Të Drejtat e Njeriut dhe Identiteti Gjinor

Transcription

1 Të Drejtat e Njeriut dhe Identiteti Gjinor

2 Artikujt e posaçëm mbi çështje të veçanta porositen nga Komisioneri për të Drejtat e Njeriut me qëllim për të kontribuar në debatimin ose reflektimin e mëtejshëm mbi një çështje aktuale dhe të rëndësishme që lidhet me të drejtat e njeriut. Jo të gjitha mendimet e shprehura në këta artikuj ekspertë pasqyrojnë domosdoshmërisht pozicionin e Komisionerit. Artikujt e posaçëm mbi çështje të veçanta mund të gjehen tek faqja e internetit e Komisionerit: Office of the Commissioner for Human Rights Council of Europe F Strasbourg Cedex Tel :+ 33 (0) Fax : + 33 (0) commissioner@coe.int Website : www. commissioner.coe.int Publikuar në korrik 2009, përkthyer në shqip në nëntor 2013 nga Jonida Gashi në kuadër të Projektit lgbt të Këshillit të Evropës. Fotografia nga Jill Peters (kapaku përpara dhe f. 2, 37) dhe Xheni Alushi (kapaku mbrapa dhe f. 28)

3 Përmbajtja Hyrje 3 Ligji Ndërkombëtar i të Drejtave të Njeriut 6 Çështje specifike të të drejtave të njeriut 9 Identiteti gjinor si bazë diskriminimi në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës 9 Njohja ligjore e gjinisë së parapëlqyer 9 Kushtet për ndryshimin e seksit dhe të emrit 10 Pasojat për jetën në familje 13 Aksesi ndaj kujdesit shëndetësor 13 Aksesi ndaj tregut të punës 17 Transfobia dhe dhuna kundër personave transgjinorë 20 Refugjatët dhe emigrantët transgjinorë 22 Praktikat e mira 23 Rekomandime për shtetet anëtare të Këshillit të Evropës 26 Shtojcë Mandati i Komisionerit për të Drejtat e Njeriut 28 Shënime 32

4 2

5 Hyrje Identiteti gjinor është një nga aspektet themelore të jetës. Seksi i një personi përcaktohet zakonisht menjëherë pas lindjes dhe më pas shndërrohet në një fakt shoqëror dhe ligjor. Megjithatë, për një numër relativisht të vogël njerëzish, qenia anëtarë të seksit të përcaktuar pas lindjes përbën një problem. Gjë që mund të ndodhë edhe për individët ndërseksualë trupat e të cilëve përfshijnë trajta si të fiziologjisë femërore ashtu edhe asaj dhe mashkullore, në disa raste edhe të anatomisë gjenitale të këtyre. Për individë të tjerë lindin probleme për shkak se perceptimi që ata kanë për vetveten nuk përputhet me seksin e përcaktuar pas lindjes. Këta individë quhen transgjinorë ose transeksualë, dhe ky artikull ka të bëjë pikërisht me këtë grupim njerëzish. Prej kohësh gjendja e të drejtave të njeriut të individëve transgjinorë injorohet dhe lihet pas dore, ndonëse problemet me të cilat ata përballen janë serioze dhe shpesh herë të veçanta për këtë grup. Sasia e diskriminimit, intolerancës dhe madje edhe dhunës që përjetojnë njerëzit transgjinorë është e madhe. Të drejtat e njeriut më bazike të këtyre njerëzve dhunohen, duke përfshirë edhe të drejtën për të jetuar, si dhe atë për integritet fizik dhe shëndet. Ndonëse numri i individëve transgjinorë është i vogël, duhet theksuar se komuniteti transgjinor është mjaft i larmishëm. Ai përfshin individë transgjinorë para- dhe pas-operacionit, por edhe individë që zgjedhin të mos i nënshtrohen këtyre operacioneve ose që nuk kanë akses ndaj tyre. Ata mund të identifikohen si femër-në-mashkull (fnm) ose mashkull-në-femër (mnf), dhe mund t i jenë nënshtruar ose mund të mos i jenë nënshtruar operacioneve ose terapive hormonale. Komuniteti përfshin gjithashtu njerëz që vishen si gjinia e kundërt, transvestitë dhe individë të tjerë që nuk përshtaten me kategoritë e ngushta të mashkullit ose femrës. Shumë struktura ligjore i referohen vetëm individëve transeksualë, duke përjashtuar kësisoj një pjesë të rëndësishme të komunitetit. Për të kuptuar konceptin e identitetit gjinor, është e rëndësishme të dallojmë midis nocioneve të seksit dhe gjinisë. Seksi i referohet kryesisht dallimit biologjik midis burrave dhe grave kurse gjinia përfshin gjithashtu edhe aspektin shoqëror të dallimit midis gjinive. Nocioni i identitetit gjinor na jep mundësinë për të kuptuar se seksi i përcaktuar pas lindjes mund të mos përputhet me identitetin gjinor që zhvillon fëmija kur ai ose ajo rritet. Identiteti gjinor i referohet përjetimit të thellë të përbrendshëm të gjinisë që ka çdo person dhe që mund të ose mund të 3

6 mos përputhet me seksin e përcaktuar pas lindjes, dhe përfshin përjetimin tejet personal të trupit dhe pasqyrimet e tjera të gjinisë si veshja, ligjërimi dhe sjellja. 1 Shumica e njerëzve të përcaktuar ligjërisht si meshkuj apo femra kanë po ashtu një identitet mashkullor dhe femëror. Personat transgjinorë ama nuk e zhvillojnë këtë identitet gjinor përkues dhe mund të dëshirojnë të ndryshojnë statusin e tyre ligjor, shoqëror, ose fizik ose pjesë të këtyre në mënyrë që ato të përputhen me identitetin e tyre gjinor. Ndryshimi i paraqitjes ose funksioneve fizike nëpërmjet veshjes apo mjeteve mjekësore, kirurgjike e të tjera shpesh herë bën pjesë tek përvoja personale e gjinisë për njerëzit transgjinorë. Si nocioni i identitetit gjinor ashtu edhe format e shprehjes së tij që përdoren në jetën e përditshme përbëjnë elementë të rëndësishëm për të kuptuar problemet e të drejtave të njeriut me të cilat përballen njerëzit transgjinorë. Fatkeqësisht, disa prej strukturave ligjore në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës e kategorizojnë identitetin gjinor nën orientimin seksual, që nuk është e saktë pasi identiteti gjinor dhe orientimi seksual janë dy koncepte të ndryshme. Orientimi seksual si kapaciteti i çdo personi për tërheqje të thellë emocionale, afektive dhe seksuale, dhe për të patur marrëdhënie seksuale me individë të të njëjtës gjini apo të të kundërtës apo të më tepër se një gjinie (homoseksualizëm, heteroseksualizëm dhe biseksualizëm). 2 Për më tepër, shumë klasifikime mjekësore kombëtare dhe ndërkombëtare u imponojnë personave transgjinorë diagnozën e çrregullimit mendor. Një diagnozë e tillë mund të bëhet pengesë që personat transgjinorë të gëzojnë plotësisht të drejtat e njeriut, veçanërisht në ato raste kur kjo diagnozë zbatohet në mënyrë të tillë që kufizon kapacitetin ligjor ose mundësinë e zgjedhjes të trajtimit mjekësor. Sfida e mbrojtjes së të drejtave të njeriut për të gjithë nënkupton zbatimin e një qasje të qëndrueshme që nuk përjashton asnjë grup njerëzish. Është e qartë se shumë persona transgjinorë nuk i gëzojnë të drejtat e tyre themelore si në nivelin e garancive ashtu edhe në atë të jetës së përditshme. Kësisoj lind domosdoshmëria për ta parë më nga afër situatën e tyre. Ky artikull synon të vazhdojë debatin mbi çështjet e të drejtave të njeriut të personave transgjinorë dhe të bëjë të njohur vështirësitë me të cilat ata përballen. 3 Ky artikull përvijon strukturën ndërkombëtare për të Sfida e mbrojtjes së të drejtave të njeriut për të gjithë nënkupton aplikimin e një qasje të qëndrueshme që nuk përjashton asnjë grup njerëzish. 4

7 drejtat e njeriut që duhet zbatuar për të mbrojtur të drejtat e personave transgjinorë. Në pjesën që vijon ai përshkruan çështjet kyçe të të drejtave të njeriut që kanë të bëjnë me personat transgjinorë, duke përfshirë diskriminimin, intolerancën dhe dhunën që ata përjetojnë. Ky artikull përfundon me shembuj të një praktike të mirë dhe një numër rekomandimesh për shtetet anëtare të Këshillit të Evropës. Një pengesë në përgatitjen e këtij artikulli ka qenë mungesa e të dhënave, hulumtimeve dhe raporteve mbi temën. Ai pak informacion që ekziston vjen zakonisht nga vende që janë shtete anëtare të Bashkimit Evropian. Mungesa e të dhënave nga vende të tjera dëshmon për nevojën për hulumtime të mëtejshme dhe për grumbullim informacioni. Zyra e Komisionerit për të Drejtat e Njeriut ka nisur kësisoj një studim krahasues në lidhje me homofobinë, transfobinë dhe diskriminimin mbi bazat e orientimit seksual dhe të identitetit gjinor në të gjithë shtetet anëtare të Këshillit të Evropës, duke përfshirë ato shtete që nuk janë ende anëtare të Bashkimit Evropian. Megjithatë, hulumtimet ekzistuese portretizojnë ndërkaq një situatë të trishtë dhe bëjnë thirrje për marrjen e masave urgjente për të trajtuar problemet e identifikuara. 5

8 Ligjet Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut Në parim, instrumentat ndërkombëtare për të drejtat e njeriut mbrojnë çdokënd nga diskriminimi. Ndonëse identiteti gjinor së bashku me orientimin seksual shpesh herë nuk përmenden në traktatet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut si baza diskriminimi, këto traktate përfshijnë të gjithë njerëzit falë klauzolave të tyre të hapura. Përsa i përket Marrëveshjes së okb-së mbi të Drejtat Ekonomike, Shoqërore dhe Kulturore, Komiteti i okb-së mbi të Drejtat Ekonomike, Shoqërore dhe Kulturore ka konstatuar se identiteti gjinor njihet si një nga bazat e ndaluara të dsikriminimit; për shembull, personat që janë transgjinorë, transeksualë ose ndërseksualë shpesh përballen me dhunime serioze të të drejtave të njeriut, si ngacmime në shkolla ose në vendin e punës. 4 Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut (gjednj) ka zbatuar Konventën Evropiane mbi të Drejtat e Njeriut në gjykime të rëndësishme që kanë vendosur se shtetet duhet t iu japin personave transgjinorë mundësinë për t iu nënshtruar procedurave kirurgjike që çojnë në ricaktimin e gjinisë dhe se këto procedura duhet të përcaktohen dhe të mbulohen në policat e sigurimit si trajtime mjekësisht të domosdoshme. 5 Gjykata ka vendosur gjithashtu se shtetet duhet ta njohin ndryshimin e seksit në dokumenta identifikimi. 6 Instrumenta të tjerë, si Direktivat e be-së për zbatimin e parimit të trajtimit të barabartë të meshkujve dhe femrave në furnizimin me dhe aksesin ndaj mallrave dhe shërbimeve kanë eliminuar një sërë bazash diskriminimi dhe nuk përfshijnë specifikisht identitetin gjinor. 7 Megjithatë, Gjykata Evropiane e Drejtësisë (gjed) ka vendosur shprehimisht se diskriminimi që buron ( ) prej ricaktimit të gjinisë së personit konsiderohet diskriminim mbi bazat e seksit në çështjen vendimtare të P kundër S dhe Këshillit të Qarkut të Cornwall-it. Gjë që është pohuar dhe zgjeruar më pas në çështje të tjera të Gjykatës Evropiane të Drejtësisë. 8 Siç tregon edhe formulimi i vendimit të Gjykatës Evropiane të Drejtësisë, diskriminimi seksual vlen vetëm për personat transgjinorë që kanë ndërmend t i nënshtrohen, janë duke iu nënshtruar ose i janë nënshtruar ricaktimit të seksit, ndryshimi i seksit të së cilëve duhet njohur ligjërisht nga shtetet për pasojë të vendimeve të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut. 9 Diskriminimi seksual nuk përfshin njerëzit transgjinorë që nuk i janë nënshtruar apo nuk mund t i nënshtrohen ricaktimit të seksit për arsye nga më të ndryshmet, sepse nuk e dëshirojnë një gjë të tillë, për arsye shëndetësore, apo sepse këto procedura ju mohohen, gjë që ndodh rëndom 6

