D I S E R T A C I O N

Transcription

1 REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI I MARKETING - TURIZMIT D I S E R T A C I O N Në kërkim të gradës shkencore Doktor KOMUNIKIMI I NJË BANKE QENDRORE RASTI I BANKËS SË SHQIPËRISË Doktorant Enri HERRI Udhëheqës shkencor Prof. Dr. Arjan ABAZI Tiranë, 2017

2 REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI I MARKETING - TURIZMIT DISERTACION i paraqitur nga: Enri HERRI Udhëhequr nga: Prof. Dr. Arjan ABAZI në kërkim të gradës shkencore Doktor Tema: KOMUNIKIMI I NJË BANKE QENDRORE RASTI I BANKËS SË SHQIPËRISË Mbrohet në datën / / 2017 para jurisë: 1) Kryetar 2) Anëtar (Oponent) 3 Anëtar (Oponent) 4) Anëtar 5) Anëtar 2

3 Deklarata e origjinalitetit Unë, i nënshkruari Enri Herri, nën përgjegjësinë time deklaroj se ky studim është punuar prej meje dhe nuk është prezantuar asnjëherë para një institucioni tjetër arsimor për vlerësim. Studimi nuk përmban materiale të shkruara nga ndonjë person tjetër, përveç rasteve të cituara dhe të referuara. 3

4 Këtë punim ia kushtoj familjes time, prindërve të mi Violeta dhe Shpëtim, bashkëshortes Erjona, vajzës Eni dhe motrës time Jonela, mbështetja e pakufishme e të cilëve konkretizohet me këtë punim. Dashuria, kurajo dhe mbështetja e tyre ishte një burim frymëzimi dhe ndihmesë shumë e madhe në realizimin e këtij punimi. Mirënjohje, dashuri dhe respekt pakufi për ta. Me shumë dashuri për Tuçen time (Letën)! 4

5 FALENDERIME DHE MIRËNJOHJE Përfundimi i këtij punimi do të ishte mjaft i vështirë nëse nuk do të kisha marrë mbështetjen e duhur nga shumë njerëz, të cilëve do doja ti shprehja falenderime të përzemërta për ndihmesën e tyre. Falenderimi i parë dhe një mirënjohje e madhe shkon për Prof. Dr. Arjan Abazi i cili më ka ofruar një ndihmë të pakufishme dhe orientim në trajtimin shkencor të punimit. E falenderoj gjithashtu për mendimet, këshillat, sugjerimet e vazhdueshme e mbi të gjitha për mbështetjen morale gjatë gjithë kësaj periudhe. Ishte një kënaqësi e veçantë dhe njëkohësisht privilegj puna me të për realizimin e kësaj teme. Falenderim dhe mirënjohje shumë e veçantë shkon për Drejtuesen e Departamentit të Marketingut Prof. Dr. Vjollca Hysi e cila më ka ofruar një mbështetje të vazhdueshme gjatë gjithë periudhës së studimeve doktorale. Shpreh falenderim dhe konsideratë të veçantë edhe për Prof. Dr. Liljana Elmazi për ndihmesën dhe orientimin në fazat e para të shkollës së doktoraturës. Një falenderim dhe mirënjohje e veçantë i takon kolegëve të mi në Sektorin e Komunikimit të Bankës së Shqipërisë dhe kolegëve në sistemin bankar të cilët më kanë dhënë një mbështetje dhe ndihmesë të konsiderueshme jo vetëm në plotësimin e pyetësorëve nëpërmjet kontakteve të tyre por edhe me vërejtje dhe sugjerime mjaft të vlefshme. Falenderoj përzemërsisht miqtë e mi të ngushtë (Astritin, Viosën dhe Aidën) për mendimet, vërejtjet por edhe për mirëkuptimin kur nuk kisha mundësi t i takoja shumë shpesh për shkak të angazhimeve me punimin. Një falenderim i përzemërt i takon edhe Dr. Rezart Dibra për mbështetjen e vazhdueshme në realizimin e këtij punimi. Një kontribut të veçantë në këtë punim, sidomos në hedhjen e pyetësorëve të plotësuar në programet e përpunimit të të dhënave ka dhe Erjona (bashkëshortja) të cilës dua ti them shumë faleminderit. Në mbyllje të kësaj liste, por jo të fundit për nga rëndësia, falënderimi dhe mirënjohja më e madhe shkon për familjen time, prindërit, bashkëshorten, vajzën dhe motrën time për mbështetjen maksimale në realizimin me sukses të këtij punimi. 5

6 PËRMBLEDHJE Një nga gjërat më të rëndësishme në jetën njerëzore dhe jo vetëm është komunikimi i cili është gjithmonë kërkim i marrëdhënies dhe përshkon të gjitha veprimtaritë: kohën e lirë, punën, edukimin, politikën dhe prek të gjitha mjediset shoqërore, klasat shoqërore, të gjitha moshat, kontinentet, të pasurit e të varfrit. Komunikimi ndër të tjera konsiderohet edhe si një proçes përvetësimi. Në dekadat e fundit mjetet e komunikimit kanë pësuar një përparim të jashtëzakonshëm dhe afërsia e organizatave me publikun është rritur ndjeshëm duke zvogëluar në masë të konsiderueshme distancat që ekzistonin më parë. Rasti i bankave qendrore mund të konsiderohet një shembull tipik dhe se kriza financiare botërore e vitit 2008 e dëshmoi më së miri këtë fakt. Koha kur aktiviteti i bankave qendrore ishte i veshur me një tis mistik konsiderohet një kapitull i mbyllur dhe sot kudo flitet dhe është e prekshme transparenca dhe hapja e tyre ndaj tregjeve dhe publikut. Komunikimi është bërë kryefjala e veprimtarisë së bankave qendrore në dy dekadat e fundit dhe vendi që po zë në veprimtarinë e tyre sot konsiderohet si shumë i rëndësishëm madje dhe i pazëvendësueshëm. Në ditët e sotme komunikimi i bankave qendrore është kthyer në një instrument me shumë rëndësi i politikës monetare, gati gati i njëjtë me normën bazë të interesit. Nëpërmjet komunikimit bankat qendrore kanë aftësinë të vënë në lëvizje tregjet financiare, të rrisin parashikueshmërinë e vendimeve të politikës monetare dhe për rrjedhim të ndihmojnë vetveten në arritjen e objektivave makroekonomikë. Një politikë monetare e suksesshme nuk lidhet thjesht dhe vetëm me kontrollin e normës bazë të interesit se sa me formësimin e pritjeve të tregut rreth zhvillimeve të ardhshme të variablave ekonomiko financiar. Në ditët e sotme, një nga objektivat kryesorë të një banke qendrore të përgjegjshme është pasja e një komunikimi të besueshëm me qëllim orientimin e pritshmërive në një mjedis ekonomik që ndryshon shumë shpejt. Sot bankat qendrore punojnë shumë fort për ta bërë punën e tyre sa më të kuptueshme për publikun, kjo falë edhe filozofisë së re të zbatimit të politikës monetare. Komunikimi tashmë është bërë pjesë integrale dhe shumë e rëndësishme e politikës monetare moderne, që jo më kot Banka Qendrore Evropiane dhe shumë banka të tjera qendrore e cilësojnë si zemra e saj. Studimi i prezantuar është një hulumtim i literaturës në fushën e Komunikimit Marketing të Bankave Qendrore si nënfushë e shkencës së Marketingut, duke sjellë një studim konkret dhe të përshtatur në mjedisin vendas, duke u ndalur gjerësisht tek komunikimi i Bankës 6

7 Shqipërisë. Nëpërmjet këtij punimi synohet të ofrohet një panoramë e plotë e komunikimit të Bankës së Shqipërisë por jo vetëm, një krahasim me bankat qendore më të përparuara në botë (Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë), bankat qendrore të Evropës Qendrore dhe Lindore të anëtarësuara në vitin 2004 në Bashkimin Evropian (Banka Kombëtare e Çekisë) si dhe bankat qendrore të rajonit (Banka Kombëtare e Serbisë). Studimi fillimisht përqendrohet në paraqitjen dhe analizimin e literaturës bashkëkohore mbi komunikimin e bankave qendrore. Gjatë këtyre dy dekadave literatura për komunikimin e bankave qendrore është pasuruar së tepërmi me studime nga autorë shumë të njohur, personalitete të bankingut qendror. Literatura në fjalë e cilëson dhe e konsideron komunikimin e bankave qendrore si element thelbësor të veprimtarisë së tyre, të cilës i duhet kushtuar një vëmendje dhe kujdes shumë i madh. Mbi këto baza u realizua një vrojtim në terren në bankat tregtare lidhur me mënyrën e monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë sa i përket vendimit për normën bazë të interesit, fjalimeve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë dhe aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë, vrojtim që u ndërthur me të dhënat dytësore si dhe me kontaktet personale në bankat tregtare. Pyetjet kërkimore dhe hipotezat e ngritura gjetën përgjigje përmes gjenerimit të të dhënave nga vrojtimi në terren si dhe nga aplikimi i modeleve statistikore të përdorura për këtë qëllim. Gjetjet e këtij studimi ndihmojnë bankën qendrore të kuptojë rëndësinë dhe të praktikojë elementet e komunikimit marketing në fushën e marrëdhënieve me publikun. 7

8 ABSTRACT Communication is one of the most important aspects of human life; it is always looking for relationships and pervades a multitude of activities such as leisure, work, education, politics, and affects all social backgrounds, age groups, continents, the rich and the poor alike. Communication, among others, is also considered as a process of absorption. In recent decades, communication tools have seen tremendous progress and organizations have considerably approached closer to the public thereby shortening the existing distances significantly. The case of the central banks may be considered as a typical example and the 2008 global financial crisis has proved this fact true. The era when the activity of central banks was covered with a mystic veil is long gone. Today, we hear about the central banks near and far, their transparency and their openness to markets and the general public is no longer a myth. Communication has become a top priority for central banks in the last two decades and has a prominent place in their activities. Central bank communication has become an important monetary policy tool, almost on par with the key interest rate. Through communication, central banks have the ability to move the financial markets, increase the predictability of the monetary policy decisions and thus help themselves to achieve the macroeconomic objectives. A successful monetary policy is not only about the control of the key interest rate but also about shaping market expectations about the future developments of the economic and financial variables. Nowadays, one of the main objectives of a responsible central bank is to establish reliable communication bridges in a rapidly changing economic environment. Today, owing to the new philosophy of the monetary policy implementation, the central banks are working hard in order to make the public to be able to understand its endeavors more easily. Communication has now become an integral and crucial part of the modern monetary policy at the heart of the European Central Bank and other modern central banks. The presented study contributes to literature research in the field of central banks Marketing Communication as a sub-field of the Marketing Science, bringing a concrete and customized study with the domestic environment, focusing largely on the communication of the Bank of Albania. This study aims to provide a broader picture of the Bank of Albania's communication, a comparison with the most advanced central banks (European Central Bank, Bank of England, National Bank of Sweden), central banks of the Central and Eastern Europe 8

9 that joined the European Union in 2004 (Czech National Bank) and the central banks of the region (National Bank of Serbia). The study focuses initially on presenting and analyzing the contemporary literature on central bank communication. During these two decades, the literature on central bank communications has been enriched with studies by well-known authors that are at the same time prominent personalities in central banking. The literature identifies and considers the communication of the central banks as an essential element of their activity, which needs great attention and care. On these bases, a survey was conducted on commercial banks regarding the way communication of the Bank of Albania is monitored as regards the decision on the key interest rate, speeches by the Governor of the Bank of Albania and the Bank of Albania s activities. The survey was combined with secondary data as well as with personal contacts in commercial banks. Research questions and hypotheses were responded by generating data from the survey as well as from the application of the statistical models used for this purpose. The findings of this study help the central bank to understand the importance and practice the elements of marketing communication in the field of public relations. 9

10 Pasqyra e lëndës Kapitulli 1: Hyrje 1.1 Sfondi i studimit Rëndësia e studimit Objektivat / Qëllimi i studimit Pyetjet kërkimore dhe hipotezat e studimit Metodologjia Kufizimet e studimit Struktura e studimit Kapitulli 2: Rishikimi i literaturës 2.1 Hyrje Komunikimi marketing Kuptimi dhe roli i komunikimit marketing Procesi i komunikimit marketing Komunikimi marekting i bankave qendrore Komunikimi i bankave qendrore Pse bankat qendrore kanë nevojë të flasin

11 2.3.2 Çfarë duhet të komunikojnë bankat qendrore Si duhet të komunikojnë bankat qendore Si i komunikojnë vendimet e politikës monetare disa prej bankave qendrore (Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë, Banka Kombëtare e Çekisë, Banka Kombëtare e Serbisë) Kapitulli 3: Banka e Shqipërisë dhe komunikimi i saj 3.1 Pak historik për bankën qendrore në Shqipëri Banka e Shqipërisë sot: objektivi, vizioni, detyrat dhe organizimi Strategjia e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë Komunikimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë Strategjia e rritjes së komunikimit të Bankës së Shqipërisë Kapitulli 4: Metodologjia 4.1 Qëllimi dhe metodologjia e përdorur Strukturimi i pyetësorit Testimi Vendi dhe shtrirja në kohë Përshkrimi i kampionit përfaqësues Mbledhja e të dhënave

12 4.7 Analiza e teorive statistikore në ndihmë të përpunimit të të dhënave të studimit Kapitulli 5: Analiza e rezultateve të kërkimit në bankat tregtare bazuar në pyetësor 5.1 Vendimi i Bankës së Shqipërisë për normën bazë të interesit Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë Ndikimi i vendimit të normës bazë të interesit Mbulimi mediatik i komunikimit të Bankës së Shqipërisë Faqja e internetit të Bankës së Shqipërisë Mjetet kryesore të komunikimit të Bankës së Shqipërisë Vërtetimi i hipotezave dhe përgjigja e pyetjeve kërkimore Kapitulli 6: Konkluzione dhe rekomandime 6.1 Konkluzione Rekomandime Bibliografia Shtojca Shtojca 1 Grafikët e analizës së përgjigjeve të pyetësorit Shtojca 2 Tabela dhe grafikë të tjerë Shtojca 3 Pyetësor mbi komunikimin e Bankës së Shqipërisë

13 Lista e shkurtimeve BSH BE BQE BA BKS BKÇ BKSe KM MarComm KIM MPC AMA PR Banka e Shqipërisë Bashkimi Evropian Banka Qendrore Evropiane Banka e Anglisë Banka Kombëtare e Suedisë Banka Kombëtare e Çekisë Banka Kombëtare e Serbisë Komunikimi Marketing Komunikimi Marketing Komunikimi i Integruar Marketing Komiteti i Politikës Monetare Shoqata Amerikane e Marketingut Marrëdhënie me Publikun 13

14 Kapitulli 1: Hyrje 1.1 Sfondi i studimit Tema e propozuar është një hulumtim i literaturës në fushën e Komunikimit Marketing të Bankave Qendrore si nënfushë e shkencës së Marketingut, duke sjellë një studim konkret dhe të përshtatur në mjedisin vendas, duke u ndalur gjerësisht tek komunikimi i Bankës Shqipërisë. Ky punim doktorature i përket disiplinës së Marketingut për organizatat publike ndërsa ndërthuret edhe me shkenca të tjera disiplinore si ato sociale, psikologjike si edhe shkencat e matematikës e statistikës për analizimin e të dhënave të gjeneruara nga vrojtimi në terren. Tema në fjalë paraqet njëkohësisht një studim të vlefshëm sa i përket elementëve të komunikimit marketing të bankave qendrore, strategjisë së komunikimit të bankave qendrore, monitorimit të komunikimit të bankave qendrore, përshtatjes së bankave qendrore me teknologjitë e reja të komunikimit, etj Rëndësia e studimit Komunikimi vlerësohet si një nga pjesët më të rëndësishme në jetën e përditshme si të individëve ashtu edhe të institucioneve publike, bizneve, organizatave, etj... Të gjithë jemi dëshmitarë të evoluimit të mjeteve të komunikimit si dhe të kërkesave të vazhdueshme për një transparencë dhe llogaridhënie gjithnjë e në rritje të institucioneve publike. Nga ana tjetër, shihet gjithnjë e më shumë një interesim i vetë institucioneve publike për të qenë më transparente dhe sa më pranë publikut në shpjegimin e objektivave të tyre. Kriza financiare botërore e vitit 2008 e dëshmoi më së miri këtë fakt. Një shembull tipik i kësaj situate mund të konsiderohen bankat qendrore. Në dy dekadat e fundit dallojmë lehtësisht një transformim rrënjësor të komunikimit dhe qasjes ndaj publikut të bankave qendrore. Gjithnjë e më shumë po shohim banka qendrore me një shkallë transparence të lartë dhe që i kushtojnë një pjesë të mirë të energjive të tyre ndaj komunikimit me publikun, shpjegimit të objektivave, politikave, parashikimeve ekonomike, etj... Po në këto dy dekada të fundit vërejmë një rritje të konsiderueshme të literaturës mbi komunikimin e bankave qendrore dhe një interes gjithnjë e në rritje të autorëve të ndryshëm 14

15 për këtë fushë për faktin se bankat qendrore dikur e ushtronin veprimtarinë e tyre në një qerthull të mbyllur e shumë mistik. Jo më kot ish Kryetari për rreth 20 vjet i Rezervës Federale (banka qendrore) të SHBA-së Alan Greenspan i përgjigjej kështu një senatori amerikan, kur ai i kish thënë se e kuptova komentin tuaj,...në qoftë se e keni kuptuar se çfarë kam thënë, atëhere duhet të kem folur gabim.... Jashtë këtyre zhvillimeve botërore padyshim nuk mund të mbetej prapa as Banka e Shqipërisë, një institucion elitë në serinë e institucioneve pjesë përbërëse të shtetit shqiptar e cila në dekadën e fundit e ka zhvilluar së tepërmi funksionin komunikativ dhe e ka zvogëluar në masë të konsiderueshme distancën me publikun. Megjithë këto zhvillime të rëndësishme, studimet lidhur me komunikimin e bankës qendrore në Shqipëri, të paktën në dijeninë time por edhe të kolegëve të Sektorit të Komunikimit të Bankës së Shqipërisë ku aktualisht punoj, janë të pakta për të mos thënë që nuk gjenden fare. Ishte pikërisht kjo një nga arsyet kryesore, bashkë me eksperiencën mbi 10 vjeçare në fushën e marrëdhënieve me publikun të Bankës së Shqipërisë, që më nxitën të ndërmarr një studim të tillë në nivel doktorature. 1.3 Objektivat / qëllimi i studimit Për realizimin e këtij punimi janë vendosur dhe përmbushur disa objektiva të cilat renditen si vijon: - Rishikimi i literaturës në lidhje me komunikimin e bankave qendrore, arsyet kryesore pse bankat qendrore duhet të komunikojnë, çfarë duhet të komunikojnë dhe si duhet ta bëjnë atë? Realizimi i këtij objektivi ndihmoi në krijimin e kuadrit teorik me qëllim hedhjen e bazave të punës e analizës; - Identifikimi i mënyrës së monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë nga bankat tregtare, lidhur me vendimin për normën bazë të interesit, fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë dhe aktivitetet e tjera të Bankës së Shqipërisë; 15

16 - Përcaktimi i një metodologjie për të vlerësuar monitorimin e komunikimit të bankës qendrore; - Realizimi i një pyetësori për të evidentuar dhe kuptuar se si monitorohet komunikimi i Bankës së Shqipërisë nga bankat tregtare, lidhur me vendimin për normën bazë të interesit, fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë dhe aktivitetet e tjera të Bankës së Shqipërisë; - Realizimi i një analize të dhënash mbi bazën e informacionit cilësor të mbedhur; - Paraqitja e konkluzioneve dhe rekomandimeve duke u mbështetur në analizën e mësipërme. Nëpërmjet këtij punimi synohet të ofrohet një panoramë e plotë e komunikimit të Bankës së Shqipërisë por jo vetëm, një krahasim me bankat qendore më të përparuara në botë (Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë), bankat qendrore të Evropës Qendrore dhe Lindore të anëtarësuara në vitin 2004 në Bashkimin Evropian (Banka Kombëtare e Çekisë) si dhe bankat qendrore të rajonit (Banka Kombëtare e Serbisë). Ndër të tjera nëpërmjet këtij punimi synohet të ofrohen disa propozime për rritjen e strategjisë së komunikimit të Bankës së Shqipërisë si dhe të jepen disa vlerësime lidhur me monitorimin që i bëhet komunikimit të Bankës së Shqipërisë nga aktorët kryesorë të tregut financiar siç janë bankat tregtare. 1.4 Pyetjet kërkimore dhe hipotezat e studimit Punimi siç e kemi përmendur më lart ndër të tjera synon të ofrojë vlerësime lidhur me monitorimin që i bëhet funksionit komunikativ të Bankës së Shqipërisë nga aktorët e tregut financiar, më konkretisht nga bankat tregtare. Për të arritur këtë qëllim, punimi do t u japë përgjigje pyetjeve kërkimore dhe hipotezave si më poshtë vijon: 16

17 - Pyetjet kërkimore a) Cila është forma e monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë të interesit? b) Cila është forma e monitorimit të fjalimeve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë? c) Cila është forma e monitorimit të aktiviteteve 1 të Bankës së Shqipërisë? - Hipotezat H1: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë të interesit realizohet dhe bazohet në raportimin mediatik. H2: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë realizohet dhe bazohet në raportimin mediatik. H3: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me aktivitetet e saj realizohet dhe bazohet në raportimin mediatik. 1.5 Metodologjia Një nga qëllimet kryesore të metodologjisë është kuptimi i thelbit të njohurive shkencore dhe vendosja e parimeve themelore në përvetësimin dhe shqyrtimin kritik të tyre. Ky punim është realizuar duke u përqendruar dhe hulumtuar në studimet, punimet, artikujt dhe literaturën shkencore më të fundit që lidhet me komunikimin e bankave qendrore. Përshtatja me aktualitetin shqiptar, pra me komunikimin e Bankës së Shqipërisë, është realizuar përmes 1 Përgjatë një viti Banka e Shqipërisë organizon shumë aktivitete të tilla si konferenca shkencore kombëtare / ndërkombëtare, forume me bankat dhe bizneset, forume financiare, aktivitete edukuese, etj.. Të gjitha këto aktivitete përcjellin / transmetojnë mesazhe për aktorët e tregut financiar. 17

18 vrojtimit dhe pyetësorëve në terren për të nxjerrë konkluzionet përkatëse, pra është realizuar analizimi i qasjes empirike me teoriken si edhe me gjetjet e këtij studimi në terren. - Të dhënat: Pikënisja e çdo pune shkencore fillon me mbledhjen e të dhënave dhe për këtë qëllim janë përdour disa lloje burime të dhënash si ato parësore dhe dytësore; - Prezantimi i rezultateve është bërë duke përdorur metodat grafike, tabelore, analiza përshkruese apo dhe testet statistikore; - Të dhënat janë përpunuar duke u bazuar në teknika të ndryshme statistikore si SPSS 17.0; excel; tabela të kryqëzuara, etj...; - Pyetësorë të shpërndarë: Numri i personave që kanë plotësuar pyetësorin: 200; - Mbledhja e të dhënave është siguruar nga shpërndarja e pyetësorit në banka tregtare (në 16 banka); - Personat që kanë plotësuar pyetësorin i përkasin njësive kryesore si risku, thesari, raportimet, përputhshmëria, etj...të bankave tregtare dhe që monitorojnë komunikimin e Bankës së Shqipërisë; - Testimi i pyetësorit është realizuar në periudhën qershor korrik 2014 ndërsa plotësimi i tij është bërë në periudhën shtator nëntor 2014; - Për analizimin dhe korrelimin e variablave në studim është përdorur metoda e korrelacionit dhe testi Chi Square i koefiçentit Pearson. 1.6 Kufizimet e studimit Si çdo punim që përveç kontributeve ka edhe kufizime, edhe punimi i paraqitur ka kufizimet e tij që mund të përmblidhen si më poshtë: 18

19 - Punimi nuk merr në konsideratë ndikimin në funksionin komunikativ të Bankës së Shqipërisë që mund të ketë pasur ngjarja e ndodhur në Bankën e Shqipërisë në periudhën korrik shtator 2014 (përvetësimi i vlerave monetare nga punonjës të saj) dhe perceptimin e saj nga aktorët e tregut financiar; - Të dhënat e siguruara nëpërmjet pyetësorit janë realizuar në një periudhë të vetme kohore dhe jo në periudha të ndryshme. Do të ishte me shumë interes shtrirja në kohë për të kuptuar dinamikat e ndryshimit të funksionit komunikativ të Bankës së Shqipërisë, sidomos pas ngjarjes së ndodhur në vitin 2014; - Pjesë e studimit lidhur me monitorimin e funksionit komunikativ të Bankës së Shqipërisë u bënë vetëm bankat tregtare dhe jo i gjithë sistemi financiar shqiptar. Megjithatë, duhet pranuar se sistemi bankar zë pjesën më të madhe të tregut financiar shqiptar (mbi 90% 2, shih tabelën në shtojcën nr. 2), janë klienti kryesor si edhe një nga përcjellësit kryesorë të vendimeve dhe mesazheve të Bankës së Shqipërisë në treg dhe publik (përveç medias). 1.7 Struktura e studimit Për këtë studim jemi përpjekur për të hartuar një strukturë të thjeshtë me qëllimin e vetëm për të qenë sa më argumentues lidhur me funksionin komunikativ të bankës qendrore. Studimi përbëhet nga 6 kapituj të cilët prezantojnë aspekte të veçanta por të lidhura me çështjen kryesore të temës, komunikimin e një banke qendrore. Kapitulli i parë: Në këtë kapitull bëhet një paraqitje e sfondit të studimit, rëndësisë së studimit, qëllimit / objektivave të studimit, pyetjeve kërkimore dhe hipotezave, përmbledhje e metodologjisë, kufizimet e studimit si dhe struktura e studimit. Kapitulli i dytë: Në këtë kapitull bëhet një paraqitje e rishikimit të literaturës mbi komunikimin e bankave qendrore duke ofruar hulumtimet bashkëkohore në këto drejtime 2 Burimi: Banka e Shqipërisë, Raporti i Stabilitetit Financiar, 6M1-2016, seksioni 7, fq

