së Armëve (NSPA), duke krijuar një partneritet të gjerë me vendet që kërkonin të ndalonin zhvendosjen e teknologjive të rrezikshme nga aktorët shtetërorë e jo shtetërorë, të përfshirë në këtë veprimtari. Tetë vende të NATO-s, si dhe Australia me Japoninë, kanë marrë pjesë në këtë nismë që nga fillimi, duke ndihmuar me ekspertizë dhe përvojë për zbulimin dhe parandalimin e kërcënimeve të mundshme. NATO mbështet dhe ndjek një varg nismash politike dhe mbrojtëse në lidhje me këtë çështje. Për hollësi të mëtejshme mund të shikoni Pjesën X. 185

187

188 KAPITULLI 20 AFTËSITË E REJA NATO po zbaton një sërë masash për përmirësimin e aftësive ushtarake të vendeve anëtare të saj. Me synimin për të siguruar përmbushjen e zotimeve operative të sotme e të ardhme të Aleancës dhe për të luftuar kërcënimet e reja, si terrorizmi dhe përhapja e armëve të dëmtimit në masë, këto përpjekje shërbejnë si bazë për të krijuar një kuadër të plotë masash të marra që nga përfundimi i Luftës së Ftohtë për përshtatjen e Aleancës ndaj sfidave të reja. Kjo është veçanërisht e rëndësishme, sepse NATO merr përsipër misione të reja në vende të largëta si Afganistani. Këto misione kërkojnë forca që mund të veprojnë me shpejtësi e në largësi të mëdha, që mund të qëndrojnë në terren për një kohë të gjatë dhe që mund të jenë në gjendje për të kryer veprime kryesore luftarake, sa herë që të jetë e nevojshme. Për më tepër, këto forca duhet të jenë të pajisura mjaft mirë dhe të mbrojtura për vetë misionet tepër të vështira që u takojnë për të zbatuar. Me qëllim që të arrihen këto objektiva të reja, Aleanca paraqiti tri nisma themelore që përbëjnë forcën kryesore lëvizëse për transformimin tërësor të organizatës: Zotimi për Aftësitë në Pragë, për përmirësimin e aftësive në fusha të tilla tepër të rëndësishme si, transportimi strategjik dhe vrojtimi ajërtokë; përmirësimi i strukturës së komandës ushtarake dhe krijimi i Forcës Kundërvepruese të NATO-s. Planet për një fuqizim të vrojtimit tokësor të Aleancës kanë lëvizur me shpejtësi dhe do të sigurojnë njohje të situatës edhe përpara dhe gjatë zhvillimit të operacioneve të NATO-s. Për t iu përgjigjur përhapjes së armëve të dëmtimit në masë dhe mjeteve të shpërndarjes së tyre, Aleanca po shqyrton mundësinë e mbrojtjes kundërraketë të qendrave të banuara, të forcave dhe të territorit të vet. Ajo ka krijuar edhe një Batalion Shumëkombësh të Mbrojtjes nga Armët Kimike, Biologjike, Radiologjike dhe Bërthamore (KBRB) për t u mbrojtur nga këto kërcënime. Zotimi për Aftësitë në Pragë Zotimi për Aftësitë në Pragë (ZAP), zëvendësoi Nismën e Aftësive të Mbrojtjes (NAM), të ndërmarrë në Takimin e Uashingtonit të vitit 1999, e cila synonte të sillte përmirësime në aftësitë që nevojiteshin për të siguruar frytshmërinë e operacioneve të ardhshme shumëkombëshe në të gjithë spektrin e misioneve të Aleancës, me theks të veçantë në përmirësimin e ndërveprimit. Ndërkohë që ZAP-i ndihmoi në përmirësimin e aftësive të 187

189 Aleancës në disa fusha të rëndësishme, ai pat mbetur në vend përsa i përket një zotimi të përgjithshëm nga vendet anëtare në tërësi dhe nuk kërkonte prej tyre të raportonin veçmas për përparimin e arritur. Goditjet e 11 shtatorit 2001 mbi Shtetet e Bashkuara rritën njëherësh ngutësinë dhe rëndësinë e një përqendrimi më të madh në përmirësimin e aftësive. NATO u zotua vendosmërisht në aspektin politik për të përmirësuar aftësitë në 400 drejtime të veçanta, të cilat janë me rëndësi themelore për drejtimin e frytshëm të të gjitha misioneve të Aleancës. Këto pëmirësime mbulojnë tetë fushat e mëposhtme: 188 Mbrojtjen kimike, biologjike, radiologjike dhe bërthamore (KBRB). Sigurimin e të dhënave të zbulimit, vrojtimin dhe kapjen e objektivit. Vrojtimin ajër-tokë. Komandimin, drejtimin dhe ndërlidhjen. Efektshmërinë e luftimit, duke përfshirë municionet e drejtuara të përpikta dhe paralizimin e mbrojtjes ajrore të armikut. Transportimin strategjik ajror dhe detar. Furnizimin ajër-ajër. Sigurimin luftarak të lëvizshëm dhe repartet e sigurimit logjistik të forcave në luftim. Ministrat e mbrojtjes vendosën gjithashtu që kjo nismë e re duhej të mbështetej me zotimet e vendeve të veçanta, të marra mbi bazën e vendimeve kombëtare dhe se kjo nismë duhej të përmbante afate të përcaktuara për ndreqjen e mangësive. Veç kësaj, zotime të tilla duhej të rritnin më tej bashkëpunimin shumëkombësh dhe ndarjen e përgjegjësive, të cilat duhej të ishin realiste dhe të arritshme në pikëpamje ekonomike. Ndërkohë ato përfaqësonin një sfidë për vendet anëtare. Për më tepër, vendet anëtare duhet të sigurojnë një mbështetje të ndërsjellë dhe transparencë të plotë me veprimtaritë e ndërlidhura me Planin e Veprimit të Aftësive Evropiane, të ndërmarrë nga Bashkimi Evropian. Ndërkohë që tehu i nismave të reja ishte më i mprehtë dhe përfshinte zotimet vetjake të vendeve anëtare për përmirësime të aftësive të veçanta, që do të mundësoheshin individualisht ose së bashku me aleatët e tjerë, ai përqendrohej në objektiva realistë e të arritshëm. Qëllimi ishte i qartë: Të hapej rruga për përmirësimet e aftësive që janë domosdoshmërisht të ngutshme për të bërë të mundur që Aleanca të zbatojë të gjitha misionet e veta, kudo që mund të rastisë.

190 Eshtë kjo arsyeja përse ZAP-i përfaqëson një përpjekje të rëndësishme në sigurimin e forcave të Aleancës me mjetet e domosdoshme për drejtimin e operacioneve në mënyrë të shpejtë dhe të frytshme për aq kohë sa të jetë e nevojshme. Pikërisht tek ky kuptim qëndron detyrimi që ndiejnë kryetarët e shteteve dhe të qeverive për përmirësimin thelbësor të aftësive. Ndonëse përgjegjësia kryesore për këtë shtrihet mbi vetë qeveritë e vendeve anëtare, Aleanca, si një e tërë, ka marrë masa për të ndjekur dhe vëzhguar mbarëvajtjen dhe për të ndërmarrë veprimet për zgjidhjen e problemeve që mund të shfaqen. ZAP-i kërkon gjithashtu që të përcaktohen rrugët për forcimin e ndërsjellë të përpjekjeve të NATO-s dhe vendeve të Bashkimit Evropian. Suksesi në kapërcimin e këtyre sfidave, mbi bazën e objektivave realistë dhe të arritshëm, është me rëndësi të veçantë për zbatimin e gamës së gjerë të problemeve të parashtruara në Pragë. Organizimi i komandës së NATO-s Një drejtim tjetër qendror i procesit të transformimit ka qenë përmirësimi i thjeshtimit të organizimit të komandës së NATO-s. Tiparet e tij dalluese janë përshkruar në Pjesën III. Funksioni i strukturës komanduese është që të planëzojë dhe të kryejë operacionet, të ngrejë në një shkallë më të lartë modernizimin dhe ndërveprimin e forcave aleate dhe të forcojë ndërlidhjen transatlantike, e cila është zemra e bashkëpunimit brenda Aleancës. Ndryshimet në strukturën e komandës pasqyrojnë këto kërkesa të ngutshme dhe përcaktojnë rolin e veçantë dhe tejet të rëndësishëm e të vazhdueshëm të Komandës së Forcave Aleate për Transformimin. Kjo komandë e re përfshin një Qendër të Luftimit Gjitharmësh të NATO-s, një Qendër të Stërvitjes së Forcave Gjitharmëshe dhe një Qendër Gjitharmëshe të Analizave dhe Mësimeve të Dala. Jo si pjesë të kësaj strukture, por të lidhura me të, janë Qendrat e Përkryerjes në rrafsh kombëtar e shumëkombësh. Ato sigurojnë përmirësime të mëtejshme në fushën e stërvitjes, ndërveprimit, testimit e zhvillimit të doktrinës ushtarake dhe të vlerësimit të koncepteve të reja. Forca Kundërvepruese e NATO-s Formimi i Forcës Kundërvepruese të NATO-s (FKN) është pjesë përbërëse e transformimit të aftësive ushtarake të NATO-s, në zbatim të plotësimit të Zotimit për Aftësitë në Pragë dhe të strukturës së re të komandës. FKN-ja u krijua me një shpejtësi të pakrahasueshme. Rëndësia e kësaj arritjeje nuk qëndron vetëm në zhvillimin e kësaj force në vetvete, por edhe në faktin se ngritja e saj ndikon edhe në fusha e drejtime të tjera të përmirësimit të aftësive dhe vepron si katalizator për shndërrimin dhe zhvillimin e pandërprerë 189

191 të forcave të NATO-s, si një e tërë. FKN-ja është një nga rezultatet më të rëndësishme të Takimit të Pragës. FKN-ja është një forcë gjitharmëshe me elemente përbërëse të forcave tokësore, detare dhe ajrore që mund të përshtatet për kryerjen e misioneve të mëvetësishme dhe rigrupimin e shpejtë kudo që mund të kërkohet nga Këshilli i Atlantikut të Veriut. Ajo është paracaktuar si një forcë që përmbledh elemente të përparuara, elastike, të lëvizshme, ndërvepruese dhe të qëndrueshme teknologjikisht. Ajo është e gatshme të përhapë grupet e veta të drejtimit brenda pesë ditëve dhe e aftë të ruajtë aftësinë e veprimeve luftarake pa mbështetje plotësuese për tridhjetë ditë. Ajo nuk është një forcë e përhershme ose e gatshme, por përbëhet nga njësi të vendeve anëtare të caktuara për NATO-n mbi bazën e rrethqarkullimit, për periudha të caktuara dhe duke qenë njëherësh të stërvitura dhe të verifikuara profesionalisht. Kjo forcë synon të parandalojë kërcënimin për konflikt ose vetë konfliktin që ai të mos përhapet në një shkallë më të gjerë, duke rrezikuar kështu sigurinë dhe stabilitetin. Ajo është a aftë të ndërmarrë vetë misione për zbatim ose të shërbejë në përbërje të një force më të madhe, që ndihmon Aleancën në të gjitha llojet e veprimeve luftarake. Për këtë arsye ajo mund të rigrupohet në disa mënyra të ndryshme, për shembull, si një shfaqje force dhe demonstrimi e solidaritetit të Aleancës përballë një agresioni; si një element thelbësor i një operacioni mbrojtës të përbashkët, të ndërmarrë në përputhje me Nenin 5 të Traktatit të Atlantikut të Veriut; si një forcë administruese e krizave, si forcë paqeruajtëse ose stabilizuese për operacionet jashtë kuadrit të Nenit 5; ose si një forcë e përparuar për një operacion ushtarak të një shkalle më të madhe, deri në pritje të ardhjes së forcave të tjera. Prototipi i FKN-së që përfshin rreth 9500 trupa, u vu në veprim në tetor Në të njëjtën periudhë kohore, në takimin jozyrtar në Kolorado Springs, SHBA, ministrat e mbrojtjes së NATO-s morën pjesë në një seminar studimor të përqendruar për rolin konceptual të FKN-së dhe për procesin vendimmarrës lidhur me mundësitë e saj rigrupuese. Më 15 tetor 2003, në një ceremoni në Brunsum, Holandë, u bë prezantimi i forcës së re dhe dhënia e flamurit nga Gjeneral Xhejms Xhons, Komandant i Përgjithshëm i Forcave Aleate në Evropë dhe komandant strategjik i Komandës së Forcave Aleate për Operacionet, e krijuar rishtas. Në një demonstrim të atëhershëm të fillimit të aftësive të forcës, kontigjente përbërëse të forcës prej njëmbëdhjetë vendeve të NATO-s, morën pjesë në një operacion përngjasues të kundërveprimit ndaj krizave, në Turqi, në nëntor Kriza përfshinte një kërcënim imagjinar nga terroristët dhe forcat armiqësore ndaj personelit të KB-së dhe civilëve të vendosur në një vend jashtë zonës Euro-Atlantike. Kriza nxirrte në pah nevojën e një embargoje ndaj lëvizjes së 190

192 forcave dhe armëve, veprimeve kundërterroriste, si dhe të demonstrimit të dukshëm të solidaritetit, vendosmërisë politike dhe aftësive ushtarake. Stërvitjet dhe provat vazhduan për ta rritur nivelin e forcës brenda afateve të planëzuara. Në tetor 2004, gjatë një takimi jozyrtar të ministrave të mbrojtjes së NATO-s në Poiana Brasov, në Rumani, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, kumtoi se forca e kishte arritur aftësinë operative fillestare. Në shtator 2005, përbërës të veçantë detarë dhe ajrorë të FKN-së, u vunë në dispozicion të Shteteve të Bashkuara, në përmbushje të një kërkese zyrtare për mbështetje pas dëmtimeve të mëdha të shkaktuara nga Furtuna Katrina. FKN-ja është përdorur edhe për sigurimin e ndihmave humanitare në Pakistan, pas tërmetit shkatërrimtar të tetorit Forca do të jetë plotësisht e gatshme për veprime luftarake nga fundi i vitit 2006, me një përbërës të planëzuar të trupave tokësore prej afro vetash dhe të trupave ajrore dhe detare përafërsisht në të njëjtën madhësi. Vrojtimi tokësor i Aleancës Që përpara Takimit të Pragës ishte vërejtur një përparim i ndjeshëm në fillimin e punës për përmirësimin e aftësive në disa fusha të veçanta. Në vjeshtë 2002, planet për rritjen e aftësive të vrojtimit tokësor të Aleancës (VTA), si një element i rëndësishëm në shndërrimin e NATO-s, morën një kthesë pozitive me njoftimin e vendimit mbi zhvillimin e përbashkët të një zbulimori radiolokativ, me qëllim që ai të plotësonte kërkesat e dyanshme. Edhe të sistemit të VTA-së, të vetë Aleancës, edhe të sistemeve kombëtare të vendeve pjesëmarrëse në programin e zhvillimit. NATO është duke siguruar një sistem VTA të tillë që t u japë komandantëve të Aleancës një pamje të situatës në rajonet e detyrave në terren. Ai do të përbëhet nga disa platforma radiolokative të pilotuara e të papilotuara që mund të mbikëqyrin terrenin nga lart dhe mund t u ritransmetojnë të dhënat komandantëve, duke u siguruar atyre sy në qiell mbi zona të përcaktuara. Sistemi i VTA-së do të prodhohet nga Partneriteti Industrial Transatlantik për Vrojtimin (PITV), një konsorcium me mbi 80 kompani, përfshirë Kompaninë Evropiane Aeronautike për Mbrojtjen dhe Hapësirën Ajrore (European Aeronautical Defence and Space Company (EADS), Shoqërinë Galileo të Pajisjeve Elektronike të Fluturimit (Galileo Avionica), Filialin e Kanadasë të General Dynamics, si dhe kompanitë Indra, Northrop Grumman dhe Thales. Sistemi është parashikuar të arrijë aftësitë operative fillestare më 2010 dhe aftësinë e plotë më Ashtu si e mbikëqyrin hapësirën ajrore aeroplanët radarë të sistemit të vrojtimit, paralajmërimit dhe drejtimit ajror (AWACS) të NATO-s, edhe VTA-ja 191

193 do të jetë në gjendje të vrojtojë çfarë ndodh në terren. VTA-ja do të sigurojë njohjen e situatës para dhe gjatë operacioneve të NATO-s. Kjo është një aftësi e domosdoshme për operacionet ushtarake bashkëkohore dhe do të jetë një mjet i fuqishëm për Forcën Kundërvepruese të NATO-s (FKN). Batalioni KBRB Një arritje tjetër kulmore u shënua më 1 dhjetor 2003, me plotësimin e aftësisë operative fillestare prej Batalionit Shumëkombësh të Mbrojtjes nga Armët Kimike, Biologjike, Radiologjike dhe Bërthamore (KBRB) të Aleancës. E paracaktuar për të siguruar aftësitë, në mënyrë të veçantë, për mbrojtjen kundër kërcënimeve KBRB, si dhe vlerësimet e rekomandimet në kohën e duhur për komandantët dhe forcat në fushën e luftimit, kjo masë përkon me konceptin e FKN-së dhe do të përplotësojë aftësitë e FKN-së. Në fazën fillestare të formimit, batalioni u drejtua nga Republika e Çekisë. Ajo siguroi rreth 160 specialistë që formuan bërthamën e repartit, ku morën pjesë edhe trembëdhjetë vende anëtare të NATO-s. Mbrojtja kundërraketë NATO po ndjek vazhdimin e projekteve që synojnë ruajtjen e forcave, të territorit dhe të popullsisë së Aleancës kundër kërcënimeve me raketa. Kjo masë është në përgjigje të përhapjes së armëve të dëmtimit në masë dhe mjeteve të tyre të shpërndarjes, përfshirë raketat e të gjitha rrezeve të veprimit. Rreth vitit 2010, NATO synon që të jetë e aftë për të mbrojtur trupat në vendpërqendrime nga raketat balistike me rreze veprimi të shkurtër e të mesme, nëpërmjet kapjes së tyre në fazën e lëshimit, në fazën e mesme të flurudhës dhe në atë përfundimtare. Ky sistem i mbrojtjes aktive shtresore kundërraketë të teatrit të luftimeve do të jetë i aftë të veprojë edhe kundër aeroplanëve, mjeteve ajrore fluturuese të papilotuara dhe kërcënimeve të tjera ajrore. NATO po shqyrton edhe mundësinë e ruajtjes së forcave, të territorit dhe të popullsisë së saj kundër kërcënimeve me raketa të të gjitha llojeve të veprimit. Kjo përpjekje mbrojtëse tërësore kundërraketë u ndërmor nga kryetarët e shteteve dhe qeverive të NATO-s, në Takimin e Pragës të vitit Në të u miratua një Studim Perspektiv i Mbrojtjes Kundërraketë. Studimi u udhëhoq nga Agjencia e Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s (AKKDN), në kuadrin e Programit të Investimit për Sigurinë e NATO-s. Pas një procesi ofertash konkurruese, mbështetur edhe në rekomandimet e AKKDN-së, iu dha një kontratë 18-mujore konsorciumit fitues për të shqyrtuar mundësitë teknike, koston dhe afatin kohor që nevojitej për një sistem të mbrojtjes kundërraketë sipas kërkesave të NATO-s. 192

194 PJESA VI HAPJA E ALEANCËS NDAJ VENDEVE TË REJA PËR ANËTARËSIM Kapitulli 21 Kapitulli 22 Procesi i zgjerimit Plani i Veprimit për Anëtarësim

195

196 KAPITULLI 21 PROCESI I ZGJERIMIT Klauzola për zgjerimin e NATO-s është përfshirë në Nenin 10 të Traktatit të Atlantikut të Veriut. Ky nen përbën bazën e politikës së dyerve të hapura, të përshtatur nga NATO në lidhje me pranimin e vendeve anëtare. Vendimet mbi ofrimin e ftesave, ndaj vendeve të reja anëtare, të mundshme për të filluar bisedimet për hyrje, merren bashkërisht nga të gjithë anëtarët ekzistues. Zgjerimi është një proces në vazhdim. Ndërkohë që katër vende u futën në Aleancë gjatë periudhës 1949 deri në fillimet e viteve 1980 (Turqia dhe Greqia më 1952, Gjermania më 1955, Spanja më 1982), pranimi i vendeve të reja, që nga përfundimi i Luftës së Ftohtë, ka qenë nga më të bujshmit përsa i përket shifrave dhe ndikimit politik. Dhjetë vende - Bullgaria, Republika e Çekisë, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Polonia, Rumania, Sllovakia dhe Sllovenia - hynë në NATO në dy valë zgjerimi të Aleancës dhe tri vende të tjera - Kroacia, ish- Republika Jugosllave e Maqedonisë* dhe Shqipëria - aktualisht janë pjesëmarrës në Planin e Veprimit për Anëtarësim (PVA), një program që përgatit vendet mëtuese për anëtarësim në NATO. Procesi i zgjerimit të NATO-s i është përgjigjur njëherazi edhe nevojave të sigurisë së këtyre vendeve që synojnë të hyjnë në Aleancë, por edhe ka ndihmuar për rritjen e stabilitetit në të gjithë Evropën. Fillimet e ndryshimit Rrënjët e ndryshimit që transformuan hartën politike të Evropës, në fund të viteve 1980, mund të dallohen në një varg zhvillimesh gjatë periudhës së viteve Tri ngjarje shquhen në veçanti: përshtatja nga Aleanca, në dhjetor 1967, e doktrinës Harmel, bazuar në politikat paralele të sigurimit të një mbrojtjeje të mjaftueshme, ndërkohë që kërkohej të ulej tensioni në marrëdhëniet Lindje-Perëndim dhe të punohej për zgjidhjen e problemeve politike themelore që ndanin Evropën; paraqitja më 1969, nga qeveria e Republikës Federale të Gjermanisë, e Ostpolitikës së Vilibrandit, që synonte një frymë më të mirë në marrëdhëniet me vendet e Evropës Lindore dhe me Bashkimin Sovjetik brenda kufizimeve shtrënguese të politikave të brendshme e të veprimtarisë së jashtme të qeverive të tyre dhe përshtatja e Aktit Final të Helsinkit, në gusht 1975, i cili hodhi themelet e standardeve dhe kodeve të reja të drejtimit në lidhje me çështjet e të drejtave të njeriut dhe që parashtroi masat për rritjen e besimit të ndërsjellë midis Lindjes dhe Perëndimit. Një varg ngjarjesh me rëndësi të përafërt përcaktuan ecurinë e marrëdhënieve Lindje-Perëndim në vitet Këto përfshinin bazimin e forcave 195

197 bërthamore me rreze veprimi të ndërmjetme (FBVN) të NATO-s në Evropë, në zbatim të vendimit dyplanësh të dhjetorit 1979 mbi modernizimin bërthamor dhe kontrollin e armëve; Traktatin e Uashingtonit, i nënshkruar në dhjetor 1987, i cili solli mënjanimin në shkallë botërore të raketave tokësore amerikane dhe sovjetike me rreze veprimi të ndërmjetme; shenjat e hershme të ndryshimit në Evropën Lindore, të shoqëruara me shfaqjen dhe pranimin, pavarësisht nga pengesat e mëpasme, e lëvizjes sindikaliste të pavarur Solidariteti në Poloni, në gusht 1980; pasojat e pushtimit sovjetik të Afganistanit, në dhjetor 1979 dhe tërheqja përfundimtare e forcave sovjetike nga Afganistani, në shkurt 1989 dhe, së fundi, emërimi në mars 1985 i Mihal Gorbaçovit, si Sekretar i Përgjithshëm i Partisë Komuniste Sovjetike dhe lëvizjet e tij të guximshme drejt perestrojkës (reformimit) dhe gllasnostit (hapjes). Në mars 1989, në kuadrin e Konferencës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (KSBE), në Vjenë, filluan bisedimet e reja shpresëdhënëse për kontrollin e armëve ndërmjet 23 vendeve të NATO-s dhe Organizatës së Traktatit të Varshavës për pakësimin e forcave konvencionale në Evropë (FKE). Mbledhja e Takimit të NATO-s, mbajtur në Bruksel në fund të majit 1989, përkundër këtij sfondi, ishte e një rëndësie të veçantë. Anëtarët pjesëmarrës njohën ndryshimet që ishin në zhvillim e sipër, në Bashkimin Sovjetik si dhe në vendet e tjera të Evropës Lindore dhe përvijuan qëndrimin e Aleancës për të kapërcyer ndarjet në Evropë dhe për të arritur objektivin e hershëm të formimit të një rendi të drejtë dhe paqësor evropian. Ata ripërsëritën nevojën e vazhdueshme për forca parandaluese të besueshme dhe që do të kishin efekt për një mbrojtje të mjaftueshme. Ata formuluan një rend dite të hollësishëm për zgjerimin e bashkëpunimit Lindje-Perëndim. Zhvillime me rëndësi jetike për të gjithë kontinentin evropian dhe për marrëdhëniet ndërkombëtare në tërësi, vijuan edhe gjatë vitit në vazhdim. Nga fundi i vitit 1989 dhe gjatë javëve të para të 1990, u bë një përparim i ndjeshëm në drejtim të reformës së sistemeve politike dhe ekonomike të Polonisë dhe Hungarisë. Në Republikën Demokratike Gjermane, në Bullgari, Çekosllovaki dhe Rumani, hapat që u ndërmorën në rrugën drejt lirisë dhe demokracisë, i kalonin shumë parashikimet. Premtimi i shpallur mbi 40 vite më parë, për t i dhënë fund ndarjes së Evropës dhe, bashkë me të, ndarjes së Gjermanisë, njohu një kuptim të vërtetë me rënien e Murit të Berlinit, në nëntor Veç simbolikës së vet të jashtëzakonshme, ai hapi rrugën për një përparim të beftë dhe të shpejtë të pjesës më të madhe të vendeve të Evropës Lindore. Brenda më pak se një viti, më 3 tetor 1990, ndodhi bashkimi i dy shteteve gjermane. Ky progres u arrit me mbështetjen e bashkësisë ndërkombëtare dhe pranimin e heshtur të qeverisë sovjetike, mbi bazën e një traktati ndërkombëtar dhe vullnetit demokratik të vetë popullit gjerman si një i tërë. Brenda vetëm pak vitesh, një numër vendesh të Evropës Lindore dhe Qendrore 196

198 kishin përcaktuar anëtarësimin në NATO si një prej synimeve kryesore të politikës së tyre të jashtme, pavarësisht nga portretizimi negativ i Aleancës nga Bashkimi Sovjetik dhe qeveritë e Paktit të Varshavës gjatë Luftës së Ftohtë. Në Takimin e Londrës të qershorit 1990, NATO i zgjati dorën e miqësisë kundërshtarëve të saj të mëparshëm dhe filloi me ta një proces dialogu dhe bashkëpunimi. Në dhjetor 1991, ajo krijoi një forum të përbashkët për këshillim dhe bashkëpunim shumëpalësh, në formën e Këshillit të Bashkëpunimit të Atlantikut të Veriut (KBAV) dhe në janar 1994 filloi veprimtarinë e Partneritetit për Paqe (PpP) për të siguruar një kuadër të bashkëpunimit dypalësh me secilin vend, mbi baza individuale. KBAV-ja u zëvendësua me Këshillin e Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA) në maj Që prej asaj kohe ky organizëm ka siguruar kuadrin e përgjithshëm politik për bashkëpunimin midis NATO-s dhe vendeve partnere. Brenda një hapësire kohore të shkurtër, të gjitha vendet e përfshira iu përgjigjën pozitivisht këtyre nismave të njëpasnjëshme dhe filluan të merrnin pjesë në programet e bashkëpunimit praktik. Disa vende filluan të kërkonin edhe mbështetje për hyrjen e tyre të ardhshme në Traktatin e Atlantikut të Veriut. Më 1994, Aleanca ndjeu nevojën për një përgjigje të menduar në lidhje me objektivat e saj të përgjithshme dhe qëllimet e saj afatgjata për thellimin e bashkëpunimit në një hapësirë më të gjerë dhe për të vendosur themelet e paqes e të stabilitetit në të gjithë zonën Euro-Atlantike. Në Takimin e Brukselit të janarit 1994, udhëheqësit e NATO-s, deklaruan se shpresojmë dhe do të mirëpresim zgjerimin e NATO-s, çka do të sillte shtrirjen e shteteve demokratike nga Lindja jonë. Ata ripohuan se Aleanca ishte e hapur për anëtarësimin e shteteve të tjera evropiane që do të ishin në gjendje të ndiqnin parimet e Traktatit të Atlantikut të Veriut dhe të ndihmonin në sigurinë e zonës së Atlantikut të Veriut. Hapa praktikë u ndërmorën për të çuar përpara procesin, në mënyrë që të mos kompromentoheshin qëllimet dhe politikat e Aleancës, por edhe për ta risiguruar Rusinë dhe vendet e tjera se procesi nuk do të paraqiste asnjë kërcënim ndaj tyre. Për Aleancën ishte e nevojshme të dëshmonte se, në të kundërtën, zgjerimi i sferës së stabilitetit në zonën Euro-Atlantike do të forconte sigurinë për vetë atë dhe diçka e tillë do të ishte në interesin e të gjithëve. Studimi mbi Zgjerimin e NATO-s Në përshtatje me rrethanat, më 1995, Aleanca ndërmori një Studim mbi Zgjerimin e NATO-s për të shqyrtuar pse-të dhe si-të e pranimeve të ardhshme në Aleancë. Përfundimet e studimit iu dhanë vendeve të interesuara partnere dhe u bënë të njohura në publik. Në lidhje me arsyet e zgjerimit të 197

199 NATO-s, studimi përmbyllej me idenë se, me përfundimin e Luftës së Ftohtë dhe zhdukjen e Organizatës së Traktatit të Varshavës, kishte lindur njëherësh edhe nevoja, edhe rasti i veçantë për të ndërtuar një sistem sigurie të përmirësuar në të gjithë zonën Euro-Atlantike, pa krijuar vija të reja ndarëse. Më tej në studim nxirrej përfundimi se zgjerimi i Aleancës do të ndihmonte stabilitetin dhe sigurinë për të gjitha vendet në zonën Euro-Atlantike. Kjo do të realizohej nëpërmjet inkurajimit dhe mbështetjes së reformave demokratike, përfshirë vendosjen e kontrollit civil mbi forcat ushtarake, nxitjes së motiveve dhe prirjeve të bashkëpunimit, këshillimit dhe krijimit të konsensusit karakteristik të marrëdhënieve ndërmjet anëtarëve të Aleancës dhe zhvillimit të marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë. Ky zgjerim do të rriste transparencën në planëzimin e mbrojtjes dhe në buxhetin ushtarak, duke forcuar në këtë mënyrë mirëbesimin midis shteteve dhe duke përforcuar prirjen e përgjithshme drejt një integrimi dhe bashkëpunimi më të ngushtë në Evropë. Studimi arrinte në përfundimin se zgjerimi do të forconte aftësinë e Aleancës për të ndihmuar sigurinë evropiane dhe atë ndërkombëtare. Në lidhje me si-të e zgjerimit, në studim nënvizohej se ndonjë hapje e ardhshme e Aleancës për anëtarësim, do të bëhej vetëm nëpërmjet përfshirjes së shteteve të reja anëtare, në përputhje me Nenin 10 të Traktatit të Atlantikut të Veriut. Që nga koha që do të pranoheshin, anëtarët e rinj, do të gëzonin të gjitha të drejtat dhe do të merrnin përsipër të gjitha detyrimet e anëtarësimit. Ata do të shpreheshin vetë për pranimin dhe mbështetjen e parimeve, politikave dhe procedurave që zbatoheshin nga të gjithë anëtarët e Aleancës në kohën që ata do të pranoheshin. Gatishmëria dhe aftësia për t iu përgjigjur këtyre zotimeve, do të ishte një faktor vendimtar për çdo vendim të marrë nga Aleanca për ftesën drejtuar ndonjë vendi për bashkim. Kushte të tjera u përcaktuan, duke përfshirë kërkesën ndaj vendeve mëtuese që të zgjidhnin me mjete paqësore konfliktet etnike ose mosmarrëveshjet jashtëterritoriale, më parë se sa të bëheshin anëtarë dhe për të trajtuar popullsinë e minoriteteve në përputhje me orientimet e përcaktuara nga Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë. Një faktor tjetër do të ishte aftësia e vendeve mëtuese për të ndihmuar ushtarakisht mbrojtjen e përbashkët dhe operacionet paqeruajtëse. Në fund studimi përmbyllej me idenë se aleatët duhet të vendosin me konsensus nëse do të ftojnë vende të tjera për të hyrë në Aleancë. Diçka e tillë do të bëhej duke u mbështetur në gjykimin sa do të mund të ndihmonte një vend tjetër për sigurinë dhe stabilitetin në zonën Euro-Atlantike në kohën që kërkonte anëtarësimin. 198

200 Hyrja në NATO Për të shqyrtuar edhe më thellë çështjet që ishin ngritur në Studimin mbi Zgjerimin e NATO-s, të vitit 1995, NATO vendosi të drejtonte Dialogët intensivë me secilin nga vendet që kishte deklaruar interesin e vet për të hyrë në Aleancë. Dialogët intensivë nisën që në fillim të vitit 1997, me Republikën e Çekisë, Hungarinë dhe Poloninë dhe vazhduan gjatë një periudhe përgatitore deri më 1999, kur u krye zgjerimi i parë i NATO-s, i pas Luftës së Ftohtë. Që në ditët e para të korrikut 1997, kryetarët e shteteve dhe të qeverive aleate, i ftuan këto tre vende për të filluar bisedimet për hyrje në NATO. Protokollet e hyrjes u nënshkruan në dhjetor 1997 dhe, më pas, u ratifikuan nga 16 vendet e NATO-s. Të tre vendet u përfshinë në Traktat duke u bërë anëtarë të NATO-s, në mars të vitit Në Takimin e Pragës, në nëntor 2002, kryetarët e shteteve dhe të qeverive aleate ftuan Bullgarinë, Estoninë, Letoninë, Lituaninë, Rumaninë, Sllovakinë dhe Slloveninë për të filluar bisedimet për pranim. Të shtatë këto vende kishin qenë pjesëmarrës më parë në Planin e Veprimit për Anëtarësim (PVA). Procedurat e ndjekura gjatë 12 muajve pasues, si nga vendet ekzistuese anëtare të NATO-s, ashtu dhe nga vendet e ftuara, janë një shembull se si mund të zbatohet procesi i pranimit për vendet që do të anëtarësohen në të ardhmen. Protokollet e hyrjes u nënshkruan në Shtabin e NATO-s, më 26 mars 2003, nga ministrat e jashtëm të vendeve të ftuara. Nga fundi i prillit 2004, të gjitha vendet anëtare të Aleancës kishin vënë në dijeni qeverinë e Shteteve të Bashkuara për pranimin e protokolleve nga ana e tyre, në përputhje me Traktatin e Atlantikut të Veriut dhe, më 2 mars 2004, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, i ftoi zyrtarisht të shtatë vendet për t u bërë anëtarë. Në një ceremoni në Uashington, DC, më 29 mars 2004, secili nga vendet depozitoi instrumentet e veta zyrtare të pranimit, siç përshkruhet në Traktat, duke u bërë kësisoj ligjërisht dhe zyrtarisht vend anëtar i Aleancës. Që nga çasti i ftesës për fillimin e bisedimeve të hyrjes, deri në nënshkrimin e planëzuar të protokolleve të hyrjes, ratifikimit dhe anëtarësimit, të shtatë vendet e ftuara ishin të përfshira tërësisht në veprimtaritë e Aleancës dhe vazhdonin të përfitonin prej pjesëmarrjes në Planin e Veprimit për Anëtarësim. Secili nga vendet e ftuara paraqiti gjithashtu një program për reformat që duheshin zbatuar para dhe pas pranimit, me qëllim që të rritej ndihmesa e tyre për Aleancën. Më 17 mars 2004, në Shtabin e NATO-s në Bruksel, Sekretari i Përgjithshëm, përuroi zyrtarisht një zgjerim ndërtimor të sapopërfunduar, për plotësimin e kushteve të përshtatshme për punë të delegacioneve të vendeve të reja. Më 2 prill 2004, pas ceremonisë së ngritjes së flamurëve të anëtarëve të rinj, në Shtabin e NATO-s u mbajt mbledhja e parë zyrtare e Këshillit të Atlantikut të Veriut me pjesëmarrjen e 26 vendeve. 199

201

202 KAPITULLI 22 PLANI I VEPRIMIT PËR ANËTARËSIM Në Takimin e Uashingtonit, në prill1999, NATO paraqiti Planin e Veprimit për Anëtarësim (PVA) për të ndihmuar përgatitjet e atyre vendeve që dëshironin të hynin në Aleancë, duke u siguruar këshillim, ndihmesë dhe mbështetje praktike. Fillimisht, në këtë plan aderuan nëntë vende dhe pikërisht, Bullgaria, Estonia, Letonia, Lituania, ish-republika Jugosllave e Maqedonisë*, Rumania, Sllovakia, Sllovenia dhe Shqipëria. Kroacia hyri më Shtatë prej këtyre vendeve - Bullgaria, Estonia, Letonia, Lituania, Rumania, Sllovakia dhe Sllovenia - u ftuan më pas në Takimin e Pragës, në nëntor 2002, për të filluar bisedimet e hyrjes dhe zyrtarisht u futën në NATO në mars Fillimisht, PVA-ja u mbështet sidomos në përvojën e fituar gjatë përkrahjes për anëtarësim të Republikës së Çekisë, Hungarisë dhe Polonisë dhe në punën me shtatë anëtarët që u futën në të, në mars Nëpërmjet Planit u ndihmuan vendet mëtuese që të përqendrojnë përgatitjet e tyre në plotësimin e qëllimeve dhe përparësive të trajtuara hollësisht brenda tij. Ndërkohë kryheshin edhe një varg veprimtarish të paracaktuara, për të forcuar kandidimin e çdo vendi të veçantë, duke i dhënë kësisoj kuptim zotimit të NATO-s për të mbajtur të hapur derën e anëtarësimit. Megjithatë, Plani nuk është thjesht një listë kontrolli për t u plotësuar nga vendet mëtuese dhe pjesëmarrja në PVA nuk garanton anëtarësimin e ardhshëm. Vendimet për ftesat e fillimit të bisedimeve të hyrjes merren me konsensus ndërmjet vendeve të NATO-s dhe për çdo rast më vete. PVA-ja nuk e zëvendëson Partneritetin për Paqe. Pjesëmarrja e plotë në këtë të fundit dhe në elementin e tij shoqërues, në Procesin e Planëzimit e të Rishikimit të Partneritetit (PPRP), vlerësohet gjithashtu si shumë e rëndësishme, sepse lejon vendet mëtuese të zhvillojnë ndërveprimin me forcat e NATO-s dhe i nxit ato të përgatisin strukturën dhe aftësitë e forcave të tyre për anëtarësimin e ardhshëm të mundshëm. PPRP-ja shërben për qëllime të ndryshme. Ai siguron një bazë për rritjen e transparencës në çështjet e politikës së mbrojtjes, për njëjtësimin dhe vlerësimin e forcave e të aftësive, të cilat mund të jenë të gatshme për përgatitjen, stërvitjen dhe operacionet shumëkombëshe së bashku me forcat e Aleancës, por edhe për reformën e mbrojtjes. Në fillim të çdo cikli të PVA-së, vendet mëtuese paraqesin një program kombëtar njëvjeçar mbi përgatitjet për anëtarësimin e ardhshëm. Në të përfshihen çështjet politike, ekonomike, të mbrojtjes, të karakterit ushtarak, të burimeve, të sigurisë dhe të aspektit ligjor. Ato fiksojnë qëllimet, objektivat dhe 201

203 afatet e punëve të tyre dhe i ripërtërijnë ato çdo vit. Në fund të ciklit, NATO harton raportet e përparimit veçmas për secilin vend që merr pjesë në PVA. Këto përgatisin truallin për zhvillimin e diskutimit midis Këshillit të Atlantikut të Veriut dhe vendit të interesuar rreth përparimit të shënuar. Kroacia, ish-republika Jugosllave e Maqedonisë* dhe Shqipëria, vazhdojnë të punojnë pranë e pranë me Aleancën në kuadrin e PVA-së, me pikësynimin për të plotësuar kriteret që do të mundësonin marrjen e ftesave të anëtarësimit për të filluar bisedimet për hyrje. 202

204 PJESA VII PARTNERITETI DHE BASHKËPUNIMI Kapitulli 23 Kapitulli 24 Kapitulli 25 Kapitulli 26 Kapitulli 27 Partneriteti Euro-Atlantik: Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik dhe Partneriteti për Paqe NATO dhe Rusia NATO dhe Ukraina Bashkëpunimi me vendet në rajonin e Mesdheut dhe në Lindjen e Mesme e më gjerë Bashkëpunimi me vendet në Evropën Juglindore

205

206 KAPITULLI 23 PARTNERITETI EURO-ATLANTIK: KËSHILLI I PARTNERITETIT EURO-ATLANTIK DHE PARTNERITETI PËR PAQE Pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, politika e Aleancës për zhvillimin e partneritetit me një numër të madh vendesh jo anëtare, ka luajtur një rol të rëndësishëm në ndryshimin e mjedisit strategjik në zonën Euro-Atlantike. Nëpërmjet nxitjes së dialogut politik dhe bashkëpunimit në një varg fushash, janë zhvilluar forma të ndryshme partneriteti, që po ndihmojnë krijimin e një kulture të sigurisë Euro-Atlantike. Këto karakterizohen nga vendosmëria e fuqishme për të shfrytëzuar bashkëpunimin ndërkombëtar në interes të zgjidhjes së sfidave serioze të sigurisë brenda dhe jashtë bashkësisë Euro- Atlantike. Duke nxitur e mbështetur reformën e mbrojtjes në shumë vende partnere, Partneriteti Euro-Atlantik po jep gjithashtu ndihmesë për shndërrimet demokratike. Ai po ndihmon për ngritjen e forcave të armatosura bashkëkohore, të efektshme e të përgjegjshme në pikëpamje demokratike dhe të institucioneve të tjera mbrojtëse dhe po mbështet vendet partnere për të administruar pasojat shoqërore dhe materiale të reformave. Sfidat e sotme të sigurisë Euro-Atlantike përmbledhin kërcënime të tilla, si terrorizmi që vjen nga brenda e nga jashtë dhe ato të një natyre tejkombëtare. Gjithnjë e më shumë kërcënimet vijnë nga periferia e zonës Euro-Atlantike. Në këtë mjedis, stabiliteti dhe siguria ndërkombëtare varen së tepërmi nga reformat e brendshme dhe nga bashkëpunimi i gjerë ndërkombëtar. Për këto arsye i takon partneritetit që të luajë një rol kryesor në të dy drejtimet. Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA) siguron kuadrin e përgjithshëm politik për marrëdhëniet me vendet partnere. Veç kësaj, çdo vend është në gjendje të zgjerojë marrëdhëniet e veta me Aleancën nëpërmjet Partneritetit për Paqe (PpP) - një program i bashkëpunimit praktik të ndërsjellë, nëpërmjet të cilit vendet partnere mund të zgjedhin veprimtaritë sipas përparësive të tyre. NATO ka zhvilluar gjithashtu marrëdhënie të veçanta me Rusinë dhe Ukrainën, si dhe me vendet në rajonin e Mesdheut e në Lindjen e Mesme dhe më gjerë. I përshkruar në kapitujt e tjerë, bashkëpunimi me këto vende shfrytëzon shumë nga veprimtaritë dhe mekanizmat e zhvilluar njëherësh, si në kuadrin e KPEA-së, ashtu edhe në programin e PpP-së - dy shtyllat përplotësuese që së bashku përbëjnë Partneritetin Euro-Atlantik. 205

207 Ecuria e Partneritetit Euro-Atlantik Rënia e murit të Berlinit, në nëntor 1989, sinjalizoi fundin e ballafaqimit që kishte mbizotëruar në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe që e kishte ndarë Evropën që nga përfundimi i Luftës së Ftohtë. Brenda një periudhe të shkurtër kohore, hapat e ndryshimit që u shënuan në Evropën Qendrore e Lindore, i ofruan NATO-s një tablo të re dhe krejt të ndryshme të sfidave të sigurisë nga ato që e kishin karakterizuar atë më parë. Ndryshimet politike, në një shkallë të pakrahasueshme, krijuan mundësi të mëdha për forcimin e sigurisë në Evropë por, pashmangshmërisht, sollën pasiguri të reja dhe rrezikun e cenimit të stabilitetit. Udhëheqësit e vendeve aleate u angazhuan për këtë në mbledhjen e takimit të tyre në Londër, në qershor Ata premtuan një formë të re marrëdhënieje bashkëpunimi me të gjitha vendet e Evropës Lindore dhe Qendrore. Ngjarjet u rrokullisën me shpejtësi të madhe dhe, në dhjetor 1991, për t i dhënë një shtysë marrëdhënieve të reja, NATO kishte organizuar strukturën e parë zyrtare institucionale Këshillin e Bashkëpunimit të Atlantikut të Veriut (KBAV) - një forum që do të bashkonte NATO-n dhe vendet e reja partnere për të diskutuar çështje me interes të përbashkët. Për herë të parë ky forum u mblodh më 20 dhjetor 1991, ditën në të cilën pushoi së ekzistuari Bashkimi Sovjetik. Ai u ofroi ndihmë vendeve të reja të pavarura për të realizuar qëllimet e tyre, duke marrë pjesë në të plotësisht si vende demokratike edhe në trajtimin e çështjeve me interes shumëkombësh, si në rrafshin rajonal dhe më gjerë. Ndryshimi rrënjësor i qëndrimeve në drejtim të sigurisë u përfshi gjithashtu në një koncept të ri strategjik të Aleancës, botuar në nëntor Ky koncept formulonte një këndvështrim më të gjerë për sigurinë, duke pasqyruar tre elemente përforcuese të ndërsjella: dialogun, bashkëpunimin dhe ruajtjen e aftësisë mbrojtëse të përbashkët. Ndërkohë që çështja e mbrojtjes mbetej e domosdoshme, mundësitë për arritjen e objektivave të Aleancës nëpërmjet mjeteve politike ishin tani shumë më të mëdha se kurrë më parë. Dialogu dhe bashkëpunimi do të përbënin pjesën më të qenësishme të qëndrimit të kërkuar, për t i dhënë rrugëzgjidhje shumëtrajtshmërisë së sfidave me të cilat ballafaqohej Aleanca. Me përfundimin e Luftës së Ftohtë këto përfshinin masa për të zvogëluar rrezikun e konflikteve që mund të lindnin nga keqkuptimet, ose për të përcaktuar e administruar më mirë krizat që prekin sigurinë e aleatëve, hapat për rritjen e mirëkuptimit dhe të mirëbesimit të ndërsjellë midis gjithë shteteve evropiane dhe nismat e reja për të zgjeruar mundësitë e një partneriteti të hapur për zgjidhjen e problemeve të përbashkëta të sigurisë. Në fillim, këshillimet e KBAV-së u përqendruan në problemet e sigurisë, të mbetura pezull që nga Lufta e Ftohtë, të tilla si tërheqja e trupave ruse nga shtetet balltike. Bashkëpunimi politik u shtri gjithashtu edhe në një numër çështjesh të lidhura me sigurinë dhe mbrojtjen. KBAV-ja hapi shtigje të reja nëpërmjet ndihmës, në mbështetje të reformave dhe në krijimin e transparencës 206

208 e të besimit në të gjithë zonën Euro-Atlantike. Megjithatë, ai u përqendrua në një dialog politik shumëpalësh dhe pa u dhënë mundësi vendeve partnere që të zhvillonin marrëdhënie bashkëpunimi individuale me NATO-n, në përshtatje me situatat dhe kërkesat e tyre të veçanta. Kjo ndryshoi më 1994 me nismën e Partneritetit për Paqe. Ky program madhor i bashkëpunimit praktik dypalësh, midis NATO-s dhe vendeve partnere të veçanta, përfaqësonte një hap të madh përpara në procesin bashkëpunues. Brenda tre viteve, përparimi i arritur u forcua më tej me ngritjen e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik, që zëvendësoi KBAV-në dhe, duke u mbështetur në arritjet e tij, u hap rruga për zhvillimin e një partneriteti më të fuqishëm e më operativ. Procesi i partneritetit përfshin krijimin e lidhjeve dhe të mirëkuptimit ndërmjet të gjitha vendeve pjesëmarrëse, disa prej të cilave kanë pasur konflikte të vjetra rajonale, territoriale, politike, etnike ose fetare. Veprimtaritë e zhvilluara bashkërisht, që synojnë gjetjen e zgjidhjeve të përbashkëta për sfidat e përbashkëta të sigurisë, kanë sjellë arritje të rëndësishme edhe në kapërcimin e paragjykimeve të së kaluarës dhe në krijimin e një vizioni të qartë për të mirat e ndërsjella që mund të pëfitohen nga bashkëpunimi. Që nga fillimi i procesit të Partneritetit u shënua një përparim i pashembullt dhe, KPEA-ja dhe programi i PpP-së, përbëjnë themelet e shëndosha të arkitekturës së sigurisë Euro-Atlantike. Ka pasur dhe ngadalësime e vështirësi, të cilat ishin ndoshta të pashmangshme, po të merret parasysh procesi i ndërlikuar i ndryshimeve politike, ekonomike dhe shoqërore që ndodhën në Evropën Qendrore e Lindore dhe në ish-bashkimin Sovjetik. Megjithatë, vetëm brenda pak vitesh, KPEA-ja dhe programi i PpP-së, i kanë rritur pandërprerë veprimtaritë e tyre, çka mund të vërehet në hapat e njëpasnjëshëm që janë hedhur nga NATO dhe vendet e saj partnere për të rritur bashkëpunimin në fushën e sigurisë. Ky proces po zgjerohet si pasojë e shtratit të shëndoshë, të përgatitur paraprakisht nga Partneriteti, të cilin ata vetë e kanë krijuar. Aktualisht, vendet partnere këshillohen rregullisht me vendet anëtare të Aleancës. Ato zhvillojnë bashkëpunim individual për çështje që përfshijnë shumë aspekte të ndryshme të mbrojtjes e të sigurisë. Forcat e tyre ushtarake stërviten dhe bashkëveprojnë shpesh ndërmjet tyre dhe ushtarët shërbejnë rregullisht përkrah njëri-tjetrit në operacionet paqembështetëse të drejtuara nga NATO. Vendet partnere po punojnë gjithashtu së bashku me vendet anëtare të Aleancës për një kauzë të përbashkët kundër kërcënimit nga terrorizmi. Nevoja e NATO-s për t iu nënshtruar një transformimi të gjithanshëm, që t i përgjigjej sfidave të reja të mjedisit të sigurisë në ndryshim, ka ushtruar një ndikim të rëndësishëm në zhvillimin e partneritetit dhe të bashkëpunimit. Veprimtaritë dhe mekanizmat e këtij procesi duhej të përshtateshin për t iu përgjigjur përparësive të reja të NATO-s. Për më tepër, bashkëpunimi është dashur të thellohet e të zgjerohet me qëllim që të plotësojë aspiratat e vendeve të ndryshme partnere, 207

209 duke qenë përherë një forcë tërheqëse për ato. Si pasojë, janë ndërmarrë nisma të reja në mbledhjet e takimeve të njëpasnjëshme të NATO-s, në Uashington më 1999, në Pragë më 2002 dhe në Stamboll më 2004, për të thelluar e forcuar bashkëpunimin midis vendeve anëtare e partnere. Pamja e ndryshuar e partneritetit Partneriteti Euro-Atlantik ka ndihmuar disa vende partnere në përgatitjet për anëtarësimin në NATO. Ai gjithashtu siguron një strukturë të vetme edhe për vendet e tjera, të cilat nuk kërkojnë anëtarësimin në Aleancë, çka u krijon atyre mundësinë për të ndihmuar në sigurinë Euro-Atlantike. Gjatë këtyre viteve, 30 vende janë përfshirë në Partneritetin për Paqe dhe pikërisht, Armenia, Austria, Azerbajxhani, Bjellorusia, Bullgaria, Republika e Çekisë, Estonia, Finlanda, Gjeorgjia, Hungaria, Irlanda, Kazakistani, Republika e Kirgistanit, Letonia, Lituania, ish-republika Jugosllave e Maqedonisë*, Moldavia, Polonia, Rumania, Rusia, Sllovakia, Sllovenia, Suedia, Shqipëria, Taxhikistani, Turkmenistani, Ukraina, Uzbekistani dhe Zvicra. Dhjetë nga vendet e mësipërme partnere tashmë janë bërë anëtare të NATO-s dhe tre vende mëtuese po përgatiten për anëtarësimin e ardhshëm (shih Pjesën VI). Ciklet e njëpasnjëshme të zgjerimit e kanë ndryshuar dukshëm drejtpeshimin midis vendeve anëtare dhe partnere. Ka dallime të dukshme përsa i përket situatave me të cilat ndeshen 20 vendet partnere në lidhje me rrethanat dhe zhvillimet e tyre. Këto procese kanë pasur ndikim edhe në përmbajtjen e veprimtarive të partneritetit. Disa partnerë janë në fazat fillestare të zhvillimit të aftësive e të strukturave të tyre mbrojtëse. Të tjerët janë në gjendje të japin ndihmesë të ndjeshme me forca për operacionet e drejtuara nga NATO dhe mund të ofrojnë këshillim, stërvitje dhe mbështetje, sipas përvojës së tyre, ndaj vendeve të tjera partnere. Bosnja e Hercegovina dhe Serbia e Mali i Zi, kanë shprehur gjithashtu dëshirën për t u bashkuar në Partneritetin për Paqe. NATO e mbështet plotësisht këtë nismë, por ka vënë disa kushte për pranimin e të dy vendeve në program. Në këto kushte përfshihet bashkëpunimi i plotë me Tribunalin Penal Ndërkombëtar për ish-jugosllavinë dhe, në veçanti, arrestimi dhe dorëzimi në Tribunal i personave të akuzuar për krime lufte. Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA), bashkon gjithsej 46 vende 26 vende anëtare dhe 20 partnere në një forum shumëpalësh që siguron 208

210 këshillime dhe bashkëbisedime të rregullta ndërmjet tyre për çështje që lidhen me politikën dhe sigurinë. Në të njëjtën kohë ai shërben si një strukturë politike për marrëdhëniet dypalëshe individuale që zhvillohen ndërmjet NATO-s dhe vendeve pjesëmarrëse në programin e PpP-së. Vendimi i marrë më 1997 për të krijuar KPEA-në, pasqyronte atë vlerësim të Aleancës sipas të cilit kishte ardhur koha për të lëvizur përtej arritjeve të KBAV-së dhe për të ngritur një forum të sigurisë që harmonizonte zhvillimin e marrëdhënieve tepër të ndërlikuara me partnerët në kuadrin e programit të PpP-së. Shembull i nivelit të bashkëpunimit të arritur tashmë ishte operacioni paqeruajtës, i drejtuar nga NATO në Bosnje dhe Hercegovinë, ku trupat prej 14 vendeve partnere u grupuan më 1996 për të shërbyer krah për krah me homologët e Aleancës. Në periudhën kalimtare, prej KBAV-së në KPEA-në, u hodhën paralelisht hapa për forcimin e rolit të PpP-së, përmes zgjerimit të përfshirjes së vendeve partnere në vendimmarrjen dhe planëzimin e veprimtarive të partneritetit në të gjitha sferat. Veç këshillimeve afatshkurtra në KPEA-në, lidhur me çështjet politike dhe të sigurisë, realizohet edhe këshillimi dhe bashkëpunimi afatgjatë në një gamë të gjerë fushash. Këto përfshijnë administrimin e krizave dhe operacionet paqembështetëse, çështjet rajonale, kontrollin e armëve dhe çështje që kanë të bëjnë me përhapjen e armëve të dëmtimit në masë, luftën kundër terrorizmit, çështjet e mbrojtjes, të tilla si planëzimi, buxheti, politika dhe strategjia, planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme dhe masat për zhdukjen e pasojave të fatkeqësive, bashkëpunimin në fushën e armatimit, sigurimin bërthamor, drejtimin e trafikut ajror dhe bashkëpunimin shkencor. KPEA-ja ka në dispozicion një mori mundësish për të zgjedhur. Ato i japin asaj zhdërvjelltësinë dhe i krijojnë mundësinë për të organizuar mbledhje, si me të gjitha vendet e NATO-s dhe ato partnere, ashtu edhe me grupe pune më të vogla e me afate të kufizuara, në varësi të çështjeve për të cilat diskutohet. Pjesa më e madhe e vendeve partnere kanë vendosur misione diplomatike në Shtabin e NATO-s në Bruksel, për të lehtësuar komunikimet e rregullta dhe për të mundësuar realizimin e këshillimeve kurdoherë që lind e nevojshme. Mbledhjet e KPEA-së mbahen për çdo muaj në nivelin e ambasadorëve, një herë në vit në nivelin e ministrave të jashtëm dhe atyre të mbrojtjes dhe të shefave të mbrojtjes si dhe, në raste të rralla, në nivelin e takimeve të larta, ose kur ndodh ndonjë ngjarje e jashtëzakonshme. Më 2005, filloi nga veprimtaria një Forum i nivelit të lartë për Sigurinë e KPEA-së, i cili do të mblidhet një herë në vit për të diskutuar çështje të rëndësishme të sigurisë, në një kuadër zyrtar, duke bashkuar zyrtarë të lartë qeveritarë, parlamentarë, analistë dhe përfaqësues nga shoqëria civile. 209

211 Partneriteti për Paqe Bazuar në bashkëpunimin praktik dhe në zotimin ndaj parimeve demokratike mbi të cilat mbështetet vetë Aleanca, Partneriteti për Paqe (PpP) synon nxitjen e reformës, forcimin e stabilitetit, mënjanimin e kërcënimeve ndaj paqes dhe ndërtimin e marrëdhënieve të përforcuara të sigurisë, ndërmjet vendeve të veçanta partnere edhe NATO-s, si dhe ndërmjet vetë vendeve partnere. Thelbi i programit të PpP-së është partneriteti i formuar individualisht midis çdo vendi partner dhe NATO-s. Ky partneritet i është përshtatur nevojave individuale dhe zbatohet bashkërisht në përputhje me nivelin dhe hapat e përzgjedhur prej secilës qeveri pjesëmarrëse. Që me krijimin e Partneritetit për Paqe u përgatit një çantë instrumentesh, e kompletuar me mekanizmat praktikë, për të mbështetur zbatimin e synimeve dhe të objektivave të PpP-së, me qëllimin që t i kthejë idetë në vepra. Këto instrumente sigurojnë njëherësh një kuadër, si për veprimet dypalëshe ashtu dhe për ato shumëpalëshe. Ato u mundësojnë vendeve partnere të marrin pjesë në programe të dobishme, që pasqyrojnë natyrën e mirëfilltë të angazhimit të tyre ndaj NATO-s. Baza zyrtare e Partneritetit për Paqe është Dokumenti Themelor, i botuar nga Aleanca më 1994, së bashku me ftesën ndaj vendeve të interesuara për t u përfshirë në program. Dokumenti Themelor përmban në vetvete edhe zotimin e vendeve anëtare të Aleancës për t u këshilluar me çdo vend partner që parasheh një kërcënim të drejtpërdrejtë ndaj tërësisë së vet territoriale, pavarësisë politike ose sigurisë. Çdo vend partner formulon gjithashtu detyrat e veçanta dhe zotimet politike për mbrojtjen e shoqërive demokratike, për ruajtjen e parimeve të ligjeve ndërkombëtare, për përmbushjen e detyrimeve të Kartës së KB-së, Deklaratës së Përgjithshme të të Drejtave të Njeriut, Aktit Final të Helsinkit dhe marrëveshjeve ndërkombëtare të kontrollit të armëve e të çarmatimit, për vetëpërmbajtjen në kërcënimin ose përdorimin e forcës kundër shteteve të tjera, për respektimin e kufijve ekzistues dhe për zgjidhjen e konflikteve në mënyrë paqësore. Zotime të veçanta ndërmerren gjithashtu edhe për rritjen e transparencës në planëzimin dhe buxhetin e mbrojtjes kombëtare, në vendosjen e kontrollit demokratik mbi forcat e armatosura dhe në zhvillimin e aftësive për veprime të përbashkëta me NATO-n në operacionet paqeruajtëse dhe në ato me karakter humanitar. Zgjedhja e veprimtarive individuale brenda kuadrit të PpP-së varet nga dëshirat dhe aftësitë e secilit vend partner. Fushat e përzgjedhura i paraqiten Aleancës në Dokumentin e Prezantimit. Ai shërben si bazë për Programin Individual të Partneritetit, i përpunuar dhe i miratuar bashkërisht midis NATO-s dhe çdo vendi partner. Këto programe dyvjeçare zgjidhen nga një listë e madhe e veprimtarive që pasqyrojnë objektivat dhe përparësitë e Partneritetit. Bashkëveprimi përqendrohet sidomos në ndërveprimin ushtarak, në reformën ushtarake dhe në trajtimin e pasojave të kësaj reforme. Ai prek gjithashtu 210

212 çdo fushë të veprimtarisë së NATO-s, përfshirë politikën dhe planëzimin e mbrojtjes, marrëdhëniet civilo-ushtarake, edukimin dhe stërvitjen, mbrojtjen ajrore, ndërlidhjen dhe sistemet e informacionit, çështjet e shndërrimit të mbrojtjes, administrimin e krizave dhe planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, programet e informacionit e të ndërlidhjes dhe bashkëpunimin shkencor. Programet dypalëshe dhe stërvitjet ushtarake i kanë ndihmuar vendet partnere për të përgatitur forca të afta që ato të marrin pjesë në veprimtaritë paqeruajtëse krah për krah me forcat e NATO-s, duke zbatuar një nga synimet kryesore të Partneritetit për Paqe. Gjithnjë e më shumë ato po i përshtasin forcat e tyre ushtarake sipas normave operative të Aleancës për të siguruar efektshmërinë e veprimeve luftarake. Njëkohësisht po përshtasin procedura dhe sisteme të përputhshme me ato që ka në përdorim NATO. Qendra e Bashkërendimit të Partneritetit, e ngritur në Shtabin e Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë (SHAPE) më 1994, punon njëherazi me dy Komandat Strategjike të NATO-s për të ndihmuar këtë proces dhe për të bashkërenduar më mirë përgatitjen dhe stërvitjet në kuadrin e PpP-së. Nisma kuptimplote u ndërmorën edhe në Takimin e Uashingtonit, në prill Ato kishin për synim fuqizimin e thelbit operativ të Partneritetit për Paqe dhe përfshirjen e vendeve partnere në vendimmarrjen dhe në planëzimin e PpP-së. Këto përfshinin paraqitjen e Konceptit të Aftësive Operative që synonte zhvillimin e një bashkëveprimi ushtarak më të ngushtë e më të përqendruar dhe pëmirësimin e efektshmërisë luftarake të forcave shumëkombëshe. Një Kuadër Politiko-Ushtarak u përpunua për të forcuar këshillimin gjatë përshkallëzimit të krizës, që do të kërkonte përqendrimin e trupave paqeruajtëse dhe përfshirjen e vendeve partnere në një fazë më të hershme të diskutimit të çështjeve të planëzimit operativ dhe të ripërtëritjes së forcave. Një Program i Përmirësimit të Edukimit dhe Stërvitjes në kuadrin e PpP-së, u paraqit gjithashtu që të ndihmonte përmirësimin e ndërveprimit dhe që të ngrinte më lart bashkëpunimin dhe dialogun, në një shtrirje më të gjerë të bashkësive të mbrojtjes e të sigurisë, si për vendet e NATO-s edhe për ato partnere. Për rritjen e aftësive të stërvitjes për vendet e përfshira në PpP, japin ndihmesë gjithashtu disa Qendra Stërvitjeje të njohura të PpP-së. Për të bashkuar më mirë vendet partnere në punën e përditshme të Partneritetit, në tetë shtabe ushtarake të NATO-s, u ngritën Elemente Shtabi të PpP-së, të plotësuara me oficerë nga vendet partnere. Përmes Procesit të Planëzimit dhe Rishikimit të Partneritetit të PpP-së, mundësohet dhënia e udhëzimeve kryesore për ato nevoja që lidhen me ndërveprimin ose aftësitë. Ato shërbejnë për t u siguruar nëse forcat partnere janë mjaft të afta për të vepruar me forcat e vendeve të NATO-s në operacionet e përbashkëta paqeruajtëse. Ky proces ka dhënë një ndihmesë të dukshme në 211