9 në shumë shtete anëtare të Këshillit të Evropës. 10 Një raport i kohëve të fundit i Agjensisë së be-së për të Drejtat Themelore (adth) thotë në lidhje me këtë se: nuk ka arsye pse mbrojta kundër diskriminimit të mos zgjerohet për të përfshirë edhe njerëz që vishen si gjinia e kundërt, transvestitët, njerëzit që jetojnë në mënyrë të përherëshme brenda gjinisë së kundërt me atë që konstatohet në certifikatat e lindjes pa patur asnjë ndërhyrje mjekësore, dhe të gjithë atyre njerëzve që thjesht duan ta paraqesin gjininë e tyre ndryshe. 11 Rishqyrtimi i Direktivave Gjinore të be-së në vitin 2010 paraqet një mundësi për të përfshirë identitetin gjinor në mënyrë të drejtpërdrejtë si një bazë diskriminimi në Direktivat e ardhshme të be-së, dhe kësisoj për të kapërcyer kufizimet aktuale në përfshirjen e të gjithë personave transgjinorë. 12 Njohja e identitetit gjinor si një nga bazat e diskriminimit që mbrohet universalisht është ngritur edhe nga Komisoneri i Lartë i okb-së për të Drejtat e Njeriut: As ekzistenca e ligjeve kombëtare, as mbizotërimi i zakoneve nuk mund të justifikojnë abuzimin, sulmet, torturën dhe madje edhe vrasjet që personat gej, biseksualë dhe transgjinorë pësojnë për shkak të asaj që ata janë apo që mendohet të jenë. Për shkak të stigmës që i bashkangjitet çështjeve që kanë të bëjnë me orientimin seksual dhe identitetin gjinor, dhuna kundër personave lgbt shpesh nuk raportohet, nuk dokumentohet dhe nuk ndëshkohet. Ajo rrallëherë provokon debat dhe indinjim publik. Kjo heshtje e turpshme është mohimi i parimit themelor të universalitetit të të drejtave. 13 Organet e Procedurave të Posaçme dhe të traktateve të okb-së e kanë vënë këtë qasje në zbatim në punën e tyre. Raportuesi i Posaçëm i okb-së mbi ekzekutimet jashtëjuridike ose arbitrare ka theksuar disa raste vrasjesh të personave transgjinorë dhe Raportuesi i Posaçëm mbi Torturën ka raportuar abuzime serioze ndaj individëve transgjinorë në raporte të shteteve të ndryshme. Komiteti i okb-së kundër Torturës ka trajtuar në mënyrë specifike çështjen e abuzimeve kundrejt aktivistëve transgjinorë. Për më tepër, Komisioneri i Lartë i okb-së për Refugjatët ka trajtuar probleme që hasin personat transgjinorë kur aplikojnë për azil ose për t u njohur si refugjatë, për shembull në raste kur autoritetet i kërkojnë një personi transgjinor të paraqesë dokumenta identiteti dhe paraqitja fizike e tij apo e saj nuk përputhet me seksin e përcaktuar në këto dokumenta. 14 Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës miratoi një Rekomandim mbi Kushtet e Transeksualëve në vitin Momentalisht është duke u përgatitur një raport brenda Komitetitit të Asamblesë mbi Çështjet Ligjore dhe të Drejtat e Njeriut që do të mbulojë, ndër të tjera, diskriminimin e bazuar mbi identitetin gjinor. Komiteti i Ministrave 7

10 të Këshillit të Evropës ka përmendur në disa përgjigje dhënë anëtarëve të Asamblesë Parlamentare parimin e gëzimit të barabartë të të drejtave të njeriut pavarësisht çdo baze si identiteti gjinor. Për më tepër, në 2 Korrik 2008, Komiteti i Ministrave vendosi të përshpejtojë veprimtarinë për të luftuar diskriminimin mbi bazat e orientimit seksual dhe të identitetit gjinor. Kjo rezultoi në krijimin e një Grupi Ekspertësh ndërqeveritar, të cilit i është dhënë detyra të përgatisë një Rekomandim për 47 vendet anëtare të Këshillit të Evropës. Parlamenti Evropian lëshoi një Rezolutë mbi Diskriminimin Kundër Transeksualëve në vitin Rezoluta i bën thirrje Shteteve Anëtare të be-së të marrin masa për mbrojtjen e personave transeksualë dhe të kalojnë ligje për ta arritur këtë. Në Rezolutat më të përgjithshme të viteve 2006 dhe 2007, Parlamenti Evropian i ka kushtuar vëmendje edhe situatës së personave transgjinorë. 17 Në kuadër të një përpjekje ndërkombëtare për të promovuar standartet ndërkombëtare mbi orientimin seksual dhe identitetin gjinor, një grup ekspertësh të dalluar në ligjet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut publikuan në vitin 2007 Parimet e Xhokxhakartës mbi Zbatimin e Ligjeve të të Drejtave të Njeriut në Lidhje me Orientimin Seksual dhe Identitetin Gjinor. Ndonëse ende nuk janë pranuar si një standard ndërkombëtar, parimet janë cituar ndërkaq nga trupa të okb-së, gjykata kombëtare, dhe shumë qeveri i përdorin ato si një mjet orientues për të përcaktuar politikat e tyre mbi këto çështje. Komisioneri për të Drejtat e Njeriut i ka mbështetur Parimet e Xhokxhakartës dhe i konsideron ato si një mjet të rëndësishëm për të identifikuar detyrimet e shteteve për të respektuar, mbrojtur dhe përmbushur të drejtat e njeriut të të gjithë personave, pavarësisht identitetit gjinor. 18 Me rëndësi të veçantë është Parimi i Xhokxhakartës numër 3: Kushdo ka të drejtën e njohjes si person para ligjit kudo. Personat e orientimeve të ndryshme seksuale dhe identiteteve gjinore do të gëzojnë kapacitet ligjor në çdo aspekt të jetës. Orientimi seksual i vetëpërcaktuar i çdo personi dhe identiteti gjinor i çdo personi është një pjesë thelbësore e personalitetit të atij personi dhe një nga aspektet bazë të vetëvendosjes, dinjitetit dhe lirisë. Askush nuk do të detyrohet t i nënshtrohet procedurave mjekësore, duke përfshirë kirurgjinë për ricaktimin e seksit, sterilizimin ose terapinë hormonale, si një parakusht për njohje ligjore të identitetit të tij ose të saj. Asnjë status, si martesa apo të qenit prind, nuk mund të përdoret si shkak për të ndaluar njohjen ligjore të identitetit gjinor të një personi. Askush nuk do të vihet nën presion për të fshehur, shtypur apo mohuar orientimin e tij ose të saj seksual ose identitetin e tij ose të saj gjinor. 8

11 Çështje Specifike të të Drejtave të Njeriut Identiteti gjinor si një bazë diskriminimi në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës Diskriminimi i bazuar në identitetin gjinor nuk trajtohet në mënyrë të drejtpërdrejtë në strukturat ligjore të shumicës së shteteve anëtare të Këshillit të Evropës. 19 Agjensia e be-së për të Drejtat Themelore raporton se 13 Shtete Anëtare të be-së e trajtojnë diskriminimin mbi bazën e identitetit gjinor si një formë diskriminimi seksual, dy Shtete Anëtare e konsiderojnë atë gabimisht si diskriminim orientimi seksual dhe në 11 Shtete Anëtare ai nuk trajtohet as si diskriminim seksual as si diskriminim orientimi seksual. 20 Kjo rezulton jo vetëm në një situatë pasigurie ligjore përsa i përket mbrojtes së posaçme të personave transgjinorë nga diskriminimi por edhe në një nivel shumë më të ulët mbrojtjeje për personat transgjinorë. Në 20 shtetet e tjera anëtare të Këshillit të Evropës ky informacion ende nuk është studiuar në mënyrë sistematike, ndonëse mund të presupozojmë se, duke u bazuar në raportet e marra nga Komisioneri, në këto shtete identiteti gjinor nuk identifikohet në mënyrë të drejtpërdrejtë si një bazë diskriminimi. Mosnjohja në mënyrë të drejtpërdrejtë e identitetit gjinor në legjislacionet jodiskriminuese ka një ndikim edhe mbi përfshirjen e identitetit gjinor në punën e organeve të barazisë dhe Strukturave Kombëtare për të Drejtat e Njeriut (skdnj). Shumë pak organe barazie dhe skdnj e përfshijnë diskriminimin mbi bazën e identitetit gjinor në mandatet apo detyrat e tyre. Për më tepër, këto organizata shpesh herë nuk kanë njohuritë dhe kompetencat e nevojshme për t u marrë me diskriminimin e identitetit gjinor, dhe kësisoj kanë nevojë për trajnim para se t i futen kësaj pune. Njohja ligjore e gjinisë së parapëlqyer Artikulli 8 i Konventës Evropiane thotë se të gjithë kanë të drejtën e jetës private dhe familjare, shtëpisë dhe letërkëmbimit. Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut ka vendosur se mossuksesi i një shteti për të ndryshuar certifikatën e lindjes së një personi në përputhje me gjininë e preferuar përbën një dhunim të Artikullit 8 të Konventës. 21 Kësisoj Shtetet Anëtare janë të detyruara ligjërisht të njohin ndryshimin e gjinisë së personave transeksualë. Një aspekt i përbashkët i shumë prej procedurave të njohjes së gjinisë, nëse ato ekzistojnë, është kombinimi i kërkesave të rënda ligjore dhe mjekësore, caqet e të cilave zakonisht nuk janë të qarta. Procese të gjata testimesh psikologjike, psikiatrike dhe fizike janë karakteristi- 9

12 ke për këto procedura. Disa prej tyre, si ekzaminimet gjenitale nga psikiatrit, përbëjnë një mungesë respekti ndaj integritetit fizik të personit. Shpesh herë personat transgjinorë vendosin të mos iu futen procedurave zyrtare për shkak të proceseve mjekësore diskriminuese dhe trajtimit të pavend, ose për shkak se ekziston vetëm një rrugë e mundshme trajtimi. Kësisoj atyre iu mohohet njohja ligjore e gjinisë dhe emrit të parapëlqyer, ose e trajtimit për ricaktimin e gjinisë që përputhet me dëshirat e tyre dhe nevojat e tyre shëndetësore. Megjithë jurisprudencës së Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut në favor të njohjes, njohja ligjore mbetet një proces sfidues për shumë persona transgjinorë në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës. Kushtet për ndryshimin e seksit dhe të emrit Aksesi ndaj procedurave për ndryshimin e seksit dhe të emrit në dokumentat e identitetit është jetësor që një person të mund të jetojë në përputhje me identitetin e parapëlqyer gjinor. Aftësia për të jetuar në gjininë e parapëlqyer dhe që kjo të njihet si e tillë kushtëzohet nga dokumentat e identitetit që përdoren në jetën e përditshme, si për shembull të kartës së sigurimeve shëndetësore, patentës, ose të një certifikate arsimore gjatë një aplikimi për punë. Proceset shpesh të gjata dhe burokratike të njohjes së ndryshimit të seksit dhe emrit rezultojnë në paaftësi për të udhëtuar me dokumenta të vlefshme, madje edhe në paaftësi për të vizituar familjarët në shtete fqinje qoftë edhe për një fundjavë. Ato mund të çojnë edhe në kufizime në pjesëmarrje në arsim apo punësim sa herë që certifikatat e lindjes janë të nevojshme apo seksi shënohet në kartat e identitetit kombëtar. Mund të nënkuptojnë edhe që personave transgjinorë pa dokumentat e sakta iu vështirësohet pjesëmarrja kuptimplotë në tregun e punës, duke çuar në papunësi. Ekziston nevoja për të dalluar midis procedurave për ndryshimin e emrit dhe atyre për ndryshimin e seksit. Megjithatë, të dyja proceset shpesh kërkojnë që individi në fjalë të konsiderohet fillimisht i pranueshëm për procedurën nga profesioni mjekësor. Duhet theksuar se në Evropë kushtet e pranueshmërisë për ndryshimin e seksit nëpër dokumenta ndryshojnë shumë nga vendi në vend. Është e mundur megjithatë të dallojmë tre kategori vendesh. Në kategorinë e parë nuk ka asnjë masë për njohje zyrtare. Siç u theksua më sipër, kjo shkon haptazi kundër jurisprudencës së Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut. 22 Në kategorinë e dytë, që është edhe më e vogël, nuk kërkohet që personi t i nënshtrohet trajtimeve hormonale apo procedurave kirurgjike për të fituar njohjen zyrtare të gjinisë së parapëlqyer. Njohja ligjore e gjinisë bëhet e mundur me paraqitjen e dëshmisë për disforinë gjinore 23 para një 10