20 kryesore: arsyet pse bankat qendrore kanë nevojë të flasin; çfarë bankat qendrore duhet të komunikojnë dhe si duhet të komunikojnë. Kapitulli gjithashtu paraqet edhe një përshkrim të komunikimit të vendimeve të politikës monetare nga disa banka qendrore si: Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë, Banka Kombëtare e Çekisë dhe Banka Kombëtare e Serbisë. Ndër të tjera ky kapitull bën një paraqitje edhe të procesit të komunikimit marketing si edhe të komunikimit marketing të bankave qendrore. Kapitulli i tretë: Në këtë kapitull bëhet një paraqitje e plotë e komunikimit të vendimeve të politikës monetare të Bankës së Shqipërisë ndërsa plotësohet edhe me një historik të shkurtër të bankës qendrore në Shqipëri; objektivat, vizionin, detyrat dhe organzimin e Bankës së Shqipërisë sot; strategjinë e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë. Ky kapitull gjithashtu rreket të ofrojë edhe disa propozime për rritjen e strategjisë së komunikimit të Bankës së Shqipërisë. Kapitulli i katërt: Ky kapitull përqendrohet dhe bën një përshkrim të metodologjisë së studimit, metodës së grumbullimit të të dhënave dhe mënyrën e përpunimit të tyre, zgjedhjes së kampionit të marrë në studim dhe teknikat statistikore të përdorura. Kapitulli i pestë: Ky kapitull bën një paraqitje dhe përmbledh analizën e rezultateve të kërkimit. Pjesë e rëndësishme e këtij kapitulli është dhe analiza e hollësishme e rezultateve të marra nga terreni nëpërmjet pyetësorëve nga ku kemi grumbulluar informacion lidhur me monitorimin e komunikimit të Bankës së Shqipërisë nga bankat tregtare. Në këtë kapitull gjithashtu bëhet vërtetimi i hipotezave dhe i jepet përgjigje pyetjeve kërkimore. Kapitulli i gjashtë: Është kapitulli i fundit i këtij punimi në të cilin pasqyrohen konluzione specifike të studimit lidhur me monitorimin e komunikimit të Bankës së Shqipërisë si edhe konkluzione të përgjithshme dhe rekomandime në lidhje me format e komunikimit të ardhshëm të Bankës së Shqipërisë. 20

21 Kapitulli 2: Rishikimi literaturës 2.1 Hyrje 2.2 Komunikimi marketing Kuptimi dhe roli i komunikimit marketing Procesi i komunikimit marketing Komunikimi marketing i bankave qendrore 2.3 Komunikimi i bankave qendrore Pse bankat qendrore kanë nevojë të flasin? Çfarë duhet të komunikojnë bankat qendrore? Si duhet të komunikojnë bankat qendrore? Si i komunikojnë vendimet e politikës monetare disa prej bankave qendrore (Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë, Banka Kombëtare e Çekisë, Banka Kombëtare e Serbisë) Hyrje Komunikimi është një ndër pjesët më të rëndësishme në jetën e përditshme të secilit prej nesh dhe jo vetëm. Institucionet publike, bizneset, organizatat, OJQ, etj...e shohin komunikimin si pjesën më të rëndësishme të aktivitetit të tyre të përditshëm. Komunikimi siç shprehet Wolton (2005) është gjithmonë kërkim i marrëdhënies dhe përshkon të gjitha veprimtaritë: kohën e lirë, punën, edukimin, politikën dhe prek të gjitha mjediset shoqërore, klasat shoqërore, të gjitha moshat, kontinentet, të pasurit e të varfrit. Komunikimi ndër të tjera thotë Wolton është simbol i lirisë, demokracisë, hapjes, emancipimit dhe konsumit, shkurt i modernitetit. 21

22 Fjala komunikim rrjedh nga latinishtja, communis që do të thotë e përbashkët dhe communicare që do të thotë bërja e diçkaje të përbashkët. Pra në këtë kuptim, komunikimi është procesi i ndarjes së informacionit, njohurive ose kuptimeve. Coffin dhe Shaw (1971) nga ana e tyre e shohin komunikimin si procesin e transferimit të kuptimit. Fuga (2014) nga ana e tij e sheh komunikimin në plan më të gjërë, si lloj marrëdhënieje, si një veprimtari që realizon transmetim vlerash, qofshin këto mallra, udhëtarë, mesazhe, shkëmbime vlerash, mendimesh, ndjenjash, etj... Nuk duhet ngatërruar kurrsesi kuptimi i informimit me komunikimin. Komunikimi ndër të tjera është një proçes përvetësimi. Gjithsesi, duhet pranuar fakti se në dekadat e fundit mjetet e komunikimit kanë pësuar një përparim të jashtëzakonshëm dhe afërsia e organizatave me publikun është rritur ndjeshëm duke zvogëluar në masë të konsiderueshme distancat që ekzistonin më parë. Rasti i bankave qendrore mund të konsiderohet një shembull tipik dhe se kriza financiare botërore e vitit 2008 e dëshmoi më së miri këtë fakt. Në vetvete komunikim do të thotë të shprehesh dhe të ndërtosh marrëdhënie (Wolton 2005). Në këndvështrimin e një banke qendrore, të shprehesh do të thotë të bësh të ditur objektivin, misionin, strategjinë, politikat, etj...ndërsa ndërtimi i marrëdhënieve lidhet me grupet e saj të interesit (aktorët e tregut financiar, publiku, qeveria, media, etj..). Por a i mjafton vetëm të shprehurit një banke qendrore apo kujtdo institucioni/organizate? Natyrshëm përgjigja do të jetë jo nuk mjafton pasi duhet ditur nëse publiku të dëgjon dhe kupton dhe për ti ditur këto shërben ndërtimi i marrëdhënies me publikun ku thelbi i problemit është kthimi i informacionit ose siç njihet rëndom feedback-u. Në këtë kontekst, po ti hedhim një vështrim të shpejtë disa modeleve të komunikimit dallojmë lehtësisht zhvillimin e tyre. Le ta nisim me filozofin e famshëm grek Aristotel. Sipas tij, modeli i komunikimit ishte i thjeshtë dhe vetëm me një drejtim. Siç vihet re grafikisht më poshtë kemi vetëm një folës që i drejton mesazhe dëgjuesve (publikut). Folësi Mesazhi Dëgjuesi 22

23 Në vitin 1948, Laswell shtroi një pyetje mjaft interesante, Kush flet çfarë, në cilin kanal dhe me çfarë efekti?. Me këtë propozim, modeli i tij përfshiu disa faktorë që përcaktonin ndikimin e komunikimit të tilla si folësi, mesazhi, mediumi dhe audienca. Kush Thotë çfarë Në cilin kanal Kujt Me çfarë efekti Pak pas Laswell, ishin Shannon dhe Weaver (1949) që prezantuan teorinë matematike të komunikimit. Në modelin e tyre komunikimi paraqitet si një problem transmetimi nga një pol në tjetrin dhe që ka nevojë për riprodhimin ose për dyfishimin e një bashkësie njësish informacioni. Në këtë rast, skema e përgjithshme e komunikimit ka formën e një zinxhiri që lidh një burim informacioni me një transmetues, i cili prodhon një sinjal që transmetohet nëpërmjet një kanali para se të arrijë tek marrësi ose tek një destinacion. Përgjatë zinxhirit të komunikimit ndonjë zhurmë mund ta dëmtojë mesazhin ose të shkaktojë humbje. Modeli Shannon dhe Weaver (1949) Burimi i informacionit Emetuesi Sinjali i Kanali Sinjali i Receptuesi Destinacioni emetuar marrë Mesazhi Burim zhurme Mesazhi Më tej ishte Schramm (1955) që prezantoi në modelin e tij të komunikimit fushën e eksperiencës së dërguesit dhe marrësit të mesazhit si dhe kthimin e informacionit (feedback). Me këto elemente, modeli i komunikimit u pasurua së tepërmi. Dërguesi Sinjali Marrësi Kodimi Ç kodimi 23

24 Mesazhe Dërguesi / Kodimi Interpretimi Marrësi / Ç kodimi Marrësi / Kodimi Interpretimi Dërguesi / Ç kodimi Mesazhe Sikurse thotë dhe Wolton (2005) komunikimi mban në vetvete një sfidë të dyfishtë: të pranosh tjetrin dhe të mbrosh identitetin tënd. Në thelb komunikimi shtron çështjen e marrëdhënieve midis vetes dhe botës, gjë që e lidh pazgjidhshmërisht me shoqërinë e hapur, modernitetin dhe demokracinë. 2.2 Komunikimi marketing Kuptimi dhe roli i komunikimit marketing Si pjesë e rëndësishme e një organizate, funksioni i marketingut përfshin komunikimin me publikun. Përpara se të ndalemi te kuptimi dhe roli i komunikimit marketing, së pari sjellim në vëmendje kuptimin e marketingut. Koha kur marketingu identifikohej vetëm me shitjen dhe reklamën është pjesë e një të shkuare shumë të largët. Në morinë e përkufizimeve që ekzistojnë për marketingun po veçojmë përkufizimin 3 e bërë nga Shoqata Amerikane e Marketingut (AMA) sipas të cilës marketingu është aktiviteti, tërësia e institucioneve dhe proceseve për krijimin, komunikimin, shpërndarjen dhe shkëmbimin e ofertave që kanë vlerë për konsumatorët, klientët dhe shoqërinë në përgjithësi. Sipas këtij përkufizimi, shkëmbimi është një koncept themelor në marketing. Nga ky përkufizim veçojmë komunikimin marketing për të cilin interesohemi. Picton et al (2001) e përkufizon komunikimin marketing si tërësia e elementëve promocional të marketingut miks që përfshin komunikimin ndërmjet 3 Burimi: 24

25 një organizate dhe klientëve të saj të synuar në të gjitha aspektet që ndikojnë performancën marketing. Megjithatë, autorë të ndryshëm si Doyle (1998) rendisin disa arsye se përse organizatat dëshirojnë të komunikojnë me tregjet dhe publikun të tilla si: (i) informimi publikut dhe tregjeve; (ii) bindja e publikut dhe tregjeve; (iii) krijimi i imazhit të organizatës; (iv) përforcimi i besimit tek organizata. Në këtë linjë shfaqet edhe Kotler et al. (2012) kur shprehet mbi përkufizimin e komunikimit marketing ose siç mund të haset shkurtimisht MarComm. Kështu sipas tij, MarComm përfshin mjetet me të cilat një organizatë përpiqet të informojë, bindë dhe rikujtojë konsumatorët në mënyrë të drejtpërdrejtë ose jo rreth produkteve/shërbimeve dhe markave që ata shesin. Në këtë kuptim, komunikimi marketing është elementi më i rëndësishëm në ndërtimin e marrëdhënies organizatë publik. Sipas Kotler (2000) marketingu modern kërkon shumë më shumë sesa thjesht zhvillimi i një produkti, vendosja e çmimit apo shpërndarja e tij. Çështja nuk shtrohet vetëm tek të komunikuarit por edhe tek ajo se çfarë duhet thënë (mesazhi), kujt i duhet thënë (grupet e interesit) dhe sa shpesh duhet thënë. Pikërisht tre janë çështjet kryesore të komunikimit marketing: 1. Cilët kërkojmë të arrijmë (cili është klienti synuar)? 2. Çfarë duam ti shprehim (mesazhi që dëshirojmë të përcjellim)? 3. Si do ta shprehim (kush janë kanalet e komunikimit për përcjelljen e mesazhit)? Skematikisht, sa më lart mund ta shprehim si më poshtë në formën e një trekëndëshi ku baza e tij është klienti synuar: 25

26 Kanali komunik. Mesazhi Klienti synuar Komunikimi marketing (KM) përfshin aktivitete të tilla si reklamën, shitjet personale, promocionin e shitjeve, ngjarjet dhe eksperiencat, fjala gojë më gojë (thashethemet), marketingun ndërveprues, marketingun direkt dhe marrëdhëniet me publikun. Skematikisht KM dhe aktivitetet përbërëse të tij mund të paraqiten si më poshtë: Reklama Shitjet personale Promocio ni shitjeve Thashethemet KM Ngjarje dhe eksperienca Marketingu ndërveprues Marketingu direkt Marrëdhëniet me publikun 26

27 Sot, të gjithë jemi dëshmitarë të zhvillimeve të jashtëzakonshme që ka pësuar teknologjia e komunikimit ndaj shumica e kompanive të suksesshme nuk shtrojnë vetëm pyetjen se si mund ti arrijmë konsumatorët por edhe se si konsumatorët mund ta arrijnë kompaninë (Kotler 2003). Vetvetiu është e kuptueshme që përgjigja për pyetjen e dytë është në fakt jo thjesht komunikimi marketing sesa komunikimi i integruar marketing. Me komunikim të integruar marketing kuptojmë integrimin e të gjitha kanaleve të komunikimit me qëllim shpërndarjen e një mesazhi të qartë, të qëndrueshëm dhe bindës rreth organizatës dhe markave të saj. Komunikimi i integruar marketing (KIM) përbën mjetin kryesor në dispozicion të organizatave të ndryshme për komunikimin me publikun. Shoqata Amerikane e Marketingut (AMA) 4 e përkufizon komunikimin e integruar marketing si një proces planifikimi të hartuar për të siguruar që të gjitha kontaktet e markës të marra nga konsumatori apo të ardhmen e një produkti / shërbimi apo vetë organizatës të jenë të qëndrueshme për atë konsumator me kalimin e kohës. Përmbledhtazi mund të themi se nëpërmjet komunikimit të integruar marketing strategjia e komunikimit marketing synon ndërtimin e marrëdhënieve të forta me konsumatorin duke treguar se si organizata dhe produktet / shërbimet e saj mund ti ndihmojnë ata në zgjidhjen e problemeve të tyre. Për më tepër, komunikimi marketing është pika lidhëse e të gjitha mesazheve dhe imazheve të një kompanie. Procesi i komunikimit marketing Pavarësisht asaj çka thamë më lart për kuptimin dhe rolin e komunikimit marketing, duhet pasur parasysh se për të kuptuar sa më mirë komunikimin marketing, me shumë rëndësi është kuptimi i procesit të komunikimit marketing. Komunikimi rëndom përkufizohet si procesi (akti) i dërgimit të informacionit nga një person tek tjetri. Në vitin 1998, Doyle e përkufizon procesin e komunikimit si transmetimin dhe marrjen e një mesazhi. Pra, në këtë kuptim që të ndodhë komunikimi më së paku nevojitet një dërgues informacioni, një marrës informacioni dhe një mesazh që kalon nga dërguesi tek marrësi. Në rast se marrësi nuk e merr mesazhin e dërguar, atëherë komunikimi nuk ndodh. Lind pyetja, po praktikisht kaq i thjeshtë është procesi komunikimit? Në të vërtetë, praktika ka treguar se komunikimi është një proces mjaft 4 Burimi: 27

28 i ndërlikuar (Smith et al 1997). Suksesi i komunikimit varet nga faktorë të tillë si natyra e mesazhit, interpretimi nga audienca, mjedisi në të cilin mesazhi merret, perceptimi i marrësit për burimin e informacionit, mediumi i përdorur për përcjelljen e mesazhit, etj... Në pjesën e hyrjes së këtij kapitulli u ndalëm shkurtimisht tek disa modele komunikimi ku dalluam lehtësisht zhvillimin e tyre me kalimin e kohës. Për të kuptuar procesin e komunikimit marketing do të ndalemi tek autorë si Kotler, Keller, Armstrong, etj.. të cilët përgjithësisht paraqesin një model komunikimi me 9 elementë të ndarë si vijon: 2 elementë si Dërguesi dhe Marrësi janë aktorët kryesorë të komunikimit; 2 elementë si Mesazhi dhe Media janë mjetet kryesore të komunikimit; 4 elementë si Kodimi, Ç kodimi, Përgjigja dhe Kthimi informacionit (feedback) janë funksionet kryesore të komunikimit; 1 element si Zhurma që ndërhyn dhe e prish procesin e komunikimit. Le ti shohim elementët me radhë duke i konkretizuar me rastin e bankave qendrore me të cilën lidhet edhe ky punim. 1. Dërguesi: Aktori që i dërgon mesazhin palës tjetër, në rastin konkret banka qendrore; 2. Kodimi: Procesi i shprehjes së mendimeve në formë simbolike, për bankat qendrore mund të jetë nëpërmjet fjalëve, numrave, grafikëve apo tabelave; 3. Mesazhi: Seti i simboleve që dërguesi transmeton, për bankat qendrore mund të jetë me fjalë, numra, grafikë, etj...; 4. Media: Kanali i komunikimit nëpërmjet të cilit mesazhi kalon nga dërguesi tek marrësi (televizioni, gazetat, media online, rrjetet sociale, etj...); 5. Ç kodimi: Procesi nëpërmjet të cilit marrësi zbërthen kuptimin e simboleve të koduara nga dërguesi (p.sh. politika monetare do të mbetet stimuluese pritet që të 28

29 kuptohet nga tregu se banka qendrore do të ruajë normën bazë të interesit por do të ketë si tendencë uljen e mëtejshme të saj); 6. Marrësi: Aktori që merr mesazhet e dërguesit, në rastin e bankave qendrore janë tregjet financiare, institucionet kërkimore, publiku, etj...; 7. Përgjigja: Reagimi i marrësit pas marrjes dhe kuptimit të mesazhit (vendimet / sjellja e tregjeve financiare, publikut, etj...); 8. Kthimi i informacionit (feedback): Pjesa e përgjigjes që marrësi i komunikon në kthim dërguesit (sjellja në vijimësi e tregjeve financiare, publikut, etj...ndaj vendimeve dhe veprimeve të bankës qendrore); 9. Zhurma: Pjesa statike (e pa ndryshueshme) e pa planifikuar ose shtrembërimi përgjatë procesit të komunikimit që çon në marrjen e një mesazhi ndryshe nga ai i dërguesit. Sipas këtij modeli, dërguesi duhet ta njohë mirë konsumatorin që kërkon të arrijë si dhe duhet të parashikojë mirë se çfarë përgjigje pret prej tij. Për këtë qëllim, dërguesi duhet ta kodojë mesazhin në mënyrë të tillë që marrësi ta ç kodojë atë lehtësisht. Më tej ai (dërguesi) duhet ta transmetojë mesazhin nëpërmjet medias me qëllim arritjen e konsumatorit të synuar sikurse njëkohësisht duhet të zhvillojë kanalet e kthimit të përgjigjes (feedback) për të monitoruar përgjigjet e konsumatorëve. Në krahun tjetër, me mjaft rëndësi është edhe analiza e audiencës (konsumatorëve) në vlerësimin e imazhit të organizatës, produktit / shërbimit të saj dhe konkurrentëve. Imazhi në vetvete përfshin besimin, idetë dhe përshtypjet që një person ka rreth një objekti. Duke u bazuar nga sa thamë më lart, më poshtë po paraqesim një skemë të mundshme të komunikimit të politikës monetare të bankës qendrore duke përfshirë 9 elementet e modelit të mësipërm të komunikimit si dhe duke u bazuar tek modeli Shannon dhe Weaver (1949). 29

30 Siç vërehet dhe nga skema, pikënisja e komunikimit është pika I, pra burimi që është dhe baza e çdo proçesi komunikimi, që përmban informacionin që banka qendrore disponon dhe njëkohësisht dëshiron të ndajë me publikun, pasi sipas vlerësimeve të saj kjo ndikon në arritjen e objektivit të përcaktuar. Ky informacion që banka qendrore kërkon të ndajë mund të jetë strategjia e politikës monetare, vendimi për normën bazë të interesit, vlerësime të gjendjes ekonomike të vendit, informacion për veprime të ardhshme të mundshme, etj... Pasi përcakton mirë informacionin që kërkon të ndajë me publikun dhe ndikimet e mundshme që mund të ketë informacioni, banka qendrore duhet të zgjedhë strategjinë e komunikimit, pra pika II. Në përgjithësi bankat qendrore tentojnë të jenë standarte dhe konçize në informacionet që i përcjellin publikut (shpesh dhe të pakuptueshme për publikun e gjerë) kjo pasi më shumë informacion nuk nënkupton domosdoshmërisht qartësi në sinjalin e dërguar. Praktika ka treguar se informacioni i tepërt shpesh ka krijuar konfuzion tek publiku e për 30

31 rrjedhim kjo ka sjellë keqkuptimin e veprimeve të një organizate. Pasi përcaktohet strategjia e komunikimit, banka qendrore duhet të përcaktojë si duhet ta transmetojë mesazhin (pika III). Sot format më të përdorshme të komunikimit nga bankat qendrore janë konferencat për shtyp, publikimi i minutave të mbledhjeve, forumet, fjalimet, intervistat, deklaratat, raportet, takimet me grupet e interesit, materiale studimore, media, rrjetet sociale, etj... Pavarësisht përpjekjeve maksimale dhe energjive që harxhojnë bankat qendrore për përgatitjen e mesazheve që dëshirojnë ti përcjellin publikut, gjithmonë ekziston mundësia për dështimin e komunikimit për shkaqe nga më të ndryshmet si koha e papërshtatshme e transmetimit të mesazhit, mjedisit politik, situata ekonomiko financiare që kalon vendi, etj... Nga ana tjetër nuk duhet harruar se keq interpretime të mundshme ka edhe nga vetë marrësit e mesazheve (pikat V dhe VI) për shkak të dëshirës së tyre për marrjen e të tjera mesazheve. Gjithashtu, jashtë vëmendjes nuk duhet lënë dhe media që me interesat e saj ndërhyn fuqishëm në transmetimin e mesazheve. Komunikimi marketing i bankave qendrore Pasi u njohëm shkurtimisht me kuptimin, rolin dhe procesin e komunikimit marketing, le të ndalemi tek komunikimit marketing i bankave qendrore. Së pari, le të ndalemi tek objektivi kryesor i bankave qendrore. Sipas Mishkin (1997), në të gjithë botën, aktorët më të rëndësishëm në tregjet financiare janë bankat qendrore, ose siç njihen ndryshe autoritetet monetare, të ngarkuara me detyrën e hartimit dhe zbatimit të politikës monetare me qëllim kontrollin e inflacionit. Veprimet e bankës qendrore ndikojnë normat e interesit, masën e kredisë, ofertën e parasë, të cilat të gjitha së bashku kanë ndikim direkt jo vetëm mbi tregjet financiare por edhe mbi prodhimin dhe inflacionin. Në elementët përbërës të komunikimit marketing (trajtuar në seksionet më lart), elementi që i përshtatet më shumë veprimtarisë, objektivit dhe që përdoret sot gjerësisht nga bankat qendrore janë marrëdhëniet me publikun ose siç i referohemi shkurtimisht PR (public relations). Si pjesë e rëndësishme e strategjisë së komunikimit marketing, marrëdhëniet me publikun shërbejnë për promovimin, mbrojtjen e imazhit të organizatës apo produkteve / shërbimeve të saj. Ndër të tjera, marrëdhëniet me publikun shërbejnë për ndërtimin e 31

32 marrëdhënieve të mira midis organizatës dhe publikut, çka është dhe thelbi i ecurisë pozitive të biznesit (Kotler, Keller, Armstrong). Në morinë e përkufizimeve për marrëdhëniet me publikun po i referohemi përkufizimit 5 të Institutit të Akredituar të Marrëdhënieve me Publikun me qendër në Londër sipas të cilit: Marrëdhëniet me publikun lidhen me reputacionin janë rezultat i asaj se çfarë ju bëni, çfarë ju thoni dhe çfarë të tjerët thonë rreth jush. Marrëdhënia me publikun është disiplina e cila kujdeset për reputacionin e organizatës me qëllim për të fituar mirëkuptimin, mbështetjen si dhe për të ndikuar opinionin dhe sjelljen e publikut. Ndër të tjera, marrëdhënia me publikun është përpjekja e planifikuar dhe e qëndrueshme për të krijuar dhe mbajtur një emër të mirë dhe mirëkuptim të ndërsjellë midis një organizate dhe publikut. Pra, në mënyrë të përmbledhur mund të themi se marrëdhëniet me publikun krijojnë, mbajnë dhe mbrojnë reputacionin e organizatës, rrisin prestigjin e saj dhe prezantojnë një imazh të favorshëm. Studime të ndryshme kanë treguar se konsumatorët i bazojnë vendimet e blerjes tek reputacioni i organizatës ndaj në këtë mënyrë marrëdhëniet me publikun kanë një ndikim të konsiderueshëm tek shitjet dhe të ardhurat. Marketingu modern sot kërkon shumë më tepër sesa thjesht zhvillimi i një produkti, vendosja e një çmimi tërheqës apo shpërndarja e produktit aty ku e do konsumatori. Thelbi i marrëdhënieve me publikun bazohet në cilësi dalluese të tilla si besueshmëria e lartë dhe aftësia për të kapur blerës e përkthyer në gjuhën e bankës qendrore kjo e fundit do të ishte aftësia për të orientuar tregjet dhe publikun me qëllim menaxhimin e pritjeve të inflacionit me qëllim arritjen e objektivit final: arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve. Marrëdhëniet me publikun përgjithësisht kryejnë pesë funksione të tilla si: marrëdhëniet me shtypin, publicitetin e produktit, komunikimin e organizatës, lobimin dhe këshillimin. Këto pesë funksione përfshijnë aktivitete të tilla si njoftimet për shtyp, video, fjalime, seminare, konferenca, forume, raporte vjetore, publikime, sponsorizime, donacione, marrëdhënie me komunitetin, media, lobim, ngjarje speciale, edukim, daljet publike të drejtuesve të organizatës, etj... Sipas Baskin et.al (1997), marrëdhëniet me publikun në ditët e sotme janë produkt i njohjes së faktit se opinioni publik është shumë i fuqishëm dhe se ai krijon një marrëdhënie të fortë dhe konkurruese ndërmjet institucioneve për mbështetje publike. Është pikërisht fuqia e opinionit publik që ngre lart rolin e marrëdhënieve me publikun. Këtë 5 Burimi: 32

33 vlerësim ndajnë edhe Tilson & Alozie (2004) kur theksojnë se çdo përparim në fuqizimin e opinionit publik ka rritur përgjegjshmërinë e profesionit të marrëdhënieve me publikun në publik. Për më tepër ata argumentojnë se zhvillimi i marrëdhënieve me publikun lidhet me zhvillimet historike në tre drejtime kryesore: (i) komunikimi, (ii) demokracia dhe (iii) ndërvarësia sociale botërore. Marrëdhëniet me publikun në ditët e sotme, falë zhvillimeve teknologjike, kanë krijuar mjete dhe taktika online, përfshi këtu edhe median sociale e cila ka disa avantazhe të tilla si shpejtësia e dërgimit të mesazhit, aksesueshmëria, kosto e ulët, njohja në kohë reale, mbështetja e një kauze, etj... Duke përdorur aktivitetet e marrëdhënieve me publikun, bankat qendrore kanë aftësinë të vënë në lëvizje tregjet financiare, të rrisin parashikueshmërinë e vendimeve të politikës monetare dhe për rrjedhim të ndihmojnë vetveten në arritjen e objektivave makroekonomikë. Një politikë monetare e suksesshme nuk lidhet thjesht me kontrollin e normës bazë të interesit se sa me formësimin e pritjeve të tregut rreth zhvillimeve të ardhshme të variablave ekonomiko financiar, argumenton Woodford (2003). Në ditët e sotme, një nga objektivat kryesorë të një banke qendrore të përgjegjshme është pasja e një komunikimi të besueshëm me qëllim orientimin e pritshmërive në një mjedis ekonomik që ndryshon shumë shpejt. Dekada e kaluar ka nxjerrë në pah banka qendrore që flasin gjerësisht rreth politikave të tyre dhe mënyrës se si ato arrijnë objektivat e tyre. Sipas Pianalto (2005), kuadri i komunikimit të bankave qendrore është përqendruar rreth pyetjeve të tilla si çfarë duhet folur?, si duhet folur? dhe kur duhet folur?. Autorë të shumtë që kanë shkruar për komunikimin e bankave qendrore janë përqendruar kryesisht tek shpërndarja e informacionit, koha, përmbajtja dhe kanalet e komunikimit me qëllim manaxhimin e pritjeve dhe bërjen të mundur të kuptimit të veprimeve të bankës qendrore për publikun e gjerë. Ata gjithashtu theksojnë rëndësinë e komunikimit tek audienca e duhur, në kohën e duhur, në vendin e duhur si dhe dërgimin e mesazheve sa më të qarta nëpërmjet formave të komunikimit. Siç thekson dhe Woodford (2005) është shumë e rëndësishme që publiku të kuptojë veprimet e bankës qendrore me qëllim që politikat e saj të jenë efektive. Duke pasur parasysh sa më lart, në një studim të faqeve të internetit dhe raporteve vjetore të disa bankave qendrore si Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë, Banka Kombëtare e Çekisë dhe Banka Kombëtare e Serbisë, e gjejmë shumë të zhvilluar funksionin e marrëdhënieve me publikun. Për ilustrim po ndalemi vetëm tek Banka Qendrore Evropiane (BQE) pasi përgjithësisht të gjitha bankat qendrore si më lart kryejnë 33