213 rezultatet e pjesëmarrjes së vendeve partnere në operacionet paqembështetëse të drejtuara nga NATO në Ballkan dhe në Afganistan. Mekanizmi i përdorur shëmbëllen me sistemin e planëzimit të vetë forcave të NATO-s dhe është në dispozicion për t u përdorur nga ato vende partnere që e dëshirojnë një gjë të tillë. Synimet e planëzimit, të njohura si Objektivat e Partneritetit, diskutohen me secilin vend pjesëmarrës duke evidentuar matjen e përparimit gjatë ecurisë së inspektimeve të shumta. Kërkesat janë bërë përherë e më të ndërlikuara dhe më të rrepta dhe janë të ndërlidhura me përmirësimet e aftësive që shtetet anëtare të NATO-s kanë përcaktuar për veten e tyre. Procesi i Planëzimit dhe i Rishikimit është përdorur gjithashtu nga vendet partnere për të përgatitur forca të armatosura të efektshme, të afta e të qëndrueshme dhe për të rritur në një shkallë më të lartë përpjekjet për reformimin e mbrojtjes. Një Sistem i Drejtimit dhe i Shkëmbimit të Informacionit në Përmasa Kohore Reale në kuadrin e Partneritetit (i njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze PRIME, lexo: PRAJM - Partnership Realtime Information Management and Exchange System), i ngritur nga Zvicra në vitin 2001, u krijon mundësinë vendeve anëtare të NATO-s dhe atyre partnere, të shkëmbejnë informacionin dhe të kërkojnë e të ofrojnë pjesëmarrjen dhe fondet në kuadrin e programeve të NATO-s. Në nëntor 2002, në Takimin e Pragës, u ndërmorën hapa të mëtejshëm për thellimin e bashkëpunimit në kuadrin e Partneritetit. Një rishqyrtim tërësor i KPEA-së dhe Partneritetit për Paqe, rekomandonte thellimin e bashkëpunimit në reformën e mbrojtjes, forcimin e dialogut politik me vendet partnere dhe zgjerimin e mëtejshëm të përfshirjes së tyre në planëzimin, drejtimin dhe mbikëqyrjen e veprimtarive ku ata marrin pjesë. Për të patur një kuadër më të zgjeruar të bashkëpunimit shumëpalësh në luftën kundër terrorizmit, u hodh gjithashtu ideja e një Plani të Veprimit të Partneritetit kundër Terrorizmit. Për të përcaktuar nevojat e reformës, në Takimin e Pragës, u ofrua një mekanizëm dypalësh, në formën e Planeve Individuale të Veprimit të Partneritetit (PIVP). Në këtë mënyrë, Aleancës i krijohet mundësia që të këshillojë e të ndihmojë ato vende partnere që janë të gatshme dhe të afta për të vazhduar planet e reformave të përgjithshme, në veçanti, për çështje që lidhen me politikën e mbrojtjes e më gjerë dhe me reformën institucionale. Të zhvilluara mbi bazën e një cikli dyvjeçar, këto plane shërbejnë për afrimin e mekanizmave të shumanshëm të bashkëveprimit nëpërmjet të cilëve një vend partner ndërvepron me Aleancën. Diçka e tillë qartëson thelbin e veprimtarive, me qëllim që të mbështeten në një mënyrë më të frytshme përpjekjet e reformave të brendshme. Dialogu politik intensiv për çështje të përafërta është pjesë përbërëse e procesit të PIVP-së. Ai synon gjithashtu të lehtësojë bashkëveprimin e mbështetjes dypalëshe, të siguruar nga vende të veçanta të NATO-s dhe ato partnere, si dhe për të bashkërenduar përpjekjet me institucione të tjera ndërkombëtare që 212

214 kanë këto detyra. Në nëntor 2004, Gjeorgjia ishte vendi i parë që zhvilloi një Plan Individual të Veprimit të Partneritetit me NATO-n. Plane të kësaj natyre u zhvilluan edhe me disa vende të tjera partnere. Duke u mbështetur në përparimin e arritur në Pragë, në Takimin e Stambollit, në qershor 2004, u ndërmorën hapa të mëtejshëm për forcimin e Partneritetit që ta bënin atë të përshtatshëm ndaj çështjeve të rëndësishme dhe të posaçme. Por edhe për t iu përgjigjur nevojave dhe aftësive të vendeve partnere të veçanta në një mënyrë më të drejtpërdrejtë. Reforma e mbrojtjes u pranua si një nga përparësitë kryesore të Partneritetit Euro-Atlantik dhe, për të nxitur e mbështetur vendet partnere në ngritjen e institucioneve mbrojtëse, të vlefshme dhe të përgjegjshme nga pikëpamja demokratike, u ndërmor një Plan Veprimi i Partneritetit për Ngritjen e Institucionit të Mbrojtjes. Gjasat e vendeve partnere për rritjen e ndihmesës së tyre në operacionet e drejtuara nga NATO, janë zgjeruar me përfshirjen e vendeve ndihmëdhënëse me trupa, në një fazë më të hershme, në procesin e vendimmarrjes dhe në atë të sigurimit të mundësive më të mëdha për këshillime politike. Koncepti i Aftësive Operative po përmirësohet edhe nga masat nxitëse për një ndërveprim ushtarak në shkallë më të lartë si dhe për transformimin e strukturave të mbrojtjes, në përshtatje me detyrat dhe aftësitë në zhvillim e sipër të vetë NATO-s. Puna është shtrirë edhe në drejtim të përpunimit të programeve të ofruara në kuadrin e PpP-së, me qëllim që ato të përmbajnë objektiva dhe përparësi gjithëpërfshirëse. Në këtë mënyrë vendet partnere kanë më tepër mundësi që të përcaktojnë veprimtaritë më të frytshme. Në Takimin e Stambollit u mor gjithashtu vendimi që NATO të përqendronte vëmendje të veçantë në dy rajone të rëndësishme strategjike dhe pikërisht, në Kaukaz (Armenia, Azerbajxhani dhe Gjeorgjia) dhe në Azinë Qendrore (Kazakistani, Republika e Kirgistanit, Taxhikistani, Turkmenistani dhe Uzbekistani). Për të dy rajonet u caktua një Përfaqësues i Posaçëm, që do të vepronte në emër të Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, si dhe dy oficerë ndërlidhës. Këto poste janë të paracaktuara për të përmirësuar aftësinë e NATO-s në dhënien e këshillave dhe të ndihmave të përshtatshme për zbatimin e aspekteve që lidhen me Planet Individuale të Veprimit të Partneritetit për ato vende që po i zhvillojnë ato. Ato shërbejnë edhe për të thelluar bashkëveprimin në çështjet e Planeve të Veprimit të Partneritetit për Ngritjen e Institucionit të Mbrojtes dhe për Luftën kundër Terrorizmit, si dhe nëpërmjet Procesit të Planizimit dhe Rishikimit, i cili është me rëndësi të veçantë në kontekstin e çështjeve të reformës së mbrojtjes 213

215 Reforma e Mbrojtjes Shumë vende partnere po përballen me sfidën e ndryshimit të trashëgimive të Luftës së Ftohtë, të ushtrive shumë të mëdha dhe të rezervave të pafund të armëve dhe municioneve. Kryerja e reformave të nevojshme të mbrojtjes për zhvillimin e aftësive të kërkuara, për t iu përgjigjur sfidave të sotme të sigurisë dhe për të dhënë një ndihmesë të vlefshme në administrimin e krizave dhe në operacionet paqeruajtëse, përbën një detyrë kryesore. Është po kaq e rëndësishme edhe gjetja e rrugëzgjidhjeve për administrimin e pasojave shoqërore e ekonomike të këtyre reformave. Një nga mbështetjet më të rëndësishme që ka dhënë Partneriteti për Paqe ka qenë përmes programeve dypalëshe, të zhvilluara me vende të veçanta partnere, për shkëmbimin e ekspertizës dhe për sigurimin e përkrahjes në trajtimin e problemeve të shumta konceptuale e praktike që shoqërojnë procesin e reformës së mbrojtjes. NATO ka ndërmarrë gjithashtu një numër nismash për të mbështetur përpjekjet e vendeve partnere në fusha të tilla, si riintegrimi i personelit ushtarak në jetën civile, ripërshtatja e vendbazimeve ushtarake dhe asgjësimi i mbikëqyrur i armëve dhe municioneve të tepërta ose të vjetëruara. Ngritja e institucioneve të dobishme Institucionet e afta dhe të dobishme shtetërore të mbrojtjes, nën kontrollin demokratik civil, janë themelore për stabilitetin në zonën Euro-Atlantike dhe të domosdoshme për bashkëpunimin për sigurinë ndërkombëtare. Pasi rëndësia e një hallke të tillë ishte pranuar që në Takimin e Stambollit, në qershor 2004, u ndërmor një Plan i ri Veprimi i Partneritetit për Ngritjen e Institucionit të Mbrojtjes, me mbështetjen e kryetarëve të shteteve dhe qeverive të vendeve të KPEA-së. Ky mekanizëm i ri synonte rritjen e përpjekjeve nga vendet partnere për ta çuar përpara reformën dhe ristruktutrimin e institucioneve të tyre të mbrojtjes, në përgjigje të nevojave të brendshme dhe në përmbushje të zotimeve ndërkombëtare. Plani i Veprimit përcakton objektiva të përgjithshëm për punën në këtë fushë, nxit shkëmbimet e përvojave përkatëse dhe ndihmon në përshtatjen dhe përpunimin e programeve dypalëshe në mbështetje të mbrojtjes e të sigurisë. Objektivat më të rëndësishëm të Planit të Veprimit synojnë zhvillimin e parapërgatitjeve të efektshme dhe transparente për kontrollin demokratik të veprimtarive të mbrojtjes, pjesëmarrjen e civilëve në përpunimin e politikës së mbrojtjes e të sigurisë, mbikëqyrjen e frytshme dhe të hapur me karakter ligjvënës e gjyqësor të sektorit të mbrojtjes dhe parashikimin e proceseve me 214

216 anë të të cilave mund të vlerësohen si duhet rreziqet ndaj sigurisë dhe kërkesat e mbrojtjes kombëtare, duke i harmonizuar ato me aftësi të përshtatshme dhe të ndërveprueshme. Plani i Veprimit e vë theksin gjithashtu në rëndësinë e një bashkëpunimi të frytshëm kombëtar dhe në atë të marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë për çështjet e mbrojtjes e të sigurisë. Zbatimi i tij kërkon përdorimin maksimal të mjeteve e të mekanizmave të KPEA-së dhe të PpP-së. Në këtë kuadër përfshihet Procesi i Planëzimit dhe i Rishikimit të PpP-së, një instrument i rëndësishëm për zbatimin e objektivave të Planit të Veprimit. Ndërkohë ai po përshtatet për ta kryer më mirë këtë rol. Zbatimi i frytshëm kërkon po ashtu përpunimin e një kuptimi të përgjithshëm të standardeve dhe koncepteve që lidhen me mbrojtjen, drejtimin e mbrojtjes dhe reformën e mbrojtjes. Politika e Fondit të Mirëbesimit Me rëndësi të veçantë në fushën e mbrojtjes ka qenë krijimi i Fondit të Mirëbesimit, në shtator 2000, për të siguruar një mekanizëm që do të ndihmonte vendet partnere në shkatërrimin e sigurt të rezervave të grumbulluara të minave kundër këmbësorisë, në mbështetje të zbatimit të Konventës së Otavës mbi Ndalimin e Përdorimit, Grumbullimit, Prodhimit dhe Zhvendosjes së Minave kundër Këmbësorisë dhe Shkatërrimin e tyre. Hapësira e politikës së Fondit të Mirëbesimit është zgjeruar duke përfshirë projekte shtesë çmilitarizimi, që synojnë shkatërrimin e municioneve të tjera, të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta. Përdorimi i Fondit të Mirëbesimit është shtrirë edhe më tej për të mbështetur vendet partnere në administrimin e pasojave të reformës së mbrojtjes nëpërmjet nismave të tilla, si rikualifikimi i personelit ushtarak të nxjerrë në lirim dhe shndërrimi i bazave ushtarake. Nga fillimi i vitit 2005, në zbatim të projekteve të Fondit të Mirëbesimit, ishin shkatërruar ose asgjësuar rreth 1.6 milionë mina kundër këmbësorisë në Shqipëri; mina tokësore, 7000 tonë municione të tepërta dhe lëndë djegëse për raketat në Moldavi, mina kundër këmbësorisë në Ukrainë, 1200 mina tokësore në Taxhikistan dhe më shumë se 300 raketa në Gjeorgji. Projekte të mëtejshme çmilitarizimi janë planëzuar për Azerbajxhanin, Bjellorusinë, Serbinë dhe Malin e Zi, Shqipërinë dhe Ukrainën. Mekanizmi i Fondit u krijon mundësinë vendeve anëtare që të bashkëveprojnë me vende të veçanta partnere për të përcaktuar dhe zbatuar projekte të posaçme. Në çdo rast, një vend i NATO-s ose partner, merr drejtimin për financimin dhe përpunimin e propozimeve të projektit dhe për përcaktimin e dhuruesve të mundshëm. Vendi partner që përfiton drejtpërdrejt nga projekti, pritet që të mbulojë një pjesë aktive në këtë punë dhe siguron një mbështetje të shkallës më të lartë për projektin brenda mundësive të tij. Ekspertët e NATO-s sigurojnë këshillimin dhe drejtimin. 215

217 Vendet anëtare dhe partnere të NATO-s financojnë Fondin e Mirëbesimit mbi baza vullnetare nëpërmjet ofrimit të pajisjeve dhe të ndihmesave të ndryshme. Në disa raste Agjencia e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin (ANAMF) shërben si agjenci zbatuese dhe përgjigjet për realizimin e aspekteve teknike dhe financiare. Operacionet paqembështetëse Vendet partnere kanë luajtur një rol vendimtar në operacionet paqembështetëse të drejtuara nga NATO në Ballkan dhe tashmë po japin një ndihmesë të rëndësishme në misionin e NATO-s në Afganistan. Pjesëmarrja në këto operacione u mundëson atyre fitimin e përvojës praktike për të punuar së bashku me forcat aleate dhe për të ndihmuar në rivendosjen e stabilitetit në rajonet e krizave. Kjo pjesëmarrje e lehtëson barrën e këtyre misioneve për vendet anëtare të Aleancës dhe është një tregues i dukshëm i konsensusit të gjerë ndërkombëtar mbi rëndësinë e dhënies së ndihmave për zgjidhjen e krizave dhe parandalimin e cenimit të stabilitetit. Ushtarë nga një numër i madh vendesh partnere janë mësuar të punojnë krah për krah me homologët e tyre të NATO-s, çka u mundëson atyre të nxënë si vepron Aleanca në rrethana të ndërlikuara e të vështira. Kjo përvojë praktike, më shumë se çdo faktor tjetër më vete, ka qenë e një rëndësie të veçantë në përmirësimin e marrëdhënieve dhe në krijimin e mirëbesimit e të mirëkuptimit midis forcave ushtarake, të cilat deri në përfundimin e Luftës së Ftohtë u përkisnin aleancave armiqësore, të vëna ballë për ballë njëra-tjetrës përmes një kontinenti të ndarë. Aktualisht, vendet e NATO-s dhe ato partnere, po punojnë së bashku në terren për të përballuar kërcënimet dhe sfidat e përbashkëta për të gjithë ata. Pjesëmarrja individuale e vendeve partnere dhe e vendeve të tjera jashtë NATO-s në operacionet paqembështetëse, të drejtuara nga NATO, është e kushtëzuar nga marrëveshjet financiare e teknike që përfundohen midis çdo vendi ndihmëdhënës me trupa dhe NATO-s, pikërisht pas vlerësimit të ndihmesave të propozuara për këto operacione. Çdo vend ndihmëdhënës mban përgjegjësi për përqendrimin e trupave të veta dhe për sigurimin e mbështetjes së nevojshme për të mundësuar drejtimin e tyre në mënyrë të frytshme. Në disa raste, mbështetja është dhënë edhe mbi baza dypalëshe nga një vend i NATO-s më vete. Misioni i Afganistanit Që prej gushtit të vitit 2003, NATO ka udhëhequr Forcën Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare (FNSN) në Afganistan. Misioni i kësaj force, nën 216

218 mandatin e KB-së, është që të ndihmojë autoritetet afgane në përpjekjet për të rivendosur paqen dhe stabilitetin në vend, i cili po mëkëmbet pas dy dekadash lufte civile dhe për të mos lejuar më rikthimin e tij si një bazë për terroristët. Një numër vendesh partnere kanë marrë pjesë në FNSN-në qëkurse NATO mori drejtimin e forcës. Disa nga këto vende kanë siguruar forca të specializuara të vlefshme, siç janë ato të policisë ushtarake dhe të grupeve të çminimit. Ndihmesë me vlerë kanë dhënë edhe vendet partnere të Azisë Qendrore, në sigurimin logjistik të nevojshëm për FNSN-në, në lidhje me pajisjet dhe furnizimet. Marrëdhëniet e zhvilluara nëpërmjet Partneritetit për Paqe kanë hedhur bazat që vendet e NATO-s të hartojnë marrëveshje dypalëshe për kalimin e përkohshëm të materialeve përgjatë këtyre shteteve dhe bazimin e forcave e të pajisjeve në territoret e tyre. Duke pasur parasysh përbërjen e ndryshme etnike të Afganistanit, disa vende partnere të Azisë Qendrore kanë ushtruar ndikimin e tyre në forma të tjera për mbështetjen e objektivave të FNSN-së. Operacionet në Ballkan Vendet partnere kanë qenë një pjesë përbërëse e operacioneve paqembështetëse të drejtuara nga NATO në Bosnje e Hercegovinë dhe në Kosovë qysh prej fillimit të këtyre operacioneve. Në të dy rastet, vendi i vetëm më i madh ndihmëdhënës jashtë NATO-s, është Rusia. Trupat prej 14 vendeve partnere ishin pjesë e Forcës Zbatuese (IFOR) që u vendos në Bosnje dhe Hercegovinë pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit, më 14 dhjetor Fillimisht, paqeruajtësit ndihmuan në zbatimin e aspekteve ushtarake të Marrëveshjes së Paqes dhe, më pas, në kuadrin e Forcës Stabilizuese (SFOR) më të vogël, që zëvendësoi IFOR-in në dhjetor 1996, ata ndihmuan për të parandaluar rikthimin e armiqësive dhe për të krijuar një klimë në të cilën procesi i paqes do të mund të lëvizte përpara. Rreth 21 vende partnere kanë marrë pjesë në periudha të ndryshme në operacionin paqembështetës të drejtuar nga NATO në Bosnje dhe Hercegovinë deri në kohën e përfundimit të tij në dhjetor 2004, kur përgjegjësitë për ruajtjen e sigurisë iu dorëzuan një misioni vazhdues, të udhëhequr nga Bashkimi Evropian. Trupa nga një numër i konsiderueshëm vendesh partnere kanë marrë pjesë gjithashtu që në fillim në Forcën e Kosovës (KFOR) të drejtuar nga NATO, të formuar më Misioni i KFOR-it ka si qëllim të pengojë rindezjen e armiqësive, të krijojë një mjedis të sigurt dhe të mbështesë përpjekjet humanitare ndërkombëtare dhe punën e Kombeve të Bashkuara në Kosovë. 217

219 Lufta kundër terrorizmit Lufta kundër terrorizmit është një përparësi kryesore për Aleancën dhe partnerët. Goditjet e 11 shtatorit mbi Shtetet e Bashkuara e detyruan NATO-n që, për herë të parë, t i drejtohej Nenit 5 (klauzolës së mbrojtjes së përbashkët të traktatit themelues të Aleancës). Në mbledhjen e një dite më vonë, mbi bazën e një njoftimi të shkurtër, ambasadorët e KPEA-së, që përfaqësonin vendet që shtrihen nga Amerika e Veriut dhe Evropa e deri në Azinë Qendrore, dënuan goditjet në mënyrën më kategorike dhe në format më të fuqishme. Vendosmëria e përgjithshme për të bashkuar forcat në luftën kundër kërcënimit terrorist gjeti shprehjen konkrete në nismën e ndërmarrë në Takimin e Pragës, për Planin e Veprimit të Partneritetit kundër Terrorizmit. Ky Plan Veprimi siguron kuadrin për shkëmbimin e të dhënave dhe ekspertizës në fushën e zbulimit dhe për përmirësimin e bashkëpunimit, si me anë të këshillimit politik, ashtu dhe me masa praktike. Ai po prin në rritjen e bashkëpunimit në fusha të tilla, si ruajtja e kufirit, përgatitja dhe stërvitjet në lidhje me terrorizmin dhe zhvillimi i aftësive për mbrojtjen kundër sulmeve terroriste, ose për marrjen e masave kundër pasojave të një sulmi të tillë. Gjithashtu ai po ndihmon edhe për të forcuar sigurimin fizik dhe shkatërrimin e sigurt të municioneve të tepërta, të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta, të tilla si raketat supmbartëse dhe granatahedhësit. Ndalimi i përhapjes së armëve të dëmtimit në masë Kundërveprimi ndaj përhapjes së armëve të dëmtimit në masë (ADM) është një nga sfidat kryesore të sigurisë të shekullit 21. Dialogu i NATO-s me vendet partnere luan një rol të qartë në arritjen e synimeve të Aleancës për mospërhapjen e tyre. Por edhe në formimin e besimit e të sigurisë dhe në krijimin e kushteve të çiltërsisë dhe të transparencës së kërkuar për kurorëzimin e suksesshëm të përpjekjeve në këtë aspekt. Aleanca synon të rritë mirëkuptimin e përgjithshëm dhe shkëmbimin e informacionit për mospërhapjen e armëve nëpërmjet këshillimeve dhe përpjekjeve, si në rrafshin politik dhe në atë të mbrojtjes. Një numër vendesh partnere zotërojnë ekspertizë dhe përvojë vetjake. Ajo u mundëson që të japin një ndihmesë të ndjeshme për forcimin e përpjekjeve të bashkuara në këtë fushë. Mbledhjet e punës kërkimore të KPEA-së për rreziqet e mundshme që shkaktojnë armët biologjike e kimike, si dhe kërkimi shkencor e zhvillimi i aftësive dhe i pajisjeve të reja, të paracaktuara për mbrojtjen nga agjentët e ADM-ve dhe forcimi i përgatitjes së përgjithshme, po ndihmojnë lehtësimin e shkëmbimit të informacionit dhe përvetësimin e praktikave më të mira. 218

220 Veç këtyre, ekspertë të çarmatimit nga vendet e NATO-s dhe partnere, kanë diskutuar shkëmbimin e aspekteve politike dhe të zbulimit të përhapjes së ADM-ve. Duke vepruar në këtë mënyrë, ata janë përqendruar në disa nga prirjet kryesore të përhapjes së tyre dhe janë njohur me perspektivat rajonale nëpërmjet referimeve të vendeve jashtë KPEA-së, të tilla si Kina, Japonia, Izraeli dhe Korea e Jugut. Informacioni është shkëmbyer edhe mbi praktikat e kontrollit të eksportit në zbatimin e nismave mospërhapëse të kohëve të fundit. Vendet e Aleancës kanë informuar gjithashtu vendet partnere mbi veprimtaritë e NATO-s për fusha të veçanta të mbrojtjes kimike, biologjike, radiologjike dhe bërthamore (KBRB) dhe, në veçanti, mbi formimin dhe vendvendosjen e Batalionit Shumëkombësh të Mbrojtjes nga Armët KBRB. Veprimet kundër minave dhe armëve të vogla Nisma shumëpalëshe janë ndërmarrë në nivele të përgjithshme, rajonale e lokale për të ndaluar përhapjen e armëve të vogla dhe për t iu përgjigjur nevojës për veprime humanitare kundër minave. NATO dhe vendet partnere kanë shtuar përpjekjet duke përdorur ekspertizën politiko-ushtarake të Partneritetit. Kjo bëhet për t i mëshuar edhe më fort këtyre sfidave, në zonën Euro-Atlantike. KPEA-ja ka ngritur një Grup Pune të Posaçëm për Armët e Vogla dhe Armatimet e Lehta dhe Veprimin kundër Minave, duke siguruar një forum për shkëmbimin e informacionit në lidhje me kontrollin dhe zhvendosjen sa më të mirë të këtyre armëve, për shembull, nëpërmjet kontrolleve të eksportit kombëtar dhe mekanizmave përforcues. Programi i PpP-së gjithashtu synon që të mbështesë përgatitjen në administrimin e rezervave dhe magazinimin e sigurt, asgjësimin dhe shkatërrimin e rezervave të tepërta, si dhe grumbullimin dhe shkatërrimin e armëve gjatë operacioneve paqeruajtëse. Veç këtyre, ndihmë e përshtatshme është dhënë për vende të veçanta sipas kërkesave të tyre. Ndihmesa për shkatërrimin e rezervave të minave dhe të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta është kanalizuar edhe nëpërmjet Fondit të Mirëbesimit. Për më tepër, trupat e vendeve të NATO-s dhe atyre partnere, të përqendruara në operacionet paqeruajtëse në Ballkan dhe në Afganistan, kanë ndihmuar rregullisht organizatat civile në përpjekjet çminuese me karakter humanitar. 219

221 Masat e përgatitjes dhe të zhdukjes së pasojave të fatkeqësive Bashkëpunimi për përgatitjen dhe zhdukjen e pasojave të fatkeqësive, që njihet në NATO si planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, është përbërësi më i madh jo ushtarak i veprimtarive të Partneritetit për Paqe. Kundërveprimi i frytshëm ndaj zhdukjes së pasojave të fatkeqësive kërkon bashkëveprimin e mjeteve të transportit, të burimeve shëndetësore, të ndërlidhjes, të aftësive për zhdukjen e pasojave dhe të burimeve të tjera civile. Ndërkohë që të gjitha vendet mbajnë përgjegjësi në rrafshin kombëtar për parapërgatitjen për situata të jashtëzakonshme, karakteristika e përhapjes së mundshme dhe kalimit të kufijve, në disa raste fatkeqësish, e bën të domosdoshme rritjen e aftësive për t iu përgjigjur më mirë kërkesave për ndihmë, bashkëpunim dhe planëzim në planin ndërkombëtar. Bashkëveprimi ndërmjet NATO-s dhe vendeve partnere në planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme përfshin veprimtari të tilla, si seminare, mbledhje pune kërkimore, kurse përgatitore e stërvitore, të cilat afrojnë personelin civil e ushtarak të niveleve të ndryshme të qeverisjes lokale, rajonale dhe kombëtare. Organizata të tjera ndërkombëtare, si Zyra e KB-së për Bashkërendimin e Çështjeve Humanitare, Komisioneri i Lartë i KB-së për Refugjatët, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Bërthamore dhe Bashkimi Evropian, janë gjithashtu pjesëmarrës të rëndësishëm, sepse janë organizata ndihmuese jo qeveritare. Një Qendër Euro-Atlantike e Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive (QEABMF) u krijua më 1998, në mbështetje të një propozimi të bërë nga Rusia. Kjo qendër u ngrit për bashkëveprimin në administrimin e krizave ndaj fatkeqësive që mund të ndodhnin në zonën Euro-Atlantike (shih Pjesën II). Qendra vepron si një pikë kryesore për shkëmbimin e informacionit dhe bashkërendon veprimet ndërmjet vendeve të NATO-s dhe atyre partnere në raste fatkeqësish në zonën Euro-Atlantike. Ajo organizon stërvitje të mëdha për çështje civile në situata të jashtëzakonshme mbi bazën e përgatitjes për kundërveprim sipas skenarëve përngjasues të fatkeqësive natyrore dhe njerëzore, përfshirë aktet e terrorizmit. Nëpërmjet zhvillimit të planeve për situata të paparashikuara, procedurave të përshtatshme dhe pajisjeve të nevojshme, si dhe përgatitjes e stërvitjeve të përbashkëta, vendet e NATO-s dhe ato partnere kanë qenë në gjendje të bashkërendojnë me frytshmëri ndihmën nëpërmjet QEABMF-së në përgjigje të disa fatkeqësive natyrore dhe në përpjekjet për të ndihmuar të shpërngulurit gjatë krizës së Kosovës. Puna në këtë fushë përfshin gjithashtu shkëmbimin e informacionit dhe pjesëmarrjen në planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, masat për të vlerësuar rreziqet dhe për të ulur dëmtueshmërinë e popullatës civile nga terrorizmi dhe armët e dëmtimit në masë, në kontekstin e Planit të 220

222 Veprimit të Partneritetit Kundër Terrorizmit. Një Plan Veprimi i Planëzimit të Çështjeve Civile në Situata të Jashtëzakonshme është miratuar edhe për të mbështetur autoritetet kombëtare në përmirësimin e përgatitjes civile kundër sulmeve të mundshme terroriste me përdorimin e armëve kimike, biologjike, radiologjike ose bërthamore. Plani zbatohet nëpërmjet disa mekanizmave, përfshirë edhe përgatitjen e inventarëve të aftësive kombëtare, që nga ndihma mjekësore dhe zbulimi radiologjik deri në përcaktimin e laboratorëve, shpërnguljes aeroshëndetësore dhe magazinimit të artikujve të rëndësisë së veçantë. NATO dhe vendet partnere kanë përgatitur dhe po ripërtërijnë vazhdimisht një inventar të aftësive kombëtare që do të duhej në rast të sulmeve të këtij lloji. Siguria, shkenca dhe mjedisi Dy programe të veçanta të NATO-s bashkojnë shkencëtarët dhe ekspertët nga vendet e NATO-s dhe ato partnere me baza të rregullta pune për problemet me interes të përbashkët (shih gjithashtu Pjesën X). Programi i NATO-s për Sigurinë nëpërmjet Shkencës, që drejtohet nga Komiteti i Shkencës i NATO-s, ndihmon për sigurinë, stabilitetin dhe solidaritetin ndërmjet vendeve me anë të zbatimit të shkencës për zgjidhjen e problemeve. Ai mbështet bashkëveprimin, rrjetin e bashkëpunimit dhe rritjen e nivelit të aftësive të punonjësve shkencorë në vendet e NATO-s, partnere dhe të Dialogut Mesdhetar. Programi e përqendron mbështetjen e tij në bashkëveprimin mbi tema kërkimore që lidhen me mbrojtjen kundër terrorizmit ose kundër kërcënimeve të tjera për sigurinë. Ai gjithashtu synon të lehtësojë shpërndarjen dhe zhvendosjen e teknologjisë në interes të përgjigjes së përparësive të veçanta të vendeve partnere. Programi i Komitetit për Sfidat e Shoqërisë Moderne (KSSHM) përfshin problemet e mjedisit e të shoqërisë duke bashkuar agjencitë kombëtare për të bashkëvepruar në kryerjen e studimeve afatshkurtra e afatgjata në këto fusha. Ai siguron një forum të veçantë për shkëmbimin e njohurive dhe të përvojës mbi aspektet teknike, shkencore dhe politikën e çështjeve shoqërore dhe mjedisore ndërmjet vendeve të NATO-s dhe atyre partnere njëherësh, si në sektorët civilë dhe në ata ushtarakë. 221

223

224 KAPITULLI 24 NATO DHE RUSIA Që nga përfundimi i Luftës së Ftohtë, vendet anëtare të NATO-s e kanë vlerësuar si përparësi zhvillimin e marrëdhënieve dhe të bashkëpunimit të frytshëm me Rusinë. Gjatë këtyre viteve është shënuar një përparim i ndjeshëm në shkëputjen nga antagonizmat e vjetër, të bazuar në ballafaqimin ideologjik, politik dhe ushtarak, drejt një partneriteti të vazhdueshëm, të krijuar zyrtarisht mbi bazën e interesave të përbashkëta e të dialogut sistematik. Aktualisht, shtetet anëtare të NATO-s dhe Rusia mblidhen rregullisht si të barabartë në Këshillin NATO-Rusi për t u këshilluar mbi problemet aktuale të sigurisë dhe për të zhvilluar një bashkëpunim praktik në një gamë të gjerë çështjesh me interes të përbashkët. Ndërkohë që mospajtimet shfaqen sërish për disa çështje, kërkohet ende një farë kohe për t i zgjidhur. Fryma e re e bashkëpunimit vjen nga kuptimi se shtetet e vendeve që janë anëtarë të NATO-s dhe Rusia kanë përparësi të përafërta strategjike dhe ballafaqohen me sfida të përbashkëta, të tilla si lufta kundër terrorizmit dhe përhapja e armëve të dëmtimit në masë. Ecuria e marrëdhënieve Ndarja ideologjike dhe politike e Evropës përfundoi më 1989 me rënien e Murit të Berlinit. Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik dhe Paktit të Varshavës më 1991 dhe me rritjen e shpejtë të sfidave të sigurisë në mjedisin e pas Luftës së Ftohtë, NATO filloi të vendoste forma të reja të dialogut dhe të bashkëpunimit me vendet e Evropës Qendrore e Lindore dhe me vendet e Konfederatës së Shteteve të Pavarura (KSHP). Më 1991, Rusia u bë anëtare e Këshillit të Bashkëpunimit të Atlantikut të Veriut (i cili u zëvendësua më 1997 nga Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik). Më 1994, ajo u bashkua në Partneritetin për Paqe (PpP), në një program të gjerë të bashkëpunimit dypalësh. Më 1996, pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit, Rusia ndihmoi me trupa dhe me sigurim logjistik në forcën paqeruajtëse të drejtuar nga NATO në Bosnje dhe Hercegovinë. Kushtet e gjendjes së ndërlikuar në një varg fushash të bashkëpunimit në Ballkan, e shtuan dukshëm besimin e ndërsjellë dhe forcuan vullnetin politik për të ngritur bashkëpunimin NATO- Rusi në një nivel të ri. Kjo ripërtëritje ndodhi në maj 1997, me nënshkrimin e Aktit Themelues mbi Marrëdhëniet e Ndërsjella, Bashkëpunimin dhe Sigurinë, i cili siguroi bazat zyrtare të marrëdhënieve NATO- Rusi. Ai shprehte qëllimin e përbashkët për ndërtimin e një paqeje të qëndrueshme dhe u kurorëzua me krijimin e Këshillit të Përbashkët 223

225 të Përhershëm (KPP) si një forum për këshillim dhe bashkëpunim. Si pasojë, marrëdhëniet NATO-Rusi morën një përmasë konkrete institucionale, krahas përmasës operative. Në vitet që pasuan, u arrit një përparim i ndjeshëm për krijimin e një mirëbesimi të ndërsjellë dhe për zhvillimin e një programi këshillimi e bashkëpunimi. Megjithatë, vonesa e shkaktuar nga paragjykimet e Luftës së Ftohtë e pengoi KPPnë të shfrytëzonte mundësitë e krijuara. Më 1999, kur lindën mosmarrëveshjet mbi fushatën ajrore të NATO-s në Kosovë, Rusia e pezulloi pjesëmarrjen e saj në KPP-në. Deri në atë kohë ky organizëm ishte mbledhur rregullisht në nivelin e ambasadorëve apo të ministrave. Sidoqoftë, disa veprimtari vazhduan pandërprerje, duke përfshirë paqeruajtjen në Bosnje dhe Hercegovinë. Veç kësaj, Rusia luajti një rol të rëndësishëm diplomatik në zgjidhjen e krizës së Kosovës dhe, në qershor 1999, kur Forca e Kosovës, e drejtuar nga NATO, ishte përqendruar atje përfundimisht, paqeruajtësit rusë ishin pjesë e saj. Prej vitit 1999 e këtej, marrëdhëniet NATO- Rusi filluan të përmirësohen dukshëm. Kur Lordi Robertson u bë Sekretar i Përgjithshëm i NATO-s, në tetor të atij viti, ai u zotua ta shkrinte akullin në marrëdhëniet NATO-Rusi. Në mënyrë të ngjashme, më 2000, pas zgjedhjes së tij si President i Rusisë, Vladimir Putini deklaroi se do të punonte për të rindërtuar marrëdhëniet me NATO-n në një frymë pragmatizmi. Disa ngjarje të rëndësishme e përshpejtuan këtë proces. Më 12 gusht 2000, fundosja e nëndetëses bërthamore Kursk, me humbjen e jetëve të të gjithë ekuipazhit prej 118 vetash, nxori në pah nevojën e ngutshme për bashkëpunim midis NATO-s dhe Rusisë, në përgjigje të aksidenteve të tilla tragjike. Goditjet terroriste të 11 shtatorit 2001 mbi Shtetet e Bashkuara shërbyen gjithashtu si një paralajmërim i fuqishëm se veprimi i bashkërenduar ndërkombëtar ishte i nevojshëm për t iu kundërvënë në mënyrë të efektshme terrorizmit dhe kërcënimeve të tjera të reja ndaj sigurisë. Në një kundërpërgjigje të menjëhershme ndaj goditjeve terroriste, Rusia e lejoi hapësirën e saj ajrore për fushatën e koalicionit ndërkombëtar në Afganistan dhe shkëmbeu informacion zbulimi në mbështetje të koalicionit kundërterrorist. Takimet e nivelit të lartë midis NATO-s dhe Rusisë gjatë muajve pasardhës, përfshirë dy mbledhje të Lordit Robertson me Presidentin Putin dhe një mbledhje të aleatëve me ministrin e jashtëm të Rusisë, në dhjetor 2001, shqyrtuan mundësitë për t i dhënë një shtysë dhe përmbajtje të re marrëdhënieve NATO-Rusi. 224

226 Këshilli NATO-Rusi Bisedimet intensive çuan në një marrëveshje për një deklaratë të përbashkët mbi Marrëdhëniet NATO-Rusi: Ndryshim i Ri Cilësor, e nënshkruar nga kryetarët e shteteve dhe qeverive të Rusisë dhe vendeve aleate, në maj 2002, në Romë. Në këtë deklaratë, e cila mbështetet në qëllimet dhe parimet e Aktit Themelues, udhëheqësit e NATO-s dhe ata të Rusisë u zotuan të rritnin aftësitë e tyre për të punuar së bashku si të barabartë në fushat me interes të përbashkët dhe për të qenë të bashkuar ndaj kërcënimeve dhe rreziqeve të përgjithshme për sigurinë e tyre. Mbi bazën e marrëveshjes u krijua Këshilli NATO-Rusi (KNR), i cili zëvendësoi KPP-në. Të 26 vendet anëtare të NATO-s dhe Rusia marrin pjesë si partnerë të barabartë në KNR-në, duke përcaktuar e shqyrtuar mundësitë për vendime dhe veprime të përbashkëta në lidhje me spektrin e gjerë të çështjeve të sigurisë në zonën Euro-Atlantike. Ndryshimi nga KPP-ja në KNR-në (i cili mblidhet në formatin me 27 ndryshe nga NATO + 1 ) përfaqësonte një drejtim të ri filozofik të këtyre marrëdhënieve. Kjo frymë e re ka ndihmuar dukshëm në krijimin e një klime të shëndetshme mirëbesimi, duke i bërë shkëmbimet dhe këshillimet politike shumë më të volitshme për bashkëpunimin konkret. Mbledhjet e KNR-së kryesohen nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s dhe mbahen në nivele të ndryshme të paktën një herë në muaj, në nivelin e ambasadorëve, dy herë në vit, në nivelin e ministrave dhe kur lind e nevojshme, në nivelin e takimeve. Një Komitet Përgatitor, i cili mblidhet jo më pak se dy herë në muaj, mbështet punën e KNR-së dhe mbikëqyr vazhdimësinë e bashkëpunimit. Në kuadrin e grupeve të punës që janë të përhershme ose të posaçme, zhvillohet diskutimi edhe për fusha të veçanta. Gjithashtu, një herë në muaj, mbahen mbledhje ndërmjet përfaqësuesve ushtarakë dhe dy herë në vit, në nivelin e shefave të shtabeve të mbrojtjes. KNR-ja dhe strukturat e saj vartëse veprojnë sipas parimit të konsensusit dhe bashkëbisedimit të vazhdueshëm politik. Anëtarët e KNR-së veprojnë në cilësinë e tyre kombëtare dhe në mënyrë të pajtueshme me zotimet dhe detyrimet e tyre të përbashkëta. Të dy palët, si anëtarët e NATO-s dhe Rusia, ruajnë të drejtën për të vepruar në mënyrë të pavarur, megjithëse objektivi i tyre i përbashkët në kuadrin e KNR-së është që të punojnë bashkërisht në të gjitha fushat ku kanë interesa dhe shqetësime të përbashkëta. Këto fusha janë përcaktuar në Aktin Themelues dhe bashkëpunimi është rritur së tepërmi në një varg çështjesh të rëndësishme, të cilat përfshijnë luftën kundër terrorizmit, administrimin e krizave, mospërhapjen e armëve, kontrollin e armëve dhe masat e krijimit të besimit, mbrojtjen kundërraketë të teatrit të veprimeve luftarake, logjistikën, bashkëpunimin ushtarak, reformën e mbrojtjes dhe çështjet civile në situata të jashtëzakonshme. Mbi bazën e mirëkuptimit të ndërsjellë të anëtarëve mund të përfshihen edhe çështje të reja në rendin e ditës së KNR-së. 225

227 KNR-ja ka formuar disa komitete dhe grupe pune në të mirë të bashkëpunimit në këto fusha dhe në të tjera, të tilla si bashkëpunimi shkencor dhe sfidat e shoqërisë moderne. Brenda KNR-së janë shkëmbyer edhe pikëpamje për çështje aktuale ndërkombëtare që ndikojnë në sigurinë e zonës Euro-Atlantike, të tilla si situatat në Ballkan, Afganistan, Gjeorgji, Irak dhe në rajonin e Lindjes së Mesme e më gjerë. Ky forum ndihmon gjithashtu për të rritur vullnetin politik në ndërmarrjen e nismave praktike që kanë karakter të përbashkët dhe plotësues, siç është projekti në zbatim e sipër për të zbuluar mundësitë e ndihmesës për t iu kundërvënë kërcënimit të shkaktuar nga narkotikët afganë. Një tregues tjetër kuptimplotë i nivelit të bashkëpunimit politik të arritur nga KNR-ja, që buron nga shkëmbimi i hapur i pikëpamjeve, të cilat ai vetë i nxit, është deklarata e përbashkët e adoptuar nga ministrat e jashtëm të KNRsë, më 9 dhjetor 2004, në pikën kulmore të krizës politike që po ndodhte në Ukrainë. KNR-ja i bëri thirrje të gjitha palëve që të vazhdonin të shmangnin përdorimin ose nxitjen e dhunës, të mos përfrikësonin votuesit dhe të punonin për të siguruar një proces zgjedhjeje të lirë e të ndershëm, që do të pasqyronte vullnetin e popullit të Ukrainës. Anëtarët e KNR-së ritheksuan mbështetjen e tyre për demokracinë në Ukrainë dhe për pavarësinë, sovranitetin dhe tërësinë territoriale të vendit elemente që janë vlerësuar si jetësore për sigurinë dhe stabilitetin e përbashkët e të pandashëm për të gjithë. Që prej themelimit, KNR-ja ka patur ripërtëritjen e vet drejt një mekanizmi të dobishëm për këshillimin, krijimin e konsensusit, bashkëpunimin, vendimmarrjen e përbashkët dhe veprimet e bashkuara dhe është bërë një shtyllë kryesore e partneritetit NATO-Rusi. Zhvillimi pozitiv i bashkëpunimit NATO-Rusi është mjaft shpresëdhënës për të ardhmen dhe për zhvillimin konkret të mëtejshëm. Ruajtja e kësaj epërsie, e mbështetur në arritjet e kaluara politike dhe operative, do të jetë një faktor i rëndësishëm për mundësi më të mëdha gjatë bashkëpunimit të ardhshëm. Përmirësimi i kontakteve dhe i bashkëpunimit Në mars 1998 u vendos Misioni i Rusisë në NATO për të lehtësuar këshillimin dhe bashkëpunimin NATO- Rusi. Në fillim të vitit 2001 u hap në Moskë një Zyrë Informacioni e NATO-s (ZIN) për të përmirësuar mirëkuptimin e ndërsjellë nëpërmjet përhapjes së informacionit dhe publikimeve, si dhe për organizimin e konferencave dhe seminareve me pjesëmarrës të përzgjedhur dhe nga shoqata intelektuale të studentëve të rinj. Në veçanti, ZIN-ja përqendrohet në argumentin thelbësor të marrëdhënieve NATO- Rusi. Ajo nxjerr në pah numrin në rritje të atyre fushave ku përputhen interesat e shteteve anëtare të NATO-s dhe Rusisë, të tilla si lufta kundër terrorizmit, 226

228 kundërveprimi ndaj përhapjes së armëve të dëmtimit në masë dhe shkëmbimi i përvojës për reformën e mbrojtjes dhe transformimin ushtarak. Në maj 2002 u vendos në Moskë një Mision Ndërlidhës Ushtarak, që do të përmirësonte transparencën dhe do të lehtësonte lidhjet e rregullta, shkëmbimin e informacionit dhe këshillimet midis Komitetit Ushtarak të NATO-s dhe Ministrisë së Mbrojtjes të Rusisë. Më 2003 u vendos një linjë e ndërlidhjes telefonike të sekretuar dhe të drejtpërdrejtë, midis zyrave të Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s dhe Ministrit të Mbrojtjes të Rusisë. Më 2004, një Zyrë Vartëse e Misionit Ndërlidhës Ushtarak të Rusisë u ngrit në komandën operative-strategjike të NATO-s në Mons, Belgjikë (Shtabi i Përgjithshëm i Forcave Aleate në Evropë, SHAPE). Gjithashtu, oficerët rusë janë caktuar në Qendrën e Bashkërendimit të Partneritetit në SHAPE për të lehtësuar pjesëmarrjen në veprimtaritë e PpP-së. Lufta kundër terrorizmit Askund tjetër nuk janë puqur më qartë qëndrimet midis vendeve anëtare të NATO-s dhe Rusisë se sa në luftën kundër terrorizmit, që është shndërruar në një kërcënim madhor për sigurinë dhe stabilitetin ndërkombëtar dhe që kërkon gjithnjë e më shumë një përgjigje të bashkërenduar. Në verën e vitit 2004, një varg ngjarjesh tragjike, të kryera nga terroristët në Rusi, e bashkuan KNR-në, për herë të parë në historinë e vet, në një sesion të jashtëzakonshëm. Ambasadorët e KNR-së dënuan ashpër terrorizmin në të gjitha format e shfaqes së tij dhe përsëritën vendosmërinë e tyre për të forcuar dhe thelluar përpjekjet e përbashkëta për të zhdukur këtë kërcënim të përgjithshëm. Hapa konkretë kanë vazhduar, përfshirë zhvillimin e një Plani Veprimi të hollësishëm të KNR-së kundër Terrorizmit, të miratuar nga ministrat e jashtëm të KNR-së më 9 dhjetor Plani i Veprimit i jep përmbajtje dhe qëllim bashkëpunimit të KNR-së në këtë fushë të rëndësishme dhe e përforcon atë me synimin për të parandaluar terrorizmin, për të luftuar veprimet terroriste dhe për të administruar pasojat e akteve terroriste. Për kërcënime të veçanta terroriste janë kryer vlerësime të përbashkëta, të cilat po përpunohen dhe po mbahen parasysh. Tri konferenca të nivelit të lartë, në Romë dhe në Moskë, më 2002 dhe në Norfolk, Virxhinia, Shtetet e Bashkuara, më 2004, kanë analizuar rolin ushtarak në luftën kundër terrorizmit, duke dalë me rekomandime për rrugët e zhvillimit të bashkëpunimit ushtarak praktik në këtë fushë. Një Konferencë e mbajtur në Slloveni, në qershor 2005, u përqendrua në sfidat me të cilat janë ndeshur autoritetet kombëtare në Rusi, Spanjë, Turqi dhe në Shtetet e Bashkuara, në dritën e pasojave të akteve të fundit terroriste, por edhe se si kanë zënë vend që prej asaj kohe mësimet e nxjerra në politikat dhe praktikat. 227

229 Aspekte të veçanta të luftës kundër terrorizmit zënë një vend të rëndësishëm në veprimtaritë e shumë fushave të bashkëpunimit në kuadrin e KNR-së, të tilla si planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, mospërhapja e armëve, drejtimi i hapësirës ajrore, mbrojtja kundërraketë e teatrit të veprimeve luftarake, reforma e mbrojtjes dhe bashkëpunimi shkencor. Trajtimi i kërcënimeve të tjera të reja ndaj sigurisë Kërcënimi i jashtëzakonshëm që paraqet prania e numrit të ndjeshëm të raketave balistike është një nga çështjet e diskutuara në kuadrin e bashkëpunimit të mbrojtjes kundërraketë të teatrit të luftimeve, ku NATO dhe Rusia kanë shënuar rezultate të dukshme. Një Stërvitje Komando-Shtabi e përbashkët eksperimentale u zhvillua në SHB, në mars Në të u përdor një situatë përngjasuese luftarake me anën e sistemit kompjuterik për të vlerësuar një koncept eksperimental të operacioneve për mbrojtjen kundërraketë të teatrit të luftimeve. Kjo u pasua nga një stërvitje e dytë në Holandë, në mars Qëllimi është që të krijohet një nivel i ndërveprimit të forcave që do të bënte të mundur një bashkëveprim të shpejtë dhe të efektshëm midis NATO-s dhe Rusisë, për të kundërvepruar ndaj kërcënimeve të përdorimit të raketave balistike kundër trupave të NATO-s dhe të Rusisë, të përfshira në veprime luftarake gjatë kryerjes së një misioni të përbashkët. Në vitin 2005, një Studim i Ndërveprimit të KNR-së në fushën e mbrojtjes kundërraketë të teatrit të luftimeve ka hyrë në fazën e tij të dytë. Ndërkohë, po punohet edhe në kuadrin e një nisme të KNR-së për mbrojtjen nga armët kimike, biologjike dhe radiologjike. Veprimtari të përbashkëta po kryhen për t i dhënë rrugëzgjidhje çështjeve të bashkëpunimit kundër përhapjes së armëve të dëmtimit në masë. Bashkëpunimi në suazën e KNR-së është shtrirë gjithashtu edhe në fushën e drejtimit të hapësirës ajrore për të forcuar sigurimin ajror dhe transparencën dhe për të kundërvepruar ndaj kërcënimit të përdorimit të mundshëm të aeroplanëve civilë për qëllime terroriste. Në kuadrin e Nismës Bashkëpunuese për Hapësirën Ajrore po përgatitet edhe një studim perspektiv për shkëmbimin e dyanshëm të të dhënave. Bashkëveprimi operativ Prej më shumë se shtatë vitesh, deri në tërheqjen e trupave të veta në verën e vitit 2003, Rusia siguronte pjesën më të madhe të forcave në Ballkan. Ushtarët rusë punonin krah për krah me homologët e vendeve aleate dhe vendeve të tjera partnere për të mbështetur përpjekjet e bashkësisë ndërkombëtare për krijimin e një sigurie dhe stabiliteti të qëndrueshëm në rajon. Paqeruajtësit rusë 228

230 u vendosën fillimisht, në janar 1996, në Bosnje dhe Hercegovinë. Ata ishin pjesë e një brigade shumëkombëshe në sektorin verior dhe kryenin patrullime të përditshme dhe kontrolle sigurie, por edhe ndihmonin në kryerjen e detyrave me karakter rindërtues e humanitar. Pasi luajtën një rol të rëndësishëm në përfundimin e konfliktit të Kosovës, pavarësisht nga mospajtimet mbi fushatën ajrore të NATO-s të vitit 1999, trupat ruse u përqendruan në Kosovë në qershor Ato vepruan atje në përbërje të brigadave shumëkombëshe në lindje, në veri dhe në jug të provincës, ndihmuan në përdorimin e aeroportit të Prishtinës dhe siguruan mjetet e shërbimet shëndetësore. Mbi bazën e shfrytëzimit të përvojës së bashkëveprimit për paqeruajtjen në Ballkan, po përpunohet një koncept i përgjithshëm për operacionet paqeruajtëse. Ai do të shërbente si mbështetje kryesore për operacionet paqeruajtëse të përbashkëta NATO-Rusi dhe do të siguronte një plan të hollësishëm për realizimin e një bashkëveprimi të rregullt, krijues dhe të parashikueshëm midis aleatëve të NATO-s dhe Rusisë në operacione të këtij lloji. Në dhjetor 2004 përfunduan modalitetet në lidhje me pjesëmarrjen e Rusisë në Operacionin Përpjekja e Fuqishme (OPF) të forcave detare të NATO-s në Mesdhe. Ndihmesa e Rusisë në këtë operacion shënon fillimin e një faze të re të veprimeve operative, që përmbledh zhvillimin në një shkallë më të lartë të ndërveprimit ushtarak, si për administrimin e krizave, ashtu dhe për luftën kundër terrorizmit. Vendet anëtare të NATO-s kanë përshëndetur gjithashtu propozimin e Rusisë për sigurimin e një mbështetjeje praktike ndaj Forcës Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare në Afganistan. Më 21 prill 2005, gjatë mbledhjes jozyrtare të ministrave të jashtëm të KNR-së, në Vilnius të Lituanisë, Rusia u bashkua në Marrëveshjen për Statusin e Forcave të PpP-së të NATO-s, duke krijuar në këtë mënyrë kuadrin e nevojshëm ligjor për veprimtari të mëtejshme operative dhe për bashkëveprim praktik më të zgjeruar. Reforma e mbrojtjes Rusia dhe vendet anëtare të NATO-s ndajnë të njëjtin interes për reformën e mbrojtjes, duke pasur parasysh nevojën e përbashkët që forcat e armatosura të jenë përshtatshmërisht në madhësitë që u takon, të përgatitura e të pajisura për të përballuar spektrin e plotë të kërcënimeve të shekullit 21. Bashkëveprimi i KNR-së në fushën e reformës së mbrojtjes mbulon shumë aspekte të ndryshme. Ai përfshin administrimin e burimeve, shndërrimin e industrisë së mbrojtjes, planëzimin e mbrojtjes e të forcave dhe çështjet makroekonomike, financiare dhe shoqërore. Fusha të tjera të bashkëveprimit përfshijnë administrimin e vendndodhjeve të papërdorshme bërthamore, transportimin ajror strategjik, infrastrukturën ushtarake xheniere dhe ndërveprimin logjistik. Këto mbeten 229

231 parakushte për një bashkëveprim të frytshëm gjithëpërfshirës. Ndërkohë po vazhdon puna kërkimore për përmirësimin e ndërveprimit të përgjithshëm të forcave të NATO-s dhe të Rusisë. Veç këtyre, për të mbështetur kërkimin shkencor në fushën e reformës së mbrojtjes, për studiuesit rusë janë dhënë dy bursa pasuniversitare për Kolegjin e Mbrojtjes të NATO-s në Romë. Në qershor 2001, u formua një Qendër e Rikualifikimit NATO-Rusi për personelin ushtarak të nxjerrë në lirim dhe familjet e tyre dhe, më 2003, u ngritën edhe gjashtë qendra të tjera rikualifikimi rajonale nëpër të gjithë Rusinë. Bashkëveprimi ushtarak Një objektiv kryesor i bashkëveprimit ushtarak është përmirësimi i ndërveprimit midis forcave ruse dhe atyre aleate. Kjo bëhet për faktin se ushtritë bashkëkohore duhet të jenë të afta që të veprojnë në përbërje të komandave dhe strukturave të forcave shumëkombëshe kur kërkohet që të punojnë së bashku në operacionet paqembështetëse ose të administrimit të krizave. Ndërkohë po zbatohet një program i rëndësishëm për përgatitjen dhe stërvitjen. Menjëherë pas fundosjes së nëndetëses bërthamore ruse Kursk, në gusht 2000, u ndërmor një veprimtari e përbashkët në lidhje me kërkim-shpëtimin e ekuipazheve të nëndetëseve. Një Marrëveshje Bazë u nënshkrua në shkurt Ajo përfaqësonte një hap të rëndësishëm drejt standardizimit të procedurave të kërkimit dhe shpëtimit, bashkëveprimit në zhvillimin e pajisjeve, shkëmbimit të informacionit dhe thjeshtimit të procedurave të testimit për stërvitjet e përbashkëta. Ndërkohë është përpunuar një program për shkëmbime vizitash të dyanshme për forcat detare dhe portet. Po zhvillohen veprimtari edhe për rritjen e nivelit të stërvitjeve midis formacioneve detare të NATO-s dhe të Rusisë. Më 2005, u kryen stërvitje të përbashkëta për të ndihmuar përgatitjen e ekuipazheve ruse për mbështetjen e ardhshme të Operacionit Përpjekja e Fuqishme. Bashkëpunimi në fushën logjistike Mjedisi i sigurisë së sotme shtron nevojën për më shumë forca të lëvizshme dhe operacione shumëkombëshe. Ato kërkojnë bashkimin e burimeve nga të gjitha drejtimet e mundshme. Nisma të ndryshme të KNR-së po zbatohen për përmirësimin e bashkëpunimit në fushën e logjistikës, si për çështjet civile, ashtu edhe për ato ushtarake. Mbledhjet dhe seminaret e kanë përqendruar vëmendjen në krijimin e themeleve të shëndosha të mirëkuptimit të ndërsjellë në 230

232 këtë fushë, nëpërmjet mbështetjes së shkëmbimit të informacionit për çështje të tilla, si politikat, doktrinat, strukturat dhe mësimet e nxjerra për logjistikën. Po shfrytëzohen mundësitë edhe për bashkëveprimin praktik në fusha të tilla, si transportimi ajror dhe furnizimi me karburant në ajër. Një bashkëveprim i tillë praktik midis NATO-s dhe Rusisë do të lehtësohet ndjeshëm nga Marrëveshja e Statusit të Forcave të PpP-së, tashmë e ratifikuar, si dhe nga Marrëveshja e Përkohshme dhe një memorandum mirëkuptimi mbi Mbështetjen e Vendit Mik, të cilat përfunduan në vitin Përparimi në kontrollin e armëve NATO dhe Rusia kanë diskutuar gjithashtu edhe për kontrollin e armëve dhe masat e krijimit të mirëbesimit. Brenda këtij kuadri ata kanë ripohuar zotimin e tyre ndaj Traktatit mbi Forcat Konvencionale në Evropë (FKE), si gur themeltar i sigurisë evropiane. Përparimi në këtë sferë kërkon zbatimin nga ana e Rusisë të zotimeve të papërfunduara të saj, të formuluara në Aktin Final të Konferencës së Palëve Shtetërore të Traktatit të FKE-së të Stambollit 1999, në lidhje me Gjeorgjinë dhe Moldavinë. Vendet anëtare të NATO-s kanë theksuar se përmbushja e këtyre zotimeve do të krijojë kushtet e nevojshme për të arritur ratifikimin e Marrëveshjes mbi Përshtatjen e Traktatit të FKE-së nga të 30-të Palët Shtetërore në Traktat dhe për sigurimin e hyrjes së tij në fuqi. Masat civile në situata të jashtëzakonshme dhe ndihma në raste fatkeqësish Bashkëpunimi midis NATO-s dhe Rusisë për ndihmën në raste fatkeqësish e ka zanafillën te nënshkrimi i memorandumit të mirëkuptimit mbi planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme dhe përgatitjes në raste fatkeqësish të vitit Format praktike të bashkëpunimit përfshijnë punën e përbashkët për një përgatitje më të mirë në mbrojtjen e popullsisë civile dhe për t iu përgjigjur situatave të jashtëzakonshme të llojeve të ndryshme. Një propozim rus u kurorëzua me ngritjen në vitin 1998 të Qendrës Euro- Atlantike të Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive (QEABMF). Ajo u shfrytëzua për të bashkërenduar ndihmesën e vendeve anëtare në KPEA-në për operacionet në ndihmë të të shpërngulurve gjatë konfliktit të Kosovës dhe është kërkuar edhe më pas për të bashkërenduar përpjekjet shpëtuese menjëherë pas përmbytjeve, tërmeteve, rrëshqitjeve të dheut, zjarreve dhe fatkeqësive të tjera natyrore në vende të ndryshme partnere. Në kuadrin e KNR-së, puna u përqendrua fillimisht në përmirësimin e ndërveprimit, procedurave dhe shkëmbimit të informacionit dhe përvojës. Në 231

233 vitin 2002 dhe 2004, Rusia ishte vendi mikpritës i realizimit të stërvitjeve për planëzimin e masave civile dhe kundërveprimin në situata të jashtëzakonshme. Rusia ka bashkëfinancuar një nismë me Hungarinë për zhvillimin e aftësive për ndërhyrje të shpejtë në rast të një situate të jashtëzakonshme, përfshirë këtu edhe përdorimin e agjentëve kimikë, bilogjikë, radiologjikë ose bërthamorë. Bashkëpunimi shkencor dhe mjedisor Bashkëpunimi shkencor me Rusinë zë fill që më 1998, me nënshkrimin e Memorandumit të Mirëkuptimit mbi Bashkëpunimin Shkencor dhe Teknologjik. Në kuadrin e programeve shkencore të NATO-s, studiuesit nga Rusia kanë përfituar bursa studimi dhe bursa pasuniversitare shumë më tepër se sa vendet e tjera partnere. Një drejtim kryesor i veprimtarive të bashkëpunimit shkencor bashkëkohor nën KNR-në, është zbatimi i shkencës civile në interes të mbrojtjes kundër terrorizmit dhe kërcënimeve të reja, të tilla si, zbulimi i lëndëve eksplozive, shqyrtimi i ndikimit të terrorizmit në sferën shoqërore e psikologjike, mbrojtja kundër agjentëve kimikë, biologjikë, radiologjikë ose bërthamorë, ruajtja e rrjetit kompjuterik dhe sigurimi i transportit. Një fushë tjetër e bashkëpunimit është edhe parashikimi dhe parandalimi i fatkeqësive. Një drejtim tjetër të rëndësishëm të bashkëpunimit përbëjnë edhe problemet e mbrojtjes mjedisore që lindin si rrjedhojë e veprimtarive civile dhe ushtarake. 232

234 KAPITULLI 25 NATO DHE UKRAINA Marrëdhëniet e NATO-s me Ukrainën u zhvilluan në mënyrë progresive qyshse vendi fitoi pavarësinë më Duke pasur parasysh pozitën e saj strategjike, si një urë midis Evropës Lindore dhe Perëndimore, marrëdhëniet NATO-Ukrainë janë të një rëndësie të veçantë për ruajtjen e paqes dhe të stabilitetit brenda zonës Euro-Atlantike. NATO dhe Ukraina janë përfshirë gjallërisht në operacionet paqeruajtëse ndërkombëtare dhe në përballimin e sfidave të përbashkëta të sigurisë. Gjatë viteve është përvijuar dukshëm modeli i një dialogu dhe bashkëpunimi praktik në një gamë të gjerë fushash të tjera. Një aspekt kryesor i partneritetit është mbështetja e dhënë nga NATO dhe vendet e tjera të veçanta anëtare për përpjekjet reformuese të Ukrainës, të cilat morën një hov të ri pas ngjarjeve dramatike të Revolucionit Portokall të vitit 2004 dhe mbeten me rëndësi të veçantë për aspiratat e përafrimit të Ukrainës në integrimin Euro-Atlantik. Ecuria e marrëdhënieve Marrëdhëniet zyrtare midis NATO-s dhe Ukrainës filluan më 1991, kur Ukraina hyri në Këshillin e Bashkëpunimit të Atlantikut të Veriut (zëvendësuar më vonë nga Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik) menjëherë pas arritjes së pavarësisë në vijim të shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik. Më 1994, Ukraina u bë shteti i parë anëtar i Konfederatës së Shteteve të Pavarura (KSHP) që iu bashkua Partneritetit për Paqe (PpP). Gjatë viteve 90-të, vendi dëshmoi përkushtimin e vet për të ndihmuar në sigurinë Euro-Atlantike me anë të mbështetjes së operacioneve paqeruajtëse të drejtuara nga NATO në Ballkan. Më 9 qershor 1997, në Madrid, presidenti i Ukrainës dhe kryetarët e shteteve dhe të qeverive të NATO-s, nënshkruan Kartën për një Partneritet të Dallueshëm midis NATO-s dhe Ukrainës. Ai siguron bazat zyrtare për marrëdhëniet NATO-Ukrainë dhe u krijoi mundësinë vendeve anëtare të NATO-s të ripohonin mbështetjen e tyre për sovranitetin, pavarësinë, tërësinë territoriale, zhvillimin demokratik, begatinë ekonomike, statusin e një shteti pa armë bërthamore, si dhe për parimin e paprekshmërisë së kufijve të Ukrainës. Aleanca i vlerëson këta si faktorë kryesorë të stabilitetit dhe të sigurisë në Evropën Qendrore dhe Lindore dhe në vetë kontinentin si një i tërë. Po ashtu, Karta krijoi Komisionin NATO-Ukrainë (KNU), i cili është organi vendimmarrës që përgjigjet për zhvillimin e marrëdhënieve midis NATO-s 233