13 autoriteti kompetent, si ekspertë nga Ministria e Shëndetit (në Hungari), Paneli i Ricaktimit të Gjinisë (në Mbretërinë e Bashkuar) ose një mjek apo psikolog klinik. Në kategorinë e tretë, ku bëjnë pjesë shumica e shteteve anëtare të Këshillit të Evropës, individit i duhet të provojë se: 1. ai/ajo ka ndjekur një proces ricaktimi të gjinisë të mbikëqyrur nga profesioni mjekësor shpesh herë nga mjekë apo institucione të caktuara nga shteti; 2. ai/ajo është sterilizuar kirurgjikisht në mënyrë të pakthyeshme; dhe/ose 3. se ai/ajo i është nënshtruar procedurave të tjera mjekësore, si për shembull trajtimeve hormonale. 24 Është e qartë se kushte të tilla nuk përputhen me respektin për integritetin fizik të personit. Të vësh sterilizimin ose ndonjë procedurë tjetër kirurgjike si kusht për të gëzuar njohje ligjore të gjinisë së parapëlqyer shpërfill faktin se ndonëse procedura të tilla shpesh herë dëshirohen prej personave transgjinorë, nuk ndodh gjithmonë kështu. Për më tepër, procedura të tilla kirurgjike nuk janë gjithmonë të mundura, të arritshme, ose financiarisht të përballueshme pa fonde nga sigurimet shëndetësore. Trajtimi mund të mos përputhet me dëshirat dhe nevojat e pacientit, ose mund të mos rekomandohet nga specialisti i tij/saj mjekësor. E megjithatë, njohja ligjore e gjinisë së parapëlqyer të personit bëhet e pamundur pa këto trajtime, duke e lënë personin transgjinor në një rrugë pa dalje. Fakti se personat transgjinorë duket se janë i vetmi grup në Evropë që i nënshtrohet sterilizimit të mandatuar nga shteti dhe ligjet e tij është mjaft shqetësues. Duhet vënë re se shumë persona transgjinorë, dhe ka mundësi edhe shumë persona transeksualë, zgjedhin që t i nënshtrohen këtij trajtimi, që shpesh herë përfshin asgjësimin e organeve riprodhuese. Ky trajtim shpesh herë dëshirohet si një nevojë bazë nga ky grup. Megjithatë, duhet që në çdo rast trajtimet mjekësore të administrohen për më të mirën e individit dhe duhet që t i përshtatet nevojave dhe situatës së tij/ saj specifike. Është e tepruar që shteti të urdhërojë trajtime të tipit një masë për të gjithë. Shqetësimi bazë për të drejtat e njeriut këtu ka të bëjë se me deri në çfarë mase mund të justifikohet një ndërhyrje kaq e fortë nga shteti në jetët private të individëve dhe nëse sterilizimi apo ndërhyrje të tjera mjekësore janë të nevojshme për ta klasifikuar dikë si pjesëtar të një seksi apo tjetrit. Dy vendime të rëndësishme gjykatash kombëtare e mbështesin këtë këndvështrim. Në 27 shkurt 2009, Gjykata e Lartë Administrative e Austrisë mori vendimin se ndërhyrja e detyruar kirurgjike nuk ishte një parakusht për ndryshimin e gjinisë (dhe të emrit). 25 Një grua transgjinore që iu nënshtrua të gjitha ndryshimeve me përjashtim të kirurgjisë gjenitale dhe që jetonte si femër në të gjitha marrëdhëniet e saj shoqërore, 11

14 arriti ta bindte gjykatën se situata e saj e punësimit nuk e lejonte të shkëputej nga puna për ato muaj që do t i duheshin për të bërë operacionin dhe se ajo nuk mund ta linte familjen e saj pa përkujdesje financiare. Kjo bëri që gjykata të vëzhgonte se legjislatori duhet të anullonte kërkesën fillestare pasi gjykata nuk gjeti ndonjë arsye për domosdoshmërinë e kësaj kërkese për femrat transeksuale. Në Gjermani, Gjykata Federale ka treguar në një vendim se ndërhyrja kirurgjike si parakusht për ndryshimin e gjinisë shihet gjithnjë e më tepër si diçka problematike dhe e pajustifikueshme nga ekspertët. 26 Pika kyçe këtu është se nuk ekziston një nevojë e qenësishme për të imponuar një sërë masash kirurgjike për të klasifikuar një individ si të pranueshëm për ndryshimin e seksit. Një arsyetim i ngjashëm qëndron pas Ley de Identidad de Genero spanjolle dhe Gender Recognition Act britanike. 27 Të dyja ligjet kanë njohur se mbrojtja e shumicës nga sikleti që shkakton riprodhimi i njerëzve transgjinorë që ndodh shumë rrallë për shkak të trajtimeve hormonale dhe të dëshirave të shumicë së personave transgjinorë nuk justifikon moskokëçarjen e shtetit ndaj detyrimit të tij për të ruajtur integritetin fizik të të gjithë personave. Shtetet që shtrëngojnë Pika kyçe këtu është se nuk ekziston një nevojë e qenësishme për të imponuar një sërë masash kirurgjike për të klasifikuar një individ si të pranueshëm për ndryshimin e seksit. 12 procedura fizike ndërhyrese mbi personat transgjinorë efektivisht minojnë të drejtën e tyre për të krijuar një familje. Përsa i përket kushteve për pranueshmërinë për ndryshimin e emrit, ekziston një motiv i ngjashëm me procedurat për ndryshimin e seksit të përshkruara më sipër. Procesi mund të jetë i thjeshtë ose të kërkojë procedura të zgjatura dhe të kushtueshme, ose mund të mos ofrohet fare. Në disa vende emri mund të ndryshohet vetëm falë dëshmisë mjekësore se ricaktimi (i plotë) mjekësor ndërkaq ka ndodhur, duke përfshirë kirurgjitë gjenitale që nuk janë të mundura ose të dëshiruara nga njerëz të ndryshëm për arsye të ndryshme. Në vende të tjera prova të tilla nuk janë të domosdoshme por në vend të tyre, njerëzit duhet të kenë një diagnozë disforie gjinore dhe dy vite trajtimi me hormone për t u kualifikuar për ndryshim të emrit. Për pasojë, për një periudhë të gjatë të jetës së tyre personat transgjinorë e kanë të pamundur të marrin pjesë në mënyrë të kuptimtë dhe të gjithanshme në shoqëri, arsim, apo punë pasi mund të përballen në mënyrë të vazhdueshme me problemin e justifikimit se kush janë. Zyra e Komisionerit ka marrë raporte të ndryshme nga persona transgjinorë që, në mungesë të dokumentave të duhura,

15 raportojnë diskriminim dhe përjashtim në masa shqetësuese. Është mjaftë e rëndësishme të vëmë re se, edhe kur gjinia e re njihet ligjërisht, një person mund të vazhdojë të hasë probleme praktike brenda institucioneve si spitalet, stacionet e policisë dhe burgjet. Pasojat për jetën në familje Në disa vende ekziston detyrimi ligjor që një person transgjinor që është i martuar me partnerin e seksit tjetër duhet të divorcohet para se gjinia e re të mund të njihet. Kjo është veçanërisht problematike në ato shtete ku martesa brenda të njëjtës gjini nuk njihet dhe ku ndryshimi i gjinisë do të nënkuptonte një martesë brenda të njëjtës gjini. Pasi martesa brenda gjinisë është e mundur vetëm në pesë shtete anëtare të Këshillit të Evropës, 28 personat transgjinorë që janë të martuar detyrohen të divorcohen para se gjinia e tyre e re të njihet. Në shumë raste, divorci i detyruar shkon kundër vullnetit të shprehur të çiftit të martuar, që dëshirojnë të mbeten një njësi familjare e njohur nga ligji, veçanërisht nëse kanë fëmijë. Në fakt, divorci i detyruar mund të ketë një ndikim negativ mbi fëmijët brenda martesës. Në disa shtete prindi që i është nënshtruar ndryshimit të seksit humb të drejtat e kujdestarisë së fëmijëve. Në shtete të tjera legjislacioni është i paqartë dhe interesit më të mirë të fëmijës nuk i kushtohet pothuajse aspak vëmendje. 29 Kjo mund të shkaktojë vështirësi si në rastin kur të dy bashkëshortët duan të mbeten të martuar në mënyrë që partneri mashkull jotranseksual të mos humbasë të drejtat e kujdestarisë së fëmijës dhe që të mund të vazhdojë të marrë ndihmë sociale mbi fitimet e punës së tij me kohë të pjesshme për të mbështetur bashkëkortin e tij invalid dhe tashmë transeksual që të kujdeset për fëmijën. 30 Gjykata Kushtetuese Austriake i ka garantuar një gruaje transeksuale të drejtën për të ndërruar seksin e saj nga mashkull në femër pa qenë e detyruar të divorcohet nga bashkëshortja. Gjykata vendosi se martesa nuk mund të bëhet pengesë për ndryshimin e seksit në një certifikatë lindje. Gjykata Kushtetuese Gjermane ka marrë vendime të ngjashme, duke e detyruar ligjërisht Qeverinë Gjermane të ndryshojë ligjin para fundit të gushtit Të dyja vendimet i bëjnë thirrje shtetit të pranojë se mbrojtja e të gjithë individëve pa përjashtim nga divorci i detyruar duhet të konsiderohet si një prioritet më i madh se sa rastet e pakta kur kjo çon në martesa të të njëjtës gjini. Kjo qasje duhet mirëpritur pasi ajo i jep fund divorcit të detyruar për çiftet e martuara ku një nga partnerët është transgjinor. Aksesi ndaj kujdesit mjekësor E drejta për standardin më të lartë të mundshëm të shëndetit garantohet 13

16 nga disa traktate, duke përfshirë Konventën Ndërkombëtare mbi të Drejtat Ekonomike, Shoqërore dhe Kulturore dhe Statutin Evropian Shoqëror. Megjithatë, personat transgjinorë hasin disa probleme në arritjen e këtij standardi. Drita që ka hedhur Studimi Evropian Transgjinor mbi eksperiencat e personave transgjinorë në lidhje me pabarazinë dhe diskriminimin në aksesin e kujdesit shëndetësor në Evropë është alarmante. 32 Aspekti i parë në debatin mbi kujdesin mjekësor për personat transgjinorë është ekzistenca e klasifikimeve kombëtare dhe ndërkombëtare sipas të cilave transeksualiteti është një çrregullim mendor. Për momentin ekzistojnë dy sisteme ndërkombëtare për klasifikimin e sëmundjeve mendore: Manuali Diagnostik dhe Statistik i Çrregullimeve Mendore (mds) që përfshin termin çrregullim i identitetit gjinor si një çrregulllim të shëndetit mendor dhe që e përdor atë për të përshkruar persona që përjetojnë një disfori të konsiderueshme gjinore, d.m.th. pakënaqësi me seksin biologjik me të cilin kanë lindur. 33 I dyti, Klasifikimi Statistikor Ndërkombëtar i Sëmundjeve dhe Problemeve të Tjera Shëndetësore (kns) i obsh-së e klasifikon transeksualizmin si një çrregullim mendor dhe të sjelljes. Është e rëndësishme të theksojmë se në këtë mënyrë personat transgjinorë etiketohen si persona që kanë një çrregullim mendor. 34 Pasi mds-ja dhe kns-ja shpesh herë pasqyrohen në klasifikimet mjekësore kombëtare në Evropë, shpesh herë ato përdoren për të diagnostikuar persona transgjinorë në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës. Këto klasifikime janë problematike dhe po vihen gjithnjë e më tepër në pikëpyetje nga aktorë të shoqërisë civile 35 si dhe nga profesionistë të kujdesit shëndetësor. 36 Klasifikime të tilla mund të bëhen pengesë për gëzimin e plotë të të drejtave të njeriut nga personat transgjinorë, veçanërisht kur ato zbatohen në mënyrë të tillë që kufizojnë kapacitetin ligjor ose mundësinë e zgjedhjes së trajtimit mjekësor. Duhet përmendur ama se kjo është një çështje problematike brenda vetë lëvizjes transgjinore. Për shumë persona transgjinorë, një ndryshim i mundshëm në sistemet e klasifikimit përbën një kërcënim pasi ata kanë frikë se një gjë e tillë mund të rezultojë në kufizime të mëtejshme në aksesin e kujdesit shëndetësor për personat transgjinorë. Ata arsyetojnë se meqë sistemet e kujdesit shëndetësor kërkojnë një diagnozë për të justifikuar trajtimin mjekësor ose psikologjik, është thelbësore që të ketë një diagnozë për të garantuar askesin ndaj kujdesit mjekësor. Të tjerë argumentojnë se diagnostikimi i personave transgjinorë me një çrregullim mendor i damkos individët në shoqëri dhe i bën objekte të mjekësisë kur ata duhet të jenë subjekte që janë të përgjegjshëm për shprehjen e nevojave të tyre shëndetësore. Duhen shqyrtuar klasifikime alternative në bashkëpunim të ngushtë me personat transgjinorë dhe 14