34 thuajse të njëjtat aktivitete të marrëdhënieve me publikun. Sipas vlerësimit të BQE-së, komunikimi është zemra e politikës monetare madje një mjet shumë i rëndësishëm për funksionimin e saj. Nëse publiku dhe tregjet financiare kuptojnë se si BQE-ja mund të përgjigjet ndaj një situate të caktuar, ata mund të formojnë pritje të arsyeshme rreth të ardhmes së politikës monetare. Ky fakt, bën që ndryshimet në politikën monetare të pasqyrohen shpejt në variablat financiare e për rrjedhim transmetimi i saj tek vendimet e investimit dhe konsumit të jetë gjithashtu i shpejtë. Kështu, gjatë vitit , në varësi të nevojave të identifikuara, komunikimi i BQE-së u orientua nga nevoja e komunikimit të politikës monetare në një kohë të mbushur plot me sfida (i referohemi këtu krizës financiare) dhe ndërtimit të Mekanizmit të Vetëm të Mbikëqyrjes (fjala është për mbikëqyrjen bankare). Në këtë kuadër, elementët kryesorë të marrëdhënieve me publikun që u shfrytëzuan gjerësisht ishin: konferencat e përmuajshme dhe njoftimet për shtyp për shpjegimin e vendimit të politikës monetare, daljet publike dhe fjalimet në aktivitete të ndryshme të drejtuesve të saj, organizimi i forumeve, konferencave dhe seminareve me tema të ndryshme, video, rrjetet sociale, broshura informative, fushata sensibilizuese, edukim publiku, azhurnimi në kohë reale i faqes së internetit, etj Komunikimi i bankave qendrore Hyrje Para viteve 90, bankat qendrore nuk kishin komunikim me publikun. Ato punonin mbi supozimin se efektiviteti i politikës monetare është më i madh kur bankat qendrore sistematikisht surprizojnë tregjet financiare. Ky besim i vjetër bazohej mbi nocionin se banka qendrore e mat suksesin e veprimeve të saj nga masa me të cilën aktiviteti ekonomik mund të ngrihet dhe mbahet mbi potencialin e tij. Daljet mediatike ishin shumë të rralla dhe komunikimi i bankave qendrore zinte gjithnjë faqet e fundit të gazetave dhe revistave të kohës. Kështu, Montagu Norman, një nga Guvernatorët më jetëgjatë të Bankës së Anglisë ( ) 7 do të shprehej kështu lidhur me komunikimin e bankës qendrore: kurrë mos kërko falje, kurrë mos shpjego 8. 6 Burimi: 7 Burimi: 8 Burimi: 34

35 Përshkrimi që Karl Brunner i bën bankës qendrore në vitin 1981, i cituar nga mjaft studiues të njohur në punimet e tyre, është ndër më të gjeturit. Sipas tij, bankingu qendror tradicionalisht është rrethuar nga një tis mistik. Ishin pikërisht sekreti dhe misticiteti parimet bazë të funksionimit të bankës qendrore. Brunner ndër të tjera e përshkruan bankingun qendror si një art të fshehtë dhe misterioz në të cilën aksesi dhe ekzekutimi është i kufizuar vetëm tek elita drejtuese e saj. Për më tepër, natyra e fshehtë dhe misterioze e këtij arti ka dalë në pah nga vetë bankat qendrore të cilat nuk kanë mundur të artikulojnë me fjalë të qarta dhe të kuptueshme mendimet e tyre. Jo më kot ish Kryetari për rreth 20 vjet i Rezervës Federale (banka qendrore) të SHBA-së Alan Greenspan i përgjigjej kështu një senatori amerikan, kur ai i kish thënë se e kuptova komentin tuaj,...në qoftë se e keni kuptuar se çfarë kam thënë, atëhere duhet të kem folur gabim.... Në fakt, përshkrimi i Brunner-it i shkon më së miri për shtat edhe mjedisit ku bankat qendrore ushtrojnë veprimtarinë e tyre. Me një vështrim të shpejtë të arkitekturës së disa prej bankave qendrore si asaj të Suedisë 9, Anglisë dhe Italisë (të vizituara personalisht prej meje), apo dhe godinës historike të Bankës së Shqipërisë, etj... vihen re godina madhështore, solide, të rënda dhe të veshura me objekte arti që të krijojnë dhe përcjellin idenë se me të vërtetë puna e bankës qendrore është një art i veçantë. Në këtë linjë paraqitet edhe Bernanke në vitin 2004 teksa në një takim të organizuar nga Shoqata Ekonomike Amerikane në San Diego të Kalifornisë thekson se bankierët qendrorë besonin se një tis mistik i bashkëngjitej aktiviteteve të tyre që e bënin politikën monetare të ishte një art i fshehtë dhe misterioz i cili i duhej lënë vetëm elitës drejtuese të bankave. Përfshirja e publikut në diskutimet mbi veprimet e bankës qendrore do të uzurponte të drejtat dhe privilegjet e bankierëve dhe do të sillte një degradim të efektivitetit të politikës monetare. Që nga përcaktimet e Brunner-it deri më sot komunikimi dhe sjellja e bankës qendrore ndaj publikut ka ndryshuar dhe është transformuar rrënjësisht. Nga sekreti që ishte parimi bazë i punës së tyre tashmë kudo flitet dhe është e prekshme transparenca dhe hapja e tyre ndaj tregjeve dhe publikut. Sot, bankat qendrore punojnë shumë fort për ta bërë punën e tyre sa më të kuptueshme për publikun, kjo falë edhe filozofisë së re të zbatimit të politikës monetare. Komunikimi tashmë është bërë pjesë integrale dhe shumë e rëndësishme e politikës monetare moderne, që jo më kot BQE-ja dhe shumë banka të tjera qendrore e cilësojnë si zemra e saj. Natyrshëm, lind pyetja e mëposhtme: 9 Banka Kombëtare e Suedisë është banka qendrore më e vjetër në botë, themeluar në vitin Pas saj vjen Banka e Anglisë e themeluar në vitin

36 Pse bankat qendrore kanë nevojë të flasin? Një numër i konsiderueshëm autorësh dhe personalitetesh të bankingut qendror (Amato, Blinder, Bernanke, Issing, Morris, Shin, Ehrmann, Fratzscher, Mishkin, Goodhart, Woodford, Trichet, Greenspan, etj...) rendisin disa arsye kryesore që kanë motivuar bankat qendrore të lëvizin nga tradita e pasjes çdo gjë sekret drejt hapjes së madhe ndaj publikut që lidhen me: Efektivitetin e politikës monetare Një politikë monetare transparente e rrit së tepërmi kuptueshmërinë dhe parashikueshmërinë e saj si dhe shmang surprizat për ekonominë dhe tregjet financiare. Duke pasur një politikë monetare transparente rritet përgjegjshmëria dhe përmirësohet efektiviteti i politikës monetare pasi agjentët ekonomikë mund ti optimizojnë sjelljet e tyre nëse e kuptojnë mirë atë se çfarë banka qendrore do të bëjë. Tendenca drejt rritjes së transparencës dhe komunikimit më të mirë është orientuar edhe nga vetë politikëbërësit monetarë të cilët kanë pranuar se veprimet apo vendimet e tyre mund të bëhen më efektive në qoftë se tregu i kupton ata mirë. Në këtë kontekst, autorë si Blinder, Woodford, Bernanke, Issing, Guinigundo, etj...argumentojnë se më shumë komunikim nga ana e bankës qendrore rrit efektivitetin e politikës monetare. Ndër të tjera, kjo do të thotë se kuptimi nga publiku i asaj se çfarë po bën aktualisht banka qendrore dhe i asaj se çfarë pritet të bëhet në të ardhmen është tepër kritik për efektivitetin e politikës monetare. Gjithashtu, Jenkins (2001) i mëshon idesë se një komunikim i mirë e vendos bankën qendrore dhe tregjet financiare në njëjtën gjatësi vale, çka nënkupton se tregjet mund të bëjnë edhe parashikime sesa thjeshtë vetëm të reagojnë ndaj vendimit të normës së interesit 10. Nga sa u tha më lart, konkluzioni është se nëse banka qendrore komunikon qartë objektivat e politikës monetare si dhe mjetet për arritjen e tyre, atëherë jo vetëm mekanizimi i transmetimit të saj në treg do të jetë shumë efektiv por do të jetë edhe në përputhje me synimet dhe objektivat e bankës qendrore. 10 Norma e interesit ose siç përdoret zyrtarisht nga bankat qendrore norma bazë e interesit është norma me të cilën banka qendrore i jep hua bankave tregtare në maturitet shumë të shkurtër. Kjo normë bazë ka një rëndësi të veçantë pasi është ajo që tenton të ndikojë të gjitha normat e tjera të interesit në ekonomi. Nëpërmjet normës bazë, bankat qendrore përpiqen të ndikojnë nivelin e përgjithshëm të aktivitetit të ekonomisë me qëllim mbajtjen e kërkesës dhe ofertës për mallra dhe shërbime në ekuilibër. ( 36

37 Rritjen e nevojës për llogaridhënie Përgjithësisht, bankat qendrore gëzojnë një pavarësi të lartë nga autoritetet politike (qeveria) në përmbushjen e objektivave dhe detyrave të tyre, por si shërbëtorë publik siç i quan Bernanke, që me vendimet dhe veprimet e tyre ndikojnë dhe prekin jetën e përditshme të qytetarëve e kanë për detyrim shpjegimin e objektivave, parimeve, instrumenteve që përdorin si dhe arsyet që çojnë në marrjen e vendimeve të caktuara. Mishkin (2004) shkon më tej kur shprehet se sipas parimeve bazë të demokracisë bankat qendrore duhet të jenë të përgjegjshme për veprimet e tyre, çka nënkupton se publiku duhet ti kuptojë praktikat e saj. Literatura mbi komunikimin e bankës qendrore tregon se një bankë qendrore e pavarur nënkupton një bankë qendrore transparente dhe të përgjegjshme. Elementi i transparencës dhe përgjegjshmërisë së një banke qendrore e bën tregun dhe publikun ti besojë komunikimit dhe veprimeve që ndërmerr banka qendrore. Sipas Cani-t (2004) banka në vetvete është një institucion besimi dhe në këtë kontekst duke ju referuar Kotler dhe Keller (2012, fq.203) sipas të cilëve besueshmëria e një korporate (për analogji mund ta quajmë bankë qendrore) është shkalla në të cilën konsumatorët (për analogji mund të shprehemi tregu dhe publiku) besojnë se një organizatë (për analogji bankë qendrore) mund të ofrojë produkte dhe shërbime (për analogji mund të themi stabilitet çmimesh inflacion të ulët dhe të qëndrueshëm stabilitet financiar) që kënaqin nevojat dhe dëshirat e tyre. Kjo pasqyron reputacionin / prestigjin e ofruesit (për analogji bankës qendrore) në treg dhe është baza e themelit për një marrëdhënie të fortë e të qëndrueshme midis të dyja palëve. Për sa më lart, një paraqitje skematike e elementëve të cituar, mund të jetë si më poshtë: Pavarësi Transparencë Besueshmëri Reputacion Prestigj Përgjegjshmëri 37

38 Adoptimin e rregjimit të inflacionit të shënjestruar Në dy dekadat e fundit, një numër i konsiderueshëm vendesh (duke filluar që nga Zelanda e Re në vitin 1990) kanë adoptuar shënjestrimin e inflacionit si rregjim të politikës monetare. Shënjestrim inflacioni, nga vetë emri nënkupton shpalljen / bërjen publike të objektivit të normës së inflacionit për një ose më shumë periudha kohore me supozimin se objektivi kryesor i politikës monetare është mbajtja e një inflacioni në nivele të ulta dhe të qëndrueshme. Një veçori themelore e rregjimit të inflacionit të shënjestruar është komunikimi me publikun i planeve dhe objektivave të politikbërësve monetarë që me fjalë të tjera nënkupton rritjen e llogaridhënies dhe transparencës së bankës qendrore për arritjen e këtyre objektivave. Në vitin 2003, në një kumtesë në Uashington, Bernanke thekson se një ndër elementët kryesorë të zbatimit në praktikë të rregjimit të inflacionit të shënjestruar është dhe strategjia e komunikimit pra procedurat e rregullta të komunikimit me autoritetet politike, tregjet financiare dhe publikun e gjerë. Pra, rritja e popullaritetit të rregjimit të inflacionit të shënjestruar ka ofruar një ndihmesë dhe nxitje drejt hapjes së bankave qendrore. Pikërisht është kuadri i inflacionit të shënjestruar që përpiqet të krijojë një lidhje të qartë (eksplicite) ndërmjet vendimeve të politikës monetare dhe vlerësimeve të bankës qendrore për të ardhmen e inflacionit, dhe për rrjedhim theksi vendoset fort tek dhënia e informacionit në kohë (komunikimi) rreth pikëpamjes së bankës qendrore mbi parashikimin e inflacionit. Manaxhimin e pritjeve të tregut Në shumë vende, rritja dhe zgjerimi i tregjeve financiare ka rritur së tepërmi rëndësinë e manaxhimit të pritjeve të tregut kjo pasi çmimet e tregut orientohen nga pritshmëritë e aktorëve që marrin pjesë në treg. Duke qenë një pjesë e rëndësishme e politikës monetare, formësimi dhe manaxhimi i pritjeve të tregut arrihen vetëm nëpërmjet një komunikimi efektiv midis bankës qendrore dhe tregut. Në këtë kuadër, Ehrmann dhe Fratzscher (2005) treguan me studimin e tyre se bankat qendrore kanë kontroll direkt vetëm tek norma bazë e interesit, përgjithësisht tek norma një ditore, ndërkohë që suksesi për arritjen e objektivit të tyre kërkon që ato të jenë të afta të influencojnë çmimet e aseteve dhe normat e interesit për të gjitha 38

39 maturitetet. Në një fjalim të mbajtur në 20 nëntor 2007 në Bruksel në kuadër të Financial market speech series të Bankës Qendrore Evropiane, ish anëtari i Bordit Ekzekutiv Lorenzo Bini Smaghi e sheh komunikimin e bankës qendrore si një vlerë të shtuar në arritjen e objektivave. Për më tepër, sipas tij komunikimi i bankës qendrore mund të jetë aq i rëndësishëm dhe efektiv sa edhe instrumenti tradicional i politikës monetare që është norma bazë e interesit për shkak se pritjet inflacioniste janë faktor përcaktues i sjelljes së agjentëve ekonomikë në punësim, prodhim dhe tregjet kapitale. Duke ndikuar pritjet e agjentëve ekonomikë, nëpërmjet një komunikimi të përshtatshëm, banka qendrore mund të përforcojë madje mund të zëvëndësojë ndërhyrjet nëpërmjet normës bazë të interesit. Komunikimi do të cilësohet si efektiv në qoftë se arrin të ndikojë pritjet e agjentëve ekonomik në kahun e dëshiruar. Pra në këtë kontekst, dalin edhe më shumë në pah, veç rëndësisë së veçantë të komunikimit, edhe veprimet e besueshme të politikës monetare që marrin një rëndësi të veçantë për bankat qendrore në arritjen e objektivave të tyre. Perifrazimi që ish Presidenti i Bankës Qendrore Evropiane J.C. Trichet i bën në vitin 2005 komunikimit të bankës qendrore në ditët e sotme tregon pikërisht sa i rëndësishëm është komunikimi kur shprehet se: Koha kur bankat qendrore ishin institucione të vetmuara dhe të mbyllura që administronin normat e interesit me qëllim surprizimin e tregjeve ka kohë që ka perënduar. Në ditët e sotme një nga qëllimet kryesore të një banke qendrore të përgjegjshme është komunikimi me qëllim orientimin e pritjeve në një mjedis që ndryshon shpejt. Risitë në fushën e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit Të gjithë jemi dëshmitarë të risive të shumta në fushën e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit që e gjithë bota po përjeton sidomos në dy dekadat e fundit. Pikërisht falë këtyre risive, ka ndodhur që shpejtësia dhe forma e komunikimit nga bankat qendrore gati gati të revolucionarizohet. Kështu, nga format tradicionale të komunikimit nëpërmjet gazetave apo televizioneve, transmetuesit e rinj të njoftimeve të bankave qendrore si faqja zyrtare e internetit apo dhe rrjetet sociale kanë zënë vend të rëndësishëm në praktikat e sotme të komunikimit të bankave qendrore. Thuajse të gjitha bankat qendrore zotërojnë dhe administrojnë faqe interneti ku publikojnë gjithçka rreth aktivitetit të tyre. Përveç hedhjes së informacionit në faqen e internetit me qëllim njoftimin në kohë reale dhe për të qënë sa më pranë tregut dhe publikut të interesuar, bankat qendrore shfrytëzojnë mundësitë që ofrojnë 39

40 rrjetet sociale. Opsionet 11 si RSS 12, twitter, facebook, youtube, google +, flickr, web-tv, etj...përdoren nga shumë banka qendrore në shpërndarjen e informacioneve për veprimtarinë e tyre. Objektivat: Çfarë duhet të komunikojnë bankat qendrore Pikë së pari, çdo bankë qendrore duhet të shpallë dhe të bëjë të njohur publikisht objektivin e saj kryesor dhe në vijim të tij të bëjë të ditur strategjinë për arritjen e objektivit, vendimet e marra me qëllim arritjen e objektivit bashkë me arsyet përkatëse, parashikimin ekonomik dhe orientime për vendimet e ardhshme të politikës monetare. Le ta nisim nga objektivi. Përgjithësisht mandati i bankave qendrore, i sanksionuar edhe në ligjin që rregullon veprimtarinë e tyre është përqendruar tek ruajtja e stabilitetit të çmimeve që nënkupton inflacion të qëndrueshëm ndërsa në terma sasiorë norma e inflacionit të synuar, në varësi të vendit, vendoset vetëm nga banka qendrore ose nga banka qendrore në bashkëpunim me qeverinë. Le të shohim më poshtë objektivin e disa bankave qendrore 13 : Banka Qendrore Evropiane ka si objektiv të politikës monetare ruajtjen e stabilitetit të çmimeve me një normë inflacioni nën por afër nivelit 2% në periudhë afatmesme; Banka e Anglisë ka si objektiv të politikës monetare stabilitetin e çmimeve inflacion të ulët të përcaktuar nga qeveria në nivelin vjetor 2% (objektivi i inflacionit shpallet nga qeveria çdo vit, nga Ministri i Financave në deklaratën vjetore të buxhetit); Banka Kombëtare e Suedisë ka si objektiv të politikës monetare ruajtjen e stabilitetit të çmimeve inflacion të ulët dhe të qëndrueshëm rreth nivelit 2% në vit; Banka Kombëtare e Çekisë ka si objektiv të politikës monetare ruajtjen e stabilitetit të çmimeve inflacion vjetor në nivelin 2% (me tolerancë +/-1%); Banka 11 Shenjat dalluese të opsioneve të përmendura gjenden lehtësisht në faqen kryesore (në ballinë) të internetit të shumë bankave qendrore si Banka Qendrore Evropiane, Anglisë, Suedisë, Çekisë, Rezerva Federale, etj Sipas Rich Site Summary është një format për pasqyrimin e rregullt të ndryshimeve në faqen e internetit 13 Për të konkretizuar rastin janë marrë si shembull Banka Qendrore Evropiane (objektivi kombëtar i Shqipërisë është anëtarësimi në Bashkimin Evropian dhe rrjedhimisht në Sistemin Evropian të Bankave Qendrore dhe më tej me adoptimin e Euros edhe në BQE; Banka Kombëtare e Suedisë dhe Banka e Anglisë (si dy nga bankat qendrore më të vjetra në botë me eksperiencë qindra vjeçare); Banka Kombëtare e Çekisë dhe Banka Kombëtare e Serbisë (njëra nga vendet e Evropës Qendrore e anëtarësuar në BE në 1 maj 2004 dhe tjetra nga vendet e rajonit tonë të Evropës Juglindore me të cilat kemi shumë ngjashmëri) 40

41 Kombëtare e Serbisë ka si objektiv të politikës monetare arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve për periudhën , inflacion vjetor në nivelin 4% me një tolerancë +/- 1.5% (e vendosur në marrëveshje midis bankës qendrore dhe qeverisë). Pavarësisht objektivit themelor të stabilitetit të çmimeve, të gjitha bankat qendrore të përmendura më lart, mbështesin rritjen ekonomike, stabilitetin financiar të vendit, punësimin, etj... Të gjitha sa më lart, janë publike dhe lehtësisht të aksesueshme në faqet e internetit të bankave qendrore të cituara si shembuj. Pas përcaktimit të objektivit në terma sasiorë, bankat qendrore duhet të përcaktojnë strategjinë për arritjen e objektivit të shpallur. Objektivi dhe strategjia e politikës monetare zakonisht qëndrojnë konstante me qëllim që sinjalet që ato përcjellin të mos jenë të luhatshme me kalimin e kohës. Përgjithësisht strategjia e politikës monetare përmbledh elementë të tillë si: objektivin e detajuar, kuadrin teorik që udhëheq hartimin e politikës monetare, instrumentet që përdoren për zbatimin e politikës monetare, kanalet kryesore të komunikimit të politikës monetare, etj... Për ilustrim, në vijim jepen përmbledhtazi pikat kryesore të strategjisë së politikës monetare të Bankës Qendrore Evropiane (BQE) 14. Pak a shumë, thuajse të gjitha bankat qendrore anëtare të BE-së apo dhe ato që aspirojnë të bëhen anëtare të Sistemit Evropian të Bankave Qendrore ndjekin të njëjtat parime si BQE-ja. Strategjia e BQE-së përcakton: (i) objektivin e politikës monetare, (ii) parimet bazë të strategjisë, (iii) analizat ekonomike, (iv) analizat monetare dhe (v) komunikimin e politikës monetare. (i) Objektivi 15 i politikës monetare të BQE-së i përmendur dhe më lart, është ruajtja e stabilitetit të çmimeve me një normë inflacioni nën por afër nivelit 2% në periudhë afatmesme; (ii) Parimet 16 bazë të strategjisë së politikës monetare të BQE-së janë: Ruajtja e funksionimit të mekanizmit të transmetimit. Sipas këtij parimi, funksionimi i tregut të parasë është elementi kryesor i transmetimit të politikës 14 Burimi: 15 Burimi: 16 Burimi: 41

42 së normës së interesit. Tregjet e parasë jo-funksionale mund të dobësojnë aftësinë e politikës monetare për të ndikuar parashikimin për stabilitet çmimesh vetëm nëpërmjet rregullimeve të normës së interesit; Largpamësia. Sipas këtij parimi, për shkak të vonesave në procesin e transmetimit, ndryshimet sot në politikën monetare e ndikojnë nivelin e çmimeve pas disa tremujorëve, çka do të thotë se bankat qendrore duhet të përcaktojnë sot qëndrimin e politikës monetare me qëllim ruajtjen e stabilitetit të çmimeve në të ardhmen. Pra, në këtë kuptim politika monetare duhet të jetë largpamëse; Përqendrimi në periudhë afatmesme. Sipas këtij parimi, politika monetare duhet të ketë një orientim afat-mesëm me qëllim shmangien e luhatshmërive të panevojshme në ekonominë reale; Ankorimi i pritjeve të inflacionit. Sipas këtij parimi, politika monetare është më e efektshme në qoftë se ajo ankoron me vendosmëri pritjet inflacioniste. Në këtë kuadër, është shumë e rëndësishme që banka qendrore të specifikojë qartë objektivin e saj, ti qëndrojë në mënyrë konstante dhe sistematike një metode për drejtimin/përçimin e politikës monetare si dhe ti komunikojë vendimet dhe veprimet e saj në mënyrë të qartë dhe të hapur; Të jetë e bazuar gjerësisht. Sipas këtij parimi, BQE-ja si çdo bankë tjetër qendrore përballet me pasiguri të konsiderueshme në lidhje me besueshmërinë e treguesve ekonomikë, strukturën e ekonomisë së eurozonës, mekanizmin e transmetimit të politikës monetare, etj... Në këtë kuptim, një politikë monetare e suksesshme duhet të jetë e bazuar gjerësisht, pra të marrë në konsideratë të gjithë informacionin e nevojshëm si dhe të përdorë teknika dhe modele të ndryshme në mënyrë që të kuptojë të gjithë faktorët që ndikojnë zhvillimet ekonomike. (iii) Analizat ekonomike Burimi: 42

43 Analizat ekonomike vlerësojnë faktorët që ndikojnë ecurinë e çmimeve në periudhë afatshkurtër dhe afatmesme. Vëmendja kryesore përqendrohet tek aktiviteti real dhe kushtet financiare të ekonomisë. Në të njëjtën kohë, analizat ekonomike marrin në konsideratë faktin se ecuria e çmimeve në këto periudha ndikohet shumë nga ndërveprimi i ofertës dhe kërkesës për mallra, shërbime dhe faktorët e tregjeve. Për këtë qëllim, BQE-ja kryen rishikime të rregullta të zhvillimeve në prodhimin e përgjithshëm, kërkesës dhe kushteve të tregut të punës, treguesve të çmimit dhe kostos, politikës fiskale dhe bilancit të pagesave të eurozonës. Çmimet e aseteve dhe yield-et. Këto variabla analizohen për të marrë informacion rreth pritjeve të tregjeve financiare, përfshi këtu edhe pritjet në zhvillimet e çmimeve. Për ilustrim sjellim rastin e shit blerjeve të bondeve ku aktorët e tregut financiar shfaqin pritjet e tyre rreth zhvillimeve në rritjen e PBB-së reale dhe inflacionit. Projeksionet makroekonomike. Projeksionet makroekonomike ndihmojnë për të strukturuar dhe sintetizuar një numër të madh të dhënash ekonomike. Ato sigurojnë gjithashtu qëndrueshmëri ndaj burimeve të ndryshme të të dhënave ekonomike. Është e rëndësishme të theksohet fakti se projeksionet makroekonomike janë një element i rëndësishëm në vlerësimin e perspektivës ekonomike si dhe luhatjes së inflacionit rreth prirjes së tij në periudhë afatshkurtër dhe afatmesme. (iv) Analizat monetare 18 Në analizat monetare elementët kryesorë që merren në studim janë perspektiva afatgjatë e ekonomisë, zhvillimet monetare dhe të kreditit si dhe agregatët monetarë. Analiza monetare përqendrohet në një horizont më afatgjatë se analiza ekonomike dhe shfrytëzon lidhjen afatgjatë midis parasë dhe çmimeve. Kryesisht analiza 18 Burimi: 43