235 dhe Ukrainës dhe për drejtimin e veprimtarive bashkëpunuese. Ai përbën një forum këshillimor për çështjet e sigurisë me interes të përbashkët dhe është i ngarkuar me detyrën e zbatimit të rregullt të kushteve të Kartës, vlerësimit të zhvillimit të përgjithshëm të marrëdhënieve NATO-Ukrainë, shqyrtimit të planëzimit për veprimtaritë e ardhshme dhe dhënies së mendimeve për rrugët e përmirësimit ose të zhvillimit të mëtejmë të bashkëpunimit. Ai përgjigjet edhe për rishikimin e veprimtarive të përbashkëta, të zhvilluara brenda strukturave të ndryshme, të tilla si Partneriteti për Paqe. Por edhe për veprimtaritë në sferën ushtarake, të organizuara në kontekstin e Planit Vjetor të Punës së ndërmarrë nën kujdesin e Komitetit Ushtarak me Ukrainën. Të gjitha vendet anëtare të NATO-s dhe Ukraina janë të përfaqësuara në KNU-në. Ai mblidhet rregullisht në nivel ambasadorësh dhe përfaqësuesish ushtarakë dhe, herë pas here, në nivelet e ministrave të jashtëm e të mbrojtjes dhe të shefave të shtabeve, si dhe në nivelet e takimeve të larta. Për t i dhënë një shtysë plotësimit të këtyre detyrave, u ngritën grupe të përbashkëta të punës për fusha të veçanta, si në atë të reformës së mbrojtjes, të armatimeve, të sigurimit ekonomik dhe të bashkëpunimit shkencor e mjedisor. Këto fusha janë përcaktuar nga Karta si drejtime të këshillimit politik dhe të bashkëpunimit praktik. Fusha të tjera përfshijnë çështjet operative, administrimin e krizave dhe mbështetjen e paqes, bashkëpunimin ushtarak dhe planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme. Në maj 2002, pak kohë para përvjetorit të pestë të nënshkrimit të Kartës, presidenti i atëhershëm Leonid Kuçman, shpalli synimin e Ukrainës për një anëtarësim të mundshëm në NATO. Pak më vonë gjatë atij muaji, në mbledhjen e KNU-së në nivel ministror, në Reikjavik, ministrat e jashtëm theksuan dëshirën për t i ngritur marrëdhëniet në një nivel të ri cilësor, nëpërmjet këshillimeve të dendura dhe bashkëpunimit për çështjet politike, ekonomike dhe atyre të mbrojtjes. Plani i Veprimit NATO-Ukrainë Plani i Veprimit NATO-Ukrainë u përshtat në mbledhjen e ministrave të jashtëm të KNU-së në Pragë, në nëntor Plani i Veprimit është hartuar sipas Kartës, që mbetet guri themeltar edhe për marrëdhëniet NATO-Ukrainë. Qëllimi i tij është të përcaktojë qartë objektivat dhe përparësitë strategjike të Ukrainës në ndjekje të aspiratave të saj për integrimin e plotë në strukturat e sigurisë Euro-Atlantike, por edhe të sigurojë një kuadër strategjik për bashkëpunimin ekzistues dhe atë të ardhshëm. Ai synon gjithashtu të thellojë e të zgjerojë marrëdhëniet NATO-Ukrainë dhe parashtron parime dhe objektiva të pranuara bashkërisht për çështje politike dhe ekonomike, të informacionit, të 234

236 sigurisë, të mbrojtjes dhe të aspekteve ushtarake, të ruajtjes e të sigurimit të informacionit dhe të çështjeve ligjore. Përshtatja e Planit të Veprimit, në një kohë kur Aleanca kishte shfaqur shqetësime të thella për raportet e lejimit nga nivelet më të larta, të transferimit të pajisjeve të mbrojtjes ajrore nga Ukraina në Irak, dëshmoi forcën e zotimeve të aleatëve për të zhvilluar marrëdhënie të shëndosha midis NATO-s dhe Ukrainës dhe për ta inkurajuar Ukrainën që të punonte më ngushtësisht drejt integrimit Euro-Atlantik. Vendet e NATO-s e nxitën Ukrainën që të çonte përpara më me forcë procesin e reformës, që të fuqizonte kështu demokracinë, rendin ligjor, të drejtat e njeriut dhe ekonominë e tregut. Gjithashtu, ata theksuan se ndihma ndaj Ukrainës për shndërrimin e sektorëve të institucioneve të veta të mbrojtjes dhe të sigurisë, ka një përparësi kryesore në marrëdhëniet NATO- Ukrainë. Për të mbështetur sa më mirë objektivat e Planit të Veprimit, në kuadrin e KNU-së, miratohen Planet Vjetore të Objektivave. Ukraina përcakton objektivat e veta për veprimtaritë që dëshiron të ndjekë, si në planin e brendshëm, ashtu dhe për ato që janë në bashkëpunim me NATO-n. KNU-ja mbikëqyr zbatimin e tyre; mbledhjet vlerësuese mbahen dy herë në vit, ndërsa një raport mbi arritjet përpilohet një herë në vit. Duke vlerësuar përparimin e shënuar në Planin e Veprimit, aty nga mesi i 2004-s, aleatët i vunë në dukje udhëheqjes së Ukrainës që të ndërmerrte hapa të vendosur për sigurimin e procesit zgjedhor, për garantimin e lirisë së shtypit dhe rendit ligjor, për fuqizimin e shoqërisë civile dhe të sistemit të drejtësisë, për përsosjen e kontrollit të eksportit të armëve, për përmirësimin e reformës në sektorët e mbrojtjes e të sigurisë dhe për dhënien e mbështetjes financiare në zbatim të reformës. Ata çmuan përparimin thelbësor që ishte bërë në vazhdimin e reformës së mbrojtjes në Ukrainë gjatë vitit 2004 dhe, në veçanti, përfundimin e rishikimit të përgjithshëm të mbrojtjes. Në të nënvizohej sidomos kërkesa e një përpunimi tërësor të mbrojtjes në aspektin e modernizimit të forcave të armatosura të Ukrainës. Në vjeshtë 2004, aleatët ndoqën nga afër zhvillimet politike që lidheshin me zgjedhjet presidenciale në Ukrainë, ku ligjshmëria e rezultateve të radhës së dytë u kundërshtua nga opozita dhe nga vëzhguesit ndërkombëtarë. Ky kundërshtim shkaktoi protestën popullore të Revolucionit Portokall dhe vendimin e gjykatës për ripërsëritjen e zgjedhjeve për herë të dytë. Në këto rrethana, u vendos që të shtyhej për një datë të mëvonshme një mbledhje në nivelin ministror e Komisionit NATO-Ukrainë, që ishte planëzuar të mbahej në dhjetor Në njoftimin e këtij vendimi, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, theksoi se respektimi i zgjedhjeve të lira e të ndershme përbënte një nga parimet themelore të Partneritetit të Dallueshëm. 235

237 Viktor Jushçenko arriti të fitonte të drejtën për ripërsëritjen e zgjedhjeve të dyta. Pak pas ceremonisë së hipjes së tij në pushtet, në janar 2005, ai u ftua në një takim të nivelit të lartë në Bruksel, më 22 shkurt. Udhëheqësit e NATO-s shprehën mbështetjen e tyre për planet reformuese ambicioze të Presidentit të ri për Ukrainën. Këto plane përkonin gjerësisht me objektivat e ndërmarrë nga Ukraina në Planin e Veprimit NATO-Ukrainë. Ata pranuan që ta rishikonin dhe ta ripërqendronin bashkëpunimin NATO-Ukrainë, në përputhje me përparësitë e qeverisë së re. Dialogu Intensiv Dy muaj më vonë, në mbledhjen e ministrave të jashtëm të KNU-së në Vilnius, Lituani, më 21 prill 2005, aleatët dhe Ukraina ndërmorën një Dialog Intensiv mbi aspiratat e Ukrainës për anëtarësim në NATO. Hapi i parë konkret në këtë proces u bë më 27 qershor 2005, gjatë një vizite të Sekretarit të Përgjithshëm në Kiev. Me këtë rast qeveria e Ukrainës paraqiti zyrtarisht një dokument për diskutim. Dokumenti për diskutim përmbante çështje të rëndësishme të parashtruara në Studimin mbi Zgjerimin e NATO-s të vitit 1995 (shih Pjesën VI) - politika e brendshme dhe e jashtme, reforma në sektorët e mbrojtjes e të sigurisë, si dhe çështje ligjore e të sigurisë - dhe nënvizonte me formulime të përcaktuara qartë ato fusha ku ndihej më shumë nevoja e përparimit që do të bënte të mundur kthimin në realitet të aspiratave të Ukrainës. Ky dokument hodhi bazat për mbajtjen e diskutimeve të planëzuara të ekspertëve, të nisura në shtator Këto diskutime u japin mundësinë zyrtarëve të Ukrainës për të mësuar më shumë se çfarë mund të pritet nga Ukraina si një anëtare e mundshme e Aleancës, si dhe për të lejuar zyrtarët e NATO-s që të shqyrtojnë më hollësisht politikën dhe aftësitë e reformës së Ukrainës. Në Vilnius, aleatët dhe Ukraina bënë të njohur një paketë masash afatshkurtra që do të forconte bashkëpunimin NATO-Ukrainë në fushat më kryesore të reformës: forcimi i institucioneve demokratike, zgjerimi i dialogut politik, fuqizimi i sektorit të reformave të mbrojtjes e të sigurisë, përmirësimi i informimit publik dhe administrimi i pasojave shoqërore dhe ekonomike të reformës. Këto përbëjnë përparësi të mëdha për qeverinë e Ukrainës, sepse ato janë jetike për një sukses në shndërrimet demokratike, të kërkuara nga vetë populli i Ukrainës në dhjetor Këto janë fusha ku NATO, po ashtu, mund të ofrojë ekspertizë të veçantë dhe, në disa raste, ndihmë materiale. Dialogu Intensiv trajton çështje që, në veçanti, lidhen me anëtarësimin e mundshëm të Ukrainës në NATO. Paketa e masave afatshkurtra është e paracaktuar për t u përqendruar në bashkëpunimin praktik, në mbështetje të synimeve të ngutshme të reformës. Të dyja këto nisma kanë për qëllim të 236

238 plotësojnë dhe të përforcojnë bashkëpunimin ekzistues në kuadrin e Planit të Veprimit NATO-Ukrainë. Nisja e Dialogut Intensiv me Ukrainën shënon një pikë kulmore në marrëdhëniet NATO-Ukrainë dhe në rrugën e Ukrainës drejt integrimit Euro- Atlantik. Ai është edhe një sinjal i qartë për mbështetjen e aspiratave të Ukrainës nga aleatët e NATO-s. Megjithatë, ky proces nuk garanton marrjen e ftesës për të hyrë në Aleancë. Një ftesë e tillë do të kërkonte nga Ukraina zbatimin e objektivave kryesorë të reformës. NATO dhe aleatët individualisht janë të vendosur për të dhënë ndihmë e këshilla, por hapat drejt përparimit varen nga vetë Ukraina. Lehtësimi i lidhjeve dhe i bashkëpunimit Ukraina ishte një ndër vendet e para që hapi një mision diplomatik në NATO, më 1997 dhe një Mision Ndërlidhës Ushtarak, më Personel ushtarak ukrainas shërben gjithashtu në Qendrën e Bashkërendimit të Partneritetit të vendosur në shtabin operativ ushtarak të NATO-s, në Mons, Belgjikë. Në maj 1997, NATO hapi një Qendër të Informacionit e të Dokumentacionit (QIDN) në Kiev. Roli i Qendrës është që të kthehet në një vatër kryesore për veprimtaritë e informacionit, që të rritet përfitimi i ndërsjellë i partneritetit të Ukrainës me NATO-n dhe të shpjegohet politika e Aleancës për publikun ukrainas. Qendra kërkon të përhapë informacionin dhe të nxitë debatin për çështjet e integrimit Euro-Atlantik dhe atë të sigurisë nëpërmjet botimeve, seminareve, konferencave dhe informimeve të shoqatave intelektuale të studentëve të rinj dhe nëpunësve të administratës shtetërore. Veç kësaj, kohët e fundit, Qendra ka hapur një varg pikash informacioni në disa rajone të vendit, jashtë Kievit. Në prill 1999 u ngrit në Kiev një Zyrë Ndërlidhëse e NATO-s (ZNN), e drejtuar nga civilë, që do të punonte drejtpërdrejt me zyrtarët e Ukrainës për t i inkurajuar ata që të shfrytëzojnë të gjitha mundësitë për bashkëpunim në kuadrin e Kartës NATO-Ukrainë dhe të programit të PpP-së. Kjo zyrë është tashmë aktive dhe mbështet përpjekjet e Ukrainës për reformimin e sektorëve të mbrojtjes e të sigurisë, për forcimin e bashkëveprimit sipas Planit të Veprimit dhe për lehtësimin e kontakteve ndërmjet NATO-s dhe autoriteteve të Ukrainës në të gjitha nivelet. Zyra ka edhe një bërthamë ndërlidhëse ushtarake që punon ngushtësisht me forcat e armatosura të Ukrainës për të lehtësuar pjesëmarrjen në përgatitjen e përbashkët, në stërvitjet dhe në operacionet paqeruajtëse të drejtuara nga NATO. Në gusht 2004 u hap edhe një Zyrë e Dokumentacionit NATO-Ukrainë për të përmirësuar njohjen e dokumentacionit nga njësitë dhe shtabet e forcave të armatosura të përfshira në veprimtaritë e PpP-së. 237

239 Bashkëpunimi për mbështetjen e paqes dhe të sigurisë Gjatë këtyre viteve Ukraina ka ndihmuar forcën paqeruajtëse të drejtuar nga NATO në Bosnje dhe Hercegovinë me një batalion këmbësorie, një batalion të këmbësorisë së mekanizuar dhe me një skuadrilje helikopterësh. Mjetet dhe forcat e vendosura për operacionin e drejtuar nga NATO në Kosovë përfshijnë një skuadrilje helikopterësh dhe rreth 300 paqeruajtës. Ata vijojnë të shërbejnë në sektorin e drejtuar nga SHB-ja, si pjesë e batalionit të bashkuar polako-ukrainas. Ukraina e ka shtrirë ndihmën e saj për stabilitetin ndërkombëtar dhe luftën kundër terrorizmit edhe me lejimin e mbikalimeve ajrore për forcat e grupuara në Afganistan, si pjesë e Forcës Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare (FNSN) të drejtuar nga NATO, ose si pjesë e forcave të koalicionit në operacionin Liria e Qëndrueshme nën drejtimin e SHB-së. Po ashtu, rreth 1600 trupa ukrainase janë vendosur në Irak, si pjesë e një force ndërkombëtare të drejtuar nga Polonia në një prej sektorëve të forcës stabilizuese ndërkombëtare, në të cilën përfshihen paqeruajtës nga disa vende të NATO-s dhe partnere. Aleatët e kanë mirëpritur ofertën e Ukrainës për të mbështetur Operacionin Përpjekja e Fuqishme, operacioni detar i NATO-s në Mesdhe që synon parandalimin, bllokimin dhe mbrojtjen nga sulmet terroriste. Një shkëmbim letrash të nënshkruara nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jap de Hop Shefer dhe Ministri i Punëve të Jashtme, Boris Tarasiuk, në Vilnius, më 21 prill 2005, u shoqërua me miratimin e procedurave për mbështetjen e Ukrainës. Një veprim i tillë mundësoi kontaktet në nivele pune për diskutimin e planeve të përfshirjes së ndihmesës së Ukrainës në operacione. Mbështetja e Ukrainës do të forcojë më tej bashkëpunimin NATO-Ukrainë kundër terrorizmit dhe ndërveprimin midis forcave ushtarake të NATO-s dhe Ukrainës, duke i dhënë një ngjyrim tjetër plotësues përmasave të formacioneve tashmë të rritura të ndihmesave të Ukrainës në sigurinë Euro-Atlantike. Reforma në sektorët e mbrojtjes e të sigurisë Bashkëpunimi në fushën e reformës së sektorëve të mbrojtjes e të sigurisë ka qenë me rëndësi vendimtare për transformimin e vazhdueshëm të gjendjes së sigurisë dhe mbetet një përbërës thelbësor për periudhën kalimtare në demokraci. Që prej fitimit të pavarësisë më 1991, duke trashëguar një pjesë të ndjeshme të forcave të armatosura të ish-bashkimit Sovjetik, Ukraina ka qenë në procesin e ngritjes e më pas edhe të reformimit të forcave të armatosura dhe të pjesëve të tjera të strukturave të sigurisë së vet. Një veprim i tillë synon t i përshtasë ato me kërkesat e mjedisit të ndryshuar të sigurisë, me kushtet e demokracisë dhe me burimet e mundshme. Ukraina ka kërkuar mbështetjen e NATO-s për shndërrimin e forcave masive në forca të armatosura më të 238

240 vogla, më profesioniste e më të lëvizshme, të afta për t iu përgjigjur nevojave të sigurisë, si dhe për të ndihmuar gjallërisht në stabilitetin dhe sigurinë evropiane. Përparësitë e NATO-s në këtë kontekst janë forcimi i kontrollit demokratik e civil mbi forcat e armatosura të Ukrainës dhe përmirësimi i ndërveprimit të tyre me forcat e NATO-s. Duke njohur rëndësinë e këtij procesi, NATO e ka zgjeruar mbështetjen praktike për drejtimin e reformës në sektorët e mbrojtjes e të sigurisë. Grupi i Përbashkët i Punës për Reformën e Mbrojtjes (GPPRM) NATO-Ukrainë është përpjekja e parë bashkëpunuese për reformën në sektorët e mbrojtjes e të sigurisë. Ai u formua në tetor 1998, nën kujdesin e Komisionit NATO-Ukrainë, për vazhdimin e nismave në fushën e marrëdhënieve civilo-ushtarake, të kontrollit demokratik mbi forcat e armatosura, të koncepteve të planëzimit të mbrojtjes, politikës, strategjisë dhe sigurisë kombëtare. Të gjitha vendet anëtare të NATO-s dhe Ukraina përfaqësohen në mbledhjet vjetore në nivel të lartë të GPPRM-së, të bashkëkryesuara nga Ndihmëssekretari i Përgjithshëm i NATO-s për Politikën dhe Planëzimin e Mbrojtjes dhe nga Zëvendëssekretari i Këshillit të Sigurimit e të Mbrojtjes Kombëtare të Ukrainës. Në të tilla mbledhje bashkohen zyrtarë të lartë nga shtetet anëtare të NATO-s dhe Ukraina. Një herë në vit, GPPRM-ja, organizon këshillime jozyrtare në nivel të lartë që kanë të bëjnë me reformën e mbrojtjes dhe politikën e mbrojtjes. Në to mblidhen ministrat e mbrojtjes të Ukrainës dhe të NATO-s, si dhe ekspertë të rëndësishëm të fushave kryesore të mbrojtjes dhe të sigurisë. GPPRM-ja i krijon mundësi Ukrainës të përthithë përvojën dhe ekspertizën e vendeve të NATO-s dhe të shërbejë si një rrugë kalimi i sigurimit të ndihmave. Ai siguron edhe bazat institucionale për bashkëpunim me ministritë dhe agjencitë e përfshira në mbështetjen e reformës, në sektorët e mbrojtjes e të sigurisë në Ukrainë. Ndër aspektet kryesore të bashkëpunimit mund të përmendet ndihma që i është dhënë Ukrainës në përpunimin e një koncepti të ri të sigurisë e të doktrinës ushtarake, si dhe sigurimi i mbështetjes për buxhetin dhe planëzimin e mbrojtjes, shkurtimet dhe shndërrimet në fushën ushtarake, formimi i forcave të ndërhyrjes së shpejtë, aftësimi profesional i forcave të armatosura dhe plotësimi e zbatimi i një rishikimi tërësor të mbrojtjes. GPPRM-ja ka ndërmarrë nisma që ndihmojnë transformimin e gjendjes së sigurisë të Ukrainës, ku mund të theksohet shfrytëzimi i Procesit të Planëzimit e të Rishikimit të Partneritetit (PPRP) për të mbështetur reformat në përbërës të veçantë të sektorit të sigurisë së Ukrainës, dhënia e ndihmës në drejtimin e procesit të rishikimit të mbrojtjes, organizimi i bisedimeve në tryezë të rrumbullakët me Parlamentin e Ukrainës (Verkhovna Rada), me pjesëmarrjen e ekspertëve të NATO-s dhe përfaqësuesve nga Asambleja Parlamentare e NATO-s (shih Pjesën IX), për tema të lidhura me programin ligjvënës të Parlamentit të Ukrainës, mbështetja e përpjekjeve për forcimin e rolit të civilëve në Ministrinë e Mbrojtjes 239

241 dhe ngritjen e një organizmi mbrojtës të dobishëm, organizimi i takimeve për të harmonizuar mbështetjen dypalëshe ndaj Ukrainës dhe bashkëpunimi i formave të ndryshme me Forcat e Ruajtjes së Kufirit të Ukrainës, me Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe me Ministrinë e Situatave të Jashtëzakonshme. Këto veprimtari nuk janë të kufizuara vetëm për forcat e armatosura ose Ministrinë e Mbrojtjes, sepse synimi është që të sigurohet mbështetje për reformat e ndërmarra në të gjitha hallkat e institucioneve të sigurisë. Në rrugëtimin e vet për reformimin e sektorëve të mbrojtjes e të sigurisë, Ukraina përfiton edhe nga pjesëmarrja në Partneritetin për Paqe dhe në Procesin e Planëzimit e të Rishikimit të PpP-së. Ato i mundësojnë arritjen e synimeve për modelimin e strukturës së forcave dhe të aftësive dhe plotësimin e objektivave të ndërveprimit me Aleancën. Pjesëmarrja e Ukrainës në veprimtari të tjera të PpP-së, nëpërmjet Programit vjetor Individual të Partneritetit, ka qenë po ashtu sistematike dhe, në vitin 2005, pritet që pjesëmarrja të arrijë në rreth 400 veprimtari, përfshirë mësimin e gjuhëve, stërvitjet ushtarake dhe vlerësimin e koncepteve operative. Ndihma aq shumë e nevojshme për zbatimin e projekteve të çmilitarizimit është kanalizuar nëpërmjet Fondeve të Mirëbesimit të PpP-së. Kjo u jep mundësinë vendeve të veçanta anëtare të grumbullojnë vullnetarisht ndihmat financiare, duke rritur kësisoj ndikimin e tyre të përbashkët në problemet e çarmatimit. Projekti i parë i këtij lloji, i zbatuar nga Agjencia e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin (ANAMF) si agjenci zbatuese, përfundoi me shkatërrimin tërësor të minave tokësore dhe ishte hapi i parë në shkatërrimin e rezervave të Ukrainës që përfshinin afro shtatë milionë mina kundër këmbësorisë. Kanadaja ishte vendi që drejtonte projektin, mbështetur financiarisht nga Hungaria, Polonia dhe Holanda. Një tjetër projekt i Fondit të Mirëbesimit të PpP-së nisi më 2005 për të shkatërruar tonë municione të zakonshme, 1.5 milionë armë të vogla dhe armë të tjera. Faza e parë trevjeçare e projektit, që është parashikuar të zbatohet në një periudhë mbi dymbëdhjetë vjet, do të udhëhiqet nga Shtetet e Bashkuara. Ai do të jetë projekti më i madh çmilitarizues i këtij lloji të ndërmarrë ndonjëherë. Aspektet ekonomike të mbrojtjes Bashkëpunimi me Ukrainën në aspektet ekonomike të mbrojtjes ka dy boshte kryesore: veprimtaritë e rikualifikimit dhe dialogun institucional, që është i përqendruar në çështje të lidhura me ekonominë e mbrojtjes, sigurimin ekonomik, aspektet ekonomike të riorganizimit të industrisë së mbrojtjes dhe të integrimit Euro-Atlantik. Si pjesë e dialogut në këtë fushë është nxitur shkëmbimi i përvojës me ekspertë mbi aspektet e sigurisë të zhvillimeve ekonomike, përfshirë buxhetet 240

242 e mbrojtjes dhe administrimin e burimeve të mbrojtjes dhe marrëdhëniet e tyre me makroekonominë dhe riorganizimin në sektorin e mbrojtjes. Janë organizuar edhe kurse për ekonominë e mbrojtjes, që mbulojnë të gjithë procesin buxhetor nga planifikimi financiar deri në kontrollin financiar. Administrimi i pasojve ekonomike dhe shoqërore të reformës së mbrojtjes është një fushë kryesore e bashkëpunimit. Sipas një marrëveshjeje me Qendrën e Bashkërendimit Kombëtar të Ukrainës, e cila është e ngarkuar për përshtatjen shoqërore të ushtarakëve të nxjerrë në lirim, NATO është duke financuar dhe po zhvillon kurse gjuhe e administrimi në Ukrainë. Që prej fillimit të Dialogut Intensiv me Ukrainën, NATO i ka dyfishuar mjetet që nevojiten për bashkëpunimin në këtë fushë. Bashkëpunimi ushtarak Bashkëpunimi midis NATO-s dhe forcave të armatosura të Ukrainës është zhvilluar në kuadrin e Planit Ushtarak të Punës NATO-Ukrainë nën mbikëqyrjen e Komitetit Ushtarak me Ukrainën. Vëmendje kryesore është përqendruar për të ndihmuar Ukrainën në zbatimin e objektivave të reformës së saj të mbrojtjes, duke përplotësuar me kompetencë ushtarake detyrat e ndërmarra në kuadrin e GPPRM-së. Shtabi ushtarak i NATO-s ka marrë gjithashtu drejtimin për hartimin e kuadrit ligjor për të zgjeruar mundësitë e zhvillimit të mëtejshëm të bashkëpunimit operativ midis NATO-s dhe Ukrainës. Këtu përfshihet Marrëveshja për Statusin e Forcave (MSF) me protokollet shtesë të saj. Ajo u ratifikua më 1 mars 2000 nga Parlamenti i Ukrainës dhe hyri në fuqi më 26 maj Kjo marrëveshje i përjashton pjesëmarrësit në veprimtaritë e PpP-së nga procedurat në lidhje me pasaportat e vizat, si dhe nga kontrolli i emigrimit gjatë hyrjes, ose largimit prej territorit të një shteti pritës, duke lehtësuar në këtë mënyrë pjesëmarrjen e Ukrainës në stërvitjet ushtarake të PpP-së. Në mars 2004 u ratifikua një memorandum mirëkuptimi mbi Mbështetjen e Vendit Mik për çështjet e sigurimit dhe të ndihmës civile dhe ushtarake për forcat aleate në vendvendosje, ose gjatë kalimit nëpër territorin e Ukrainës në kohë paqeje, krize ose lufte. Një Memorandum Mirëkuptimi mbi Transportimin Ajror Strategjik u nënshkrua në qershor Ai do ta lejojë Ukrainën që t i japë NATO-s një ndihmesë të rëndësishme në aftësinë lëvizëse të ngarkesave tejet të mëdha. Një gamë e gjerë veprimtarish dhe stërvitjesh ushtarake në kuadrin e PpP-së, herë-herë të ofruara nga Ukraina, i kanë krijuar mundësinë personelit ushtarak që të stërvitet për operacionet paqembështetëse dhe të përthithë përvojën praktike të punës me forcat e NATO-s dhe vendet partnere. Oficerë madhorë të Ukrainës marrin pjesë rregullisht në kurse, në Kolegjin e Mbrojtjes të NATO-s në Romë, Itali dhe në Shkollën e NATO-s në Oberamergau, 241

243 Gjermani. Kontaktet me këto institucione kanë qenë të vlefshme për hapjen e një fakulteti të ri shumëkombësh në Akademinë e Mbrojtjes të Ukrainës. Bashkëpunimi në fushën e armatimeve Bashkëpunimi teknik midis Ukrainës dhe NATO-s në fushën e armatimeve përqendrohet në rritjen e ndërveprimit ndërmjet sistemeve të mbrojtjes për të lehtësuar ndihmesën e Ukrainës në operacionet e përbashkëta paqembështetëse. Bashkëpunimi në këtë fushë nisi kur Ukraina u fut në programin e PpP-së dhe filloi pjesëmarrjen në një numër në rritje të grupeve të armatimeve, që mblidheshin nën mbikëqyrjen e Konferencës së Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (KDAK), një organ i lartë i NATO-s që përcakton mundësitë për bashkëpunim ndërmjet vendeve në proceset e prokurimit të pajisjeve të mbrojtjes, duke u përqendruar veçanërisht në standardet teknike. Një Grup i Përbashkët Pune për Armatimin, që u mblodh për herë të parë në mars 2004, po mbështet thellimin e mëtejshëm të bashkëpunimit në këtë fushë. Planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme Rajonet perëndimore të Ukrainës janë të prekshme nga përmbytjet e mëdha dhe vendet e NATO-s dhe ato partnere i mbështetën me ndihmë pas përmbytjeve të rënda në vitin 1995, 1998 dhe Që nga viti 1997, në përputhje me një memorandum mirëkuptimi mbi Planëzimin e Çështjeve Civile në Situata të Jashtëzakonshme dhe Përgatitjen për Raste Fatkeqësish, një drejtim kryesor i bashkëpunimit ka qenë për të ndihmuar Ukrainën që të përgatitet më mirë për situata të tilla të jashtëzakonshme dhe për të administruar më me frytshmëri pasojat. Stërvitjet në kuadrin e PpP-së, përfshirë atë që është zhvilluar në rajonin e Trans-Karpateve të Ukrainës, në shtator 2000, ndihmojnë për të testuar procedurat e ndihmës në raste fatkeqësish. Më 2001 filloi zbatimi i një projekti me përfshirjen në të, të vendeve fqinje për të ngritur një sistem të dobishëm të lajmërimit e të kundërveprimit ndaj përmbytjeve për rajonin ujëmbledhës të lumit Tisa. Stërvitjet në kuadrin e PpP-së ndihmojnë gjithashtu për të përpiluar plane dhe për të rritur aftësitë në zhdukjen e pasojave edhe për raste të tjera fatkeqësish natyrore, të tilla si, orteqet dhe tërmetet, ose aksidentet e shkaktuara nga njerëzit, apo nga sulmet terroriste me përdorimin e lëndëve helmuese, ose të agjentëve të dëmtimit në masë. Çështjet shkencore dhe mjedisore Pjesëmarrja e Ukrainës në programet shkencore të NATO-s filloi më 1991 dhe është rritur vazhdimisht, sidomos me krijimin e Grupit të Përbashkët 242

244 të Punës mbi Bashkëpunimin Shkencor e Mjedisor. Gjatë viteve, Ukraina ka qenë në vend të dytë, pas Rusisë, në përfitimin e bursave të studimit për bashkëpunimin shkencor. Veç zbatimit të shkencës në mbrojtjen kundër terrorizmit dhe kërcënimeve të reja, në përputhje me kahjen e re të programit shkencor të NATO-s, fushat parësore të Ukrainës për bashkëpunim përfshijnë teknologjitë e informacionit, biologjinë qelizore dhe bioteknologjinë, materialet e reja, ruajtjen mjedisore dhe shfrytëzimin e arsyeshëm të burimeve natyrore. Bashkëpunimi mjedisor përqendrohet, në veçanti, në problemet mjedisore që lidhen me mbrojtjen. NATO ka financuar gjithashtu disa projekte për të përgatitur infrastrukturën bazë për rrjetin kompjuterik në mes bashkësive kërkimore-shkencore ukrainase dhe për të lehtësuar futjen e tyre në Internet. Informimi publik Ndërkohë që procesi i Dialogut Intensiv ecën përpara, do të ishte me rëndësi që administrata e Ukrainës ta bindte popullin ukrainas se programi i reformave të saj ambicioze dhe aspiratat për anëtarësim në NATO janë në interesin e vendit. Është e qartë se shumë njerëz në Ukrainë janë ende dyshues për NATO-n dhe e përfytyrojnë Aleancën sipas klisheve të Luftës së Ftohtë. Si pjesë e veprimeve afatshkurtra, të miratuara në Vilnius, aleatët kanë premtuar të bashkëpunojnë me autoritetet e Ukrainës për rritjen e vetëdijes se çfarë përfaqëson NATO aktualisht dhe për të shpjeguar më mirë marrëdhëniet NATO-Ukrainë. Prandaj është e nevojshme që njerëzit të priren për të hedhur një vështrim të ri mbi Aleancën. Kështu ata do të zbulonin se si e ka transformuar NATO vetveten qysh prej përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe se si ka zhvilluar partneritete të reja kudo nëpër zonën Euro-Atlantike për t iu përgjigur sfidave të reja të sigurisë, përfshirë edhe marrëdhëniet strategjike me Rusinë. Është e nevojshme që publiku ukrainas të ndërgjegjësohet edhe më shumë për shembullin e dialogut e të bashkëpunimit praktik me përfitim të ndërsjellë midis NATO-s dhe Ukrainës, që është afirmuar gjatë dhjetëvjeçarit të fundit në një varg fushash. Kjo përvojë e dyanshme e përftuar gjatë bashkëpunimit do të sigurojë një themel të fortë për thellimin e mëtejshëm të marrëdhënieve NATO-Ukrainë në vitet që do të pasojnë. 243

245

246 KAPITULLI 26 BASHKËPUNIMI ME VENDET NË RAJONIN E MESDHEUT DHE NË LINDJEN E MESME E MË GJERË NATO po zhvillon partneritete sigurie më të ngushta me vendet në rajonin e Mesdheut dhe në Lindjen e Mesme e më gjerë. Ky është një tejkalim i përparësive të Aleancës drejt një përfshirjeje më të madhe të këtyre rajoneve të rëndësishme strategjike të botës. Siguria dhe stabiliteti i tyre janë të lidhura ngushtë me sigurinë Euro-Atlantike. Shtysa e tanishme drejt shtimit të dialogut dhe bashkëpunimit me vendet në këto rajone e ka bazën në dy vendime kryesore të marra në mbledhjen e takimit të lartë të NATO-s në Stamboll, në qershor Vendet pjesëmarrëse në Dialogun Mesdhetar të NATO-s, i cili e ka fillesën dhjetë vite më parë, ishin ftuar për të vendosur një partneritet më ambicioz e më të gjerë. Në të njëjtën kohë, një Nismë Bashkëpunimi e re, e qartë dhe përplotësuese, u ndërmor në Stamboll për të tërhequr vendet e interesuara në rajonin e Lindjes së Mesme e më gjerë me propozimin për të rritur sigurinë e stabilitetin nëpërmjet forcimit të marrëdhënieve dypalëshe me përfitim të ndërsjellë. Vendosja e marrëdhënieve më të mira me rajonin e Mesdheut dhe Lindjen e Mesme e më gjerë janë po aq të rëndësishme për NATO-n, sa ishte dhe kapërcimi i trashëgimisë së ndarjes Lindje-Perëndim në vitet Sfidat janë sa të ndryshme, aq dhe të ndërlikuara. Ashtu si në rastin e atëhershëm, kërkohet një përpjekje më e madhe për të kapërcyer paragjykimet, për të ftilluar këndvështrimet e errëta dhe për të vendosur mirëbesimin dhe mirëkuptimin. Rëndësia e sigurisë dhe stabilitetit në këto rajone Ekzistojnë disa arsye përse është e rëndësishme që NATO të nxisë dialogun dhe të mbështesë stabilitetin e sigurinë në Afrikën Veriore dhe në Lindjen e Mesme e më gjerë. Një arsye kryesore është se një numër sfidash të sigurisë së sotme si: terrorizmi, përhapja e armëve të dëmtimit në masë, rreziqet nga shtetet e shpërbëra dhe krimi i organizuar tejkombëtar, janë të përbashkëta njëherësh, si për shtetet anëtare të NATO-s edhe për vendet në këto rajone. Për rrjedhojë, ato kërkojnë përgjigje të përbashkët. Për më tepër, duke u ballafaquar me këto sfida, NATO është hapur më tepër në zonat jashtë Evropës, duke përfshirë një operacion në mbështetje të sigurisë në Afganistan, një operacion detar kundërterrorist në Mesdhe dhe një mision stërvitor në Irak (shih Pjesën IV). Është e rëndësishme të diskutohen këto zhvillime me vendet në rajonin e Mesdheut dhe të Lindjes së Mesme e më gjerë. 245

247 Gjasa për paqëndrueshmëri në këto rajone, si pasojë e shumë çështjeve të pazgjidhura me karakter politik, shoqëror dhe ekonomik, mbetet ende një shqetësim. Në Lindjen e Mesme, konflikti izraelito-palestinez mbetet një vatër e madhe tensioni. Përparimi drejt një zgjidhjeje të përhershme e përfundimtare të këtij konflikti do të ishte një përparësi për vendet e rajonit dhe për bashkësinë ndërkombëtare si një e tërë. Ndërsa NATO vetë nuk është përfshirë në procesin e paqes së Lindjes së Mesme, aleatët mbështesin objektivat e Orientimeve Kryesore, një nismë që përvijon hapat që duhet të merren për një zgjidhje të përhershme të konfliktit. Nisma financohet nga dy palët e interesuara drejtpërsëdrejti dhe nga Katërshja e përbërë nga Bashkimi Evropian, Rusia, Kombet e Bashkuara dhe Shtetet e Bashkuara. Sigurimi i energjisë është një shqetësim tjetër, sepse më shumë se 65 përqind e importit të naftës dhe gazit natyror kalon nëpërmjet Mesdheut. Një mjedis i sigurt dhe i qëndrueshëm në rajonin e Mesdheut është i rëndësishëm, jo vetëm për vendet importuese perëndimore, por edhe për prodhuesit e energjisë në rajon, si dhe për vendet nëpër të cilat kalon nafta dhe gazi. Dialogu Mesdhetar Dialogu Mesdhetar i NATO-s u ndërmor më 1994 nga Këshilli i Atlantikut të Veriut me qëllim që të ndihmonte sigurinë dhe stabilitetin rajonal në arritjen e një mirëkuptimi të ndërsjellë dhe në qartësimin e këndvështrimeve të errëta në lidhje me politikat dhe objektivat e NATO-s ndaj vendeve të Dialogut. Gjatë viteve, është rritur numri i vendeve pjesëmarrëse: Egjipti, Izraeli, Mauritania, Maroku dhe Tunizia që hynë më 1994, të ndjekura nga Jordania më 1995 dhe Algjeria më Dialogu përfaqëson pikëpamjen e Aleancës se siguria në Evropë është e lidhur ngushtë me sigurinë dhe stabilitetin në Mesdhe. Ajo është kundruar si një pjesë e pandashme e përshtatjes së NATO-s ndaj mjedisit të sigurisë pas Luftës së Ftohtë dhe ka qenë një përbërës i rëndësishëm i politikës së Aleancës në zgjerimin e bashkëpunimit. Fillimisht, NATO dëshironte të ngrinte një forum për krijimin e mirëbesimit dhe të transparencës. Përmes tij aleatët mund të mësonin më shumë për problemet shqetësuese të sigurisë së vendeve të Dialogut dhe të qartësonin këndvështrimet e errëta rreth qëllimeve dhe politikave të NATO-s. Që nga ajo kohë, diskutimet politike janë bërë më të dendura dhe për Dialogun janë krijuar mjete dhe mundësi më të mëdha për një bashkëpunim më konkret. Fillesa e Dialogut Mesdhetar dhe zhvillimi i tij i mëvonshëm janë mbështetur mbi parime të rëndësishme: 246

248 Zhvillimi i Dialogut bazohet në bashkëpjesëmarrjen. Këtu përmblidhet respekti për gjendjen e veçantë rajonale, kulturore dhe politike të secilit vend partner mesdhetar. Këta faktorë merren parasysh në kontekstin e Dialogut. Aty bëhet e qartë se Dialogu duhet të përfytyrohet si një rrugë dykalimëshe, me vendet partnere që marrin pjesë si aksionarë në një përpjekje bashkëndihmuese. Ai shfrytëzon përvojën e fituar dhe vlerat pozitive që rrjedhin nga zhvillimet e partneriteteve të tjera të NATO-s. Dialogu është në rritje edhe përsa i përket pjesëmarrjes dhe kuptimit. Kjo zhdërvjelltësi ka mundësuar shtimin e radhëve të partnerëve të Dialogut dhe përpunimin e herëpashershëm të përmbajtjes së tij. Të gjithë partnerëve mesdhetarë u janë ofruar veprimtaritë e bashkëpunimit dhe diskutimet me NATO-n mbi baza të njëllojta. Vendet e Dialogut janë të lira të zgjedhin shtrirjen dhe shpeshtësinë e pjesëmarrjes së tyre, duke u lejuar një shkallë të mjaftueshme vetëveçimi. Ky kuadër jo diskriminues, është tipar i qenësishëm i Dialogut dhe ka qenë baza e zhvillimit të tij. Dialogu synon përforcimin dhe përplotësimin e përpjekjeve të tjera ndërkombëtare, të tilla si, Procesi i Barcelonës i Bashkimit Evropian (Partneriteti Euro-Mesdhetar) dhe Nisma Mesdhetare e Organizatës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë. Dialogu ka njëherësh përmasën politike dhe atë praktike. Përmasa politike Në përbërje të dialogut politik hyjnë mbledhjet e rregullta dypalëshe, me pjesëmarrjen e vendeve të veçanta të Dialogut dhe vendeve anëtare të NATO-s, si dhe mbledhjet shumëpalëshe me pjesëmarrësit e të shtatë vendeve të Dialogut në takimet e përbashkëta me vendet anëtare të NATO-s. (Brenda NATO-s, mbledhjet dypalëshe emërtohen si NATO + 1, ndërsa ato me pjesëmarrjen e të gjithëve quhen NATO + 7 ). Secila prej tyre zhvillohet në nivel ambasadorësh dhe si mbledhje pune. Dialogu politik përfshin edhe konferencat shumëpalëshe në nivel ambasadorësh, edhe vizitat e zyrtarëve të lartë. Këshillimet politike me vende të veçanta pjesëmarrëse mbahen një herë në vit, si në nivelin e ambasadorëve, ashtu dhe në atë të punës. Këto diskutime sigurojnë mundësinë e shkëmbimit të pikëpamjeve për një varg çështjesh të lidhura me gjendjen e sigurisë në Mesdhe, si dhe me zhvillimet e mëtejme të përmasave të bashkëpunimit politik e praktik të Dialogut. 247

249 Vendimi i Stambollit për të krijuar një strukturë më ambicioze dhe më të zgjeruar për Dialogun Mesdhetar kërkon thellimin e dialogut politik, duke përfshirë organizimin e takimeve ministrore dhe arritjen e një deklarate politike të përbashkët në një kohë sa më të shpejtë të mundshme. Më 8 dhjetor 2004, ministrat e jashtëm të NATO-s dhe homologët e tyre nga vendet e Dialogut Mesdhetar, u takuan për herë të parë në nivel ministror në një darkë pune për të përkujtuar përvjetorin e dhjetë të Dialogut. Ky takim theksoi një pikëpamje të përbashkët për vendet pjesëmarrëse përsa i përket rritjes së vlerësimit për diplomacinë publike me qëllim që të krijohet një imazh pozitiv, një besim e siguri më e madhe dhe një kuptim më i gjerë për politikat dhe objektivat e NATO-s ndër vendet e rajonit. Si pjesë e këtij procesi që pasqyronte dhe një nivel të ri në veprimtarinë e Dialogut, nga fundi i vitit 2004 dhe fillimi i 2005-s, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s u takua me kryetarët e shteteve e të qeverive dhe me ministra kryesorë, gjatë një vargu vizitash të spikatura në vendet e Dialogut. Përmasa praktike Dialogu Mesdhetar synon gjithashtu vazhdimin e bashkëpunimit praktik. Që më 1997, u hartua një Program Vjetor Pune ku përfshiheshin, seminare, mbledhje pune kërkimore dhe veprimtari të tjera praktike. Programi i Punës është zgjeruar më pas me përfshirjen e një numri në rritje të veprimtarive që mbulojnë 21 drejtime bashkëpunimi, veçanërisht në fusha të tilla, si informacioni, shkenca dhe mjedisi, planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, administrimi i krizave, politika dhe strategjia e mbrojtjes, sigurimi i kufirit, armët e vogla dhe armatimet e lehta, veprimet humanitare kundër minave, reforma e mbrojtjes dhe ekonomia e mbrojtjes, si dhe këshillimet mbi terrorizmin dhe përhapjen e armëve të dëmtimit në masë. Përmasa ushtarake e Programit Vjetor të Punës u ofron ftesa vendeve të Dialogut për të vëzhguar e për të marrë pjesë në stërvitjet ushtarake në kuadrin e PpP-së të NATO-s, për të ndjekur kurse dhe veprimtari të tjera mësimore në Shkollën e NATO-s në Oberamergau, Gjermani dhe në Kolegjin e Mbrojtjes të NATO-s në Romë, Itali dhe vizita në organizma të tjerë ushtarakë të NATO-s. Programi ushtarak përfshin edhe vizitat në porte nga Forcat Detare të Përhershme të NATO-s, përgatitjen në terren të instruktorëve nga ekipet stërvitore të lëvizshme dhe vizitat e ekspertëve të NATO-s për vlerësimin e mundësive të bashkëpunimit të ardhshëm në fushën ushtarake. Mbledhjet këshillimore mbi programin ushtarak, me pjesëmarrjen e përfaqësuesve ushtarakë nga NATO dhe të shtatë vendet e Dialogut Mesdhetar, mbahen dy herë në vit. Në nëntor 2004, në fillimet e rritjes së nivelit të Dialogut, në Shtabin e NATO-s në Bruksel, u mbajt mbledhja e parë zyrtare e Komitetit Ushtarak të 248

250 NATO-s në nivelin e shefave të shtabeve të mbrojtjes me pjesëmarrjen edhe të shtatë vendeve të Dialogut. Diskutimet u përqendruan veçanërisht në nevojën e një shkëmbimi më të mirë të informacionit të zbulimit kundër terrorizmit dhe në gjetjen e rrugëve më të frytshme të bashkëpunimit në këtë drejtim. Ndërveprimi praktik midis NATO-s dhe vendeve të Dialogut Mesdhetar është mishëruar më së miri në ndihmesat e kaluara dhe të tashme të dhëna nga Egjipti, Jordania dhe Maroku, për operacionet e drejtuara nga NATO në kuadrin e Forcës Zbatuese (IFOR) dhe Forcës Stabilizuese (SFOR) në Bosnje e Hercegovinë dhe në Forcën e Kosovës (KFOR). Drejt një partneriteti të mirëfilltë Masat për forcimin e bashkëpunimit me Dialogun Mesdhetar janë paraqitur në mbledhjet e takimeve të NATO-s në Uashington (1999) dhe në Pragë (2002). Në Takimin e Stambollit, më 2004, Dialogu u ngrit një shkallë më lart, me synimin për të arritur në një partneritet të mirëfilltë. Ngaqë mundësitë për një bashkëpunim të frytshëm me vendet e Dialogut janë rritur, udhëheqësit e Aleancës propozuan një partneritet më ambicioz e më të zgjeruar. Ky vendim vlerësonte më shumë interesat e vendeve të Dialogut dhe vinte theksin te përvoja dhe mjetet e përpunuara nga NATO në strukturat e partneriteteve të tjera. Objektivat parësore të Dialogut Mesdhetar mbeten të njëjta, por vëmendja në të ardhmen do të përqendrohet në zhvillimin e një bashkëpunimi më praktik. Objektiva të veçanta janë parashikuar për rritjen e dialogut politik, për arritjen e ndërveprimit (domethënë, përmirësimi i aftësisë së forcave të armatosura të vendeve të Dialogut për të punuar me forcat e NATO-s), për ndihmesën në luftën kundër terrorizmit, si dhe për bashkëpunimin në fushën e reformës së mbrojtjes. Janë bërë propozime për të zgjeruar e forcuar bashkëpunimin praktik në një numër fushash parësore, duke përfshirë orvatjen e përbashkët për të shpjeguar më mirë transformimin e NATO-s dhe përpjekjet bashkëpunuese, nxitjen e veprimtarive bashkëvepruese ushtarake në drejtim të ndërveprimit, përmirësimin e mundësive të pjesëmarrjes së forcave të vendeve të Dialogut në operacionet e drejtuara nga NATO për kundërveprimin ndaj krizave të tilla, si dhënia e ndihmës humanitare ndaj të dëmtuarve, kërkimi e shpëtimi dhe operacionet paqembështetëse, forcimin e kontrollit demokratik mbi forcat e armatosura dhe krijimin e kushteve më lehtësuese për transparencën në planëzimin dhe buxhetin e mbrojtjes. Gjithashtu në luftën kundër terrorizmit, si për shembull, nëpërmjet shkëmbimit të dobishëm të të dhënave të zbulimit dhe bashkëpunimit në kuadrin e masave kundërterroriste të forcave detare të NATO-s në Mesdhe, për ndihmën në punën e NATO-s kundër kërcënimeve nga armët e dëmtimit në masë, përmirësimin e bashkëpunimit 249

251 për zgjerimin e hapësirës së sigurisë, siç mund të jetë lufta kundër terrorizmit, ose kundërveprimi ndaj përhapjes së armëve të vogla dhe armatimeve të lehta dhe kontrabandës së paligjshme, si dhe përsosjen e bashkëpunimit mbi planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, përfshirë rastin e supozuar të një situate shkatërrimtare për partnerët mesdhetarë dhe kërkimit prej tyre të ndihmës së Qendrës Euro-Atlantike të Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive, e cila ndodhet në Shtabin e NATO-s. Ndërkohë, po vazhdon bashkëpunimi edhe në një varg fushash të tjera. Në to përfshihen çështjet e hapësirës ajrore, armatimet, aspektet e konceptimit të mbrojtjes e të sigurisë, reforma e mbrojtjes dhe ekonomia e mbrojtjes, problemet shkencore e mjedisore, logjistika, problemet shëndetësore, aspektet meteorologjike, oqeanografia, standardizimi, stërvitjet dhe përgatitja luftarake dhe çështjet e edukimit, përgatitjes dhe doktrinës ushtarake. Thellimi i bashkëpunimit mund të përfshijë shfrytëzimin më të gjerë të mekanizmave të tillë si Politika e Fondit të Mirëbesimit, që ka siguruar mbështetjen për projekte, të tilla si, shkatërrimi i minave tokësore dhe i municioneve të tjera në disa vende të Partneritetit për Paqe, zhvillimi i planeve të veprimit dhe programeve individuale të bashkëpunimit, pjesëmarrja më e gjerë në programet e edukimit e të përgatitjes luftarake dhe në stërvitjet. Për të lehtësuar pjesëmarrjen e plotë të partnerëve mesdhetarë në këto veprimtari në rritje, kërkohet gjithashtu që të merren masat e nevojshme ligjore dhe të aspektit të sigurimit, si dhe marrëveshjet e ndërlidhjes së bashkëveprimit. Nisma e Bashkëpunimit të Stambollit Në një orvatje të veçuar por përplotësuese, gjatë mbledhjes së takimit të qershorit 2004, Aleanca hodhi idenë e Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit dhe ftoi vendet e interesuara në rajonin e Lindjes së Mesme e më gjerë që të merrnin pjesë në të, duke filluar me vendet anëtare të Këshillit të Bashkëpunimit të Gjirit (Bahreini, Kuvaiti, Katari, Omani, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe). Prej tyre, Bahreini, Kuvaiti, Katari dhe Emiratet e Bashkuara Arabe i patën pranuar ftesat nga mesi i vitit Aleanca shpreson që dhe të tjerët do të ndjekin shembullin e tyre. Objektivi është që të nxitet krijimi i marrëdhënieve dypalëshe me përfitim të ndërsjellë me vendet e rajonit, si një mjet që do të fuqizonte sigurinë dhe stabilitetin rajonal, me theks të veçantë mbi bashkëpunimin praktik në fushat e mbrojtjes e të sigurisë. Përparësitë kryesore janë lufta kundër terrorizmit dhe kundërveprimi ndaj përhapjes së armëve të dëmtimit në masë. Nisma përplotëson proceset dhe nismat e tjera ndërkombëtare që kanë të bëjnë me rajonin. Këtu përfshihet edhe Dialogu Mesdhetar i NATO-s, që edhe afron me të përngjashëm, por edhe është i dallueshëm. Kjo nuk zëvendëson asnjë prej tyre dhe as nuk 250

252 synon të krijojë ndonjë debat politik për çështje që mund të zgjidhen më mirë në forume të tjera. Nisma është e hapur ndaj atyre vendeve të interesuara të rajonit, të cilat pajtohen me qëllimet e saj dhe janë të gatshme të zhvillojnë e të zbatojnë planet e miratura të punës që pasqyrojnë idetë dhe propozimet e tyre vetjake. Ashtu si në Dialogun Mesdhetar, ajo bazohet në parimin e bashkëpjesëmarrjes, çka nënkupton respektim të plotë të interesave të ndërsjella të NATO-s dhe të vendeve pjesëmarrëse, duke mbajtur parasysh shumanshmërinë dhe nevojat e veçanta të tyre. Ajo do të përqendrohet në bashkëpunimin praktik në fusha ku NATO mund të shtojë vlerat, me fjalë të tjera, në fusha të tilla si ajo e sigurisë në veçanti, ku forcat dhe përvoja e spikatur e NATO-s mund të shfrytëzohen për të mundësuar më mirë ndihmesën për një siguri dhe stabilitet afatgjatë në rajon me forma të tilla bashkëpunimi që janë të pamundura në rrethana të tjera. Zbatimi praktik i kësaj nisme do të bazohet në veprimtari të veçanta me forma të ndryshme bashkëpunimi e mbështetjeje, në shfrytëzimin e mësimeve të nxjerra dhe të mekanizmave dhe instrumenteve të përshtatshme që burojnë nga nismat e tjera të NATO-s, përfshirë Partneritetin për Paqe dhe Dialogun Mesdhetar. Veprimtari të tilla, të përshtatura për nevojat vetjake, mund të përfshijnë këshillimin mbi reformën, buxhetin, planëzimin e mbrojtjes dhe mbi marrëdhëniet civilo-ushtarake; bashkëveprimin ushtarak që synon përmirësimin e ndërveprimit, përfshirë dhe pjesëmarrjen në stërvitje të përzgjedhura dhe në programet e edukimit e të stërvitjes; pjesëmarrjen e përshkallëzuar në operacionet paqembështetëse të drejtuara nga NATO; luftën kundër terrorizmit, si për shembull, nëpërmjet shkëmbimit të informacionit dhe bashkëveprimit me forcat bregdetare; ndihmesën në punën e Aleancës kundër kërcënimit të përhapjes së armëve të dëmtimit në masë; rritjen e bashkëpunimit në sferën e sigurimit të kufirit, duke e ndërthurur me luftën kundër terrorizmit, ose kundërveprimin ndaj përhapjes së armëve të vogla e armatimeve të lehta dhe kontrabandës së paligjshme dhe bashkëpunimin në fusha që lidhen me planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme. NATO ka përgatitur një listë të veprimtarive praktike në këto fusha kryesore. Ajo përbën bazën e planeve individuale të punës që do të zhvillohen dhe do të zbatohen bashkërisht me vendet e interesuara. Ashtu si në rastin e Dialogut Mesdhetar, një kërkesë themelore për suksesin e Nismës është rritja e pjesëmarrjes në ndjekjen e objektivave dhe veprimtarive të saj nga vendet e rajonit. Në njohje të kësaj kërkese, dokumenti politik i nxjerrë nga NATO në qershor 2004, i referohet nevojës së një kuptimi të qartë të NATO-s dhe të objektivave të Nismës nga qeveritë dhe analistët e vendeve pjesëmarrëse. Aty propozohet që vëmendja të drejtohet në përpjekjet e përbashkëta të diplomacisë publike dhe në procesin e këshillimeve të 251

253 rregullta. Kështu mund të sigurohet që pikëpamjet e vendeve pjesëmarrëse janë marrë parasysh, ndërkohë që nisma zhvillohet dhe zbatohet në mënyrë të përshkallëzuar. 252

254 KAPITULLI 27 BASHKËPUNIMI ME VENDET NË EVROPËN JUGLINDORE Konflikti dhe mungesa e stabilitetit në Ballkan në vitet 1990, mbartte në vetvete sfida të drejtpërdrejta ndaj interesave të sigurisë së vendeve anëtare të NATO-s dhe më gjerë. Këto sfida dobësonin paqen dhe stabilitetin në Evropë. Diçka e tillë e çoi Aleancën në ndërmarrjen e operacioneve të mbështetjes së paqes dhe të administrimit të krizave, fillimisht në Bosnje dhe Hercegovinë, më pas në Kosovë dhe më vonë në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë* (shih Pjesën IV). Më 1999, kriza e Kosovës ishte shtysa që bashkësia ndërkombëtare të rivlerësonte zotimin e saj në rajon dhe të përshtaste një qëndrim më gjithëpërmbledhës në mbështetje të sigurisë e të stabilitetit. Kjo u shfaq në Nismën e Evropës Juglindore të NATO-s, si dhe në Paktin e Stabilitetit për Evropën Juglindore. 1 Që prej asaj kohe, përfshirja e NATO-s në forcimin e sigurisë dhe të stabilitetit në Evropën Juglindore është zgjeruar mbi caqet e paqeruajtjes, nëpërmjet nxitjes së bashkëpunimit për çështjet e sigurisë në rajon. Nisma e Evropës Juglindore Nisma e Evropës Juglindore (NEJ) e NATO-s u ndërmor në Takimin e Uashingtonit, në prill Ky takim synonte thellimin e bashkëpunimit rajonal, sigurinë dhe stabilitetin afatgjatë në rajon. Nisma u mbështet në katër shtylla: një Forum Këshillimor për Çështjet e Sigurisë në Evropën Juglindore, një Grup i Posaçëm Pune (GPP) pa afat të caktuar për Bashkëpunimin Rajonal në Evropën Juglindore nën mbikëqyrjen e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA), mjete të punës së Partneritetit për Paqe (PpP) dhe programe të planëzuara me kujdes për bashkëpunimin në fushën e sigurisë të vendeve në rajon. Forumi Këshillimor u mblodh fillimisht në një nivel takimi, gjatë kohës që zhvillohej Takimi i Uashingtonit i NATO-s dhe ka vijuar të mblidhet në nivel ambasadorësh në Shtabin e NATO-s. Në përgjithësi, aty bashkohen vendet e NATO-s, katër vende partnere evropianojuglindore (Kroacia, ish- 1 Pakti i Stabilitetit u ndërmor nga Bashkimi Evropian në maj Më pas ai mori formë zyrtare në një konferencë ndërkombëtare të mbajtur në Këln, Gjermani, më 10 qershor 1999 dhe kaloi nën kujdestarinë e Organizatës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë. Qëllimi i Paktit të Stabilitetit është që të ndihmojë për një paqe, begati dhe stabilitet të qëndrueshëm në Evropën Juglindore me anë të veprimeve të frytshme e të bashkërenduara, për të mundësuar bashkimin e vendeve të rajonit dhe vendeve e organizatave të tjera të interesuara dhe që kanë aftësi ndihmuese. Ai formon mekanizma të posaçëm për bashkërendimin e veprimeve të përbashkëta. 253

255 Republika Jugosllave e Maqedonisë*, Moldavia dhe Shqipëria), dhe Bosnja e Hercegovina dhe Serbia e Mali i Zi, që nuk janë ende në përbërje të KPEA-së ose të Partneritetit për Paqe. GPP i KPEA-së përcaktoi idetë për drejtimet e zhvillimit të bashkëpunimit rajonal. Këto ide u përfshinë në një paketë veprimtarish që duhej të viheshin në jetë sipas shembullit të veprimtarive në kuadrin e Programit të PpP-së të NATO-s. Metodologjia e nismës së PpP-së u shfrytëzua për trajtimin e një numri çështjesh të rëndësishme për Evropën Juglindore, përfshirë transparencën në planëzimin e mbrojtjes, administrimin e krizave dhe drejtimin e mbrojtjes. Veprimtari të tilla, si mbledhjet e punës kërkimore mbi këto tema kanë pasur si qëllim një shtrirje sa më të gjerë rajonale. Disa prej tyre janë drejtuar nga vendet pjesëmarrëse në rajon, të ndihmuara nga NATO, të tjerat, nga vetë NATO. Me synimin për të përplotësuar njëra-tjetrën, ato po ndihmojnë në rrritjen e stabilitetit nëpërmjet bashkëpunimit dhe integrimit rajonal. Për bashkërendimin e projekteve rajonale u krijua Grupi Drejtues i Bashkëpunimit për Sigurinë e Evropës Juglindore (GRUPSEJ). GRUPSEJ-i mblidhet rregullisht në Shtabin e NATO-s në Bruksel dhe është përqendruar gjithnjë e më shumë, në fuqizimin e rolit të vendeve pjesëmarrëse në projektet rajonale dhe për zbatimin e një Plani Veprimi të përvitshëm. Projektet përfshijnë një studim krahasues të strategjive mbrojtëse kombëtare të vendeve të rajonit (STUDIMEJ), shkëmbimin e informacionit në lidhje më çështje politikoushtarake e të tjera, të paralajmërimit të hershëm, të parandalimit të konflikteve dhe të administrimit të krizave (SHKËMBIMEJ), punën për zvogëlimin e përhapjes dhe përmirësimin e kontrollit të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta, drejtimin dhe sigurimin e kufijve, mbështetjen e reformave të mbrojtjes, përmirësimin e bashkëveprimit për rritjen e aftësive kundër terrorizmit, veprimtaritë në planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme dhe nxitjen e krijimit të një forumi bashkërendues për formulimin e platformës së shkëmbimit të informacionit që lidhet me sigurinë. Bosnja e Hercegovina dhe Serbia e Mali i Zi kanë shprehur dëshirat e tyre për t u bashkuar në Partneritetitn për Paqe. NATO është e përgatitur për t i mirëpritur menjëherë pas përmbushjes së disa kushteve, të cilat përfshijnë bashkëpunimin e pakufizuar me Tribunalin Penal Ndërkombëtar për ish- Jugosllavinë, në veçanti, arrestimin dhe dorëzimin në Tribunal të personave të akuzuar për krime lufte, dhe reformat kryesore të mbrojtjes. Për të ndihmuar këto vende në zbatimin e reformave të nevojshme, më 1997, me Bosnjen dhe Hercegovinën filloi të zbatohej një Program i veçantë i Bashkëpunimit për Sigurinë. Në qershor 2004, u paraqitën një varg Masa të Bashkëpunimit me Serbinë dhe Malin e Zi dhe, në korrik 2004, filloi Programi i Përshtatur i Bashkëpunimit. 254

256 NATO jep këshilla dhe ekspertizë për rikualifikimin e ushtarakëvë të nxjerrë në lirim, në suazën e reformimit të strukturës së forcave në vendet partnere të rajonit. Kjo asistencë ka marrë formën e një projekti të NATO-s, të zbatuar në kuadrin e Paktit të Stabilitetit për Evropën Juglindore, në bashkëpunim me Bankën Botërore dhe dhurues të tjerë. Fillimisht u vu në zbatim në Bullgari dhe në Rumani në kohën e përgatitjes së tyre për të hyrë në NATO. Nga mesi i vitit 2002, mbi 5000 oficerë kishin përfituar nga programet e rikualifikimit. Më pas procesi u zgjerua për vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, si në drejtim të Kroacisë, ish-republikës Jugosllave të Maqedonisë*, Serbisë e Malit të Zi dhe Shqipërisë. Kjo u ka krijuar mundësinë vendeve të reja anëtare të NATO-s, të cilat patën përfituar nga ky projekt, që të kthehen në dhënës të përvojës ndaj vendeve të tjera partnere. Ndërkohë pat filluar edhe puna për mbylljen e vendbazimeve ushtarake në Evropën Juglindore dhe shndërrimin e tyre në dobi të nevojave civile. 255

257

258 PJESA VIII MARRËDHËNIET NATO-BE Kapitulli 28 Partneriteti strategjik midis NATO-s dhe Bashkimit Evropian

259

260 KAPITULLI 28 PARTNERITETI STRATEGJIK MIDIS NATO-S DHE BASHKIMIT EVROPIAN Që me krijimin e tyre, si NATO dhe Bashkimi Evropian (BE), kanë ndihmuar në ruajtjen dhe forcimin e sigurisë dhe të stabilitetit në Evropën Perëndimore. NATO e ka vazhduar këtë qëllim me cilësinë e saj si një aleancë e fortë politike dhe ushtarake mbrojtëse dhe, që pas fundit të Luftës së Ftohtë, ka rritur sigurinë në një zonë më të gjerë Euro-Atlantike edhe nëpërmjet zgjerimit të anëtarësimit në të, si edhe të zhvillimit të partneriteteve të tjera. Bashkimi Evropian ka bërë të mundur rritjen e stabilitetit me anë të mbështetjes dhe integrimit të vazhdueshëm ekonomik dhe politik, fillimisht ndërmjet vendeve evropianoperëndimore dhe më pas, duke mirëpritur në gjirin e vet edhe vende të reja anëtare. Si rrjedhojë e proceseve të zgjerimit të organizatave përkatëse, një numër i madh vendesh evropiane janë bërë pjesë e rrjedhës qendrore të zhvillimit politik dhe ekonomik evropian. Shumë prej tyre janë tashmë anëtarë të të dyja organizatave. NATO dhe Bashkimi Evropian nuk kishin marrëdhënie zyrtare deri në vitin Më përpara, gjatë viteve 90-të, Bashkimi Evropian Perëndimor shërbente si një hallkë ndërlidhëse për bashkëpunimin midis NATO-s dhe atyre vendeve evropiane që kërkonin të krijonin një identitet më të fortë të sigurisë dhe mbrojtjes evropiane brenda NATO-s. Situata ndryshoi rrënjësisht më 1999 kur, përkundër sfondit të konflikteve në Ballkan, drejtuesit e BE-së vendosën të zhvillojnë, brenda vetë Bashkimit Evropian, një Politikë të Sigurisë dhe Mbrojtjes Evropiane në bashkërendim me NATO-n dhe të marrin përsipër përgjegjësinë për shumicën e funksioneve që ishin ushtruar nga Bashkimi Evropian Perëndimor. Në vitin pasues, NATO dhe Bashkimi Evropian filluan të punojnë së bashku për krijimin e një strukture për bashkëpunim dhe këshillim. Kjo çoi në zhvillimin e një partneriteti strategjik (Deklarata mbi Politikën e Sigurisë dhe Mbrojtjes Evropiane (PSME)) NATO-BE midis dy organizatave dhe në miratimin e marrëveshjeve Berlin Plus, të cilat sigurojnë mundësinë e shfrytëzimit të mjeteve dhe aftësive të përbashkëta të NATO-s për operacionet ushtarake të drejtuara nga Bashkimi Evropian. Këto zhvillime krijuan bazën për bashkëpunimin NATO-BE në sferën e administrimit të krizave në Ballkanin Perëndimor, si dhe për zhvillimin e bashkëpunimit në çështje të tjera. 259