17 organizatat e tyre. 37 Nga perspektiva e të drejtave të njeriut dhe të kujdesit shëndetësor, asnjë çrregullim mendor nuk duhet të diagnostikohet për të garantuar akses ndaj trajtimeve për një gjendje që ka nevojë për përkujdesje mjekësore. Aspekti i dytë në diskutimin e kujdesit shëndetësor është aksesi ndaj terapisë së ricaktimit të gjinisë, që zakonisht është i mundur vetëm pasi personi ka arritur moshën 18 vjeç. Megjithatë, në disa vende, si për shembull Hollanda, rinia transgjinore mund të fillojë trajtim për të kompensuar efektet e pubertetit dhe mund të marrë ndihmë profesionale për t i lejuar ata që të marrin vendime të informuara mbi identitetin e tyre gjinor të ardhshëm. Më pas, kur arrijnë moshën 18 vjeç, ata mund të vazhdojnë me trajtimet e ricaktimit të gjinisë nëse ende e dëshirojnë një gjë të tillë. Kohët e fundit disa vende të tjera si Belgjika dhe Gjermania kanë filluar të ofrojnë një trajtim të ngjashëm për të rinjtë nën moshën 18 vjeç. Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut e ka përcaktuar sigurimin e mundësisë për t iu nënshtruar procedurave kirurgjike që çojnë në ricaktimin e plotë gjinor si një detyrë pozitive për shtetet. Në varësi të dëshirave dhe nevojave të individit, personi transgjinor duhet kësisoj të ketë akses ndaj trajtimeve hormonale, kirurgjisë së ricaktimit të gjinisë dhe ndërhyrjeve të tjera mjekësore, si heqja e përhershme e qimeve dhe trajnimi i zërit. Është e rëndësishme të pohojmë se për shumicën e njerëzve në fjalë trajtimi është një domosdoshmëri mjekësore për mundësimin e një jete kumptimplotë. Për të patur rezultate të suksesshme trajtimi duhet t i përshtatet nevojave të individit. Jurisprudenca e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut kërkon qartë që shtetet jo vetëm të marrin masa për të siguruar mundësinë për t iu nënshtruar procedurave kirurgjike që çojnë në ricaktimin e plotë të gjinisë, por edhe që policat e sigurimeve shëndetësore të mbulojnë të gjitha trajtimet e domosdoshme mjekësore në përgjithësi, dhe procedurat kirurgjike për ricaktimin e gjinisë bëjnë pjesë tek to. 38 Personat transgjinorë i janë referuar vendimit të Gjykatës me sukses në vende të ndryshme, si Lituania dhe Belgjika, për të zgjeruar atë çka mbulon sigurimi i tyre shëndetësor. Ky standard duhet zbatuar në të gjitha shtetet anëtare të Këshillit të Evropës. Megjithatë, Studimi Evropian Transgjinor mbi përvojën e kujdesit mjekësor të personave transgjinorë në be ka zbuluar se 80% të personave transgjinorë në be u janë refuzuar fondet për procedurat kirurgjike për ndryshimin e seksit. Për pasojë, mbi 50% e personave transgjinorë që po i nënshtrohen procedurave kirurgjike për të ndryshuar seksin me të cilin kanë lindur paguajnë për gjithçka nga xhepi i tyre. Mungojnë te dhënat mbi situatën në shtetet që nuk janë anëtare të Këshillit të Evropës. Megjithatë, duket se në shumicën prej tyre trajtimet për ricaktimin e gjinisë nuk mbulohen ose mbulohen 15

18 vetëm pjesërisht nga fondet publike. Kjo shkon qartësisht kundër standardeve të vëna nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut. Përvojat e personave transgjinorë me sistemin shëndetësor janë zakonisht negative, dhe profesionistët e kujdesit mjekësor janë të painformuar, të paragjykuar, dhe në disa raste haptazi të pasjellshëm me klientët e tyre, për shembull duke iu referuar klientit në gjininë jo të parapëlqyer. 39 Studimi i cituar më sipër zbuloi se 30% e të anketuarëve kishin përjetuar, kur kishin kërkuar ndihmë ose një referim për procedurat e ricaktimit të gjinisë, atë që studimi përcaktonte si nivelin minimal të pranueshëm të asistencës një profesionist që donte të ndihmonte por që nuk kishte informacionin e duhur për kujdesin mjekësor për personat transgjinorë. Një e treta raportuan se iu ishte refuzuar trajtimi për shkak se mjeku ose mjekja nuk aprovonte ricaktimin e gjinisë. 40 Në disa vende lejohet që vetëm një klinikë të ofrojë trajtim, ndonjëherë duke vështirësuar kryerjen e hulumtimeve të reja dhe potencialisht cilësinë e kujdesit. E drejta për akses ndaj trajtimit për ricaktimin e gjinisë duhet të përfshijë mundësi zgjedhjeje, brenda arsyes, midis Përvojat e personave transgjinorë me sistemin shëndetësor janë zakonisht negative, dhe profesionistët e kujdesit mjekësor janë të painformuar, të paragjykuar, dhe në disa raste haptazi të pasjellshëm me klientët e tyre. 16 disa qendra trajtimi dhe shpenzimet e trajtimit duhet të rimbursohen sipas rregullave të sistemit kombëtar shëndetësor. Cilësia e trajtimeve për personat transgjinorë shpesh herë as nuk i afrohet standardit më të lartë të arritshëm në shëndetësi, dhe ndonjëherë rezulton edhe në dëmtim fizik të gjithëjetshëm. Shumë persona transgjinorë që zgjedhin t i nënshtrohen procedurave kirurgjike për ricaktimin e gjinisë detyrohen të udhëtojnë jashtë shtetit, dhe përballen me vështirësi të mëdha kur vjen puna tek rimbursimi i shpenzimeve të tyre. Në tërësi, situata krijon pabarazi në aksesin ndaj kujdesit shëndetësor brenda vendeve të caktuara si dhe midis vendeve të ndryshme. Për më tepër, aksesi ndaj procedurave kirurgjike të ricaktimit të gjinisë ndërlikohet më tej ose kushtëzohet nga të ashtuquajturat protokolle dhe kushte që kanë të bëjnë me fëmijërinë, orientimin seksual, ose shijen në veshje, dhe që janë mjaft të dyshimta. Ka raportime mbi njerëz transgjinorë që detyrohen t i nënshtrohen ekzaminimeve gjenitale të administruara nga psikiatër, që detyrohen të japin një version të caktuar të fëmijërisë së tyre që është i vetmi version i pranueshëm; ndonjëherë fjalët e tyre besohen vetëm nëse ata

19 mund të japin dëshmi për të paktën një tentativë vetvrasjeje në të kaluarën e tyre. Persona të tjerë transgjinorë detyrohen ta stereotipizojnë veten në ekstrem në gjininë e tyre të parapëlqyer për të plotësuar kriteret e pranueshmërisë, që i bën ata objekt talljeje në jetën e tyre të përditshme. Shembujt janë kaq të shumtë sa nuk mund të numërohen, por mund të thuhet se shumica e ekzaminimeve dhe proceseve që zbatohen në shumicën e vendeve zakonisht përfshijnë aspekte që në rastin më të mirë do të mund t i quanim të pakuptueshme. Një aspekt i tretë ka të bëjë me aksesin ndaj kujdesit shëndetësor të përgjithshëm. Agjensia e be-së për të Drejtat Themelore (adth) raporton se një e katërta e të anketuarëve në Studimin Evropian raportuan se ishin keqtrajtuar nga profesionistë të kujdesit shëndetësor për shkak se ishin transgjinorë. Një e pesta raportuan se të qenit një person transgjinor kishte ndikuar në mënyrën se si ata kanë akses ndaj kujdesit shëndetësor. Për pasojë shumë persona transgjinoë raportojnë se i shmangin vizitat tek mjeku sa më shumë që është e mundur nga frika e sjelljeve pavend. 41 Raporti i adth-së i referohet gjithashtu Studimit të Penalizimeve të Rrezikuara që zbuloi se 29% e të anketuarëve ndjenin se të qenit transgjinorë kishte ndikim negativ mbi mënyrën se si ata trajtoheshin nga profesionistët e kujdesit mjekësor. 42 Pasojat e problemeve me të cilat përballen personat transgjinorë kur duan të përdorin të drejtën e tyre për kujdes mjekësor pasqyrohen në statistikat mjekësore. Disa studime të cilave i referohet adth-ja tregojnë se midis një e katërta dhe një e treta e personave transgjinorë të anketuar kishin tentuar të vrisnin veten. Në hulumtime të bëra në Irlandë 26% e personave transgjinorë kishin tentuar të vrisnin veten të paktën një herë 43 dhe gjysma e të anketuarëve në një studim të madh mbi situatën shëndetësore për personat lgbt në Suedi kishin konsideruar vetvrasjen ndërsa 21% kishin tentuar ta bënin këtë. 44 Aksesi i tregut të punës E drejta për të punuar është pjesë e Statutit Shoqëror Evropian, dhe ajo përfshin të drejtën për kushte të sigurta dhe të shëndetshme pune. Personat transgjinorë përballen me një seri problemesh kur duan ta përdorin këtë të drejtë apo ta mbajnë atë. Punësimi dhe kësisoj mjetet financiare janë të domosdoshme për aksesin e kujdesit shëndetësor nga personat transgjinorë. Në shumë shtete anëtare të Këshillit të Evropës të kesh një punë do të thotë të kesh sigurime shëndetësore që thjeshtëzojnë rimbursimin e shpenzimeve që lidhen me kujdesin shëndetësor transgjinor. Megjithatë, duke qenë se trajtimet hormonale ose kirurgjike për personat transgjinorë nuk mbulohen gjithmonë nga policat e sigurimeve shëndetësore, rroga e fituar prej punës 17

20 është shpesh herë e vetmja mënyrë që ka një person transgjinor për të paguar për kujdesin e posaçëm shëndetësor për të cilin kanë nevojë. Papunësia është një shqetësim madhor për personat transgjinorë. Studimi i Penalizimeve të Rrezikuara tregon se vetëm 31% e të anketuarëve punojnë me kohë të plotë. Shifra e saktë për femrat transgjinore është 40% dhe për meshkujt është 36%, ndërsa në popullatën jotransgjinore këto shifra janë 57% për femrat dhe 72% për meshkujt. Kërkime spanjolle mbi papunësinë tek njerëzit transgjinorë kanë treguar se 54% e pjesëmarrësve ishin të papunë. 45 Disa persona transgjinorë të papunë, veçanërisht fermat transgjinore, e kanë të pamundur të gjejnë punë, dhe nuk shohin rrugëdalje tjetër veçse të punojnë në industrinë e seksit. Kur janë të punësuar, shumë njerëz transgjinorë përballen me probleme në vendin e punës, në veçanti ngacmime të vazhdueshme nga kolegët ose refuzim i përdorimit të tualetit të parapëlqyer. Disa njerëz detyrohen të japin dorëheqjen pasi vihen nën presion, tallen, dhe ofendohen. Procedurat ligjore për t u njohur nga ligji janë të gjata dhe kërkojnë kohë dhe kësisoj i detyrojnë personat transgjinorë të bëjnë një jetë të dyfishtë ose të informojnë punëdhënësin dhe kolegët e tyre për synimin për të ndryshuar gjininë më herët nga ç është e volitshme. Problemet praktike që ndikojnë mbi aftësinë për të vazhuar punën janë të shumta. Për shembull, një kontratë pune mund të përcaktojë mashkull, kurse kërkesat ligjore për të fituar akses ndaj procedurave kirurgjike për ricaktimin e gjinisë thonë se një grua transgjinore duhet të paraqitet me veshje femërore në punë. Kjo do të thotë se personi në fjalë nuk mund të vendosë vetë se cili është momenti i duhur për të informuar kolegët dhe punëdhënësin për identitetin e saj gjinor. Shpesh herë njerëzit iu drejtohen personave transgjinorë të cilët i janë nënshtruar kirurgjisë sipas gjinisë së tyre të vjetër për shkak të numrave në kartat e sigurimit shoqëror ose gabimeve të departamenteve të burimeve njerëzore. Mbështetja në ato raste kur efektet e kësaj zbulese aksidentale janë negative është minimale dhe ngacmimet në vendin e punës bëhen të padurueshme. Zyra e Komisionerit ka marrë raportime nga individë mbi diskriminim të vazhdueshëm dhe degradues në vendin e punës, që shumë qartë shkon kundër të drejtës për kushte pune të sigurta dhe të shëndetshme dhe liri prej çdo lloj diskriminimi. Hulumtimet vazhdojnë të jenë të kufizuara por statistikat ekzistuese pasqyrojnë një situatë të zymtë. Studimi i Penalizimeve të Rrezikuara zbuloi se 23% e të anketuarëve e kishin ndjerë të nevojshme të ndërronin vendin e punës në saj të diskriminimit të përjetuar për shkak të identitetit të tyre gjinor. Vetëm 30% prej tyre ishin trajtuar me dinji- 18