44 monetare, shërben si mjet verifikimi i indikacioneve për politikën monetare që rrjedhin nga analizat ekonomike. Zhvillimet monetare dhe të kreditit. Analiza monetare përqendrohet në analizimin e hollësishëm të zhvillimeve monetare dhe të kreditit me qëllim vlerësimin e ndikimit të tyre në rritjen e ardhshme ekonomike dhe inflacion. Agregatët monetare. Bazuar në konsiderata konceptuale, studime empirike dhe në përputhje me praktikat ndërkombëtare, BQE-ja analizon tre agregate monetare, M1, M2 dhe M3. Këto agregate ndryshojnë nga shkalla e likuiditetit (të vlerësuara mbi bazën e kriterit të transferueshmërisë, këmbyeshmërisë, sigurisë së çmimeve dhe tregtueshmërisë) të aseteve që përfshijnë. (v) Komunikimi i politikës monetare 19 Me qëllim bërjen sa më të kuptueshme nga publiku të politikës monetare, BQE-ja i kushton një vëmendje të veçantë komunikimit efektiv dhe ndërveprimit me publikun. Një shkallë e lartë transparence ndihmon që politika monetare të jetë sa më e besueshme dhe efektive. Për të shpjeguar sa më qartë dhe hapur sesi e interpreton mandatin dhe si përmbush qëllimet e saj, BQE-ja ka adoptuar një varietet kanalesh komunikimi të tilla si: Konferenca mujore për shtyp e Presidentit të BQE-së Pas mbledhjes së parë të çdo muaji të Këshillit Qeverisës 20, Presidenti i BQE-së jep publikisht një deklaratë ku shpjegon vendimin e politikës monetare dhe më tej vijon me pyetje përgjigjet e përfaqësuesve të medias. Transkripti i konferencës publikohet në faqen e internetit disa orë më pas. Konferenca mund të ndiqet drejtpërsëdrejti (live) edhe në faqen e internetit të BQE-së; Buletini mujor Ofron për publikun e gjerë dhe tregjet financiare analiza ekonomike të detajuara dhe të plota; 19 Burimi: 20 Këshilli Qeverisës i BQE-së përbëhet nga 6 anëtarët e Bordit Ekzekutiv dhe 19 Guvernatorët e Bankave Qendrore të vendeve të Eurozonës 44

45 Parlamenti Evropian Një herë në vit Presidenti i BQE-së në seancë plenare paraqet në Parlamentin Evropian Raportin Vjetor të BQE-së; Fjalimet Një mjet shumë i rëndësishëm për shpjegimin e qëndrimeve të BQE-së janë fjalimet e anëtarëve të Këshillit Qeverisës, Bordit Ekzekutiv, drejtuesve të BQE-së, etj...; Vizitorët BQE-ja vizitohet nga një numër i madh njerëzish nga publiku i gjerë apo dhe ekspertësh nga institucione të ndryshme. Një shërbim i posaçëm funksionon për këtë qëllim; Dialogu me botën akademike BQE-ja organizon në mënyrë të vazhdueshme konferenca dhe seminare si dhe publikon rezultatet e kërkimeve në një buletin enkas për këtë qëllim; Statistikat BQE-ja ka një bazë të pasur statistikash që furnizohet nga bankat qendrore. Një element tjetër shumë i rëndësishëm i komunikimit të bankave qendrore është bërja publike e vendimeve të marra për politikën monetare me qëllim arritjen e objektivit, bashkë me arsyet që çojnë në marrjen e një vendimi të caktuar. Shumica e bankave qendrore sot e informojnë publikun për vendimin e politikës monetare në ditën që merret vendimi, falë zhvillimeve në teknologjinë e informacionit dhe komunikimit. Shpallja e menjëhershme e vendimit të politikës monetare përveçse krijon lajm, në të njëjtën kohë ul edhe nivelin e zhurmës, duke hequr çfarëdo lloj hamendësimi nga publiku dhe tregjet. Shpallja e vendimit të politikës monetare shoqërohet në po të njëjtën ditë me një konferencë për shtyp të titullarëve të bankës qendrore bashkë me një sesion pyetje/përgjigje nga gazetarët. Rasti i Bankës Qendrore Evropiane është një i tillë që e ilustron më së miri. Kështu, në ditën e vendimit të politikës monetare, në orën 13:35 fillimisht në faqen e internetit publikohet vetëm vendimi ndërsa në orën 14:30 Presidenti i shoqëruar nga 45

46 Zv.Presidenti del në konferencë për shtyp dhe jep shpjegimet përkatëse (konferenca mund të ndiqet drejtpërsëdrejti edhe në faqen e internetit) 21. Formati i zakonshëm i deklaratave që bëjnë titullarët e bankave qendrore në shpjegimin e arsyeve për një vendim të caktuar ndjek këtë rend 22 : së pari, lexohet vendimi i marrë për politikën monetare, së dyti, bëhet një vlerësim me detaje duke filluar me analizën ekonomike, së treti, bëhet analiza monetare, së katërti, bëhet një konkluzion që konfirmon vendimin e marrë dhe thekson vendosmërinë për arritjen e objektivit të shpallur dhe së pesti jepen rekomandime për politikat fiskale dhe reformat që duhet të ndiqen në funksion të arritjes së objektivit dhe rritjes ekonomike. Sot, shumë banka qendrore bëjnë edhe publikimin e minutave të mbledhjeve ku merren vendimet e politikës monetare. Kështu, Banka e Anglisë 23 që prej tetorit 1998, publikon dy javë pas vendimit të politikës monetare minutat e takimit bashkë me votën e secilit anëtar të Komitetit të Politikës Monetare. Së fundmi 24, edhe Banka Qendrore Evropiane, ka nisur që nga janari 2015 publikimin e minutave të mbledhjeve të Këshillit Qeverisës që vendos për politikën monetare. Së fundmi, ajo çfarë bankat qendrore duhet të komunikojnë lidhet me parashikimin ekonomik dhe orientime për vendimet e ardhshme të politikës monetare. Përgjithësisht nëpërmjet parashikimit ekonomik, bankat qendrore japin vlerësimet e tyre për të ardhmen e inflacionit dhe aktivitetit ekonomik si dhe prirjet/tendencat e veta në lidhje me vendimet e ardhshme të politikës monetare. Zakonisht, bankat qendrore që kanë si rregjim të politikës monetare inflacionin e shënjestruar bëjnë vlerësimet e tyre për të ardhmen e inflacionit në dokumentin që njihet si raporti i inflacionit. Kështu, Banka e Anglisë 25, që prej vitit 1993 publikon në baza tremujore Raportin e Inflacionit. Raporti në fjalë ofron analiza ekonomike të detajuara dhe projeksione (parashikime) të inflacionit mbi të cilat Komiteti i Politikës Monetare bazohet për vendimet e normës së interesit. Raporti fillimisht nis me një përmbledhje të zhvillimeve ekonomike dhe përmban: analizën e parasë dhe çmimit të aseteve, analizën e kërkesës, analizën e ofertës dhe prodhimit, analizën e kostove dhe çmimeve si dhe një vlerësim afatmesëm të perspektivës (të ardhmes) së inflacionit dhe rreziqeve. 21 Burimi: 22 Burimi: 23 Burimi: 24 Burimi: 25 Burimi: 46

47 Për të përballuar rrjedhojat e krizës së fundit financiare botërore shumë banka qendrore adoptuan një mjet të ri të quajtur orientim për të ardhmen e politikës monetare ose siç njihet ndryshe forward guidance. Sipas Yellen (2012) orientimi për të ardhmen e politikës monetare është një revolucion, një hap shumë i madh përpara në evoluimin e komunikimit të bankës qendrore ndërsa Bernanke në 2013 do të shprehej se kriza financiare dhe normat e interesit afër nivelit 0% janë një sfidë e re për komunikimin e bankave qendrore në orientimin e pritjeve të tregut. Në kontekstin e politikës monetare, sipas Cœuré (2013) orientimi për të ardhmen e politikës monetare mund të përshkruhet si një deklaratë eksplicite nga bankat qendrore rreth ardhmërisë së normave të interesit. Megjithatë, duhet pranuar se orientimi i kursit të ardhshëm të politikës monetare është një praktikë e zakonshme për disa banka qendrore që në periudhën para krizës si për shembull Banka Qendrore e Zelandës së Re e cila që prej vitit 1997 ka përfshirë në praktikat e saj të komunikimit projeksione numerike rreth të ardhmes së normës së interesit apo dhe Banka Qendrore e Norvegjisë, Suedisë, etj... (Issing 2014, Cœuré 2013, Blinder et al. 2008). Sipas Issing (2014), elementi kryesor i orientimit për të ardhmen e politikës monetare është njoftimi që banka qendrore bën duke deklaruar se pret një qëndrim shumë akomodues të politikës monetare për një kohë të konsiderueshme derisa rimëkëmbja ekonomike të forcohet. Për ta ilustruar, po sjellim si shembull qëndrimin e Bankës Qendrore Evropiane dhe Bankës së Anglisë. Kështu, në mbledhjen e datës 4 korrik , Këshilli Qeverisës i BQE-së bëri të ditur publikisht se pret që norma bazë e interesit të mbetet në nivelin aktual ose në nivele më të ulta për një periudhë të gjatë kohe ndërsa do të vazhdojë të monitorojë zhvillimet ekonomike dhe monetare dhe do të vlerësojë çdo ndikim në parashikimin për stabilitetin e çmimeve. Në krahun tjetër, edhe Komiteti i Politikës Monetare të Bankës së Anglisë në datën 7 gusht bëri të ditur publikisht se synon ta mbajë nivelin aktual mjaft stimulues të politikës monetare derisa amullia ekonomike të ulet ndjeshëm me kushtin që ky veprim nuk do të sjellë rreziqe ndaj stabilitetit të çmimeve apo stabilitetit financiar. Në veçanti, Komiteti synon të mos e rrisë normën bazë të interesit nga niveli aktual prej 0.5%. Përtej këtyre orientimeve që publikojnë bankat qendrore për të ardhmen e politikës monetare, e cila ka si element shumë pozitiv garancinë që u japin tregjeve dhe publikut për të ardhmen, autorë të ndryshëm si Mishkin apo Goodhart shprehen kundër këtij publikimi për shkak se 26 Burimi: 27 Burimi: 47

48 mund të komplikohet si procesi i vendimmarrjes nga vendimmarrësit ashtu edhe komunikimi me publikun i cili mund të mos e kuptojë natyrën kushtëzuese të projeksioneve. Në praktikë, problemi kryesor është se komunikime të tilla mund të ngatërrohen me angazhimet e bankës qendrore dhe për më tepër siç shprehet Issing (2005) nëse zhvillimet e projektuara nuk materializohen, mospërputhja midis politikës aktuale dhe asaj të mëparshme me politikën e projektuar mund ta dëmtojë shumë besueshmërinë e bankës qendrore në publik. Modalitetet e komunikimit: Si duhet të komunikojnë bankat qendrore? Sipas Friedman dhe Laxton (2009) Thuaj çfarë bën dhe bëj çfarë thua (Saying what you do and doing what you say) është parimi bazë i komunikimit të një banke qendrore të besueshme dhe transparente. Megjithatë, duhet pasur parasysh se në treg nuk ekzistojnë receta të gatshme se si duhet të komunikojë një bankë qendrore. Në kuadër të një numri të madh instrumentesh komunikimi që ekzistojnë në ditët e sotme, një bankë qendrore zgjedh dhe përdor ato instrumente që i përshtaten më së miri nevojave të saj. Në këtë kuptim sic shprehet dhe Fuga (2014), komunikimi nuk mund të realizohet jashtë matricës kulturore të shoqërisë ndërsa shoqëria nuk është një substancë e ngurtë por tërësia e komunikimeve që ndodhin brenda saj. Autorë të ndryshëm (Blinder et al. 2001, 2008, Ehrmann dhe Fratzscher 2005, etj...) e përqendrojnë në tre drejtime kryesore modalitetin e komunikimit të bankës qendrore të tilla si: (i) ofrimi i një informacioni të detajuar mbi vendimet e marra gjatë mbledhjes së Komitetit të Politikës Monetare; (ii) ofrimi i informacionit për zhvillimet ekonomike të kaluara dhe të ardhshme si dhe një vlerësim për ndikimet e tyre në zhvillimet e ardhshme të politikës monetare; (iii) raportimet dhe komentet në organin legjislativ (parlamenti). 48

49 Autorë të shumtë por sidomos Blinder et al pranojnë se veprimet e një banke qendrore dhe komunikimi i saj vlerësohen nëpërmjet: 1. ndikimit në tregjet financiare; 2. parashikimit për vendimet e ardhshme të normës së interesit; 3. rolit në procesin e transmetimit të politikës monetare. Bankat qendrore synojnë të ndikojnë pritjet e agjentëve ekonomik çka sipas tyre do të sjelli ndryshime edhe në rezultatin ekonomik. Sipas Hayo dhe Neuenkirch (2014) një paraqitje e procesit të transmetimit të veprimeve dhe komunikimit të një banke qendrore jepet grafikisht në figurën si më poshtë. Veprimet dhe komunikimi i bankës qendrore Perceptimi nga tregjet financiare Rezultati Ekonomik Mbulimi mediatik Sipas kësaj paraqitje grafike mënyra se si veprimi dhe komunikimi i një banke qendrore perceptohen nga tregjet financiare janë një element thelbësor në këtë proces. Element tjetër mjaft i rëndësishëm i këtij procesi është dhe transmetuesi i veprimeve dhe komunikimit të bankës qendrore, dmth mbulimi mediatik që i bëhet asaj. Siç e kemi përmendur dhe më lart tek skema e komunikimit të politikës monetare të një banke qendrore, media me interesat e saj ndërhyn fuqishëm në transmetimin e mesazheve të ciltdo institucion. 49

50 Aktualiteti: Si i komunikojnë vendimet e politikës monetare disa prej bankave qendrore (Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë, Banka Kombëtare e Çekisë, Banka Kombëtare e Serbisë) Banka Qendrore Evropiane (BQE) E krijuar më 1 qershor 1998, ajo është një ndër bankat më të reja qendrore. Objektivi kryesor i saj është ruajtja e stabilitetit të çmimeve me një normë inflacioni nën por afër nivelit 2% në periudhë afatmesme. Organi vendimmarrës për politikën monetare është Këshilli Qeverisës 28 i cili përbëhet nga 6 anëtarët e Bordit Ekzekutiv dhe 19 Guvernatorët e bankave qendrore të vendeve që kanë adoptuar euron. Një nga detyrat kryesore të Këshillit, i cili zakonisht mblidhet 2 herë në muaj, është hartimi i politikës monetare për vendet e eurozonës që përfshin edhe vendimet për objektivat monetarë dhe normën bazë të interesit. Këshilli, çdo 6 javë, vlerëson zhvillimet ekonomike dhe monetare dhe merr vendimin përkatës për politikën monetare. Kalendari i plotë i mbledhjeve të Këshillit sipas tematikës gjendet i publikuar në faqen e internetit të BQE-së 29. Në ditën e mbledhjes kur merret vendimi, në orën 13:35 shpallet në faqen e internetit vetëm vendimi për normën e interesit ndërsa në orën 14:30, Presidenti i shoqëruar nga Zv.Presidenti del në konferencë për shtyp, e cila përmban dhe një sesion pyetje/përgjigje me gazetarët e pranishëm, duke dhënë shpjegimet përkatëse (konferenca mund të ndiqet drejtpërsëdrejti edhe në faqen e internetit). Ky format ndiqet gjithmonë, pavarësisht vendimit që merret per normën e interesit (rritet, ulet apo mbahet e pandryshuar). Deklarata e Presidentit të BQE-së ndjek rrjedhën si vijon: së pari, lexohet vendimi i marrë për politikën monetare, së dyti, bëhet një vlerësim me detaje duke filluar me analizën ekonomike, së treti, bëhet analiza monetare, së katërti, bëhet një konkluzion që konfirmon vendimin e marrë dhe thekson vendosmërinë për arritjen e objektivit të shpallur dhe së pesti jepen rekomandime për politikat fiskale dhe reformat që duhet të ndiqen në funksion të arritjes së objektivit dhe rritjes ekonomike. Pak orë pas konferencës publikohet transkripti i plotë në faqen e internetit. 28 Burimi: 29 Burimi: 50

51 Një nga risitë e fundit të BQE-së është se duke filluar nga janari ka nisur publikimin e minutave të mbledhjeve të Këshillit Qeverisës për politikën monetare, 4 javë pas zhvillimit të mbledhjes. Minutat e publikuara janë të organizuara në dy pjesë, pjesa e parë përmban informacion për zhvillimet financiare, ekonomike dhe monetare si dhe opsione të mundshme për politikën që duhet ndjekur ndërsa në pjesën e dytë përshkruhen diskutimet e Këshillit dhe vendimi i politikës monetare. Minutat nuk përmbajnë informacion për diskutimet dhe qëndrimin e votës individuale të anëtarëve. Një tjetër risi për vitin 2015 është dhe publikimi i Buletinit Ekonomik 2 javë pas çdo mbledhjeje të Këshillit me informacione të detajuara. BQE-ja është shumë e pranishme edhe në median sociale të tilla si twitter, google +, youtube, flickr, linkedin. Banka e Anglisë (BA) E themeluar në vitin , Banka e Anglisë njihet ndryshe edhe si Zonja e Vjetër e rrugës Threadneedle dhe është banka e dytë qendrore më e vjetër në botë. Objektivi 32 kryesor i politikës monetare është stabiliteti i çmimeve inflacion i ulët dhe në përputhje me këtë objektiv mbështet objektivat ekonomikë të qeverisë përfshi rritjen ekonomike dhe punësimin. E shprehur në terma sasiorë objektivi i inflacionit është 2% dhe është i përcaktuar nga qeveria. Organi vendimmarrës 33 për politikën monetare është Komiteti i Politikës Monetare i cili përbëhet nga 9 anëtarë. Vendimi i Komitetit bazohet mbi parimin 1 anëtar, 1 votë dhe nuk bazohet në konsensusin e opinioneve por pasqyron qëndrimin e secilit anëtar. Komiteti mblidhet çdo muaj për të vendosur mbi normën bazë të interesit në mbledhje dy ditore, ku gjatë ditës së parë anëtarët informohen për zhvillimet më të fundit ekonomike të vendit ndërsa ditën e dytë secili prej anëtarëve shfaq qëndrimin e tij me votë. Kalendari i plotë i mbledhjeve gjendet i publikuar në faqen e internetit. Vendimi i normës së interesit shpallet në orën të ditës së dytë të mbledhjes (që është dita e enjte) dhe nuk përmban informacion tjetër veç vendimit 34. Dy javë pas vendimit publikohen minutat e mbledhjes të cilat përmbajnë një informacion të plotë mbi diskutimet e zhvilluara, debatet, qëndrimet e secilit anëtar si dhe votën e tyre. 30 Burimi: 31 Burimi: 32 Burimi: 33 Burimi: 34 Burimi: 51

52 Minutat e publikuara janë të organizuara në dy pjesë, pjesa e parë përmban informacion për zhvillimet në tregjet financiare; ekonominë ndërkombëtare; paranë, kreditin, kërkesën dhe prodhimin; si dhe ofertën, kostot dhe çmimet ndërsa pjesa e dytë përmban informacion për vendimin. Ndryshe nga BQE-ja, Guvernatori i Bankës së Anglisë nuk del në konferencë për shtyp për të shpjeguar vendimin e marrë. Përveç minutave të mbledhjes, Banka e Anglisë publikon me frekuencë tremujore Raportin e Inflacionit në të cilin paraqitet një analizë e plotë e ekonomisë si dhe faktorët që ndikojnë vendimet e politikës monetare. Publikimi i Raportit të Inflacionit, shoqërohet me një konferencë për shtyp të Guvernatorit e cila përmban edhe një sesion pyetje / përgjigje me gazetarët (konferenca mund të ndiqet drejtpërsëdrejti edhe në faqen e internetit). Njëlloj si BQE-ja, edhe Banka e Anglisë është shumë e pranishme në median sociale të tilla si twitter, linkedin, youtube, facebook, periscope, flickr. Banka Kombëtare e Suedisë (BKS) E themeluar në vitin , Banka Kombëtare e Suedisë (BKS) është banka më e vjetër qendrore në botë. Objektivi i politikës monetare është ruajtja e stabilitetit të çmimeve, e shprehur në terma sasiorë do të thotë mbajtja e inflacionit rreth nivelit 2% në vit. Përtej objektivit kryesor, BKS-ja mbështet objektivat e politikës së përgjithshme ekonomike me qëllim sigurimin e një rritjeje të qëndrueshme ekonomike dhe niveli të lartë punësimi. Organi vendimmarrës për politikën monetare është Bordi Ekzekutiv i përbërë nga 6 anëtarë. Bordi Ekzekutiv zhvillon 6 mbledhje të përcaktuara në vit që i dedikohen vetëm politikës monetare, kalendari i të cilës gjendet i publikuar në faqen e internetit 36. Në dallim nga BQE-ja dhe Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë e publikon njoftimin për vendimin e marrë një ditë pas zhvillimit të mbledhjes 37, rreth orës në mëngjes. Njoftimi përmban shpjegimet dhe arsyet përkatëse për vendimin e marrë si dhe parashikimet e BKS-së në lidhje me zhvillimet e ardhshme në aktivitetin ekonomik të vendit dhe inflacion. Pas publikimit të vendimit, në orën 11.00, Guvernatori del në konferencë për shtyp, e cila përmban dhe një sesion pyetje/përgjigje me gazetarët e pranishëm, duke dhënë shpjegimet përkatëse (konferenca mund të ndiqet drejtpërsëdrejti edhe në faqen e internetit). 35 Burimi: Riksbank 36 Burimi: 37 Burimi: 52

53 Rreth 2 javë pas mbledhjes, BKS-ja publikon të plota minutat e mbledhjes duke dhënë me detaje arsyetimin për vendimin e marrë, duke i përmendur me emër anëtarët si dhe qëndrimin e mbajtur prej tyre me votë. Edhe në minutat e publikuara nga BKS-ja, vihet re një organizim me dy pjesë, pjesa e parë përmban informacion për zhvillimet ekonomiko financiare ndërsa pjesa e dytë shpreh vendimin. Dokumenti kryesor i politikës monetare quhet Raporti i Politikës Monetare 38 dhe publikohet 6 herë në vit (aq sa janë dhe mbledhjet e Bordit që i kushtohen posaçërisht politikës monetare), në ditën pas zhvillimit të mbledhjes ku merret vendimi për normën e interesit. Raporti përshkruan diskutimet e zhvilluara nga Bordi gjatë vendimmarrjes për politikën monetare dhe është i organizuar në 4 kapituj, kapitulli i parë paraqet konsideratat e politikës monetare (aktiviteti ekonomik, politika aktuale, rreziqet, etj..), kapitulli i dytë paraqet zhvillimet financiare, kapitulli i tretë paraqet me detaje situatën ekonomike (inflacioni, PBBja, tregu i punës, etj..) ndërsa kapitulli i katërt paraqet parashikimin ekonomik dhe parashikimin e inflacionit. Qëllimi kryesor i Raportit të Politikës Monetare është sigurimi jo vetëm i një baze arsyetimi për vendimet që merr Bordi për politikën monetare por edhe për ti bërë të ditur publikut dhe tregjeve financiare qëndrimet dhe vlerësimet e BKS-së për ekonominë. Media sociale të tilla si twitter, facebook, linkedin janë një armë e fortë e BKS-së në komunikimin me publikun. Banka Kombëtare e Çekisë (BKÇ) E themeluar në vitin , Banka Kombëtare e Çekisë (BKÇ) është një bankë qendrore me moshë relativisht të re. Objektivi 40 i politikës monetare është stabiliteti i çmimeve, e shprehur në terma sasiorë që prej janarit 2010 inflacion vjetor në nivelin 2% (me një tolerancë prej +/- 1%). Si çdo bankë qendrore, përtej objektivit kryesor, mbështet politikat ekonomike të qeverisë me qëllim sigurimin e rritjes së qëndrueshme ekonomike. Organi vendimmarrës për politikën monetare është Bordi i Bankës i përbërë nga 7 anëtarë. Që prej vitit 2008, BKÇ-ja i kushton 8 mbledhje 41 të posaçme në vit politikës monetare, 38 Burimi: 39 Burimi: 40 Burimi: 41 Burimi: 53

54 kalendari i të cilës gjendet i publikuar në faqen e internetit. Vendimi për politikën monetare publikohet gjithmonë në orën 13.00, në përfundim të mbledhjes dhe përmban vetëm vendimin e marrë ndërsa në orën Guvernatori del në konferencë për shtyp dhe jep deklaratën e Bordit për vendimin bashkë me arsyet që kanë diktuar në marrjen e vendimit dhe rreziqet që lidhen me parashikimin aktual të Bordit. Deklarata e Bordit publikohet menjëherë në faqen e internetit të Bankës ndërsa regjistrimet video dhe audio të konferencës publikohen në faqen e internetit rreth 1 orë pas përfundimit të konferencës. Minutat e mbledhjes së Bordit publikohen zakonisht 8 ditë pas zhvillimit të mbledhjes dhe pasqyrojnë diskutimet e anëtarëve të Bordit bashkë me qëndrimin e secilit anëtar të shprehur me votë. Si edhe në rastin e bankave të tjera, minutat janë të organizuara në dy pjesë, pjesa e parë përmban informacion për zhvillimet ekonomiko financiare ndërsa pjesa e dytë paraqet vendimin. Dokumenti kryesor i komunikimit të politikës monetare është Raporti i Inflacionit i cili publikohet me frekuencë tremujore që prej vitit Raporti është i organizuar në 3 pjesë, pjesa e parë paraqet një përmbledhje të zhvillimeve kryesore, pjesa e dytë paraqet parashikimet 42 për inflacionin për një periudhë të ardhshme prej muajsh ndërsa pjesa e tretë përshkruan dhe vlerëson zhvillimet ekonomike dhe monetare të tremujorit paraardhës. Edhe Banka Kombëtare e Çekisë është mjaft aktive në median sociale të tilla si twitter, youtube, facebook. Banka Kombëtare e Serbisë (BKSe) E themeluar në vitin , Banka Kombëtare e Serbisë ndonëse me një jetëgjatësi mbi 130 vjeçare ka pësuar ndryshime të shumta të cilat kanë pasqyruar ndryshimet politiko ekonomike të vendit, gjë që vihet re lehtësisht edhe në emërtimet që banka ka pasur ndër vite. Objektivi i politikës monetare të Bankës Kombëtare të Serbisë është arritja dhe ruajtja e stabilitetit të çmimeve, e shprehur në terma sasiorë, për periudhën , inflacion vjetor në nivelin 4% (me një tolerancë +/- 1.5%). Përjashto Bankën e Anglisë, në dallim nga bankat e tjera qendrore, objektivi i inflacionit vendoset në marrëveshje me qeverinë. 42 Burimi: 43 Burimi: 44 Burimi: 54