261 Zhvillimi i marrëdhënieve NATO-BE Periudha e Luftës së Ftohtë Pavarësisht nga objektivat dhe interesat e përbashkëta në shumë fusha, zhvillimi paralel i NATO-s dhe i Bashkimit Evropian gjatë gjithë periudhës së Luftës së Ftohtë u karakterizua nga një ndarje e qartë e roleve dhe e përgjegjësive dhe nga mungesa e lidhjeve zyrtare, apo jozyrtare me karakter institucional mes tyre. Ndërkohë që ekzistonte një bazë strukturore, me një rol të përcaktuar qartë për sigurinë dhe mbrojtjen evropiane, në formën e Bashkimit Evropian Perëndimor, të krijuar më 1948, për qëllime praktike siguria evropianoperëndimore u mbështet tërësisht tek NATO. Bashkimi Evropian Perëndimor, nga ana e tij, ndërmori një varg detyrash të veçanta, kryesisht në lidhje me marrëveshjet e kontrollit të armëve të pasluftës në Evropën Perëndimore. Megjithatë, roli i tij ishte i kufizuar dhe anëtarësimi i tij nuk ishte i njëjtë me atë të Bashkimit Evropian. Duke e vlerësuar këtë sfond institucional, kur shtrohej problemi për një ndarje më të barabartë të barrës së sigurisë evropiane mes dy brigjeve të Atlantikut, diskutimet kryheshin përgjithësisht në nivelin politik dypalësh. Një sërë nismash të përfaqësuesve nga ana e vendeve evropiane anëtare të NATO-s iu drejtuan Shteteve të Bashkuara me qëllim që të risiguroheshin për nivelin e përfshirjes evropiane ndaj sigurisë dhe mbrojtjes. Megjithatë, nuk pati asnjë përgatitje shumëkombëshe, apo institucionale për krijimin e strukturave të pavarura jashtë sistemit të Aleancës. Bashkëpunimi NATO-BEP dhe zhvillimi i Identitetit të Sigurisë dhe Mbrojtjes Evropiane përbrenda NATO-s Në fillimet e viteve 90-të ishte kristalizuar mendimi për domosdoshmërinë e marrjes së një përgjegjësie më të madhe nga vendet evropiane për sigurinë dhe mbrojtjen e tyre të përbashkët. Një ridrejtpeshim i marrëdhënieve të Evropës me Amerikën e Veriut ishte i domosdoshëm për dy arsye: së pari, për të rindarë barrën ekonomike të mbështetjes së vazhdimësisë së sigurisë evropiane dhe, së dyti, për të pasqyruar shfaqjen e përshkallëzuar brenda institucioneve evropiane të një identiteti politik evropian më të fortë, më të bashkuar, si dhe bindjen e shumë anëtarëve të BE-së se Evropa duhet të zhvillojë mundësitë dhe mjetet për të vepruar nga ana ushtarake në rrethanat e nevojshme kur NATO nuk është e përfshirë ushtarakisht. Paraqitja e këtyre qëndrimeve të reja për problemet e sigurisë evropiane ishte thjesht pasojë e ndikimit të thellë nga konfliktet në Ballkanin Perëndimor gjatë viteve Pamundësia e Evropës për të ndërhyrë, a për të zgjidhur 260

262 konflikte të tilla, çoi në një perceptim të përbashkët se Bashkimi Evropian duhej të rindreqte mungesën e baraspeshimit midis fuqisë së vet të madhe ekonomike dhe kufizimeve të pushtetit politik. Tashmë ishte bërë e qartë se përpjekja e bashkërenduar diplomatike për t i dhënë fund konfliktit me mjete politike duhej të mbështetej, po të ishte e nevojshme, me forcë ushtarake të besueshme. Ky ishte shkaku i zgjerimit të përfshirjes së Bashkimit Evropian, gjatë viteve 90-të, në parandalimin e konflikteve dhe në administrimin e krizave përtej kufijve të tij. Një hap i rëndësishëm në këtë drejtim u ndërmor më 1992 me Traktatin e Mastrihtit. Në të u përfshi një marrëveshje nga udhëheqësit e BE-së për të zhvilluar një Politikë të Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë (PPJS) duke përfshirë formulimin e mundshëm të një politike mbrojtëse të përbashkët që, me kalimin e kohës, mund të çonte në një mbrojtje të përbashkët. Si një pjesë përbërëse e zhvillimit të Bashkimit Evropian, Bashkimit Evropian Perëndimor iu kërkua të përpunonte dhe të zbatonte vendimet dhe veprimet e BE-së me të gjitha ndërlikimet e tyre në fushën e mbrojtjes. Nisma për të zhvilluar aftësitë mbrojtëse evropiane nëpërmjet Bashkimit Evropian Perëndimor u vazhdua më pas, mbi kriteret e Traktatit të Amsterdamit të BE-së të vitit Ky traktat, që hyri në fuqi në maj 1999, përfshiu të ashtuquajturat Detyrat e Petërburgut të BEP-it, misione humanitare kërkimi dhe shpëtimi, misione paqeruajtëse, detyra për administrimin e krizave, përfshirë masat në përforcim të paqes dhe mbrojtjen e mjedisit, duke krijuar bazën për zhvillimin operativ të një politike mbrojtjeje të përbashkët evropiane. Në të njëjtin hark kohor, në mbledhjen e Takimit të NATO-s të vitit 1994 në Bruksel, u mor vendimi për të krijuar një Identitet të Sigurisë dhe Mbrojtjes Evropiane brenda NATO-s. Kjo solli fillimin e përgatitjeve të marrëveshjeve praktike që do të mundësonin Aleancën për të mbështetur operacionet ushtarake evropiane të ndërmarra nga Bashkimi Evropian Perëndimor. 1 Vendimet që përforcuan këtë zhvillim u morën nga Aleanca në mbledhjet e njëpasnjëshme të ministrave të jashtëm dhe atyre të mbrojtjes të NATO-s në Berlin dhe në Bruksel, në qershor 1996 dhe në mbledhjen e Takimit të NATO-s në Madrid, më Në këtë mënyrë, Bashkimi Evropian Perëndimor u zhvillua njëkohësisht, edhe si pjesë përbërëse e mbrojtjes së Bashkimit Evropian dhe si një mjet fuqizimi i mbështetjes evropiane të NATO-s. Vendet anëtare evropiane të 1 Këto marrëvëshje përfshinin disa kushte që u paraqitën në Komunikatën Përfundimtare në qershor Këto kushte përfshijnë disponueshmërinë e mjeteve të Aleancës për BEP-in, shqyrtimin e organizimeve të përshtatshme të komandës së forcave shumëkombëshe evropiane brenda NATO-s për komandimin dhe drejtimin e operacioneve të drejtuara nga BEP-i. Në to përfshihej edhe koncepti i Forcës Operative Gjitharmëshe të Bashkuar. Qëllimi i tij ishte sigurimi i forcave më të zhdërvjellëta e më të lëvizshme për t iu përgjigjur kërkesave të reja të misioneve të Aleancës, si dhe i shtabeve të lëvizshme të veçuar, por jo të ndarë, që mund të përdoren nga BEP-i. 261

263 Aleancës pranuan faktin se në procesin e arritjes së një aftësie të vërtetë ushtarake evropiane, duhej të shmangnin hallkat e panevojshme në strukturën e komandimit, në planëzimin e mjeteve dhe të aftësive tanimë në përdorim brenda NATO-s. Për më tepër, një trajtim i tillë do të shërbente për të forcuar ndihmesën evropiane ndaj misioneve dhe veprimtarive të Aleancës, ndërkohë që i përgjigjet qëllimit evropian të zhvillimit të një politike të përbashkët të jashtme dhe të sigurisë, si dhe nevojës së përgjithshme për një partneritet transatlantik më të drejtpeshuar. Marrëveshjet e përfunduara nga viti 1991 deri më 2000 për bashkëpunimin NATO-BEP krijuan bazën për zhvillimin e mëtejshëm të ardhmërisë së marrëdhënieve NATO-BE. Në praktikë, këto marrëveshje kishin si synim që në rastet e shfaqjes së një krize në të cilën Aleanca vendoste të mos ndërhynte, por Bashkimi Evropian Perëndimor e gjykonte se duhej të përfshihej në zgjidhjen e saj, atëherë BEP-i mund të kërkonte përdorimin e mjeteve dhe aftësive të Aleancës për të kryer një operacion nën drejtimin e tij politik dhe strategjik. Një shtysë të mëtejshme i dha zhvillimit të këtyre marrëdhënieve mbledhja e takimit britaniko-francez në Shën Malo, në dhjetor Franca dhe Mbretëria e Bashkuar u pajtuan me pikëpamjen se Bashkimi Evropian duhet të ketë mjete dhe aftësi për veprime të mëvetësishme, mbështetje nga forca ushtarake të besueshme, organizma vendimmarrës për përdorimin e tyre dhe një gatishmëri për ta bërë një gjë të tillë, në mënyrë që t i përgjigjet krizave ndërkombëtare. Ata shpallën një deklaratë të përbashkët ku paraqitej përmbledhtas vendosmëria për t i krijuar Bashkimit Evropian mundësinë që t i vinte në jetë këto objektiva. Kalimi i përgjegjësive të BEP-it tek Bashkimi Evropian Në klimën e re që mbizotëroi pas nismës anglo-franceze mund të merreshin vendime të mëtejshme. Në Takimin e Uashingtonit në prill 1999, drejtuesit e NATO-s mirëpritën nismën e re që kishte të bënte me fuqizimin e Politikës së Sigurisë dhe Mbrojtjes Evropiane, duke pohuar se një rol më i fortë evropian do të ndihmonte për t i dhënë Aleancës një vitalitet në shekullin e 21-të. Udhëheqësit e NATO-s më pas theksuan se, ndërkohë që ky proces do të përparonte, NATO dhe Bashkimi Evropian duhej të siguronin zhvillimin e këshillimit, të bashkëpunimit dhe të transparencës së ndërsjellë e të frytshme, duke u mbështetur mbi mekanizmat ekzistues të NATO-s dhe të Bashkimit Evropian Perëndimor. Ata gjithashtu nisën të punonin për të hartuar një sërë parimesh mbi bashkëpunimin e ardhshëm me Bashkimin Evropian dhe, në veçanti, për zgjidhjen e kënaqshme të çështjeve të mbetura pezull. Këto kishin të bënin 262

264 sidomos me tri çështje që për shumë kohë kishin qenë të vështira për t u zgjidhur dhe pikërisht: Mjetet e sigurimit për zhvillimin e këshillimit, bashkëpunimit dhe transparencës së ndërsjellë e të frytshme midis Bashkimit Evropian dhe Aleancës, mbështetur në mekanizmat e vendosur ndërmjet NATO-s dhe Bashkimit Evropian Perëndimor. Pjesëmarrja e aleatëve evropianë, që nuk bëjnë pjesë në BE, në vendimet dhe veprimet që mund të drejtohen nga Bashkimi Evropian. Marrëvëshjet praktike për t i siguruar BE-së hyrjen dhe shfrytëzimin e aftësive planëzuese të NATO-s dhe të mundësive e mjeteve të saj. Në mbledhjen e Këlnit, në qershor 1999, udhëheqësit e BE-së mirëpritën dokumentin e Shën Malos dhe, duke marrë parasysh Traktatin e Amsterdamit, i cili përfshinte detyrat e Petërburgut të BEP-it, pranuan konceptin dhe objektivin e Politikës së Sigurisë dhe Mbrojtjes Evropiane (PSME) për Bashkimin Evropian. Ata vendosën për t i dhënë BE-së mjetet dhe aftësitë për të marrë përsipër përgjegjësitë në lidhje me një politikë evropiane të përbashkët për sigurinë dhe mbrojtjen dhe, gjithashtu, u zotuan për të siguruar zhvillimin e këshillimit, bashkëpunimit dhe transparencës së ndërsjellë e të frytshme me NATO-n. Zotime të ngjashme u bënë edhe në mbledhjet e mëvonshme të Këshillit Evropian, veçanërisht në Helsinki (dhjetor 1999) dhe në Nisë (dhjetor 2000). Në mbledhjen e Helsinkit, Këshilli Evropian vendosi një Qëllim Parësor për shtetet anëtare të BE-së përsa i përket zhvillimit të aftësive ushtarake për operacionet e administrimit të krizave. Objektivi i tij ishte që, deri më 2003, Bashkimi Evropian të përgatitej për të qenë në gjendje që të gruponte dhe të mbante të paktën për një vit forca ushtarake deri në trupa. Në këtë mënyrë mund të vihej në jetë e gjithë gama e detyrave të Petërburgut të përmendura më lart. Kjo bëhej në kontekstin e operacioneve të drejtuara nga BE-ja, në përgjigje të krizave ndërkombëtare, ku NATO vetë nuk është e përfshirë ushtarakisht. Veç kësaj, Bashkimi Evropian vendosi të krijonte struktura të përhershme politike dhe ushtarake, duke përfshirë një Komitet të Politikës dhe Sigurisë, një Komitet Ushtarak dhe një Shtab Ushtarak, për të siguruar udhëheqjen e nevojshme politike dhe drejtimin strategjik për operacione të tilla. Gjithashtu, roli i Bashkimit Evropian Perëndimor për administrimin e krizave u kalua te BE-ja në mbledhjen e Helsinkit (vendimi u mor në mbledhjen e Këshillit Ministror të BEP-it në Marsejë në dhjetor 2000). Përgjegjësitë e BEP-it kanë mbetur të pandryshuara dhe trajtohen nga një strukturë politike shumë më e kufizuar si dhe nga një sekretariat i vogël. 263

265 Mbështetur në vendimet e marra në Këln dhe në Helsinki, Traktati i Nisës, i nënshkruar në dhjetor 2000 (që hyri në fuqi në shkurt 2003), i siguron BE-së kuadrin politik për operacione ushtarake (PSME) dhe struktura ushtarake e politike të përhershme. Në fund të vitit 2000, marrëdhëniet midis NATO-s dhe BE-së njohën përmasa të reja me kalimin zyrtar të përgjegjësive, për vendimet dhe veprimet e BE-së me ndikime në fushën e mbrojtjes, nga Bashkimi Evropian Perëndimor në vetë Bashkimin Evropian. Drejt një partneriteti strategjik me Bashkimin Evropian Bisedimet e filluara në shtator 2000, çuan në shkëmbimin e letrave zyrtare ndërmjet Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s dhe Presidencës së BE-së në janar 2001, për të përcaktuar sferën e bashkëpunimit dhe modalitetet e këshillimit dhe të bashkëpunimit mbi çështjet me interes të përbashkët, në lidhje me sigurinë, mbrojtjen dhe administrimin e krizave, në mënyrë që të sigurohen mjetet e duhura ushtarake në përgjigje të tyre dhe një administrim sa më i frytshëm i krizave. Shkëmbimi i dokumenteve zyrtare krijoi mundësinë për mbledhje të përbashkëta në nivele të ndryshme. Mbi bazën e tyre u vendos që për çdo vit të mbaheshin dy mbledhje të përbashkëta të ministrave të jashtëm NATO- BE dhe jo më pak se tri mbledhje të përbashkëta brenda një gjashtëmujori në nivelin e ambasadorëve të Këshillit të Atlantikut të Veriut dhe të Komitetit të Politikës dhe Sigurisë të BE-së (të njohura si mbledhjet NAC-PSC (KAV- KPS). Veç këtyre, do të mbaheshin dy mbledhje të përbashkëta të Komitetit Ushtarak në çdo gjashtëmujor dhe mbledhje ndërmjet komiteteve vartëse do të programoheshin rregullisht. Shkëmbimi i dokumenteve zyrtare hapi rrugën edhe për zhvillimin e mbledhjeve të nivelit të shtabeve. Që atëherë, mbledhjet KAV-KPS përbëjnë një tipar të rregullt të bashkëpunimit mes dy organizatave. Goditjet terroriste të shtatorit 2001 ndaj Shteteve të Bashkuara i dhanë një shtysë të mëtejshme rritjes së bashkëpunimit. Të nesërmen e asaj dite, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s mori pjesë në diskutimet e Këshillit të Çështjeve të Përgjithshme të BE-së për të analizuar gjendjen ndërkombëtare pas goditjeve. Më pas u zgjeruan lidhjet zyrtare dhe pjesëmarrja e dyanshme në mbledhje. Në Takimin e Pragës, në nëntor 2002, udhëheqësit e NATO-s ripohuan zotimin e tyre për të rritur bashkëpunimin NATO-BE. Dobishmëria e tij tanimë ishte e dukshme, veçanërisht në përpjekjet e përbashkëta për të rivendosur paqen dhe për të krijuar kushtet për përparim në Ballkan. 264

266 Në Deklaratën NATO-BE mbi PSME-në, të publikuar në dhjetor 2002, të dy organizatat mirëpritën partneritetin strategjik të vendosur midis BE-së dhe NATO-s në administrimin e krizave, të mbështetur në vlerat e përbashkëta, në kohezionin e sigurisë dhe në vendosmërinë për të përballur sfidat e shekullit të ri. Disa muaj më pas, me miratimin e një vargu dokumentesh, NATO dhe Bashkimi Evropian konceptuan thelbin e këtij partneriteti strategjik dhe hapën rrugën për veprime të bashkërenduara. Këto siguruan shkëmbimin e informacionit të sekretuar dhe bashkëpunimin në administrimin e krizave, përfshirë edhe një sërë detyrash të përcaktuara në marrëveshjet Berlin Plus. Zhvillimi i bashkëpunimit praktik NATO-BE Marrëveshjet Berlin Plus Marrëveshjet Berlin Plus bazohen në pranimin e faktit se vendet anëtare të të dyja organizatave kanë vetëm një kontigjent trupash dhe burimesh të kufizuara mbrojtëse mbi të cilat mund të mbështeten. Në këto rrethana, por edhe për të shmangur dyfishimin e panevojshëm të burimeve, u arrit në përfundimin se operacionet e drejtuara nga Bashkimi Evropian mund të përfitonin nga mjetet dhe aftësitë e NATO-s. Në fakt, këto marrëveshje përcaktojnë mundësinë e mbështetjes së NATO-s për ato operacione të drejtuara nga BE-ja, në të cilat vetë Aleanca nuk është e përfshirë. Ato kanë lehtësuar kalimin e përgjegjësisë nga NATO tek Bashkimi Evropian për operacionet ushtarake në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë* dhe në Bosnje e Hercegovinë (shih më poshtë). Këto marrëveshje, të miratuara në mars 2003, njihen si Berlin Plus, sepse u krijuan mbi bazën e vendimeve të marra në Berlin më 1996, në kuadrin e bashkëpunimit NATO-BEP. Veçoritë kryesore të marrëveshjeve Berlin Plus përbëhen nga elementet kryesore të mëposhtme: Sigurimi i mundësisë së BE-së për të përdorur aftësitë planëzuese të NATO-s, në mënyrë që të mund të ndihmohet në planëzimin ushtarak për operacionet e drejtuara nga BE-ja. Mundësia e shfrytëzimit nga Bashkimi Evropian të aftësive dhe mjeteve të NATO-s, të parapërcaktuara si të përbashkëta, për t u përdorur në operacionet e drejtuara nga BE-ja. Përcaktimi i një sërë mundësish komanduese për operacionet e drejtuara nga BE-ja, duke rritur më tej rolin e Zëvendëskomandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë për NATO-n (ZIPFAEV), 265

267 në mënyrë që ai të marrë përsipër plotësisht dhe realisht përgjegjësitë evropiane. Përshtatja e mëtejshme e sistemit të mbrojtjes së NATO-s për të përfshirë më gjerësisht përdorimin e trupave për operacionet e drejtuara nga BE-ja. Një marrëveshje NATO-BE që të përfshijë shkëmbimin e informacionit të sekretuar në përshtatje me rregulla të dyanshme të sigurisë dhe mbrojtjes. Procedurat për lejimin, mbikëqyrjen, rikthimin dhe rikërkimin e mjeteve dhe aftësive të NATO-s. Parapërgatitjet këshillimore NATO-BE në kontekstin e një operacioni administrimi të një krize të drejtuar nga BE-ja, me përdorimin e mjeteve dhe aftësive të NATO-s. Bashkëpunimi në Ballkanin Perëndimor Më 2001, kriza në Serbinë Jugore dhe situata politike e paqëndrueshme në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë* ishin në qendër të vëmendjes së bashkësisë ndërkombëtare. Një varg vizitash të përbashkëta në rajon, nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s dhe Përfaqësuesi i Lartë i BE-së, për një Politikë të Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë (PPJS), nënvizuan unitetin e qëllimit dhe zotimin e përbashkët të NATO-s dhe të Bashkimit Evropian ndaj sigurisë në rajon. Më 30 maj 2001, në mbledhjen e parë zyrtare të ministrave të jashtëm NATO-BE në Budapest, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s dhe presidenca e BE-së publikuan një deklaratë të përbashkët për Ballkanin Perëndimor. Më pas, ata u takuan në Bruksel, në dhjetor 2001 dhe në Reikjavik, në maj 2002, për të rishikuar zgjerimin e bashkëpunimit të tyre. Ata nënvizuan vazhdimësinë e përfshirjes së tyre në procesin e forcimit të paqes në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë* si dhe kudo gjetkë në Ballkanin Perëndimor. Ata ripohuan zotimin e tyre për marrëdhënie më të ngushta e më të hapura midis dy organizatave. Bashkëpunimi në terren ndihmoi së tepërmi për përmirësimin e situatës në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë*. Prej gushtit 2001 deri në fund të marsit 2003, NATO realizoi sigurinë e vëzhguesve të BE-së dhe OSBE-së të planit të paqes, të ndërmarrë me mbështetjen e bashkësisë ndërkombëtare në qytetin e Ohrit. Më 31 mars 2003 përfundoi misioni paqeruajtës i drejtuar nga NATO (Operacioni Dhelpra e Qelibartë) dhe përgjegjësia për këtë detyrë iu dorëzua zyrtarisht Bashkimit Evropian. Kjo u bë me miratimin e qeverisë së Shkupit. I riemërtuar Operacioni Konkordia, ky ishte operacioni i parë ushtarak, 266

268 i drejtuar nga BE-ja, për administrimin e një krize. I ndërmarrë mbi bazën e marrëveshjeve Berlin Plus, ai shënoi pikënisjen e vërtetë të bashkëpunimit midis NATO-s dhe Bashkimit Evropian në lidhje me zgjidhjen e një detyre operative të administrimit të krizës. Më 29 korrik 2003, NATO dhe Bashkimi Evropian miratuan zyrtarisht një formulim të përbashkët ndaj sigurisë dhe stabilitetit në Ballkanin Perëndimor dhe përcaktuan qëndrimin e tyre strategjik për problemet e Ballkanit. Të dyja organizatat shprehën vendosmërinë për të thelluar arritjet e tyre duke vazhduar punën së bashku për t i dhënë fund konflikteve dhe për të ndihmuar në stabilizimin e gjithë rajonit. Në Takimin e Stambollit, në qershor 2004, duke pasur parasysh zhvillimin pozitiv të situatës së sigurisë në Bosnje dhe Hercegovinë, udhëheqësit e Aleancës shpallën vendimin e tyre për përfundimin e misionit paqeruajtës të NATO-s, të cilin e kishin drejtuar që prej vitit Ata mirëpritën gatishmërinë e Bashkimit Evropian për të marrë përsipër përgjegjësinë për një mision të ri, Operacionin Altea, mbështetur në marrëveshjet Berlin Plus. Bashkëpunimi dhe bashkëveprimi i ngushtë edhe në çështje të planëzimit dhe të zbatimit të misionit të BE-së u lehtësua nga caktimi i Zëvendëskomandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë për NATO-n (ZIPFAEV) si Komandant i Operacionit të BE-së. Udhëheqësit e NATO-s theksuan se NATO, sidoqoftë, do të mbetej e përkushtuar ndaj stabilizimit të vendit dhe do të mbante një prani ushtarake nëpërmjet një shtabi të NATO-s në Sarajevë. Ky shtab përgjigjet kryesisht për dhënien e ndihmesës në procesin e reformës së mbrojtjes dhe për detyra të tjera, përfshirë luftën kundër terrorizmit dhe mbështetjen e Tribunalit Penal Ndërkombëtar për ish-jugosllavinë. Më 2 dhjetor 2004, u mbajt në Sarajevë një ceremoni, që shënoi kalimin e përgjegjësisë kryesore për sigurinë në Bosnje dhe Hercegovinë nga NATO, tek Bashkimi Evropian. Shtabi i ri ushtarak i NATO-s u krijua zyrtarisht po të njëjtën ditë. Bashkëpunimi për çështje të tjera Partneriteti strategjik mbulon gjithashtu çështje të tjera me interes të përbashkët. Këto përfshijnë përpjekjet e bashkërenduara në lidhje me planëzimin dhe zhvillimin e aftësive ushtarake. Ekspertët e NATO-s kanë dhënë këshilla ushtarake dhe teknike, si për përgatitjen fillestare edhe për zbatimin në vijimësi të Planit të Veprimit të Aftësive Evropiane (PVAE) të Bashkimit Evropian, i cili u përpilua në nëntor PVAE-ja ka si qëllim sigurimin e trupave dhe aftësive që nevojiten për të përmbushur Qëllimin Parësor të BE-së, të caktuar në Helsinki më Një Grup i Aftësive NATO- 267

269 BE, i krijuar në maj 2003, vazhdon të punojë për të siguruar mbështetjen e ndërsjellë të nismave të aftësive të Aleancës dhe PVAE-së, duke shqyrtuar ndërkohë edhe lidhjet midis Forcës Kundërvepruese të NATO-s dhe Grupeve të Luftimit të sapokrijuara të BE-së, si pjesë e programit NATO-BE në kuadrin e marrëveshjeve Berlin Plus. Njësitë e ndërhyrjes së shpejtë të BE-së, të përbëra nga grupet e luftimit, ishin pjesë e Qëllimit të ri Parësor për 2010-ën, të shpallur në shkurt Ato duhet të jenë plotësisht të zhvilluara deri më Qëllimi Parësor gjithashtu çoi në krijimin e një Agjencie të Mbrojtjes së BE-së, që përqendrohet në zhvillimin e aftësive të mbrojtjes, kërkimet shkencore, blerjet dhe armatimet. Gjithashtu, nëpërmjet shkëmbimeve të informacionit për veprimtaritë e tyre përkatëse, si edhe këshillimeve dhe lidhjeve në nivel ekspertësh e shtabesh dhe mbledhjeve të përbashkëta, NATO dhe Bashkimi Evropian, po punojnë bashkërisht për çështje të tilla, si lufta kundër terrorizmit, përhapja e armëve të dëmtimit në masë (ADM), situata në Moldavi, problemet e Mesdheut dhe bashkëpunimi në Afganistan. Fusha të tjera shkëmbimi informacioni dhe bashkëpunimi përfshijnë mbrojtjen e popullsive civile nga goditjet kimike, biologjike, radiologjike e bërthamore dhe planëzime të tjera të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme dhe të atyre që kanë lidhje me ADMtë. Herë-herë bashkëpunimi mund të përfshijë pjesëmarrjen e dyanshme në stërvitje. Në nëntor 2003, për shembull, u zhvillua stërvitja e parë e bashkuar NATO-BE për administrimin e krizave (CME/CMX 03). Kjo u bazua në një varg marrëveshjesh të rëndësishme Berlin Plus dhe u përqendrua në mënyrën si BE-ja e parashikon planëzimin e një operacioni të drejtuar nga vetë BE-ja, me mbështetjen e mjeteve dhe aftësive të NATO-s, ku Aleanca nuk është e përfshirë si një e tërë. 268

270 PJESA IX KUADËR MË I GJERË INSTITUCIONAL PËR SIGURINË Kapitulli 29 Kapitulli 30 Kapitulli 31 Kapitulli 32 Marrëdhëniet e NATO-s me Kombet e Bashkuara NATO dhe Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë Bashkëpunimi me organizata të tjera ndërkombëtare Bashkëpunimi me organizata parlamentare dhe jo qeveritare

271

272 KAPITULLI 29 MARRËDHËNIET E NATO-S ME KOMBET E BASHKUARA Kombet e Bashkuara (KB) përbëjnë thelbin e kuadrit të gjerë institucional brenda të cilit vepron Aleanca. Ky parim mishërohet në traktatin themelues të NATO-s. Rezolutat e Këshillit të Sigurimit të KB-së i kanë siguruar NATO-s mandatin për operacione të rëndësishme paqeruajtëse në Ballkan dhe në Afganistan dhe, në të njëjtën kohë, kanë përgatitur kuadrin për misionin stërvitor të NATO-s në Irak. Kohët e fundit, NATO ka siguruar mbështetje logjistike për operacionin paqeruajtës nën mbështetjen e KB-së, në Bashkimin Afrikan, në rajonin e Darfurit të Sudanit. Vitet e fundit, bashkëpunimi midis NATO-s dhe Kombeve të Bashkuara është zgjeruar përtej zotimit të tyre të përbashkët në Ballkanin Perëndimor dhe në Afganistan. Marrëdhëniet midis këtyre dy organizatave janë rritur në mënyrë të njëtrajtshme në të gjitha nivelet, si nga ana konceptuale dhe politike, ashtu dhe nga ajo institucionale. Bashkëpunimi dhe këshillimet me organe të specializuara të KB-së i kalojnë kufijtë e administrimit të krizave dhe mbulojnë një varg më të gjerë çështjesh, përfshirë planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, bashkëpunimin civilo-ushtarak, luftën kundër trafikut njerëzor, veprimet kundër minave dhe luftën kundër terrorizmit. Traktati i Atlantikut të Veriut dhe Karta e Kombeve të Bashkuara Përparësia për marrëdhënie të drejtpërdrejta midis Traktatit të Atlantikut të Veriut dhe Kartës së Kombeve të Bashkuara është një parim themelor i Aleancës. Karta, e nënshkruar nga pesëdhjetë vende, më 26 qershor 1945, në San Francisko, përbën bazën ligjore për krijimin e NATO-s dhe përforcon përgjegjësinë e plotë të Këshillit të Sigurimit të KB-së për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare. Këto dy parime themelore janë mishëruar në Traktatin e Altantikut të Veriut të NATO-s, të nënshkruar në Uashington më 4 prill Parathënia e Traktatit të Uashingtonit bën të qartë se Karta e KB-së përbën mburojën brenda së cilës funksionon Aleanca. Që në fjalët e para, nënshkruesit e Traktatit ripohojnë besimin e tyre në qëllimet dhe parimet e Kartës. Në Nenin 1, ata gjithashtu marrin përsipër të zgjidhin mosmarrëveshjet ndërkombëtare me mjete paqësore dhe të shmangin kërcënimin, apo përdorimin e forcës të çfarëdo mënyre, në mospërputhje me qëllimet e Kartës së KB-së. Neni 5 i Traktatit, i referohet në mënyrë të qartë Nenit 51 të Kartës së KB-së, që mbron të drejtën e anëtarëve për të ndërmarrë, në mënyrë vetjake apo të përbashkët, 271

273 veprime që i gjykojnë të nevojshme për vetëmbrojten e tyre. Kjo përfshin edhe përdorimin e forcave të armatosura. Për më tepër, ai i ngarkon vendet anëtare që ta ndalojnë çdo lloj sulmi të armatosur dhe të gjitha veprimet e ndërmarra si rrjedhojë, nëse vetë Këshilli i Sigurimit të KB-së ka marrë masat e duhura për të rivendosur dhe për të ruajtur paqen dhe sigurinë ndërkombëtare. Një pikë tjetër referimi ndaj Kartës së KB-së mund të haset në Nenin 7 të Traktatit të Atlantikut të Veriut. Në të theksohet se Traktati nuk ndikon dhe, nuk duhet të interpretohet në asnjë mënyrë, sikur ndikon, në të drejtat dhe detyrimet e aleatëve ndaj Kartës dhe ripohon përgjegjësinë kryesore të Këshillit të Sigurimit të KB-së për ruajtjen e paqes dhe të sigurisë ndërkombëtare. Dhe së fundi, një klauzolë në Nenin 12 të Traktatit, parashikon rishikimin e Traktatit pas dhjetë vitesh nëse ndonjëra nga palët e kërkon një gjë të tillë. Në të përcaktohet se rishikimi do të kryhet në dritën e zhvillimeve të reja që ndikojnë në paqen dhe sigurinë e zonës së Atlantikut të Veriut, duke përfshirë edhe zhvillimin e marrëveshjeve botërore dhe rajonale në kuadrin e Kartës së KB-së. Traktati i Atlantikut të Veriut hyri në fuqi më 24 gusht Asnjë nga palët në të nuk ka kërkuar rishikimin e Traktatit sipas Nenit 12. Kjo edhe për faktin se në çdo fazë të zhvillimit të vet, Aleanca e ka shqyrtuar në vijimësi zbatimin e Traktatit për të siguruar realizimin e objektivave të tij. Bashkëpunimi praktik Ndonëse lidhja zyrtare midis Kombeve të Bashkuara dhe Aleancës së Atlantikut të Veriut ruan një bazë të fortë përsa i përket dokumentacioneve themelore që prej krijimit të Aleancës më 1949, marrëdhëniet e punës mes institucioneve të Kombeve të Bashkuara dhe atyre të Aleancës mbetën të kufizuara për pjesën më të madhe të asaj kohe. Situata ndryshoi më 1992, në pragun e përhapjes së konfliktit në Ballkanin Perëndimor, ku rolet e tyre përkatëse, në administrimin e krizës, çuan në një rritje të bashkëpunimit praktik midis dy organizatave. Në korrik 1992, anijet e NATO-s që i përkisnin Forcave Detare të Përhershme Mesdhetare të Aleancës, të ndihmuara nga Aeroplanët e Patrullimit Bregdetar të NATO-s, filluan vëzhgimin e operacioneve në Adriatik, në mbështetje të embargos së armëve, të vendosur nga KB-ja kundër të gjithë republikave të ish-jugosllavisë. Disa muaj më vonë, në nëntor, NATO dhe Bashkimi Evropian Perëndimor (BEP), nisën operacionet shtrënguese në mbështetje të rezolutave të Këshillit të Sigurimit të KB-së, të cilat synonin parandalimin e përhapjes së konfliktit. 272

274 Gatishmëria e Aleancës për të mbështetur operacionet paqeruajtëse, nën autoritetin e Këshillit të Sigurimit të KB-së, u shpall zyrtarisht nga ministrat e jashtëm të NATO-s në dhjetor Masat e marra tashmë nga vendet e NATO-s, më vete, ose në tërësi si Aleancë, u kaluan në shqyrtim dhe Aleanca njoftoi se ishte e gatshme t u përgjigjej pozitivisht nismave të mëtejshme që mund të ndërmerrte Sekretari i Përgjithshëm i KB-së në rast se do të kërkonte përkrahjen e Aleancës në këtë fushë. Shumë masa u morën më pas, përfshirë operacionet e bashkuara detare nën mandatin e Këshillave të NATO-s dhe BEP-it, operacionet ajrore të NATO-s, mbështetja ajrore e afërt për Forcën Mbrojtëse të Kombeve të Bashkuara (FMKB), goditjet ajrore për të mbrojtur Zonat e Sigurta të KB-së dhe planëzimi për situata të paparashikuara nëse Kombet e Bashkuara do të ndërmerrnin operacione të tjera. Pas nënshkrimit të Marrëveshjes Bazë të Përgjithshme për Paqen, në Bosnje dhe Hercegovinë (Marrëveshja e Dejtonit) më 14 dhjetor 1995, Kombet e Bashkuara, bazuar në Rezolutën 1031 të Këshillit të Sigurimit të KB-së, i dhanë NATO-s mandatin për të zbatuar aspektet ushtarake të marrëveshjes së paqes. Ky ishte operacioni i parë paqeruajtës i NATO-s. Për të përmbushur këtë mandat, më 16 dhjetor 1995, një Forcë Zbatuese (IFOR), e drejtuar nga NATO, filloi operacionet në Bosnje dhe Hercegovinë. Një vit më pas, kjo e fundit, u zëvendësua nga Forca Stabilizuese (SFOR), e drejtuar nga NATO. Gjatë gjithë mandateve të tyre, të dyja forcat shumëkombëshe, punuan pranë e pranë me organizata të tjera ndërkombëtare dhe agjenci humanitare në terrren, përfshirë agjencitë e KB-së, të tilla si, Komisioneri i Lartë i KB-së për Refugjatët (KLKBR) dhe Forca Policore Operative Ndërkombëtare (FPON). Që prej fillimit të konfliktit në Kosovë më 1998 dhe gjatë gjithë kohëzgjatjes së krizës, u mbajtën lidhje të ngushta ndërmjet Sekretarit të Përgjithshëm të KB-së dhe Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s. Aleanca ndërmori veprime në mbështetje të rezolutave të Këshillit të Sigurimit të KB-së, si gjatë dhe pas konfliktit. Sipas Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të KB-së të 12 qershorit 1999, Forca e Kosovës (KFOR) u përqendrua për të siguruar një prani forcash ndërkombëtare, si kusht paraprak për paqen dhe rindërtimin në Kosovë. Më 2000 dhe 2001, NATO dhe Kombet e Bashkuara patën gjithashtu një bashkëpunim të frytshëm në kufizimin e mosmarrëveshjeve të mprehta etnike në Serbinë Jugore dhe në shmangien e shpërthimit të një lufte të hapur civile në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë*. Kohët e fundit, bashkëpunimi midis NATO-s dhe KB-së ka luajtur një rol të rëndësishëm në Afganistan. Më 11 gusht 2003, Aleanca mori në dorëzim zyrtarisht Forcën Ndihmëse të Sigurisë Ndërkombëtare, një forcë nën mandatin e KB-së, e ngarkuar fillimisht me detyrën për të ndihmuar në ruajtjen e sigurisë në Kabul dhe rrethinat e tij. Më pas, FNSN-ja është autorizuar nga një varg rezolutash të Këshillit të Sigurimit të KB-së, për ta zgjeruar praninë 273

275 në rajone të tjera të vendit, për të rritur autoritetin e qeverisë qendrore dhe për të lehtësuar zhvillimin dhe rindërtimin. Aleanca gjithashtu ka përqendruar përkohësisht trupa shtesë në Afganistan që të rrisë mbështetjen e FNSN-së ndaj përpjekjeve të autoriteteve afgane për krijimin e një mjedisi të sigurt për zgjedhjet presidenciale në tetor 2004 dhe për zgjedhjet parlamentare dhe bashkiake në shtator Në Irak, sipas kushteve të Rezolutës 1546 të Këshillit të Sigurimit të KB-së dhe me kërkesën e Qeverisë së Përkohshme të Irakut, NATO po jep ndihmesë për stërvitjen dhe pajisjen e forcave të sigurisë së Irakut. Në qershor 2005, sipas një kërkese nga Bashkimi Afrikan dhe në bashkërendim me Kombet e Bashkuara dhe Bashkimin Evropian, NATO pranoi të mbështeste Bashkimin Afrikan në zgjerimin e misionit të tij për t i dhënë fund dhunës së vazhdueshme në rajonin e Darfurit të Sudanit. NATO ndihmoi gjatë muajve të verës për të sjellë në rajon, me anë të transportimit ajror, trupat paqeruajtëse nga vendet ndihmëdhënëse afrikane dhe, në të njëjtën kohë, dha ndihmesë në përgatitjen e oficerëve të Bashkimit Afrikan për ngritjen e një shtabi ushtarak shumëkombësh dhe për drejtimin e zbulimit. Mbajtja e lidhjeve të rregullta Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s raporton rregullisht tek Sekretari i Përgjithshëm i KB-së mbi zhvillimin e operacioneve të drejtuara nga NATO dhe mbi vendime të tjera të rëndësishme të Këshillit të Atlantikut të Veriut në fushën e administrimit të krizave dhe të luftës kundër terrorizmit. Mbledhjet në nivel shtabi janë shpeshuar dhe një varg vizitash të nivelit të lartë mbahen çdo vit midis Kombeve të Bashkuara dhe NATO-s. Për shembull, një mbledhje rreth Tryezës së Rrumbullakët NATO-KB u zhvillua në mars 2004 në Nju Jork. Në prill 2004, Zëvendëssekretari i Përgjithshëm i KB-së, Luis Freshet, vizitoi NATO-n dhe, në nëntor 2004, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jap de Hop Shefer, iu drejtua me një fjalim Këshillit të Sigurimit të KB-së. Në shtator 2005, Jap de Hop Shefer, u kthye në Nju York për të takuar Sekretarin e Përgjithshëm të KB-së, Kofi Anan, për diskutime mbi operacionet në zhvillim e sipër dhe për shqyrtimin e formave të reja të përmirësimit të marrëdhënieve me Kombet e Bashkuara. Mbledhjet në nivel shtabi mbahen gjithashtu me organizata të tjera të KBsë, si Zyra e KB-së mbi Drogën dhe Krimet dhe ekspertët e NATO-s marrin pjesë në veprimtari të organizuara nga organe të tjera të KB-së. Në fushën e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme janë vendosur lidhje të mira midis Qendrës Euro-Atlantike të Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive (QEABMF) dhe Zyrës së KB-së për Bashkërendimin e Çështjeve 274

276 Humanitare. Kjo zyrë mban një oficer ndërlidhës mbi baza të përhershme në QEABMF. NATO gjithashtu ndihmon fuqimisht në punën e Komitetit Kundër Terrorizmit të KB-së (KKTKB), ngritur në përputhje me Rezolutën 1373 të KB-së, të miratuar pas goditjeve terroriste të 11 shtatorit 2001 mbi Shtetet e Bashkuara dhe merr pjesë në mbledhje të veçanta të Komitetit, ku bashkohen organizata ndërkombëtare, rajonale dhe nënrajonale, të përfshira në këtë proces. 275

277

278 KAPITULLI 30 NATO DHE ORGANIZATA PËR SIGURINË DHE BASHKËPUNIMIN NË EVROPË NATO dhe Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE), kanë role dhe funksione përplotësuese në forcimin e paqes dhe të stabilitetit në zonën Euro-Atlantike, në fusha të tilla si shmangia e konfliktit dhe administrimi i krizave. Marrëdhëniet NATO-OSBE shfaqen dukshëm si në nivelin politik dhe në atë operativ. Të dy organizatat, që prej viteve 90-të, kanë bashkëpunuar në mënyrë aktive në Ballkanin Perëndimor, shkëmbejnë rregullisht ide dhe kërkojnë të përplotësojnë veprimtaritë e njëra-tjetrës në çështjet me interes të përbashkët, si administrimi i krizave, sigurimi i kufirit, çarmatimi, terrorizmi dhe nismat ndaj rajoneve të veçanta. Baza politike për bashkëpunim Marrëdhëniet NATO-OSBE pasqyrojnë zotimin e Aleancës drejt një kuadri të gjerë të sigurisë dhe dëshirën e vendeve anëtare të NATO-s, të shprehur në Konceptin Strategjik të Aleancës të 1999-s, për të krijuar marrëdhënie bashkëpunuese me organizata të tjera, ndërsjellas plotësuese dhe mbështetëse. Marrëdhëniet politike midis dy organizatave udhëhiqen nga Platforma e Bashkëpunimit për Sigurinë, e formuluar në Takimin e Stambollit të OSBE së më Platforma kërkon rritjen e bashkëpunimit mes organizatave ndërkombëtare, duke shfrytëzuar mundësitë e bashkësisë ndërkombëtare për të nxitur demokracinë, begatinë dhe stabilitetin në Evropë e më gjerë. Ajo mundëson mbledhjet mes organizatave për të diskutuar çështjet politike dhe operative me interes të përbashkët. Në Takimin e Pragës, në nëntor 2002, udhëheqësit e NATO-s shprehën dëshirën e tyre për të zgjeruar bashkëpunimin me Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë në fushën e parandalimit të konflikteve, administrimit të krizave dhe operacioneve të ripërtëritjes pas konflikteve. Ata gjithashtu theksuan nevojën e shfrytëzimit të përpjekjeve përplotësuese ndërkombëtare që do të synonin të mbështetnin stabilitetin në rajonin mesdhetar. Në vijim të kësaj deklarate, të dy organizatat punuan për lidhje më të ngushta me ndikim në bashkëbisedimet e tyre përkatëse me vendet në rajon. Përsa i përket ndryshimeve në mjedisin e sigurisë, të dyja organizatat e kanë zgjeruar gjithashtu dialogun në fusha të tjera me interes të përbashkët, përfshirë terrorizmin. Në dhjetor 2003, Këshilli Ekzekutiv i OSBE-së, që u 277

279 mblodh në Mastriht, Holandë, miratoi sërishmi një Strategji për Trajtimin e Kërcënimeve ndaj Sigurisë dhe Stabilitetit në Shekullin 21. Në një mjedis të sigurisë të prirur nga ndryshimi i vazhdueshëm, ky dokument shtron nevojën për të ndërvepruar me organizata dhe institucione të tjera që bashkëpunojnë në kuadrin e Platformës së Bashkëpunimit për Sigurinë dhe për të përfituar nga vlerat dhe fuqia e secilës. Në lidhje me luftën kundër terrorizmit, përpjekjet e NATO-s, në veçanti, brenda kuadrit të partneritetit me vendet jo anëtare, plotësojnë ato të Organizatës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë. Një varg nismash janë paraqitur nga OSBE-ja që prej goditjeve terroriste të shtatorit 2001 mbi Shtetet e Bashkuara, përfshirë edhe Kartën mbi Parandalimin dhe Luftën kundër Terrorizmit, të miratuar në Porto më Bashkëpunimi praktik Si shembull i bashkëpunimit praktik NATO-OSBE mund të merren misionet përplotësuese të ndërmarra nga të dyja organizatat në Ballkanin Perëndimor. Më 1996, pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit, ato përpunuan një program veprimi të përbashkët në Bosnje dhe Hercegovinë. Forca Zbatuese, e drejtuar nga NATO (IFOR), e përqendruar për zbatimin e aspekteve ushtarake të marrëveshjes së paqes dhe Forca Stabilizuese (SFOR), e cila e zëvendësoi atë (shih Pjesën IV mbi operacionet e NATO-s), siguroi një ndihmesë të jashtëzakonshme për të përmbushur kërkesat civile të marrëveshjes. Duke siguruar mbrojtjen e personelit të OSBE-së dhe ndihmën humanitare, NATO mbështeti, ndër të tjera, organizimin e qetë të zgjedhjeve në Bosnje dhe Hercegovinë nën drejtimin e OSBE-së. Në tetor 1998, Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë krijoi një Mision të Verifikimit për Kosovën për të mbikëqyrur në vend pajtueshmërinë e veprimeve me marrëveshjet e armëpushimit, të vendosura pas përkeqësimit të situatës në Kosovë dhe përpjekjet e bashkësisë ndërkombëtare për të shmangur një konflikt të mëtejshëm. NATO drejtoi edhe një mision zbulimi me vrojtim ajror. Në vijim të përkeqësimit të mëtejshëm të gjendjes së sigurisë, Misioni i Verifikimit të OSBE-së u detyrua të tërhiqej në mars Pas përfundimit të fushatës ajrore të NATO-s në Kosovë, në korrik 1999, u vendos atje një Mision i ri i OSBE-së, si pjesë e Misionit të Kombeve të Bashkuara për Administrimin e Përkohshëm në Kosovë. Roli i misionit të OSBE-së, ndër të tjera, është të mbikëqyrë zhvillimin e demokratizimit, krijimin e institucioneve dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Misioni mban lidhje të ngushta me Forcën e Kosovës (KFOR), të drejtuar nga NATO, e cila ka mandat nga Kombet e Bashkuara për të garantuar një mjedis të sigurt për punën e bashkësisë ndërkombëtare. 278

280 NATO gjithashtu ka bashkëpunuar ngushtë me Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë, në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë*. Në shtator 2001, NATO ngriti një forcë operative për marrjen e masave plotësuese të sigurimit në mbrojtje të vëzhguesve të BE-së dhe OSBE-së, që mbikëqyrnin zbatimin e projektit të marrëveshjes së paqes të arritur në verë, pas një periudhe trazirash të brendshme etnike në pranverë. Bashkimi Evropian mori përsipër zyrtarisht drejtimin e këtij operacioni, i cili u riquajt Konkordia, nga marsi 2003 deri në përfundimin e tij në dhjetor Bashkëpunimi NATO-OSBE ka dhënë ndihmesë edhe në mbështetjen e një administrimi dhe sigurimi më të mirë të kufijve në Ballkanin Perëndimor. Në një konferencë të nivelit të lartë, mbajtur në Ohër, në maj 2003, pesë vende ballkanike nënshkruan një Platformë të Përbashkët të përpunuar nga Bashkimi Evropian, NATO, Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë dhe Pakti i Stabilitetit, 1 që kishte si qëllim forcimin e sigurimit të kufijve në rajon. Çdo organizatë mbështet vendet e përfshira në zonat e juridiksionit të saj. NATO dhe Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë synojnë gjithashtu të bashkërendojnë përpjekjet e tyre në fusha të tjera. Nismat e marra nga NATO në fusha të tilla, si kontrolli i armëve, spastrimi i minave, asgjësimi i rezervave të municioneve dhe përpjekjet për kontrollin e përhapjes së armëve të vogla dhe armatimeve të lehta, përputhen me përpjekjet e OSBE-së për parandalimin e konfliktit dhe për rivendosjen e stabilitetit pas tij. Për më tepër, në rrafshin rajonal, të dy organizatat, i kushtojnë vëmendje të veçantë Evropës Juglindore, Kaukazit dhe Azisë Qendrore. Çdonjëra nga ato ka ndërmarrë gjithashtu nisma paralele në drejtim të vendeve të rajonit mesdhetar. Mbajtja e lidhjeve të rregullta Lidhjet ndërmjet NATO-s dhe Organizatës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë mbahen në nivele dhe aspekte të ndryshme. Ato përfshijnë mbledhjet e nivelit të lartë mes Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s dhe Kryetarit të OSBE-së. Herë pas here, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s ftohet për të referuar para Këshillit të Përhershëm të OSBE-së. Në mënyrë të ngjashme, Këshilli i Atlantikut të Veriut mund të ftojë kohë pas kohe Kryetarin e OSBE-së për të informuar në një nga mbledhjet e tij. 1 Pakti i Stabilitetit u ndërmor nga Bashkimi Evropian në maj Më pas ai mori formë zyrtare në një konferencë ndërkombëtare të mbajtur në Këln, Gjermani, më 10 qershor 1999 dhe kaloi nën kujdestarinë e Organizatës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë. Qëllimi i Paktit të Stabilitetit është që të ndihmojë për një paqe, begati dhe stabilitet të qëndrueshëm në Evropën Juglindore me anë të veprimeve të frytshme e të bashkërenduara, për të mundësuar bashkimin e vendeve të rajonit dhe vendeve e organizatave të tjera të interesuara dhe që kanë aftësi ndihmuese. Ai formon mekanizma të posaçëm për bashkërendimin e veprimeve të përbashkëta. 279

281 Shkëmbimi i ideve për çështjet me interes të përbashkët, si administrimi i krizave, sigurimi i kufijve, çarmatimi dhe terrorizmi, kryhet rregullisht mes zyrtarëve të të dyja organizatave. Përfaqësuesit e fushave përkatëse takohen rregullisht për të shkëmbyer informacione dhe për të diskutuar aspekte të ndryshme të bashkëpunimit të tyre. 280

282 KAPITULLI 31 BASHKËPUNIMI ME ORGANIZATA TË TJERA NDËRKOMBËTARE NATO dëshiron të thellojë marrëdhëniet e saj me organizatat e tjera ndërkombëtare në mënyrë që të shkëmbejë informacion dhe të nxisë veprime të përshtatshme dhe të frytshme në fushat me interes të përbashkët. Thelbin e këtyre marrëdhënieve të saj me organizatat e tjera ndërkombëtare e përbën bashkëpunimi me Bashkimin Evropian, Kombet e Bashkuara dhe Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë, siç është përshkruar dhe në kapitujt e mëparshëm. NATO gjithashtu kryen këshillime dhe është e përfshirë në forma të ndryshme të bashkëpunimit me një varg institucionesh të tjera të rëndësishme ndërkombëtare. Këshilli i Evropës Këshilli i Evropës u krijua më 5 maj 1949, për të arritur një unitet më të madh ndërmjet anëtarëve të tij me synimin për ruajtjen dhe realizimin e idealeve dhe parimeve që përbëjnë trashëgiminë e tyre të përbashkët dhe për mbarëvajtjen e përparimit të tyre shoqëror dhe ekonomik. Qëllimi i përgjithshëm i Këshillit është të ruajë parimet themelore të të drejtave të njeriut, demokracinë pluraliste dhe rendin ligjor dhe të ngrejë më lart nivelin cilësor të jetës së qytetarëve evropianë. NATO merr rregullisht dokumente, raporte dhe relacione nga Këshilli i Evropës dhe informohet për seancat e ndryshme parlamentare apo ngjarjet në vijim. Përfundimet e seancave të ndryshme dhe raportet mbi çështjet me interes të përbashkët mbahen nën vëzhgim nga Shtabi Ndërkombëtar i NATO-s dhe informacioni në lidhje me to shpërndahet në sektorët përkatës brenda organizatës. Organizata Ndërkombëtare për Emigracionin Organizata Ndërkombëtare për Emigracionin është organizata kryesore ndërkombëtare që punon me popullsitë emigruese dhe qeveritë për çështje që lidhen me sfidat e emigrimit. Ajo priret nga parimi se emigrimi i rregullt i njerëzve i sjell dobi si emigrantëve, ashtu edhe shoqërive ku ata jetojnë. E krijuar më 1951 dhe e ngarkuar me problemin e strehimit të njerëzve të shpërngulur, refugjatëve dhe emigrantëve, organizata ngërthen aktualisht një 281

283 mori çështjesh që kanë të bëjnë me admininistrimin e emigrimit dhe veprimtari të tjera kudo në botë. Me zyra dhe veprimtari në çdo kontinent, organizata ndihmon qeveritë dhe shoqëritë civile, si për shembull, duke iu përgjigjur dyndjeve të papritura të emigracionit, kthimeve pas gjendjeve të jashtëzakonshme dhe programeve të ribashkimit dhe sigurimit të ndihmës për emigrantët, në vendet e reja ku ata zhvendosen. Ajo gjithashtu ndihmon në përgatitjen e zyrtarëve dhe në marrjen e masave kundër trafikut të qenieve njerëzore. Bashkëpunimi me NATO-n kryhet në disa fusha, si lufta kundër trafikut të qenieve njerëzore, sigurimi i kufijve dhe rindërtimi i rajoneve të dëmtuara nga konfliktet. Në rajonet me mundësi më të mëdha për bashkëpunim hyjnë Kaukazi dhe Azia Qendrore. Lidhjet e para zyrtare dhe të programuara ndërmjet dy organizatave filluan me mbledhjet në nivel shtabi në shtator Asambleja e Bashkimit Evropian Perëndimor NATO mban gjithashtu lidhje me Asamblenë e Bashkimit Evropian Perëndimor (BEP). Megjithëse nuk është një organizatë ndërkombëtare në kuptimin e ngushtë të fjalës, Asambleja u krijua më 1954, duke përshtatur Traktatin e Brukselit të vitit 1948, që është dokumenti themelor i Bashkimit Evropian Perëndimor. Në vitin 1984, Bashkimit Evropian Perëndimor iu kërkua të ndihmonte në procesin e krijimit të një identiteti më të fortë të sigurisë dhe mbrojtjes evropiane dhe, më vonë, u lirua nga këto përgjegjësi, të cilat, në fund të vitit 1999, iu kaluan Bashkimit Evropian, në kuadrin e zhvillimit të Politikës së Sigurisë dhe Mbrojtjes Evropiane të këtij të fundit (shih Pjesën VIII). Bashkimi Evropian Perëndimor vazhdon të funksionojë në Bruksel me një sekretariat të vogël me përgjegjësi të kufizuara. Asambleja e BEP-it mbetet vepruese si një forum ndërparlamentar me një synim të përgjithshëm strategjik dhe jep ndihmesë në debatin publik dhe atë ndërqeveritar mbi çështjet e sigurisë dhe të mbrojtjes. Parlamentet shtetërore prej 28 vendeve evropiane, dërgojnë delegacione në Asamble. Aktualisht ajo ka 370 anëtarë. Puna e saj është e shpërndarë ndërmjet katër komiteteve kryesore që kanë të bëjnë përkatësisht me çështjet e mbrojtjes, ato politike, çështjet që lidhen me teknologjinë e hapësirën aerokozmike dhe marrëdhëniet publike e parlamentare. Asambleja e BEP-it mblidhet të paktën dy herë në vit për seanca plenare, ndërsa gjatë vitit për mbledhje komitetesh, konferenca dhe diskutime. 282

284 Organizata për Ndalimin e Armëve Kimike Një organizatë tjetër me të cilën NATO bashkëpunon në fushën e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, është Organizata mbi Ndalimin e Armëve Kimike. Organizata, e krijuar më 1997 nga vendet e anëtarësuara në Konventën mbi Ndalimin e Armëve Kimike, synon të sigurojë punën e frytshme në kuadrin e Konventës dhe arritjen e qëllimit të saj. Të gjithë aleatët e NATO-s janë anëtarë të Organizatës. Aktualisht ajo numëron 174 shtete anëtare. Një nga përgjegjësitë e Organizatës është të sigurojë ndihmë dhe mbrojtje ndaj vendeve, në rastet kur ato janë goditur ose ndodhen nën kërcënimin e goditjes me armë kimike, përfshirë këtu edhe sulmet e terroristëve. Pikërisht në këtë fushë Organizata mund të ndihmojë NATO-n, në përpjekjet e saj për mbrojtjen civile, e cila, pas goditjeve terroriste të shtatorit 2001 mbi Shtetet e Bashkuara, është përqendruar gjithnjë e më shumë në mbrojtjen e popullsive kundër pasojave të mundshme të goditjeve nga përdorimi i agjentëve kimikë, biologjikë, radiologjikë dhe bërthamorë. 283

285

286 KAPITULLI 32 BASHKËPUNIMI ME ORGANIZATA PARLAMENTARE DHE JO QEVERITARE NATO bashkëpunon me parlamentarë dhe organizata jo qeveritare. Një veprim i tillë ndikon në mirëkuptimin dhe mbështejten e politikës dhe objektivave të NATO-s përtej kufijve të organizatave ndërkombëtare. Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq Një nga organizatat jo qeveritare më të rëndësishme me të cilën bashkëpunon NATO është Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq, një organizatë e paanshme, asnjanëse dhe e pavarur, që merret kryesisht me veprime humanitare për mbrojtjen e jetës dhe të dinjitetit të viktimave të luftës dhe ndaj dhunës së brendshme dhe për sigurimin e ndihmës së nevojshme për ta. Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq drejton dhe bashkërendon veprimtaritë ndërkombëtare të ndihmave, të ndërmarra në situata konflikti. Veç kësaj, Komiteti përpiqet të shmangë vuajtjen duke nxitur forcimin e ligjit humanitar ndërkombëtar dhe të parimeve humanitare të përgjithshme. Pikërisht në këtë kuadër janë zhvilluar lidhjet e tij me NATO-n. Në planëzimin e tyre operativ, autoritetet e NATO-s, marrin parasysh klauzolat e ligjit humanitar ndërkombëtar dhe në planet operative përfshihen referenca në respektim e zbatim të ligjit humanitar ndërkombëtar. Ndërsa përhapja e informacionit mbi ligjin humanitar ndërkombëtar është, në parim, një çështje që i përket vendeve anëtare, NATO mund të ndërmarrë veprime të përshtatshme për të nxitur këtë proces me ndihmën e Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq. Lidhjet ndërmjet dy organizatave janë përqendruar në marrëdhënie të posaçme, me shkëmbime idesh jozyrtare të rastit, mes personelit dhe mbledhjeve të nivelit të lartë kur lind nevoja. Bashkëpunimi është bërë në kuadrin e një sërë çështjesh, në vende dhe rajone të ndryshme, si për shembull, në Ballkan, në Afganistan dhe në Irak. Çështjet kryesore të Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq, në kuadrin e marrëdhëniëve të tij me NATO-n, kanë të bëjnë me zbatimin e ligjit humanitar ndërkombëtar në konfliktet e armatosura, ndërvarësinë e anasjellë përplotësuese ushtarake, trajtimet politike dhe humanitare të situatave të 285

287 krizave dhe respektimin e ndryshimeve mes tyre dhe përgjegjësinë e NATO-s përsa i përket zbatimit të ligjit humanitar ndërkombëtar. Në nivelin praktik, Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq, ka siguruar mbështetje për kurse përgatitjeje për paqeruajtësit dhe për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, pranë Shkollës së NATO-s, në Oberamergau. Këto kurse janë organizuar në kuadrin e programit të Partneritetit për Paqe. Bashkëpunimi është realizuar edhe në kuadrin e rolit të NATO-s përsa i përket Kosovës dhe Komiteti ka siguruar të dhëna për disa prej vlerësimeve të përvojave të nxjerra nga NATO. Në kontekstin e veprimtarive dhe të stërvitjeve të planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, NATO bashkëpunon gjithashtu shpesh me Federatën Ndërkombëtare të Kryqit të Kuq dhe të Shoqatave të Gjysmëhënës së Kuqe. Asambleja Parlamentare e NATO-s Asambleja Parlamentare e NATO-s (AP NATO) është një organizatë ndërparlamentare. Që prej krijimit të saj më 1955, ajo ka shërbyer si një forum për ligjvënësit prej vendeve anëtare të Amerikës së Veriut dhe Evropës Perëndimore të Aleancës, për t u mbledhur së bashku dhe për të vlerësuar çështjet me interes dhe shqetësim të përbashkët. Ndërsa objektivi kryesor i saj është të ushqejë mirëkuptimin e ndërsjellë ndërmjet parlamentarëve të Aleancës mbi sfidat kryesore të sigurisë me të cilat përballet partneriteti transatlantik, diskutimet e saj nxisin gjithashtu zhvillimin e konsensusit mes vendeve anëtare, gjë që ndihmon në procesin vendimmarrës të Aleancës. Qëllimet e veçanta të Asamblesë Parlamentare të NATO-s përmblidhen si më poshtë: 286 Të nxisë dialogun ndërmjet parlamentarëve për çështjet e rëndësishme të sigurisë. Të lehtësojë informimin dhe mirëkuptimin parlamentar mbi çështjet kyçe të sigurisë dhe politikat e Aleancës. Të pajisë NATO-n dhe qeveritë e saj anëtare me një tregues opinioni të përbashkët parlamentar. Të sigurojë transparencë më të madhe në politikën e NATO-s, si dhe përgjegjshmëri të përbashkët. Të forcojë marrëdhëniet transatlantike. Duke qenë e lidhur me ngjarjet më të rëndësishme politike që kanë ndodhur që nga fundi i viteve 1980, Asambleja ka zgjeruar në mënyrë të

288 ndjeshme si anëtarësinë, ashtu dhe mandatin e saj. Disa nga vendet partnere të Aleancës kanë statusin e delegacionit shoqërues në Asamble. Kjo u mundëson atyre pjesëmarrjen në punën dhe në debatet e saj. Gjithnjë e më shumë ajo përqendrohet në sigurinë e Evropës si një e tërë dhe në problemet e veçanta ekonomike, politike, mjedisore dhe kulturore të Evropës Qendrore dhe Lindore. Si pasojë, Asambleja siguron një rrjet të gjerë për drejtimin e bashkëpunimit në lidhje me çështjet e sigurisë dhe një forum për dialog ndërkombëtar parlamentar mbi një spektër të gjerë të çështjeve të sigurisë, të problemeve politike dhe ekonomike, ku përmblidhen interesa që i kalojnë caqet e vendeve anëtare të NATO-s. Që më 1989, Asambleja ka pasur edhe këta objektiva shtesë: Të ndihmojë për zhvillimin e demokracisë parlamentare në gjithë zonën Euro-Atlantike, duke bashkuar parlamentarët nga vendet jo anëtare në punën e Asamblesë. Të ndihmojë në mënyrë të drejtpërdrejtë parlamentet e atyre vendeve që kërkojnë fuqimisht anëtarësimin në Aleancë. Të rrisë bashkëpunimin me vendet që kërkojnë bashkëpunimin, më tepër sesa anëtarësimin në NATO, duke përfshirë vendet e Kaukazit dhe rajonet e Mesdheut. Të ndihmojë në zhvillimin e mekanizmave parlamentarë, praktikave dhe njohurive themelore për kontrollin e frytshëm demokratik mbi forcat e armatosura. Në përmbushjen e këtyre qëllimeve, Asambleja siguron një burim qendror informacioni dhe një pikë kontakti për anëtarët e parlamentit dhe parlamentet kombëtare përkatëse. Veprimtaritë e saj përfshijnë gjithashtu realizimin e atyre punëve dhe të politikës së Aleancës, me qëllim që ajo të jetë më transparente dhe më e kuptueshme nga parlamentet dhe publiku i tyre. Asambleja është plotësisht e pavarur nga NATO, por realizon një lidhje midis parlamenteve kombëtare dhe Aleancës. Kjo i nxit qeveritë të marrin parasysh çështjet e Aleancës kur do të hartojnë legjislacionin kombëtar. Ajo gjithashtu shërben si një sinjal se vendimet ndërqeveritare, të marra brenda NATO-s, varen përfundimisht nga miratimet politike në përputhje me procesin përkatës kushtetues të parlamenteve të zgjedhura në mënyrë demokratike. Asambleja ishte e përfshirë drejtpërsëdrejti në dhënien e ndihmës gjatë procesit të ratifikimit të Protokolleve të Hyrjes, nënshkruar në fund të vitit 1997, që arriti pikën kulmore me hyrjen në Aleancë të Republikës së Çekisë, Hungarisë dhe Polonisë, në mars 1999 dhe luajti të njëjtin rol, përsa i përket procesit të ratifikimit, që çoi në pranimin e Bullgarisë, Estonisë, Letonisë, Lituanisë, Rumanisë, Sllovakisë dhe Sllovenisë, në mars