21 tet nga kolegët; 10% kishin përjetuar abuzime verbale dhe 6% ishin dhunuar fizikisht. 42% e pjesëmarrësve që nuk jetonin në gjininë e tyre të parapëlqyer ndodheshin në këtë situatë për shkak se kishin frikë se do të humbisnin punën. 46 Në një studim skocez, 37% e të anketuarëve merrnin ndihmë papunësie. 47 Hulumtime të zhvilluara në Finlandë 48 kanë treguar gjetje të ngjashme. 77% e të punësuarëve transgjinorë nuk i kishin thënë punëdhënësve të tyre për identitetin e tyre gjinor, dhe për rreth gjysmën e pjesëmarrësve kjo përbënte diçka stresuese. Nevoja për legjislacion kundër diskriminimit në nivel kombëtar në të gjitha vendet e Këshillit të Evropës, që përfshin identitetin gjinor si një bazë për diskriminim në tregun e punës, është pra e qartë. Është e një rëndësie të veçantë që ndryshimet në ligjet kundër diskriminimit të shoqërohen me fushta ndërgjegjësimi për punëdhënësit dhe të punësuarit në mënyrë që përmasat dhe serioziteti i problemit të kuptohen qartë. Mund të nevojiten masa të posaçme kalimtare për të përmirësuar rregullat ekzistuese të punës, si kodi i veshjes ose përdorimi i tualetit. Një tjetër aspekt i rëndësishëm është se institucioneve arsimore duhet t iu jepet detyra të ndryshojnë në mënyrë retroaktive emrin dhe seksin e një personi transgjinor në certifikata. Kjo do të siguronte se personat transgjinorë mund të vazhdojnë të përfitojnë prej trajnimit të tyre profesional dhe akademik dhe i lejon ata të aplikojnë për punë që përputhen me kualifikimet e tyre profesionale në vend që të pretendojnë se nuk kanë patur ndonjëherë trajnim. Një problem i fundit që lidhet me punësimin është pabarazia në marrjen e pensioneve. Në disa vende, mosha e pensionit është 65 vjeç për meshkujt dhe 60 për femrat. Para se të njihen ligjërisht, femrave transgjinore që kanë arritur moshën 60 vjeç mund t iu refuzohet pensioni që do të merrnin po të kishin lindur femra. E megjithatë, shumë gra transgjinore të rritura në moshë detyrohen të largohen prej vendit të punës për të shmangur zbulimin e identitetit të tyre pikërisht sepse se ato nuk kualifikohen për pension. Në këto raste, edhe pas njohjes ligjore, këtyre grave iu refuzohet pensioni për periudhën gjatë së cilës iu është dashur të mbështeten tek të ardhurat dhe kursimet e tyre. Me gjithë argumentat e shumta në favor, deri më sot atyre iu janë mohuar të drejtat e pensionit që të gjitha femrat e tjera në të njëjtin vend (ato që kanë lindur femra) i gëzojnë pa asnjë pikëpyetje, megjithë vendimet e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë në lidhje me këtë çështje. 49 Në vende të tjera, kur një çifti i është dashur të divorcohet, për shkak se kjo është e domosdoshme që partneri transgjinor të marrë trajtim për ricaktimin e gjinisë, ose që të gëzojë njohje ligjore, bashkëshortet dhe bashkëshortët e personave transgjinorë e kanë të pamun- 19

22 dur të marrin pensionin që iu takon pasi partnerët e tyre ndërrojnë jetë. Një grua që ka qenë shtëpiake gjithë jetën do ta ketë të pamundur të marrë pensionin e bashkëshortit pasi atyre iu është dashur të divorcohen, në kundërshtim me vullnetin e tyre, në mënyrë që bashkëshorti të ndryshojë gjininë. Transfobia dhe dhuna kundër personave transgjinorë Nenet 2 dhe 5 të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut garantojnë të drejtën e jetës dhe sigurisë për Transfobia mund të konsiderohet si një nga shkaqet kryesore të dhunës dhe intolerancës me të cilën përballen shumë persona transgjinorë. 20 çdo person. Megjithatë, shumë njerëz transgjinorë jetojnë në frikë dhe përballen me dhunë gjatë jetës së tyre. Kjo dhunë shkon që nga ngacmimi, abuzimi verbal, dhuna fizike dhe dhunimi seksual, deri tek krime të urrejtjes që përfundojnë në vrasje. Transfobia e kuptuar si frika joracionale, dhe/ose armiqësia ndaj personave që janë transgjinorë ose që përndryshe shkelin normat tradicionale gjinore mund të konsiderohet si një nga shkaqet kryesore të dhunës dhe intolerancës me të cilën përballen shumë persona transgjinorë. Për disa njerëz duket se thjesht ekzistenca e qenieve njerëzore ku shprehja e jashtme e identitetit të tyre brendshëm gjinor nuk përkon me gjininë e përcaktuar pas lindjes përbën një problem. Megjithatë, injoranca ose mungesa e edukimit nuk mund të justifikojnë agresionin ndaj njerëzve transgjinorë. Studimi i Penalizimeve të Rrezikuara zbuloi se 72% e të anketuarëve kishin përjetuar të paktën një lloj ngacmimi publik. 46% konstatuan se kishin përjetuar ngacmim në lagjet e tyre dhe 21% se shmangnin daljen në publik. Studimi Evropian zbuloi se 79% e të anketuarëve kishin përjetuar abuzim verbal, sjellje kanosëse, si dhe abuzim fizik ose seksual në publik. Në shkollë si dhe në ambientin familjar, fëmijët dhe të rinjtë transgjinorë shpesh herë përballen me një ambient të pasigurtë ngacimesh në shkollë dhe madje edhe dëbim nga familja. 41% e adoleshentëve femër-në-mashkull dhe 16% e adoleshentëve mashkull-në-femër kishin përjetuar ofendime serioze nga familja e tyre, deri në pikën ku 20% e njerëzve femër-nëmashkull ishin përjashtuar nga trashëgimia dhe dëbuar tërësisht nga familja. 50 Kur njerëzit e kuptojnë që në moshë të herët se ata e gjejnë veten më tepër tek gjinia e kundërt dhe kur shprehin dëshirën për t u bërë një vajzë ose një djalë, ndihma dhe mbështetja psikologjike e specializuar për këta të rinj transgjinorë dhe familjet e tyre është minimale. Kësisoj, rinia transgjinore përballet

23 me probleme kur kërkon informacion, mbështetje ose trajtim. Është në interesin më të mirë të fëmijës që të ketë si informacion ashtu edhe mbështetje, pasi heshtja dhe injorimi i problemeve të tyre çon vetëm në përjashtim, veturrejtje, ngacmime, dështim në shkollë dhe përqindje jashtëzakonisht të larta vetëvrasjeje mes rinisë transgjinore. Në Francë, hulumtimet tregojnë se 34% e rinisë transgjinore kishte bërë tentativa për vetëvrasje para se të merrte informacion dhe trajtim. Sipas ligjeve ndërkombëtare për të drejtat e njeriut fëmijët kanë të drejtën e aksesit ndaj informacionit të duhur, si dhe të mbështetjes dhe mbrojtes së nevojshme. Kjo u konfirmua nga Komiteti mbi të Drejtat e Fëmijës që rekomandoi që shtetet të ofrojnë informacionin e duhur dhe mbështetje për ( ) të rinjtë transeksualë ( ). 51 Burrat dhe gratë transgjinorë janë në rrezik të lartë për t u bërë viktima të krimeve të urrejtes ose të incidenteve të motivuara nga urrejtja. 52 Një raport autoritativ i osbe-së raporton se: Krimet e urrejtjes homofobike shpesh herë tregojnë një nivel të lartë egërsie dhe brutaliteti. Ato përfshijnë shpesh herë rrahje mizore, torturë, gjymtim, tredhje, madje edhe sulmime seksuale. Ka gjithashtu shumë të ngjarë që ato të rezultojnë në vdekje. Në këtë kategori, personat transgjinorë duket se janë akoma më të cënueshëm. 53 E megjithatë, identiteti gjinor ende nuk njihet drejtpërdrejtë si një bazë e mundshme për krimet e urrejtes në legjislacionin e shumicës së shteteve anëtare të Këshillit të Evropës. Një nga përjashtimet e rralla është projektligji për krimet e urrejtjes që u miratua nga Skocia kohët e fundi dhe që përmend në mënyrë të drejtpërdrejtë krimin e urrejtjes transfobike. Gjithashtu, nuk është e qartë nëse shtetet e përfshijnë identitetin gjinor nën kategorinë e gjinisë ose seksit në legjislacionin e tyre të krimit të urrejtes. Për pasojë, transfobia nuk konsiderohet zakonisht një faktor rëndues në krimet e urrejtjes së ndërmarra kundër personave transgjinorë, siç duket për shembull nga dënimet e dhëna autorëve të krimeve të motivuara nga urrejtja në Portugali dhe Turqi. 54 Kësisoj, nuk mund të mos arrijmë në përfundimin se personat transgjinorë praktikisht përjashtohen nga mbrojtja ligjore në shumicën e shteteve, megjithëse për ta rreziku për t u bërë viktima të krimit të urrejtjes është i lartë. osbe-ja ka theksuar se: Duke dënuar në mënyrë të drejtpërdrejtë motivet e paragjykuara, ato iu dërgojnë një mesazh shkelësve të ligjit se një shoqëri humane dhe e drejtë nuk ka për t i toleruar sjellje të tilla. Duke pohuar dëmin që i shkaktohet viktimave, ato iu transmetojnë viktimave dhe komuniteteve të tyre besimin se sistemi i drejtësisë kriminale shërben për t i mbrojtur. 55 Për më tepër, shumica e shteteve nuk i regjistrojnë ose monitorojnë krimet e urrejtjes ose incidentet e motivuara nga 21

24 urrejtja e natyrës transfobike. Këto krime zakonisht nuk raportohen nga policia. Kjo u vu re edhe tek raporti i osbe-së ku është vëzhguar se incidentet e motivuara nga urrejtja transfobike janë ndër më pak të raportuarat dhe më pak të dokumentuarat. Një nga përjashtimet e rralla është Mbretëria e Bashkuar, që ka një policë për dokumentimin e numrit të krimeve të urrejtjes së ndërmarra kundër personave transgjinorë. Shërbimi për Ndjekjen Penale në Angli dhe Uells ka zhvilluar një policë dhe praktikë për të siguruar që të gjitha krimet transfobike të hetohen 56 dhe në Irlandën e Veriut krimet e urrejtjes transfobike raportohen çdo vit si pjesë e statistikave vjetore të krimit. 57 Në praktikë, shpesh herë personave transgjinorë iu jepet shumë pak mbrojtje nga zbatuesit e ligjit në rastin e një krimi apo incidenti të urrejtjes transfobike. Në shumë raste personat transgjinorë që i drejtohen agjensive të zbatimit të ligjit për mbrojtje tallen, ngacmohen ose thjesht injorohen, me gjithë detyrimin pozitiv të shteteve nën Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut për të hetuar krime të tilla dhe për t i sjellë autorët para drejtësisë. Refugjatët dhe emigrantët transgjinorë Komisioneri i Lartë i Kombeve të Bashkuara për Refugjatët ka konfirmuar se kërkesat për azil që lidhen me identitetin gjinor mund të njihen nën Konventën e Kombeve të Bashkuara në Lidhje me Refugjatët të vitit 1951 për sa kohë që përmbushen kriteret për statusin e refugjatit. 58 Tek Konventa personat transgjinorë konsiderohen si pjestarë të një grupi shoqëror të veçantë. Megjithatë, në shumicën e shteteve anëtare të Këshillit të Evropës personat transgjinorë nuk përcaktohen shprehimisht si një grup shoqëror i veçantë, ndonëse vende si Franca dhe Austria e kanë bërë këtë. Në Suedi ligji i përfshin personat transgjinorë tek kategoria e gjinisë. Do të qe një hap i rëndësishëm përpara nëse shtetet anëtare e citojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë identitetin gjinor si një bazë të mundshme për persekutim që kërkon mbrojtje ndërkombëtare. Mund të argumentohet gjithashtu se akte persekutimi gjinor, termi i përdorur nga Direktiva e Kualifikimit të be-së, mund të kuptohet se përfshin dhunime serioze të të drejtave të njeriut dhe lloje të tjera dëmtimi të rëndë të përjetuar nga personat transgjinorë. Ekziston nevoja për instruksione praktike rreth procesimit të kërkesave për azil nga persona që persekutohen për shkak të identitetit të tyre gjinor. Këto instruksione duhet të udhëzojnë nënpunësit se si duhet t i drejtojnë intervistat në një mënyrë të posaçme për personat transgjinorë. Udhëzime të tilla nevojiten gjithashtu për rastet kur një person transgjinor mbërrin me një dokument identifikimi që nuk tregon gjininë e parapëlqyer të personit. Personat transgjinorë që kanë 22