55 Organi vendimmarrës për politikën monetare është Bordi Ekzekutiv i përbërë nga 5 anëtarë. Bordi i kushton politikës monetare 12 mbledhje në vit që është e enjtja e parë e çdo muaji pas datës 5. Vendimi 45 i politikës monetare publikohet në orën në ditën e mbledhjes që merret vendimi bashkë me një njoftim të shkurtër për shtyp ku shpjegohen përmbledhtazi (në 3-4 paragrafë) arsyet kryesore të marrjes së vendimit. Në dallim nga bankat e tjera qendrore, Banka Kombëtare e Serbisë zhvillon konferencë për shtyp të Guvernatorit vetëm nëse ndryshon norma e interesit. Konferenca duhet të zhvillohet deri brenda 7 ditëve nga data e mbledhjes kur është marrë vendimi. Sikurse dhe bankat e tjera qendrore të rajonit tonë, Banka Kombëtare e Serbisë nuk i publikon minutat e mbledhjes. Në komunikimin e politikës monetare me tregjet dhe publikun, sikurse dhe bankat e tjera qendrore, Raporti i Inflacionit është dokumenti kryesor i prodhuar nga banka. Me një frekuencë tremujore, raporti përmban informacion mbi zhvillimet aktuale dhe të pritshme të inflacionit, analizë të zhvillimeve makroekonomike si dhe arsyet për vendimin e Bordit për normën e interesit. Raporti gjithashtu përmban edhe projeksionet e inflacionit për 8 tremujorët e ardhshëm. Banka Kombëtare e Serbisë nuk është e pranishme në rrjetet sociale. Pra nga sa më lart vërejmë se vendimi i politikës monetare për normën e interesit i komunikohet tregut dhe publikut nëpërmjet këtyre kanaleve kryesore: - njoftimi për shtyp; - konferencë për shtyp; - publikimi i transkriptit (zbardhjes) së konferencës; - transmetimi i konferencave për shtyp nëpërmjet hapësirës Web Tv në faqen përkatëse të internetit; - përgjigjeve të pyetjeve të gazetarëve gjatë konferencës për shtyp nga Guvernatori i Bankës; - publikimi i minutave të mbledhjeve të bordit drejtues etj... Në tabelat në vijim paraqitet një përmbledhje e përshkrimeve të mësipërme. 45 Burimi: df 55

56 Tabelë: Vendimmarrja e politikës monetare Banka Qendrore Vendimmarrja Banka Qendrore Evropiane (BQE) Banka e Anglisë (BA) Banka Kombëtare e Suedisë (BKS) Banka Kombëtare e Çekisë (BKÇ) Banka Kombëtare e Serbisë (BKSe) Këshilli Qeverisës i BQE-së mblidhet 2 herë në muaj: në takimin e parë Këshilli vlerëson zhvillimet e fundit monetare dhe ekonomike dhe merr vendimin mujor të politikës monetare, që do të thotë vendosjen e normës bazë të interesit për zonën e euros. Në mbledhjen e tij të dytë, Këshilli merr kryesisht vendime në lidhje me detyrat e tjera të BQE-së. Norma e interesit vendoset nga Komiteti i Politikës Monetare (MPC) të BA-së. MPC-ja mblidhet çdo muaj për të vendosur rreth normës së interesit 46. Takimi mujor zgjat dy ditë: ditën e parë prezantohen të dhënat më të fundit ekonomike; ndërsa ditën e dytë zhvillohet një përmbledhje e çështjeve dhe diskutimeve të bëra një ditë më parë dhe anëtarët shprehin secili mendimin e tyre lidhur me politikat që duhen ndërmarrë. Bordi Ekzekutiv i BKS-së mban gjashtë takime të planifikuara në vit ku diskutohet dhe merren vendime lidhur me politikën monetare në vend si dhe për ndryshimin e normës së interesit. Bordi i BKÇ-së mblidhet 8 herë në vit për të diskutuar mbi çështjet e politikës monetare, por kjo nuk përjashton mundësinë e mbledhjeve të jashtëzakonshme. Vendimet mbi politikën monetare merren nga Bordi Ekzekutiv i BKS-së çdo muaj. Mbledhjet për vendosjen e normës së interesit zhvillohen të enjten e parë të muajit pas datës Ditën e premten përpara se të zhvillohet mbledhja e MPC-së, mbi përcaktimin e normës së interesit, zhvillohet një takim gjysmë ditor me stafin e Bankës për mbledhjen e të gjithë informacionit ekonomik. 56

57 Tabelë: Komunikimi i politikës monetare Banka Qendrore Njoftim për shtyp Konference për shtyp Të tjera Banka Qendrore Evropiane (BQE) Prezanton vetëm vendimin e marrë në lidhje me normën e interesit në orën në faqen e internetit. Në orën 14.30, Presidenti dhe Zëvendëspresidenti zhvillojnë një konferencë për shtyp. Pas deklaratës përkatëse ata u përgjigjen pyetjeve të gazetarëve të Publikimi i transkriptit të pyetje-përgjigjeve të konferencës. pranishëm. Banka e Anglisë (BA) Vendimi lidhur me normën e interesit shpallet në orën 12 të mesditës në ditën e dytë të takimit të MPC. Konferenca për shtyp organizohet vetëm me rastin e prezantimit të Raportit tremujor të Inflacionit. Pas fjalës së Guvernatorit vijohet me Minutat e takimit të MPC publikohen dy javë më pas vendimit mbi normën e interesit. pyetjet e gazetarëve. Në orën 9.45, përpara se Njoftimi për shtyp lidhur Pas njoftimit vijohet me të zhvillohet konferenca me vendimet e marra nga konferencën për shtyp në për shtyp, organizohet Banka Kombëtare e Suedisë (BKS) Bordi Ekzekutiv publikohet një ditë pas zhvillimit të takimit orën Në mbyllje të konferencës procedohet me një hapësirë dedikuar një takim me stafin e bankës, ku prezantohen dhe shpjegohen vendimet (rreth orës 09.30). pyetjeve të gazetarëve. e marra mbi Politikën Monetare. 57

58 Banka Kombëtare e Çekisë (BKÇ) Vendimi i Bordit të Bankës, lidhur me normën e interesit, publikohet në faqen e internetit në përfundim të takimit, në orën Konferenca për shtyp e Guvernatorit mbahet në orën Fjalimi hyrës i Guvernatorit gjatë konferencës publikohet menjëherë pas saj, rreth orës Minutat e takimit të bordit të bankës dhe GRIP 47 (Graph of Risks to the Inflation Projection) publikohen 8 ditë më vonë. Banka Kombëtare e Serbisë (BKSe) Njoftimi për shtyp në lidhje me normën e interesit publikohet në faqen e internetit në orën Nëse niveli i normës së interesit është ndryshuar, Guvernatori do të mbajë një konferencë për shtyp 48 brenda shtatë ditëve nga Kalendari i takimeve të Bordit Ekzekutiv dhe kalendari i komunikimit me mediat, janë të publikuar në faqen e dita e mbledhjes. internetit. Tabelë: Komunikimi nëpërmjet teknologjive të reja në disa banka qendrore Banka Qendrore Banka Qendrore Evropiane (BQE) Banka e Anglisë Forma të tjera publikimi (Web Tv, transkript) Një transkriptim i pyetjeve dhe përgjigjeve gjatë konferencës, publikohet në faqen e internetit pak orë më vonë. Konferenca për shtyp bashkë me pyetje-përgjigjet publikohet në kanalin e BQE-së në YouTube. Konferenca publikohet në hapësirën Web Tv të faqes së internetit të Bankës. Gjithashtu publikohet dhe transkripti i plotë konferencës, fjala e Guvernatorit si dhe regjistrimi audio i konferencës. Konferenca për shtyp 47 GRIP është një nga pikat fillestare për formulimin e mendimeve për anëtarët e Bordit të Bankës mbi bilancin përfundimtar të riskut për parashikimin aktual dhe për vendimet mbi Politikën e tyre Monetare. Transkriptimet e hollësishme të të gjitha mbledhjeve të politikës monetare të Bordit të Bankës dhe inputet lidhur me vendimet (Raporti Situata e Zhvillimeve Ekonomike dhe Monetare dhe Rekomandimet e Politikës Monetare) botohen gjashtë vjet më vonë. 48 Pesë ditë para takimit të Bordit Ekzekutiv dhe përpara se të mbahet konferenca për shtyp e Guvernatorit, anëtarëve të Bordit nuk u lejohet të japin deklarata publike mbi çështje makroekonomike apo monetare. Nëse anëtarët e Bordit Ekzekutiv japin deklarata publike mbi çështjet makroekonomike dhe monetare gjatë periudhës të specifikuar më lart, ata duhet të theksojnë gjithashtu, se këto deklarata nuk janë të lidhura me vendimin rreth vendimit mbi normën bazë të interesit. 58

59 (BA) publikohet në kanalin e bankës në YouTube. Banka Kombëtare Suedisë (BKS) Banka Kombëtare Çekisë (BKÇ) Banka Kombëtare Serbisë (BKSe) e e e Faqja e internetit të bankës përmban edhe një hapësirë (chat), ku Guvernatori i përgjigjet disa pyetjeve të përzgjedhura më parë prej tij. Gjithashtu kjo faqe vë në dispozicion edhe një hapësirë video (Web Tv), ku mund të shihen konferencat për shtyp (vetëm në gjuhën suedeze). Konferenca për shtyp bashkë me pyetje-përgjigjet publikohet në kanalin e bankës në YouTube. Që nga muaji maj i vitit 2007 regjistrimet audio në fillim dhe më pas nga dhjetori i 2009 dhe ato video publikohen në website të bankës rreth një orë pas konferencës për shtyp. Konferenca për shtyp publikohet në kanalin e bankës në YouTube. Nuk gjendet informacion në faqen e internetit të BKSe. Media sociale Vitet e fundit përdorimi i medias sociale e ka ndryshuar rrënjësisht mënyrën se si njerëzit komunikojnë dhe ndajnë informacion, por jo vetëm pasi edhe organizatat janë bërë pjesë e kësaj rryme. Termi media sociale i referohet instrumentave online të komunikimit të cilat përdoren për të krijuar, ndarë dhe shkëmbyer informacion dhe ide. Mediat sociale janë një krijim, një ide moderne për të nxitur zhvillimin e marketingut. Ato janë mjete komunikimi për konsumatorët / organizatat për ndarjen e mesazheve, imazheve, audiove dhe videove me informacione (Kotler et al 2012). Mediat sociale po bëhen gjithnjë e më shumë një formë e avancuar e marrëdhënieve e cila lehtëson lidhjen e miliona njerëzve, institucioneve dhe bizneseve në mënyrë të shpejtë, të lehtë dhe ekonomike. Ato janë teknologji të ndërmjetësimeve kompjuterike që lejojnë krijimin dhe ndarjen e informacionit, ideve, interesave të karrierës dhe format e tjera të shprehjes nëpërmjet komuniteteve virtuale dhe rrjetet. Mediat sociale janë aplikacione interaktive të Web 2.0 bazuar në Internet. 59

60 Në fakt shumica e njerëzve e lidhin median sociale me facebook-un dhe twitter-in, megjithatë sipas Fischer dhe Reuber (2011) nuk ka ndonjë përcaktim përfundimtar për të klasifikuar median sociale, psh ata e klasifikojnë median sociale sipas tipit të aplikimit në (i) Rrjete sociale (facebook, youtube, flickr, etj...); (ii) Rrjete profesionale (linkedin, forume, blogje) dhe (iii) Mikroblogje (twitter) ndërsa sipas Kotler et al (2012) ka tre platforma për median sociale të tilla si: (i) komunitetet online dhe forumet; (ii) blogjet dhe (iii) rrjetet sociale. Sot bota e komunikimit është duke lëvizur në drejtimin dixhital dhe siç shprehet Weber (2009) ata që e kuptojnë këtë transformim do të komunikojnë në mënyrë më efektive se sa ata që nuk e kuptojnë. Është shumë e rëndësishme që ky fakt të kuptohet dhe të përdoret nga njësitë që mbulojnë komunikimin me publikun me qëllim zhvillimin e një komunikimi efektiv. Sot media sociale është bërë një armë shumë e fuqishme në transmetimin e mesazheve në duart e personave që mbulojnë marrëdhëniet me publikun. Në një studim të bërë nga ING, 81% e personave që punojnë në njësitë e marrëdhënieve me publikun u shprehën se nuk mund ta vazhdojnë dot punën pa praninë e medias sociale (Torossian 2015). Pavarësisht sa më lart, media sociale nuk duhet të bëhet kurrsesi burimi i vetëm i komunikimit marketing. Pothuajse të gjitha bizneset / organizatat e kanë një kanë llogari në platformat e sotme sociale, por jo të gjitha arrijnë të marrin maksimumin prej tyre. Nëse shfrytëzohen në mënyrën e duhur, platformat sociale mund të kthehen në një mjet të shkëlqyer marketingu, duke u përkthyer më pas në shitje dhe më tepër një imazh tërheqës për klientët. Jashtë këtyre zhvillimeve nuk mund të mbeteshin kurrsesi bankat qendrore të cilat kanë zgjedhur dhe përdorin në mënyrë mjaft aktive median sociale. Kështu facebook-u, twitter-i, youtube, flickr, linkedin, etj...përdoren gjerësisht nga bankat qendrore për të qënë sa më pranë publikut. Nëpërmjet twitter bankat qendrore ofrojnë lajme dhe informacione lidhur me aktivitetin e tyre (njoftime / deklarata për shtyp, publikime analizazh, raportesh, vrojtimesh, statistikash, etj...). Banka Qendrore Evropiane numëron 374,000 ndjekës në këtë rrjet ndërsa Banka e Anglisë numëron 206,000 ndjekës; nëpërmjet youtube pasqyrohet viedo nga aktivitetet e ndryshme si konferenca për shtyp, konferenca ndërkombëtare, filma edukativ, etj... Banka Qendrore Evropiane numëron 11,818 ndjekës dhe rreth 14 milion shikime ndërsa Banka e Anglisë numëron 7,236 ndjekës dhe rreth 1,5 milion shikime; ndërsa facebook-u i ndihmon lidhur me aktivitetet edukuese, Banka e Anglisë numëron 7,703 ndjekës në këtë rrjet. 60

61 Kapitulli 3. Banka e Shqipërisë dhe komunikimi i saj 3.1 Pak historik për bankën qendrore në Shqipëri 3.2 Banka e Shqipërisë sot: objektivi, vizioni, detyrat dhe organizimi 3.3 Strategjia e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë 3.4 Komunikimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë 3.5 Strategjia e rritjes së komunikimit të Bankës së Shqipërisë 3.1 Pak historik për bankën qendrore në Shqipëri Historiku i bankës qendrore në Shqipëri mund të përmblidhet në 4 faza kryesore si vijon: (i) faza e përpjekjes për krijimin e një banke qendrore (1913); (ii) themelimi i Bankës Kombëtare të Shqipërisë (1925); (iii) periudha nën diktaturë Banka e Shtetit Shqiptar ( ); (iv) bankë qendrore moderne Banka e Shqipërisë (1992 e në vijim). Le ti shohim shkurtimisht secilën fazë nëpër të cilën ka kaluar Banka e Shqipërisë. Ndonëse me një moshë relativisht të re, rreth 90 vjeçare, mendimet dhe idetë për krijimin e një Banke Kombëtare Shqiptare datojnë që në periudhën e Rilindjes Kombëtare pikërisht me patriotin Sami Frashëri. Në manifestin e tij politik dhe ideologjik Shqipëria ç ka qenë, ç është e ç do të bëhetë? botuar në vitin 1899, kohë në cilën Shqipëria gjendej nën pushtimin osman, ai thekson nevojën për ngritjen e një Banke Kombëtare ndërsa propozon edhe frangun shqiptar si njësi monetare. Do të duhej të kalonte edhe një dekadë deri në shpalljen e pavarësisë në 28 nëntor 1912 me qëllim që të nisnin përpjekje serioze dhe zyrtare për ngritjen e bankës kombëtare nga qeveria shqiptare e drejtuar nga Ismail Qemali. Pikërisht në 4 tetor 1913, qeveria e Ismail Qemalit nënshkroi me përfaqësuesit e Wienner Bank Verein dhe Banca Commerciale Italiana, 61

62 koncesionin e parë për krijimin e Bankës Kombëtare. Këtë ngjarje Kryeministri Ismail Qemali do ta cilësonte si fitoren e dytë pas lirisë. Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore dhe kthimi i Shqipërisë në një shesh beteje midis dy blloqeve, fuqive të Antantës dhe Bllokut Qendror, bënë që Banka Kombëtare të pushojë veprimtarinë e saj. Fundi i Luftës së Parë Botërore dhe njohja ndërkombëtarisht e Pavarësisë së Shqipërisë bënë që të nisin sërisht përpjekjet për krijimin e Bankës Kombëtare. Kështu, më 2 shtator 1925 u themelua Banka Kombëtare e Shqipërisë me qendër administrative Durrësin ndërsa Këshilli Administrativ e kishte qendrën në Romë. President i Këshillit Administrativ ishte italiani Mario Alberti që mund të cilësohet edhe si Guvernatori i parë i bankës qendrore në Shqipëri. Në shkurt të vitit 1926 u hodh për herë të parë në qarkullim monedha kombëtare e quajtur frangu ar. Banka Kombëtare nuk u përqendrua vetëm tek funksioni emetimit të monedhës por ushtroi veprimtari edhe në fushën e kreditimit deri në përfundim të Luftës së Dytë Botërore. Me çlirimin e Shqipërisë në nëntor 1944, qeveria e re nisi procesin e shtetëzimit, proces të cilit nuk i shpëtoi as Banka Kombëtare duke filluar që me ndërrimin e emrit në Banka e Shtetit Shqiptar. Në vend të frangut u caktua Lek-u si njësi monetare i cili vazhdon me këtë emërtim edhe në ditët e sotme. Deri në vitin 1990, Banka e Shtetit ishte totalisht në mbështetje të zhvillimit të ekonomisë socialiste dhe ushtroi veprimtarinë e saj kryesisht në fushën e emetimit të monedhës dhe të kreditimit. Ndryshimi i sistemit politik që ndodhi në Shqipëri në fillimin e viteve 90 solli ndryshime thelbësore edhe në sistemin ekonomik rrjedhimisht edhe në objektivat dhe organizimin Bankën e Shqipërisë. Tashmë Banka e Shqipërisë ushtron funksione të mirëfillta klasike të një banke qendrore me objektiv kryesor arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve (kontrolli i inflacionit). 3.2 Banka e Shqipërisë sot: objektivi, vizioni, detyrat dhe organizimi Ligji themeltar i vendit, pikërisht Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë 49, në nenin 161, pika 1 të saj përcakton shprehimisht:...banka Qendrore e shtetit është Banka e Shqipërisë. Ajo ka

63 të drejtën ekskluzive të nxjerrjes e të qarkullimit të monedhës shqiptare, të zbatimit të pavarur të politikës monetare dhe të mbajtjes e të administrimit të rezervave valutore të Republikës së Shqipërisë.... Ligji nr. 8269, datë , Për Bankën e Shqipërisë 50, i ndryshuar, përcakton organizimin dhe funksionimin e Bankës së Shqipërisë si banka qendrore e Republikës së Shqipërisë. Ky ligj gjithashtu sanksionon pavarësinë e Bankës së Shqipërisë dhe përcakton objektivat e saj. Është pikërisht neni 1, pika 3 e ligjit që përcakton se Banka e Shqipërisë është e pavarur nga çdo pushtet tjetër për realizimin e objektivit kryesor të veprimtarisë së saj, ndërsa të gjitha subjektet e tjera janë të detyruara ta respektojnë pavarësinë e saj. Banka e Shqipërisë është bankë me kapital tërësisht shtetëror dhe përgjigjet përpara Kuvendit të Shqipërisë duke raportuar periodikisht pranë tij. Në nenin 3, pika 1, ligji përcakton si objektiv të Bankës së Shqipërisë arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve (kontrollin e inflacionit). Megjithatë, përveç objektivit kryesor dhe në përputhje me të, Banka e Shqipërisë nxit dhe mbështet zhvillimin e regjimit dhe të sistemit të këmbimeve valutore, tregun e brendshëm financiar, sistemin e pagesave si dhe ndihmon në përmirësimit të kushteve monetare e kredituese, në mbështetje të stabilitetit dhe të zhvillimeve ekonomike të vendit. Vizioni i Bankës së Shqipërisë i shprehur nëpërmjet strategjisë 51 së saj afatmesme të zhvillimit është forcimi i mirëqeverisjes së institucionit nëpërmjet: (i) (ii) (iii) forcimit të pavarësisë në përmbushjen e misionit dhe objektivave ligjore; rritjes së llogaridhënies përpara Kuvendit të Shqipërisë dhe publikut të gjërë për përmbushjen e objektivit kryesor dhe objektivave të tjerë ligjorë; rritjes së transparencës mbi veprimtarinë e saj përmes një komunikimi të hapur dhe të qartë me publikun =0,28,0,0, _1.php 63

64 Të gjitha sa më lart kanë si synim rritjen e besueshmërisë së publikut tek institucioni i Bankës së Shqipërisë. Siç e kemi theksuar edhe në kapitullin 2, banka në vetvete është një institucion besimi dhe si e tillë të gjitha përpjekjet pëqendrohen në këtë drejtim. Nga ana tjetër, duke fituar besimin e publikut Banka e Shqipërisë synon të lehtësojë së tepërmi përcjelljen e vendimeve dhe sinjaleve të saj, rrjedhimisht edhe manaxhimin e pritjeve të inflacionit me qëllim arritjen e objektivit kryesor. Detyrat e Bankës së Shqipërisë, e cilësuar ndryshe edhe si autoriteti monetar e mbikëqyrës i vendit, të shprehura edhe në ligjin për Bankën e Shqipërisë mund të përmblidhen si vijon: (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) (vii) hartimi, miratimi dhe zbatimi i politikës monetare të Republikës së Shqipërisë; gëzon të drejtën ekskluzive të emetimit të kartmonedhës dhe monedhës kombëtare me kurs ligjor brenda territorit të Republikës së Shqipërisë; hartimi, miratimi dhe zbatimi i regjimit të këmbimit valutor; licencimi / revokimi / i bankave tregtare, mbikëqyrja e sistemit bankar me qëllim sigurimin e stabilitetit të sistemit bankar; mbajtja dhe administrimi i rezervave valutore të Republikës së Shqipërisë; vepron si bankier, këshilltar dhe agjent fiskal i Qeverisë së Republikës së Shqipërisë; nxit funksionimin normal të sistemit të pagesave. Të gjitha detyrat sa më lart janë në funksion të përmbushjes së objektivit kryesor, kontrollit të inflacionit. Neni 161, pika 2 e Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë përcakton se Banka e Shqipërisë drejtohjet nga një Këshill i cili kryesohet nga Guvernatori. Pra në këtë kuptim por siç dhe ligji për Bankën e Shqipërisë e ka përcaktuar, Këshilli Mbikëqyrës është organi më i lartë vendimmarrës dhe mbikëqyrës i politikave, i administrimit dhe i operacioneve të bankës. Përveç Këshillit Mbikëqyrës, veprimtaria e përditshme e Bankës së Shqipërisë organizohet dhe drejtohet nga Administratorët që janë Guvernatori dhe dy Zv. Guvernatorët si dhe personeli. Struktura organizative e Bankës së Shqipërisë përbëhet nga Këshilli Mbikëqyrës, Guvernatori, dy Zv. Guvernatorët, Inspektori i Përgjithshëm, 15 departamente dhe 5 degë 64

65 rajonale në 5 qytete të Shqipërisë (Shkodër, Elbasan, Lushnje, Korçë dhe Gjirokastër). Struktura 52 e plotë organizative e Bankës së Shqipërisë mund të konsultohet në shtojcën 2. Departamentet që përbëjnë dhe zemrën e Bankës së Shqipërisë janë Departamenti i Politikës Monetare që ka si qëllim mbështetjen e Këshillit Mbikëqyrës në hartimin, miratimin dhe zbatimin e politikës monetare; Departamenti i Operacioneve Monetare që ka si qëllim zbatimin e politikës monetare dhe administrimin e rezervës valutore; Departamenti i Mbikëqyrjes që ka si qëllim zbatimin dhe/ose zhvillimin e politikave dhe praktikave më të mira për licencimin, rregullimin dhe mbikëqyrjen e veprimtarisë bankare në Republikën e Shqipërisë me qëllim sigurimin e stabilitetit të të gjithë sistemit bankar dhe reduktimin e rrezikut të humbjes për depozituesit; Departamenti i Stabilitetit Financiar që ka si qëllim vlerësimin, monitorimin dhe identifikimin e veprimeve për trajtimin e rreziqeve të sistemit financiar, me fokus të veçantë rrezikun sistemik dhe sektorin bankar. Funksioni i komunikimit në Bankën e Shqipërisë, si edhe në disa banka qendrore evropiane si BQE-ja, Banka Kombëtare e Gjermanisë, Banka e Francës, etj... kryhet përmes Sektorit të Komunikimit, në varësi direkte të Guvernatorit. Sektori i Komunikimit të Bankës së Shqipërisë është njësi përbërëse e Kabinetit të Guvernatorit dhe ka si qëllim kryesor administrimin e procesit të komunikimit, hartimin e politikës së komunikimit të jashtëm dhe të brendshëm si dhe administrimin e faqes zyrtare të internetit dhe të intranetit. Të gjitha këto detyra janë në funksion të qëllimit të Kabinetit në këshillimin dhe mbështetjen e Guvernatorit në ushtrimin e funksioneve të tij si Kryetar i Këshillit Mbikëqyrës dhe Drejtor i Përgjithshëm Ekzekutiv i Bankës së Shqipërisë. 3.3 Strategjia e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë Përpara se të ndalemi tek strategjia e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë, le të shpjegojmë shkurtimisht se çfarë është politika monetare dhe rolin e saj në ekonominë e një vendi. Përgjithësisht me politikë monetare 53 kuptojmë veprimet e një banke qendrore në përcaktimin e masës dhe normës së rritjes së ofertës së parasë në treg çka sjell ndikimin e normës së interesit