289 Përfaqësuesit e Asamblesë caktohen nga parlamentet e tyre sipas procedurave të tyre shtetërore, duke pasur si kriter përfaqësimin e partive në parlamente. Për këtë arsye, Asambleja përfaqëson një spektër të gjerë të opinionit politik dhe përbën kësisoj një kriter të rëndësishëm për vlerësimin e opinionit parlamentar dhe atij publik mbi çështje të Aleancës. Ajo luan kështu një rol të tërthortë, por të rëndësishëm në formulimin e politikës. Asambleja funksionon përmes pesë komiteteve (Politik, Mbrojtje dhe Siguri, Ekonomi dhe Siguri, Shkencë dhe Teknologji dhe Përmasa Civile e Sigurisë) si dhe të një Grupi të Posaçëm Mesdhetar. Këto janë grupe studimi si dhe forume të rëndësishme për diskutime që mblidhen rregullisht gjatë gjithë vitit. Asambleja mblidhet dy herë në vit në sesione plenare. Sekretariati Ndërkombëtar i Asamblesë drejton pjesën më të madhe të kërkimit dhe të analizës së nevojshme për punën e pavarur të Komiteteve të Asamblesë dhe siguron mbështetje administrative për mbledhjet dhe veprimtaritë e tjera të Asamblesë. Ai përbëhet nga Sekretari i Përgjithshëm i Asamblesë dhe afërsisht 30 nëpunës. Sekretariati mban një lidhje të ngushtë pune me NATO-n dhe me organizata të tjera ndërkombëtare dhe jep informime përmbledhëse mbi veprimtaritë dhe çështjet e AP NATO-s, për grupet parlamentare vizituese, gazetarët dhe akademikët. Në vitet e fundit, Sekretariati ka organizuar dhe zhvilluar gjithashtu programe kualifikimi për parlamentarë nga vendet që kanë statusin e anëtarit shoqërues në Asamble. Zakonisht, Asambleja mblidhet rreth 40 herë në vit, duke përfshirë dy seanca plenare, një në pranverë, afërsisht nga fundi i majit, dhe tjetra në vjeshtë (në tetor ose nëntor), e mbajtur në vende me statusin e anëtarit të përhershëm apo të anëtarit shoqërues. Për herë të parë në historinë e Asamblesë, Përfaqësuesit e Përhershëm të vendeve anëtare të NATO-s, morën pjesë në një mbledhje të përbashkët të veçantë të Këshillit të Atlantikut të Veriut me gjithë Asamblenë, bashkëdrejtuar nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s. Ajo u zhvillua gjatë seancës së 50 vjetorit të AP NATO-s dhe u mbajt në Venecia nga 12 deri më 16 nëntor Roli i Asamblesë në zhvillimin e marrëdhënieve me parlamentet e Evropës Qendrore dhe Lindore (përmes të ashtuquajturës Nisma Roz-Roth), u miratua si nga Akti Themelues NATO-Rusi, ashtu edhe nga Karta NATO-Ukrainë, nënshkruar më Këto dokumente bëjnë thirrje për rritjen e dialogut dhe të bashkëpunimit midis AP NATO-s dhe Asamblesë Federale të Federatës Ruse dhe parlamentit (Verkhovna Rada) ukrainas përkatësisht. Hapësira e programit të Asamblesë është e shkëputur nga Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik dhe nisma e Partneritetit për Paqe, por e përforcon punën e tyre. Vëmendje e veçantë i kushtohet ndihmës për arritjen e objektivit kryesor të programit të Partneritetit për Paqe dhe pikërisht, vendosjes së kontrollit demokratik mbi forcat e armatosura. Veprimtaritë e Asamblesë 288

290 synojnë sigurimin e ekspertizës, të përvojës dhe informacionit të duhur për të ndihmuar parlamentarët nga vendet partnere, që ata të jenë më të efektshëm në ndikimin e zhvillimit të politikave kombëtare të mbrojtjes dhe për të krijuar sigurinë se kontrolli i forcave të tyre kombëtare të armatosura është në tërësi demokratik. Pjesa më e madhe e vëllimit të punës së Asamblesë organizohet në bashkëpunim të ngushtë me Qendrën e Gjenevës për Kontrollin Demokratik mbi Forcat e Armatosura (KDFA). Ajo gjithashtu jep mbështetjen e saj financiare për një varg veprimtarish të Asamblesë. Karakteri i ndryshueshëm i sigurisë dhe transformimi i NATO-s kanë nxjerrë përsëri në pah rolin e parlamenteve për mbrojtjen dhe sigurinë. Detyrat tradicionale parlamentare në këtë fushë përfshijnë mbikëqyrjen e buxheteve të mbrojtjes dhe të forcave të armatosura, autorizimin e shpenzimeve dhe rigrupimeve jashtë territoreve të tyre, zhvillimin e konsensusit, sigurimin e transparencës dhe nxitjen e ruajtjen e mbështetjes publike. Mjedisi kritik në të cilin duhet të zbatohen këto detyra aktualisht, përfshin role dhe misione të reja për forcat e armatosura, reformën e mbrojtjes, ristrukturimin dhe revolucionin e teknologjisë informative, veçanërisht përsa i përket rolit dhe ndikimit të mjeteve të informimit. Shtrirja dhe rëndësia e pjesëmarrjes parlamentare realizohet në mënyrë përpjesëtimore. Informacion i mëtejshëm mbi Asamblenë Parlamentare të NATO-s mund të gjendet në faqen e saj të internetit ( Shoqata e Traktatit të Atlantikut Shoqata e Traktatit të Atlantikut, e krijuar më 18 qershor 1954, bashkon si anëtarë, organizata kombëtare vullnetare dhe jo qeveritare të shteteve anëtare të Aleancës për të mbështetur veprimtaritë e NATO-s dhe për të përkrahur objektivat e Traktatit të Atlantikut të Veriut. Që në fillimet e viteve 90-të, SHTA-ja ka pranuar rregullisht me statusin e anëtarit shoqërues organizata kombëtare vullnetare dhe jo qeveritare, të krijuara në vendet partnere të NATO-s. Aktualisht 18 shoqata janë anëtarë me status shoqërues në të. Në përputhje me kushtetutën e SHTA-së, anëtarët me status shoqërues mund të bëhen anëtarë të përhershëm të Shoqatës kur vendet e tyre të bëhen anëtarë të NATO-s dhe kur pozicioni i tyre i ri të njihet nga Asambleja e SHTA-së, sipas propozimit të Këshillit të SHTA-së. Që më 1999, pas amendamentit të kushtetutës, Asambleja e SHTA-së, me propozim të Këshillit, mundet që të japë statusin e anëtarit vëzhgues edhe për organizatat jo qeveritare të krijuara në vendet që marrin pjesë në Dialogun 289

291 Mesdhetar të NATO-s, ose në ato vende që janë të lidhura në mënyrë të drejtpërdrejtë apo gjeografikisht me problemet e sigurisë Euro-Atlantike, madje edhe nëse këto të fundit nuk i kanë nënshkruar marrëveshjet e Partneritetit për Paqe. Objektivat e SHTA-së dhe të organizatave të saj kombëtare, të anëtarësuara janë: Të informojnë publikun rreth misioneve dhe përgjegjësive të Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut. Të drejtojnë punën kërkimore mbi pikësynimet dhe veprimtaritë e ndryshme të NATO-s dhe zgjerimin e tyre drejt vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore, si dhe të mbështesin më tej Dialogun Mesdhetar të NATO-s. Të forcojnë solidaritetin e popujve të zonës së Atlantikut të Veriut dhe të popujve të atyre vendeve që marrin pjesë në programin e Partneritetit për Paqe të NATO-s. Të përkrahin demokracinë. Të zhvillojnë bashkëpunimin ndërmjet të gjitha organizatave anëtare, në mënyrë që të ngrejnë në një nivel më të lartë realizimin e objektivave të mësipërme. Një Komitet për Edukimin Atlantik (KEA) dhe një Shoqatë Atlantike e Udhëheqësve të Rinj Politikë (SHAURP), janë aktive në fushat e tyre. Më 1996, brenda SHTA-së, u formua një Shoqatë Rinore e Traktatit të Atlantikut (SHRTA). Emrat dhe adresat e shoqatave të ndryshme kombëtare, me statusin e anëtarit të përhershëm, shoqërues dhe vëzhgues, të anëtarësuara në Shoqatën e Traktatit te Atlantikut, si dhe informacion i mëtejshëm në lidhje me veprimtaritë e SHTA-së, mund të gjenden nëpërmjet sekretariatit të SHTA-së, në adresën e mëposhtme: Club Prince Albert Rue des Petits Carmes, Brussels Belgium Tel: Fax: info@ata-sec.org Website: 290

292 PJESA X PROGRAMET, VEPRIMTARITË, ORGANIZATAT DHE AGJENCITË KAPITULLI 33 KAPITULLI 34 Mbrojtja ajrore Paralajmërmi i hershëm për rrezikun ajror KAPITULLI KAPITULLI armatimeve KAPITULLI KAPITULLI jashtëzakonshme KAPITULLI KAPITULLI KAPITULLI KAPITULLI 42 KAPITULLI 43 Logjistika Meteorologjia KAPITULLI KAPITULLI KAPITULLI KAPITULLI KAPITULLI

293

294 KAPITULLI 33 MBROJTJA AJRORE Mbrojtja ajrore e NATO-s përfshin të gjitha mjetet dhe masat organizative për të kundërvepruar ndaj kërcënimeve të mundshme ajrore dhe për të përballuar veprimet armiqësore nga ajri. Ajo ka një mision të vazhdueshëm në kohë paqeje, krize dhe konflikti, që ndihmon në ruajtjen e tërësisë së hapësirës ajrore të NATO-s dhe siguron lirinë e veprimit për spektrin e plotë të operacioneve. Ajo përmban një rrjet sistemesh të ndërlidhur me njëri-tjetrin, për të zbuluar, gjurmuar e përcaktuar objektet ajrore dhe për t i kapur ato me mjetet e duhura të tilla, si sistemet e armëve të bazuara në tokë ose në det dhe aeroplanët kapës nëse është e nevojshme. Struktura e komandimit dhe drejtimit të mbrojtjes ajrore përbëhet nga Rrjeti Tokësor i Mbrojtjes Ajrore të NATO-s (RRTMAN), i cili përfshin zona që shtrihen nga Norvegjia Veriore deri në Turqinë Lindore, Rrjeti Tokësor i Mbrojtjes Ajrore të Përmirësuar të Mbretërisë së Bashkuar (RRTMAPMB), Sistemi i Komandimit dhe Drejtimit Ajror Portugez (SKDAP) dhe sisteme të vendeve që janë pranuar në NATO kohët e fundit. Këto sisteme bashkojnë stacionet e radarëve, sistemet e shfaqjes dhe të përpunimit të të dhënave dhe i lidhin ato me sisteme moderne të ndërlidhjes shifrore, si dhe me sisteme të armëve e me struktura komandimi e drejtimi brenda një Sistemi të Integruar të Mbrojtjes Ajrore të NATO-s. Një pjesë e mirë e strukturave ekzistuese të mbrojtjes ajrore është financuar bashkërisht nga Programi i Investimit për Sigurinë e NATO-s (PISN). Në këtë mënyrë financohet edhe një pjesë e ndjeshme e Sistemit të Komandimit dhe Drejtimit Ajror (SIKDA), i cili është krijuar rishtas. SIKDA synon të ndërthurë e të automatizojë planëzimin taktik, saktësimin e detyrave dhe kryerjen e të gjitha operacioneve ajrore, për të siguruar një sistem komandimi e drejtimi të njësuar për të gjithë Aleancën. Tashmë ai është në zbatim e sipër, nën mbikëqyrjen e Organizatës së Administrimit të SIKDA-s të NATO-s (OASDAN). Programi hyri në fazën e zhvillimit kompjuterik në fund të vitit Testimi i përbërësve kompjuterikë të programit filloi në vitin 2005, ndërsa testimi i sistemit është planifikuar të kryhet midis viteve 2006 dhe Sistemi parashikohet të jetë gati për gjendje pune më pas, megjithëse disa prej pjesëve të tij mund të përgatiten edhe më herët. Sistemi i integruar do të ketë aftësinë për të përballuar një rreze të gjerë kërcënimesh, duke përfshirë raketat balistike dhe ato kruiz. Në të përfshihet zhvillimi i një Sistemi të Mbrojtjes Aktive Shtresore Kundërraketë të Teatrit të Luftimeve (MAKT) për të siguruar mbrojtjen e forcave që veprojnë në këtë 293

295 teatër, si dhe në një vështrim më të gjerë, për mbrojtjen kundërraketë të territorit, popullsisë dhe forcave të NATO-s. Për këtë janë ndërmarrë studime dhe këshillime, si dhe është në shqyrtim e sipër një program zbatimi në vijim të udhëzimeve ministrore që dolën nga Takimi i Stambollit. Sistemi i mbrojtjes ajrore të NATO-s përfshin gjithashtu një flotë prej 17 aeroplanësh të Sistemit të Vrojtimit, Paralajmërimit dhe Drejtimit Ajror (AWACS), të cilët përshkruhen në kapitullin pasues. Që nga marsi i vitit 2004, kur Aleanca u zgjerua me shtatë vende të reja anëtare, patrullimi i hapësirës ajrore të këtyre vendeve, të cilat nuk zotërojnë fuqi të veta të mbrojtjes ajrore, është ndërmarrë nga një numër vendesh anëtare të NATO-s, mbi bazën e një rrethqarkullimi tremujor. Komiteti i Mbrojtjes Ajrore të NATO-s (KMAN) Komiteti është përgjegjës përpara Këshillit të Atlantikut të Veriut dhe Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes për të dhënë këshilla mbi të gjitha aspektet e mbrojtjes ajrore, përfshirë mbrojtjen kundërraketë, si dhe për çështje që kanë të bëjnë me aspekte të fuqisë ajrore. Përveç kësaj, KMAN-i po zhvillon një Program të Mbrojtjes Ajrore, që u mundëson vendeve anëtare të harmonizojnë përpjekjet e tyre kombëtare me ato të planëzimit në shkallë ndërkombëtare, në lidhje me komandimin e drejtimin ajror dhe me armët e mbrojtjes ajrore. Mbrojtja ajrore e Kanadasë dhe e Shteteve të Bashkuara bashkërendohet nga Komanda e Mbrojtjes së Hapësirës Aerokozmike të Amerikës së Veriut (KMHAV). Në vitin 1994, KMAN-i filloi dialogun me vendet partnere me qëllimin për të nxitur mirëkuptimin, transparencën dhe besimin e ndërsjellë për çështje të mbrojtjes ajrore me interes të përbashkët. Zhvillimet në kuadrin e nismës së Partneritetit për Paqe kanë përmirësuar bashkëpunimin në këtë fushë dhe përfshijnë takime faktmbledhëse të ekspertëve të mbrojtjes ajrore, seminare për mbrojtjen ajrore, vizita të ndërsjella në objektet dhe mjetet e mbrojtjes ajrore, studime analitike të përbashkëta dhe një program për shkëmbimin e të dhënave për situatën ajrore. Grupi i Punës për Studimin e Mbrojtjes Ajrore është një organizëm shumëkombësh, që punon në mbështetje të Komitetit Ushtarak. Ai ka për 294

296 detyrë të shqyrtojë, të këshillojë dhe të bëjë rekomandime mbi çështjet e mbrojtjes ajrore, që ndikojnë në Sistemin e Integruar të Mbrojtjes Ajrore të NATO-s. Drejtimit Ajror të NATO-s (OASDAN) Organizata e Administrimit të Sistemit të Komandimit dhe Drejtimit Ajror të NATO-s siguron strukturën për planëzimin dhe zbatimin e sistemit të komandimit dhe drejtimit në mbështetje të operacioneve ajrore të NATO-s. Në kohën e duhur ajo do të zëvendësojë Rrjetin Tokësor të Mbrojtjes Ajrore të NATO-s (RRTMAN), (shih gjithashtu Seksionin mbi Mbrojtjen Ajrore). Shtabi i saj është në Bruksel, Belgjikë. Për informacion të mëtejshëm: Agjencia e Administrimit të Sistemit të Komandimit dhe Drejtimit Ajror të NATO-s- (AASDAN) NATO Air Command Control System (ACCS) Management Agency (NACMA) Avenue du Bourget Brussels Belgium Tel: Fax:

297

298 KAPITULLI 34 PARALAJMËRIMI I HERSHËM PËR RREZIKUN AJROR Flota e aeroplanëve të tipit E-3A për Vrojtimin, Paralajmërimin e Hershëm dhe Drejtimin Ajror në kuadrin e NATO-s (VPDAN), përbën një element të rëndësishëm të aftësive të paralajmërimit të hershëm të Aleancës. Këta aeroplanë sigurojnë vrojtimin, paralajmërimin e hershëm dhe drejtimin ajror në largësi të mëdha dhe lartësi të ulëta. Ata mundësojnë transmetimin e të dhënave drejtpërsëdrejti nga aeroplani në qendrat e komandimit e të drejtimit me bazim në tokë, në det apo në ajër. Sistemi gjithashtu siguron aftësi zbuluese dhe lajmëruese për të gjitha lartësitë, gjë që përmirëson pamjen e hapësirës detare, e cila ka shumë rëndësi për operacionet e vëzhgimit. Aeroplanët janë në pronësi dhe në përdorim të NATO-s dhe së bashku me aeroplanët e tipit E-3D, në pronësi dhe në përdorim të Britanisë së Madhe, përbëjnë Forcën e Zbulimit të Largët me Patrullim Ajror të NATO-s. Forcat Ajrore Franceze dhe ato të Shteteve të Bashkuara, kanë gjithashtu aeroplanë E-3, të cilët mund të ndërveprojnë me strukturat e mbrojtjes ajrore të NATO-s. Programi fillestar për paralajmërimin e hershëm ajror përfshinte blerjen nga 12 vende të atëhershme anëtare (Spanja i është bashkuar programit të VPDAN-it më 1998) të flotës së aeroplanëve në pronësi, në përdorim dhe në mirëmbajtje të NATO-s, si dhe modifikimin e përmirësimin e 40 stacioneve ekzistuese të Rrjetit Tokësor të Mbrojtjes Ajrore të NATO-s (RRTMAN) për të mundësuar ndërveprimin e tyre me sistemin e paralajmërimit të hershëm të rrezikut ajror. Stacionet janë vendosur në nëntë vende të ndryshme që shtrihen nga Norvegjia e Veriut deri në Turqinë Lindore. Pjesa më madhe e programit përbëhet nga 17 aeroplanë E-3A, në pronësi të NATO-s, që veprojnë nga baza në Geilenkirshen të Gjermanisë. Komponenti E-3D me pronësi britanike ndodhet në Bazën Ajrore Mbretërore të Uadingtonit në Mbretërinë e Bashkuar. Aeroplanët e NATO-s E-3A janë të bazuar në Sistemin e Vrojtimit, Paralajmërimit dhe Drejtimit Ajror (AWACS) të Forcave Ajrore të Shteteve të Bashkuara, që kanë hyrë në shërbim që prej vitit Aeroplanët E-3A janë të tipit Boing B të modifikuar, që dallohen nga një kupolë me diameter 30 këmbë, e montuar në pjesën e sipërme të trupit të aeroplanit, ku janë vendosur radarët e zbulimit dhe të identifikimit të forcave mike dhe armike. Më pas janë blerë edhe tre Aeroplanë Mësimorë Ngarkesash (AMN) 707. Ndërkohë kanë filluar programe afatshkurtra dhe afatmesme modernizimi. Programi afatmesëm i përgjigjet mbulimit të kërkesave të NATO-s për 297

299 paralajmërimin e hershëm të rrezikut ajror për periudhën prej vitit 1998 deri në harkun kohor Prej gushtit 1990 deri në mars 1991, në përgjigje të pushtimit të Kuvajtit nga Iraku, aeroplanë të Komponentit E-3A të NATO-s u vendosën në Turqinë Lindore për të përforcuar krahun jugor të NATO-s, për të kontrolluar trafikun ajror e detar në Mesdheun Lindor dhe për të siguruar vrojtim ajror të pandërprerë përgjatë kufirit të Turqisë me Irakun. Që nga viti 1992, Forca e VPDAN-it, e cila i përmbledh të dy, Komponentin E-3A të NATO-s dhe Komponentin E-3D të Mbretërisë së Bashkuar, është përdorur gjerësisht në rajonin e ish-jugosllavisë. Ajo ka mbështetur veprimet e NATO-s në lidhje me vëzhgimin dhe zbatimin e rezolutave të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara dhe në vijim për mbështetjen e Forcës Zbatuese (IFOR), Forcës Stabilizuese (SFOR) dhe Forcës së Kosovës (KFOR). Në këto operacione kanë marrë pjesë edhe aeroplanë të tipit E-3F të forcave ajrore franceze. Nga mesi i tetorit 2001 deri në gjysmën e majit 2002, aeroplanët e AWACS-it të NATO-s, u dërguan për të mbështetur mbrojtjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, pas goditjeve të 11 shtatorit mbi Uashington, DC dhe Nju Jork. Këta aeroplanë zbulimi me vrojtim u përdorën përsëri nga shkurti deri në prill 2003, në mbështetje të mbrojtjes së Turqisë në rast të ndonjë kërcënimi ndaj territorit ose popullsisë së saj, që mund të shkaktohej si pasojë e luftës në Irak. Herë pas here flota është përdorur për misione vëzhgimi të hapësirës ajrore gjatë veprimtarive me rëndësi të veçantë, siç kanë qenë Lojrat Olimpike të Athinës të vitit Organizata e Drejtimit të Programit të Vrojtimit, Paralajmërimit ODPNA përgjigjet për të gjitha aspektet e drejtimit dhe zbatimit të Programit të VPDAN-it dhe raporton drejtpërdrejt në Këshillin e Atlantikut të Veriut. Organizata përbëhet nga një Këshill i Drejtuesve, që mbështetet nga Agjencia e Drejtimit të Programit të Vrojtimit, Paralajmërimit të Hershëm dhe Drejtimit Ajror të NATO-s (ADPNA) me vendvendosje në Brunsum, Holandë, si dhe nga një Komitet Ligjor për Financën dhe Kontratat, një Komitet për Sigurimin Teknik të Operacioneve dhe një Grup Drejtues për Riparime në Ofiçinat e Specializuara. 298

300 Secili prej 13 vendeve pjesëmarrëse në këtë program përfaqësohet në Këshillin e Drejtuesve dhe në komitetet e tij. Përfaqësuesit e Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, të Komandantëve Strategjikë të NATO-s, të Komandantit të Forcës së Zbulimit të Largët dhe të Drejtimit me Patrullim Ajror në kuadrin e NATO-s (ZDPAN) dhe organizma të tjerë të NATO-s, gjithashtu marrin pjesë në mbledhjet e komitetit dhe në mbledhjet e tjera të Këshillit të Drejtuesve, që zakonisht mbahen dy herë në vit. Administrimi i përditshëm i programit të blerjeve është nën përgjegjësinë e Administratorit të Përgjithshëm të ADPNA-s. Shtabi i Komandës së Forcës të ZDPAN-it është në të njëjtën vendndodhje me Shtabin e Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë (SHAPE) në Mons, Belgjikë. Të dyja, si ADPNA, edhe Komanda e Forcës, janë të plotësuara me personel nga vendet pjesëmarrëse. Baza Operative Kryesore është në Geilenkirshen të Gjermanisë. Ajo gjithashtu është e plotësuar me personel nga vendet pjesëmarrëse në ODPNA. Bazat ajrore në Itali, Greqi dhe Turqi, dhe një bazë operuese e përparuar në Norvegji, janë modifikuar në mënyrë të vazhdueshme për të siguruar mbështetje për operacionet me aeroplanët E-3 të NATO-s. Aktualisht, vendet anëtare të ODPNA-s janë: Belgjika, Danimarka, Greqia, Gjermania, Holanda, Italia, Kanadaja, Luksemburgu, Norvegjia, Portugalia, Spanja, Shtetet e Bashkuara dhe Turqia. Mbretëria e Bashkuar siguron shtatë aeroplanë E-3D për Forcën e ZDPAN-it të NATO-s. Franca merr pjesë në mbledhjet e ODPNA-s në rolin e vëzhguesit, bazuar në blerjet që ka bërë për katër aeroplanë E-3F, në pronësinë e saj kombëtare. Për informacion të mëtejshëm: Agjencia e Drejtimit të Programit të Vrojtimit, Paralajmërimit të Hershëm dhe Drejtimit Ajror të NATO-s (ADPNA) NATO Airborne Early Warning and Control Programme Management Agency (NAPMA) Akerstraat CL Brunssum The Netherlands Tel: Fax:

301

302 KAPITULLI 35 DREJTIMI I TRAFIKUT AJROR DHE I HAPËSIRËS AJRORE Rritja e vazhdueshme e trafikut ajror civil dhe paraqitja e koncepteve të reja operative ushtarake dhe sistemeve të armëve, kanë zgjeruar ndjeshëm kërkesat për hapësirën ajrore, si nga përdoruesit ushtarakë edhe nga ata civilë. Për këtë arsye është mjaft e rëndësishme të sigurohet një bashkëveprim i frytshëm në nivel ndërkombëtar, ndërmjet autoriteteve civile dhe ushtarake, për të plotësuar nevojat e të gjithë përdoruesve në mënyrë të barabartë. Në veçanti, roli i NATO-s në bashkëveprimin e drejtimit të trafikut ajror civilo-ushtarak është që, në bashkëpunim edhe me organizatat e tjera ndërkombëtare të interesuara, të mbrojë kërkesat për hapësirën ajrore që i mundësojnë Aleancës të plotësojë misionet dhe detyrat e saj të sigurisë, duke zvogëluar vështirësitë që mund të krijohen në aviacionin civil për shkak të kufizimeve të aftësive dhe mjeteve të sistemeve të kontrollit të trafikut ajror e të strukturës së aeroporteve. Goditjet terroriste të vitit 2001 mbi Shtetet e Bashkuara e përqendruan vëmendjen në mënyrë dramatike ndaj kërcënimit që vinte nga aeroplanët civilë, të shndërruar në armë vdekjeprurëse. Ndërgjegjësimi në rritje për forma të tilla agresioni, ka thelluar luftën kundër terrorizmit ndërkombëtar dhe përpjekjet paralele të Aleancës për të përforcuar sigurimin ajror. Perspektiva e re e përgjithshme e NATO-s ka nxjerrë gjithnjë e më tepër në pah kërkesën e domosdoshme për aeroporte të efektshme brenda zonës së saj të operacioneve. Disponueshmëria e mjeteve dhe e mekanizmave të lëvizshëm të drejtimit të trafikut ajror dhe shfrytëzimi i tyre për të realizuar bashkëveprimin e përpjekjeve ndërkombëtare për përmirësimin e aeroporteve, është me rëndësi themelore për të siguruar efektivitetin e vazhdueshëm të Aleancës. Ndërkohë duhet të përmbushet edhe nevoja që mjetet ajrore të Aleancës të jenë në gjendje të ruajnë shkallën e kërkuar të pajtueshmërisë me elemente të ndryshme të infrastrukturës së drejtimit të trafikut ajror. Si pasojë e kësaj dhe e përpjekjeve të tjera për të arritur harmonizimin midis procedurave dhe sistemeve të drejtimit të trafikut panevropian dhe Euro-Atlantik, NATO përfaqësohet në një numër forumesh ndërkombëtare që lidhen me hapësirën ajrore dhe drejtimin e trafikut ajror. Normalizimi i aviacionit civil pas një krize kërkon një përfshirje të plotë të të gjithë aktorëve të interesuar. Aftësia e NATO-s për të përvijuar procesin e dorëzimit përfundimtar të kontrollit të hapësirës ajrore, në bashkëpunim me 301

303 autoritetet vendore dhe organizmat ndërkombëtarë të aviacionit civil, është e një rëndësie të veçantë në suksesin e operacioneve të NATO-s. Bashkërendimi në përdorimin e hapësirës ajrore dhe drejtimin e trafikut ajror ishin ndër çështjet e para të bashkëveprimit që NATO zhvilloi me vendet partnere. Aleanca mbetet mjaft aktive në sigurimin e ndihmesës ndaj vendeve partnere, të Dialogut Mesdhetar dhe vendeve të tjera, për zhvillimin e sistemeve të drejtimit të trafikut ajror civilo-ushtarak dhe të strukturave të sigurimit ajror që janë të ndërveprueshme me NATO-n dhe që përmbushin standardet ndërkombëtare. Nisma bashkëpunuese në fushën e hapësirës ajrore janë ndërmarrë gjithashtu në kuadrin e Këshillit NATO-Rusi dhe atë të Partneritetit të Dallueshëm NATO-Ukrainë. KDTAN-i është organ këshillimor i nivelit të lartë civilo-ushtarak i Këshillit të Atlantikut të Veriut për përdorimin e hapësirës ajrore dhe drejtimin e trafikut ajror. Misioni i këtij komiteti është të përpunojë, të parashtrojë dhe të ngrejë në një nivel më të lartë mendimin teorik të NATO-s për çështjet që lidhen me kryerjen e operacioneve ajrore të shpejta e të sigurta në hapësirën ajrore, nën përgjegjësinë dhe në interes të NATO-s. KDTAN-i merret me forcimin e sigurisë së aviacionit dhe përgjigjet për bashkërendimin e plotë të kërkesave të hapësirës ajrore me qëllim që të ruhet efektshmëria në veprimet e Aleancës. Kjo përfshin drejtimin e operacioneve ajrore dhe atë të stërvitjeve të mëdha si dhe harmonizimin e sistemeve dhe të procedurave. Komiteti mbikëqyr dhe analizon zhvillimet në ndërlidhje, në aviodrejtim dhe në zbulim ajror për të vlerësuar ndikimin e tyre në aftësinë operative të NATO-s. Në punën e vet Komitetin e ndihmojnë përfaqësues nga Organizata e Aviacionit Civil Ndërkombëtar, Shoqata e Transportit Ajror Ndërkombëtar, Komisioni Evropian, Organizata Evropiane për Sigurimin e Aviodrejtimit (EUROKONTROLL) dhe organizata të tjera të aviacionit civil. Në këtë mënyrë, KDTAN-i është në gjendje të sigurojë një lidhje të pazëvendësueshme midis autoriteteve ushtarake të NATO-s, që janë përgjegjëse për bashkëveprimin e lëvizjeve masive të aeroplanëve ushtarakë dhe organeve e organizatave të aviacionit civil kombëtar e ndërkombëtar. 302

304 KAPITULLI 36 BASHKËPUNIMI DHE PLANËZIMI NË FUSHËN E ARMATIMEVE Bashkëpunimi në fushën e armatimeve brenda NATO-s synon të mbështesë objektivat strategjikë të Aleancës nëpërmjet zhvillimit dhe blerjes me kosto të pranueshme të pajisjeve ushtarake, me anë të përmirësimit dhe mbështetjes së ndërveprimit dhe nxitjes së bashkëpunimit në fushën e teknologjisë e të industrisë mes vendeve aleate dhe, kur është e nevojshme, edhe me vendet partnere. Objektivi i bashkëpunimit për armatimin është bashkimi i burimeve dhe i njohurive, përballimi i përbashkët i rreziqeve dhe krijimi i ekonomive të prodhimit të zgjeruar. Vëmendja është përqendruar në trajtimin e atyre mangësive që janë më të ngutshme për aftësinë e mjeteve të Aleancës, si për shembull, përmbushja e kërkesave për pajisje të Forcës Kundërvepruese të NATO-s, ose zhvillimi i aftësive të mbrojtjes kundër terrorizmit dhe puna për plotësimin e kërkesave operative kombëtare. Bashkësia e NATO-s në fushën e armatimit synon të krijojë marrëdhënie sa më të bashkërenduara ndërmjet bashkësive të veta të prokurimit, të teknologjisë dhe të industrisë. Përmes një rrjeti komitetesh shkëmbehet informacion mbi kërkesat e reja ushtarake dhe teknologjitë e dukurive të reja. Në këtë kuadër janë duke u studiuar mundësitë për harmonizimin e kërkesave në nivel kombëtar dhe për programe bashkëpunimi. Planëzimi për armatimin, si një nga përbërësit kryesorë të planëzimit të mbrojtjes së NATO-s, realizon përshtatjen e objektivave të forcave ushtarake në objektiva armatimi. Si rezultat i kohës së gjatë të shfrytëzimit të shumë pajisjeve ushtarake, vëmendje e veçantë u kushtohet elementeve afatgjata të sistemit të planëzimit të NATO-s. Planëzimi për veprimtaritë e armatimit bëhet në disa mënyra: me plane vjetore administrimi që përpilohen për Konferencën e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (KDAK) dhe grupet kryesore, që varen prej saj, për të trajtuar aspekte operative, ekonomike dhe teknologjike të objektivave të NATO-s. Një tjetër mjet i rëndësishëm i planëzimit është grupi i Kërkesave për Aftësitë Afatgjata (KAA), të përcaktuara nga Komanda e Forcave Aleate për Transformimin (KFAT). KAA-ja përshkruan dobësitë më kryesore të aftësive për funksione ushtarake të ndryshme të Aleancës. Ato shërbejnë si udhërrëfyes për përqendrimin e punës së bashkësisë së armatimit. 303

305 Puna kryesore brenda NATO-s për të përcaktuar mundësitë e bashkëpunimit në kërkimin shkencor dhe zhvillimin e prodhimin e pajisjeve, bëhet nën mbikëqyrjen e Konferencës së Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (KDAK). KDAK-u është komiteti më i lartë këshillimor për Këshillin e Atlantikut të Veriut në lidhje me çështjet e armatimit. Ajo vendos përparësitë, jep udhëzime kryesore për organizmat vartës, të cilët përbëhen nga ekspertë civilë dhe ushtarakë prej vendeve anëtare dhe atyre të Partneritetit për Paqe. Ajo mblidhet dy herë në vit, në nivelin e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (DAK) dhe, më shpesh, në nivelin e përfaqësuesve të përhershëm në Bruksel (PËRDAK). Nëpërmjet mbledhjeve të grupeve të ekspertëve nga shërbimet e forcave të armatosura dhe ministritë, shkëmbehet informacion rreth kërkesave të pritshme ushtarake, mundësive për harmonizim, vendosjes së standardeve e të ndërveprimit dhe teknologjive të dukurive të reja. Bashkëpunimi midis këtyre grupeve të KDAK-ut dhe grupeve të ekspertëve zhvillohet nga Organizata për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë, Organizata për Këshillimin, Komandimin dhe Drejtimin (KKD), Komanda e Forcave Aleate për Transformimin (KFAT), industria dhe përdoruesit që përfaqësohen nga autoritetet ushtarake të NATO-s. Struktura e KDAK-ut u mundëson vendeve anëtare të NATO-s, të përzgjedhin ato projekte kërkimesh shkencore, teknologjish dhe pajisjesh, në të cilat dëshirojnë të marrin pjesë. Në të njëjtën kohë, ajo lehtëson shkëmbimin e informacionit për ato programe kombëtare, ku bashkëpunimi mund të jetë me përfitime të ndërsjella për secilin vend më vete dhe për NATO-n, si një e tërë. Udhëzimet e përgjithshme për këto veprimtari sigurohen nëpërmjet përpilimit të planeve vjetore të administrimit të KDAK-ut, ku përcaktohen objektivat kryesorë dhe fushat parësore të punës. Organizimi i KDAK-ut 304 Nënstruktura e KDAK-ut përbëhet nga: Tri Grupe Kryesore Armatimi: Grupi i Armatimeve Detare të NATO-s (GADN), Grupi i Armatimeve të Forcave Ajrore të NATO-s (GAFAN) dhe Grupi i Armatimeve Tokësore të NATO-s (GATN), me nëngrupe dhe grupe të ndryshme pune.

306 (GKIN), i cili i siguron KDAK-ut ekspertizë për industrinë e mbrojtjes. të Ciklit të Jetëgjatësisë dhe, si dhe disa nëngrupe të tjera.. Komisioni për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë (KKT) është një organ i integruar i NATO-s, që përgjigjet për kërkimin shkencor në fushën e mbrojtjes dhe për zhvillimet teknologjike. Siguron me këshilla dhe mbështetje KDAK-un si dhe Komitetin Ushtarak. Komisioni bashkërendon politikat e kërkimit shkencor dhe të teknologjisë në organizma të ndryshëm të NATO-s dhe mbështetet nga një Agjenci për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë (AKT) e specializuar e NATO-s. Për informacion të mëtejshëm: Agjencia për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë (AKT) Research and Technology Agency (RTA) BP 25 F Neuilly-sur-Seine France Tel: Fax: /99 mailbox@rta.nato.int Website: Administrimi i projekteve kryesore të bashkëpunimit, nga faza e zhvillimit në atë të prodhimit, kryhet nga agjenci të specializuara të NATO-s, që veprojnë në emër të vendeve anëtare pjesëmarrëse. NAMEADSMA mbikëqyr zhvillimin e Sistemit të Mbrojtjes Ajrore për Mjedise më të Gjera (i njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze MEADS Medium Extended Air Defence System). 305

307 Për më shumë informacion: NAMEADSMA Building Discovery Drive, Suite 300 Huntsville AL USA Tel: Fax: NETMA u krijua nga shkrirja dhe bashkimi i ish-agjencisë së NATO-s për Administrimin e Zhvillimit dhe Prodhimit të Aeroplanëve Luftarakë Shumëdetyrësh (e njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze NAMMA NATO Multi-Role Combat Aircraft Development and Production Management Agency) me Agjencinë e NATO-s për Administrimin e Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Aeroplanëve Gjuajtës Evropianë (e njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze NEFMA NATO European Fighter Aircraft (EFA) Development, Production and Logistics Management Agency). Ajo është përgjegjëse për zhvillimin dhe prodhimin e përbashkët të Aeroplanit Gjuajtës Evropian (Eurogjuajtës) të NATO-s dhe për të siguruar shërbimet e gatishmërisë për fluturim të aeroplanëve luftarakë shumëdetyrësh të NATO-s (Tornado). Për informacion të mëtejshëm: NETMA PO Box Unterhaching Germany 306

308 (NAHEMA) NAHEMA drejton zbatimin e programit të helikopterëve NH90 të NATO-s. Për informacion të mëtejshëm: NAHEMA Le Quatuor, Bâtiment A 42 Route de Galice Aix-en-Provence Cedex 2 France Tel: Fax: ZNARH-ja është përgjegjëse për programet e përmirësimit të sistemit të raketave tokë-ajër Hawk. Për më shumë informacion: NHMO 26 rue Galliéni Rueil-Malmaison France Tel: Fax:

309

310 KAPITULLI 37 KONTROLLI I ARMËVE DHE ÇARMATIMI Vendet e NATO-s synojnë të ruajnë sigurinë dhe stabilitetin me nivelin më të ulët të mundshëm të forcave, në përputhshmëri me aftësinë e tyre për të ndërmarrë të gjitha llojet e misioneve të Aleancës dhe për t iu përgjigjur çfarëdolloj sfide që mund të shfaqet ndaj sigurisë. Për këtë arsye, ndjekja dhe zbatimi në vijimësi i marrëveshjeve të frytshme dhe të verifikueshme në fushën e kontrollit të armëve, çarmatimit dhe të mospërhapjes së armëve, janë një pjesë e rëndësishme e këndvështrimit të gjerë për sigurinë, të përshtatur nga vendet anëtare të Aleancës dhe përbëjnë një pjesë të pashkëputur të strategjisë së NATO-s. Tri vende të NATO-s zotërojnë armë bërthamore dhe konkretisht, Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Franca. Çdonjëri prej këtyre vendeve e ka zvogëluar madhësinë e forcave bërthamore në zotërim, edhe nëpërmjet traktateve dhe marrëveshjeve të përfunduara ndërkombëtare, edhe me anë të vendimeve njëpalëshe. NATO, në tërësi, nuk e vlerëson më si qëllim në vetvete mbështetjen në armët bërthamore, por u ka përcaktuar atyre një rol të mirëfilltë politik, si pjesë e politikës së saj të përgjithshme për të shmangur agresionin. Përkundrazi, deri në një farë mase, kërcënimi gjithnjë në rritje i rrezikut nga terrorizmi dhe nga përdorimi i mundshëm i armëve të dëmtimit në masë, ka nxjerrë në pah rolin e kontrollit të armëve dhe të masave parandaluese të përhapjes së tyre, si dhe të nismave të reja në këtë sferë. Aleanca i ka kushtuar gjithashtu rëndësi të madhe edhe pakësimit të numrit të armëve konvencionale. Arritja më e madhe në këtë sferë dhe një faktor i rëndësishëm për të siguruar stabilitietin në zonën Euro-Atlantike, ka qenë Traktati i Forcave Konvencionale në Evropë (FKE) i vitit 1990 dhe përshtatja e tij me situatën e re që mbizotëronte në Evropë pas përfundimit të Luftës së Ftohtë. Traktati çoi në shkatërrimin e sasive të mëdha të pajisjeve ushtarake dhe në shkëmbimin e rregullt të informacionit ndërmjet vendeve pjesëmarrëse për forcat që kanë mbetur si dhe për masa të rrepta verifikuese. NATO, gjithashtu, bashkërendon veprimtaritë mes aleatëve në kuadrin e një procesi bashkëbisedimi lidhur me masat e besueshmërisë e të sigurisë, që janë përmbledhur në një marrëveshje të njohur, si Dokumenti i Vjenës dhe mbështet Traktatin e Qiejve të Hapur të vitit 1992, i cili lejon mbikalimet ajrore të territoreve kombëtare mbi baza të dyanshme. NATO ka ndërmarrë gjithashtu një numër projektesh për shkatërrimin e sasive të tepërta të armëve dhe municioneve, përfshirë minat kundër këmbësorisë dhe për rishikimin e pasojave të reformës në fushën e mbrojtjes. 309

311 Këto janë shfrytëzuar si mjete mjaft të dobishme për të ndihmuar në zbatimin e projekteve të kësaj natyre, në kuadrin e Partneritetit për Paqe. Mekanizmi i paraqitur për të administruar mbështetjen financiare të vendeve dhuruese për asgjësimin e sigurt të kësaj trashëgimie të panevojshme dhe të rrezikshme, është Fondi i Mirëbesimit të Partneritetit për Paqe (shih Pjesën VII). Politikat e NATO-s në lidhje me mospërhapjen e armëve rrjedhin nga fakti se njëra prej fushave më të rëndësishme që krijon pasiguri për paqen botërore është përhapja e armëve bërthamore, kimike e biologjike dhe e mjeteve të shpërndarjes së tyre. Vendet e NATO-s janë të të njëjtit mendim se parandalimi i përhapjes së armëve të dëmtimit në masë është një nga detyrat më të rëndësishme me të cilën ballafaqohet Aleanca aktualisht. Në vitin 1999 u ndërmorën nisma të reja në këtë fushë. Një Nismë për Armët e Dëmtimit në Masë (ADM), filloi të konkretizohet dhe pati një ndikim mjaft të gjerë. Ajo u shoqërua me krijimin e Qendrës së Armëve të Dëmtimit në Masë në Shtabin e NATO-s, në maj të vitit Kjo nismë bazohet në punën përgatitore për forcimin e përpjekjeve të përgjithshme politike dhe ushtarake të Aleancës në këtë fushë dhe është zhvilluar më tej pas goditjeve terroriste kundër Shteteve të Bashkuara. Vendet anëtare të NATO-s i vlerësojnë përpjekjet për krijimin e mirëbesimit, kontrollit të armëve, çarmatimit dhe mospërhapjes, si përbërës të rëndësishëm për parandalimin e konflikteve. Ato janë të vetëdijshme se Aleanca mund të luajë një rol jetësor në këtë fushë, duke nxitur një proces më të gjerë, më gjithëpërfshirës dhe më të verifikueshëm të kontrollit ndërkombëtar të armëve e të çarmatimit. Në këtë mënyrë, NATO ndihmon edhe në punën e organizatave të tjera ndërkombëtare që merren posaçërisht me këto çështje. Politika e përgjithshme e Aleancës në këtë fushë, e shprehur qartë në Konceptin Strategjik të botuar më 1999, përmban në vetvete edhe zotimin për të ndihmuar fuqimisht në këtë proces. Aleanca ka siguruar një forum këshillimor për anëtarët e saj në lidhje me të gjitha aspektet e kontrollit të armëve, çarmatimit dhe mospërhapjes së tyre. Këshillime mbi këto çështje zhvillohen në një numër organizmash të NATO-s, të krijuar posaçërisht, me qëllim që të përcaktohen rrugët për përmirësime në secilën prej këtyre fushave. Këto tema diskutohen gjithashtu edhe me vendet partnere në kuadrin e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA), Këshillit NATO-Rusi, Komisionit NATO-Ukrainë dhe Dialogut Mesdhetar. Organet e NATO-s mblidhen rregullisht me ekspertë të çarmatimit, kryesisht para takimeve të rëndësishme ndërkombëtare të tilla, si Konferenca për Rishikimin e Traktatit për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore, Komiteti Fillestar i KB-së dhe Konferenca për Çarmatimin. NATO organizon gjithashtu një forum për këshillime mbi ndërlikimet që mund të kenë për sigurinë e 310

312 Aleancës dhe të stabilitetit të përgjithshëm, variantet e ndryshimit të mbrojtjes kundërraketë të teatrit të veprimeve luftarake. Në vijim jepet një përmbledhje e zhvillimeve kryesore, proceseve bashkëbiseduese dhe drejtimeve të bashkëpunimit në këtë fushë. Vendet e NATO-s mbeten subjekt i një vargu të gjerë rreziqesh me karakter ushtarak dhe jo ushtarak, që vijnë nga shumë drejtime dhe që është e vështirë të parashikohen. Përhapja e armëve bërthamore, biologjike e kimike (BBK) dhe e mjeteve të tyre të shpërndarjes është një çështje mjaft serioze. NATO është e vetëdijshme se përhapja e armëve mund të ndodhë, pavarësisht nga përpjekjet për ta parandaluar atë dhe mund të përbëjë një kërcënim të drejtpërdrejtë ushtarak për popullsinë, territorin dhe forcat e vendeve aleate. Për këtë arsye, mbështetja e NATO-s për regjimet që ndalojnë përhapjen e armëve, si të atyre të zakonshme, ashtu dhe atyre bërthamore, është pjesë përbërëse e politikës të sigurisë së saj. Vendet anëtare kanë përshtatur një qëndrim të dyanshëm, të ndërlidhur politik dhe mbrojtës, për të luftuar mospërhapjen e armëve të dëmtimit në masë si dhe të mjeteve të shpërndarjes së tyre. Sidoqoftë, sfida të mëdha mbeten ende, megjithë përparimin në rrafshin ndërkombëtar, në mbështetje të regjimeve të mospërhapjes së armëve. Rritja e kërcënimit nga terrorizmi ka ndikuar për të nxjerrë në pah rëndësinë e veprimeve të bashkërenduara ndërkombëtare në këtë fushë. Prania e një sasie të ndjeshme forcash bërthamore jashtë Aleancës duhet mbajtur mirë parasysh. Sidoqoftë, mundësitë në të cilat mund të përfytyrohet përdorimi i armëve bërthamore nga NATO janë shumë të pakta dhe roli i forcave bërthamore të Aleancës brenda strategjisë së saj të përgjithshme të sigurisë është zvogëluar dukshëm. Shkurtime të mëdha në numrin e forcave janë bërë gjithashtu edhe nga vetë vendet anëtare që kanë forca bërthamore dhe pikërisht nga Shtetet e Bashkuara, Franca dhe Mbretëria e Bashkuar. Traktati për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (TMAB) Traktati për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (TMAB), ka qenë guri themeltar i marrëveshjeve ndërkombëtare mbi mospërhapjen në shkallë botërore të armëve dhe i procesit që solli çarmatimin bërthamor. Afati i Traktatit u zgjat pafundësisht në Konferencën e Rishikimit e të Zgjatjes së TMAB-së, më Aty u vendos gjithashtu të forcohej procesi i rishikimit dhe të përshtatej një grup i Parimeve dhe Objektivave për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore 311

313 dhe Çarmatimin, me qëllim që t i jepej një shtysë zbatimit të efektshëm të Traktatit. Përfundimet e Konferencës së Rishikimit të TMAB-së, që u mbajt në Nju Jork prej 24 prillit deri më 19 maj 2000, pasqyruan mbështetjen e vazhdueshme për aderimin e përgjithshëm në TMAB-në, pajtueshmërinë e plotë me kushtet e TMAB-së, përforcimin e masave ruajtëse të Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Bërthamore (ANEB) dhe hapat e mëtejshëm përpara drejt objektivit kryesor të çarmatimit bërthamor. Dokumenti përfundimtar përmban një plan që synon zbatimin e rregullt dhe në vijimësi të detyrimit të Nenit VI të TMAB-së përsa i përket çarmatimit bërthamor. Gjithashtu, pesë shtetet me armë bërthamore të njohura nga TMAB-ja, nxorën një komunikatë të përbashkët në të cilën mirëpritën shtrirjen pa afat të traktatit dhe ripohuan vendosmërinë e tyre për zbatimin e vendimeve të vitit Armët kimike dhe biologjike Mjetet dhe aftësitë e armëve kimike dhe biologjike nuk janë pjesë e strategjisë së Aleancës dhe nuk luajnë rol në strukturën e forcave të NATO-s. Politika e Aleancës në lidhje me këto armë mbështet aderimin e përgjithshëm në regjimet përkatëse të çarmatimit. Sidoqoftë, mospërhapja e këtyre armëve është e njohur gjerësisht si një problem gjithnjë në rritje i sigurisë në shkallë ndërkombëtare, sidomos në kuadrin e terrorizmit. Përdorimi i armëve kimike dhe biologjike ndalohet nga Protokolli i Gjenevës i vitit Një tjetër marrëveshje në këtë sferë është Konventa mbi Armët Biologjike dhe Helmuese, që ka hyrë në fuqi më Sipas saj, palët nënshkruese pranojnë të mos zhvillojnë, prodhojnë, grumbullojnë ose blejnë agjentë biologjikë dhe pajisje të tyre për t i përdorur për qëllime armiqësore. Në vitin 1994, u krijua një Grup i Posaçëm i Palëve Shtetërore në Konventë, për të shqyrtuar masat e mundshme për verifikimin dhe propozimet në mbështetje të Konventës. Konferencat pasuese për rishikimin e kësaj çështjeje përbëjnë hapa të mëtejshëm në këtë drejtim. Gjatë viteve 1980 dhe 1992 u kryen bisedime në Konferencën për Çarmatimin lidhur me një Konventë mbi Armët Kimike për ndalimin e armëve kimike, që hyri në fuqi në vitin Sipas saj, palët marrin përsipër të mos zhvillojnë, prodhojnë, blejnë, grumbullojnë ose të mbajnë armë kimike, të mos përdorin ose të përgatiten për të përdorur armë kimike dhe të mos mbështesin të tjerët për të vepruar në kundërshtim me nenet e konventës. Konventa kërkonte gjithashtu nga palët nënshkruese që të shkatërronin armët kimike që kanë në zotërim si dhe fabrikat për prodhimin e armëve kimike.

314 Raketat dhe mjetet e tjera të shpërndarjes Regjimi i Kontrollit të Teknologjisë së Raketave (RKTR), i krijuar më 1987, bashkon 32 shtete që kërkojnë të kufizojnë përhapjen e raketave dhe të teknologjisë së raketave. Partnerët e RKTR-së, kontrollojnë eksportet për një listë të përcaktuar artikujsh në përputhje me një politikë të përbashkët kontrolli të eksporteve. Adaptimi i Traktatit të FKE-së Traktati i Forcave Konvencionale në Evropë (FKE) i 19 nëntorit 1990, vendosi kufizime të detyrueshme ligjore për pesë kategori të Traktatit të Kufizimit të Pajisjeve (TKP) dhe përfshinte kushtet për shkëmbimin e pakundërshtueshëm të një informacioni të përgjithshëm dhe të njoftimeve, si dhe rregullimet përkatëse për ndërhyrje verifikimi dhe inspektimi në vendndodhje të tyre. Traktati solli një transparencë të lartë për gjendjen e rezervave të armëve dhe një ulje mjaft të ndjeshme të pajisjeve ushtarake në Evropë. Bisedimet për përshtatjen e traktatit me rrethanat e reja që po shfaqeshin pas Luftës së Ftohtë, filluan në vitin 1996, duke pasqyruar ndryshimet rrënjësore që kishin ndodhur që prej nënshkrimit të tij më 1990, përfshirë ribashkimin e Gjermanisë, shpërbërjen e Paktit të Varshavës dhe të BRSS-së, krijimin më pas të shteteve të reja të pavarura, rritjen e numrit të vendeve pjesëmarrëse në traktat nga 22 në 32 dhe procesin e demokratizimit në Evropën Qendrore e Lindore. Zhvillimet e mëvonshme që kanë ndikuar në zbatimin e traktatit përfshijnë pranimin në NATO të vendeve të reja anëtare më 1999 dhe 2004 dhe perspektivën e pranimeve në të ardhmen. Në Takimin e OSBE-së të Stambollit, të mbajtur në nëntor 1999, u nënshkrua një Marrëveshje mbi Përshtatjen e Traktatit të FKE-së, e cila kërkonte nga të 30 palët shtetërore nënshkrimin e Traktatit përpara se ai të hynte në fuqi. Gjithashtu, në këtë takim, u përshtat edhe një Akt Final, që parashikon përgjegjësi të detyrueshme politike që lidhen me kufizimet, tërheqjet dhe uljen e vazhdueshme të sasisë së armëve e të pajisjeve sipas parametrave të pranuara nga palët shtetërore në kuadrin e përshtatjes së Traktatit. Gjatë Takimit të Stambollit të NATO-s, në qershor 2004, udhëheqësit e Aleancës përsëritën vendosmërinë ndaj Traktatit të FKE-së, si një gur 313

315 themeli për sigurinë evropiane dhe ripohuan mbështetjen e tyre për hyrjen sa më të shpejtë në fuqi të Traktatit të Përshtatur. Ata gjithashtu theksuan se përmbushja e detyrimeve që kanë mbetur nga Zotimet e Stambollit, lidhur me praninë e trupave ruse në Republikat e Moldavisë dhe të Gjeorgjisë, do të krijonte kushtet për Aleancën dhe palët e tjera shtetërore që të lëviznin më përpara në ratifikimin e Traktatit të Përshtatur të FKE-së. Hyrja në fuqi e këtij Traktati do të hapë rrugën për pranimin e vendeve që nuk janë ende anëtarë të FKE-së, të cilat e kanë shpallur këtë si qëllim të tyre. Kjo do të ndihmonte më tej në sigurinë dhe stabilitetin evropian. Grupi Operativ i Nivelit të Lartë (GONL) i Aleancës është përgjegjës për zhvillimin e politikës në fushën e çarmatimit konvencional, kontrollit të armëve dhe masave të krijimit të mirëbesimit e të sigurisë. Komiteti Bashkërendues i Verifikimit të Armëve (KBVA) në kuadrin e NATO-s, merret me mbikëqyrjen e veprimtarive të bashkërendimit dhe të zbatimit të kontrollit të armëve. KBVA-ja organizon një seminar vjetor me 30 palët shtetërore të Traktatit të FKE-së dhe me vendet e tjera të KPEA-së mbi aspektet e zbatimit të Traktatit të FKE-së. Dokumenti i Vjenës Në Takimin e Stambollit të vitit 1999, shtetet anëtare të Organizatës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE), përshtatën gjithashtu Dokumentin e Vjenës të vitit 1999, i cili përforcon masat e krijimit të mirëbesimit dhe sigurisë (MKMS) të paraqitura në Dokumentet e Vjenës të viteve 1990, 1992 dhe Dokumenti i vitit 1999, solli përmirësimet në MKMS-të ekzistuese dhe e vendosi theksin në rëndësinë e bashkëpunimit rajonal në këtë fushë. Qiejt e Hapur Traktati Qiejt e Hapur i marsit 1992, përfaqëson një element tjetër të rëndësishëm në krijimin e një transparence më të madhe në lidhje me veprimtaritë dhe strukturat ushtarake. Traktati e përmirëson procesin e krijimit të mirëbesimit nëpërmjet masave lehtësuese të mbikëqyrjes së zbatimit të rregullt të marrëveshjeve ekzistuese, ose të ardhshme, të kontrollit të armëve dhe përsosjes së aftësive për zbulimin e hershëm dhe administrimin e krizave me anë të lejimit të mbikalimeve ajrore të dyanshme në territoret kombëtare, mbi baza reciproke. Traktati është ratifikuar më 2001, ndërkohë që ishte lejuar kryerja e një numri prova fluturimesh para hyrjes në fuqi, më 1 janar

316 Ndërgjegjësimi në rritje i bashkësisë ndërkombëtare për nevojën e ndalimit dhe zvogëlimit të grumbullimeve destabilizuese dhe trafikut të paligjshëm të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta në të gjitha aspektet, ka nxitur një sërë nismash në nivel botëror, rajonal dhe lokal. Një Grup i Posaçëm Pune, i krijuar në janar 1999, brenda kuadrit të Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik, ka përqendruar punën në aspektet praktike të kësaj çështjeje. Në vazhdën e përfundimeve të konferencës ndërkombëtare mbi tregtinë e paligjshme të armëve, të organizuar nga Asambleja e Përgjithshme e KB-së në korrik 2001, shtetet anëtare mbështetën një Program Veprimi ndërkombëtar, për të cilin po japin ndihmesën e tyre edhe vendet e NATO-s dhe ato partnere. NATO ka krijuar gjithashtu edhe një numër Fondesh Mirëbesimi të Partneritetit për Paqe, të përqendruara veçanërisht në asgjësimin e rezervave të armëve dhe municioneve në vende si Azerbajxhani, Gjeorgjia dhe Ukraina. Përpjekje aktive po ndërmerren për të përballuar problemet humanitare dhe vuajtjet e shkaktuara nga minat kundër këmbësorisë. Vendet e NATO-s kanë shfaqur vendosmërinë e tyre për të zgjidhur këtë çështje nëpërmjet projekteve të Fondeve të Mirëbesimit të Partneritetit për Paqe. Për shembull, sasi të mëdha minash kundër këmbësorisë janë asgjësuar në Shqipëri. Një projekt i ngjashëm u konkretizua për Moldavinë, ku përfshihen minat, municionet dhe karburantet gërryese të raketave, si dhe një nismë në Ukrainë për asgjësimin e një rezerve disamilionëshe minash, të trashëguara nga periudha e Bashkimit Sovjetik. Në vitin 1996 u nënshkrua Protokolli mbi Ndalimin ose Kufizimin e Përdorimit të Minave, Minave-kurth dhe Pajisjeve të Tjera, i përshtatur nga palët shtetërore sipas Konventës së vitit 1980 mbi Ndalimin ose Kufizimin e Përdorimit të Disa Armëve Konvencionale të cilat Mund të Shkaktojnë Dëmtime të Rënda ose Pasoja Gjithfarëshe. Një Konventë tjetër mbi Ndalimin e Përdorimit, Grumbullimit, Prodhimit dhe Zhvendosjes së Minave Kundër Këmbësorisë dhe Asgjësimin e tyre, u nënshkrua në Otavë më 3 dhjetor 1997 dhe hyri në fuqi më 1 mars Grupi i Posaçëm i Punës i KPEA-së, i cili është përmendur më lart, është ngarkuar të mbështesë spektrin e plotë të veprimit kundër minave dhe veprimtarive që lidhen me to. 315

317 Kërcënimi që i vjen sigurisë ndërkombëtare nga përhapja e armëve të dëmtimit në masë, u shqyrtua nga udhëheqësit e vendeve të NATO-s më Ata morën vendimin për t i thelluar dhe shtrirë më tej përpjekjet e Aleancës në këtë fushë. Platforma e Politikës së Aleancës mbi Përhapjen e Armëve të Dëmtimit në Masë (ADM), botuar në vitin 1994, shpall se synimi kryesor i Aleancës dhe i shteteve anëtare të saj është të parandalojnë përhapjen e armëve të dëmtimit në masë. Po qe se nuk e arrijnë dot këtë, të përdorin të gjitha mjetet diplomatike për ndryshimin e gjendjes. Sidoqoftë, dokumenti pranon faktin se, pavarësisht nga normat dhe marrëveshjet ndërkombëtare mbi mospërhapjen e këtyre armëve, gjasat janë që përhapja e tyre mund të ndodhë dhe që armët e dëmtimit në masë dhe mjetet e tyre të shpërndarjes përbëjnë një rrezik të drejtpërdrejtë ndaj territorit, popullsisë dhe forcave të NATO-s. Për këtë arsye, Aleanca ka vënë theksin në mënyrë të vazhdueshme në rritjen e aftësive mbrojtëse të nevojshme për t i bërë ballë përhapjes dhe përdorimit të ADM-ve, si dhe në përmirësimin e aftësisë mbrojtëse të NATO-s kundër rreziqeve nga ADMtë. Këto përpjekje synojnë të zvogëlojnë dëmtueshmërinë operative të forcave ushtarake të NATO-s, si dhe të ruajnë zhdërvjelltësinë dhe frytshmërinë e tyre në situata të mundshme të pranisë, kërcënimit ose përdorimit të ADM-ve. Në Takimin e Uashingtonit të prillit 1999, u ndërmor një nismë për ADM-të me ndikim mjaft të gjerë dhe, në maj 2000, në Shtabin e NATO-s u ngrit një Qendër e ADM-ve. Qendra ka për detyrë të forcojë dialogun dhe mirëkuptimin e përbashkët ndërmjet vendeve anëtare për çështjet e ADM-ve, të zgjerojë këshillimet mbi mospërhapjen, kontrollin e armëve dhe çarmatimin, të bëjë vlerësime për rreziqet dhe të mbështesë përpjekjet mbrojtëse në interes të përmirësimit të gatishmërisë së Aleancës për t iu përgjigjur rreziqeve që mund të vijnë nga ADM-të dhe mjetet e shpërndarjes së tyre. Personeli i Qendrës përzgjidhet nga Shtabi Ndërkombëtar i NATO-s si dhe nga ekspertë të vendeve anëtare. Kjo nismë bazohet në punën paraprake që duhet kryer për të përmirësuar në kohë përpjekjet e përgjithshme me karakter politik dhe ushtarak të Aleancës për këtë fushë. Ajo është zhvilluar më tej, pas goditjeve terroriste mbi Shtetet e Bashkuara në shtator të vitit 2001, me qëllim që të përqendrohet më shumë dhe në mënyrë sistematike në mbrojtjen e forcave dhe të popullsisë nga armët bërthamore, biologjike e kimike, nga rreziku i përhapjes së tyre dhe nga raketat balistike. Komiteti i Përbashkët mbi Përhapjen e Armëve (KPPA) është një organ i lartë këshillimor që siguron raporte të bashkërenduara për Këshillin e Atlantikut të Veriut mbi aspekte politiko-ushtarake dhe të mbrojtjes nga 316