25 aplikuar për azil ndonjëherë keqtrajtohen në qendrat e ndalimit dhe të pritjes nga aplikantët e tjerë (që shpesh janë bashkëkombës) dhe ekziston një rrezik serioz që personat transgjinorë që kërkojnë azil të ritraumatizohen. 59 Ndonjëherë personat transgjinorë nuk vihen në banesat e burrave apo të grave që dëshirojnë, që mund të çojë në situata të rrezikshme, duke përfshirë rritjen e rrezikut për dhunë seksuale, ngacmime dhe keqtrajtime të tjera. Ekziston nevoja për të krijuar një ambient të tillë në këto qendra që ngacmimi i personave transgjinorë të mund të shmanget. Një tjetër problem është mungesa e aksesit ndaj kujdesit shëndetësor që mund të çojë në një ndërprerje të trajtimit të vazhdueshëm hormonal për të cilin kanë nevojë personat transgjinorë. 60 Përveç azilit, emigrimi dhe udhëtimi përbëjnë një tjetër problem për personat transgjinorë. Problemet që hasen gjatë marrjes së dokumentave të reja të identitetit me emrin e duhur dhe seksin e ndryshuar mund të bëhen pengesë që personat transgjinorë të udhëtojnë në shtetet fqinjë, qoftë edhe për një vizitë familjare gjatë fundjavës. Ekziston gjithashtu frika se do të abuzohen nga oficerët e kufirit kur pamja e tyre fizike nuk përputhet me emrin ose seksin e përcaktuar në letrat e tyre të identitetit. Ekziston pra mundësia që liria e lëvizjes të vështirësohet në mënyrë të konsiderueshme. Mund të lindin probleme edhe në fushën e bashkimit familjar. Shteti i nënshtetësisë ndonjëherë i detyron personat transgjinorë të divorcohen pas ricaktimit të gjinisë, që mund të bëhet pengesë për ribashkimin e familjes dhe mundësinë për të vazhduar për të jetuar me një ish-bashkëshort apo bashkëshorte në një vend tjetër. Kjo gjë ka një impakt të dëmshëm edhe mbi fëmijët. Së fundmi, njohja e ndryshimit të gjinisë nuk pranohet domosdoshmërisht në vendin ku emigron personi transgjinor. Praktikat e mira Situata e të drejtave të njeriut në Evropë nuk është pozitive për personat transgjinorë. Megjithatë, disa prej problemeve janë pranuar tashmë dhe praktikat e mira po rriten. Në fushën ligjore kemi parë kohët e fundit pohimin nga gjykata kushtetuese se ligjet kombëtare dhunojnë të drejtat e njeriut të personave transgjinorë. Në Mbretërinë e Bashkuar Projektligji për Njohjen e Gjinisë mund të konsiderohet në pjesën më të madhe si një shembull i praktikës së mirë, me përjashtim të kërkesës për divorc. Ai u skicua me pjesëmarrjen e personave transgjinorë dhe çoi në krijimin e një formati të zbatueshëm që anashkalon shkelje si sterilizimi i detyruar, parakushtet për trajtimin mjekësor, ose procedura të tejzgjatura. Në fushën e punësimit, disa sindikata kanë zhvilluar udhëzime për punëdhënësit për mbrojtjen e personave 23

26 transgjinorë në vendin e punës, si për shembull hollandezja abvakabo ose sindikata britanike unison. Në qytetin e Torinos në Itali është ndërtuar një program për të riintegruar personat transgjinorë në punësim pas kirurgjisë për ricaktimin e gjinisë. 61 Programi konsiston në shqyrtimin specifik të nevojave dhe aftësive të personit transgjinor dhe në dhënien e mundësive për punë të përkohshme në kompani të ndryshme, me mundësinë për punësim të mëtejshëm të qëndrueshëm. Disa shtete kanë zhvilluar qendra mjekësore të cilësisë së lartë që ofrojnë kujdes shëndetësor pa përfshirë procedura të tepërta vlerësimi psikiatrik dhe që japin sigurime shëndetësore që mbulojnë të gjitha format e kirurgjisë për ricaktimin e gjinisë dhe trajtimet hormonale. Në Mbretërinë e Bashkuar dhe në Hollandë ka grupe mbështetje për fëmijë, adoleshentë dhe prindërit e tyre që kanë pyetje rreth identitetit gjinor. Puna e tyre është kyçe. Megjithatë, shërbime të tilla janë të pakta dhe fondet publike për ato që ekzistojnë janë të pakta, shumica prej tyre rrezikojnë të mbyllen. Disa drejtori shkollash dhe universitetesh nëpër Evropë kanë pohuar nevojën për t u marrë me rastet e shumta të ngacmimeve dhe përjashtimit që hasin të Është e rëndësishme që diskriminimi që bazohet mbi identitetin gjinor të trajtohet si nga skdnj-ët ashtu edhe nga Organet e Barazisë. 24 rinjtë transgjinorë. Për shembull, Departamenti i për Fëmijët, Shkollat dhe Familjet në Mbretërinë e Bashkuar po punon me grupet kryesore për mbështetjen e personave transgjinorë në Mbretërinë e Bashkuar për të dhënë udhëzime për shkollat mbi ngacmime të natyrës transfobike. Për më tepër, Qendra për Përsosmëri në Aftësi Udhëheqëse ka punuar me një grup për të drejtat e personave transgjinorë për publikimin e një kursi vetëstudimi mbi çështjet transgjinore për menaxherët dhe pjesëtarët e lartë të stafit në kolegje dhe institucione të tjera të arsimit të lartë. 62 Përsa i përket çështjes së diplomave universitare dhe letrave me emrin dhe seksin e ri të një personi transgjinor, Universiteti i Torinos lëshon karta identiteti studentore me emrin e zgjedhur nga personi para se të bëhet ndryshimi ligjor i emrit për t i lehtësuar gjërat për studentët transgjinorë. Në 2008 dhe 2009 u nisën projekte kërkimore mbarë Evropiane mbi të drejtat e njeriut për personat transgjinorë. Disa vende anëtare të Këshillit të Evropës kanë filluar kërkime mbarë kombëtare mbi gjendjen e personave transgjinorë. Komisioni Evropian po planifikon të publikojë në 2009 një raport mbi diskriminimin transgjinor në ligjin e be-së, që po skicohet nga Rrjeti i

27 Ekspertëve Ligjorë të be-së mbi Jodiskriminimin. Shpresojmë që viti 2010 të sjellë rekomandime të forta nga Komiteti i Ministrave të Këshillit të Evropës, për herë të parë, në lidhje me shqetësimet mbi të drejtat e njeriut që kanë të bëjnë me specifikisht me identitetin gjinor. Ajo që duhet tani është promovimi i një qasje të të drejtave njerëzore ndaj sfidave me të cilat përballen personat transgjinorë. Për të ndihmuar me këtë, nevojiten fushata edukuese që promovojnë respektin dhe mirëkuptimin e ndërsjelltë. Mungesa e informacionit mbi problemet specifike që hasin personat transgjinorë dhe ngacmimet dhe tallje që iu drejtohen atyre duhen trajtuar. Zyra e Komisionerit ka çelur një studim krahasues mbi situatën e personave lgbt në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës, dhe diskriminimi i bazuar mbi identitetin gjinor do të ketë një rol të spikatur në këtë kërkim. Rezultatet pritet të dalin në vjeshtë të Është e rëndësishme që diskriminimi që bazohet mbi identitetin gjinor të trajtohet si nga skdnj-ët ashtu edhe nga Organet e Barazisë. Një shembull i mirë është raporti i Komisionit për të Drejtat e Njeriut të Zelandës së Re në 2006 mbi diskriminimin më të cilin përballen njerëzit transgjinorë. 63 Në 2008, Instituti belg për Barazi midis Femrave dhe Meshkujve nisi një studim mbi situatën e personave transgjinorë në Belgjikë. Rezultatet pritet të dalin në Mbështetja për organizatat e shoqërisë civile që promovojnë të drejtat e njeriut për personat transgjinorë, si në nivel kombëtar ashtu edhe në nivel evropian, është thelbësore që ato të vazhdojnë të kryejnë veprimtari lobuese dhe përkrahëse. Shumë pak qeveri, si Hollanda, Norvegjia dhe Skocia, iu kanë dhënë fonde ojq-ve për personat transgjinorë. Këshilli i qyetit në Vjenë dhe Berlin mbështetën financiarisht dy Këshillet e parë Evropianë Transgjinorë në 2005 dhe 2008, që për momentin është i vetmi forum i posaçëm për personat transgjinorë në nivel evropian. Së fundmi, duhet të bëhen debate për të lidhur të drejtat e njeriut të personave transgjinorë me një serë debatesh dhe çështjesh të tjera: dhuna kundër grave, dhuna në shtëpi, diskriminime të shumëfishta, të drejtat ekonomike, kulturore dhe shoqërore. Një shembull i mirë është Detyra për Barazinë Gjinore e Sektorit Publik në Mbretërinë e Bashkuar që urdhëron të gjitha autoritetet publike në Mbretërinë e Bashkuar të eliminojnë diskriminimin e jashtëligjshëm dhe ngacmimet mbi bazën e seksit dhe të promovojnë mundësitë e barabarta midis grave dhe burrae duke përfshirë transeksualët e të dyja gjinive

28 Rekomandime për shtetet anëtare të Këshillit të Evropës Shtetet anëtare të Këshillit të Evropës duhet të: 1. Zbatojnë standardet e ligjit ndërkombëtar për të drejtat e njeriut pa diskriminim, dhe të ndalojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë diskriminimin mbi bazën e identitetit gjinor nën legjislacionet kombëtare kundër diskriminimit. Parimet e Xhokxhakartës mbi Zbatimin e Ligjit Ndërkombëtar për të Drejtat e Njeriut në lidhje me Orientimin Seksual dhe Identitetin Gjinor duhet të përdoren si udhëzues për zbatimin kombëtar në këtë fushë; 2. Dekretojnë legjislacion për krimet e urrejtjes që siguron mbrojtje të posaçme për personat transgjinorë kundër krimeve dhe incidenteve transfobike; 3. Zhvillojnë procedura të shpejta dhe transparente për ndryshimin e emrit dhe të seksit të një personi transgjinor në certifikatat e lindjes, kartat e identitetit, pasaportat, diplomat dhe dokumenta të ngjashme; 4. Heqin sterilizimin dhe trajtime të tjera mjekësore të detyruara si një kusht i domosdoshëm ligjor për njohjen e identitetit gjinor të një personi në ligje që rregullojnë procesin për ndryshimin e emrit dhe të seksit; 5. Bëjnë procedurat për ricaktimin e gjinisë, si trajtimi hormonal, kirurgjia dhe mbështetja psikologjike, të arritshme për të gjithë personat transgjinorë, dhe të sigurojnë se ata do të rimbursohen nga policat publike të sigurimit shëndetësor; 6. Heqin çdo kufizim mbi të drejtën e personave transgjinorë për të vazhduar të jenë brenda një martese ekzistuese pas njohjes së ndryshimit të seksit; 7. Përgatisin dhe zbatojnë polica për të luftuar diskriminimin dhe përjashtimin me të cilin përballen personat transgjinorë në tregun e punës, në arsim dhe në kujdesin shëndetësor; 8. Përfshijnë dhe konsultojnë personat transgjinorë dhe organizatat e tyre gjatë zhvillimit dhe zbatimit të policave dhe masave ligjore që kanë të bëjnë me ta; 9. Adresojnë të drejtat e njeriut të personave transgjinorë dhe diskriminimin e bazuar mbi identitetin gjinor nëpërmjet programeve për edukimin dhe trajnimin mbi të drejtat e njeriut, si dhe fushatave sensibilizuese; 10. Trajnojnë profesionistë të shërbimeve shëndetësore, duke përfshirë psikologët, psikiatrit dhe praktikuesit e përgjithshem, në lidhje me nevojat dhe të drejtat e personave transgjinorë dhe detyrimin për të respektuar dinjitetin e tyre; 11. Përfshijnë shqetësimet rreth të drejta- 26

29 ve të njeriut të personave transgjinorë në fushëveprimin e aktiviteteve të organeve të barazisë dhe strukturave kombëtare për të drejtat e njeriut; 12. Zhvillojnë projekte hulumtimesh për të mbledhur dhe analizuar të dhëna mbi situatën e të drejtave te njeriut për personat transgjinorë duke përfshirë diskriminimin dhe intolerancën që ata hasin duke patur parasysh të drejtën e tyre për respektimin e sferës private. 27