66 Zakonisht, politika monetare shprehet nëpërmjet modifikimit të normës së interesit, shitjes dhe blerjes së bondeve të qeverisë si dhe ndryshimin e sasisë së parave që bankat janë të detyruara të mbajnë në rezervë. E shprehur me fjalë më të thjeshta, banka qendrore kontrollon sasinë e parasë në treg të cilën e tërheq kur ajo është me tepri në treg dhe e injekton kur ajo është e mangët. Me këto veprime banka qendrore ndihmon në arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit makroekonomik të një vendi i cili është një parakusht i domosdoshëm për të garantuar një rritje ekonomike të qëndrueshme dhe afatgjatë, aq shumë të dëshiruar nga popullata. Por çfarë do të thotë stabilitet makroekonomik? Stabilitet makroekonomik do të thotë një zhvillim i ekuilibruar i sektorëve të ekonomisë, luhatshmëri sa më e vogël e treguesve ekonomikë (rritja ekonomike, punësimi, inflacioni, etj...) si dhe zbutje e cikleve të biznesit. Arritja dhe ruajtja e stabilitetit makroekonomik realizohet nga bashkërendimi i politikës monetare dhe i politikës fiskale. Siç e theksuam edhe në seksionin më lart, Banka e Shqipërisë e njohur ndryshe si autoriteti monetar i vendit ka detyrën, përgjegjësinë dhe ekskluzivitetin që ja ngarkon kushtetuta e vendit dhe ligji për funksionimin e saj për të hartuar dhe zbatuar politikën monetare në Republikën e Shqipërisë, rrjedhimisht për të caktuar dhe objektivin e saj të shprehur në terma numerikë. Objektivi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë, arritja dhe ruajtja e stabilitetit të çmimeve (që praktikisht do të thotë arritja dhe mbajtja e inflacionit në nivele të ulta por pozitive), në terma numerikë është përcaktuar si kontroll i inflacionit në nivelin 3%. Ndryshe nga disa vite më parë kur objektivi prej 3% kishte një tolerancë ± 1% (pra synimi ishte kontrolli i inflacionit në intervalin 2-4%), sot objektivi numerik i inflacionit është një shifër e vetme. Banka e Shqipërisë sikurse dhe shumë banka të tjera qendrore (BQE-ja, Banka e Anglisë, etj...) ndjek rregjimin e shënjestrimit të inflacionit. Shënjestrim inflacioni, siç e kemi përmendur në kapitullin e dytë do të thotë shpallja / bërja publike e objektivit të normës së inflacionit dhe angazhimi për arritjen dhe ruajtjen e këtij objektivi. 66

67 Ky angazhim publik i Bankës së Shqipërisë gjendet lehtësisht në Dokumentin e Politikës Monetare 54 dhe Strategjinë Afatmesme të Zhvillimit të Bankës së Shqipërisë Sikurse e kemi përmendur edhe në kapitullin e dytë, çdo bankë qendrore pasi shpall objektivin e politikës monetare harton një strategji për zbatimin e saj. Siç e kemi theksuar, është shumë e rëndësishme që objektivi dhe strategjia e politikës monetare të qëndrojnë konstante në kohë me qëllim që tregu dhe publiku të mos marrin sinjale të luhatshme. Jo më kot prej shumë vitesh Banka e Shqipërisë e mësoi tregun dhe publikun me objektivin e saj të inflacionit prej 3% me një luhatje ± 1% rreth këtij objektivi për ta bërë sa më të lehtë kalimin në rregjimin e inflacionit të shënjestruar në objektivin 3% në vitin Strategjia e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë është një dokument publik i miratuar nga Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë, lehtësisht i aksesueshëm nga të gjithë të interesuarit në faqen e internetit të bankës, me emërtimin Dokumenti i Politikës Monetare. Sikurse e kemi përmendur edhe në kapitullin e dytë, publikimi i strategjisë së politikës monetare përmbush një detyrim të bankave qendrore për më shumë transparencë, përgjegjshmëri dhe llogaridhënie. Dokumenti në fjalë e njeh tregun dhe publikun me: (i) (ii) (iii) (iv) parimet që ndjek Banka e Shqipërisë në hartimin dhe zbatimin e politikës monetare; objektivin e detajuar të politikës monetare; kuadrin teorik dhe operacional të hartimit dhe zbatimit të politikës monetare; kanalet kryesore të komunikimit të politikës monetare. Vlen për tu theksuar se parimet që ndjek Banka e Shqipërisë në hartimin e strategjisë së politikës monetare janë në të njëjtën linjë me ato të Bankës Qendrore Evropiane. Kështu parimet kryesore të strategjisë së politikës monetare janë: (i) Garantimi i stabilietit të çmimeve; _7369_1.php 67

68 Mbi bazën e këtij parimi, strategjia e politikës monetare orientohet në përmbushjen e objektivit të ngarkuar nga ligji. Nëpërmjet zbatimit të këtij parimi Banka e Shqipërisë përmbush njëherëshi disa objektiva si rritja e përgjegjshmërisë, forcimi i besueshmërisë në treg dhe publik si dhe përmirëson efektivitetin e politikës monetare. (ii) Orientimi nga e ardhmja; Eksperienca botërore ka treguar se qeveritë zakonisht përqendrohen në arritjen e objektivave brenda mandatit 4 vjeçar të qeverisjes së një vendi ndërsa bankat qendrore janë të prirura të shohin më larg se ky mandat, kjo në funksion të garantimit të një rritje ekonomike të qëndrueshme dhe afatgjatë. Nga ana tjetër, vonesa në transmetimin e politikës monetare në treg nënkupton se banka qendrore duhet ta përcaktojë sot qëndrimin e politikës monetare me qëllim ruajtjen e stabilitetit të çmimeve në të ardhmen, pra në këtë kuptim politika monetare e Bankës së Shqipërise është e orientuar jo vetëm nga e ardhmja por është edhe largpamëse. (iii) Balancimi; Siç e theksuam më lart, stabilitet makroekonomik do të thotë një zhvillim i ekuilibruar i sektorëve të ekonomisë, luhatshmëri sa më e vogël e treguesve ekonomikë (rritja ekonomike, punësimi, inflacioni, etj...) si dhe zbutje e cikleve të biznesit. Në këtë kuptim Banka e Shqipërisë ndjek parimin për një politikë monetare të balancuar duke ndihmuar kështu në rritjen e mirëqënies së përgjithshme në ekonomi. (iv) Kujdesi; Mbi bazën e këtij parimi, Banka e Shqipërisë e harton politikën monetare mbi një gamë të gjërë supozimesh të pranueshme për shkak të veprimit të saj në prani të një pasigurie lidhur me zhvillimet e pritura në ekonomi. Duke ndjekur dhe zbatuar këtë parim Banka e Shqipërisë zvogëlon mundësinë e gabimeve të politikës së saj monetare. 68

69 (v) Transparenca Një politikë monetare transparente e rrit së tepërmi kuptueshmërinë dhe parashikueshmërinë e saj si dhe shmang surprizat për ekonominë dhe tregjet financiare. Duke pasur një politikë monetare transparente rritet përgjegjshmëria dhe përmirësohet efektiviteti i politikës monetare pasi agjentët ekonomikë mund ti optimizojnë sjelljet e tyre nëse e kuptojnë mirë atë se çfarë banka qendrore do të bëjë. Një shkallë e lartë transparence ndihmon që politika monetare të jetë sa më e besueshme dhe efektive. Thuaj çfarë bën dhe bëj çfarë thua (Saying what you do and doing what you say) është parimi bazë i komunikimit të një banke qendrore të besueshme dhe transparente. Një element tjetër shumë i rëndësishëm, pjesë përbërëse e strategjisë së politikës monetare janë dhe instrumentet monetare nëpërmjet të cilave Banka e Shqipërisë ndërhyn në treg. Instrumentet e politikës monetare shërbejnë për përmbushjen e objektivit operacional i cili është orientimi i normave afatshkurtra të interesit në tregun ndërbankar drejt nivelit të normës bazë të interesit të Bankës së Shqipërisë, si dhe minimizimi i luhatjeve të tyre. Instrumentet kryesore të politikës monetare përmblidhen si vijon: (i) Operacionet e tregut të hapur; Ky lloj operacioni shprehet me blerjen apo shitjen në treg të letrave me vlerë nga ana e Bankës së Shqipërisë dhe janë baza për transmetimin e politikës monetare në sistemin bankar. Qëllimi: administrimi afatshkurtër i likuiditetit të sistemit bankar për të stabilizuar normat e interesit të tregut. a. Operacionet kryesore të tregut i. Marrëveshjet e riblerjeve dhe marrëveshjet e anasjella të riblerjeve Në marrëveshjet e riblerjeve Banka e Shqipërisë i shet letra me vlerë bankave tregtare me qëllim zvogëlimin e përkohshëm të likuiditetit në sistemin bankar ndërsa në marrëveshjet e anasjella të riblerjeve Banka e Shqipërisë blen letra me vlerë nga bankat tregtare me qëllim rritjen e përkohshme të likuiditetit në sistemin bankar. 69

70 Letrat me vlerë janë të llojit bono thesari dhe obligacione të Qeverisë me maturim jo më shumë se 365 ditë. b. Operacione rregulluese i. Marrëveshjet e riblerjeve dhe marrëveshjet e anasjella të riblerjeve (në varësi të kohëzgjatjes) c. Operacione strukturore i. Transaksionet e shitblerjeve me të drejta të plota Ky lloj operacioni ka efekt të përhershëm në tregun e parasë si dhe është një transaksion i pakthyeshëm, në dallim nga operacionet kryesore të tregut që janë marrëveshje riblerjeje. (ii) Lehtësitë e përhershme Janë instrumente që përdoren vetëm nga bankat tregtare dhe janë ekskluzivitet i tyre me qëllim investimin e likuiditetit të tepërt apo huamarrjen e likuiditetit me afat një ditor. Lehtësitë e përhershme ndahen në: a. Depozita një ditore b. Kredia një ditore (iii) Rezerva e detyruar; Ky instrument ka për qëllim rregullimin e ofertës së parasë, gjendjen e likuiditetit në sistemin bankar dhe administrimin e normave të interesit. Aktualisht norma e rezervës së detyruar është në nivelin 10%. Të gjitha bankat tregtare që ushtrojnë veprimtari në Republikën e Shqipërisë janë subjekt i rezervës së detyruar. (iv) Instrumenta të tjera Në varësi të kushteve të tregut dhe për rrethana të veçanta mund të përdoren edhe instrumente të tjera që i shërbejnë përmbushjes së objektivit të politikës monetare. 70

71 3.4 Komunikimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë Ligji për Bankën e Shqipërisë, në nenin 2 i cakton Bankës së Shqipërisë detyrimin për raportimin në Kuvendin e Shqipërisë në intervale gjashtë mujore për çështjet e politikës monetare të tilla si: (i) vlerësim për arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve për periudhën gjashtë mujore, parashikimin për gjashtë mujorin e ardhshëm; (ii) vlerësimin e politikës monetare, të kreditit dhe këmbimeve valutore të zbatuara nga Banka e Shqipërisë si dhe parashikimin për gjashtë mujorin e ardhshëm; (iii) strategjinë e politikës monetare për dy vite të ardhshme ose për një periudhë kohe të caktuar prej vetë Bankës së Shqipërisë. Ligji gjithashtu në nenin 69 i ka caktuar Bankës së Shqipërisë detyrimin për: (i) (ii) (iii) Përgatitjen dhe paraqitjen e raportit të veprimtarisë dhe llogarive financiare të vitit në Kuvendin e Shqipërisë së bashku me opinionin e kontrollorëve të jashtëm lidhur me gjendjen financiare; Publikimin çdo tre muaj të një opinioni të detajuar mbi gjendjen e ekonomisë; Publikimin çdo gjashtë muaj të deklaratës së stabilitetit financiar e cila përmban informacion lidhur me ekzistencën e kërcënimeve mbi stabilitetin e sistemit financiar të vendit, natyrën dhe llojin e kërcënimit si dhe nëse gjykohet e domosdoshme përmirësimi i akteve ligjore dhe nën ligjore në fuqi ose ndonjë iniciativë tjetër ligjvënëse. Pra siç shihet Banka e Shqipërisë është ligjërisht e detyruar të komunikojë dhe japë llogari pranë Kuvendit të Shqipërisë. Megjithatë, përveç këtyre përcaktimeve ligjore, Banka e Shqipërisë ka një angazhim publik të shprehur nëpërmjet Strategjisë Afatmesme të Zhvillimit për rritjen e llogaridhënies dhe të transparencës jo vetëm përpara Kuvendit por edhe publikut të gjerë. Megjithatë duhet theksuar fakti se Banka e Shqipërisë gëzon një nivel të kënaqshëm transparence (Note 2005) e vlerësuar kjo në 5 llojet e transparencës të identifikuara nga Eijffinger dhe Geraats (2003) si transparenca politike (e objektivit), transparenca e të dhënave dhe modeleve, transparenca proceduriale, transparenca e veprimeve dhe transparenca operacionale (shih tabelën në shtojcë). 71

72 Por si realizohet praktikisht komunikimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë? Praktikisht, komunikimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë është lehtësisht i aksesueshëm nga publiku në faqen zyrtare të internetit të Bankës së Shqipërisë në rubrikën politika monetare (shih shtojcën 2), realizohet nëpërmjet këtyre dokumenteve: (i) Dokumenti i Politikës Monetare Siç e kemi përmendur dhe më lart është dokumenti kryesor i politikës monetare, është strategjia për hartimin dhe zbatimin e politikës monetare. (ii) Raporti tremujor i politikës monetare Nga vetë emërtimi kuptohet që është një botim tremujor dhe është instrumenti kryesor i komunikimit të politikës monetare dhe në banka të ndryshme qendrore mund të gjendet edhe me emërtimin raporti i inflacionit (shih seksionin në kapitullin 2). Raporti nis me fjalën e Guvernatorit e cila është një përmbledhje e raportit dhe është i organizuar në 4 kapituj si vijon: stabiliteti i çmimeve dhe politika monetare e Bankës së Shqipërisë; ambienti i jashtëm i ekonomisë (analizon shkurtimisht zhvillimet në ekonominë botërore, tregjet financiare, etj...); tregjet financiare dhe zhvillimet monetare; inflacioni dhe rritja ekonomike. Në faqen zyrtare të internetit 56 të Bankës së Shqipërisë gjendet i plotë kalendari i datave kur raporti miratohet nga Këshilli Mbikëqyrës si dhe i datave kur raporti bëhet i aksesueshëm për publikun në faqen e internetit. (iii) Analizat, vrojtimet dhe studimet periodike

73 Janë lehtësisht të aksesueshme në faqen zyrtare të internetit dhe kanë si qëllim të plotësojnë dhe ofrojnë një informacion më të zgjeruar për zhvillimet ekonomiko financiare në vend. Në mënyrë periodike Banka e Shqipërisë zhvillon dhe 3 lloj vrojtimesh (vrojtimi i bizneseve dhe konsumatorëve, vrojtimi i aktivitetit kreditues dhe vrojtimi i pritjes së ekspertëve) që i shërbejnë për vlerësime të ndryshme në procesin e vendimmarrjes. (iv) Raportimi në Kuvendin e Shqipërisë Siç e përmendëm dhe më lart, në bazë të ligjit, Banka e Shqipërisë raporton në intervale gjashtë mujore pranë Kuvendit të Shqipërisë për çështjet e politikës monetare. (v) Publikimi në faqen zyrtare të internetit të vendimeve të Këshillit Mbikëqyrës lidhur me politikën monetare, e njohur ndryshe si vendimi për normën e interesit, brenda ditës kur merret vendimi Në përfundim të çdo mbledhjeje të Këshillit Mbikëqyrës që i kushtohet politikës monetare, në faqen zyrtare të internetit, Banka e Shqipërisë publikon vendimin për normën e interesit. Kalendari i mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës është publik 57, lehtësisht i aksesueshëm dhe përmban tematikat kryesore që pritet të shqyrtohen nga Këshilli gjatë vitit. (vi) Publikimi në faqen zyrtare të internetit të argumentave lidhur me vendimin e Këshillit Mbikëqyrës për politikën monetare Në përfundim të çdo mbledhjeje të Këshillit Mbikëqyrës që i kushtohet politikës monetare, në faqen zyrtare të internetit, Banka e Shqipërisë përveç publikimit të vendimit për normën e interesit publikon dhe argumentat 58 në të cilat bazohet vendimi

74 (vii) Konferenca të rregullta për shtyp të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë pas çdo mbledhje të Këshillit Mbikëqyrës që i kushtohet politikës monetare gjatë të cilës komunikohet dhe shpjegohet vendimi i politikës monetare 8 herë në vit, aq sa janë dhe mbledhjet e Këshillit Mbikëqyrës që i kushtohen politikës monetare, Guvernatori i Bankës së Shqipërisë në përfundim të çdo mbledhjeje del në konferencë për shtyp në orën dhe informon tregun dhe publikun lidhur me vendimin e politikës monetare (vendimi për normën e interesit) si dhe shpjegon arsyet për vendimin e marrë. Konferencat për shtyp ndiqen nga e gjithë media e interesuar dhe shoqërohet me një sesion pyetje / përgjigje me gazetarët e pranishëm. Falë zhvillimeve teknologjike, konferencat për shtyp mund të ndiqen drejtpërsëdrejti sidomos në televizonet informative të tilla si News 24, ABC, Ora News, Top News dhe Scan. Fjala e Guvernatorit së bashku me transkriptin e sesionit të pyetjeve / përgjigje publikohen në faqen zyrtare të internetit në po të njëjtën ditë me konferencën. Pavarësisht përdorimit të gjithë këtij arsenali mjetesh komunikimi për politikën monetare, edhe në Bankën e Shqipërisë sikurse dhe në bankat e tjera qendrore të rajonit tonë, vihet re lehtësisht mungesa e dy elementëve për të qenë në të njëjtin stad me bankat qendrore të vendeve më të zhvilluara, siç janë: (i) Mos publikimi i minutave të mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës; Në fakt publikimi i minutave të mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës ndalohet nga ligji për Bankën e Shqipërisë, pikërisht nga neni 50, pika 1, cit: Procedurat dhe rezultatet e mbledhjes së Këshillit Mbikëqyrës janë konfidenciale. Megjithatë ligji i ka lënë hapësirë dhe mundësi Këshillit Mbikëqyrës që të vendosë për të bërë të njohura publikisht një pjesë ose të gjitha vendimet e tij. Një hap pozitiv në këtë drejtim, do ta rendiste Bankën e Shqipërisë krah bankave qendrore të vendeve më të zhvilluara. Gjithsesi duhet pranuar fakti se një ndalim i tillë është bërë me qëllimin e parandalimit të ndikimit mbi anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës gjatë procesit të vendimmarrjes. Situata të ndryshme në vend, përfshi 74

75 këtu ngjarjen e vitit 2014 të ndodhur në Bankën e Shqipërisë, në një formë ose në një tjetër kanë treguar ndikimin mbi institucionet. (ii) Mos përdorimi i rrjeteve sociale; Rrjetet sociale vitet e fundit janë kthyer në një nga kanalet kryesore të komunikimit jo vetëm për bankat qendrore por edhe për të gjitha institucionet në përgjithësi. Prania e Bankës së Shqipërisë vetëm në rrjetin social facebook, që në fakt i dedikohet më shumë aktiviteteve edukuese dhe Muzeut të Bankës së Shqipërisë është shumë pak për një bankë qendrore që kërkon të jetë sa më pranë publikut (i referohemi këtu angazhimit të shprehur në strategjinë e zhvillimit). 3.5 Strategjia e rritjes së komunikimit të Bankës së Shqipërisë Marrëdhënia midis një banke qendrore dhe një publiku të vëmendshëm mund të mendohet analoge me marrëdhëninen e një çifti të martuar. Komunikimi i mirë është çelësi nëse marrëdhënia do të mund të përballojë tatëpjetat e jetës së përditshme. Familjariteti e redukton nevojën për një komunikim shumë të hapur. Por me kalimin e kohës, me ndryshimin e kushteve dhe të nevojave, mirëkuptimi i mëparshëm nuk mund të merret i mirëqenë. Normalisht, pritet që lidhja të jetë afatgjatë dhe mosmarrëveshjet ditore të mos rrezikojnë këtë lidhje, por ato mund ta bëjnë atë më pak të këndshme ose më pak të dobishme A. Posen, 2002, faqe 3. Nga sa më lart mund të konkludojmë se çështja e komunikimit në bankat qendrore është e lidhur ngushtë me objektivin e bankës qendrore. Sa më kompleks të jetë objektivi i saj aq më i rëndësishëm dhe në të njëjtën kohë aq më i vështirë është komunikimi. Sikurse e kemi përemendur edhe më lart, objektivi themelor i Bankës së Shqipërisë, përcaktuar edhe me ligj, është arritja dhe ruajtja e stabilitetit të çmimeve. Në pamje të parë, objektivi themelor nuk është kompleks, por në mënyrën se si arrihet ky objektiv, publiku mund të gjendet i paqartë. Kjo paqartësi mund të rezultojë në një feedback jo të dëshiruar, që nuk ndihmon ose, në rastin më të keq, ndikon negativisht punën e bankës qendrore. Një komunikim i qartë dhe transparent i objektivit themelor luan një rol të rëndësishëm në efektivitetin e punës së bankës qendrore. 75

76 Historik i shkurtër i strategjisë së komunikimit të Bankës së Shqipërisë Mënyra e komunikimit të Bankës së Shqipërisë me publikun e jashtëm ka ndryshuar së tepërmi gjatë viteve të fundit. Si shumë banka qendrore të tjera nëpër botë, ajo ka ndryshuar nga një institucion i cili i mbante sekret vendimet e tij, në një institucion i cili është i bindur rreth parimit të transparencës përsa i përket qëllimeve dhe veprimeve të tij. Fillimet e publikimit të materialeve të Bankës së Shqipërisë datojnë në qershor të vitit 1998 me Buletinin Ekonomik. Përgjatë viteve, publikimet janë shtuar së tepërmi dhe janë lehtësisht të aksesueshme në faqen e internetit. Ndryshimi në përqasjen e komunikimit është shoqëruar nga ndryshime të shumta edhe në përdorimin e teknologjisë në shërbim të aktivitetit të Bankës së Shqipërisë. Kjo ka ardhur si rezultat i ndryshimeve teknologjike dhe i rritjes së cilësisë së kapitalit mendor. Si ndihmesë në rritjen e transparencës dhe komunikimit me publikun e jashtëm veçohet krijimi i faqes së internetit, e cila për herë të parë ka filluar të operojë në vitin Vazhdimisht kjo faqe është përmirësuar duke arritur në një variant të ri të saj, në mars të vitit 2004 dhe më tej varianti akual i shtatorit Pjesë e komunikimit me publikun kanë qenë dhe detyrimet me ligj për daljet e Guvernatorit në Parlament, konferencat e shtypit, takimet e Guvernatorit në nivel kombëtar e ndërkombëtar si me akademikë ashtu dhe me përfaqësues të biznesit. Kanalet e komunikimit të Bankës së Shqipërisë Kanalet kryesore të komunikimit të Bankës së Shqipërisë me publikun renditen si vijon: (i) Faqja zyrtare e internetit E përbërë nga 11 rubrika, e aksesueshme edhe në gjuhën angleze, e ndërtuar sipas parimit user friendly, faqja e internetit të BSH-së përmban një informacion të detajuar lidhur me aktivitetin dhe veprimtarinë e përditshme të BSH-së. Ndër të tjera, shërben dhe si një burim statistikor shumë i rëndësishëm. (ii) Konferencat për shtyp; Siç e kemi përmendur, gjatë një viti zhvillohen rregullisht 8 konferenca për shtyp të Guvernatorit lidhur me vendimmarrjen e politikës monetare të Këshillit Mbikëqyrës. 76

77 (iii) Njoftime / deklarata për shtyp; E gjithë veprimtaria e Bankës së Shqipërisë pasqyrohet në njoftimet dhe deklaratat për shtyp, ofrohen edhe në gjuhën angleze. Rubrika e shtypit ofron edhe në sistemin RSS. (iv) Takimet me grupet e interesit; Takimet me aktorët e tregut financiar, komunitetin e biznesit, akademikët, etj...përbëjnë një kanal të rëndësishëm komunikimi. (v) Paraqitjet në Kuvendin e Shqipërisë; Minimalisht Guvernatori i Bankës së Shqipërisë paraqitet dy herë në vit në Kuvendin e Shqipërisë, më konkretisht në Komisionin për Ekonominë dhe Financat për prezantimin e Raportit Vjetor të Bankës së Shqipërisë (zakonisht në muajin prill) si dhe për paraqitjen e opinionit të Bankës së Shqipërisë lidhur me projekt buxhetin e shtetit (zakonisht në muajin nëntor ose dhjetor). (vi) Edukimi i publikut; Ndonëse jo një detyrim ligjor, Banka e Shqipërisë i ka kushtuar një vëmëndje shumë të rëndësishme edukimit të publikut e materializuar kjo nëpërmjet: (i) publikimeve dhe filmave edukativë; (ii) aplikacioneve të ndryshme, të përdorshme edhe në smartphone, prania në rrjetin social facebook; (iii) programeve për edukimin financiar (të hartuara dhe detajuara sipas grupeve për nxënës, gjimnazistë, studentë, mësues, gazetarë. Veçojmë projektet: java botërore e parasë, banka qendrore në jetën e përditshme, leksione, trajnime, teksti Financat Personale në Duart Tuaja i integruar në kurrikulën mësimore për nxënësit e gjimnazit, paketa mësimore 1,2,3...derrkuci Çufo mëson të kursejë e hartuar për nxënësit e klasave I, II dhe III të shkollave 9-vjeçare, etj...); (iv) fjalorth dhe instrumenta llogaritëse; (v) muzeu i Bankës së Shqipërisë, i konceptuar në dy mjedise kushtuar numizmatikës dhe edukimit, përbën një risi shumë të 77

78 rëndësishme që prej tetorit të vitit 2015 në gamën e elementëve të komunikimit të BSH-së me publikun. Megjithatë, mungesa e një strategjie kombëtare për edukimin e publikut në fushën financiare e ka kufizuar edukimin vetëm tek nismat e Bankës së Shqipërisë ndonëse nuk kanë munguar përpjekjet për hartimin e një strategjie të tillë. (vii) Botimet; Botimet e Bankës së Shqipërisë të cilat për nga periodiciteti i publikimit ndahen në botime periodike dhe jo periodike ofrojnë një informacion të plotë e të përditësuar për zhvillimet ekonomike në Shqipëri dhe më gjerë. Në botimet periodike përfshihen: Raporti Vjetor, Raporti i Politikës Monetare, Raporti i Stabilitetit Financiar, Raporti Vjetor i Mbikëqyrjes, Buletini Zyrtar, Revista Ekonomike, Të reja shkencore në BSH, Raporti Mujor Statistikor, Analiza vrojtimi. Në botimet jo periodike përfshihen: Botimet e Konferencave Ndërkombëtare të organizuara nga BSH; Materiale Diskutimi; Kolana Juridike dhe Rregullative; Vrojtime; Botime Edukative. Botimet e Bankës së Shqipërisë mund të sigurohen nëpërmjet 3 mënyrave si: (i) shkarkimi direkt nga faqja e internetit; (ii) rregjistrimi on line (botimi dërgohet në formë elektronike automatikisht në momentin e publikimit në faqen e internetit në adresën e të personit të interesuar); (iii) nëpërmjet rregjistrimit në listën e shpërndarjes postare. Botimet e Bankës së Shqipërisë i ofrohen falas publikut. Propozime për rritjen e strategjisë së komunikimit të Bankës së Shqipërisë për çdo grup interesi Përpara se të shprehim disa propozime për rritjen e strategjisë së komunikimit të BSH-së për çdo grup interesi duhet theksuar fakti se një strategji komunikimi duhet të mbështetet në katër shtylla kryesore të tilla si: (i) (ii) (iii) Transparenca Besueshmëria Përgjegjshmëria 78