318 përhapja e armëve të dëmtimit në masë. Nën kryesinë e Zëvendëssekretarit të Përgjithshëm, ai mbledh së bashku, në sesione të përbashkëta, anëtarët e Grupit të Lartë Politiko-Ushtarak mbi Përhapjen e Armëve (GLPA) dhe Grupit të Lartë të Mbrojtjes mbi Përhapjen e Armëve (GMPA), për të bashkërenduar në nivelin e përmasave politike dhe të mbrojtjes së NATO-s kundërveprimin ndaj një kërcënimi të ADM-ve. Grupi i Lartë Politiko-Ushtarak mbi Përhapjen e Armëve (GLPA) përbëhet nga zyrtarë të lartë të vendeve anëtare që përgjigjen për çështje politike dhe të sigurisë në lidhje me mospërhapjen e armëve dhe që mblidhet nën drejtimin e Ndihmëssekretarit të Përgjithshëm për Çështjet Politike dhe Politikën e Sigurisë. GLPA-ja shqyrton një sërë faktorësh në fushën politike, ekonomike dhe të sigurisë që mund të shkaktojnë ose të ndikojnë në përhapjen e armëve dhe analizon mjetet politike dhe ekonomike për të parandaluar ose për t iu përgjigjur përhapjes së tyre. Grupi i Lartë i Mbrojtjes mbi Përhapjen e Armëve (GMPA) është organi këshillimor i nivelit të lartë për Këshillin e Atlantikut të Veriut mbi përhapjen e ADM-ve dhe sistemeve të tyre të shpërndarjes. Në të mblidhen ekspertë dhe zyrtarë me përgjegjësi në këtë fushë, nën kryesinë e bashkuar të vendeve amerikanoveriore dhe atyre evropiane. GMPA-ja shqyrton aftësitë ushtarake që nevojiten për të shkurajuar përhapjen e ADM-ve, për të parandaluar kërcënimet dhe përdorimin e këtyre armëve dhe për të mbrojtur popullsinë, territorin dhe forcat e NATO-s. (GONL) është një organ këshillimor që bashkon ekspertë qeveritarë nën kryesinë e Zëvendëssekretarit të Përgjithshëm për të formuluar këshilla në lidhje me kontrollin e armëve konvencionale, që mund t u paraqiten Ministrave të Jashtëm dhe atyre të Mbrojtjes. Ai gjithashtu mblidhet në nivel këshilltarësh politikë të delegacioneve të vendeve anëtare pranë NATO-s. është një organ kryesor në NATO për vendimet që kanë të bëjnë me zbatimin dhe verifikimin e veprimtarive të kontrollit të armëve konvencionale. Mblidhet në një numër nivelesh të ndryshme dhe në formate të ndryshme të grupeve të punës, të grupeve të ekspertëve dhe të mbledhjeve të punës kërkimore., e krijuar në Shtabin e NATO-s, në maj të vitit 2000, ka për detyrë të forcojë mirëkuptimin për çështje të ADMve, të vlerësojë rreziqet, të përmirësojë gatishmërinë e forcave ushtarake për të vepruar në mjedise të ADM-ve dhe të përballojë rreziqet e ADM-ve. e Lehta dhe, organizojnë forume për shkëmbimin e 317

319 informacionit dhe të mendimeve midis vendeve të NATO-s dhe atyre partnere. Ato shqyrtojnë si mund të ushtrohen kontrolle dhe të ndërmerren objektiva të përbashkët në secilën prej këtyre fushave. 318

320 KAPITULLI 38 PLANËZIMI I ÇËSHTJEVE CIVILE NË SITUATA TË JASHTËZAKONSHME Planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme ka qenë për një kohë të gjatë një nga veprimtaritë tipike të NATO-s. Roli i tij kryesor është të sigurojë mbështetje civile për operacionet ushtarake dhe për autoritetet kombëtare gjatë situatave të jashtëzakonshme, sidomos në mbrojtje të popullsisë civile. Pas goditjeve terroriste ndaj Shteteve të Bashkuara, një pjesë e madhe e përpjekjeve të mbrojtjes civile të NATO-s, janë përqendruar në mbështetjen e vendeve anëtare dhe partnere për mbrojtjen e popullsive të tyre nga pasojat e mundshme të sulmeve me agjentë kimikë, biologjikë dhe bërthamorë. Në kuadrin e mbështetjes për planëzimin ushtarak dhe të operacioneve, veprimtaritë për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, ndihmojnë për të përpunuar bashkërisht plane dhe procedura të efektshme dhe për sigurimin e mjeteve të nevojshme, të përshtatshme. Këtu mund të përfshihen anijet tregtare, aviacioni civil, trenat dhe rrjeti hekurudhor, qendrat mjekësore, ndërlidhja, aftësitë dhe mjetet në përgjigje të fatkeqësive dhe burime të tjera civile. Megjithatë, karakteristikat e veprimtarive të NATO-s për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme kanë ndryshuar ndjeshëm pas përfundimit të Luftës së Ftohtë. Vëmendja kryesore nuk është më e përqendruar në administrimin e burimeve civile dhe të mbrojtjes së popullsisë, në kuadrin e një lufte në shkallë të gjerë, por tashmë ajo është e orientuar drejt sigurimit të mbështetjes së operacioneve ushtarake kundërvepruese ndaj krizave dhe përballimit të pasojave të fatkeqësive natyrore dhe sulmeve terroriste. Një tipar tjetër i veprimtarive të NATO-s për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, është bashkëpunimi i gjerë me vendet partnere në kuadrin e programit të Partneritetit për Paqe dhe të Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik, të Këshillit NATO-Rusi, të Komisionit NATO-Ukrainë, të Dialogut Mesdhetar dhe, kohët e fundit, edhe të Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit. Planëzimi i çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme përbën tashmë pjesën më të madhe me natyrë jo ushtarake të veprimtarive të Partneritetit për Paqe dhe përfshin këshillime e diskutime të rregullta ndërmjet gjithë vendeve anëtare e partnere, si dhe operacione e stërvitje të përbashkëta. Një rol të madh në të ka luajtur Qendra Euro-Atlantike për Bashkërendimin e Masave ndaj Fatkeqësive, e krijuar në Shtabin e NATO-s në Bruksel. 319

321 Si rrjedhojë e këtij organizimi, vendet e NATO-s dhe ato partnere kanë qenë në gjendje të sigurojnë ndihmesë të bashkërenduar ndaj Ukrainës, Republikës së Çekisë dhe Shteteve të Bashkuara, menjëherë pas përmbytjeve të mëdha, ndaj Greqisë, Turqisë dhe Pakistanit, në rastet e tërmeteve të forta, ndaj Portugalisë, në rastin e zjarreve masive në pyje dhe ndaj Ballkanit, ku nevoja e ngutshme për ndihma humanitare ishte e pashmangshme si rrjedhojë e konflikteve dhe luftrave rajonale. Aftësitë e NATO-s për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme kanë qenë të vlefshme edhe për ndihmën ndaj vendeve anëtare për administrimin e pasojave gjatë trajtimit të rasteve tepër të veçanta, siç ishin rreziqet e mundshme ndaj Turqisë, në kontekstin e konfliktit në Irak në pranverë të vitit 2003, si dhe gjatë përgatitjes dhe zhvillimit të Lojrave Olimpike Verore të vitit 2004, në Greqi. Një numër i madh organizatash ndërkombëtare bashkëpunojnë me NATO-n në fushën e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme. Këtu hyjnë Bashkimi Evropian, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Bërthamore, Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq, Federata Ndërkombëtare e Kryqit të Kuq dhe e Shoqatave të Gjysmëhënës së Kuqe, Zyra e KB-së për Bashkërendimin e Çështjeve Humanitare, Organizata për Ndalimin e Armëve Kimike dhe Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë. Veprimtaritë e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, në kuadrin e KPEA-së dhe programit të Partneritetit për Paqe, përfshijnë seminare, mbledhje pune kërkimore, stërvitje, kurse përgatitore dhe shkëmbim informacioni me pjesëmarrjen e personelit civil dhe atij ushtarak, të niveleve të ndryshme të qeverisjes lokale, rajonale e kombëtare, si dhe të organizatave jo qeveritare. E përbashkëta e shumë prej këtyre veprimtarive është vëmendja e madhe që i kushtohet përgatitjes për të mbrojtur popullsinë civile në raste të situatave të jashtëzakonshme, si pasojë e fatkeqësive ose sulmeve terroriste. Kësaj forme veprimtarie shpesh u referohen edhe si administrim i pasojave. Bashkëpunimi me Zyrën e KB-së për Bashkërendimin e Çështjeve Humanitare në kuadrin e projektit të saj mbi Përdorimin e Mjeteve të Mbrojtjes Civile dhe Ushtarake për Ndihmë në Raste Fatkeqësish, luan një rol të rëndësishëm në shumë prej këtyre veprimtarive. Në mbështetje të një propozimi të Rusisë, në nëntor 1997, që synonte forma më konkrete bashkëpunimi në fushën e ndihmave në raste fatkeqësish, më 1998, u krijua një Organizëm Euro-Atlantik për Kundërveprimin ndaj Fatkeqësive. Ai përmblidhte një Qendër Euro-Atlantike të Bashkërendimit 320

322 të Masave ndaj Fatkeqësive (QEABMF) dhe një Njësi Euro-Atlantike Kundërvepruese ndaj Fatkeqësive (NJEAKF). Që prej asaj kohe, QEABMFja ka luajtur një rol të rëndësishëm në një varg operacionesh humanitare dhe ka dhënë një ndihmë mjaft të vlefshme ndaj vendeve në përmirësimin e përgatitjes së tyre për ngjarje dhe kriza të veçanta. Menjëherë pas përurimit të saj, ajo luajti një rol të rëndësishëm në konfliktin e Kosovës të vitit 1999, duke bashkërenduar ndihmën e KPEA-së, në mbështetje të operacioneve humanitare në Shqipëri, të drejtuara nga Zyra e Komisionit të Lartë të KB-së për Refugjatët. Më pas QEABMF-ja u përfshi në mbikëqyrjen e situatës humanitare në Kosovë dhe përreth saj. Në prill 1999, ndërmori veprime të mëtejshme për të bashkërenduar ndihmën humanitare me qëllim që të lehtësonte vuajtjet e të shpërngulurve kosovarë. NJEAKF-ja është një bashkim mbi baza vullnetare i njësive kombëtare dhe atyre shumëkombëshe civile ose ushtarake nga vendet e KPEA-së. Përbërja përcaktohet në përputhje me kërkesat e bëra në kohën kur duhet ndërhyrja e njësisë. Në përbërje të saj mund të përfshihen njësi të kërkimit dhe shpëtimit, njësi mjekësore dhe shërbime të tjera transporti, logjistike dhe ndërlidhjeje. QEABMF-ja mban një inventar sekret të aftësive kombëtare për t i dhënë mundësinë NATO-s dhe vendeve partnere që, mbi baza vullnetare, të regjistrojnë mjetet që do të vinin në dispozicion ndaj një vendi të dëmtuar. Ky inventar është përdorur në mënyrë të frytshme në një numër rastesh, ku ndër më të fundit mund të përmendet ai në mbështetje të Greqisë gjatë Lojrave Olimpike të vitit Procedurat për përqendrimin e NJEAKF-së janë praktikuar në një numër stërvitjesh shumëkombëshe, me një pjesëmarrje të gjerë ndërkombëtare. Këto stërvitje shërbejnë gjithashtu për të përmirësuar ndërveprimin ndërmjet njësive kombëtare të ndihmës së parë si dhe për bashkëpunimin civilo-ushtarak. Në skenarët e këtyre stërvitjeve janë përfshirë situata të përngjasuara të përmbytjeve në Ukrainën Perëndimore, të zjarreve masive në Kroaci, të pasojave të shpërthimit të një bombe radioaktive ndotëse pranë një stadiumi futbolli në Rumani, të një sulmi ndaj një uzine kimike në Rusi dhe të ndërhyrjes së zjarrfikësve për kërkimin dhe shpëtimin në një rast zjarri në Uzbekistan. Bashkëpunimi NATO-Rusi për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme e ka fillesën në dhjetor të vitit 1991, kur Këshilli i Atlantikut të Veriut i vuri detyrë Komitetit të Lartë të Planëzimit të Masave Civile të Gjendjes së Jashtëzakonshme të NATO-s që të ndihmonte në bashkëveprimin e transportimit të ndihmës humanitare për në Bashkimin Sovjetik të atëhershëm. Më 20 mars të vitit 1996, u nënshkrua një Memorandum i Mirëkuptimit (MIM) dhe, me nënshkrimin e Aktit Themelues mbi Marrëdhëniet e Ndërsjella, 321

323 Bashkëpunimin dhe Sigurinë midis NATO-s dhe Federatës Ruse, më 1997, u ngrit një Grup Ekspertësh për Përgatitjen Civile në Situata të Jashtëzakonshme dhe Ndihmën në Raste Fatkeqësish për të mbikëqyrur zbatimin e MIM-it. Që prej asaj kohe, bashkëpunimi me Rusinë në fushën e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme ka ardhur duke u përmirësuar dukshëm. Në kuadrin e Këshillit NATO-Rusi, vendet anëtare të NATO-s dhe Rusia, tashmë zbatojnë programe të shumta veprimtarish bashkëpunuese, përfshirë punën për rritjen e aftësive kundërvepruese të shpejta dhe për stërvitje të përbashkëta. Bashkëpunimi NATO-Ukrainë Një bashkëpunim i gjerë për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme ekziston midis NATO-s dhe Ukrainës. Ai ka filluar më 1995, kur Drejtoria e Planëzimit të Çështjeve Civile për Situata të Jashtëzakonshme, bashkërendoi ndihmën e dhënë nga vende të NATO-s dhe vende partnere pas shirave të rrëmbyer dhe përmbytjeve nga lumenjtë Ouda dhe Don në Ukrainën Lindore. Bashkëpunimi në këtë fushë është një përbërës i rëndësishëm i Kartës NATO-Ukrainë, të nënshkruar në korrik Kjo u pasua me nënshkrimin e një memorandumi të mirëkuptimit, më 16 dhjetor 1997, midis NATO-s dhe Ministrisë së Ukrainës për Situatat e Jashtëzakonshme dhe Mbrojtjen e Popullsisë nga Pasojat e Fatkeqësisë së Çernobilit, duke u përqendruar në fusha ku bashkëpunimi praktik është i mundshëm dhe i zbatueshëm, si dhe në ekspertizë dhe pajisje të posaçme. Nga kjo marrëveshje janë zbatuar shumë veprimtari praktike, përfshirë një projekt paraprak për parandalimin e përmbytjeve në rajonin e Karpateve dhe një stërvitje fushore në shkallë të gjerë të QEABMFsë në Ukrainë. Ukraina vazhdon të marrë pjesë gjallërisht në veprimtaritë e NATO-s për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme dhe të tjera stërvitje janë planëzuar për të ardhmen. Përfaqësues nga vendet e Dialogut Mesdhetar kanë marrë pjesë në një varg veprimtarish të planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, përfshirë kurset për bashkëpunimin civilo-ushtarak (BACIU) në Shkollën e NATO-s në Oberamergau dhe veprimtari të organizuara nga komisionet dhe komitetet e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme. Në Greqi dhe në Turqi janë zhvilluar seminare të paracaktuara për të lehtësuar shkëmbimin e informacionit dhe të përvojës në fusha të ndryshme dhe për zgjerimin e lidhjeve ndërmjet ekspertëve të planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme. Vëmendja kryesore në to është 322

324 përqendruar përkatësisht në uljen e dëmtimeve të fatkeqësive natyrore dhe në kërkim-shpëtimin në situata fatkeqësish. Tema të tjera të trajtuara në to përfshijnë bashkëpunimin rajonal dhe rolin e organizatave jo qeveritare në situata fatkeqësish. Në kuadrin e përmirësimit të Dialogut Mesdhetar, këto lidhje janë forcuar më tej, duke parashikuar një pjesëmarrje më të gjerë nga vendet e Dialogut Mesdhetar në veprimtaritë për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme. Për të siguruar lidhjen logjike dhe frytshmërinë e veprimtarive në fushën e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, për të lehtësuar përdorimin e aftësive dhe mjeteve të nevojshme të NATO-s, që mund të kërkohen në rastet e mbështetjes së autoriteteve kombëtare për përballimin e situatave të jashtëzakonshme civile, janë vendosur lidhje të forta midis autoriteteve ushtarake të NATO-s dhe strukturave civile të planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme. Ndihma mund të përfshijë vënien në dispozicion të shërbimeve të sigurimit të logjistikës, transportit, ruajtjes, ndërlidhjes, informacionit ose të formave të tjera. Nga ana tjetër, një nga rolet e strukturave të gjendjes së jashtëzakonshme civile në kuadrin e NATO-s, të përmendura më lart, është të sigurojë mbështetje për operacionet ushtarake kur kërkohet një gjë e tillë. Në këto rrethana, ekspertiza në lidhje me fusha teknike civile mund të sigurohet nga komisionet dhe komitetet e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme, të përshkruara më poshtë, për fusha të tilla si ndërlidhja, transporti, çështjet mjekësore, ushqimi dhe bujqësia, mbrojtja e popullsisë civile dhe parapërgatitja industriale. Jashtëzakonshme (KLPMC) Përgjegjësinë për afrimin e politikave të NATO-s në sferën e planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme dhe të masave për zbatimin e tyre, e ka Komiteti i Lartë i Planëzimit të Masave Civile të Gjendjes së Jashtëzakonshme (KLPMC). Ai mblidhet të paktën dy herë në vit, në sesion plenar dhe çdo dy javë në sesion të përhershëm. KLPMC-ja raporton në Këshillin e Atlantikut të Veriut. Në punën e tij Komiteti mbështetet nga përfaqësuesit e ministrive të brendshme ose të agjencive të administrimit të situatave të 323

325 jashtëzakonshme, në përbërje të personelit të një numri delegacionesh të vendeve pranë Shtabit të NATO-s. Në mbledhjet e sesionit plenar vendet përfaqësohen me kryetarët e organeve shtetërore të planëzimit të çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme prej kryeqyteteve të tyre përkatëse. Mbledhjet e KLPMC-së kryesohen nga Ndihmëssekretari i Përgjithshëm i Degës së Operacioneve të Shtabit Ndërkombëtar. situata të jashtëzakonshme Nën drejtimin e KLPMC-së, një numër komisionesh dhe komitetesh të planëzimit të çështjeve teknike, bashkojnë ekspertë të qeverisë e të industrisë dhe përfaqësues ushtarakë nga vende të ndryshme, për të bashkërenduar planëzimin në fushat përkatëse të veprimtarisë civile. Këtu hyjnë transporti i brendshëm tokësor, transporti detar, aviacioni civil, ushqimi dhe bujqësia, prodhimi industrial dhe furnizimi, posta dhe telekomunikacionet, çështjet mjekësore dhe mbrojtja civile. Aktualisht janë tetë komitete dhe komisione të tilla dhe konkretisht, Komisioni i Planëzimit për Transportin Oqeanik, Komisioni i Planëzimit për Transportin e Brendshëm Tokësor, Komiteti i Planëzimit të Aviacionit Civil, Komiteti i Planëzimit të Ushqimit dhe Bujqësisë, Komiteti i Planifikimit Industrial, Komiteti i Planëzimit të Ndërlidhjes Civile, Komiteti i Përbashkët Mjekësor dhe Komiteti i Mbrojtjes Civile. Këto organe mblidhen rregullisht dhe sigurojnë lidhjen e fuqishme ndërmjet politikës së NATO-s për planëzimin e çështjeve civile në situata të jashtëzakonshme dhe mjeteve të zbatimit të tyre. Ato mbështeten në punën e tyre nga grupe pune më të vogla e më të zhdërvjellëta dhe komitete teknike më të specializuara. Fatkeqësive (QEABMF) QEABMF-ja bashkërendon veprimet ndaj fatkeqësive në kuadrin e KPEAsë dhe vepron si një pikë ndërlidhëse për shkëmbimin e informacionit ndërmjet vendeve të KPEA-së. Në gjithë punën e saj ajo është e lidhur ngushtë me organizatat simotra të Kombeve të Bashkuara dhe me organizata të tjera ndërkombëtare, të cilat luajnë një rol udhëheqës për zgjidhjen e problemeve të situatave të fatkeqësive. Një oficer ndërlidhës i përhershëm nga Zyra e KBsë për Bashkërendimin e Çështjeve Humanitare është vendosur pranë kësaj Qendre. Qendra ka përpunuar procedura operative standarde që ndihmojnë dhe mundësojnë përgjigje të shpejta në raste situatash të jashtëzakonshme dhe nxit 324

326 vendet pjesëmarrëse për të bërë parapërgatitje dypalëshe dhe shumëpalëshe për çështje të tilla, si procedurat e vizave, kërkesat për kalimin e kufirit, procedurat e kontratave të përkohshme dhe zhdoganimeve, të cilat mund të vonojnë mbërritjen e ndihmave në vendndodhjet e fatkeqësive. QEABMF-ja organizon rregullisht stërvitje të mëdha për situata të jashtëzakonshme në vende të ndryshme pjesëmarrëse për të praktikuar procedurat, për të siguruar përgatitjen e pjesëmarrësve në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, për të rritur shprehitë e ndërveprimit e të aftësive dhe për të shfrytëzuar përvojën dhe mësimet e nxjerra për operacionet në të ardhmen. 325

327

328 KAPITULLI 39 SISTEMET E INFORMACIONIT DHE TË NDËRLIDHJES Çështjet e këshillimit, të komandimit dhe të drejtimit brenda NATO-s, njihen me emërtimin C3 (Consultation, Command and Control Këshillim, Komandim dhe Drejtim KKD ). Objektivat e bashkëpunimit në këtë fushë janë që NATO të sigurojë në një shkallë të gjerë aftësi dhe mjete me kosto të pranueshme, të ndërveprueshme dhe të sigurta për të ruajtur këshillimin, komandimin dhe drejtimin në një nivel të lartë politik për forcat e armatosura. Një numër sistemesh informacioni dhe ndërlidhjeje (SIN) ndërveprojnë me rrjetet kombëtare të lëvizshme dhe të palëvizshme, me qëllim që të mbulojnë gjithë zonën e NATO-s, duke mundësuar lidhjen e Shtabit të NATO-s në Bruksel, të të gjitha shtabeve të Strukturës së Integruar të Komandës Ushtarake, kryeqyteteve dhe komandave ushtarake të vendeve të ndryshme. Sistemet mundësojnë gjithashtu lidhje të sekretuara për të lehtësuar këshillimet edhe me vendet partnere të NATO-s. (OKKDN) është krijuar më 1996 për të siguruar aftësitë e nevojshme për KKD-në e NATO-s në tërësi, nëpërmjet shfrytëzimit të burimeve kombëtare dhe atyre shumëkombëshe për përdorim të përbashkët. Organizata realizon ndërthurjen e veprimtarive të punës në fushën e planëzimit, të shkencës, të zhvillimit dhe të blerjeve të SIN-ve të NATO-s. Këto bëhen me qëllim që të përmirësohet aftësia e Aleancës për të kryer detyrat e reja në administrimin e krizave si dhe për ruajtjen e aftësive të mbrojtjes së përbashkët. Organizata përbëhet nga Komisioni i KKD-së të NATO-s (KKKDN), i cili vepron si një këshill i drejtuesve të OKKDN-së, Grupi i Përfaqësuesve Kombëtarë të KKD-së, i cili vepron si KKKDN në sesion të përhershëm, një Agjenci e KKD-së të NATO-s (AKKDN) dhe një Agjenci e Shërbimeve të SIN-ve të NATO-s (ASHSN). KKKDN-ja është organi më i lartë shumëkombësh që vepron në emër të Këshillit të Atlantikut të Veriut dhe Komitetit të Planëzimit të Mbrojtjes dhe përgjigjet para tyre për dhënien e këshillave për të gjitha çështjet e politikave të KKD-së, përfshirë ndërveprimin midis sistemeve të NATO-s dhe të atyre kombëtare të KKD-së dhe për të këshilluar Konferencën e Drejtorëve të 327

329 Armatimeve Kombëtare mbi programet e bashkëpunimit të KKD-së. Komisioni mbikëqyr punën e AKKDN-së dhe të ASHSN-së. KKKDN-ja përbëhet nga përfaqësues të lartë shtetërorë prej kryeqyteteve, përfaqësues të Komitetit Ushtarak dhe Komandave Strategjike, si dhe të komiteteve të NATO-s të interesuara për KKD-në, Administratori i Përgjithshëm i Agjencisë së KKD-së të NATO-s dhe nga Drejtori i ASHSN-së. Kryesohet nga Zëvendëssekretari i Përgjithshëm i NATO-s dhe ka një Kryetar të Përhershëm (Ndihmëssekretarin e Përgjithshëm për Investimet e Mbrojtjes) dhe dy bashkënënkryetarë (Drejtorin e Sekretariatit të KKD-së të Shtabit të NATO-s dhe një bashkënënkryetar të zgjedhur nga përfaqësuesit kombëtarë). KKKDN-ja mbështetet nga një strukturë vartëse shumëkombëshe, e përbërë nga tetë nënkomitete (Konceptet dhe Kërkesat për KKD-në e Përbashkët, Ndërveprimi, Kontrolli i Frekuencave, Sistemet e Informacionit, Sistemet e Sigurisë së Informacionit, Rrjeti i Ndërlidhjes, Identifikimi dhe Avio/ Anijedrejtimi). Secili prej tyre ka nënstrukturën e vet. Organizata mbështetet nga Sekretariati i KKD-së të Shtabit të NATO-s (SKKDSHN), i cili bashkërendon lidhjen e elementeve të KKD-së, si për Shtabin Ndërkombëtar ashtu dhe për Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar, në një shtab të vetëm të bashkuar. Detyra kryesore e SKKDSHN-së është të përpunojë politikat dhe udhëzimet kryesore për planëzimin, zbatimin, funksionimin dhe mirëmbajtjen e SIN-ve të NATO-s dhe të mbikëqyrë zbatimin e tyre. SKKDSHN-ja siguron mbështetje për Komisionin e KKD-së të NATO-s dhe nënstrukturat e tij. Ai siguron gjithashtu mbështetje për Këshillin e Atlantikut të Veriut, Komitetin Ushtarak, Konferencën e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare, Komisionin e Lartë të Burimeve dhe komitete të tjera që merren me çështje të KKD-së. SKKDSHN-ja është i organizuar në pesë sektorë: Sektori i Arkitekturës dhe Ndërveprimit, Sektori i Sistemeve dhe Shkëmbimit të Informacionit, Sektori për Sigurinë e Informacionit, Sektori i Drejtimit të Spektrit dhe Sektori i Rrjeteve të Ndërlidhjes, Identifikimit dhe Avio/Anijedrejtimit, si dhe një Zyrë e Planëzimit dhe Burimeve. Ai funksionon nën drejtimin e bashkërenduar të Ndihmëssekretarit të Përgjithshëm për Investimet e Mbrojtjes dhe Drejtorit të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar. Drejtori i SKKDSHN-së është Bashkënënkryetar i Komisionit të KKD-së të NATO-s. 328 Për informacion të mëtejshëm: NATO Headquarters C3 Staff (NHQC3S): zakonisht është i përbërë me pjesëtarë nga delegacionet ose përfaqësitë ushtarake të vendeve të NATO-s. Ai ndihmon Komisionin e KKD-së të NATO-s dhe vepron në emër të tij si KKKDN në sesion të përhershëm.

330 u formua si pjesë e strategjisë së NATO-s për të reformuar veprimtaritë e saj të KKD-së. Agjencia siguron planëzimin qendror, arkitekturën, integrimin e sistemeve, projektimin, teknikën në nivelin e sistemeve, sigurimin teknik dhe kontrollin e shmangies nga projekti fillestar për sistemet dhe instalimet e KKD-së të NATO-s. Agjencia kryen prokurime dhe zbaton projektet e caktuara dhe siguron këshillim dhe mbështetje teknike e shkencore ndaj Komandantëve Strategjikë dhe strukturave të tjera për çështje operative që lidhen me kërkimin, zbulimin, vrojtimin, përnjohjen, komandimin dhe drejtimin ajror (përfshirë mbrojtjen kundërraketë të teatrit të veprimeve luftarake, luftën elektronike dhe vrojtimin, paralajmërimin e hershëm dhe drejtimin ajror) dhe të SIN-ve. AKKDN-ja është vendosur në Bruksel, Belgjikë, por vepron nga dy vendndodhje, në Bruksel (Planëzim dhe Blerje) dhe në Hagë, Holandë (Mbështetje Shkencore). përgjigjet për sigurimin e kushteve të shkëmbimit të sekretuar të informacionit sipas kërkesave të shtruara për KKD-në e NATO-s, duke përdorur sisteme që planifikohen nga Komisioni i KKD-së të NATO-s (KKKDN). ASHSN-ja u formua në gusht të vitit 2004 mbi bazën e Agjencisë së mëparshme të Funksionimit dhe Mbështetjes të SIN-ve të NATO-s (AFMSNA). ASHSN-ja siguron mbështetje operative në formën e ruajtjes dhe të mirëmbajtjes së programeve dhe të pajisjeve kompjuterike, këshillave teknike, administrimit të shmangies nga projekti fillestar, përgatitjes së efektivit, instalimeve dhe shërbimeve të tyre shoqëruese. Këtu përfshihet edhe plotësimi i kushteve të sigurisë së SIN-ve që planifikohen për ASHSNën dhe përdoruesit e saj. Në bashkëpunim me organe të tjera të NATO-s, firma tregtare dhe agjenci kombëtare, ASHSN-së, i kërkohet të bëjë vlerësime për efektivitetin e kostos për shërbimet e SIN-ve, në përputhje me marrëveshjet që janë arritur me bashkësinë e përdoruesve dhe t i pasqyrojë ato në katalogun e shërbimeve. ASHSN-ja përbëhet nga një Shtab Qendror me vendndodhje në SHAPE, në Mons të Belgjikës, dhjetë sektorë të ASHSN-së, të cilët mbështesin shtabet e tyre bashkëpunuese, dy batalione ndërlidhjeje të lëvizshme të NATO-s dhe Shkolla e SIN-ve e NATO-s në Latina të Italisë. 329

331 Për informacion të mëtejshëm: NATO CIS Services Agency: Më tepër informacion mund të sigurohet edhe nga: NATO HQ C3 Staff NATO Headquarters 1110 Brussels Belgium Tel: Fax: NC3A Brussels (HQ, Planning & Acquisition) Z Building NATO Headquarters 1110 Brussels Belgium Tel: Fax: NC3A The Hague (Scientific & Technical matters) P.O. Box 174 Oude Waalsdorperweg CD The Hague The Netherlands Tel: Fax: të NATO-s (SHASI) është pjesë e Degës Administruese Zbatuese. Megjithëse administrativisht ai është një organizëm i Shtabit Ndërkombëtar, SHASI është i plotësuar me personel si nga Shtabi Ndërkombëtar, ashtu dhe nga Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar. Ai realizon sigurimin e sistemeve të informacionit për Këshillin e Atlantikut të Veriut, Komitetin e Planëzimit të Mbrojtjes dhe Komitetin Ushtarak, si dhe për komitetet vartëse dhe shtabet mbështetëse. Veç këtyre, SHASI siguron projekte sistemesh, shërbimin e sigurimit teknik dhe të riparimeve në Shtabin Ndërkombëtar dhe në Agjencinë e NATO-s për Standardizimin. Ai siguron mbështetje për detyra të tilla, si administrimi i krizave, shërbimet e regjistrimit dhe të kontrollit të dokumentacionit, sistemet e administrimit të informacionit për personelin e financën dhe planëzimi i forcave. Ai mban përgjegjësinë për funksionimin e qendrorizuar të pajisjeve kompjuterike të Shtabit të NATO-s dhe për zhvillimin dhe mirëmbajtjen e programeve të kompjuterave për përdorues të veçantë, duke siguruar përgatitje dhe mbështetje për përdoruesit, duke mirëmbajtur sistemet e informacionit të Shtabit të NATO-s dhe duke këshilluar zyrtarët e shtabit për çështje të sistemeve të informacionit. 330

332 KAPITULLI 40 EDUKIMI DHE STËRVITJA Megjithëse çdo vend anëtar i NATO-s mban përgjegjësi në rrafshin kombëtar për edukimin dhe stërvitjen e forcave të veta ushtarake, për programet dhe kurset, këto plotësohen në shkallë ndërkombëtare edhe nga një numër kolegjesh e shkollash të krijuara nga Këshilli i Atlantikut të Veriut, Komiteti Ushtarak dhe Komandat Strategjike. Stërvitja dhe edukimi luajnë gjithashtu një rol të rëndësishëm në kuadrin e Programit të Partneritetit për Paqe (PpP). Përveç pjesëmarrjes së vendeve partnere dhe të Dialogut Mesdhetar në institucionet e edukimit dhe të stërvitjes së NATO-s, që përshkruhen më poshtë dhe që janë pjesë përbërëse e strukturave të NATO-s, Aleanca ka krijuar edhe një rrjet të gjerë të Qendrave të Stërvitjeve të PpP-së, të njohura zyrtarisht dhe që ndodhen në vende të ndryshme anëtare dhe partnere të NATO-s. Aktualisht janë 11 qendra të tilla, me vendvendosje në Austri, Finlandë, Greqi, Rumani, Sllovaki, Slloveni, Suedi, Shtetet e Bashkuara, Turqi, Ukrainë dhe Zvicër. Edukimi dhe stërvitja janë gjithashtu pjesë përbërëse të përfshira nën kujdestarinë e Komandës së Forcave Aleate për Transformimin (KFAT), e krijuar në vitin 2003, në vazhdën e transformimit të strukturës së komandës së NATO-s. Qendrat kryesore që NATO i përdor për stërvitjen dhe edukimin e drejtuesve dhe ekspertëve nga vendet anëtare dhe partnere, janë Kolegji i Mbrojtjes i NATO-s, Shkolla e NATO-s në Oberamergau dhe Shkolla e Sistemeve të Informacionit dhe Ndërlidhjes (SIN) e NATO-s. NATO ka gjithashtu një numër qendrash të tjera edukimi, si Grupi i NATO-s për Stërvitjen, Qendra e Stërvitjes e NATO-s për Operacionet Detare të Pengimit, Qendrat e Përkryerjes, Programi i Përbashkët i Përparuar i të Mësuarit në Largësi dhe i Përngjasimit Luftarak dhe Rrjetet e Edukimit të NATO-s në kuadrin e PpP-së. Kolegji i Mbrojtjes i NATO-s Misioni i Kolegjit të Mbrojtjes së NATO-s (KMN) është të ndihmojë në efektivitetin dhe kohezionin e Aleancës nëpërmjet përmirësimit të rolit të saj si një qendër e madhe e edukimit, studimit dhe kërkimit shkencor për çështjet e 331

333 sigurisë transatlantike. Çdo vit, aty zhvillohen kurse dhe seminare për çështje që lidhen me gjendjen e sigurisë Euro-Atlantike, me një pjesëmarrje të larmishme të oficerëve madhorë të forcave të armatosura, të zyrtarëve qeveritarë, të akademikëve dhe parlamentarëve. Përveç pjesëmarrjes së vendeve të NATO-s, të gjitha veprimtaritë e Kolegjit janë të hapura njëmendësisht për pjesëmarrësit nga vendet e Partneritetit për Paqe (PpP) dhe të Dialogut Mesdhetar dhe, mundet gjithashtu që të përfshijnë një pjesëmarrje edhe nga vende të tjera të rajonit të Lindjes së Mesme dhe më gjerë, në kuadrin e Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit. Kolegji i Mbrojtjes i NATO-s u formua në Paris më 1951 dhe u zhvendos në Romë më Ai drejtohet nga Komiteti Ushtarak, i cili emëron komandantin e Kolegjit për një periudhë trevjeçare. Komandanti është një ushtarak me gradë, të paktën gjenerallejtënant ose të barasvlefshme me të. Ai mbështetet nga një dekan civil dhe një drejtor ushtarak për administrimin që caktohet nga vendi mikpritës. Kryetari i Komitetit Ushtarak kryeson Këshillin Drejtues Akademik të Kolegjit. Fakulteti i Kolegjit përbëhet nga oficerë dhe zyrtarë civilë, zakonisht prej ministrive të jashtme dhe atyre të mbrojtjes të vendeve anëtare. Në përgjigje të orientimeve themelore të Këshillit të Atlantikut të Veriut dhe Komitetit Ushtarak, të nxjerra për Kolegjin në vitin 2002, Kolegji i përqendron përpjekjet e tij në tri fusha të rëndësishme, të edukimit, zgjerimit të programit dhe kërkimit shkencor. Veprimtaritë e edukimit dhe ato të kërkimit shkencor të Kolegjit bashkërendohen me Komandën e Forcave Aleate për Transformimin (KFAT), e cila përfaqësohet në nivelin e lartë përkatës në Këshillin Drejtues Akademik të KMN-së, me qëllim që të ndihmojë më mirë në plotësimin e objektivave të NATO-s për edukimin dhe kërkimin shkencor. Në kuadrin e programeve të edukimit, Kolegji organizon kurse të nivelit strategjik mbi çështje politiko-ushtarake, të paracaktuara për përgatitjen e kuadrove të përzgjedhur, që do të shërbejnë në NATO ose në detyra që lidhen me NATO-n. Veprimtaria kryesore edukuese e Kolegjit është Kursi i Nivelit të Lartë. Ai ndiqet nga 90 pjesëmarrës të përzgjedhur nga qeveritë përkatëse mbi një kuotë të përcaktuar në shkallë kombëtare. Pjesëmarrësit janë oficerë me gradën e kolonelit a të nënkolonelit ose zyrtarë civilë me status të barasvlershëm nga organizmat qeveritarë përkatës ose institucionet e tjera shtetërore. Pjesa më e madhe e pjesëmarrësve të kursit emërohen në funksione shtabi pranë komandave të NATO-s ose në detyra të përafërta me ato të NATO-s nëpër vendet e tyre. Që prej vitit 2002, në programin e kursit janë bërë ndryshime, duke e kthyer atë në një forum të nivelit strategjik me kërkesa më të mëdha akademike si për mendimin kritik, ashtu edhe për analizën e situatave. Çdo ditë mbahen ligjërata nga akademikë, politikanë, ushtarakë dhe nëpunës të administratës shtetërore të niveleve të larta. Rëndësi e dorës së 332

334 parë i kushtohet arritjes së konsensusit ndërmjet pjesëmarrësve të kursit gjatë punës përgatitore dhe diskutimeve, gjë që pasqyron vlerën e madhe që ka parimi i konsensusit në të gjitha strukturat e NATO-s. Disa pjesë të Kursit të Nivelit të Lartë trajtohen si kurse të shkurtra. Në to mundësohet edhe bashkëpjesëmarrja e oficerëve dhe zyrtarëve të përzgjedhur nga Shtabi i NATO-s dhe komandat strategjike për të ndjekur Kursin e Nivelit të Lartë njëjavor për studimin e një teme të veçantë strategjike. Më 1991, Kolegji organizoi një kurs dyjavor për oficerë dhe zyrtarë civilë të nivelit të lartë nga vendet anëtare të Konferencës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë, tani Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE). Pas një viti, ky kurs u përfshi brenda kuadrit të Kursit të Nivelit të Lartë, si një Kurs i PpP/OSBE-së. Si pjesë përbërëse e programit të NATO-s për PpP-në, ky kurs dyjavor, synon të realizojë një perceptim të përbashkët për rajonin Euro-Atlantik ndërmjet pjesëmarrësve të rregullt të kolegjit në Kursin e Lartë dhe përfaqësuesve nga vendet e PpP/OSBE-së dhe të Dialogut Mesdhetar. Dy Kurse për Gjeneralë, Admiralë dhe Ambasadorë, organizohen dy herë në vit, në pranverë dhe në vjeshtë. Ato synojnë të ndihmojnë forcimin e stabilitetit rajonal nëpërmjet nxitjes së dialogut, mirëkuptimit dhe mirëbesimit. Si pjesë e programit të zgjeruar, çdo vit organizohet Konferenca e Komandantëve. Në të mblidhen komandantët e kolegjeve të larta të mbrojtjes kombëtare të vendeve të NATO-s, të PpP-së dhe të Dialogut Mesdhetar për të shkëmbyer pikëpamje mbi filozofitë shkencore dhe metodat e edukimit. Kolegji gjithashtu merr pjesë si anëtar me të drejta të plota në Konsorciumin e Akademive të Mbrojtjes dhe Instituteve të Studimeve për Sigurinë, një organ edukativ bashkëpunues jashtë NATO-s. Me këtë cilësim, Kolegji shërben si një pikë qendrore e lidhjeve të NATO-s me konsorciumin. Në shkurt të çdo viti, kolegji organizon një kurs ndërkombëtar në Akademinë e Mbrojtjes Kombëtare të Ukrainës në Kiev. Kohët e fundit, Kolegji ka ofruar kurse nëpërmjet internetit në kuadrin e zgjerimit të veprimtarive të tij. Kolegji e ka përmirësuar ndjeshëm punën e tij në fushën e kërkimit shkencor dhe synon të pajisë zyrtarët e lartë të NATO-s me idetë e reja parashikuese, të zbërthyera nga akademikë, profesionistë dhe ekspertë të shquar gjatë referimeve të tyre në konferenca dhe mbledhje pune kërkimore për çështje madhore që e shqetësojnë Aleancën. Veç këtyre, Kolegji organizon çdo vit, një Seminar Ndërkombëtar Studimor për Sigurinë Euro-Atlantike, në bashkëpunim me një institucion akademik të njërit prej vendeve të PpP-së. Një Seminar i ngjashëm Ndërkombëtar Studimor mbahet çdo vit edhe me vendet e Dialogut Mesdhetar. 333

335 Gjithashtu, për çdo vit, Kolegji ofron bursa pasuniversitare për kërkimin shkencor në fushën e studimeve për sigurinë, për dy persona nga vendet e PpP-së dhe dy të tjerë nga vendet e Dialogut Mesdhetar. Këtë e bën për të mbështetur kërkimin shkencor të studiuesve të veçantë për tema studimore që lidhen me çështje të sigurisë Euro-Atlantike, Euro-Aziatike dhe Mesdhetare. Nëpërmjet veprimtarive të shoqatave kombëtare të të diplomuarve të Kolegjit dhe një seminari të përvitshëm, çdo shtator, me ish-studentët, Kolegji ripërtërin një frymë të lartë bashkëpunimi ndërmjet ish-studentëve, shumë prej të cilëve mbulojnë funksione të rëndësishme në strukturat e Aleancës. Për informacion të mëtejshëm: NATO Defense College Via Giorgio Pelosi Roma Italy Tel: (switchboard) Fax: Website: Shkolla e NATO-s, Oberamergau, Gjermani Shkolla e NATO-s në Oberamergau shërben si një qendër për edukimin dhe përgatitjen individuale të personelit ushtarak dhe civil të vendeve të Aleancës, të Partneritetit për Paqe (PpP), të Dialogut Mesdhetar dhe të vendeve të kontaktit. Misioni i saj është të sigurojë edukimin dhe stërvitjen në mbështetje të strategjisë, politikës, doktrinës dhe procedurave të sotme dhe të perspektivës së NATO-s. Kurset e saj pasqyrojnë zhvillimet operative bashkëkohore të Aleancës dhe përparësitë e Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate në Evropë (KIPFAEV) dhe të Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate për Transformimin (KIPFAT). Çdo vit zhvillohen një varg kursesh me tema të gjithfarllojshme. Megjithëse drejtimi kryesor është përgatitja individuale, kur është e nevojshme, shkolla mbështet gjithashtu të gjitha aspektet e përgatitjes së përbashkët, të stërvitjeve dhe të operacioneve. Edukimi dhe stërvitja përqendrohet në artin operativ të forcave gjitharmëshe të bashkuara, duke përdorur metoda edukimi, si kurse, seminare, mësime të përparuara në largësi, modelime dhe stërvitje me përngjasime të kushteve të luftës. Si pjesë e programit të zgjeruar, Ekipe të Lëvizshme Edukimi dhe Stërvitjeje, organizojnë dhe zhvillojnë kurse që ndihmojnë në proceset e transformimit, ndërveprimit dhe bashkëpunimit. Shkolla është nën drejtimin operativ të KFAT-it, por vepron si një qendër edukimi për të dyja Komandat Strategjike të NATO-s. Një Këshill Drejtues 334

336 siguron mbështetjen dhe udhëzimet e nevojshme. Gjermania dhe Shtetet e Bashkuara japin ndihmesë për pajisjet dhe sigurimin logjistik dhe sigurojnë më shumë se 60 përqind të personelit. Por Shkolla bazohet edhe në taksën shkollore të studentëve për të kompensuar shpenzimet operative, duke qenë në këtë mënyrë e vetëmbështetur. Shkolla e NATO-s e ka fillesën që në vitet e para të historisë së Aleancës, por statusin dhe emrin që ka sot e ka marrë në vitin Për shumë vite, vëmendja e saj kryesore ishte përqendruar në çështjet e mbrojtjes së përbashkët të Aleancës. Kohët e fundit, në vijim të rishikimit të Konceptit Strategjik të NATO-s më 1999, roli i Shkollës ka ndryshuar rrënjësisht. Në të përfshihen aktualisht, kurse, përgatitje stërvitore dhe seminare që mbështetin strategjinë e tashme dhe të ardhshme të NATO-s dhe politikat për sigurinë e përbashkët, përfshirë bashkëpunimin dhe dialogun me personelin civil dhe ushtarak të vendeve jashtë NATO-s. Veç këtyre, që prej fillimit të operacioneve të NATO-s në Ballkan, Shkolla ka siguruar mbështetje të tërthortë për operacionet e sotme ushtarake të NATO-s. Kurset organizohen në katër fusha kryesore operative të NATO-s: operacionet gjitharmëshe, parimet e drejtimit, planet dhe operacionet dhe armët e dëmtimt në masë. Trupi mësimor i shkollës përfshin personel nga vende të NATO-s, të përforcuar me ligjërues të ftuar nga komandat dhe shtabet e NATO-s, vendet e NATO-s dhe të PpP-së dhe nga organizatat jo qeveritare. Përpjekjet kryesore për të gjitha kurset janë përqendruar në zhvillimin e aftësive të oficerëve të shtabeve, si të NATO-s dhe të vendeve jashtë saj, për operacione gjitharmëshe të bashkuara, me qëllim që ata të jenë të përgatitur për të punuar së bashku më me frytshmëri. Gjatë viteve të fundit, numri i pjesëmarrësve jo ushtarakë në kurse është rritur shumë, ndërkohë që janë zgjeruar edhe lidhjet e shkollës me organizmat ndërkombëtarë. Pjesa që ka njohur më shumë zgjerim në programet e shkollës është ajo që mbështet PpP-në, Dialogun Mesdhetar dhe programet e Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit. Janë ndërmarrë përmirësime të mëtejshme të programeve të Shkollës së NATO-s për të pasqyruar mësimet e nxjerra prej operacioneve të drejtuara nga NATO në Ballkan e në Afganistan dhe për të përgatitur trupat që do të marrin pjesë në Forcën Kundërvepruese të NATO-s. Kohët e fundit, Shkolla ka drejtuar përgatitjen në mbështetje të Misionit të Zbatimit të Stërvitjes të NATO-s në Irak. Shkolla e NATO-s është gjithashtu në krye të punës për zhvillimin e programeve me karakter instruktiv për luftën kundër trafikut të qenieve njerëzore dhe për mbrojtjen kundër terrorizmit. Nëpërmjet programeve të edukimit dhe të stërvitjes, Shkolla ndihmon zhvillimin e aftësive operative për të sotmen dhe për të ardhmen. Në të gjitha 335

337 këto veprimtari, Shkolla e NATO-s është e përkushtuar në arritjen e përparësive të Aleancës, si dhe në mbështetjen dhe transformimin e aftësive ushtarake për vendet e NATO-s dhe ato partnere. Për informacion të mëtejshëm: NATO School Am Rainenbichl Oberammergau Germany Tel: (Student Administration) Fax: studentadmin@natoschool.nato.int Website: (SHSINN) Shkolla e Sistemeve të Informacionit dhe Ndërlidhjes (SIN) e NATO-s (SHSINN) siguron përgatitje të nivelit të përparuar për personelin civil dhe ushtarak në përdorimin dhe mirëmbajtjen e SIN-ve të NATO-s. Shkolla organizon gjithashtu kurse orientuese dhe përgatitjen për drejtimin e SIN-ve të NATO-s dhe, veç këtyre, ofron kurse orientuese të SIN-ve për vendet partnere. Fillimisht ajo është krijuar më Qysh prej asaj kohe Shkolla ka pësuar një varg shndërrimesh dhe prej vitit 1989 njihet me emrin e tanishëm. Në vitin 1994 u hapën kurse të reja në kuadrin e Partneritetit për Paqe. Që prej vitit 1995, me fillimin e përqendrimit të trupave të NATO-s në Bosnje dhe Hercegovinë, Shkolla ka organizuar dhe zhvilluar kurse që lidhen me detyrat operative të forcave të NATO-s. Aktualisht ajo ofron mbi 50 kurse me kohëzgjatje nga një deri në dhjetë javë dhe pret afërsisht 2700 studentë në vit. Shkolla është e ndarë në dy sektorë, Stërvitje dhe Mbështetje. Sektori i Stërvitjes në vetvete është i ndarë në një Seksion Përgjegjës për Rrjetin, për kurset që lidhen me sistemet e transmetimit, sistemet e komutuara dhe kontrollin e rrjetit, një Seksion Përgjegjës për Abonentët, që përgjigjet për kurset që lidhen me sistemet e informacionit të komandimit dhe drejtimit, programimin dhe drejtimin e projekteve të teknikës së programeve dhe një Seksion Përgjegjës të Sigurisë së Informacionit, që merret me kurset për funksionimin, mirëmbajtjen dhe riparimin e pajisjeve kriptografike. Sektori i Stërvitjes zhvillon gjithashtu edhe kurse orientuese dhe të SIN-ve për oficerët, kurse për administrimin e frekuencave dhe një kurs të sistemeve të SIN-ve 336

338 për vendet partnere. Sektori i Mbështetjes përgjigjet për sigurimin logjistik dhe administrativ të Sektorit të Stërvitjes. Komandanti i Shkollës është një oficer aktiv italian, me gradën e kolonelit ose të barasvlefshme me të. Një ixhinier përgjegjës për telekomunikacionet shërben si këshilltar i tij teknik. Zyra e Drejtimit të Stërvitjes së Shkollës është përgjegjëse për aspekte, të tilla si, përpunimin e shtrirjes vjetore të programeve të kurseve, të dokumentacionit të stërvitjes dhe mbajtjen e statistikave. Shkolla funksionon si një qendër edukimi dhe stërvitjeje për të dyja Komandat Strategjike të NATO-s. Ajo mbështetet administrativisht nga Shtabi i Komandës së Forcave Gjitharmëshe Aleate në Napoli dhe ka vartësi operative nga Agjencia e Shërbimeve të SIN-ve të NATO-s, në bashkëveprim të ngushtë me Komandën e Forcave Aleate për Transformimin. ASHSN-ja mbështetet në rolin e saj mbikëqyrës nga Grupi i Bashkuar i Planëzimit të Stërvitjes të SIN-ve të NATO-s. Komanda e Forcave Aleate për Transformimin përgjigjet kryesisht për bashkërendimin e programeve. Ajo ndihmohet edhe nga një Këshill Drejtues i SHSINN-së. Shkolla ka dhe mbështetjen e Ministrisë së Mbrojtjes Italiane nëpërmjet Brigadës së Stërvitjes të Forcave Ajrore të Italisë, në Latina, ku ndodhet dhe shkolla. Për informacion të mëtejshëm: NATO CIS School Borgo Piave Latina Italy Tel: Fax: Grupi i NATO-s për Stërvitjen (GNS) Qëllimi i përgjithshëm i Grupit të NATO-s për Stërvitjen është rritja e ndërveprimit ndërmjet forcave të Aleancës dhe me forcat e vendeve partnere, nëpërmjet përmirësimit të bashkëveprimit dhe standardizimit të stërvitjes vetmore dhe asaj të përbashkët. Duke qenë në vartësi të Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Aleate për Transformimin (KIPFAT), GNS-ja është pjesë e strukturës ushtarake të NATO-s dhe mban lidhje të ngushta me Agjencinë e NATO-s për Standardizimin (ANS). Nga ana tjetër, GNSja lehtëson shkëmbimin e informacionit ndërmjet vendeve të NATO-s, të Partneritetit për Paqe, të Dialogut Mesdhetar dhe autoriteteve ushtarake të NATO-s mbi aftësitë e stërvitjes në planin kombëtar. Ai shërben edhe si një forum për diskutimin dhe shkëmbimin e pikëpamjeve për çështjet e stërvitjes vetmore dhe asaj të përbashkët. 337

339 Nëpërmjet përcaktimit dhe nxitjes së përdorimit të projekteve të stërvitjes, që i shërbejnë bashkëveprimit dypalësh dhe shumëpalësh, GNS-ja i jep një shtysë përmirësimeve cilësore në drejtim të stërvitjes, si dhe të uljes së shpenzimeve e të numrit të efektivit, të standardizimit dhe të ndërveprimit. Ai gjithashtu përpunon procedura, dokumente dhe udhëzues, që shërbejnë edhe si forma orientuese për stërvitjet në vendet e NATO-s dhe ato partnere dhe përkrah përpjekjet e NATO-s për transformim, si për shembull, në zhvillimin e koncepteve të reja të stërvitjes dhe dokumenteve të drejtimit të Komandës së Forcave Aleate për Transformimin. Pjesëmarrja e vendeve të veçanta në projektet e stërvitjeve të përbashkëta bëhet për çdo rast më vete dhe nuk përsërit ose zëvendëson programet kombëtare të stërvitjes. GNS-ja nxit vende të veçanta për të marrë përsipër përgatitjen e projekteve të posaçme të stërvitjes në emër të Aleancës si organizatë ose në interes të kërkesave të përbashkëta të një grupi vendesh të NATO-s. Veprimtaritë e GNS-së janë zgjeruar duke përfshirë projekte të përbashkëta për vendet e Partneritetit për Paqe dhe të Dialogut Mesdhetar. Puna e tij kryhet me anë të pesë nëngrupeve (të Forcave Gjitharmëshe, Detare, Tokësore, Ajrore dhe të Financës) dhe grupeve vartëse të punës me specialistë, në të cilët përfaqësohen vendet e NATO-s dhe ato partnere. Veprimtaritë e GNS-së bashkërendohen nga Seksioni i GNS-së i Sektorit të Projektimit dhe Zhvillimit të Nëndegës së Edukimit dhe Stërvitjes Gjitharmëshe të Shtabit të KIPFAT-it, me vendndodhje në Norfolk të Virxhinias, në Shtetet e Bashkuara. 338 Për informacion të mëtejshëm: NATO Training Group Staff Element IMS Operations Division NATO Headquarters 1110 Brussels Belgium Tel: Fax: ntg@hq.nato.int Website: NTG Section Joint Education and Training (JET) Sub-Division Headquarters Supreme Allied Commander Transformation (HQ SACT) 7857 Blandy Road, Suite 100 Norfolk, Virginia USA Tel: Fax: NTGsection@act.nato.int

340 Pengimit Kjo qendër, me vendndodhje në Gjirin e Soudas në Greqi, është një qendër stërvitjeje e NATO-s me personel shumëkombësh. Megjithëse jashtë strukturës së komandës së NATO-s, marrëdhënet e saj me Komandën e Forcave Aleate për Transformimin janë njëlloj si ato të qendrave të tjera të edukimit dhe të stërvitjes të përshkruara më lart. Ajo organizon dhe drejton stërvitje të përbashkët që të aftësojë forcat e NATO-s për të kryer më mirë zbulimin mbiujor, nënujor, ajror dhe veprime operative të posaçme në mbështetje të operacioneve detare të pengimit. Qendrat e Përkryerjes janë entitete të njohura, që mbështeten dhe financohen në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Ato ofrojnë ekspertizë dhe përvojë për Aleancën, në veçanti, për mbështetjen e procesit të transformimit të saj. Këto qendra u japin mundësi drejtuesve, ose njësive, a reparteve të vendeve të NATO-s dhe vendeve partnere, që të rritin nivelin e edukimit dhe të stërvitjes së tyre, të përmirësojnë ndërveprimin dhe aftësitë, përpunimin dhe zhvillimin e doktrinave, por edhe testimin dhe vlerësimin e koncepteve të ndryshme nëpërmjet eksperimentimit. Ato nuk janë në përbërje të strukturës së komandës së NATO-s, por bëjnë pjesë në kuadrin e gjerë të edukimit dhe të stërvitjes që mbështet NATO-n. Marrëdhëniet e veçanta midis Qendrave të Përkryerjes dhe Komandave Strategjike bazohen në memorandume të mirëkuptimit me vendin ose vendet pjesëmarrëse dhe në marrëveshje teknike e kritere akreditimi. Aftësia e të Mësuarit të Përbashkët të Përparuar në Largësi dhe e Përngjasimit Luftarak është në zhvillim e sipër dhe përfshin përmirësimet në teknologjinë e të mësuarit me qëllim që të shfrytëzohen teknologjitë e dukurive të reja në fushën kompjuterike dhe atë të ndërlidhjes për të siguruar të mësuarit sipas motos kudo dhe kurdo. Futja e metodës së të mësuarit në largësi përmban në vetvete mundësinë për të harmonizuar dhe për të përmirësuar dukshëm edukimin dhe stërvitjen e personelit ushtarak të të gjitha niveleve, si të NATO-s edhe të vendeve partnere, duke i bërë kurset të shfrytëzueshme nga një numër shumë më i madh pjesëmarrësish në stërvitje dhe me kursime të ndjeshme burimesh. Ajo do të rrisë gatishmërinë për një gamë të gjerë misionesh, veçanërisht për operacionet shumëkombëshe kundërvepruese ndaj krizave dhe do të krijojë mundësitë për një pjesëmarrje më të gjerë të 339

341 vendeve partnere në stërvitje me NATO-n, gjë që do të ndikonte dhe në rritjen e ndërveprimit. Drejtimi dhe mbikëqyrja e programit kryhet nga Komanda e Forcave Aleate për Transformimin. Synimi i programit është që të nguliten veti, të tilla si, lirshmëria e përfshirjes, ndërveprimi, ripërdorimi, qëndrueshmëria, përshtatshmëria dhe shpenzime minimale në edukimin dhe stërvitjen ushtarake. Ato pritet të zhvillohen me shpejtësi duke përdorur teknologjitë dhe shërbimet e internetit dhe do të sjellin përfitime që do të vijnë nga puna e të gjitha institucioneve edukuese të NATO-s dhe të atyre kombëtare. Kështu do të shfrytëzohen ato programe që realizohen në klasa për të mësuarit në largësi dhe sistemet e drejtimit të të mësuarit. Me anë të tyre mund të ndiqen e të vlerësohen mundësitë në edukim dhe stërvitje, të cilat ato vetë i sigurojnë. Është një program gjithëpërmbledhës që krahas përfshirjes së rezultatit ndërveprues të vazhdueshëm të programeve që realizohen në klasa për të mësuarit në largësi dhe shfrytëzimit të përngjasimit luftarak, siguron edhe lidhjen e bazave të informacionit të sistemit të administrimit të njohurive, mjeteve të bashkëveprimit dhe aparaturave elektronike të kërkimit. Kjo gjë siguron atë nivel aftësish që kërkojnë komandantët dhe shtabet shumëkombëshe, të përfshirë në procesin e transformimit nëpërmjet realizimit në kohën e duhur, të edukimit dhe përgatitjes në interes të stërvitjeve dhe detyrave të ardhshme operative. Për informacion të mëtejshëm: HQ SACT Joint Education and Training (JET) Sub-Division 7857 Blandy Road, Suite 100 Norfolk, Virginia USA Tel: Fax: adl@act.nato.int Website: Përveç objekteve të edukimit, Qendrave të Stërvitjes të Partneritetit për Paqe (PpP) dhe Qendrave të Përkryerjes, të përshkruara më sipër, Rrjeti i Edukimit NATO/PpP përbën gjithashtu një nga pjesët e përmasës së edukimit dhe të procesit të transformimit. Duke ndërthurur objektet e edukimit të NATO-s, Qendrat e Stërvitjes së PpP-së dhe Qendrat e Përkryerjes të përmendura më lart, si dhe objektet e qendrat përkatëse të edukimit në nivel kombëtar, brenda një rrjeti të logjikshëm të përqendruar në objektivat e 340

342 Komandës së Forcave Aleate për Transformimin, Rrjeti i Edukimit të NATO/ PfP-së do të përmirësojë shfrytëzimin e burimeve dhe të ekspertizës, do të harmonizojë programet dhe do të shmangë përpjekjet e tepërta. 341

343

344 KAPITULLI 41 LUFTA ELEKTRONIKE Mundësitë dhe mjetet e luftës elektronike janë një faktor i rëndësishëm në mbrojtjen e forcave ushtarake dhe në mbikëqyrjen e zbatimit të rregullt të marrëveshjeve ndërkombëtare. Ato janë thelbësore për paqeruajtjen dhe detyra të tjera të ndërmarra nga Aleanca. Këto struktura janë krijuar në vitin 1966 për të mbështetur Komitetin Ushtarak, Komandat Strategjike të NATO-s dhe vendet anëtare në këtë sferë si dhe për të rritur nivelin e aftësisë së luftës elektronike (LE) të NATO-s. (KKLEN) është një organ i përbashkët, shumëkombësh. Ai është krijuar që të plotësojë objektivat e caktuar për mbikëqyrjen e përparimit të arritur në nivel kombëtar dhe në strukturën e integruar të komandës ushtarake në zbatim të masave të pranuara për LE-në. Ai përgjigjet për përpunimin e politikës së NATO-s për luftën elektronike, doktrinën, operacionet dhe kërkesat për edukimin. Njëkohësisht ndihmon në zhvillimin e koncepteve të komandimit dhe drejtimit. KKLEN-i ndihmon gjithashtu për paraqitjen e koncepteve të LE-së të NATO-s tek vendet partnere nëpërmjet kuadrit të Partneritetit për Paqe. Komiteti përbëhet nga përfaqësues të çdonjërit vend anëtar të NATO-s dhe të Komandantëve Strategjikë të NATO-s. Anëtarët janë ushtarakë me grada të larta në organizmat e LE-së të vendeve të tyre. Kryetari dhe Sekretari i Komitetit janë të emëruar të përhershëm në Degën e Operacioneve të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar të NATO-s. Një numër grupesh vartëse merren me sigurimin e bazës së të dhënave, stërvitjen dhe doktrinën e luftës elektronike. Për informacion të mëtejshëm: NATO Electronic Warfare Advisory Committee (NEWAC) Operations Division International Military Staff, NATO Headquarters 1110 Brussels Belgium Tel:

345

346 KAPITULLI 42 LOGJISTIKA Termi logjistikë, mund të nënkuptojë gjëra të ndryshme në vende të ndryshme dhe në kontekste të ndryshme. Në përkufizimin e NATO-s formulohet: Shkenca që merret me planëzimin, transportin dhe mbështetjen e forcave. Termi përfshin aspekte të operacioneve ushtarake që lidhen me: Projektimin dhe zhvillimin, sigurimin, magazinimin, transportin, shpërndarjen, mirëmbajtjen, shpërnguljen dhe likujdimin e materialeve. Transportin e personelit. Sigurimin, konstruksionin, mirëmbajtjen, funksionimin dhe shpërndarjen e pajisjeve. Sigurimin ose furnizimin e shërbimeve. Sigurimin mjekësor dhe shëndetësor. Kategoritë e mësipërme përfshijnë një gamë të gjerë shërbimesh dhe përgjegjësish që mund të ndahen në sektorët e mëposhtëm: Aspekte të prodhimit ose të sigurimit logjistik (planëzimi, zhvillimi i projektit dhe prokurimi i pajisjeve). Këto çështje janë kryesisht përgjegjësi kombëtare dhe zgjidhen nga vendi përkatës. Por sidoqoftë, bashkëpunimi dhe bashkëveprimi realizohen brenda NATO-s në shumë fusha dhe në pjesën më të madhe nën kujdesin e Konferencës së Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (KDAK) dhe organeve vartëse të saj. Aspekte të përdoruesve ose operative të logjistikës, që lidhen me funksionet e furnizimit dhe të sigurimit të forcave, janë kryesisht nën përgjegjësinë e Konferencës së Shefave të Lartë të Logjistikës së NATO-s (KSHLN) dhe Komitetit të NATO-s për Naftësjellësit. Organe të tjera, si Komiteti i Shefave të Shërbimeve Shëndetësore Ushtarake në NATO, këshillojnë Komitetin Ushtarak për çështje logjistike në fusha të veçanta të përgjegjësisë së tyre. Shumë prej programeve dhe veprimtarive të përmendura në këtë seksion, zbatohen nga organe dhe agjenci të krijuara nga Këshilli i Atlantikut të Veriut dhe Komiteti Ushtarak për kryerjen e detyrave të posaçme. 345

347 Koncepti Strategjik i Aleancës i vitit 1999 thekson karakterin shumëkombësh dhe të lëvizshëm të forcave të NATO-s dhe nevojën për një sigurim të zhdërvjellët logjistik të tyre. Megjithëse kjo është tërësisht një përgjegjësi kombëtare, parimi bazë mbi të cilin udhëhiqet realizimi i sigurimit logjistik për operacionet ushtarake të NATO-s është ai i përgjegjësisë së përbashkët të të gjitha vendeve pjesëmarrëse dhe strukturave të ngritura brenda NATO-s për të nxitur bashkëpunimin në këtë sferë. Në këto përfshihen, Konferenca e Shefave të Lartë të Logjistikës së NATO-s dhe strukturat logjistike shumëkombëshe, si Qendra Logjistike Gjitharmëshe Shumëkombëshe dhe Njësitë Logjistike të Integruara Shumëkombëshe. Parimet dhe politikat e reja u miratuan fillimisht në vitin 1992 dhe, që prej asaj kohe, janë rishikuar periodikisht nën dritën e përvojës praktike të fituar prej operacioneve paqeruajtëse të drejtuara nga NATO. Parimet dhe politikat e miratuara nga Komiteti Ushtarak në vitin 2003 dhe nga Këshilli i Atlantikut të Veriut më 2004, të përmbledhura më poshtë, shërbejnë si bazë për udhëzime më të hollësishme për fusha të veçanta të funksionimit të logjistikës, si sigurimi shëndetësor, mbështjetja e vendit mik dhe lëvizja e transporti. 346 Vendet anëtare të Aleancës dhe autoritetet e NATO-s kanë përgjegjësi të përbashkët për sigurimin logjistik të operacioneve shumëkombëshe të NATO-s. Ky parim themelor i nxit vendet anëtare dhe strukturat ndërkombëtare të NATO-s që të marrin përsipër barrën për sigurimin dhe shfrytëzimin e aftësive logjistike dhe të burimeve të nevojshme për të mbështetur operacionet e forcave shumëkombëshe në mënyrë të frytshme e të dobishme. Plotësimi i kërkesave logjistike të standardizimit, bashkëpunimit dhe shumëkombësisë, përbëjnë bazën për një përdorim të shkathët e të vlefshëm të sigurimit logjistik dhe për rritjen e efektshmërisë operative. Përgjegjësia dhe autoriteti janë të ndërvarur nga njëritjetri. Përgjegjësia që i caktohet një komandanti të NATO-s nga vendet anëtare dhe nga organet e NATO-s, duhet të përmbushet me dhënien e kompetencës që i nevojitet për kryerjen me saktësi të detyrave të ngarkuara. Kjo nënkupton që çdo komandant i një niveli të caktuar, duhet të ketë një autoritet të mjaftueshëm ndaj atyre burimeve logjistike që i nevojiten atij për të lehtësuar pritjen, përdorimin, mbështetjen dhe rigrupimin e forcave të dhëna në dispozicion të tij nga vende të ndryshme anëtare, në mënyrë sa më të dobishme. E njëjta gjë zbatohet