30 28

31 Shtojcë Mandati i Komisionerit për të Drejtat e Njeriut Komisioneri për të Drejtat e Njeriut është një institucion i pavarur brenda Këshillit të Evropës, i mandatuar të promovojë respektin për të drejtat e njeriut në 47 vendet anëtare të Këshillit të Evropës. Komisioneri i parë, Z. Alvaro Gil- Robles, e mbajti postin nga 15 tetori 1999 deri në 31 mars 2006, Komisioneri i dytë, Z. Thomas Hammarberg, e mbajti postin nga 1 prill 2006 deri në 31 mars kurse Komisioneri aktual, Z. Nils Muižnieks, e mori postin në 1 prill Objektivat themelore të Komisionerit për të Drejtat e Njeriut janë që të: nxisë respektimin e të drejtave të njeriut, dhe të ndihmojë Shtetet anëtare në zbatimin e standardeve për të drejtat e njeriut të Këshillit të Evropës promovojë edukimin dhe ndërgjegjësimin rreth të drejtave të njeriut në Shtetet anëtare të Këshillit të Evropës identifikojë mangësi të mundshme në ligjin dhe praktikën që kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut lehtësojë veprimtaritë e institucioneve kombëtare të Avokatit të Popullit dhe të strukturave të tjera për të drejtat e njeriut, dhe japë këshilla dhe informacion rreth mbrojtjes së të drejtave të njeriut në rajon. Kësisoj, puna e Komisionerit përqëndrohet tek inkurajimi i masave reformuese për të arritur përmirësime konkrete në fushën e promovimit dhe mbrojtjes së të drejtave të njeriut. Duke qenë një institucion jojuridik, Zyra e Komisionerit nuk mund të veprojë në rastin e ankesave individuale, por Komisioneri mund të nxjerrë përfundime dhe të marrë iniciativa më të gjera mbi bazën e informacioneve të besueshme rreth dhunimeve të të drejtave të njeriut që vuajnë individët. Komisioneri bashkëpunon me një gamë të gjerë institucionesh ndërkombëtare dhe kombëtare si dhe mekanizmash për monitorimin e të drejtave të njeriut. Partnerët ndërqeveritarë më të rëndësishëm të zyrës përfshijnë okb-në dhe zyrat e saj të specializuara, be-në, dhe osbe-në. Zyra bashkëpunon gjithashtu me ojq-të kryesore për të drejtat e njeriut, universitete dhe qendra hulumtuese. 29

32 Rezoluta (99) 50 mbi Komisionerin e Këshillit të Evropës për të Drejtat e Njeriut (miratuar nga Komiteti i Ministrave në datën 7 maj 1999 gjatë seancës së tij të 104-t) Komiteti i Ministrave, Duke marrë parasysh se qëllimi i Këshillit të Evropës është rritja e unitetit midis Anëtarëve të tij dhe se një nga metodat për arritjen e këtij qëllimi është ruajtja dhe realizimi i mëtejshëm i të drejtave të njeriut dhe lirive themelore Duke patur parasysh vendimet e marra nga Kryetarët e Shteteve dhe Qeveritë e Shteteve anëtare të Këshillit të Evropës gjatë Samitit të Dytë (Strasburg, tetor 1997) Duke konsideruar gjithashtu se 50 Vjetori i Këshillit të Evropës paraqet një rast për të zhvilluar më tej punën e ndërmarrë qysh prej krijimit të tij, Vendos të themelojë Zyrën e Komisionerit për të Drejtat e Njeriut të be-së ( Komisioneri ) me termat e mëposhtme të referencës: Neni 1 Komisioneri ka për të qenë një institucion që do të promovojë edukimin dhe ndërgjegjësimin rreth si dhe respektin për të drejtat e njeriut, siç mishërohen në instrumentat për të drejtat e njeriut të Këshillit të Evropës. Komisioneri do të respektojë kompetencën e, dhe do të kryejë funksione të ndryshme nga ato që përmbushedn nga organet mbikëqyrëse të themeluara nën Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut ose nën instrumentat e tjerë për të drejtat e njeriut të Këshillit të Evropës. Komisioneri nuk do të merret me ankesa individuale. Neni 2 Komisioneri do të funksionojë në mënyrë të pavarur dhe asnjanëse. Neni 3 Komisioneri do të: a. promovojë edukimin dhe ndërgjegjësimin mbi të drejtat e njeriut në shtetet anëtare b. kontribuojë në promovimin e respektimit dhe gëzimit të plotë të të drejtave të njeriut në shtetet anëtare c. japë këshilla dhe informacione mbi mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe parandalimit të dhunimeve të të drejtave të njeriut. Në marrëdhëniet me publikun, sa herë që është e mundur Komisioneri do të përdorë dhe do të bashkëpunojë me strukturat për të drejtat e njeriut në Shtetet anëtare. Në ato raste kur këto struktura nuk 30

33 ekzistojnë, Komisioneri do të inkurajojë themelimin e tyre d. lehtësojë veprimtarinë e Avokatëve të Popullit dhe institucioneve të ngjashme në fushën e të drejtave të njeriut e. identifikojë mangësi të mundshme në ligjin dhe praktikën e Shteteve anëtare në lidhje me njësimin me të drejtat e njeriut siç mishërohen në instrumentat e Këshillit të Evropës, promovojë zbatimin efektiv të këtyre standardeve nga Shtetet anëtare dhe të ndihmojë, me pëlqimin e tyre, në përpjekjet e tyre për t i ndrequr këto mangësi f. përcjellë, sa herë që Komisioneri e sheh të arsyeshme, një raport në lidhje me një çështje të veçantë Komitetit të Ministrave ose Asamblesë Parlamentare dhe Komitetit të Ministrave g. përgjigjet, ashtu siç Komisioneri e sheh të arsyeshme, kërkesave të bëra nga Komiteti i Ministrave ose Asambleja Parlamentare, në kuadër të detyrës së tyre për të siguruar pajtimin me standardet për të drejtat e njeriut të Këshillit të Evropës h. paraqesë një raport vjetor para Komitetit të Ministrave dhe Asamblesë Parlamentare i. bashkëpunojë me institucione të tjera ndërkombëtare për promovimin dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut duke shmangur dublikimin e panevojshëm të veprimtarive. Neni 4 Komisioneri do të marrë parasysh këndvështrimet e shprehura nga Komiteti i Ministrave dhe Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës në lidhje me veprimtarinë e Komisionerit. Neni 5 1. Komisioneri mund të veprojë duke u nisur nga çdo informacion që lidhet me funksionet e Komisionerit. Që përfshin informacionin dhënë Komisionerit nga qeveritë, parlamentet kombëtare, avokatët e popullit ose institucione të ngjashme në fushën e të drejtave të njeriut, si dhe nga individë dhe organizata. 2. Grumbullimi i informacionit që lidhet me funksionet e Komisionerit nuk ka për t u bërë shkak për një sistem të përgjithshëm raportimi për Shtetet anëtare. Neni 6 1. Shtetet anëtare do të lehtësojnë punën e pavarur dhe efektive të Komisionerit dhe të funksioneve që ai ose ajo ka. Në veçanti, ato do të lehtësojnë kontaktet e Komisionerit, duke përfshirë udhëtimin, në kuadrin e misionit të Komisionerit dhe do të japin informacionin e kërkuar nga Komisioneri në kohën e duhur. 31

34 2. Komisioneri ka të drejtën që gjatë ushtrimit të funksioneve të tij ose të saj të gëzojë privilegjet dhe imunitetet e siguruara nën Nenin 40 të Statutit të Këshillit të Evropës dhe të marrëveshjeve të bëra nën të. Neni 7 Komisioneri mund të kontaktojë qeveritë e Shteteve anëtare të Këshillit të Evropës drejtpërdrejtë. Neni 8 1. Komisioneri mund të bëjë rekomandime, të japë mendime dhe të nxjerrë raportime. 2. Komiteti i Ministrave mund të autorizojë publikimin e çdo rekomandimi, mendimi apo raporti drejtuar atij. Neni 9 1. Komisioneri do të zgjidhet nga Asambleja Parlamentare me shumicë votash. Lista e votimit, e përbërë prej tre kandidatësh, do të përpilohet nga Komiteti i Ministrave. 2. Shtetet anëtare mund të propozojnë kandidatë nëpërmjet një letre drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm. Kandidatët duhet të jenë shtetas të një prej Shteteve anëtare të Këshillit të Evropës. Neni 10 Kandidatët do të jenë personalitete të shquara dhe me karakter të lartë moral që kanë ekspertizë të mirënjohur në fushën e të drejtave të njeriut, njihen për përqafimin e vlerave të Këshillit të Evropës dhe që kanë autoritetin personal të nevojshëm për të kryer në mënyrë efektive detyrën e Komisionerit. Gjatë mandatit të tij ose të saj, Komisioneri nuk ka për të marrë pjesë në asnjë veprimtari që nuk përputhet me kërkesat e një posti me kohë të plotë. Neni 11 Komisioneri do të zgjidhet për vetëm një mandat gjashtëvjeçar. Neni Një Zyrë e Komisionerit për të Drejtat e Njeriut do të krijohet brenda Sekretariatit të Përgjithshëm të Këshillit të Evropes. 2. Shpenzimet e Komisionerit dhe të Zyrën do të merren përsipër nga Këshilli i Evropës. 32

35 Shënime 1. Përcaktimi siç përdoret tek Yogyakarta Principles on the Application of International Human Rights Law in relation to Sexual Orientation and Gender Identity, që mund të gjehet tek 2. Ibid. 3. Shih gjithashtu, Commissioner s Viewpoint Discrimination against transgender persons must no longer be tolerated, publikuar në 5 janar un Committee on Economic, Social and Cultural Rights, General Comment No 20 on Non-Discrimination. 5. gjednj, van Kück v. Gjermanisë, gjykim i datës 12 qershor gjednj, B. v. Francës, gjykim i datës 25 mars 1992 dhe Christine Goodwin v. Mbretërisë së Bashkuar, gjykim i datës 11 korrik Diskriminimi seksual ka kohë që përfshihet në legjislacionin përkatës të Komunitetit Evropian. Qysh prej vitit 1957 Traktati i Komunitetit Ekonomik Evropian ka përfshirë një klauzolë që ndalon pagesën e pabarabartë për meshkujt dhe femrat, që është rishikuar në Traktatin e Amsterdamit. Qysh prej vitit 1975, be-ja ka nxjerrë disa direktiva mbi diskriminimin seksual. 8. gjed, Çështja C-13/94, P. v. S. dhe Këshillit të Qarkut të Cornwall-it, gjykim i datës 30 prill 1996, gjed [1996] I-2143, gjed, Çështja C-117/01, K.B. v. Agjensisë së Pensioneve të Shërbimit Kombëtar Shëndetësor, Sekretarit të Shtetit për Shëndetin, gjykim i datës 7 janar 2004, gjed, Çështja C-423/04, Sarah Margaret Richards v. Sekretarit të Shtetit për Punën dhe Pensionet, gjykim i datës 27 prill Për një shpjegim të natyrës përparimtare të Gjykimeve shih, Agjensia e be-së për të Drejtat Themelore, Homofobinë dhe Diskriminimin mbi bazën e orientimit seksual në Shtetet Anëtare të be-së, Pjesa I e Analizës Ligjore, f gjednj, B. v. Francës, gjykim i datës 25 mars 1992 (Seria A nr. 232-C) (që dallon midis gjykimeve Rees dhe Cossey); Sheffield dhe Horsham v. Mbretërisë së Bashkuar, gjykim i datës 30 korrik 1998; Christine Goodwin v. Mbretërisë së Bashkuar, Aplikimi nr /95, gjykim i datës 11 korrik 2002; Grant v. Mbretërisë së Bashkuar, Aplikimi nr /03, gjykim i datës 23 maj Është vërtetuar se vetëm 10% e të gjithë personave transgjinorë zgjedhin, kanë akses ndaj ose kanë mundësinë që t i nënshtrohen kirurgjisë së ricaktimit të gjinisë. 11. European Union Agency for Fundamental Rights, Homophobia and Discrimination on the grounds of sexual orientation in the eu Member States, Part I Legal Analysis, f Shih Direktivën e Këshillit 2004/113/EC të 13 dhjetorit 2004 që zbaton parimin e trajtimit të barabartë të burrave dhe grave në lidhje me aksesin ndaj dhe furnizimit dhe mallra dhe shërbime, OJ L 373, , f. 37; dhe Direktivën 2006/54/ EC të Parlamentit Evropian dhe të Këshillit të 5 korrikut 2006 mbi zbatimin e parimit të mundësive të barabarta dhe të trajtimit të barabartë të burrave dhe grave në lidhje me çështjet e punësimi dhe zanatit (rishikuar), OJ L 204 I , f. 23 (Direktiva Gjinore Rishikuar). 13. Deklaratë e Zyrës së Komisionerit të Lartë të okb-së për të Drejtat e Njeriut gjatë Konferencës Ndërkombëtare mbi të drejtat e njeriut të personave lgbt, Montreal 26 qershor 2006, që mund të gjehet tek nsf/0/b91ae52651d33f0dc12571be002f172c?op endocument. 14. Komisioneri i Lartë për Refugjatët, Shënim Udhëzues mbi Kërkesat për Statusin e Refugjatit që Lidhen me Identitetin Gjinor, 21 nëntor 2008, që mund të gjehet tek: refworld/docid/48abd5660.html 15. Rekomandimi 1117 (1989) mbi gjendjen e transeksualëve që mund të gjehet tek: assembly.coe.int/main.asp?link=/documents/ adoptedtext/ta89/erec1117.htm 16. Rezoluta e Parlamentit Evropian e datës 12 shtator 1989 mbi diskriminimin kundër transeksualëve cf. Rekomandimi 1117 (1989) mbi gjendjen e transeksualëve, që mund të gjehet tek at.infoseek.co.jp/european_parliament_resolution htm. 17. Rezoluta e Parlamentit Evropian mbi homofobinë në Evropë (2006), që mund të gjehet tek www. europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?type=ta 33