79 (iv) Efektiviteti Në mbështetje të këtij kuadri duhen ndjekur edhe parimet e mëposhtme të tilla si: (i) (ii) (iii) (iv) (v) Qartësi dhe thjeshtësi; Vërtetësi dhe mbështetja në fakte; Kompetente dhe gjithpërfshirëse; Në kohë; Lehtësisht e aksesueshme Paraqitja grafike e mëposhtme na njeh me grupet kryesore të interesit ose shprehur ndryshe me publikun e një banke qendrore. Parlamenti Media Publiku Sindikatat Banka Qendrore Tregu financiar Qeveria Akademikë / Ekspertë Biznesi Analistë Media: Një nga grupet më të rëndësishme në procesin e komunikimit për çdo bankë qendrore është media. Aktualisht Banka e Shqipërisë organizon periodikisht takime off the records me gazetarët e ekonomisë që mbulojnë aktivitetet e Bankës së Shqipërisë për raportet tremujore të politikës monetare, stabilitetit financiar, etj... 79

80 Pas miratimit të raporteve nga Këshilli Mbikëqyrës dhe përpara publikimit në faqen e internetit, organizohen takime off the records në ambientet e Bankës së Shqipërisë me gazetarët e ekonomisë të cilëve iu prezantohen të përmbledhura çështjet kryesore të raporteve nga përfaqësues të Bankës së Shqipërisë. Takimet zhvillohen në formë interaktive me pyetje përgjigje dhe kanë si qëllim orientimin e medias në përcjelljen e mesazheve të duhura tek publiku. Gjithsesi përveç kësaj forme bashkëpunimi, Banka e Shqipërisë mund të organizojë edhe seminare të ndryshme me pjesëtarë të medias. Gjatë këtyre seminareve, mund të trajtohen tema të rëndësishme në interes të Bankës dhe të publikut. Është shumë e rëndësishme mbajtja e kontakteve të drejtpërdrejta dhe personale me gazetarë dhe botues, organizimi i takimeve joformale, mëngjese pune, biseda spontane lidhur me probleme të mprehta të ekonomisë në një moment të caktuar. Nëpërmjet këtyre formave të bashkëpunimit duhet të synohet krijimi i një opinioni për Bankën e Shqipërisë në mënyrë të tërthortë dhe jo imponuese. Një kujdes i veçantë i duhet kushtuar medias sociale dhe pranisë në të. Aktualisht Banka e Shqipërisë është e pranishme vetëm në rrjetin social facebook me mbi 5,000 ndjekës dhe që i kushtohet kryesisht aktivitetit edukues dhe Muzeut. Evoluimi i teknologjisë së informacionit është një mundësi që duhet shfrytëzuar maksimalisht nga Banka e Shqipërisë. Studime të ndryshme kanë treguar se media sociale është një mjet i fuqishëm për arritjen e audiencës së synuar si dhe një kanal mjaft i mirë për shumfishimin e mesazheve. Publiku në përgjithësi: Ky është një segment i publikut të Bankës së Shqipërisë, komunikimi me të cilin është paksa më i vështirë krahasuar me segmentet e tjera të publikut. Kjo vështirësi vjen si pasojë e disa pengesave si mosha, afërsia me bankën, formimi i këtij publiku, interesat e ndryshme që ai ka etj.. Disa forma që mund të ndjekë Banka e Shqipërisë për të vendosur ura komunikimi me publikun e saj janë: - Organizimi i leksioneve të hapura për publikun nga ekspertë të Bankës së Shqipërisë. Tema e leksioneve mund të njoftohet në shtyp ose në media elektronike. 80

81 - Organizimi i një serie leksionesh televizive me tema të ndryshme, që në një moment të caktuar janë atraktive për publikun në tërësi. - Shtrirja e aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë edhe nëpër rrethet ku ajo ka degët e saj. - Bashkëveprimi me një stacion televiziv me numër të konsiderueshëm shikuesish për realizimin e një emisioni periodik. - Krijimi dhe kujdesi për një koleksion të pikturave apo veprave të artit. - Krijimi i Sallonit të bankës pranë librarive më të njohura në qytet (publikimet falas). - Ideimi, publikimi dhe shpërndarja e publikimeve jashtë vendit për emigrantët shqiptarë. Ambasadat tona jashtë vendit mund te bashkëpunojnë për të vendosur lidhje me komunitetin shqiptar jashtë vendit. Punësim i organizuar (sindikatat): Deri më sot ky ka qenë një segment i publikut të cilit nuk i është kushtuar shumë vëmendje. Megjithatë, duke ndjerë nevojën dhe në të njëjtën kohë duke ndjekur shembullin e bankave qendrore të vendeve të zhvilluara, Banka e Shqipërisë duhet të vendosë të mbajë kontakte të rregullta dhe të organizojë takime një herë në vit dhe në qoftë se lind nevoja edhe më shpesh. Universitete: Pranimi i studentëve për praktika mësimore në Bankën e Shqipërisë, është tashmë një praktikë e cila duhet zhvilluar më tej dhe përdorur më mirë. Ndërkohë që studentët më të mirë mund të aktivizohen edhe në studime e tema të përbashkëta. Praktika e Çmimit të Guvernatorit për Diplomën më të Mirë, e ofruar për temat e diplomave të studentëve që diplomohen në nivel bachelor, master apo doktoraturë, është e konsoliduar tashmë dhe duhet zhvilluar më tej me aktivizimin e tyre në projekte të ndryshme. Banka e Shqipërisë mund të 81

82 organizojë prezantime sipas kërkesave të studentëve ose grupeve të profesorëve të Fakultetit të Ekonomisë. Këto prezantime duhet të përqendrohen rreth rolit të Bankës së Shqipërisë dhe gjendjes ekonomike aktuale. Një tjetër mënyrë e mirë për të sqaruar rolin dhe funksionet e Bankës së Shqipërisë mund të bëhet nëpërmjet një lojë të instaluar në faqen e bankës. Vizitorët mund të vendosin veten e tyre në pozitat e një guvernatori të një banke qendrore dhe të përjetojnë detyrat dhe përgjegjësitë e shumta që mban ky pozicion. Parlamenti: Siç e kemi përmendur, Guvernatori i Bankës së Shqipërisë paraqitet dy herë në vit Parlament ndërkohë që Banka e Shqipërisë dorëzon pranë Parlamentit deklarata periodike për politikën monetare. Gjithsesi Parlamenti mbetet një aktor i rëndësishëm dhe komunikimi nuk duhet të mbetet vetëm brenda kornizës ligjore por periodikisht duhen organizuar takime pune, lobime, etj... Është e rëndësishme zhvillimi i funksionit të komunikimit politik. Qeveria: Komunikimi i Bankës së Shqipërisë me Qeverinë realizohet kryesisht nëpërmjet Ministrisë së Financave, marrëveshjeve që të dy institucionet kanë apo grupet e përbashkëta të punës që drejtojnë. Tregu financiar dhe sektori i biznesit: Banka e Shqipërisë mban gjithmonë kontakte dhe organizon takime, forume, konferenca të ndryshme, etj...me pjesëmarrjen e aktorëve të tregut financiar dhe komunitetit të biznesit. Është shumë e rëndësishme sensibilizimi i këtij grup publiku pasi rritja e shkallës së të kuptuarit praktikave të BSH nga ky grup, i shërben interesave të tyre ekonomike dhe nxit shëndoshjen e aktiviteteve të tyre. Ndërkohë, rritja e të kuptuarit të plotë, nga ana e tyre, e përfitimit të dyanshëm nga vendosja e një marrëdhënieje serioze me Bankën e Shqipërisë, duhet të përbëjë një nga synimet kryesore të komunikimit. 82

83 Analistët / Opinionistët: Përsa i përket këtij segmenti të publikut, Banka e Shqipërisë mund të organizojë me një periodicitet të caktuar, takime mes specialistëve të Bankës dhe grupe të ndryshme analistësh / opinionistësh. Është shumë e rëndësishme krijimi i marrëdhënieve të mira me këtë grup i cili me komentet / shkrimet / analizat e tij ndikon në opinionin publik. 83

84 Kapitulli 4: Metodologjia 4.1 Qëllimi dhe metodologjia e përdorur 4.2 Strukturimi i pyetësorit 4.3 Testimi 4.4 Vendi dhe shtrirja në kohë 4.5 Përshkrimi i kampionit përfaqësues 4.6 Mbledhja e të dhënave 4.7 Analiza e teorive statistikore në ndihmë të përpunimit të të dhënave të studimit 4.1 Qëllimi dhe metodologjia e përdorur Një nga qëllimet kryesore të metodologjisë është kuptimi i thelbit të njohurive shkencore dhe vendosja e parimeve themelore në përvetësimin dhe shqyrtimin kritik të tyre. Duhet pasur parasysh se nuk ka ndonjë metodë kërkimi që mund të konsiderohet si më e mira pasi secila prej tyre shoqërohet me avantazhet dhe disavantazhet e veta, ndaj zgjedhja e saj bëhet duke u mbështetur në disa kritere. Kriteret më të përdorshme për të krahasuar metodat e kërkimit përqendrohen në elementë të tillë si kontrolli mbi variablat, përgjithësimi i të dhënave, vlefshmëria e matjes, shpejtësia dhe lehtësia për përdorimin e metodës (Khandwalla 1976). Ky punim është realizuar duke u përqendruar dhe hulumtuar në studimet, punimet, artikujt dhe literaturën shkencore më të fundit që lidhet me komunikimin e bankave qendrore. Përshtatja me aktualitetin shqiptar, pra me komunikimin e Bankës së Shqipërisë, është realizuar përmes vrojtimit dhe pyetësorëve në terren për të nxjerrë konkluzionet përkatëse, pra është realizuar analizimi i qasjes empirike me teoriken si edhe me gjetjet e këtij studimi në terren. Mundësia për të përgjithësuar të dhënat duke përdorur metodën e kërkimit me pyetësorë vlerësohet e lartë në rastin e pyetësorëve ndaj përdorimi i pyetësorëve si metodë 84

85 për mbledhjen e të dhënave në këtë punim mundëson hetimin e lidhjeve të mundshme ndërmjet variablave të marrë në studim. Metodologjia e përdorur është në funksion të qëllimeve të vëna në fillim të studimit. Studimi është mbështetur në një kërkim empirik. Qëllimi: identifikimi i mënyrës së monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë nga bankat tregtare lidhur me vendimin për normën bazë të interesit, fjalimeve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë dhe aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë. Studimi përdor të dhëna primare të përftuara nga pyetësorët e shpërndarë dhe të plotësuar nga personel i bankave tregtare që ushtrojnë veprimtarinë në Tiranë, kryesisht në drejtoritë e përgjithshme. - Të dhënat: Pikënisja e çdo pune hulumtuese shkencore empirike fillon me mbledhjen e të dhënave. Të dhëna shkencore të përshtatshme janë ato të dhëna që janë në funksion të hulumtimit ose që janë të specifikuara të tilla në qëllimin e hulumtimit dhe që mund të lidhen me hipotezën e parashtruar. Këto janë të dhëna të mbledhura me teknika dhe procedura të standardizuara për mbledhjen e të dhënave. Për punimin janë përdour disa lloje burime të dhënash si ato parësore dhe dytësore; - Prezantimi i rezultateve është bërë duke përdorur metodat grafike, tabelore, analiza përshkruese apo dhe testet statistikore; - Të dhënat janë përpunuar duke u bazuar në teknika të ndryshme statistikore si SPSS 17.0; excel; tabela të kryqëzuara, etj...; - Pyetësorë të shpërndarë: Numri i personave që kanë plotësuar pyetësorin: 200; - Mbledhja e të dhënave është siguruar nga shpërndarja e pyetësorit në bankat tregtare (16 banka); - Personat që kanë plotësuar pyetësorin i përkasin njësive kryesore si risku, thesari, raportimet, përputhshmëria, etj...të bankave tregtare dhe që monitorojnë komunikimin e Bankës së Shqipërisë. Këto persona punojnë në drejtoritë e përgjithshme të bankave; 85

86 - Hartimi dhe testimi i pyetësorit është realizuar në periudhën qershor korrik 2014 ndërsa plotësimi i tij është bërë në periudhën shtator nëntor 2014; - Për analizimin dhe korrelimin e variablave në studim është përdorur metoda e korrelacionit dhe testi Chi Square i koefiçentit Pearson. 4.2 Strukturimi i pyetësorit Realizimi i studimeve të ndryshme bazohet kryesisht në vrojtime dhe pyetësorë që siç shprehet dhe Saunders et al (2009) është një teknikë jo vetëm efikase por edhe profesionale. Ndër të tjera kjo teknikë mundëson mbledhjen dhe analizën sasiore të të dhënave duke përdorur statistikën përshkruese dhe atë inferenciale. Të dhënat e mbledhura nëpërmjet kësaj teknike mund të përdoren për të sugjeruar arsye të mundshme për lidhje të caktuara ndërmjet variablave dhe për të krijuar modele të këtyre lidhjeve (Saunders et al., 2009). Pyetësori përmban 8 seksione: në seksionin e parë kërkohet informacion i përgjithshëm mbi personin që plotëson pyetësorin të tilla si, institucioni ku punon, departamenti dhe pozicioni që mban; në seksionin e dytë kërkohet informacion lidhur me monitorimin e vendimit të Bankës së Shqipërisë sa i përket normës bazë të interesit (vet monitorim apo nëpërmjet medias). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 5 nivelesh (1 = asnjëherë dhe 5 = asnjëra nga alternativat); në seksionin e tretë kërkohet informacion lidhur me monitorimin e fjalimeve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë (vet monitorim apo nëpërmjet medias). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 5 nivelesh (1 = asnjëherë dhe 5 = asnjëra nga alternativat); në seksionin e katërt kërkohet informacion lidhur me monitorimin e aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë (vet monitorim apo nëpërmjet medias). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 5 nivelesh (1 = asnjëherë dhe 5 = asnjëra nga alternativat); në seksionin e pestë kërkohet informacion lidhur me ndikimin e vendimit të normës bazë të interesit dhe fjalimeve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë (shpejtësia e reagimit të sistemit bankar dhe prezenca e ndikimit të mesazheve). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 5 nivelesh (1 = brenda ditës dhe 5 = më shumë se 3 muaj); në seksionin e gjashtë kërkohet informacion lidhur me mbulimin mediatik të funksionit komunikativ të Bankës së Shqipërisë (hapësira mediatike, besueshmëria, etj...). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas 86

87 shkallës Likert prej 4 nivelesh (1 = e pamjaftueshme dhe 4 = shumë e mjaftueshme); në seksionin e shtatë kërkohet informacion lidhur me faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë (shpeshtësia e vizitës, qëllimi, përmbushja e qëllimit). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 5 nivelesh (1 = çdo ditë dhe 5 = asnjëherë); në seksionin e tetë kërkohet një vlerësim për mjetet e komunikimit të Bankës së Shqipërisë (deklaratat/njoftimet për shtyp, publikimet, etj...). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 4 nivelesh (1 = dobët dhe 4 = asnjëra nga më lart). Përdorimi i pyetësorit, përveçse një teknikë efikase në mbledhjen e të dhënave, mundëson si analizimin e lidhjeve të mundshme midis variablave të marrë në studim ashtu edhe të dhënies së rekomandimeve lidhur me funksionin komunikativ të Bankës së Shqipërisë. Në hartimin e pyetësorit u bë shumë kujdes që të mbaheshin parasysh dy elementë thelbësorë të tillë si: (i) Besueshmëria Një pyetësor i besueshëm nënkupton faktin nëse pyetësori do të prodhojë ose jo rezultate të qëndrueshme në kohë të ndryshme dhe për zgjedhje të ndryshme; (ii) Vlefshmëria Një pyetësor i vlefshëm nënkupton kontroll paraprak të pyetjeve (testim paraprak) duke eleminuar në këtë mënyrë pyetjet e panevojshme. Pyetjet janë formuluar në mënyrë të tillë që personi që plotëson pyetësorin të mos ndjejë asnjë vështirësi në kuptimin e tyre duke zgjedhur lehtësisht përgjigjen nga alternativat e shtruara në çdo pyetje që siç e përmendëm më lart janë të shkallëzuara sipas shkallës Likert. Sipas shkallës Likert, subjektet tregojnë shkallën e pajtimit ose të mos pajtimit me secilën prej formulimeve. Pyetësorit gjithashtu iu bë edhe matja e qëndrueshmërisë së brendshme nëpërmjet llogaritjes së koeficientit Cronbach Alfa 59. Bazuar në llogaritjet e këtij koeficienti u pa se vlera e tyre ishte më e lartë së kufiri prej 0.7 që është dhe norma e lejuar duke treguar në këtë mënyrë një qëndrueshmëri të brendshme të pyetësorit. Duke pasur parasysh se secila nga pyetjet paraqet

88 një variabël i cili mund të marrë më shumë se një përgjigje, është menduar që në pyetjet e mbyllura alterantivat e përgjigjeve të jenë sa më reale në mënyrë që të merret informacioni i nevojshëm. Pyetësori i plotë gjendet në shtojcën nr Testimi Përpara shpërndarjes për plotësim, pyetësori u testua paraprakisht nga 20 persona që përbëjnë 10% të numrit të përgjithshëm të personave pjesëmarrës në anketim. Gjatë kësaj faze u qartësuan edhe më mirë pyetjet kyçe të kërkimit, u bënë disa riformulime të vogla ndonëse duhet theksuar se rezultati i testit paraprak ishte i kënaqshëm pasi rezultoi se pyetjet ishin kuptuar drejt nga të anketuarit. Pas analizimit të rezultateve të testit paraprak dhe pasqyrimit të ndryshimeve në pyetësor u përcaktua madhësia e mostrës së studimit. Në tregun bankar shqiptar aktualisht ushtrojnë veprimtarinë 16 banka. Pyetësori i është adresuar zyrave kryesore që monitorojnë komunikimin e Bankës së Shqipërisë në drejtoritë e përgjithshme si riku, thesari, përputhshmëria, auditi, etj... Për 5% saktësi me një raport popullate 85%, madhësia e një mostre prej 195 rastesh është e nevojshme në 95% nivel besimi (pra mundësia e gabimit është ± 5%) 60. Për këtë qëllim u shpërndanë 200 pyetësorë duke përdorur kontaktet personale në sistemin bankar. Faza pasuese ishte krijimi i bazës së të dhënave në programin SPSS 17.0 si dhe përpunimi dhe analiza statistikore. Analiza e të dhënave të përftuara është kryer nëpërmjet analizës përshkruese, tabelave të kryqëzuara, testeve të pavarësisë, korrelimet midis variablave, etj Vendi dhe shtrirja në kohë Në këtë studim janë përfshirë të gjitha bankat tregtare që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipëri, më konkretisht 16 banka. Theksojmë faktin se drejtoritë e përgjithshme që drejtojnë veprimtarinë e bankave tregtare janë të përqendruara të gjitha në Tiranë. 60 Elmazi L., Elmazi A., (2011), Metodat e kërkimit Një thellim në analizën sasiore, fq

89 I gjithë studimi përfshin tre etapa kërkimi si më poshtë: (i) Shkurt 2012 Janar 2014 kjo periudhë përkon me kërkimin, përzgjedhjen dhe përditësimin me literaturën mbi komunikimin e bankave qendrore; (ii) Shkurt Nëntor 2014 kjo periudhë përkon me hartimin, testimin dhe plotësimin e pyetësorit si dhe krijimin e bazës së të dhënave në programet statistikore; (iii) Janar 2015 Qershor 2016 kjo periudhë përkon me përpunimin, analizimin, nxjerrjen e konkluzioneve dhe hartimin e rekomandimeve përfundimtare të këtij studimi. 4.5 Përshkrimi i kampionit përfaqësues Të dhënat primare që janë përdorur në këtë studim janë përftuar nga anketimi që u krye në bankat tregtare që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipëri, më konkretisht 16 banka. Shpërndarja e pyetësorit u mendua të realizohej nëpërmjet kontakteve personale në bankat tregtare dhe dërgimit nëpërmjet postës elektronike, ku kjo e fundit nuk rezultoi e sukseshme (arsyet kryesore mund të jenë neglizhencë, ruajtje anonimati, etj...). Kampioni i këtij studimi përbëhet nga 200 persona që kanë plotësuar pyetësorin (shih tabelën 1 më poshtë). Tabelë 1: Kampioni përfaqësues Institucioni Frekuenca Përqindja Bankë tregtare % Tabela 2 në vijim, paraqet peshën specifike të secilës bankë në sistemin bankar duke u bazuar tek totali i depozitave. Mbi bazën e kësaj peshe specifike u llogarit edhe numri i pyetësorëve për tu shpërndarë në secilën bankë. 89

90 Tabelë 2: Numri i pyetësorëve të shpërndarë sipas peshës specifike të secilës bankë në sistemin bankar Bankat Totali i depozitave 61 (treguesi në %) Numri i pyetësorëve të shpërndarë Banka Raiffeisen Banka e Bashkuar e Shqipërisë Banka Veneto Banka Kombëtare Tregtare Banka Tirana Banka Ndërkombëtare Tregtare Banka Intesa SanPaolo Albania Banka Procredit Banka Credit Agricole Shqipëri Banka NBG Albania Banka Alpha Albania Banka e Parë e Investimeve Banka e Kreditit të Shqipërisë Banka Credins Banka Societe Generale Albania Banka Union Total Siç e kemi theksuar dhe më lart, njësitë kryesore që monitorojnë komunikimin e Bankës së Shqipërisë janë zyrat e riskut, thesarit, auditit, raportimeve dhe përputhshmërisë. Tabela 3 në vijim tregon përbërjen e kampionit përfaqësues. Nga tabela dallohet se në kampionin përfaqësues 20% e zënë punonjës të zyrës së riskut, 23 % e zënë punonjës të zyrës së thesarit, 11 % e zënë punonjës të zyrës së auditit, 20.5 % e zënë punonjës të zyrës së raportimeve, 17 % e zënë punonjës të zyrës së përputhshmërisë dhe 8.5 % e zënë punonjës të tjerë. 61 Burimi: Banka e Shqipërisë, Raporti Vjetor i Mbikëqyrjes 2013, 90

91 Tabelë 3: Përbërja e kampionit përfaqësuses Departamenti / Zyra Frekuenca Përqindja Risku Thesari Auditi Raportimet Përputhshmëria Tjetër (ligjor, marketing, etj) Total Tabela 4 në vijim na njeh me pozicionet që mbajnë personat pjesëmarrës në anketim. Siç dallohet përqindjen më të madhe e zënë pozicionet specialist dhe kryespecialist, përkatësisht 33 % dhe 21.5 %. Pjesa tjetër përbëhet nga pozicione të tilla si përgjegjës zyre, përgjegjës sektori, drejtues i lartë dhe të tjerë. Tabelë 4: Pozicionet në banka të kampionit përfaqësues Pozicioni Frekuenca Përqindja Specialist Kryespecialist Përgjegjës Zyre Përgjegjës Sektori Drejtues i lartë Tjetër Total Mbledhja e të dhënave Për mbledhjen e të dhënave në terren u shfrytëzuan tërësisht kontaktet personale në sistemin bankar ndërsa hedhja e të dhënave në program dhe më tej përpunimi u realizua nga vetëm një person. U shpërndanë 200 copë pyetësorë në të gjitha bankat tregtare, sipas tabelës 2 në seksionin 4.5 më lart dhe u kthyen të plotësuar po 200 copë. Të gjithë pyetësorët e kthyer të 91

92 plotësuar u konsideruan si të përdorshëm për analizën e mëtejshme pasi ishin të gjithë pyetjet e plotësuara, pa korrigjime duke mos lënë vend për hamendësime në alternativën e zgjedhur. Kontakteve të mia personale i kam theksuar vazhdimisht rëndësinë se pyetësori është tërësisht anonim dhe vetëm për qëllime studimi, duke pasur parasysh se Banka e Shqipërisë është autoriteti licencues dhe mbikëqyrës i bankave tregtare dhe ekzistonte mundësia që personat të stepeshin dhe mos pranonin plotësimin e pyetësorit sikurse dhe pasqyrimin jo real të mendimeve / opinioneve të tyre. 4.7 Analiza e teorive statistikore në ndihmë të përpunimit të të dhënave të studimit Variablat / Variablat e pavarur dhe të varur Nga statistika, funksioni y = f(x) na tregon se y është i njohur si një variabël i varur ndërsa x është një variabël i pavarur dhe për testuar hipotezat duhet të matim variablat. Duhet pasur në vëmëndje se variablat e pavarur marrin vlera të ndryshme. Pjesa më e madhe e hipotezave mund të shprehet në drejtim të dy variablave: një çështje e sugjeruar dhe një përfundim ose rezultat i sugjeruar. Variabli që mendohet si shkak quhet ndryshore e pavarur (sepse vlera e tij nuk varet nga variablat e tjerë). Variablin që e mendojmë se është i ndikuar e quajmë variabli i varur. Në kërkimin cross-sectional nuk manipulojmë variabla dhe nuk mund të bëjmë ekspozim rastësor ndërmjet variablave, kështu që nuk ka kuptim për të diskutuar për variabla të varur dhe të pavarur për shkak së të gjithë variablat janë variabla të varur në një kuptim ose në një tjetër. Në punën kërkimore shkaku, ose variabli i pavarur është një parashikues dhe efekti ose variabli i varur, është thjesht një rezultat. Kjo terminologji gjithashtu i përshtatet punës crosssectional ku statistikisht të paktën mund të përdorim një ose më shumë variabla për të bërë parashikime në lidhje me të tjerat ose tjetrën (variabël) pa pasur nevojë për ndodhjen rastësore. Nivelet e matjes Variablat marrin forma të ndryshme dhe marrëdhënia ndërmjet asaj që është duke u matur dhe numrave që e paraqesin atë është i njohur si niveli i matjes. Përgjithësisht, një variabël mund të jetë kategorik ose i vazhdueshëm dhe mund të ketë nivele të ndryshme të matjes. 92

93 Gabimi i matjes Për të testuar hipotezën ose hipotezat duhet të maten me saktësi variablat. Teorikisht, matjet duhen bërë në mënyrë të tillë që vlerat të kenë të njëjtin kuptim me kalimin e kohës dhe në të gjitha situatat. Në rast se do ti thjeshtonim gjërat, atëherë ka dy mënyra për të provuar një hipotezë: (i) duke parë së çfarë ndodh natyrshëm me të; ose (ii) duke manipuluar disa nga pyetjet me përgjigje dhe duke vërejtur efektet të cilat kanë të bëjnë me lidhjen ose jo të variblave që na interesojnë dhe duke nxjerrë më pas rezultatin. Gjatë matjes mund të ndodhin edhe gabime si për shembull një gabim në të dhënat ndodh sa herë që vlera e të dhënës që merret nuk është e barabartë me vlerën e vërtetë ose me vlerën reale që do të mund të merrej në qoftë së do të zbatohej një procedurë e rregullt matjeje. Analizimi i të dhënave Faza përfundimtare e procesit të kërkimit është analizimi i të dhënave të mbledhura. Kur të dhënat janë sasiore kjo përfshin si të dhënat në mënyrë grafike për të parë tendencat e përgjithshme në këto të dhëna ashtu edhe modelin e përshtatshëm statistikor të të dhënave. Analiza e të dhënave cilësore Ndodh që shpesh nuk jemi të interesuar në testimin e rezultateve ose madhësive të vazhdueshme, por vetëm për variablat cilësorë si dhe variablat që përshkruajnë kategoritë e subjekteve. Gjithashtu gjejmë tipe të ndryshme të variablave cilësorë, por në teori një rasti duhet ti përgjigjet një kategori. Ka edhe raste kur përdoren variabla kategorikë për të parashikuar një lloj rezultati të vazhdueshëm, por ka edhe raste kur duam të shohim marrëdhëniet ndërmjet shumë variablave cilësorë. Në studim shohim rastin e dy variablave kategorikë dhe metodën statistikore Hi-Katror (Chi Square). Ky model shërben për të treguar lidhjen ndërmjet variablave cilësorë të zgjedhur. Analiza bivariante Analiza bivariante është një nga analizat më të përdorura që përdor teknikat të cilat shqyrtojnë lidhjen ndërmjet variablave përmes tabelave të kontigjencës. Testi Chi Square i Koefiçentit Pearson Testi Hi-katror (chi-square test) është metoda për testimin e lidhjes midis variablave rresht dhe kolonë në një tabelë me dy hyrje. Ky test konsiderohet si një statistikë jashtëzakonisht elegante (Fisher 1922; Pearson 1900) e bazuar në idenë e krahasimit të frekuencave të 93