348 edhe për komandantët jashtë NATO-s, që marrin pjesë me forcat e tyre shumëkombëshe në operacionet e drejtuara nga NATO. Gjithë përpjekjet për sigurimin logjistik që ndërmerren, si nga sektori civil edhe nga ai ushtarak, duhet të drejtohen në plotësimin e kërkesave të nevojshme operative që sigurojnë suksesin e misionit. Bashkëpunimi ndërmjet vendeve anëtare dhe organeve të NATO-s është thelbësor për të gjithë spektrin e logjistikës, përfshirë bashkëpunimin ndërmjet sektorit civil dhe atij ushtarak brenda dhe ndërmjet vendeve anëtare. Ai ndihmon për një përdorim sa më të mirë të burimeve të kufizuara. Për operacionet kundërvepruese ndaj krizave jashtë Nenit 5, ky bashkëpunim duhet të zgjerohet me vendet jo anëtare të NATO-s dhe me organizata të tjera, sipas kërkesave të paraqitura. Sigurimi logjistik duhet të bashkërendohet ndërmjet vendeve anëtare dhe midis vendeve anëtare dhe organeve të NATO-s, në të gjitha nivelet, si diçka e natyrshme. Ai duhet të përfshijë bashkëveprimin me vendet jo anëtare të NATO-s dhe me organizata të interesuara, kur ato e kërkojnë një gjë të këtillë. Procesi lehtësohet nga bashkëveprimi i parapërgatitur logjistik dhe nga marrëveshjet e bashkëpunimit. Organet përkatëse të NATO-s kanë përgjegjësinë e plotë për këtë bashkëveprim. Të gjitha këto parime lidhen me zhvillimin e politikës dhe të doktrinës për të gjitha fushat funksionale të logjistikës, përfshirë lëvizjen, transportimin dhe sigurimin shëndetësor (përveç Gjermanisë, e cila nuk e trajton sigurimin shëndetësor si një funksion logjistik). Ekziston një element thelbësor, me gjerësi mbulimi të dyanshëm i këtyre parimeve, me qëllim që të realizohet një sigurim logjistik i efektshëm dhe i ndërlidhur për të gjitha misionet e Aleancës. Këto misione mund të plotësohen edhe me parime të tjera, që lidhen posaçërisht me fusha të veçanta të funksionimit. Logjistika bashkëvepruese Qëllimi i bashkëveprimit në logjistikë është që të ngrihet niveli i operacioneve shumëkombëshe të drejtuara nga NATO, nëpërmjet rritjes së rendimentit dhe uljes së shpenzimeve, si për shembull, me anë të ekonomive të prodhimit të zgjeruar dhe mënjanimit të hallkave të tepërta. Për administrimin dhe prokurimin e materialeve përdoren metoda bashkëkohore, siç është projekti, SHARE (i njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze SHARE, lexo: SHER - Stock Holding and Asset Requirements Exchange), Inventari i Rezervave dhe Shkëmbimi i Kërkesave për Pjesët Rezervë, i zhvilluar nga Agjencia e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin (ANAMF). Ai lehtëson ndarjen ose shkëmbimin, ndërmjet përdoruesve, të 347

349 stoqeve të materialeve të magazinuara, duke siguruar një lidhje të dobishme midis kërkesave të veçanta dhe rezervave në dispozicion. Logjistika shumëkombëshe Detyrat me të cilat përballet NATO aktualisht, misionet dhe operacionet e mbështetjes që ajo ka ndërmarrë në Ballkan, në Afganistan dhe në Irak, nënvizojnë nevojën e zgjerimit të bashkëpunimit dhe të shumëkombësisë në sigurimin logjistik (si për shembull, për transportimin, teknikën e furnizimin dhe aftësitë mjekësore). Nevoja për të kryer operacione në të tilla vendndodhje, ku sigurimi logjistik i mundësuar nga infrastruktura normale e vendit përkatës nuk është i mjaftueshëm, si dhe për të integruar forcat ushtarake të vendeve jo anëtare dhe sigurimin e tyre logjistik, nxjerr në pah domosdoshmërinë e strukturave logjistike gjitharmëshe shumëkombëshe. Logjistika shumëkombëshe zgjeron gjithashtu mundësitë e përpjekjeve individuale të sigurimit logjistik në rrafshin kombëtar, duke ndikuar në mënyrë të dyanshme në përmirësimin e kostos së shpenzimeve të veprimtarive individuale të sigurimit logjistik kombëtar, si dhe të efektivitetit të tyre. Për të përmirësuar funksionimin e forcave shumëkombëshe po përdoren një varg konceptesh e nismash, duke përfshirë konceptin e specializimit në rolet që do të luajë secili dhe atë të vendit drejtues në operacion. Të tilla rregullime mund të ndikojnë ndjeshëm në suksesin e aspekteve të planëzimit dhe të zbatimit të operacioneve logjistike. Lëvizja e rregullt dhe në kohë e forcave, duke përfshirë edhe përhapjen e tyre në rajonet e veprimeve, lëvizjen e përparuar dhe sipas etapave të sasive të mëdha të materialeve dhe të pajisjeve, është një parakusht për operacionet ushtarake. NATO duhet të jetë në gjendje të sigurojë lëvizshmërinë strategjike të trupave dhe të materialeve, duke siguruar aftësi transportimi, shërbime transporti, pajisje dhe infrastrukturë të mjaftueshme. Këtu përfshihet mundësia e përdorimit të burimeve civile nëpërmjet nismave shumëkombëshe për arritjen e nënshkrimit të marrëveshjeve kontraktuese tregtare për transportimin ajror dhe detar strategjik. Personeli civil dhe ai ushtarak, që përgjigjet për logjistikën në Shtabin Ndërkombëtar dhe në Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar të NATO-s, bashkërendon çështjet e politikës dhe të doktrinës brenda shtabeve, me Komandat Strategjike dhe me agjencitë civile dhe ushtarake përkatëse. 348

350 (KSHLN) Komiteti kryesor që merret me logjistikën, KSHLN-ja, mblidhet nën kryesinë e Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s dy herë në vit, në sesione të përbashkëta civile dhe ushtarake. Ajo ka dy bashkëkryetarë të përhershëm dhe pikërisht, Ndihmëssekretarin e Përgjithshëm, që mbulon degën për politikën e mbrojtjes dhe çështjet e planëzimit dhe Zëvendëskryetarin e Komitetit Ushtarak. KSHLN-ja raporton njëherësh, si tek Këshilli i Atlantikut të Veriut, ashtu dhe te Komiteti Ushtarak. Diçka e tillë pasqyron varësinë e logjistikës nga faktorët civilë dhe ushtarakë. KSHLN-ja përbëhet prej përfaqësuesish të lartë shtetërorë civilë dhe ushtarakë nga ministritë e mbrojtjes, ose nga organe të barasvlershme, me përgjegjësi për aspektet operative të logjistikës në vendet anëtare të NATO-s. Në punën e KSHLN-së marrin pjesë edhe Përfaqësues të Komandave Strategjike, të Agjencisë së NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin, të Komitetit të Shefave të Shërbimeve Shëndetësore Ushtarake në NATO dhe të sektorëve të tjerë të Shtabit të NATO-s. Mandati i përgjithshëm i KSHLN-së është që të analizojë çështje të logjistikës me synimin për të përmirësuar zbatimin e detyrave, leverdinë, qëndrueshmërinë dhe efektshmërinë e veprimeve luftarake të forcave të Aleancës e të stërvitjes dhe të ushtrojë në emër të Këshillit të Atlantikut të Veriut një autoritet bashkërendues gjithëpërfshirës për tërë spektrin e funksioneve logjistike brenda NATO-s. Pika qendrore për çështjet e lëvizshmërisë strategjike të NATO-s është Grupi për Lëvizjen dhe Transportimin (GLT), një nëngrup i KSHLN-së, i krijuar për të përkrahur frymën bashkëpunuese në drejtim të administrimit të lëvizjes, transportimit dhe çështjeve të lëvizshmërisë midis agjencive ushtarake e civile dhe ndërmjet forcave të NATO-s dhe vendeve anëtare. GLT-ja planëzon e vlerëson mundësitë dhe mjetet e transportit dhe rekomandon rrugëzgjidhjet më të mira për plotësimin e kërkesave politike dhe ushtarake. Ai merr këshilla nga komisionet dhe komitetet e planëzimit civil: Komiteti i Planëzimit të Aviacionit Civil, Komisioni i Planëzimit për Transportin Oqeanik dhe Komisioni i Planëzimit për Transportin e Brendshëm Tokësor. 349

351 Organizata e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin (ONAMF) Organizata e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin siguron strukturën për sigurimin logjistik të sistemeve të përzgjedhura të armëve nga inventarët kombëtarë të dy ose më shumë vendeve të NATO-s, me anë të prokurimit dhe furnizimit të përbashkët të pjesëve rezervë dhe sigurimit të mjeteve të mirëmbajtjes dhe riparimit. Agjencia e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin (ANAMF) Agjencia e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin është krahu zbatues i ONAMF-it. Detyra e saj është të sigurojë shërbime logjistike për sistemet e armëve dhe pajisjeve që administrohen bashkërisht nga vendet anëtare të NATO-s, me qëllim që të përmirësojë gatishmërinë e materialeve, të përsosë efektshmërinë e operacioneve logjistike dhe të ndikojë në uljen e shpenzimeve nëpërmjet prokurimit të studiuar për plotësimin e kërkesave në fushën e furnizimit, mirëmbajtjes, kalibrimit, prokurimit, transportimit, sigurimit teknik, shërbimeve xheniere dhe administrimit të shmangies së parametrave strukturorë. Administrimi bashkëkohor i materialeve dhe teknikat e prokurimit, të përpunuara nga ANAMF-i, përfshijnë skemën e Inventarit të Rezervave dhe Shkëmbimit të Kërkesave për Pjesët Rezervë, e njohur si SHARE dhe Administrimin Material të Artikujve të Përbashkët (AMAP). ANAMF-i gjithashtu siguron mbështetje për Grupin e Drejtorëve Kombëtarë për Kodifikimin, i cili administron Sistemin e Kodifikimit të NATO-s në emër të Konferencës së Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare dhe sigurimin logjistik për forcat e NATO-s në terren. ANAMF-i ka luajtur një rol të rëndësishëm si agjenci operative e NATO-s në zbatimin e projekteve për shkatërrimin e sigurt të minave kundër këmbësorisë dhe armëve e municioneve të tjera në kuadrin e Politikës së Fondit të Mirëbesimit të Partneritetit për Paqe të NATO-s. 350 Informacion më i zgjeruar mund të gjendet në: NATO Maintenance and Supply Agency (NAMSA) 8302 Capellen Luxembourg Tel: Fax: Komiteti i NATO-s për Naftësjellësit (KNN) KNN-ja, që kryesohet nga Kryetari i Logjistikës në Shtabin Ndërkombëtar të NATO-s, është organ këshillimor i nivelit të lartë në NATO për aspektet

352 operative të logjistikës që lidhen me karburantet. Ai vepron në emër të Këshillit të Atlantikut të Veriut, në këshillim të vazhdueshëm me Autoritetet Ushtarake të NATO-s dhe organe të tjera, për të gjitha çështjet e NATO-s që lidhen me karburantet, lubrifikantet dhe nënproduktet e pajisjet e tyre, me Sistemin për Naftësjellësit e NATO-s dhe me instalime të tjera të karburanteve. Megjithëse trajtohet si një sistem i vetëm për Aleancën, SNN-ja përbëhet nga dhjetë sisteme ushtarake të veçuara ruajtjeje dhe shpërndarjeje: Islandë, Itali, Greqi, Turqi (dy sisteme të ndara në perëndim dhe në lindje), Mbretëri e Bashkuar, Norvegji, Portugali, Sistemi i Naftësjellësit të Evropës së Veriut (SNEV) që ndodhet në Danimarkë dhe në Gjermani dhe sistemi më i madh, Sistemi i Naftësjellësit të Evropës Qendrore (SNEQ) në Belgjikë, Francë, Gjermani, Holandë dhe Luksemburg. Në tërësi, gjatësia e linjave të furnizimit të SNN-së arrin rreth kilometra, që kalojnë përmes 13 vendeve të NATO-s, të shoqëruara me depot, bazat ajrore, aeroportet civile, stacionet e furnizimit, rafineritë dhe pikat e hyrjes. Një sasi e madhe shpërndarjeje realizohet nëpërmjet shfrytëzimit të objekteve të siguruara nga fonde të përbashkëta të Programit të Investimet për Sigurinë e NATO-s (shih Pjesën 2, Kapitulli 4). Rrjetet drejtohen nga organizata kombëtare të vendit përkatës, me përjashtim të SNEQ-it, që është një sistem shumëkombësh. Përveç elementeve të mësipërme të SNN-së, sisteme të lëndëve djegëse ndodhen edhe në Republikën e Çekisë, në Hungari, Poloni dhe Spanjë. Ndonëse ato të Republikës së Çekisë, Hungarisë dhe Polonisë janë sisteme kombëtare, kërkesat ushtarake të NATO-s janë përfshirë në Paketat e Aftësive të miratuara prej tyre dhe ka filluar zbatimi i projekteve përkatëse. Sistemi i Spanjës është thjesht kombëtar. OANEQ-ja është organizata e administrimit të Sistemit të Naftësjellësit të Evropës Qendrore (SNEQ) dhe është një nga Organizatat e Prodhimit dhe Logjistikës së NATO-s (OPLN). SNEQ-i shfrytëzon mjetet e NATO-s për lëvizjen, ruajtjen dhe shpërndarjen e karburantit në Belgjikë, Francë, Gjermani, Holandë dhe Luksemburg. Këto njihen si vende miq, ndërsa Kanadaja dhe Shtetet e Bashkuara përcaktohen si vende përdoruese. Së bashku, vendet miq dhe ato përdoruese përbëjnë vendet anëtare pjesëmarrëse në OANEQ. Sistemi është i projektuar dhe i paracaktuar për të plotësuar kërkesat operative 351

353 të Evropës Qendrore në kohë paqeje, krize dhe konflikti, por përdoret gjithashtu edhe për shitje publike nën masa të rrepta sigurie. Funksionimi i përditshëm i SNEQ-it është detyrë e Agjencisë së Administrimit të Naftësjellësit të Evropës Qendrore (AANEQ) me vendndodhje në Versajë të Francës. Këshilli i Drejtuesve i OANEQ-es është organi udhëheqës që vepron në mbështetje të interesave të përbashkëta të të gjitha vendeve anëtare në OANEQ. Ai përbëhet nga përfaqësues të çdo vendi të OANEQ-es, të cilët paraqesin interesat politike, ushtarake, ekonomike, financiare dhe teknike të vendeve të tyre. Në mbledhjen e Këshillit të Drejtuesve të OANEQ-es marrin pjesë edhe Përfaqësuesit e Autoriteteve Ushtarake Kombëtare, Administratori i Përgjithshëm i AANEQ-es dhe Oficeri Ndërlidhës i Sekretarit të Përgjithshëm. AANEQ-ja është e organizuar në mënyrë të tillë që të mbulojë detyrat kryesore të operacioneve, shitblerjet, zhvillimet ekonomike dhe mbështetjen teknike, financiare e administrative. Për informacion të mëtejshëm: Central Europe Pipeline Management Agency (CEPMA) 11bis rue du Général Pershing B.P Versailles Cedex France Tel: Fax: registry@cepma.nato.int NATO (COMEDS) Komiteti i Shefave të Shërbimeve Shëndetësore Ushtarake në NATO (i njohur përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze COMEDS, lexo: KOMEDS Committee of the Chiefs of Military Medical Services in NATO), përbëhet nga autoritetet më të larta të mjekësisë ushtarake të vendeve anëtare. Ai vepron si një pikë qendrore për zhvillimin dhe bashkëveprimin e çështjeve të mjekësisë ushtarake dhe për të siguruar këshilla në këtë fushë për Komitetin Ushtarak të NATO-s. Në kuptimin më të ngushtë të fjalës, historikisht, çështjet e mjekësisë në NATO janë vështruar thjesht si përgjegjësi kombëtare. Për këtë arsye, për pjesën më të madhe të kohës së ekzistencës së Aleancës, nuk ka pasur kërkesa për krijimin e një autoriteti mjekësor ushtarak të nivelit të lartë të NATO-s. 352

354 Misionet dhe konceptet e reja të NATO-s për operacionet, vunë thekse të forta mbi operacionet gjitharmëshe ushtarake, duke nxjerrë në pah rëndësinë e bashkëveprimit të sigurimit shëndetësor në operacionet paqeruajtëse, të ndihmës në raste fatkeqësish dhe atyre me karakter humanitar. Për atë qëllim u krijua dhe COMEDS-i në vitin Kryetari dhe sekretari i Komitetit caktohen nga Belgjika dhe sekretariati është i vendosur pranë Zyrës së Shefit të Përgjithshëm të Shëndetësisë Belge në Bruksel. Një oficer shtabi i COMEDS-it është caktuar pranë Degës së Logjistikës, Armatimeve dhe Burimeve të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar të NATO-s, për të siguruar ndërlidhjen e bashkëveprimit. Komiteti mblidhet dy herë në vit, në sesion plenar dhe raporton çdo vit në Komitetin Ushtarak. Në përbërje të tij përfshihen shefat e shëndetësisë të vendeve anëtare, këshilltarët mjekësorë të Komandave Strategjike, një përfaqësues nga Agjencia e NATO-s për Standardizimin, kryetari i Komitetit të Përbashkët Mjekësor, një përfaqësues nga Komiteti Ushtarak dhe një përfaqësues nga Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar i NATO-s. Që nga viti 2001, edhe shefat e shëndetësisë të vendeve partnere janë ftuar të marrin pjesë në Mbledhjen Plenare të COMEDS-it në formatin e Këshillit të Partneritetit Euro- Atlantik. Objektivat e COMEDS-it përfshijnë përmirësimin dhe zgjerimin e organizimit ndërmjet vendeve anëtare për bashkëveprimin, standardizimin dhe ndërveprimin në fushën mjekësore dhe përmirësimin e shkëmbimit të informacionit për aspektet organizative, operative dhe procedurore të shërbimit shëndetësor ushtarak në vendet anëtare dhe partnere. Që prej vitit 1997, vendet e Partneritetit për Paqe (PpP) janë ftuar të marrin pjesë në punën e shumicës së grupeve të punës të COMEDS-it dhe, që nga viti 1996, në seminarin vjetor shëndetësor të COMEDS-it në kuadrin e PpP-së, i cili është përfshirë brenda mbledhjeve plenare të COMEDS-it. Në vitin 2001, COMEDS-i ngriti një Grup të Përhershëm Ekspertësh Mjekësorë të Vendeve Partnere për të trajtuar mundësitë dhe pajisjet mjekësore, objektivat e PpP-së dhe masat përgatitore mjekësore për bashkëveprimin me Komandat Strategjike. Puna e COMEDS-it bashkërendohet edhe me organizma të tjerë të NATO-s, që kanë përgjegjësi në fushën mjekësore, ku përfshihet Agjencia e NATO-s për Standardizimin, Komiteti i Përbashkët Mjekësor, Këshilltarët Mjekësorë të Komandantëve Strategjikë të NATO-s, Grupi i Ekspertëve të Faktorëve Njerëzorë dhe Mjekësisë i Organizatës për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë dhe Qendra e Armëve të Dëmtimit në Masë. Për të ndihmuar në kryerjen e detyrave të veta, përveç organizmave të përshkruar më lart, COMEDS-i ka nën vartësi disa grupe pune, që mblidhen të paktën një herë në vit dhe trajtojnë çështjet e mëposhtme: strukturat, operacionet dhe procedurat mjekësore ushtarake, mjekësinë parandaluese 353

355 ushtarake, mjekësinë e urgjencave, psikiatrinë ushtarake, shërbimet dentare, materialet mjekësore dhe farmacinë ushtarake, higjenën e ushqimit, teknologjinë ushqimore, mjekësinë veterinare, përgatitjen shëndetësore dhe sistemet e drejtimit të informacionit mjekësor. Gjithashtu, është krijuar edhe një Grup Drejtues i Posaçëm mbi Armët e Dëmtimit në Masë për të rishikuar aftësitë mjekësore ekzistuese dhe mangësitë në lidhje me kërcënimet nga armët biologjike. Për më shumë informacion: COMEDS Liaison Staff Officer NATO Headquarters Logistics Resources Division International Military Staff 1110 Brussels Belgium Tel Fax: COMEDS Secretariat Etat-major du Service Médical Quartier Reine Elisabeth Rue d Evere 1140 Brussels Belgium Tel: /8/9 Fax:

356 KAPITULLI 43 METEOROLOGJIA Objektivi i NATO-s për bashkëpunimin në fushën e meteorologjisë është që të shfrytëzojë në një mënyrë sa më të frytshme e të dobishme mjetet kombëtare dhe ato të NATO-s për sigurimin e një informacioni meteorologjik të saktë dhe në kohën e duhur për forcat e NATO-s. Përgjegjësinë për këtë punë e ka Grupi Meteorologjik i Komitetit Ushtarak, që përshkruhet më poshtë. Grupi Meteorologjik i Komitetit Ushtarak (GMKU) Grupi Meteorologjik i Komitetit Ushtarak (GMKU) është një forum specialistësh, i përbërë nga përfaqësues kombëtarë dhe përfaqësues të Komandantëve Strategjikë të NATO-s. Ai harton orientimet e politikës meteorologjike për Komitetin Ushtarak, Komandantët Strategjikë dhe për vendet anëtare të NATO-s. GMKU-ja mbështetet nga dy grupe pune të përhershme dhe konkretisht, nga Grupi i Punës për Operacionet, Planet dhe Ndërlidhjen dhe nga Grupi i Punës për Sistemet dhe Sigurimin Meteorologjik të Rajonit të Betejës. trajton çështje të planëzimit dhe karakterit operativ në lidhje me sigurimin meteorologjik për stërvitjet dhe operacionet e NATO-s. Ai zhvillon gjithashtu aftësitë e ndërlidhjes meteorologjike dhe përpunon procedura standarde për ndërlidhjen dhe shkëmbimin e të dhënave meteorologjike. Me riorganizimin e strukturës së integruar të komandës së NATO-s, funksionet e këtij grupi i janë kaluar Komandës së Forcave Aleate për Operacionet. Betejës nxit bashkëpunimin në kërkimin shkencor, zhvillimin dhe përshtatjen kalimtare të pajisjeve, metodave teknike dhe programeve kompjuterike të reja meteorologjike me aftësitë operative. Ai u siguron grupeve të tjera të NATO-s këshilla teknike për çështjet meteorologjike dhe ndërmerr studime për tema të tilla, si parashikimi i përmbytjeve dhe shpërndarja artificiale e mjegullës. Parashikimet e motit në kushte të zakonshme, shpesh, nuk janë të mjaftueshme për planëzimin e veprimeve luftarake ose zbatimin e misioneve. Për këtë arsye, grupi i punës mban një inventar të Ndihmës për Vendimet 355

357 Taktike (NVT) të përgatitur nga vendet anëtare. Për të standardizuar edhe më tej përdorimin dhe funksionimin e NVT-ve dhe për të përmirësuar ndërveprimin, grupi i punës ka krijuar një arkiv me NVT-të e miratuara, të cilat u janë vënë në dispozicion të gjitha vendeve të NATO-s. GMKU-ja zhvillon mbledhje vjetore me vendet partnere në kuadrin e programeve të Partneritetit për Paqe dhe të Dialogut Mesdhetar dhe ka përgatitur një Udhëzues të Sigurimit Meteorologjik për vendet partnere. Vendet partnere, nga ana e tyre, marrin pjesë gjithashtu në Grupin e Punës për Sistemet dhe Sigurimin Meteorologjik të Rajonit të Betejës. Për informacion të mëtejshëm: MCMG Operations Division (IMS) NATO Headquarters 1110 Brussels Belgium Tel: Fax: imssmo@hq.nato.int 356

358 KAPITULLI 44 OQEANOGRAFIA USHTARAKE Oqeanografia Ushtarake është studimi i kushteve oqeanografike, që nga temperatura dhe kripësia, deri tek zhvendosjet e baticë-zbaticave dhe karakteristikat e vijës bregdetare, të cilat mund të kenë pasoja në operacionet detare. Subjekti është i lidhur me një sërë aspektesh të operacioneve detare dhe, veçanërisht, të luftës kundër nëndetëseve, luftës me mina dhe operacioneve të luftimit desantodetar. Puna e ndërmarrë në këtë sferë përqendrohet në përfitimin më të madh të mundshëm të forcave ushtarake të NATO-s nga ndikimet oqeanografike. Grupi i OU-së përbëhet nga përfaqësues të vendeve anëtare, përfaqësues të atyre komandantëve të NATO-s që kanë lidhje të veçantë me detarinë dhe përfaqësues nga Qendra për Kërkimin Nënujor të Komandës së Forcave Aleate për Transformimin. Ai siguron këshilla për Komandat Strategjike të NATO-s dhe mbështetet nga një Nëngrup i përhershëm i OU-së. Grupi i OU-së siguron përputhshmërinë e veprimtarisë së oqeanografisë ushtarake me strategjinë e Aleancës. Veprimtaria e përditshme e grupit përfshin mbështetjen e operacioneve dhe të stërvitjeve të NATO-s, zhvillimin e planeve dhe politikave të zbatueshme në fushën e oqeanografisë ushtarake, nxitjen e kërkimit shkencor dhe zhvillimit në fushën oqeanografike dhe vendosjen e ndërlidhjes së bashkëveprimit me grupe të tjera të NATO-s dhe të vendeve të veçanta, përfshirë ato me përgjegjësi në sferën meteorologjike dhe gjeografike. Grupi i OU-së nxit fuqimisht përpunimin e koncepteve të reja në fushën e sigurimit mjedisor dhe është përgjegjës për formulimin e konceptit të NATO-s për vlerësimin e shpejtë të mjedisit detar. Kjo metodologji përdor teknologji të zhvilluara, si modelimin kompjuterik, ndjesorë të kohës së fundit, mjete ndihmëse për vendimet e shkallës taktike dhe sisteme rrjetesh që sigurojnë në kohën e duhur forma të mbështetjes, të përshtatura sipas nevojave të përdoruesve ushtarakë. Puna e grupit merr parasysh edhe kërkesat që lindin nga partneriteti strategjik i NATO-s me Bashkimin Evropian, nga fuqizimi i Partneritetit për Paqe 357

359 dhe nga procesi i zgjerimit të NATO-s. Ai ndihmon për forcimin e bashkëpunimit transatlantik në tërësi. Nëngrupi i OU-së shqyrton ato çështje që i caktohen nga Grupi i OU-së dhe formulon rekomandimet dhe raportet e duhura. Grupi i OU-së mblidhet një herë në vit dhe vendet partnere janë të inkurajuara të marrin pjesë në punën e tij në kuadrin e programit të Partneritetit për Paqe. Për informacion të mëtejshëm: MILOC Group Strategy Division HQ SACLANT 7857 Blandy Road, Suite 1000 Norfolk, Virginia USA Tel: Fax: Website: 358

360 KAPITULLI 45 PROGRAMET E INFORMACIONIT DHE TË NDËRLIDHJES TË DIPLOMACISË PUBLIKE Përgjegjësia për t i shpjeguar publikut të tyre politikat e mbrojtjes dhe të sigurisë kombëtare dhe rolet e tyre si vende anëtare të Aleancës, i takon çdo qeverie më vete që është anëtare. Zgjedhja e metodave të përshtatshme dhe e fondeve që do të shfrytëzohen për informimin e publikut të tyre rreth politikave dhe objektivave të NATO-s, është gjithashtu një përgjegjësi e secilit vend anëtar. Të gjitha qeveritë e vendeve anëtare të NATO-s e njohin si të drejtë demokratike të qytetarëve të tyre informimin rreth strukturave ndërkombëtare. Ato përbëjnë themelet për sigurinë e tyre kombëtare, por kanë rëndësi për mirëkuptimin e publikut dhe mbështjetjen e tij për politikat e sigurisë të vendeve të tyre. Roli i veprimtarive të NATO-s në fushën e diplomacisë publike është të përplotësojë informacionin publik që zhvillohet nga secili vend veçmas. Qëllimi i tyre është t i shpjegojnë publikut politikat dhe objektivat e Organizatës dhe të inkurajojnë dialogun e mirëkuptimin. Në këtë mënyrë ndihmojnë në zgjerimin e njohurive të publikut për çështjet e sigurisë dhe përfshirjen e tij në një debat të mirinformuar dhe të vlefshëm për sigurinë. NATO e bën këtë nëpërmjet shpërndarjes së informacionit dhe organizimit të programeve të drejtuara enkas për analistët, gazetarët, grupet akademike e parlamentare, rrethet rinore e edukative dhe grupe të tjera të përzgjedhura. Ajo gjithashtu synon t i japë shtysë një procesi të vazhdueshëm debati mbi zhvillimin e politikave për çështjet e sigurisë ndërkombëtare. Programet që financohen nga buxheti i Diplomacisë Publike të NATO-s, përfshijnë veprimtari të cilat zhvillohen brenda vetë Shtabit të NATO-s, për ngjarje jashtë saj, por që administrohen nga NATO, veprimtari që zhvillohen nën kujdesin e organizatave qeveritare ose jo qeveritare jashtë Shtabit të NATO-s, që mund të mbështeten me ndihmën e NATO-s në pikëpamje të konceptimit, në aspektin praktik a financiar, por dhe veprimtari që organizohen nga agjenci të tjera të jashtme me ndihmesën e drejtpërdrejtë ose të tërthortë nga NATO. Veprimtaritë e informacionit dhe të ndërlidhjes për aspektet civile mund të ndahen në tri fusha kryesore: shtypi dhe mjetet e informimit, marrëdhëniet me jashtë dhe përhapja e informacionit elektronik dhe të shkruar. Ka gjithashtu një këshilltar për informacionin publik ushtarak që shërben si zëdhënës për Kryetarin e Komitetit Ushtarak dhe që është si pikë lidhjeje për çështjet e përditshme të shtypit dhe mjeteve të informimit, që lidhen me Komitetin 359

361 Ushtarak dhe Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar. Oficeri i ngarkuar me këtë detyrë mban lidhje me rrjetin e shefave të informacionit publik që shërbejnë si zëdhënës zyrtarë për komandat e tyre përkatëse dhe, nëpërmjet Komitetit për Diplomacinë Publike të NATO-s, me autoritetet kombëtare të vendeve anëtare të NATO-s. Zyra e këshilltarit për informacionin publik ushtarak, në pikëpamje administrative, është pjesë e strukturës së Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar, por mban lidhje të ngushta edhe me Shtabin Ndërkombëtar për qëllime bashkëveprimi dhe ndërlidhjeje. Veprimtaritë e shtypit dhe të informimit Informimet për shtypin dhe intervistat me zyrtarë të lartë, informimet plotësuese për gazetarët, lejimi i fotografive, mjediset që kanë pajisje video dhe dëgjimore, shërbimet e transmetimit elektronik, të gjitha këto janë pjesë e atyre rregullimeve që nevojiten për të plotësuar kërkesat e mjeteve të informimit botëror gjatë gjithë vitit. Ngjarjet madhore, si mbledhjet e takimeve, apo zhvillimet brenda Aleancës, mund të tërheqin në Shtabin e NATO-s mbi një mijë gazetarë, gjë që kërkon sigurimin e mjeteve të nevojshme. Mjete të ngjashme nevojiten edhe për ngjarje të rëndësishme që zhvillohen larg selisë së NATO-s, si për shembull, gjatë mbledhjeve të ministrave, ose të takimeve që mbahen në vende të tjera. Zëdhënësi i shtypit dhe punonjësit e tjerë të kësaj fushe punojnë në bashkëpunim të ngushtë, të përditshëm me Zyrën Private të Sekretarit të Përgjithshëm dhe mbështesin Sekretarin e Përgjithshëm për lidhjet me mjetet e informimit dhe shtypin. Ata mbajnë lidhje të rregullta me gazetarët me qëllim që t u përgjigjen pyetjeve të tyre dhe t u shpjegojnë politikat e operacionet e NATO-s dhe organizojnë edhe udhëtime e vizita të ndryshme. Lidhjet me mjetet e informimit bashkërendohen edhe për zyrtarë të tjerë të lartë, si dhe për gazetarët që ndjekin ngjarjet e shtypit të NATO-s. Atyre u sigurohet akreditim zyrtar. Në praktikën e përditshme përgatiten rregullisht përmbledhje dhe një pasqyrë e shtypit ndërkombëtar, raporte të agjencive të lajmeve që u shërbejnë shtabeve ndërkombëtare, delegacioneve kombëtare të vendeve anëtare dhe misioneve diplomatike të vendeve partnere. Punonjës të shtypit dhe të informacionit ndihmojnë gjithashtu në përgatitjen e vizitave zyrtare të Sekretarit të Përgjithshëm në vende të ndryshme. 360 Marrëdhëniet me jashtë Punonjësit e informacionit ndihmojnë për shpërndarjen e informacionit në shumë vende, duke vepruar si zbatues të këtij programi me vendet e NATO-s

362 dhe ato partnere. Programet përfshijnë vizita që bëhen në NATO për informime dhe diskutime të temave aktuale, organizime të konferencave dhe seminareve me vendndodhje të ndryshme nëpër të gjithë NATO-n dhe në vendet partnere, mbështetje për lojra të përngjasuara luftarake dhe veprimtaritë me rininë, por edhe ndihmesa ndaj parlamentarëve, akademikëve, gazetarëve dhe shtresave të tjera pjesëmarrësish të përzgjedhur që janë të interesuar për informacionin mbi NATO-n. Programi i vizitave mundëson, për çdo vit, ardhjen e rreth analistëve në selinë politike të NATO-s, në Bruksel, për informime dhe diskutime me ekspertë nga Shtabi Ndërkombëtar, Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar dhe delegacionet e vendeve të ndryshme anëtare mbi të gjitha aspektet e punës dhe të politikave të Aleancës. Veç këtyre, krahas vizitave që kryejnë Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s dhe zyrtarë të tjerë të lartë të Aleancës, në vendet anëtare, në rastet e ngjarjeve të rëndësisë së veçantë, ata marrin pjesë edhe në një varg konferencash, ligjëratash, debatesh dhe në forma të tjera diskutimesh. Shumë veprimtari informative të NATO-s kanë një karakter të dyanshëm ndërveprues, duke i krijuar mundësinë Organizatës që të mësojë nga përvoja e pjesëmarrësve të cilëve u drejtohet, të njihet me shqetësimet dhe fushat e interesit të tyre dhe t u përgjigjet pyetjeve të tyre. Rëndësi e madhe i kushtohet përvojës së fituar nga pikëpamjet dhe vlerësimet e publikut të gjerë dhe grupeve të specializuara brenda tij. Nën kujdesin e Sekretarit të Përgjithshëm dhe të Diplomacisë Publike mbahen konferenca të herëpashershme, ku mblidhen së bashku ekspertë nga qendrat kërkimore ndërkombëtare dhe nga institucionet kombëtare të së njëjtës fushë. Një numër veprimtarish me karakter informativ janë të përcaktuara enkas për pjesëmarrës akademikë. Në to përfshihen seminare, konferenca dhe vizita për studentë të universiteteve, mësues dhe ekspertë të fushave, si dhe bëhet vlerësimi i esesë më të mirë dhe shpërblimi me Bursën Pasuniversitare Manfred Vërner dhe një konkurs vjetor që organizohet që prej vitit Këto veprimtari ndihmojnë për të vendosur lidhje të reja dhe për të përmirësuar lidhjet tradicionale me bashkësitë akademike në vendet anëtare dhe partnere pa dallim. Programi ndihmon për bashkërendimin dhe zbatimin e programeve shumëkombëshe. Por edhe ato ndihmojnë për të gjallëruar debatin për çështjet e NATO-s. Programi gjithashtu projekton politikat e Aleancës dhe jep ndihmesë për zgjerimin e njohurive ndër qarqet akademike në lidhje me qëllimet dhe objektivat e saj. 361

363 362 Përhapja e informacionit në mënyrë elektronike dhe të shkruar Tekstet zyrtare të publikuara nga Aleanca, zakonisht në formën e komunikatave dhe të deklaratave për shtyp, janë dokumente të diskutuara zyrtarisht. Në to shprehen qartë orientimet e politikës së miratuar të vendeve anëtare për subjekte të veçanta ose për tërësinë e çështjeve të politikës, të rishikuara në mënyrë periodike gjatë vitit. Ato përbëjnë arkivin publik të Aleancës dhe mundësojnë ndjekjen e procesit të politikëbërjes dhe të ecurisë së vendimmarrjes, në raport me ngjarjet politike ose rrethanat me të cilat lidhen. Të gjitha këto tekste botohen në dy gjuhët zyrtare të Aleancës, anglisht dhe frëngjisht dhe, shpesh, edhe në gjuhë të tjera. Përveç këtyre dokumenteve, Diplomacia Publike ka për detyrë të shpërndajë komunikata të nxjerra nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, i cili është zëdhënësi kryesor i Organizatës, si dhe tekste fjalimesh të Sekretarit të Përgjithshëm dhe zyrtarëve të tjerë të lartë. Këto dokumente ndihmojnë për të shpjeguar politikën dhe zgjerojnë njohuritë për të kuptuar thelbin dhe përmbajtjen e objektivave. Nën autoritetin e Sekretarit të Përgjithshëm publikohen një numër i madh botimesh të shkruara ose elektronike, duke filluar nga hartimi i teksteve dhe i deklaratave zyrtare e deri në publikimet periodike dhe jo periodike. Ato drejtohen për grupe të ndryshme, përfshirë pjesëmarrjen e analistëve dhe të rinjve dhe synojnë të ngrejnë ndërgjegjësimin publik, por edhe të ndihmojnë për zhvillimin e një debati mbi informimin publik për aspektet e politikës së sigurisë. Ato përfshijnë një periodik që mund të gjendet edhe në faqen përkatëse të internetit (Revista e NATO-s) the NATO Review, një sërë manualesh, broshurash, përmbledhjesh informuese, fletëpalosjesh dhe materialesh të tjera, si CD-ROMS dhe DVD, që të gjitha bashkë, ndihmojnë për një kuptim dhe njohje më të gjerë në këtë fushë. Këto botohen në faqen e internetit të NATO-s dhe shtypen në dy gjuhët zyrtare të Organizatës. Veç kësaj, bazuar në kërkesat dhe mundësitë e fondeve, ato mund të shtypen dhe në gjuhët e vendeve anëtare të NATO-s dhe, shpesh herë, edhe në gjuhët e shumë vendeve partnere. Gjithashtu NATO siguron mbështetje për veprimtaritë botuese të organizatave jo qeveritare në vendet anëtare dhe partnere. Në faqen e internetit të NATO-s pasqyrohet gjithë informacioni, i hapur për publikun. Në këtë faqe mund të gjenden gjithashtu dokumente zyrtare (traktate, komunikata, marrëveshje dhe deklarata), botime të tjera që u përmendën më sipër, të cilat mund të porositen drejtpërdrejt nga faqja e internetit, si dhe fjalime, opinione (artikuj dhe intervista). Kjo faqe e NATO-s në internet, ofron gjithashtu lajmet më të fundit për mjetet e informimit dhe grupet e interesuara, si dhe materiale edukimi. Po ashtu, janë të disponueshme prodhime të mjeteve të informimit (skedari i videokonferencave, imazheve e kasetave) dhe

364 përdoruesit e internetit mund t i drejtojnë nëpërmjet postës elektronike pyetjet e tyre të ndryshme për NATO-n dhe çështje të tjera që lidhen me të. Faqja e internetit të NATO-s shërben gjithashtu si linjë komunikimi me gazetarët për informimet e shtypit dhe veprimtari të tjera me interes për ta (udhëtime dhe vizita shtypi). NATO ka gjithashtu një Bibliotekë në shërbim të personelit që punon në Shtabin e NATO-s, por që është e hapur edhe për studentët dhe për punonjësit kërkimorë pas akreditimit. Biblioteka është e përqendruar veçanërisht në çështjet e sigurisë e të mbrojtjes dhe përfshin një koleksion me mbi vëllime dhe 200 tituj revistash, si dhe një lëndë burimore tejet të rëndësishme në lidhje me Aleancën Atlantike dhe Luftën e Ftohtë. Vizitorët mund të përdorin sistemin e huazimit midis bibliotekave nëpërmjet hyrjes në rrjetin kompjuterik të katalogut të Bibliotekës së NATO-s ( asp). Biblioteka plotëson gjithashtu kërkesat për materialet e botuara dhe organizon veprimtari të veçanta nëpërmjet një rrjeti bibliotekash në Ballkan, krahas vendeve të tjera. është përgjegjës për çështje të politikës së informacionit dhe për dhënien e këshillave në adresë të Këshillit të Atlantikut të Veriut për tematikën që lidhet me to. Komiteti kryesohet nga Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Diplomacinë Publike dhe përbëhet nga përfaqësues të delegacioneve të vendeve anëtare në NATO. Ai gjithashtu mblidhet rregullisht në formatin e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA) me pjesëmarrjen e përfaqësuesve të vendeve partnere dhe periodikisht me përfaqësues të ambasadave që shërbejnë si pika lidhëse në kryeqytetet e vendeve partnere. Ambasadat e vendeve anëtare të NATO-s në këto vende partnere shërbejnë si pika lidhëse, mbi bazën e rrethqarkullimit. NATO mban një të vogël në Reikjavik të Islandës. Me përjashtim të saj, NATO nuk ka zyra informacioni rajonale në vendet anëtare të NATO-s. Në vitin 1995 u dërgua në Moskë një oficer për informacionin dhe, në shkurt 2001, u hap, në qendër të qytetit, që është e administruar, e plotësuar me personel dhe e financuar nga Dega e Diplomacisë Publike. Zyra organizon programe në të gjithë vendin, duke siguruar informacion, ndihmesë për kërkimin shkencor dhe projekte që mbështetin qytetarët rusë dhe organizatat që merren me çështje të NATO-s dhe të sigurisë, si dhe mundësi hyrjeje në dokumentet dhe botimet e NATO-s. Shumë prej tyre janë botuar në rusisht, të shoqëruara me komente dhe artikuj 363

365 analitikë, për projekte të përbashkëta të ndërmarra nga NATO dhe Rusia dhe për marrëdhëniet NATO-Rusi në përgjithësi. Një u hap në Kiev më Ashtu si zyra për informacionin në Moskë, ajo varet nga Diplomacia Publike dhe organizon gjithashtu programe informacioni në të gjithë Ukrainën, përfshirë forma të ngjashme projektesh dhe të ndihmesës për kërkimin shkencor si dhe mundësi hyrjeje në dokumentet dhe botimet. Qendra luan një rol të rëndësishëm për të siguruar përdorimin e dokumentacionit edhe në gjuhën ukrainase dhe që veprimtaritë e saj dhe materialet e botuara të trajtojnë veprimtaritë bashkëpunuese, si dhe thelbin kuptimor dhe gjendjen e partneritetit të dallueshëm midis NATO-s dhe Ukrainës. Qendra është e vendosur brenda Institutit për Çështjet Ndërkombëtare të Ukrainës dhe lejon mundësi hyrjeje në dokumentacionin dhe në veprimtari të tjera të informacionit, si seminare dhe vizita në NATO. Përveç NATO-s, një numër organizatash dhe agjencish të tjera, luajnë një rol të rëndësishëm për të siguruar informacion për tema që lidhen me Aleancën dhe shpërndarjen e materialeve të shkruara, shfrytëzimin e përfitimeve të ndërlidhjes elektronike përmes internetit dhe përgjigjeve të pyetjeve të publikut. Këtu përfshihen zyrat e informimit publik në NATO dhe në vendet partnere, Asambleja Parlamentare e NATO-s (shih Pjesën IX, Kapitulli 32), organizatat jo qeveritare dhe institutet e fondacionet. 364

366 KAPITULLI 46 PROGRAMET SHKENCORE DHE MJEDISORE TË DIPLOMACISË PUBLIKE Shkenca civile ka dëshmuar se është një mjet mjaft i frytshëm për dialogun ndërkombëtar për arsye të gjithanshmërisë, të aftësisë së saj për të krijuar rrjete të reja ndërkombëtare, të zbulimit të mënyrave të gjetjes së rrugëzgjidhjeve për çështje të mprehta dhe të krijimit të urave lidhëse ndërmjet vendeve. Thelbi i Programit të NATO-s për Sigurinë nëpërmjet Shkencës ka synuar së tepërmi për zbatimin e shkencës në çështje të sigurisë dhe, në veçanti, në mundësitë që krijon bashkëpunimi shkencor ndërmjet vendeve anëtare dhe partnere për të zgjidhur sfidat e veçanta ndaj paqes e sigurisë që lindin nga kërcënimet e reja. Programi i NATO-s për Sigurinë nëpërmjet Shkencës Qëllimi i Programit të NATO-s për Sigurinë nëpërmjet Shkencës është të japë ndihmesë për sigurinë, stabilitetin dhe solidaritetin nëpërmjet zbatimit të shkencës për zgjidhjen e problemeve. Bashkëpunimi, krijimi i rrjeteve dhe i aftësive, janë mjete që përdoren për arritjen e këtij qëllimi. Një qëllim më i largët është nxitja e reformave demokratike dhe mbështetja e zhvillimit demokratik në vendet partnere të NATO-s gjatë periudhës së tranzicionit. Programi është konceptuar në mënyrë të tillë që të tërheqë brezin e ri të shkencëtarëve dhe t u krijojë atyre mundësitë që të fitojnë përvojë nëpërmjet pjesëmarrjes në veprimtari të përgatitjes shkencore. Programi u ofron bursa studimi shkencëtarëve për të bashkëpunuar për tema të rëndësishme kërkimore shkencore dhe fonde për të ndihmuar bashkësinë akademike në vendet partnere për të ngritur infrastrukturën bazë kompjuterike. Mbështetja e kërkesave për temat mbi fushat parësore realizohet bashkërisht nga punonjës shkencorë të NATO-s, të vendeve partnere ose të Dialogut Mesdhetar. Formularë kërkesash të veçanta për secilin mekanizëm mbështetës mund të gjenden në programin e paraqitur në faqen e internetit të NATO-s ( Kërkesat mund të dorëzohen në çdo kohë, por për çdo vit janë vendosur tre afate përfundimtare, që përkojnë me tre sesionet e rishikimit të grupeve këshillimore shkencore. Synimet e programit, për rrjedhojë, ndiqen nëpërmjet bursave të studimit dhe rrjeteve kompjuterike të bashkëpunimit. 365

367 Bursa studimi bashkëpunimi në fushat parësore të kërkimit shkencor: - Bursa Studimi për Lidhje Bashkëpunimi: bursa studimi për të ndihmuar në grumbullimin e ideve dhe burimeve rreth projekteve të kërkimit shkencor dhe në krijimin e rrjeteve të specialistëve. - Vizita Ekspertësh: bursa studimi për të mundësuar kalimin e ekspertizës në një fushë të kërkimit shkencor. - Institute të Studimeve të Përparuara: bursa studimi për të organizuar kurse të veçanta të nivelit të lartë për të përçuar zhvillimet më të fundit për një subjekt të dhënë, me pjesëmarrës të nivelit të përparuar. - Mbledhje Pune për Kërkime Shkencore të Përparuara: bursa studimi për të organizuar mbledhje pune kërkimore me ekspertë kur, për një shkëmbim të dendur por jozyrtar pikëpamjesh për caqet e reja ndaj një subjekti, synohet që të përcaktohen piketat për punën në të ardhmen. - Projekte të Shkencës për Paqen: bursa studimi për të bashkëpunuar në kërkime shkencore shumëvjeçare dhe në projekte zhvillimi në vendet partnere ose të Dialogut Mesdhetar. - Bursa Studimi Riintegrimi: për t u krijuar mundësitë shkencëtarëve të rinj që punojnë në vendet e NATO-s që të rikthehen dhe të riintegrojnë bashkësitë e kërkimeve shkencore të vendeve të tyre. Bursa Studimi Bashkëpunimi ofrohen për tema të rëndësishme të kërkimit shkencor në fushën e Mbrojtjes kundër Terrorizmit ose të Kundërveprimit ndaj Kërcënimeve të tjera për Sigurinë, si dhe për Përparësitë e Vendeve Partnere. Mund të miratohet edhe zbatimi i projekteve të veçanta. Të njohura me emërtimin nga lart-poshtë ( top-down ), këto janë shpesh projekte të Shkencës për Paqen ose veprimtari që kryhen nga puna e grupeve afatshkurtra të ekspertëve. Mbështetja e rrjeteve kompjuterike të vendeve partnere: - Bursa Studimi për Infrastrukturën e Rrjeteve: për të ndihmuar institutet e kërkimit shkencor të vendeve partnere për të përmirësuar nivelin dhe cilësinë e strukturës së telekomunikacionit. - Mbledhje Pune Kërkimore për Rrjete të Përparuara: bursa studimi për të organizuar mbledhje pune kërkimore për përmirësimin e harmonizimit të drejtimit të rrjeteve në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, ose mbledhje pune mësimore kërkimore për zgjerimin e njohurive të drejtuesve të kualifikuar të rrjeteve. 366

368 Programi i NATO-s për shkencën civile ka siguruar infrastrukturën e rrjeteve të nevojshme, që mundëson hyrjen në internet, për një sërë institucionesh të kërkimit shkencor dhe të edukimit në vendet partnere. Në qendrat kryesore të banimit janë ngritur rrjete për të përmirësuar lehtësinë e hyrjes në internet për bashkësinë akademike në rajonet lindore të Rusisë dhe në Ukrainë, si dhe për rrjetet kombëtare në Moldavi dhe në-ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë*. Projekti më i madh dhe më ambicioz i financuar nga NATO, është projekti Virtual Silk Highway (Udha e Mëndafshtë e së Vërtetës), i cili siguron hyrjen në internet me bazë satelitore për bashkësitë akademike dhe shkencore në Kaukazin Jugor dhe në Azinë Qendrore. Kohët e fundit ky rrjet është shtrirë edhe në Afganistan. Bursat e studimit për rrjetet kompjuterike kanë një objektiv ndryshe nga bursat e studimit të bashkëpunimit dhe, për këtë arsye, nuk kanë përparësi në fushat e kërkimit shkencor. Ato lidhen kryesisht me zhvillimin e infrastrukturës të rrjetit bazë në vendet partnere, që kanë dhe mangësitë më të mëdha në aftësitë e rrjeteve kompjuterike. Bashkëpunimi shkencor NATO-Rusi Një program i veçantë për mbështetjen e bashkëpunimit midis shkencëtarëve të Rusisë dhe shkencëtarëve nga vendet e NATO-s, është ndërtuar brenda Programit të NATO-s për Sigurinë nëpërmjet Shkencës. Komiteti i Shkencës i Këshillit NATO-Rusi (KNR) ka hartuar një Plan Veprimi nëpërmjet të cilit synohet bashkëveprimi në gjashtë fusha parësore të lidhura me sigurinë: zbulimi i lëndëve plasëse, pasojat psikologjike dhe sociologjike të terrorizmit, parashikimi dhe parandalimi i fatkeqësive, mbrojtja nga armët KBRB, sigurimi kompjuterik dhe sigurimi i transportit. Kërkesat për mbështetje të veprimtarive mbi këto tema bashkëpunimi ndërmjet shkencëtarëve rusë dhe shkencëtarëve nga vendet e NATO-s, mund të paraqiten në NATO. Veprimtaritë mbështetëse janë projektet Shkenca për Paqen, Bursa Studimi për Lidhje Bashkëpunimi, Vizita Ekspertësh, Institute të Studimeve të Përparuara (ISP) dhe Mbledhje Pune për Kërkime Shkencore të Përparuara (MKP). ISP-ja dhe MKP-ja, zakonisht, zhvillohen në Rusi. Shkencëtarët rusë mund të marrin pjesë gjithashtu në programe kryesore bashkëpunimi në kuadrin e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik. 367

369 Fonde, shpërblime dhe çmimi për Partneritet në Shkencë në kuadrin e NATO-s Bashkëdrejtorët e NATO-s të ISP-së dhe MKP-së, kanë fondet e NATO-s në dispozicion, që mund të përdoren për të mbështetur shpenzimet për pjesëmarrësit e kualifikuar nga vendet e NATO-s, vendet partnere dhe të Dialogut Mesdhetar. Nëpërmjet faqes së internetit të NATO-s për programet, mund të kalohet në një kalendar të rifreskuar të mbledhjeve dhe kërkesat për pjesëmarrje duhet të dërgohen në adresë të bashkëdrejtorëve. Për pjesën më të madhe, rezultatet e shpërblimeve të bëra nga Programi i Sigurisë nëpërmjet Shkencës, botohen dhe vihen në dispozicion të bashkësisë shkencore nëpërmjet revistave shkencore ose nëpërmjet vëllimeve të Serive Shkencore të NATO-s, të cilat përfshijnë rezultatet e ISP-së dhe MKP-së. Katalogët e botuar të Serive Shkencore të NATO-s mund të gjenden në faqen e internetit të programeve. Për veprimtaritë që mbështeten nga programi jepet një çmim vjetor, në vlerësim të punës më të përkryer në bashkëpunimin shkencor midis shkencëtarëve të vendeve të NATO-s dhe atyre partnere. Çmimi Partneritet në Shkencë në kuadrin e NATO-s u krijua në vitin 2002 dhe u jepet fituesve në mënyrë ceremoniale nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s. Funksionimi i programit Programi drejtohet nga anëtarë të Shtabit Ndërkombëtar të NATO-s në selinë e NATO-s në Bruksel. Përgjegjësia e programit shtrihet në dy fusha: programe për bashkëpunimin dhe programe për kërcënimet dhe sfidat. Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Diplomacinë Publike është kryetar i Komitetit të Shkencës. Veprimtaritë e bashkëpunimit shkencor janë përgjegjësi e një Zëvendësi të Ndihmëssekretarit të Përgjithshëm. Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA) siguron kuadrin gjithëpërfshirës për këshillime për çështje politike dhe të sigurisë në NATO me pjesëmarrjen e vendeve anëtare të KPEA-së, përfshirë bashkëpunimin brenda Programit të NATO-s për Sigurinë nëpërmjet Shkencës. Komiteti i Shkencës i Këshillit NATO-Rusi, i krijuar nga KNR-ja, nxit, inkurajon dhe bashkërendon projekte të përbashkëta bashkëpunuese ndërmjet shkencëtarëve dhe ekspertëve nga vende të NATO-s dhe Rusisë. Shkencëtarët nga vendet e Dialogut Mesdhetar mund të marrin pjesë në fusha parësore të kërkimit shkencor, në veprimtaritë e mëposhtme të bashkëpunimit: projekte Shkenca për Paqen, Bursa Studimi për Lidhje Bashkëpunimi, Vizita Ekspertësh, Institute të Studimeve të Përparuara, Mbledhje Pune për Kërkime Shkencore të Përparuara, Bursa Studimi për 368

370 Infrastrukturën e Rrjeteve dhe Mbledhje Pune Kërkimore për Rrjetet. Kërkesat duhet të hartohen në bashkëpunim me shkencëtarët nga një ose më shumë prej 26 vendeve anëtare të NATO-s. Evolucioni i programit Programi e ka zanafillën në vitin 1956, me miratimin nga Këshilli i Atlantikut të Veriut, të një raporti mbi bashkëpunimin në fushën jo ushtarake në NATO nga ministrat e jashtëm të Italisë, Kanadasë dhe Norvegjisë (i njohur si Raporti i Tre Burrave të Urtë). Raporti vinte në dukje se përparimi në shkencë dhe teknologji mund të jetë vendimtar në përcaktimin e sigurisë së vendeve dhe qëndrimeve të tyre për çështjet botërore. Ai nënvizonte se shkenca dhe teknologjia ishin një fushë e rëndësisë së veçantë për bashkësinë atlantike dhe se pikërisht, për të rritur bashkëpunimin shkencor, ishte krijuar dhe Programi Shkencor i NATO-s. Për më shumë se 40 vite, forma të ndryshme bashkëpunimi gjetën mbështetjen e shkencëtarëve nga vendet e NATO-s, duke vendosur standarde të larta të përsosmërisë shkencore. Në fillimet e viteve 90-të, pas fundit të Luftës së Ftohtë, programi filloi të hapej shkallë-shkallë për pjesëmarrjen e vendeve jashtë NATO-s. Që nga viti 1999, ai është vënë pothuajse plotësisht në shërbim të bashkëpunimit midis shkencëtarëve të vendeve të NATO-s dhe atyre të vendeve partnere, ose të vendeve pjesëmarrëse në Dialogun Mesdhetar. Në vitin 2004, në program u pasqyrua një ndryshim themelor, në lidhje me përqendrimin e mbështetjes për projekte bashkëpunimi në fushën e sigurisë, në përgjigje të kërcënimit nga terrorizmi ndërkombëtar dhe prej kërcënimeve të tjera ndaj sigurisë së botës moderne. Për të pasqyruar këtë mision të ri, programi, i njohur zyrtarisht si Programi Shkencor i NATO-s, u riemërtua, Programi i NATO-s për Sigurinë nëpërmjet Shkencës. Që prej vitit 2004, nëpërmjet këtij programi dhe Komitetit mbi Sfidat e Shoqërisë Moderne (shih seksionin tjetër), NATO është bashkuar me Nismën për Mjedisin dhe Sigurinë (MJESIG), ku përfshihen, Programi i Kombeve të Bashkuara për Mjedisin (PKBM), Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (PKBZH) dhe Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (OSBE). NATO është përfshirë gjithashtu në veprimtari bashkëpunimi të përbashkëta me Fondacionin për Shkencën Evropiane (FSHE) dhe me Shoqatën Ndërkombëtare për Nxitjen e Bashkëpunimit me Shkencëtarët nga Shtetet e Reja të Pavarura të ish- Bashkimit Sovjetik (INTAS). 369

371 Për informacion të mëtejshëm: Programme for Security through Science Public Diplomacy Division NATO Heardquarters 1110 Brussels Belgium Tel: Fax: science@hq.nato.int Website: Sfidat e Shoqërisë Moderne Qëllimi i veprimtarive të NATO-s, që përfshihen në programin e njohur si Sfidat e Shoqërisë Moderne, është trajtimi i çështjeve të tilla si, kërcënimet jo tradicionale për sigurinë, rreziqet e reja dhe të tjera në mbrujtje e sipër, që mund të sjellin prishje të stabilitetit ekonomik, shoqëror dhe politik, si dhe parandalimi i konflikteve që shkaktohen, mes të tjerash, nga mungesa e burimeve. Programi është i dallueshëm nga Programi për Sigurinë nëpërmjet Shkencës, të përshkruar më sipër dhe ka objektiva, parime financimi dhe metoda pune të ndryshme. Nisma për fillimin e programit është ndërmarrë nga Këshilli i Atlantikut të Veriut në vitin 1969, me synimin fillestar për shqyrtimin e problemeve që ndikojnë në mjedisin e vendeve anëtare dhe në cilësinë e jetës së popujve të tyre. Veprimtaritë janë zgjeruar gjatë viteve, duke përfshirë vendet partnere të NATO-s dhe ekspertë nga vendet e Dialogut Mesdhetar dhe, së fundi, filluan të trajtohen çështjet e reja që ndikojnë në sigurinë. Komiteti për Sfidat e Shoqërisë Moderne (KSSHM) është një forum i veçantë për shkëmbimin e njohurive dhe të përvojës për aspektet teknike, shkencore dhe politike të çështjeve shoqërore dhe mjedisore, si në sektorët civilë dhe në ata ushtarakë të shoqërisë moderne. Programi shtron për zgjidhje probleme të sigurisë së mjedisit dhe çështje shoqërore në studim e sipër, në nivel kombëtar, për të cilat pas ndërthurjes me ekspertizën dhe teknologjinë në dispozicion të NATO-s dhe të vendeve partnere, synohet të arrihet me shpejtësi në përfundime të vlefshme dhe në rekomandime për veprime nga të cilat të përfitojnë të gjithë. Objektivat e tij kryesorë përfshijnë zvogëlimin e ndikimit të veprimtarive ushtarake për mjedisin, ndërmarrjen e studimeve rajonale, përfshirë veprimet e kalimit të kufijve shtetërorë, parandalimin e konflikteve që mund të lindin nga pamjaftueshmëria e burimeve, shqyrtimin e rreziqeve të reja ndaj mjedisit dhe shoqërisë që mund të shkaktojnë prishje të stabilitetit ekonomik, shoqëror e politik dhe vlerësimin e kërcënimeve jo tradicionale për sigurinë.