36 &language=en&reference=p6-ta ; rezoluta e Parlamentit Evropian mbi homofobinë në Evropë (2007) që mund të gjehet tek do?pubref=-//ep//text+ta+p6-ta doc+xml+v0//en. 18. Yogyakarta Principles on the Application of International Human Rights Law in relation to Sexual Orientation and Gender Identity, f Suedia ndalon diskriminimin mbi bazën e identitetit transgjinor ose shprehjes së tij të një personi në Aktin e ri të Diskriminimit që hyri në fuqi në 1 janar European Union Agency for Fundamental Rights, Homophobia and Discrimination on the grounds of sexual orientation in the eu Member States, Part I Legal Analysis, f Shih Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, B. v. Francës gjykim i datës 25 mars 1992 (Seria A nr. 232-C) (që dallon midis gjykimeve Rees dhe Cossey), Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, Sheffield dhe Horsham v. Mbretërisë së Bashkuar, gjykim i datës 30 korrik 1998, Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, Christine Goodwin v. Mbretërisë së Bashkuar, Apeli nr /95, gjykim i datës 11 korrik Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut (neni i katërt), Grant v. Mbretërisë së Bashkuar, Apeli nr /03, gjykim i datës 23 maj Shih European Union Agency for Fundamental Rights, Homophobia and Discrimination on the grounds of sexual orientation in the eu Member States, Part I Legal Analysis, f Kjo është dukuria që tregon për pakënaqësinë që personat kanë me seksin biologjik me të cilin kanë lindur. Shih paragrafin 3.3 për një shpjegim më të detajuar. 24. Për më tepër, njerëzve mund t iu duhet të provojnë se ata jetojnë në gjininë e e re prej një kohe të gjatë e ashtuquajtura përvojë jete. Përvoja e jetës që paraprin trajtimet hormonale dhe kirurgjitë për ricaktimin e gjinisë përbëjnë tre elementët e terapisë tripjesëshe që është shpesh here një kusht për njohjen e gjinisë së re në shtetet anëtare. 25. Pasi gjykata kushtetuese vendosi kundër çështjes (VfGH , B 411/08, B 412/08), Gjykata e Lartë Administrative e bëri të mundur ndryshimin ligjor në vitin 2009 (VwGH ). 26. BVerfG, 1 BvL 3/03 (6 dhjetor 2005). 27. Për më tepër rreth ligjit spanjoll shih Raquel Petro, Open Forum on Spain: Outstanding challenges in a post-equality era: The same-sex marriage and gender identity laws in Spain, University of Madrid (2008); on the UK law, see. acts2004/ukpga_ _en_ Belgjika, Hollanda, Spanja, Norvegjia, Suedia. 29. Prof Stephen Whittle obe, Dr Lewis Turner, Ryan Combs, Stephenne Rhodes Transgender Euro- Study: Legal Survey and Focus on The Transgender Experience of Health Care 2008 Transgender Europe and ILGA-Europe, f Në shtetin në fjalë kujdestaria i jepet zakonisht nënës dhe ligji transeksual cilëson se marrëdhënia me fëmijët e lindur më parë duhet të mbetet ajo e seksit të mëparshëm. 31. Gjykata Kushtetuese Austriake, BVerfG, 1 BvL 1/04 (18 korrik 2006); Gjykata Kushtetuese Gjermane, BVerfG, 1BvL 10/05 (27 maj 2008). 32. Prof Stephen Whittle obe, Dr Lewis Turner, Ryan Combs, Stephenne Rhodes Transgender Euro- Study: Legal Survey and Focus on The Transgender Experience of Health Care 2008 Transgender Europe and ilga-europe. 33. Manuali Diagnostik dhe Statistik i Çrregullimeve Mendore, Botimi i katërt, i klasifikon çrregullimet e identitetit gjinor tek adoleshentët dhe adultët (kategoria ) nën kapitullin çrregullimi i identitetit gjinor dhe seksual dhe çrregullimi e identitetit gjinor tek fëmijët (kategoria 302.6). Shih kns-ja mund të gjehet tek Transeksualiteti klasifikohet nën kapitullin 5 (Çrregullime Mendore dhe të Sjelljes), kategoria F Statement on the Reform to the dsm, Transgender Europe (tgeu), 2 November tgeu është rrjeti evropian i grupeve dhe individëve transeksualë në Evropë. 36. Shumë profesionistë të specializuar të kujdesit shëndetësor kanë vëzhguar se trajtimi konsiston kryesisht në modifikime fizike që kanë për qëllim ta sjellin trupin në harmoni me perceptimin e individit rreth identitetit të tij mendor (psikologjik, emocional) gjinor, dhe jo anasjelltas. Kjo është edhe linja e World Professional Association for Transgender Health (Shoqata Profesioniste 34

37 Botërore për Shëndetin Transgjinor). Megjithatë, shpbsht-ja nuk ka përditësuar ende Standardet e saj të Kujdesit qysh prej vitit 2001 dhe akoma e cilëson transeksualizmin si një çrregullim mendor. Nga ana tjetër, ndryshime të mundshme janë duke u diskutuar. 37. Sot na jepet mundësia për ta ndryshuar këtë pozicion duke qenë se katalogu i dsm-ja (Manuali Diagnostik dhe Statistik i Çrregullimeve Mendore) po rishikohet. Një grup punimi do të rishqyrtojë dsm dhe kjo ka për të rezultuar në dsm-v që do të publikohet në vitin Shih gjithashtu deklaratën e përbashkët të dates 28 maj 2008 të lëshuar nga Transgender Law and Policy Institute (Instituti i Ligjit dhe Policave Transgjinore), Transgender Law Centre (Qendra e Ligjit Transgjinor) dhe Transgender Youth Families Allience (Aleanca e Familjeve për Rininën Transgjinore). 38. Van Kück v. Gjermanisë (Aplikimi nr /97) paragrafët 47, 73 dhe 82 dhe L. v. Lituanisë (Aplikimi nr /03) paragrafët 59 dhe Një tjetër shembull është kur një burrë transeksual shtrohet në spital për të hequr organet e tij të brendshme femërore dhe vendoset në pavionin e femrave. 40. Transgender EuroStudy, loc. cit., f. 55 dhe f. 58. Shih gjithashtu raportin e Bence Solymár (2005), The situation of Transgender People in the Hungarian Social and Health Care System, tek: Takács J. (ed.): A léöek mütétei (Surgery of the Soul), Budapest: Új Mandátum Kiadó. 41. European Union Agency for Fundamental Rights, Homophobia and Discrimination on the grounds of sexual orientation and gender identity in the eu Member States: Part II The social situation, f Stephen Whittle, Lewis Turner, Maryam Al-Alami, Engendered Penalties: Transgender and Transsexual People s Experiences of Inequality and Discrimination, që mund të gjehet tek: uk/files/engenderedpenalties.pdf dhe siç citohet tek European Union Agency for Fundamental Rights, Homophobia and Discrimination on the grounds of sexual orientation and gender identity in the eu Member States: Part II The social situation. 43. Supporting lgbt Lives: A Study of the Mental Health of Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender People, u publikua në vitin Informacioni mbi vetëvrasjen mes personave transgjinorë mund të gjehet në faqen Statens Folkshälsoinstitut (2005), Homosexuellas, bisexuellas och transpersoners hälsosituation, Återrapportering av regeringsuppdrag att undersöka och analysera hälsosituationen bland hbt-personer, Östersund: FHI, f Të dhëna siç janë cituar tek European Union Agency for Fundamental Rights, Homophobia and Discrimination on the grounds of sexual orientation and gender identity in the eu Member States: Part II The social situation and Esteva, I et al. (2001) Social Inequalities: Demographic Characteristics of Patients Treated at the First Gender Identity Disorder Unit in Spain, referatë e paraqitur gjatë XVII Harry Benjamin International Gender Dysphoria Association Symposium, Galveston, Texas. 46. Whittle, S, Turner, L, Al-Alami M (2007) Engendered Penalties: Transgender and Transsexual People s Experiences of Inequality and Discrimination, Wetherby: The Equalities Review. 47. Scottish Transgender Alliance (2008) Transgender Experiences in Scotland Research Summary, Edinburgh: Equality Network, f Lehtonen, J, Mustola, K (2004) Straight People don t tell, do they...? Negotiating the boundaries of sexuality and gender at work, Helsinki: Ministry of Labour. 49. Çështja C-423/04, Sarah Margaret Richards v. Sekretarit të Shtetit për Punën dhe Pensionet, gjykim i datës 27 prill Whittle, S, Turner, L, Al-Alami M (2007) Engendered Penalties: Transgender and Transsexual People s Experiences of Inequality and Discrimination, Wetherby: The Equalities Review. 51. Vëzhgime përbyllëse mbi Mbretërinë e Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut, CRC/C/15/Add.188, 9 tetor Shih për shembull Basaran, Y, Aybasti, I and Cakmak, S (2009) Problems of Transgender Women: A Survey Conducted in Istanbul dhe European Commission s Turkey 2008 Progress Report, f osce/odihr (2007) Hate Crimes in the osce Region: Incidents and Responses; Annual report for 2006; Warsaw: osce/odihr, f. 53f. 54. Human Rights Watch, We need a law for liberation Gender, sexuality, and human rights in a changing Turkey. osce/odihr (2007) Hate Crimes in the osce Region: Incidents and Responses; Annual report for 2006; Warsaw: osce/odihr, f

38 55. Hate Crime Laws: A Practical Guide, f. 7 që mund të gjehet tek: odihr/2009/03/36671_1263_en.pdf ( ). 57. psni Statistics (2008) Annual Statistical Report, Statistical Report No. 3; Hate Incidents & Crimes; 1st April st March 2008; Belfast: psni; un High Commissioner for Refugees, unhcr Guidance Note on Refugee Claims Relating to Sexual Orientation and Gender Identity, 21 November Ky Shënim Udhëzues plotëson Direktivat e mëhershme të klrkb-së për Mbrojtjen Ndërkombëtare Nr. 1: Persekutimi që Lidhet me Gjininë Brenda Kontekstit të Artikullit 1A(2) të Konventës së vitit 1951 dhe/ose Protokollit në Lidhje me Statusin e Refugjatëve të vitit 1967 që nga maji i vitit Të dyja direktivat janë relevant për vlerësimin e aplikimeve për azil që bëhen nga personat transgjinorë. 59. Shih për shembull hulumtimin e kryer nga Asambleja Qytetare e Helsinkit dhe Organizata për Refugjatët, Azilin & Emigrimin : Unsafe haven the security challenges facing lesbian, gay, bisexual and transgender asylum seekers and refugees in Turkey (2009). 60. Personat transgjinorë që gjenden në burg dhe që mund të mos i nënshtrohen terapisë hormonale për periudha të gjata kohe hasin probleme të ngjashme. Kjo mund të rezultojë në një periudhë të gjatë kohe pa trajtim dhe mund të shkaktojë probleme serioze shëndetësore, si zhvillimi i osteoporozës tek meshkujt transeksualë, dhe ndryshime fiziologjike pakthim si humbja e flokëve tek gratë transeksuale. Njerëzit transeksualë shpesh herë hasin vështirësi në aksesin e terapive të vlerësimit, ato hormonale, apo të kirurgjisë pasi shumë burgje besojnë se nuk i kanë kushtet për të menaxhuar të burgosurit transeksualë, ose në disa raste, mendojnë se ata kanë hequr dorë nga këto trajtime për shkak të dënimit. 61. Kjo është një iniciativë ku ojq-të, agjensitë e punësimit dhe këshilli i qytetit punojnë së bashku. 62. Whittle, S; Turner, L (2007) Leading Trans Equality: A Toolkit for Colleges, Lancaster: The Centre for Excellence in Leadership, që mund të gjehet tek: To be who I am. Report of the Inquiry into Discrimination faced by transgender people, që mund të gjehet tek: files/documents/21-jan-2008_ _transgender_final_2.pdf. 64. Equality and Human Rights Commission (2008) Overview of the gender equality duty, Guidance for public bodies working in England, Wales and Scotland, që mund të gjehet tek: 36

39 37

40