372 Kriteri bazë për fillimin e veprimtarive është treguesi për interesin e shfaqur nga një numër vendesh për të punuar së bashku për tema që lidhen me sfidat e shoqërisë moderne dhe gatishmëria e tyre për sigurimin e burimeve. Puna bëhet mbi baza të shpërqendruara, kryesisht nëpërmjet studimeve paraprake që zgjasin nga tre deri në pesë vite dhe me projekte të posaçme afatshkurtra që zgjasin muaj, të dyja të financuara në nivel kombëtar. Gjithashtu, veprimtaritë përfshijnë organizimin e mbledhjeve të punës kërkimore për çështje aktuale dhe bashkëfinancimin e konferencave dhe seminareve ndërkombëtare. Raporte teknike të botuara në kuadrin e KSSHM-së, vihen në qarkullim të gjerë dhe janë pa pagesë. Shembuj të projekteve të ndërmarra në vitet e fundit përfshijnë sistemet e administrimit të mjedisit në sektorin ushtarak, pastrimin dhe ripërdorimin e vendbazimeve të mëparshme ushtarake, vlerësimin e rrezikut të pasojave të aksidentit të Çernobilit, sfidat mjedisore në Detin Kaspik, vendimet e marra për një zhvilllim afatgjatë të çështjeve mjedisore në Azinë Qendrore dhe sigurimin e furnizimit me ushqime. Gjithnjë e më shumë, puna e komitetit është përqendruar drejt aspekteve që lidhen me sigurinë e zhvillimeve teknologjike dhe shkencore në fusha të përcaktuara si të përafërta me ato të sigurisë në një kuadër më të gjerë në rrafshin ndërkombëtar. Që nga viti 1995 është në funksionim një Sistem Qendror Bashkërendues i KSSHM-së, i bazuar në internet, që lehtëson hyrjen në bazën e informacionit për mjedisin dhe që u krijon pjesëmarrësve mundësinë e gjetjes, organizimit, plotësimit dhe përhapjes së informacionit me interes të përbashkët për mjedisin. Nëpërmjet faqeve të veçanta në internet mund të gjenden raporte teknike të botuara mbi studime dhe projekte paraprake të KSSHM-së dhe informacione të tjera në lidhje me KSSHM-në. Për informacion të mëtejshëm: NATO - CCMS Public Diplomacy Division NATO Headquarters 1110 Brussels Belgium Tel: Fax: ccms@hq.nato.int Website: 371

373 Orientimet e përgjithshme politike për Programin e NATO-s për Sigurinë nëpërmjet Shkencës, hartohen nga. Ai përbëhet nga përfaqësues të vendeve anëtare, me përvojë në çështje të drejtimit shkencor. Ata emërohen nga qeveritë, ose institucionet e pavarura shkencore të vendeve përkatëse. Komiteti kryesohet nga Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Diplomacinë Publike dhe mblidhet zakonisht tri herë në vit. Njëra nga mbledhjet bëhet në formatin e Këshilli të Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA). Së bashku me përfaqësuesit e vendeve të NATO-s, në të marrin pjesë edhe kolegët që përfaqësojnë vendet partnere. Komiteti gjithashtu mblidhet dy herë në vit edhe në formatin e Këshillit NATO-Rusi (KNR), kur lind nevoja e diskutimit për tema me interes të përbashkët në sferën shkencore. Komiteti i Shkencës, në punën e tij për vlerësimin dhe përzgjedhjen e kërkesave të dërguara për mbështetje, ndihmohet nga grupet këshillimore, anëtarët e të cilëve zgjidhen nga komiteti prej bashkësisë shkencore ndërkombëtare. Në grupet këshillimore shërbejnë edhe pjesëmarrës me statusin e anëtarit shoqërues nga vendet partnere dhe vendet e Dialogut Mesdhetar. mblidhet dy herë në vit në sesion plenar dhe një herë në vit me vendet partnere në formatin e Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik (KPEA), nën kryesinë e Ndihmëssekretarit të Përgjithshëm për Diplomacinë Publike. Në përgjithësi, ai është i përbërë nga përfaqësues shtetërorë me përvojë dhe përgjegjësi për programet kombëtare të mjedisit. Komiteti siguron një forum të vetëm për shkëmbimin e njohurive dhe të përvojës mbi aspektet teknike, shkencore dhe politike për çështjet shoqërore dhe mjedisore, si në sektorët civilë edhe ushtarakë ndër vendet e NATO-s dhe atyre partnere në kuadrin e KPEA-së. Në vitin 2000, u ripërtërit mandati për KSSHM-në për të pasqyruar përshtatjen e programeve me misionet e reja të NATO-s. KSSHM-ja mblidhet gjithashtu dy herë në vit në formatin e KNR-së për të rishikuar çështje të politikave dhe të zbatimit të Planit të Veprimit. Brenda këtij Plani Veprimi të KNR-së janë përcaktuar 12 tema për bashkëpunimin, ku përfshihen dhe çështje të mbrojtjes së mjedisit. Komiteti i Shkencës dhe KSSHM-ja kanë krijuar gjithashtu një Grup Pune të Bashkuar NATO-Ukrainë mbi një bashkëpunim të veçantë shkencor dhe mjedisor për rishikimin e mënyrave të mundshme të përmirësimit të mëtejshëm të pjesëmarrjes së ekspertëve të Ukrainës në veprimtaritë e KSSHM-së dhe të Programit për Sigurinë nëpërmjet Shkencës. 372

374 KAPITULLI 47 KËRKIMI SHKENCOR DHE TEKNOLOGJIA Nxitja dhe realizimi i kërkimit të përbashkët shkencor dhe shkëmbimi i informacionit, për të mbështetur përdorimin e frytshëm të kërkimit shkencor e të teknologjisë së mbrojtjes kombëtare të çdo vendi, është një element themelor për plotësimin e nevojave ushtarake të Aleancës në ruajtjen e nivelit të zhvillimeve teknologjike dhe në sigurimin e dhënies së këshillave në adresë të NATO-s dhe të vendimmarrësve në rrafshin kombëtar. Këto detyra shtrojnë kërkesa për një rrjet më të zgjeruar me ekspertë të vendeve të ndryshme dhe për një bashkëveprim të veprimtarive midis organeve të NATO-s, që merren me aspekte të shumëllojshme të kërkimit shkencor dhe teknologjisë në fusha të ndryshme shkencore. e NATO-s është përgjegjëse për harmonizimin e drejtimit dhe bashkërendimit të kërkimit shkencor dhe teknologjisë së mbrojtjes së NATO-s, për drejtimin dhe nxitjen e bashkëpunimit në kërkimin shkencor dhe në shkëmbimin e informacionit ndërmjet institucioneve kombëtare, për zhvillimin e një strategjie afatgjatë të NATO-s për kërkimin shkencor dhe teknologjinë dhe për dhënien e këshillave kryesore në lidhje me çështjet e kërkimit shkencor e të teknologjisë. OKT-ja është mbështetur në bashkëpunimin e hershëm, të kërkimit shkencor e të teknologjisë në fushën e mbrojtjes, të punës së ish-grupit Këshillimor për Kërkimin Shkencor dhe Zhvillimin e Mjeteve Fluturuese në Hapësirën Aerokozmike dhe të Grupit të Punës Kërkimore-Shkencore për Mbrojtjen, mbi bazën e bashkimit të të cilëve u formua organizata e re. OKT-ja raporton tek Komiteti Ushtarak dhe tek Konferenca e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare. Ajo ka në përbërje një Komision për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë, që përgjigjet për formulimin e politikës së NATO-s për kërkimin shkencor e teknologjinë dhe mbështetet nga një Agjenci për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë (AKT), me shtabin të vendosur në Neji, Francë. Spektri i plotë i veprimtarive për kërkimin shkencor dhe teknologjinë mbulohet nga shtatë grupe ekspertësh, që merren me trajtimin e subjekteve të mëposhtme: 373

375 374 Studimet, analizat dhe përngjasimet luftarake. Konceptet dhe integrimi i sistemeve. Teknologjia e ndjesorëve dhe elektronikës. Teknologjia e sistemeve të informacionit. Teknologjia e zbatuar e mjeteve të transportit. Faktorët njerëzorë dhe mjekësia. Grupi i NATO-s për Modelimin dhe Përngjasimin Luftarak. Çdo grup ekspertësh përbëhet nga përfaqësues kombëtarë, ku përfshihen edhe ekspertë shkencorë me kualifikim tepër të lartë. Grupet e ekspertëve mbajnë lidhje me përdoruesit ushtarakë dhe organe të tjera të NATO-s. Puna shkencore dhe teknologjike e OKT-së kryhet nga ekipe teknike të krijuara për veprimtari të posaçme dhe me kohëzgjatje të përcaktuar. Ekipet teknike organizojnë mbledhje pune kërkimore, simpoziume, prova në terren, eksperimente laboratorike, ligjërata dhe kurse përgatitore, duke siguruar kështu vijimësinë e rrjetit të ekspertëve. Ato, gjithashtu, luajnë një rol të rëndësishëm në përpilimin e planeve afatgjata. Me qëllim që të lehtësojnë lidhjet me përdoruesit ushtarakë dhe me veprimtari të tjera të NATO-s, një pjesë e personelit të AKT-së është vendosur pranë Seksionit të Zgjerimit të Kërkimeve Shkencore për Teknologjinë dhe Industrinë, në Shtabin e NATO-s, në Bruksel. Ky personel bashkëvepron me Shtabin Ushtarak Ndërkombëtar dhe me Degën e Investimeve për Mbrojtjen të Shtabit Ndërkombëtar. Gjithashtu, bashkërendimi i përpjekjeve për mbështetjen e vendeve partnere ndërmerret kryesisht nga Brukseli. Bashkërendimi i veprimtarive të kërkimit shkencor dhe teknologjisë, me pjesë të tjera të strukturave të NATO-s, lehtësohet nga pjesëmarrja e përfaqësuesve të OKT-së në komisionet përkatëse dhe në mbledhjet e organeve drejtuese të tilla, si Komisioni i Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s dhe Komiteti i Shkencës i NATO-s. Një Komision Këshillimor për Teknologjinë është krijuar gjithashtu për të siguruar dhënien e këshillave të pavarura për Komandën e Forcave Aleate për Transformimin mbi çështjet teknologjike që lidhen me transformimin e aftësive ushtarake të NATO-s. Administratori i Përgjithshëm i Agjencisë së KKD-së të NATO-s dhe Drejtori i Qendrës për Kërkimin Nënujor në kuadrin e NATO-s, janë anëtarë të Komisionit të Kërkimit Shkencor dhe Teknologjisë, mbi bazën e pushtetit që u jep posti. Bashkërendimi i veprimtarive të kërkimit shkencor dhe teknologjisë me vendet anëtare bëhet nga bashkërenduesit kombëtarë, të cilët ndihmojnë edhe për organizimin e veprimtarive të tilla si, simpoziume, mbledhje komisionesh, ligjërata dhe detyra me karakter këshillimor.

376 Për informacion të mëtejshëm: Research and Technology Agency (RTA) BP 25 F Neuilly sur Seine France Tel: Fax: /99 mailbox@rta.nato.int Website: 375

377

378 KAPITULLI 48 STANDARDIZIMI Standardizimi ndihmon së tepërmi në efektshmërinë e operacioneve të forcave të bashkuara ushtarake të Aleancës dhe krijon mundësi që mund të shfrytëzohen për një përdorim më të mirë të burimeve ekonomike. Përpjekje të shumta janë bërë për të përmirësuar bashkëpunimin dhe për të shmangur hallkat e tepërta në kërkimin shkencor, zhvillimin, prodhimin, prokurimin dhe sigurimin logjistik të sistemeve të mbrojtjes, kryesisht nëpërmjet propagandimit të Marrëveshjeve të NATO-s për Standardizimin (të njohura përgjithësisht sipas formës origjinale të shkurtesës në gjuhën angleze STANAGs - Standardization Agreements). Zbatimi i STANAG-ve, ndihmon vendet për arritjen e niveleve të kërkuara të ndërveprimit dhe për plotësimin më të mirë të detyrave të tyre të përbashkëta strategjike, operative dhe taktike, për kuptimin dhe zbatimin e procedurave të komandimit dhe për përdorimin më të dobishëm të teknikës, materialeve dhe pajisjeve. Forumi kryesor për përpunimin e politikës së standardizimit është, e cila ka për qëllim ta përfshijë standardizimin si një pjesë përbërëse të planifikimit të Aleancës. Ajo vepron si bashkërenduese midis organeve të larta të NATO-s që merren me kërkesat për standardizimin. Në ONS bëjnë pjesë Komiteti i NATO-s për Standardizimin, Grupi i Shtabit të Standardizimit i NATO-s dhe Agjencia e NATO-s për Standardizimin. Shfaqja e kërcënimeve të reja dhe masat e marra nga NATO për përshtatjen e aftësive të saj, kuptohet vetiu që kanë çuar në ndryshime të kërkesave operative për forcat e armatosura. Këto ndryshime kanë rritur në mënyrë të ndjeshme rëndësinë e ndërveprimit në lidhje me materialet, doktrinën, taktikat, stërvitjen, ndërlidhjen dhe shumë fusha të tjera në të cilat ndërveprimi i forcave ushtarake dhe i sistemeve që i mbështesin ato, është një faktor madhor. Objektivi i standardizimit është që të arrijë nivelin e kërkuar të ndërveprimit në lidhje me të gjitha këto aspekte. Roli i ONS-së është përmirësimi i ndërveprimit me qëllim që të ndihmohet në aftësinë e forcave të Aleancës për përgatitjen, stërvitjen dhe kryerjen e veprimeve të efektshme si në kuadrin e NATO-s, ashtu edhe me vendet partnere dhe vende të tjera jashtë NATO-s për zbatimin e detyrave të caktuara. 377

379 Ajo e realizon këtë nëpërmjet nismave, harmonizimit dhe bashkërendimit të përpjekjeve për standardizimin brenda Aleancës, si dhe me anë të mbështetjes së veprimtarive të standardizimit. Ajo gjithashtu vepron në emër të Komitetit Ushtarak të NATO-s për të zhvilluar, bashkërenduar dhe vlerësuar çështje të standardizimit operativ. Në përputhje me politikën e Aleancës, autoritetet kombëtare dhe ato të NATO-s, inkurajohen për të zhvilluar, miratuar dhe zbatuar koncepte, doktrina, procedura dhe projekte, të cilat ua lehtësojnë atyre arritjen dhe ruajtjen e ndërveprimit. Kjo kërkon përcaktimin e niveleve të nevojshme të pajtueshmërisë, ndërkëmbimit ose përbashkësimit në fushat operative, procedurore, materiale, teknike dhe administrative. ONS-ja është krijuar në janar 1995 nga Këshilli i Atlantikut të Veriut dhe në vitin 2000 u ristrukturua si pasojë e Rishikimit të Standardizimit, që u krye në zbatim të kërkesave që rridhnin nga vendimet e marra në Takimin e Uashingtonit të vitit 1999 për transformimin e NATO-s. është autoritet i lartë i NATO-s për të gjitha çështjet e standardizimit dhe i raporton Këshillit. Ai mbështetet nga Përfaqësuesit e KNS-së (PKNS), të cilët sigurojnë harmonizimin dhe udhëzimet në nivel delegimi, nën drejtimin dhe administrimin e përgjithshëm të Komitetit. Puna kryesore e PKNS-ve, përqendrohet në harmonizimin e standardizimit ndërmjet organeve të NATO-s dhe atyre kombëtare dhe në nxitjen e ndërveprimit midis tyre në fushën e standardizimit. KNS-ja kryesohet nga Sekretari i Përgjithshëm, i përfaqësuar zakonisht nga dy bashkëkryetarë të përhershëm, Ndihmëssekretari i Përgjithshëm për Investimet e Mbrojtjes dhe Drejtori i Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar. Që prej shtatorit 2000, vendet partnere të NATO-s janë përfshirë gjerësisht në veprimtaritë e KNS-së. është nën vartësinë e Komitetit të NATO-s për Standardizimin. Detyra e tij kryesore është të harmonizojë politikat e procedurat dhe të bashkërendojë veprimtaritë e standardizimit me organet e NATO-s. Ai është përgjegjës për ndërlidhjen e bashkëveprimit të shtabit dhe për përgatitjen e dokumentacionit përkatës, duke ndihmuar, midis të tjerave, në hartimin e Kërkesave Ushtarake për Standardizimin nga Komandat Strategjike dhe në përpilimin e projektit të Objektivave të Standardizimit për Programin e NATO-s për Standardizimin. Ai përfshin përfaqësues nga Komandat Strategjike dhe përfaqësues të Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar e të Shtabit Ndërkombëtar, të cilët mbështesin Autoritetet e Saktësimit të Detyrave të Standardizimit. Këto janë organe të larta të NATO-s me autoritetin për t u caktuar detyra grupeve vartëse, për të përgatitur botimin e Marrëveshjeve të Standardizimit (STANAGs) dhe Botimeve 378

380 të Aleatëve (BA) që propagandojnë marrëveshje të tilla dhe konkretisht, Komiteti Ushtarak, Konferenca e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare, Konferenca e Shefave të Lartë të Logjistikës së NATO-s dhe Komisioni i Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s. Përfaqësues shtabi të organeve dhe organizatave të tjera marrin pjesë gjithashtu në punën e GSHSN-së. është një organ i njësuar, i bashkuar, që është krijuar nga Këshilli i Atlantikut të Veriut dhe përbëhet nga personel civil dhe ushtarak. Ajo është përgjegjëse para KNS-së për bashkëveprimin e çështjeve ndërmjet të gjitha fushave të standardizimit. Ajo përcakton detyrat për procedurat, planëzimin dhe zbatimin në lidhje me standardizimin, të cilat duhet të përdoren në të gjithë Aleancën. Ajo përgjigjet për punën përgatitore të mbledhjeve të KNS-së, të PKNS-ve e të GSHSN-së dhe për adminstrimin e përgjithshëm të STANAG-ve dhe BA-ve. ANS-ja mbështet Komisionet për Standardizimin Gjitharmësh, Detar, Tokësor, Ajror dhe Shëndetësor, ku secili prej tyre vepron si një autoritet për saktësimin e detyrave të standardizimit operativ, përfshirë doktrinën, që delegohet nga Komiteti Ushtarak. Komisionet e Standardizimit përgjigjen për zhvillimin e standardizimit operativ dhe proceduror ndërmjet vendeve anëtare. Ashtu si dhe autoritetet e tjera të saktësimit të detyrave, ato e bëjnë këtë nëpërmjet përgatitjes të STANAG-ve dhe BA-ve në bashkëpunim me vendet anëtare dhe komandat ushtarake të NATO-s. ANS-ja mbështet gjithashtu Zyrën e NATO-s për Bashkërendimin e Terminologjisë. E krijuar nën autoritetin e KNS-së, kjo zyrë drejton Programin e Njësimit të Terminologjisë së NATO-s dhe mbikëqyr Politikën e Standardizimit të Terminologjisë së NATO-s, e cila formulon parimet gjithëpërmbledhëse dhe përgjegjësitë kryesore, si dhe procesin e standardizimit të Terminologjisë brenda NATO-s si një e tërë. Drejtori i ANS-së është përgjegjës për punën e përditshme të pesë sektorëve të agjencisë dhe konkretisht, Sektori për Politikën dhe Bashkëveprimin dhe Sektorët e Forcave Gjitharmëshe, Detare, Tokësore dhe Ajrore. Sektorët e llojeve të armëve sigurojnë mbështetje shtabi për komisionet përkatëse që mbulojnë dhe grupet e tyre ndihmëse të punës e të ekspertëve. Ato përgjigjen për mbikëqyrjen dhe harmonizimin e veprimtarive të standardizimit në fushat e tyre të përgjegjësisë. Komisionet, të përbëra me nga një anëtar për çdo vend, janë në sesion të përhershëm dhe normalisht mblidhen tetë deri në dymbëdhjetë herë në vit. Vendimet merren zakonisht mbi bazën e unanimitetit. Sidoqoftë, meqë standardizimi është një proces vullnetar, marrëveshjet mund të bazohen në parimin e vendimit të shumicës ndër vendet që marrin pjesë në STANAG-e të veçanta. Komandantët Strategjikë kanë përfaqësues në secilin komision. 379

381 Për më shumë informacion: NATO Standardization Agency NATO Headquarters 1110 Brussels Belgium Tel: Fax: nsa@hq.nato.int Website: 380

382 SHTOJCA 1 SHKURTESAT

383

384 SHTOJCA 1 SHKURTESAT 1 AAP Botime Zyrtare të Aleatëve (Allied Administrative Publication) AAYPL Shoqata Atlantike e Udhëheqësve të Rinj Politikë (Atlantic Association of Young Political Leaders) ABM Raketë Kundërbalistike (Traktati i ABM i vitit 1972) (Anti-Ballistic Missile (ABM Treaty of 1972) AC Komiteti i Aleancës (Alliance Committee) ACCIS Sistem Informacioni i Automatizuar për Komandimin dhe Drejtimin (Automated Command and Control Information System) ACCS Sistem i Komandimit dhe Drejtimit Ajror (Air Command and Control System) ACO Komanda e Forcave Aleate për Operacionet (Allied Command Operations) ACT Komanda e Forcave Aleate për Transformimin (Allied Command Transformation) ADP Përpunim i Automatizuar i të Dhënave (Automated Data Processing) ADREP Përfaqësues i Mbrojtjes Ajrore (Air Defence Representative) AEC Komiteti për Edukimin Atlantik (Atlantic Education Committee) AEW&CS Sistem i Vrojtimit, i Paralajmërimit të Hershëm dhe i Drejtimit Ajror (Airborne Early Warning and Control System) AGARD Grupi Këshillimor për Kërkimin Shkencor dhe Zhvillimin e Mjeteve Fluturuese në Hapësirën Aerokozmike (riorganizuar nën Organizatën për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë e NATO-s (RTO-shih), si Agjencia për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë)) (Advisory Group for Aerospace Research and Development (reorganised under the NATO Research and Technology Organisation (RTO) as the Research & Technology Agency) AGS Vrojtim Tokësor i Aleancës (Alliance Ground Surveillance) 1 Kjo listë përfshin pjesën më të madhe të shkurtesave të pasqyruara në këtë Manual, si dhe të tjera në përdorim aktual. Nuk synohet të jetë një listë e plotë e të gjitha shkurtesave në përdorim në NATO. 383

385 AGS SC Komiteti Drejtues i AGS (shih) (AGS Steering Committee) AHWG Grup Pune i Posaçëm (Ad Hoc Working Group) AJP Botime të Përbashkëta të Aleatëve (Allied Joint Publication) ALCM Raketë Kruiz e Lëshuar nga Ajri (Air-Launched Cruise Missile) ALP Botime Logjistike të Aleatëve (Allied Logistic Publication) ALTBMD SC Komiteti Drejtues i Mbrojtjes Aktive Shtresore Kundërraketë të Teatrit të Luftimeve (Active Layered Theatre Ballistic Missile Defence Steering Committee) AOR Zonë e Përgjegjësisë (Area of Responsibility) AP Botime të Aleatëve (Allied Publication) APAG Grupi Këshillimor për Politikën Atlantike (Atlantic Policy Advisory Group) AQAP Botime të Aleatëve për Sigurimin e Cilësisë (Allied Quality Assurance Publication) ARW Mbledhje Pune për Kërkime Shkencore të Përparuara (Programi Shkencor i NATO-s) (Advanced Research Workshop (NATO Science Programme) ASG Ndihmëssekretari i Përgjithshëm (Assistant Secretary General) ASI Instituti i Studimeve të Përparuara (Programi Shkencor i NATO-s) (Advanced Study Institute (NATO Science Programme) ASR Kërkesa të Aleancës për Standardizimin (Alliance Standardization Requirements) ASW Luftë Kundërnëndetëse (Anti-Submarine Warfare) ASZ Zonë Sigurimi Ajror (Air Safety Zone) ATA Shoqata e Traktatit të Atlantikut (Atlantic Treaty Association) ATMG Grupi i Drejtimit të Trafikut Ajror (Air Traffic Management Group) AWACS Sistemi i Vrojtimit, i Paralajmërimit dhe i Drejtimit Ajror (Airborne Warning and Control System) BICES Sistemi i Grumbullimit dhe i Shfrytëzimit të Informacionit në Fushën e Luftimit (Battlefield Information Collection and Exploitation System) 384

386 BMEWS Sistemi i Zbulimit të Largët të Raketave Balistike (Ballistic Missile Early Warning System) BoD Këshill i Drejtuesve (Board of Directors) BTWC Konventa mbi Armët Biologjike dhe Helmuese (Biological and Toxin Weapons Convention) C&EE Evropa Qendrore dhe Lindore (Central and Eastern Europe) C3 Këshillim, Komandim dhe Drejtim (Consultation, Command and Control) CALS Sigurim dhe Mbështetje e Vazhdueshme për Ciklin e Jetëgjatësisë (Continuous Acquisition and Life-cycle Support) CAPC Komiteti i Planëzimit të Aviacionit Civil (Civil Aviation Planning Committee) CAPS Sistemi i Planëzimit të Armatimeve Konvencionale (Conventional Armaments Planning System) CAS Mbështetje Ajrore e Afërt (Close Air Support) CASG Grupi i CNAD (shih) për Sigurinë e Municioneve (CNAD Ammunition Safety Group) CBC Komiteti i Buxhetit Civil (Civil Budget Committee) CBM Masa të Krijimit të Mirëbesimit (Confidence-Building Measure) CBRN Kimike, Biologjike, Radiologjike dhe Bërthamore (armë) (Chemical, Biological, Radiological and Nuclear (weapons) CCC Celula e Bashkërendimit të Aftësive (Capabilities Coordination Cell) CCMS Komiteti mbi Sfidat e Shoqërisë Moderne (Committee on the Challenges of Modern Society) CCPC Komiteti i Planëzimit të Ndërlidhjes Civile (Civil Communications Planning Committee) CDE Konferenca mbi Masat e Mirëbesimit e të Sigurisë dhe Çarmatimin në Evropë (Conference on Confidenceand Security-Building Measures and Disarmament in Europe) CEP Planëzimi i Çështjeve Civile në Situata të Jashtëzakonshme (Civil Emergency Planning) CEPMA Agjencia e Administrimit të Naftësjellësit të Evropës Qendrore (Central Europe Pipeline Management Agency) 385

387 CEPMO Organizata e Administrimit të Naftësjellësit të Evropës Qendrore (Central Europe Pipeline Management Organisation) CEPS Sistemi i Naftësjellësit të Evropës Qendrore (Central Europe Pipeline System) CESDP Politika e Përbashkët për Sigurinë dhe Mbrojtjen Evropiane (Common European Security and Defence Policy) CFE Forcat e Armatosura Konvencionale në Evropë (Traktati i CFE i vitit 1990) (Conventional Armed Forces in Europe (CFE Treaty of 1990) CFSP Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë (Common Foreign and Security Policy) CHOD Shef i Mbrojtjes (Chief of Defence) CIMIC Bashkëpunim Civilo-Ushtarak (Civil-Military Cooperation) CIOMR Konfederata Ndëraleate e Oficerëve të Mjekësisë në Rezervë (Interallied Confederation of Medical Reserve Officers) CIOR Konfederata Ndëraleate e Oficerëve në Rezervë (Interallied Confederation of Reserve Officers) CIS Konfederata e Shteteve të Pavarura (Commonwealth of Independent States) CIS Sisteme të Informacionit e të Ndërlidhjes (Communication and Information Systems) CJTF Forcë Operative Gjitharmëshe e Bashkuar (Combined Joint Task Force) CLG Bursë Studimi për Lidhje Bashkëpunimi (Collaborative Linkage Grant) C-M Memorandum i Këshillit (Council Memorandum) CMC Kryetari i Komitetit Ushtarak (Chairman of the Military Committee) CMTF Grup Operativ Civilo-Ushtarak (Civil-Military Task Force) CMX Stërvitje për Administrimin e Krizave (Crisis Management Exercise) CNAD Konferenca e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (Conference of National Armaments Directors) CNIS Sisteme Identifikimi, Avio/ Anijedrejtimi dhe Ndërlidhjeje (Communication, Navigation and Identification Systems) 386

388 CNS Grup Vrojtimi, Avio/Anijedrejtimi dhe Ndërlidhjeje (Communications, Navigation and Surveillance Group) COEC Komiteti i Këshillit të NATO-s për Operacionet dhe Stërvitjen (Council Operations and Exercise Committee) COMCEN Qendër e Ndërlidhjes (Communication Centre) COMEDS Komiteti i Shefave të Shërbimeve Shëndetësore Ushtarake në NATO (Committee of the Chiefs of Military Medical Services in NATO) CP Paketë e Aftësive (Capability Package) CPC Komiteti i Mbrojtjes Civile (Civil Protection Committee) CPC Qendër e Parandalimit të Konflikteve (Conflict Prevention Centre) CPD Komiteti mbi Diplomacinë Publike (Committee on Public Diplomacy) CPX Stërvitje Komando-Shtabi (Command Post Exercise) CSBM Masa të Krijimit të Mirëbesimit dhe Sigurisë (Confidence- and Security- Building Measure) CSCE Konferenca mbi Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (prej janarit 1995, Organizata mbi Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë, ose OSCE-shih) (Conference on Security and Co-operation in Europe (from January 1995, Organization for Security and Co-operation in Europe, or OSCE) CST Bisedime për Qëndrueshmërinë Konvencionale (Conventional Stability Talks) CTBT Traktati për Ndalimin e Plotë të Provave Bërthamore (Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty) C3 Këshillim, Komandim dhe Drejtim (Consultation, Command and Control) CUSRPG Grupi i Planëzimit Rajonal Kanada- Shtetet e Bashkuara (Canada United States Regional Planning Group) CWC Konventa mbi Ndalimin e Armëve Kimike (1993) (Chemical Weapons Convention (1993) DCA Aeroplan me Aftësi Dyfishe (Dual-Capable Aircraft) DCI Nisma e Aftësive të Mbrojtjes (Defence Capabilities Initiative) 387

389 DCMC Zëvendëskryetari i Komitetit Ushtarak (Deputy Chairman of the Military Committee) DGP Grupi i Lartë i Mbrojtjes mbi Përhapjen e Armëve (Senior Defence Group on Proliferation) DI Dega e Investimit për Mbrojtjen (Defence Investment Division) DIMS Drejtori i Shtabit Ushtarak Ndërkombëtar (IMS-shih) (Director, International Military Staff (IMS) DPC Komiteti i Planëzimit të Mbrojtjes (Defence Planning Committee) DPP Dega e Politikës dhe Planëzimit të Mbrojtjes (Defence Policy and Planning Division) DPQ Pyetësor për Planëzimin e Mbrojtjes (Defence Planning Questionnaire) DRC Komiteti i Rishikimit të Mbrojtjes (Defence Review Committee) DRG Grupi i Punës Kërkimore-Shkencore për Mbrojtjen (përfshirë brenda Organizatës për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë (RTO-shih)) (Defence Research Group (absorbed into the NATO Research and Technology Organisation (RTO)) DSACEUR Zëvendëskomandanti i Përgjithshëm i Forcave Aleate në Evropë (Deputy Supreme Allied Commander Europe) EADRCC Qendra Euro-Atlantike e Bashkërendimit të Masave ndaj Fatkeqësive (Euro-Atlantic Disaster Response Coordination Centre) EADRU Njësia Euro-Atlantike Kundërvepruese ndaj Fatkeqësive (Euro-Atlantic Disaster Response Unit) EAF Entitet i Forcave të Armatosura (Entity Armed Forces) EAPC Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik (Euro-Atlantic Partnership Council) EAPWP Plani i Punës së Partneritetit Euro- Atlantik (Euro-Atlantic Partnership Work Plan) EM Dega Administruese Zbatuese (Executive Management Division) EPC Bashkëpunim Politik Evropian (European Political Cooperation) ESA Agjencia Evropiane për Hapësirën Kozmike (European Space Agency) ESDI Identiteti i Sigurisë dhe i Mbrojtjes Evropiane (European Security and Defence Identity) 388

390 ESDP Politika e Sigurisë dhe Mbrojtjes Evropiane (European Security and Defence Policy) EU Bashkimi Evropian (European Union) EW Luftë Elektronike (Electronic Warfare) EWG Grupi Operativ Zbatues (Executive Working Group) FORACS Stacionet e Kontrollit të Saktësisë së Ndjesorëve dhe Armëve të Forcave Detare të NATO-s (NATO Naval Forces Sensors and Weapons Accuracy Check Sites) FRP Rregulla dhe Procedura Financiare (Financial Rules and Procedures) GLCM Raketë e Drejtuar Kruiz me Shtrat Lëshimi Tokësor (Ground-Launched Cruise Missile) GNW Grupi mbi Armët Bërthamore (Group on Nuclear Weapons) GSZ Zonë Sigurimi Tokësor (Ground Safety Zone) HLG Grupi i Nivelit të Lartë (High-Level Group) HLSG Grupi Drejtues i Nivelit të Lartë (High-Level Steering Group) HLTF Grupi Operativ i Nivelit të Lartë (High-Level Task Force) HNS Mbështetje e Vendit Mik (Host Nation Support) IATA Shoqata e Transportit Ajror Ndërkombëtar (International Air Transport Association) ICAO Organizata e Aviacionit Civil Ndërkombëtar (International Civil Aviation Organisation) ICB Ofertë Konkurruese Ndërkombëtare (International Competitive Bidding) ICBM Raketë Balistike Ndërkontinentale (Intercontinental Ballistic Missile) ICI Nisma e Bashkëpunimit të Stambollit (Istanbul Cooperation Initiative) ICIG Grupi i Nismës së Bashkëpunimit të Stambollit (Istanbul Cooperation Initiative Group) ICRC Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq (International Committee of the Red Cross) ICTY Tribunali Penal Ndërkombëtar për ish-jugosllavinë (International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia) 389

391 IFOR Forca Zbatuese (Bosnje dhe Hercegovinë) (Implementation Force (Bosnia and Herzegovina)) IFRC Federata Ndërkombëtare e Kryqit të Kuq dhe e Shoqatave të Gjysmëhënës së Kuqe (International Federation of the Red Cross and Red Crescent Societies) IGC Konferencë Ndërqeveritare (Intergovernmental Conference) IISS Instituti Ndërkombëtar për Studime Strategjke (International Institute for Strategic Studies) IMS Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar (International Military Staff) INF Forca Bërthamore me Rreze Veprimi të Ndërmjetme (Traktati i INF i vitit 1987) (Intermediate-range Nuclear Forces (INF Treaty of 1987) INFOSEC Sektori për Sigurinë e Informacionit (Information Security Branch) IO Objektiv i Ndërveprimit (Interoperability Objective) IPAP Plani Individiual i Veprimit të Partneritetit (Individual Partnership Action Plan) IPP Programi Individual i Partneritetit (PfP-shih) (Individual Partnership Programme (PfP) IPTF Forca Policore Operative Ndërkombëtare (Kombet e Bashkuara) (International Police Task Force (United Nations) IRBM Raketë Balistike me Rreze Veprimi të Ndërmjetme (Intermediate-Range Ballistic Missile) IRF Forc/ë,~a e Ndërhyrjes së Menjëhershme (Immediate Reaction Force(s) IS Shtabi Ndërkombëtar (International Staff) ISAF Forca Ndihmëse e Sigurisë Ndërkombëtare (Afganistan) (International Security Assistance Force) (Afghanistan) ISTB Sektori i Sistemeve të Informacionit dhe Teknologjisë (Information Systems and Technology Branch) JCP Komiteti i Përbashkët mbi Përhapjen e Armëve (Joint Committee on Proliferation) JMC Komiteti i Përbashkët Mjekësor (Joint Medical Committee) JWGDR Grupi i Përbashkët i Punës për Reformën e Mbrojtjes (NATO- Ukrainë) (NATO-Ukraine) Joint Working Group on Defence Reform) 390

392 KFOR Forca e Kosovës (Kosovo Force) KLA Ushtria Çlirimtare e Kosovës (Kosovo Liberation Army) KPS Shërbimi Policor i Kosovës (Kosovo Police Service) KVM Misioni i Verifikimit për Kosovën (Kosovo Verification Mission) LCC Qendër e Bashkëveprimit Logjistik (Logistics Coordination Centre) LCMG Grupi i Administrimit të Ciklit të Jetëgjatësisë (Life Cycle Management Group) LTDP Program Afatgjatë i Mbrojtjes (Long-Term Defence Programme) LTS Studim Afatgjatë (Long-Term Study) M&TG Grupi për Lëvizjen dhe Transportimin (Movement and Transportation Group) MAP Plani i Veprimit për Anëtarësim (Membership Action Plan) MAPE Element Policor Këshillimor Shumëkombësh (Multinational Advisory Police Element) MARAIRMED Forca Ajrore të Mbrojtjes Bregdetare në Mesdhe (Maritime Air Forces Mediterranean) MAREQ Kërkesë për Ndihmë Ushtarake (Military Assistance Requirement) MBC Komiteti i Buxhetit Ushtarak (Military Budget Committee) MC Komiteti Ushtarak (Military Committee) MCDA Mjete të Mbrojtjes Civile dhe Ushtarake (Military and Civil Defence Assets) MCG Grupi i Bashkëpunimit Mesdhetar (Mediterranean Cooperation Group) MCJSB Komisioni i Përbashkët për Standardizimin i Komitetit Ushtarak (Military Committee Joint Standardization Board) MCM Masa Kundër Minave (Mine Countermeasures) MCWG Grupi i Punës i Komitetit Ushtarak (Military Committee Working Group) MDF Forc/ë,~a Kryesore e Mbrojtjes (Main Defence Force(s) MDFS Studim Perspektiv i Mbrojtjes Kundërraketë (Missile Defence Feasibility Study) MEADS Sistem i Mbrojtjes Ajrore për Mjedise më të Gjera (Medium Extended Air Defence System) 391

393 MEP Anëtar i Parlamentit Evropian (Member of the European Parliament) MILREP Përfaqësues Ushtarak (në MC-shih) (Military Representative (to the MC) MLM Mision Ndërlidhës Ushtarak (Military Liaison Mission) MLRS Sistem Raketash me Lëshim të Shumëfishtë (Multiple Launch Rocket System) MNC Komandë/Komandant Kryesore e NATO-s (riemërtuar Komandë/ Komandant Strategjike e NATO-s) (Major NATO Command/Commander (renamed NATO Strategic Command/Commander) MND Divizion Shumëkombësh (Multinational Division) MOB Bazë Operative Kryesore (Main Operating Base) MoD Ministria e Mbrojtjes (Ministry of Defence) MOU Memorandum i Mirëkuptimit (Memorandum of Understanding) MPA Aeroplan Patrullimi Bregdetar (Maritime Patrol Aircraft) MRCA Aeroplan Luftarak Shumëdetyrësh (Tornado) (Multi-Role Combat Aircraft (Tornado) MSC Komandë/Komandant Vartëse Kryesore (Major Subordinate Command/Commander) MSIAC Qendër e Analizës së Informacionit të Sigurisë së Municioneve (Munitions Safety Information Analysis Centre) MSU Njësi e Specializuar Shumëkombëshe (Multinational Specialized Unit) MTCR Regjim i Kontrollit të Teknologjisë së Raketave (Missile Technology Control Regime) MTRP Plan Afatmesëm i Burimeve (Medium-Term Resource Plan) NAADC Celula Analitike e Mbrojtjes Ajrore të NATO-s (NATO Analytical Air Defence Cell) NAAG Grupi i Armatimeve Tokësore të NATO-s (NATO Army Armaments Group) NAC Këshilli i Atlantikut të Veriut (North Atlantic Council) NACC Këshilli i Bashkëpunimit të Atlantikut të Veriut (North Atlantic Cooperation Council) 392

394 NACCIS Sistemi i Informacionit të Automatizuar të NATO-s për Komandimin dhe Drejtimin (NATO Automated Command, Control and Information System) NACMA Agjencia e Administrimit të ACCS (shih) të NATO-s (NATO ACCS Management Agency) NACMO Organizata e Administrimit të ACCS (shih) të NATO-s (NATO ACCS Management Organisation) NADC Komiteti i Mbrojtjes Ajrore të NATO-s (NATO Air Defence Committee) NADEFCOL Kolegji i Mbrojtjes i NATO-s (gjithashtu NDC-shih) (NATO Defense College (also NDC) NADGE Rrjeti Tokësor i Mbrojtjes Ajrore të NATO-s (NATO Air Defence Ground Environment) NADREPS Përfaqësuesit e Drejtorëve të Armatimeve Kombëtare (National Armaments Director's Representatives) NAEW&C Vrojtim, Paralajmërim i Hershëm dhe Drejtim Ajror i NATO-s (NATO Airborne Early Warning and Control) NAFAG Grupi i Armatimeve të Forcave Ajrore të NATO-s (NATO Air Force Armaments Group) NAHEMA Agjencia e NATO-s për Administrimin e Projektimit dhe Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Helikopterëve (NATO Helicopter Design and Development, Production and Logistics Management Agency) NAMEADSMA Agjencia e NATO-s për Administrimin e Sistemit të Projektimit dhe Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Mbrojtjes Ajrore për Mjedise më të Gjera (NATO Medium Extended Air Defence System Design and Development, Production and Logistics Management Agency) NAMFI Poligoni për Lëshimin e Raketave të NATO-s (NATO Missile Firing Installation) NAMMA Agjencia e NATO-s për Administrimin e Zhvillimit dhe Prodhimit të Aeroplanëve Luftarakë Shumëdetyrësh (NATO Multi-Role Combat Aircraft Development and Production Management Agency) NAMMO Organizata e NATO-s për Administrimin e Zhvillimit dhe Prodhimit të Aeroplanëve Luftarakë Shumëdetyrësh (NATO Multi-Role Combat Aircraft Development and Production Management Organisation) NAMP Plan Vjetor i Efektivave të NATO-s (NATO Annual Manpower Plan) 393

395 NAMSA Agjencia e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin (NATO Maintenance and Supply Agency) NAMSO Organizata e NATO-s për Mirëmbajtjen dhe Furnizimin (NATO Maintenance and Supply Organisation) NAPMA Agjencia e Drejtimit të Programit të Vrojtimit, Paralajmërimit të Hershëm dhe Drejtimit Ajror (AEW&C-shih) të NATO-s (NATO Airborne Early Warning and Control (AEW&C) Programme Management Agency) NAPMO Organizata e Drejtimit të Programit të Vrojtimit, Paralajmërimit të Hershëm dhe Drejtimit Ajror të NATO-s (NATO Airborne Early Warning and Control Programme Management Organisation) NAPR Rishikim i Planëzimit të Armatimeve të NATO-s (NATO Armaments Planning Review) NATINADS Sistemi i Mbrojtjes Ajrore të Integruar të NATO-s (NATO Integrated Air Defence System) NATMC Komiteti i Drejtimit të Trafikut Ajror të NATO-s (NATO Air Traffic Management Committee) NATO Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut (North Atlantic Treaty Organization) NATO PA Asambleja Parlamentare e NATO-s (gjithashtu NPA-shih) (NATO Parliamentary Assembly (also NPA) NAU Njësi e Llogarisë së NATO-s (NATO Accounting Unit) NBC Bërthamore, Biologjike dhe Kimike (armë) (Nuclear, Biological and Chemical (weapons) NC3A Agjencia e Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s (NATO Consultation, Command and Control Agency) NC3B Komisioni i Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s (NATO Consultation, Command and Control Board) NC3O Organizata e Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të NATO-s (NATO Consultation, Command and Control Organisation) NC3REPs Grupi i Përfaqësuesve Kombëtarë të C3 (shih) (Group of National C3 Representatives) NCARC Komiteti i Rishikimit të Armatimeve Konvencionale të NATO-s (NATO Conventional Armaments Review Committee) 394

396 NCISS Shkolla e Sistemeve të Informacionit dhe Ndërlidhjes e NATO-s (NATO Communications and Information Systems School) NCS Komiteti i NATO-s për Standardizimin (NATO Committee for Standardization) NCSA Agjencia e Shërbimeve të CIS (shih) të NATO-s (NATO CIS Services Agency) NCSREPs Përfaqësuesit e NCS (shih) (NCS Representatives) NDC Kolegji i Mbrojtjes i NATO-s (gjithashtu NADEFCOL-shih) (NATO Defense College (also NADEFCOL) NDMAA Autoritet i Verifikimit të Efektivave të Mbrojtjes në kuadrin e NATO-s (NATO Defence Manpower Audit Authority) NDMP Plani i Efektivave të Mbrojtjes në kuadrin e NATO-s (NATO Defence Manpower Plan) NEASCOG Grupi NATO/EUROKONTROLL i Bashkëveprimit për Sigurimin e ATM (shih) (NATO/EUROCONTROL ATM Security Coordinating Group) NEFMA Agjencia e NATO-s për Administrimin e Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Aeroplanëve Gjuajtës Evropianë (EFA) (NATO European Fighter Aircraft (EFA) Development, Production and Logistics Management Agency) NEFMO Organizata e NATO-s për Administrimin e Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Aeroplanëve Gjuajtës Evropianë (EFA) (NATO European Fighter Aircraft (EFA) Development, Production and Logistics Management Organisation) NEPS Sistemi i Naftësjellësit të Evropës së Veriut (North European Pipeline System) NETMA Agjencia e NATO-s për Administrimin e Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Aeroplanëve Eurogjuajtës 2000 dhe Tornado (NATO Eurofighter 2000 and Tornado Development, Production and Logistics Management Agency) NETMO Organizata e NATO-s për Administrimin e Zhvillimit, Prodhimit dhe Logjistikës së Aeroplanëve Eurogjuajtës 2000 dhe Tornado (NATO Eurofighter 2000 and Tornado Development, Production and Logistics Management Organisation) NFR Rregullore Financiare të NATO-s (NATO Financial Regulations) NGO Organizatë Jo Qeveritare (Non- Governmental Organisation) NHMO Zyra e NATO-s për Administrimin e Raketave HAWK (NATO HAWK Management Office) 395

397 NHPLO Organizata e Prodhimit dhe Logjistikës së Raketave HAWK të NATO-s (NATO HAWK Production and Logistics Organisation) NHQC3S Sekretariati i Këshillimit, Komandimit dhe Drejtimit të Shtabit të NATO-s (NATO Headquarters Consultation, Command and Control Staff) NIAG Grupi Këshillimor për Industrinë e NATO-s (NATO Industrial Advisory Group) NICS Sistemi i Ndërlidhjes së Integruar të NATO-s (NATO Integrated Communications System) NIDS Shërbimi i Integruar i të Dhënave të NATO-s (NATO Integrated Data Service) NIG Bursë Studimi për Infrastrukturën e Rrjeteve (Programi Shkencor i NATO-s) (Networking Infrastructure Grant (NATO Science Programme) NIMIC Qendra e Informacionit për Municionet e Parrezikuara të NATO-s (NATO Insensitive Munitions Information Centre) NMA Autoritet Ushtarak i NATO-s (NATO Military Authority) NMR Përfaqësues Ushtarak Kombëtar (në SHAPE-shih) (National Military Representative (to SHAPE) NNAG Grupi i Armatimeve Detare të NATO-s (NATO Naval Armaments Group) NORAD Komanda e Mbrojtjes së Hapësirës Aerokozmike të Amerikës së Veriut (North American Aerospace Defense Command) NOS Zyra për Sigurinë e NATO-s (NATO Office of Security) NPA Asambleja Parlamentare e NATO-s (gjithashtu NATO PA-shih) (NATO Parliamentary Assembly (also NATO PA) NPC Komiteti i NATO-s për Naftësjellësit (NATO Pipeline Committee) NPG Grupi i Planëzimit Bërthamor (Nuclear Planning Group) NPLO Organizata e Prodhimit dhe Logjistikës së NATO-s (NATO Production and Logistics Organisation) NPS Sistemi për Naftësjellësit e NATO-s (NATO Pipeline System) NPSC Komiteti Drejtues i Projekteve të NATO-s (NATO Project Steering Committee) NPT Traktati mbi Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (1968) (Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (1968) 396

398 NRC Këshilli NATO-Rusi (NATO-Russia Council) NRF Forca Kundërvepruese e NATO-s (NATO Response Force) NSA Agjencia e NATO-s për Standardizimin (NATO Standardization Agency) NSC Komiteti për Sigurinë e NATO-s (NATO Security Committee) NSC Qendër Furnizimi e NATO-s (NATO Supply Centre) NSIP Programi i Investimit për Sigurinë e NATO-s (NATO Security Investment Programme) NSLB Komisioni Ndërlidhës i NATO-s për Standardizimin (NATO Standardization Liaison Board) NSN Numër i Rezervave të NATO-s (NATO Stock Number) NSO Organizata e NATO-s për Standardizimin (NATO Standardization Organisation) NSSG Grupi i Shtabit të Standardizimit i NATO-s (NATO Standardization Staff Group) NTG Grupi i NATO-s për Stërvitjen (NATO Training Group) NUC Komisioni NATO-Ukrainë (NATO-Ukraine Commission) OCC Koncepti i Aftësive Operative (Operational Capabilities Concept) ODIHR Zyra për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (Office for Democratic Institutions and Human Rights) OECD Organizata për Bashkëpunimin dhe Zhvillimin Ekonomik (Organisation for Economic Cooperation and Development) OHR Zyra e Përfaqësuesit të Lartë (Bosnje dhe Hercegovinë) (Office of the High Representative (Bosnia and Herzegovina) OMIK Misioni i OSCE (shih) në Kosovë (OSCE Mission in Kosovo) ONS Zyra e NATO-s për Standardizimin (Office of NATO Standardization) OPEC Organizata e Vendeve Eksportuese të Naftës (Organisation of Petroleum Exporting Countries) OPLAN Plan Operativ (Operational Plan) OPS Dega e Operacioneve (Operations Division) 397

399 OSCE Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (ish- CSCE-shih) (Organization for Security and Co-operation in Europe) (formerly CSCE) PAD Grupi i Ekspertëve për Mbrojtjen Ajrore (Panel on Air Defence) PARP Procesi i Planëzimit dhe i Rishikimit të (PfP-shih) (PfP) Planning and Review Process) PASP Dega e Çështjeve Politike dhe Politikës së Sigurisë (Political Affairs and Security Policy Division) PBEIST Komisioni i Planëzimit për Transportin e Brendshëm Tokësor Evropian (Planning Board for European Inland Surface Transport) PBOS Komisioni i Planëzimit për Transportin Oqeanik (Planning Board for Ocean Shipping) PC Komiteti Politik (Political Committee) PCC Qendra e Bashkërendimit të Partneritetit (Partnership Coordination Cell) PCG Grupi i Bashkërendimit të Politikës (Policy Coordination Group) PDD Dega e Diplomacisë Publike (Public Diplomacy Division) PERM REP Përfaqësues i Përhershëm (në NACshih) (Permanent Representative (to the NAC) PfP Partneriteti për Paqe (Partnership for Peace) PfP/SC Komiteti Drejtues Politiko-Ushtarak mbi Partneritetin për Paqe (Political- Military Steering Committee on Partnership for Peace) PIA Këshilltar për Informacionin Publik (Public Information Adviser) PIC Këshilli i Zbatimit të Paqes (Peace Implementation Council) PMF Kuadër Politiko-Ushtarak (Political-Military Framework) PMSC/AHG Komiteti Drejtues Politiko-Ushtarak/ Grupi i Posaçëm mbi Bashkëpunimin në Paqeruajtje (Political-Military Steering Committee/Ad Hoc Group on Cooperation in Peacekeeping) PNET Traktati i Shpërthimeve Bërthamore për Qëllime Paqësore (1976) (Peaceful Nuclear Explosions Treaty (1976) PO Zyra Private e Sekretarit të Përgjithshëm (Private Office of the Secretary General) 398

400 PPCG Grup i Përkohshëm i Bashkërendimit Politik (Provisional Policy Coordination Group) PRT Ekip i Rindërtimit Krahinor (Provincial Reconstruction Team) PSC Komandë/Komandant Vartëse Madhore (Principal Subordinate Command/Commander) PSE Element Shtabi i PfP (shih) (PfP Staff Element) PSI Nisma e Sigurisë kundër Përhapjes së Armëve (Shtetet e Bashkuara) (Proliferation Security Initiative (United States) PSO Operacione Paqembështetëse (Peace Support Operations) PST Grupi Këshillimor mbi Shkencat Fizike e të Zbatuara dhe Teknologjinë (Advisory Panel on Physical and Engineering Sciences and Technology) PTBT Traktati për Ndalimin e Pjesshëm të Provave (Partial Test Ban Treaty) PWP Programi i Punës së Partneritetit (PfP-shih) (Partnership Work Programme (PfP) R&D Kërkim Shkencor dhe Zhvillim (Research and Development) R&T Kërkim Shkencor dhe Teknologji (Research and Technology) REA Vlerësim i Shpejtë Mjedisor (Rapid Environmental Assessment) REACT Ekipi i Ekspertëve për Ndihmë dhe Bashkëpunim të Shpejtë (Rapid Expert Assistance and Cooperation Team) RPC Komiteti i Planëzimit Rajonal (Regional Planning Committee) RPC WT Ekip Pune i Komitetit të Planëzimit Rajonal (Regional Planning Committee Working Team) RRF Forcë e Ndërhyrjes së Shpejtë (Rapid Reaction Force) RTA Agjencia për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë (Research and Technology Agency) RTB Komisioni për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë (Research and Technology Board) RTO Organizata për Kërkimin Shkencor dhe Teknologjinë (Research and Technology Organisation) SAC Komandë Ajrore Strategjike (Strategic Air Command) 399

401 SACEUR Komandanti i Përgjithshëm i Forcave Aleate në Evropë (Supreme Allied Commander Europe) SACT Komandanti i Përgjithshëm i Forcave Aleate për Transformimin (Supreme Allied Commander Transformation) SALT Bisedimet për Kufizimin e Armëve Strategjike (Strategic Arms Limitation Talks) SALW Armë të Vogla dhe Armatime të Lehta (Small Arms and Light Weapons) SAM Misione për Mbështetjen e Saksioneve (Sanctions Assistance Missions) SAM Raketë Tokë-Ajër (Surface-to-Air Missile) SAR Kërkim dhe Shpëtim (Search and Rescue) SATCOM Ndërlidhje Satelitore (Satellite Communications) SC Komiteti i Shkencës (Science Committee) SC Komandant Strategjik (Strategic Commander) SCEPC Komiteti i Lartë i Planëzimit të Masave Civile të Gjendjes së Jashtëzakonshme (Senior Civil Emergency Planning Committee) SCG Grup Këshillimor i Posaçëm (Special Consultative Group) SCMM Komiteti i Përhershëm mbi Çështjet Ushtarake (Marrëveshja e Paqes e Bosnjes) (Standing Committee on Military Matters (Bosnian Peace Agreement) SCP Program Bashkëpunimi për Sigurinë (Security Cooperation Programme) SCR Përfaqësues i Lartë Civil (Senior Civilian Representative) SDI Nisma e Mbrojtjes Strategjike (Strategic Defence Initiative) SEECAP Dokumenti i Përbashkët i Evropës Juglindore mbi Vlerësimin e Sfidave dhe Mundësive të Sigurisë Rajonale (South East Europe Common Assessment Paper on Regional Security Challenges and Opportunities) SEEGROUP Grupi Drejtues i Bashkëpunimit për Sigurinë e Evropës Juglindore (South East Europe Security Cooperation Steering Group) SEEI Nisma e Evropës Juglindore (South East Europe Initiative) 400

402 SFOR Forca Stabilizuese (Bosnje dhe Hercegovinë) (Stabilisation Force (Bosnia and Herzegovina)) SG Sekretari i Përgjithshëm (Secretary General) SGP Grupi i Lartë Politiko-Ushtarak mbi Përhapjen e Armëve (Senior Politico- Military Group on Proliferation) SG PLE Grupi i Përhershëm i Ekspertëve Partnerë të Logjistikës (Standing Group of Partner Logistic Experts) SHAPE Shtabi i Përgjithshëm i Forcave Aleate në Evropë (Supreme Headquarters Allied Powers Europe) SHARE Inventari i Rezervave dhe Shkëmbimi i Kërkesave për Pajisjet Rezervë (Stock Holding and Asset Requirements Exchange) SITCEN Qendra e NATO-s për Situatat (Situation Centre) SLBM Raketë Balistike e Lëshuar nga Nëndetëset (Submarine-Launched Ballistic Missile) SLCM Raketë Kruiz e Lëshuar nga Deti (Sea-Launched Cruise Missile) SLWPG Grupi i Nivelit të Lartë për Sigurimin e Armëve (Senior-Level Weapons Protection Group) SNF Forc/ë,~a Bërthamore me Rreze Veprimi të Shkurtër (Short-Range Nuclear Force(s) SNLC Konferenca e Shefave të Lartë të Logjistikës së NATO-s (Senior NATO Logisticians Conference) SO Objektiv i Standardizimit (Standardization Objective) SOFA Marrëveshje për Statusin e Forcave (Status of Forces Agreement) SPC Komiteti i Lartë Politik (Senior Political Committee) SPC(R) Komiteti i Lartë Politik (i Përforcuar) (Senior Political Committee (Reinforced) SRB Komisioni i Lartë i Burimeve (Senior Resource Board) STANAG Marrëveshje për Standardizimin (Standardization Agreement) START Bisedime për Pakësimin e Armëve Strategjike (Strategic Arms Reduction Talks) TDA Ndihmë në Vendimmarrjen Taktike (Tactical Decision Aid) 401

403 TEEP Programi i Përmirësimit të Stërvitjes dhe Edukimit (Training and Education Enhancement Programme) TMD Mbrojtje Kundërraketë e Teatrit të Luftimeve (Theatre Missile Defence) UN Kombet e Bashkuara (United Nations) UNAMA Misioni Ndihmues i Kombeve të Bashkuara në Afganistan (United Nations Assistance Mission in Afghanistan) UNESCO Organizata Arsimore, Shkencore dhe Kulturore e Kombeve të Bashkuara (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation) UNHCR Komisioneri i Lartë i Kombeve të Bashkuara për Refugjatët (United Nations High Commissioner for Refugees) UNMAC Qendra e Kombeve të Bashkuara për Veprimin kundër Minave (United Nations Mine Action Centre) UNMIK Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë (United Nations Mission in Kosovo) UNOCHA Zyra e Kombeve të Bashkuara për Bashkërendimin e Çështjeve Humanitare (United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs) UNPROFOR Forca Mbrojtëse e Kombeve të Bashkuara (United Nations Protection Force) UNSC Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara (United Nations Security Council) VCC Komiteti Bashkërendues i Verifikimit të Armëve (Verification Coordinating Committee) VERITY Baza e të Dhënave të NATO-s për Verifikimin (në kuadrin e Traktatit të CFE-shih) (NATO Verification database) WCO Zyra Perëndimore për Këshillim (Western Consultation Office) WEAG Grupi i Armatimeve të Evropës Perëndimore (Western European Armaments Group) WEU Bashkimi Evropian Perëndimor (Western European Union) WG Grup Pune (Working Group) WHO Organizata Botërore e Shëndetësisë (World Health Organization) WMD Armë të Dëmtimit në Masë (Weapons of Mass Destruction) 402

404 WMDC Qendra e Armëve të Dëmtimit në Masë (Weapons of Mass Destruction Centre) WP Grup Pune për Çështje të Veçanta (Working Party) YATA Shoqata Rinore e Traktatit të Atlantikut (Youth Atlantic Treaty Association) 403

405

406 SHTOJCA 2 TRAKTATI I ATLANTIKUT TË VERIUT

407

408 SHTOJCA 2 TRAKTATI I ATLANTIKUT TË VERIUT Uashington D.C., 4 prill 1949 Palët e këtij Traktati ripohojnë besimin e tyre në qëllimet dhe parimet e Kartës së Kombeve të Bashkuara dhe dëshirën e tyre për të jetuar në paqe me të gjithë popujt dhe me të gjitha qeveritë. Ato janë të vendosura të ruajnë lirinë, trashëgiminë e përbashkët dhe qytetërimin e popujve të tyre, të ngritura mbi parimet e demokracisë, të lirisë së individit dhe të rendit ligjor. Ato synojnë të rritin më lart stabilitetin dhe mirëqenien në zonën e Atlantikut të Veriut. Ato janë të vendosura të bashkojnë përpjekjet e tyre për mbrojtje të përbashkët dhe për ruajtjen e paqes e të sigurisë. Për rrjedhojë ato pajtohen me këtë Traktat të Atlantikut të Veriut: NENI 1 Palët zotohen, siç është përcaktuar në Kartën e Kombeve të Bashkuara, të zgjidhin me mjete paqësore çfarëdo mosmarrëveshje ndërkombëtare në të cilën mund të jenë të përfshira, në mënyrë të atillë që paqja, siguria dhe drejtësia ndërkombëtare të mos jenë të rrezikuara dhe në marrëdhëniet e tyre ndërkombëtare të jenë të vetëpërmbajtura në kërcënimin ose përdorimin e forcës të çfarëdo mënyre, në mospërputhje me qëllimet e Kartës së Kombeve të Bashkuara. NENI 2 Palët do të japin ndihmesë për zhvillimin e mëtejmë të marrëdhënieve ndërkombëtare paqësore dhe miqësore, nëpërmjet forcimit të institucioneve të tyre të lira, kthjellimit të një kuptimi më të mirë të parimeve mbi të cilat janë ngritur këto institucione dhe përmirësimit të kushteve të stabilitetit dhe të mirëqenies. Ato do të synojnë të mënjanojnë konfliktin në politikat e tyre ekonomike ndërkombëtare dhe do të nxisin bashkëpunimin ekonomik midis cilësdo prej tyre ose të gjithave së bashku. NENI 3 Me qëllim që të realizohen më mirë objektivat e këtij Traktati, Palët veçmas dhe bashkërisht, me anë të vetëmbështetjes së vijueshme e të vendosur dhe ndihmës së ndërsjellë, do të ruajnë dhe do të zhvillojnë aftësitë e tyre vetjake dhe ato të përbashkëta për t i bërë ballë sulmit të armatosur. 407

409 NENI 4 Palët do të këshillohen kurdoherë së bashku që, sipas opinionit të secilës prej tyre, është e kërcënuar tërësia territoriale, pavarësia politike ose siguria e secilës prej Palëve. NENI 5 Palët pajtohen se një sulm i armatosur kundër njërës ose më shumë prej tyre, në Evropë ose në Amerikën e Veriut, do të konsiderohet si sulm kundër të gjitha Palëve. Për rrjedhojë, ato pajtohen që, nëse ndodh një sulm i tillë i armatosur, secila prej Palëve, në ushtrimin e së drejtës të vetëmbrojtjes vetjake ose të përbashkët të njohur nga Neni 51 i Kartës së Kombeve të Bashkuara, do të ndihmojnë Palën ose Palët ashtu të sulmuara, duke ndërmarrë menjëherë, veç e veç dhe në bashkërendim me Palët e tjera, një veprim të atillë që gjykohet si i nevojshëm, duke përfshirë përdorimin e forcës së armatosur, për të rivendosur dhe për të ruajtur sigurinë e zonës së Atlantikut të Veriut. Çdo sulm i tillë i armatosur dhe të gjitha masat e marra për pasojë së andejmi do të raportohen menjëherë në Këshillin e Sigurimit. Masa të tilla do të përfundojnë kur Këshilli i Sigurimit të ketë marrë masat e nevojshme për të rivendosur dhe për të ruajtur paqen dhe sigurinë ndërkombëtare. NENI 6 1 Në zbatim të qëllimit të Nenit 5, një sulm i armatosur mbi një ose më shumë nga Palët është menduar të përfshijë një sulm të armatosur mbi territorin e secilës nga Palët në Evropë ose në Amerikën e Veriut, mbi njësitë administrative algjeriane të Francës 2, mbi forcat pushtuese të secilës nga Palët në Evropë, mbi ishujt nën juridiksionin e secilës nga Palët në zonën e Atlantikut të Veriut në veri të Tropikut të Gaforres, ose mbi anijet apo aeroplanët e secilës nga Palët në këtë zonë. NENI 7 Ky Traktat nuk ndikon dhe, nuk duhet të interpretohet në asnjë mënyrë, sikur ndikon, në të drejtat dhe detyrimet sipas Kartës të Palëve që janë anëtare të Kombeve të Bashkuara, ose në përgjegjësinë kryesore të Këshillit të Sigurimit për ruajtjen e paqes dhe të sigurisë ndërkombëtare. NENI 8 Secila Palë deklaron se asnjë nga zotimet ndërkombëtare, që janë tani në fuqi midis saj dhe cilësdo tjetër nga Palët ose cilitdo shtet të tretë, nuk është 1 Neni 6 është ndryshuar me Nenin 2 të Protokollit të Traktatit të Atlantikut të Veriut me rastin e Pranimit të Greqisë dhe Turqisë. 2 Më 16 janar 1963, Këshilli i Atlantikut të Veriut e ndryshoi këtë Traktat me vendimin e tij C-R(63)2, pika V, në lidhje me pavarësinë e njësive administrative algjeriane të Francës. 408

410 në kundërshtim me klauzolat e këtij Traktati dhe merr përsipër të mos hyjë në ndonjë marrëveshje ndërkombëtare në kundërshtim me këtë Traktat. NENI 9 Palët nëpërmjet Traktatit themelojnë një këshill, në të cilin do të përfaqësohet secila prej tyre, për të shqyrtuar çështjet që kanë të bëjnë me zbatimin e këtij Traktati. Këshilli do të jetë i organizuar në mënyrë të tillë që të jetë në gjendje të mblidhet shpejt në çdo kohë. Këshilli do të formojë aq organe ndihmëse sa mund të jetë e nevojshme; në veçanti do të krijojë menjëherë një komitet të mbrojtjes që do të rekomandojë masa për zbatimin e Nenit 3 dhe 5. NENI 10 Me marrëveshje të njëzëshme, Palët mund të ftojnë çdo shtet tjetër evropian, që është në gjendje të çojë përpara parimet e këtij Traktati dhe të japë ndihmesë në sigurinë e zonës së Atlantikut të Veriut, për të hyrë në këtë Traktat. Cilido shtet i ftuar kështu mund të bëhet palë e Traktatit me anë të dorëzimit për ruajtje të dokumentit të tij ligjor të pranimit te Qeveria e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Qeveria e Shteteve të Bashkuara të Amerikës do të informojë secilën nga Palët për depozitimin e secilit dokument ligjor të tillë të pranimit. NENI 11 Ky Traktat do të ratifikohet dhe klauzolat e tij do të zbatohen nga Palët në përputhje me proceset kushtetuese përkatëse. Dokumentet e ratifikimit do të depozitohen në kohën më të shpejtë të mundshme te Qeveria e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Ajo do të njoftojë që të gjitha nënshkrueset e tjera për çdo depozitim. Traktati do të hyjë në fuqi ndërmjet shteteve që e kanë ratifikuar atë kur të jenë kryer ratifikimet dhe depozitimet e shumicës së nënshkrueseve, përfshirë këtu ratifikimet e Belgjikës, Francës, Holandës, Kanadasë, Luksemburgut, Mbretërisë së Bashkuar dhe Shteteve të Bashkuara dhe, përsa u përket shteteve të tjera, do të hyjë në fuqi në datën e depozitimit të ratifikimeve të tyre. NENI 12 Pasi Traktati të ketë qenë në fuqi për dhjetë vjet ose në çdo kohë paskëtaj, Palët, nëse ndonjëra prej tyre e kërkon një gjë të tillë, do të këshillohen së bashku për ta rishikuar Traktatin, duke pasur parasysh faktorët që kanë ndikuar në atë kohë për paqen dhe sigurinë në zonën e Atlantikut të Veriut, duke përfshirë zhvillimin e marrëveshjeve botërore si dhe të atyre rajonale nën Kartën e Kombeve të Bashkuara për ruajtjen e paqes e të sigurisë ndërkombëtare. 409

411 NENI 13 Pasi Traktati të ketë qenë në fuqi për njëzet vjet, çdo Palë mund të ndërpresë të qenit si Palë një vit pasi kumtimi i saj për daljen nga Traktati t i jetë paraqitur Qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Ajo do të njoftojë Qeveritë e Palëve të tjera për ruajtjen e secilit kumtim të daljes nga Traktati. NENI 14 Ky Traktat, tekstet anglisht dhe frëngjisht të të cilit janë njëlloj autentikë, do të depozitohet në arkivin e Qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Kopje të tij, të vërtetuara zyrtarisht, do të përcillen nga ajo Qeveri te Qeveritë e tjera nënshkruese. 410

412 HB-ALB-0406 NATO Public Diplomacy Division 1110 Brussels Belgium Website: Division Diplomatie publique de l OTAN 1110 Bruxelles Belgique Site web : Courriel : otandoc@hq.nato.int