94 vëzhguara në kategori të caktuara me frekuencat që mund të pritet të merren në ato kategori rastësisht. Në qoftë se përshtasim një model për çdo grup të të dhënave mund ta vlerësojmë atë model duke përdorur një ekuacion shumë të thjeshtë: Shmangia s= ( ℎ ) Ky ekuacion është baza e shumave të katrorëve në regresion dhe ANOVA-s. Kur kemi të dhëna kategorike ne mund të përdorim të njëjtin ekuacion. Ka një ndryshim të vogël në atë që ne ndajmë me rezultatet e modelit, e cila në fakt është pjestimi i shumës së katrorëve me shkallët e lirisë në ANOVA. Pra, bëhet standardizimi i devijimit për çdo vëzhgim. Nëse i mbledhim të gjitha këto shmangie të standardizuara së bashku, rezultati statistikor i Peason-it hi katror (Chi-square) c jepet me formulen: 2 c2= ( ) Më konkretisht, kemi diferencën midis vlerës së vëzhguar dhe asaj të pritur ndaj vlerës së pritur ku i - tregon rreshtat në tabelën e kontigjencave dhe j - shtyllat. Të dhënat e vëzhguara janë padyshim frekuenca të pasqyruara në tabela të veçanta për çdo rast në Excel, por duhet ditur së çfarë jep modeli. Shpërndarja e kësaj statistike është χ2 (Hi-katror) me (r-1)(c-1) shkallë lirie, ku r përfaqëson numrin e rreshtave të tabelës me dy hyrje dhe c përfaqëson numrin e kolonave. Kjo shpërndarje merr vetëm vlera pozitive dhe vlera p-value për testin Hi-katror është probabiliteti i vëzhgimit të një vlere të paktën po aq ekstreme sa statistika e testit për një shpërndarje Hi-katror P( χ2 X2 ) me (r-1)(c-1) shkallë lirie. Në ANOVA modeli që përdorim është mesatarja e grupit por kur kemi vetëm variabla kategorikë nuk mund të punojmë me mesataren kështu që në vend të tyre do të punojmë me frekuencat, prandaj përdorim frekuencat e pritshme". Duke marrë parasysh këtë, llogarisim frekuencat e pritshme për secilën nga qelizat në tabelë dhe përdorim totalet e shtyllave dhe rreshtave për një qelizë të veçantë për të llogaritur vlerën e pritshme: Në tabelën e kontingjencës shohim vlerat e pritura me formulën e mëposhtme: 94

95 = = n - është numri i përgjithshëm i vëzhgimeve (në studim është 200). Mund të llogarisim këto frekuenca të pritshme për qelizat brenda tabelës (totale rresht dhe totale shtyllë). Analiza e variancës (ANOVA) është një koleksion i modeleve statistikore të përdorura për të analizuar dallimet midis grupeve. Në formën e tij më të thjeshtë, ANOVA siguron një provë statistikore të disa grupeve të barabarta dhe për këtë arsye përgjithëson t-testin për më shumë se dy grupe. ANOVA përdoret në krahasimin (testimin) e tre ose më shumë grupeve apo variablave për të matur rëndësinë statistikore. Në statistikë, regresi linear shërben për të modeluar marrëdhëniet ndërmjet variablit të varur y dhe një ose më shumë variablave shpjeguese x. Rasti i një variabli shpjegues është quajtur regresi i thjeshtë linear i cili ka formën Y = b 0 + b 1 x. Për më shumë së një variabël shpjegues, procesi quhet regres i shumëfishtë linear. Regresi i shumëfishtë linear është një përgjithësim i regresit linear duke marrë parasysh më shumë së një variabël të pavarur dhe një rast specifik i modeleve të përgjithshme lineare formuar duke kufizuar numrin e variablave të varur në një. Modeli bazë për regresin e shumëfishtë linear është: Y i = β 0 + β 1 X i1 + β 2 X i β p X ip + ε i Në formulën e mësipërme konsiderojmë n vëzhgimet e një variabli të varur dhe p variablave të pavarur. Kështu, Y i është vëzhgimi i-së i variablit të varur, X ij është vëzhgimi i i-së i variablit të pavarur j, j = 1, 2,..., p. Vlerat β j përfaqësojnë parametrat që do të vlerësohen, dhe ε i është gabimi i shpërndarjes normale të i-së. Analiza e regresit është një procedurë statistikore që mund të përdoret për të shprehur lidhjen midis variablave me anën e një ekuacioni matematik. Në përputhje me terminologjinë e regresionit, variabli që parashikohet me anën e ekuacionit matematik quhet variabël i varur. Variabli ose variablat që përdoren për të parashikuar vlerën e variablit të varur quhen variabla të pavarur. Teorikisht drejtëza regresive jepet me ekuacionin y = ax + b ose y = b 0 + b 1 X, ku b 0 pikëpreja me boshtin e ordinatave, b 1 koeficienti këndor dhe y vlera e vlerësuar e variablit të varur. Ekuacioni i vijës 95

96 që gjendet me metodën e katrorëve më të vegjël përbën një vlerësim të vijës, ose të ekuacionit të regresionit të vërtetë. Koeficienti i përgjasisë (Likelihood ratio) Një alternativë për Hi katror-in e Pearson është raporti i përgjasisë bazuar në teorinë e përgjasisë maksimale. Sipas kësaj teorie mblidhen disa të dhëna për të krijuar një model për të cilin mundësia e marrjes së vëzhgimeve dhe vendosjes së të dhënave është maksimale. Më tej kemi mundësi të krahasojmë këtë model me probabilitetin e marrjes së këtyre të dhënave në një hipotezë zero. Rezultati statistikor bazohet në krahasimin e frekuencave të vëzhguara me ato të parashikuara nga modeli: LX2 = 2 ℎ ku i dhe j janë rreshta dhe kolona të tabelës kontigjencave dhe ln është logaritmi natyror (funksion standard matematikor). Testi Hi-katror i Pearson (χ2) është një test statistikor, i cili aplikohet për grupe të të dhënave cilësore dhe për të vlerësuar nëse ka midis variblave lidhje varësie (pra janë të varur apo jo nga njëri tjetri) prandaj shpesh ky test quhet edhe testi i pavarësisë dhe se është i përshtatshëm për studime të tilla, n Testi statistikor : =å i =1 (Oi - Ei )2 = Ei [ni - E (ni )]2 å E (ni ) i =1 n Në këtë formulë: n =å i =1 (Oi - Ei )2 Ei = Testi statistikor kumulativ i Pearson Oi = Është vlera e vrojtuar në qelizën e i-të Ei = Është vlera e pritur e vlerësuar (llogaritur) për qelizën e i-të n = Numri i qelizave në tabelë 96

97 Testi i raportit të përgjasisë është një test statistikor i përdorur për të krahasuar dy modele ku njëri prej të cilëve, më konkretisht hipoteza zero është një rast i veçantë i tjetrit, më konkretisht hipoteza alternative. Ky test tregon se sa herë më shumë gjasa ka që të dhënat të jenë në njërin model se sa në tjetrin. Tabela e kontigjencave ose tabela e kryqëzuar ka formën e një matrice që paraqet shpërndarjen (me shumë ndryshore) të frekuencave (përqindjeve) të variablave. Korrelacioni Në shumë situata është shumë e rëndësishme të shihen varësitë ndërmjet variablave dhe është e logjikshme të supozojmë se cilat janë lidhjet midis variablave për të vërtetuar hipotezën e ngritur. Për të demonstruar ekzistencën e lidhjeve midis treguesve të monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë (vet monitorimi / raportimi mediatik), është përdorur metoda e korrelacionit. Regresioni linear matet me ekuacionin e regresionit linear i cili ka formën Y = b 0 + b 1 x ku b 0 - pikëprerja me boshtin e ordinatave, b 1 - koeficienti këndor dhe Y - vlera e variablit të varur. Analiza e korrelacionit është një teknikë matematike që shërben për të matur forcën e lidhjes ndërmjet variablave. Koeficienti i korrelacionit shënohet me r xy dhe merr vlera [-1; 1], ku vlera +1 do të thotë së lidhja midis variablave është shumë e fortë dhe me drejtim pozitiv, pra me rritjen e njërit variabël rritet edhe variabli tjetër ndërsa vlera -1 do të thotë se lidhja midis variablave është e fortë, por me drejtim të kundërt, pra me rritjen e njërit variabël zvogëlohet variabli tjetër dhe nëse vlera e koeficientit të korrelacionit është 0 atëherë midis variblave nuk ka asnjë lloj korrelacioni/ lidhjeje. Analiza e lidhjes midis dy variablave për 6 raste Siç e përmendëm më lart, Testi Chi Square i Koefiçentit Pearson analizon ekzistencën e lidhjes ndërmjet dy variablave cilësorë. Si pjesë e procedurës crosstabs, SPSS prodhon një tabelë që përfshin statistikën Chi Square (Hi-katror) dhe vlerën e saj të rëndësisë që ndryshe njihet si Likelihood Ratio. Nëse vlera e rëndësisë statistikore (pra e domethënies) është mjaft e vogël (zakonisht Sig σ duhet të jetë < 0.05 ku 5% është niveli i besueshmërisë), atëherë hedhim poshtë hipotezën se variablat janë të pavarur dhe pranojmë hipotezën së ata kanë një lidhje ndërmjet tyre. Alternativë e Chi Square është Koeficienti Pearson i bazuar në teorinë e përgjasisë maksimale. Në vijim paraqitet analiza e lidhjes midis dy variablave për 6 raste. 97

98 Rasti 1 Lidhja e pyetjes: Vet monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë për vendimin lidhur me normën bazë të interesit me pozicionin e të anketuarit. Nga analiza e rastit të parë vërehet se vlera e statistikes Chi Square është Kjo vlerë është statsistikisht e rëndësishtme kur p < Kjo vlerë nga përpunimi i pyetjeve na rezulton së është e rëndësishtme (p = < 0.05), duke na treguar se kemi lidhje varësie ndërmjet variablit vet monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë për vendimin lidhur me normën bazë të interesit me pozicionin në bankë, pra variablat na rezultojnë të varur. Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis vet monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë për vendimin lidhur me normën bazë të interesit me pozicionin Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror) Value (Vlera) df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square (Hi-katror i Pearson) Likelihood Ratio (Koeficienti i Përgjasise) Linear-by-Linear Association N of Valid Cases 200 Siç e përmendëm, një alternativë e Koeficientit Pearson Chi Square është koeficienti statistikor i Pearsonit bazuar në teorinë e përgjasisë maksimale. Testi i raportit të përgjasisë është një test statistikor i përdorur për të krahasuar dy modele për mesataret e tyre, nëse ato janë statistikisht të njëjta (e cila është hipoteza zero) dhe rasti tjeter kur nuk janë të njëjta (hipoteza alternative). Raporti i përgjasisë në rastin konkret (Likelihood Ratio) Si në rastin e Chi Square do të analizojmë p, p = 0.02 < Variablat me këtë kusht rezultojnë të janë të varur. Testi statistikor i përdorur zbuloi lidhje varësie midis variablave dhe lidhja midis tyre është e justifikuar. 98

99 Rasti 2 Lidhja e pyetjes: Raportimi mediatik i fjalimeve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë me njësinë ku punon i anketuari. Vlera e Koefiçentit Pearson Chi Square në tabelën e mëposhtme është Kjo vlerë është plotësisht domethënëse pasi p = < Vëmë re se kjo vlerë në rastin më poshtë është e rëndësishtme pasi rezulton brenda parametrit statisikor (p < 0.05), duke treguar se kemi lidhje ndërmjet variablave të lartpërmendur. Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis raportimit mediatik të fjalimeve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë me njësinë. Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror) Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square Likelihood Ratio Linear-by-Linear Association N of Valid Cases 200 Raporti i përgjasisë maksimale (Likelihood Ratio) është Testi Chi Square (p = < 0.05) tregon se variablat konsiderohen të varur. Testi statistikor i përdorur zbuloi lidhje varësie midis variablave. Rasti 3 Lidhja e pyetjes: Vet monitorimi i aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë me pozicionin ku punon i anketuari. Vlera e Chi-Square në tabelën e mëposhtme është Kjo vlerë është domethënëse pasi p = dhe i afrohet kushtit p < Kjo vlerë është e rëndësishtme dhe rezulton në përputhje të plotë me parametrin statisikor (p < 0.05), duke treguar se kemi lidhje ndërmjet variablave të lartpërmendur. 99

100 Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis vet monitorimit të aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë me pozicionin Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror) Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square Likelihood Ratio Linear-by-Linear Association N of Valid Cases 200 Raporti i përgjasisë maksimale është Rezultati kryesor i hi katror (p = < 0.05) me një lidhje plotësisht të pranueshme, kështu që variablat mund të konsiderohen të varur. Rasti 4 Lidhja e pyetjes: Raportimi mediatik i aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë me njësinë ku punon i anketuari. Vlera Chi-Square në tabelën e mëposhtme është Kjo vlerë është plotësisht domethënëse për p < Kjo vlerë është e rëndësishtme dhe rezulton në përputhje me parametrin statisikor (p < 0.05 ), dhe në rastin konkret p = < 0.05 duke treguar se kemi lidhje ndërmjet variablave të lartpërmendur. Testi rezultoi i kënaqshëm. Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis raportimit mediatik të aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë me njësinë Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror) Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square Likelihood Ratio Linear-by-Linear Association N of Valid Cases

101 Raporti i përgjasisë maksimale është Rezultati kryesor Chi Square (p = < 0.05) me një lidhje të pranueshme, kështu që variablat mund të konsiderohen të varur. Rasti 5 Lidhja e pyetjes: Qëllimi i shfletimit të faqes së internetit të Bankës së Shqipërisë me njësinë ku punon i anketuari. Vlera Chi-Square në tabelën e mëposhtme është Kjo vlerë është plotësisht domethënëse për p < Kjo vlerë është e rëndësishtme dhe rezulton në përputhje të plotë me parametrin statisikor (p < 0.05 ), dhe në rastin konkret p = < 0.05 duke treguar se kemi lidhje ndërmjet variablave të lartpërmendur. Testi rezultoi i kënaqshëm. Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis qëllimit të shfletimit të faqes së internetit me njësinë Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror) Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square Likelihood Ratio Linear-by-Linear Association N of Valid Cases 200 Raporti i përgjasisë maksimale është Rezultati kryesor Chi Square (p = < 0.05) me një lidhje plotesisht të pranueshme, kështu që variablat mund të konsiderohen të varur. Rasti 6 Lidhja e pyetjes: Mesazhet gjatë daljeve publike të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë me pozicionin ku punon i anketuari. Vlera Chi-Square në tabelën e mëposhtme është Kjo vlerë është plotësisht domethënëse pasi p = < 0.001, duke treguar se kemi lidhje ndërmjet variablave të lartpërmendur. Testi rezultoi i kënaqshëm. 101

102 Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis mesazheve gjatë daljeve publike të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë me pozicionin Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror) Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square Likelihood Ratio Linear-by-Linear Association N of Valid Cases 200 Raporti i përgjasisë maksimale është Kjo konfirmon rezultatin kryesore Chi Square (p = < 0.05) me një vlerë të pranueshme dhe variablat mund të konsiderohen të varur. Nga analiza e 6 rasteve (pra lidhjeve ndërmjet variablave) vihet re se 100% e tyre tregon një lidhje të fortë e cila është më e vogel se Kjo tregon që pyetësori është ndërtuar me një rrjedhojë llogjike të pranueshme. Pra si konkluzion themi se lidhja ndërmjet pyetjeve është e qëndrueshme dhe e pranueshme njëkohësisht. Testi i provës për pyetësorin u kalua me sukses duke treguar që kemi një vërtetësi të pyetësorit. 102

103 Kapitulli 5: Analiza e rezultateve të kërkimit në bankat tregtare bazuar në pyetësor 5.1 Vendimi i Bankës së Shqipërisë për normën bazë të interesit 5.2 Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë 5.3 Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë 5.4 Ndikimi i vendimit të normës bazë të interesit 5.5 Mbulimi mediatik i komunikimit të Bankës së Shqipërisë 5.6 Faqja e internetit të Bankës së Shqipërisë 5.7 Mjetet kryesore të komunikimit të Bankës së Shqipërisë 5.8 Vërtetimi i hipotezave dhe përgjigja e pyetjeve kërkimore 5.1 Vendimi i Bankës së Shqipërisë për normën bazë të interesit Siç e kemi përshkruar në kapitullin 3, komunikimi i vendimit të politikës monetare lidhur me normën bazë të interesit bëhet nëpërmjet një konference për shtyp të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë në praninë e medias e shoqëruar me një sesion pyetje / përgjigje. Për të monitoruar këtë komunikimim ka dy mënyra, ose nëpërmjet ndjekjes së drejtpërdrejtë të konferencës për shtyp / leximit të njoftimit për shtyp ose duke u bazuar në raportimin mediatik. Përgjigjet për këtë pyetje paraqiten grafikisht si më poshtë ku dallohet se interesi për vendimin e BSh-së lidhur me normën bazë të interesit është i lartë dhe monitorohet drejtpërsëdrejti duke ndjekur konferencën për shtyp / lexuar njoftimin për shtyp. Më konkretisht, 115 të anketuar që përbëjnë dhe 58% të kampionit janë shprehur se ndjekin gjithmonë konferencën për shtyp / lexojnë njoftimin për shtyp të BSh-së, 47 të anketuar ose 23% e ndjekin shpesh konferencën për shtyp / lexojnë njoftimin për shtyp, 26 të anketuar ose 13% e ndjekin ndonjëherë konferencën për shtyp / lexojnë njoftimin për shtyp dhe 12 të anketuar ose 6% nuk e ndjekin asnjëherë konferencën për shtyp / lexojnë njoftimin për shtyp. 103

104 Grafik 1: Vendimi i BSH për normën bazë të interesit lexoj njoftimin për shtyp ose ndjek live konferencën për shtyp të Guvernatorit Vendimi i BSH për normën bazë të interesit - lexoj njoftimin për shtyp ose ndjek live konferencën për shtyp të Guvernatorit 12; 6% 26; 13% 115; 58% 47; 23% Asnjëherë Ndonjëherë Shpesh Gjithmonë Në raportimin mediatik, bazohen gjithmonë 48 të anketuar ose 24%, shpesh 61 të anketuar ose 31%, ndonjëherë 68 të anketuar ose 34%, asnjëherë 9 të anketuar ose 4% dhe asnjëra nga përgjigjet 14 të anketuar ose 7% (shih grafikun më poshtë) Grafik 2: Vendimi i BSH për normën bazë të interesit bazohem në raportimin mediatik Vendimi i BSH për normën bazë të interesit - bazohem në raportimin mediatik 14; 7% 9; 4% 48; 24% 61; 31% 68; 34% Asnjëherë Ndonjëherë Shpesh Gjithmonë Asnjëra nga më lart 104

105 Gjithsesi pavarësisht këtij rezultati duhet bërë shumë kujdes në monitorimin e medias në mënyrën se si e përcjell / transmeton lajmin dhe argumentat që shoqërojnë vendimin për normën bazë të interesit. 5.2 Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë Një tjetër element i rëndësishëm, pjesë e funksionit komunikativ të Bankës së Shqipërisë janë dhe fjalimet / mesazhet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë në aktivitete të ndryshme si konferenca kombëtare / ndërkombëtare, forume, takime diskutimi me aktorë të ndryshëm interesi, etj... në të cilat shprehen opinione dhe qëndrime të Bankës së Shqipërisë lidhur me gjendjen ekonomiko financiare të vendit, perspektivën afatmesme dhe afatgjatë, etj... Për të monitoruar këtë komunikim ka sërisht dy mënyra, ose nëpërmjet ndjekjes së drejtpërdrejtë të fjalimit / leximit në faqen e internetit ose duke u bazuar në raportimin mediatik. Përgjigjet për këtë pyetje paraqiten grafikisht si më poshtë ku dallohet se raportimi mediatik në këtë rast zë një vend të rëndësishëm në përcjelljen / transmetimin e këtyre mesazheve. Grafik 3: Fjalimet e Guvernatorit të BSH-së lexoj në faqen e internetit të BSH ose dëgjoj fjalimin live Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë- lexoj në faqen e internetit të BSH ose dëgjoj fjalimin live 10; 5% 11; 5% 38; 19% 63; 32% 78; 39% Asnjëherë Ndonjëherë Shpesh Gjithmonë Asnjëra nga më lart 38 të anketuar ose 19% e kampionit i lexojnë gjithmonë në faqen e internetit / dëgjojnë fjalimin live, 63 të anketuar ose 32% e lexojnë shpesh fjalimin në faqen e internetit / dëgjojnë 105

106 live, 78 të anketuar ose 39% e lexojnë ndonjëherë fjalimin në faqen e internetit / dëgjojnë live dhe 10 të anketuar ose 5% rezultojnë se nuk i ndjekin fjalimet. Nga grafiku 4 më poshtë dallojmë se 114 të anketuar ose 57% e kampionit bazohen gjithmonë në raportimin mediatik, 43 të anketuar ose 22% bazohen shpesh në raportimin mediatik, 28 të anketuar ose 14% bazohen ndonjëherë në raportimin mediatik dhe vetëm 15 të anketuar ose 7% nuk bazohen asnjëherë në raportimin mediatik. Grafik 4: Fjalimet e Guvernatorit të BSH bazohem në raportimin mediatik Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë- bazohem në raportimin mediatik 114; 57% 15; 7% 28; 14% 43; 22% Asnjëherë Ndonjëherë Shpesh Gjithmonë Si edhe në rastin për monitorimin e vendimit të normës bazë të interesit, edhe në këtë rast duhet bërë shumë kujdes në monitorimin e medias në mënyrën se si i përcjell / transmeton mesazhet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë. 5.3 Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë Përgjatë një viti Banka e Shqipërisë organizon shumë aktivitete të tilla si konferenca shkencore kombëtare / ndërkombëtare, forume me bankat dhe bizneset, forume financiare, aktivitete edukuese, etj.. Të gjitha këto aktivitete përcjellin / transmetojnë mesazhe si për aktorët e tregut financiar ashtu edhe për publikun e gjerë. Komunikimi për aktivitetet e Bankës së Shqipërisë monitorohet sërisht në dy mënyra, ose nëpërmjet leximit të njoftimeve / deklaratave për shtyp në faqen e internetit ose nëpërmjet raportimit mediatik. Përgjigjet për 106

107 këtë pyetje paraqiten grafikisht si më poshtë ku dallohet se raportimi mediatik edhe në këtë rast zë një vend të rëndësishëm në përcjelljen e informacioneve për aktivitetet e Bankës së Shqipërisë. Grafik 5: Aktivitetet e BSH-së lexoj njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë- lexoj njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit të BSH 11; 6% 13; 6% 35; 18% 66; 33% 75; 37% Asnjëherë Ndonjëherë Shpesh Gjithmonë Asnjëra nga më lart Nga paraqitja grafike vëmë re se 35 të anketuar ose 18% e kampionit i lexojnë gjithmonë njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit për aktivitetet e BSH-së, 66 të anketuar ose 33% i lexojnë shpesh njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit për aktivitetet e BSH-së, 75 të anketuar ose 37% i lexojnë ndonjëherë njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit për aktivitetet e BSH-së, 13 të anketuar ose 6% nuk i lexojnë asnjëherë njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit si dhe 11 të anketuar ose 6% nuk zgjedhin asnjë prej alternativave. Në grafikun 6 vëmë re se përqindja më e madhe e të anketuarve bazohen gjithmonë në raportimin mediatik lidhur me komunikimin e Bankës së Shqipërisë për aktivitetet e saj dhe më konkretisht, 116 të anektuar ose 58% e kampionit bazohen gjithmonë në raportimin mediatik për komunikimin lidhur me aktivitetet e Bankës së Shqipërisë, 43 të anketuar ose 22% bazohen shpesh në raportimin mediatik për komunikimin lidhur me aktivitetet e Bankës së Shqipërisë, 26 të anketuar ose 13% bazohen ndonjëherë në raportimin mediatik për komunikimin lidhur me aktivitetet e Bankës së Shqipërisë dhe vetëm 15 të anektuar ose 7% 107

108 nuk bazohen asnjëherë në raportimin mediatik për komunikimin lidhur me aktivitetet e Bankës së Shqipërisë. Grafik 6: Aktivitetet e BSH-së bazohem në raportimin mediatik Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë- bazohem në raportimin mediatik 116; 58% 15; 7% 26; 13% 43; 22% Asnjëherë Ndonjëherë Shpesh Gjithmonë Rezultatet e mësipërme sugjerojnë se duhet bërë shumë kujdes në monitorimin e medias në mënyrën se si i përcjell / transmeton mesazhet / konkluzionet e aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë. 5.4 Ndikimi i vendimit të normës bazë të interesit Siç e kemi përmendur në kapitullin 2, bankat qendrore kujdesen në mënyrë të veçantë për të ardhmen dhe vendimet i merr në funksion të rritjes së qëndrueshme dhe afatgjatë. Në këtë kontekst edhe vendimi për normën bazë të interesit synon ruajtjen e balancës ekonomike në periudhat e ardhshme. Kështu eksperienca dhe studimet tregojnë se vendimet për normën bazë të interesit e japin efektin e plotë në ekonomi pas dy tremujorësh. E paraqitur dhe grafikisht si më poshtë vërehet se 155 të anketuar mendojnë se sistemi bankar dhe financiar kërkon më shumë se 3 muaj kohë për të reaguar ndaj vendimit të Bankës së Shqipërisë për normën bazë të interesit ndërsa 148 të anketuar mendojnë se mesazhet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë janë prezente dhe ndikojnë më shumë se 3 muaj (shih grafiku 8 në shtojcë). 108

109 Grafik 7: Shpejtësia e reagimit të sistemit bankar/financiar ndaj vendimit të BSH-së për normën bazë të interesit Shpejtësia e reagimit të sistemit bankar/financiar ndaj vendimit të BSH për normën bazë të interesit Brenda ditës 1 javë 1 muaj 3 muaj më shumë se 3 muaj Mbulimi mediatik i komunikimit të Bankës së Shqipërisë Media, e cilësuar shpesh si pushteti i katërt, është një nga partnerët kryesorë të çdo organizate / institucioni në përcjelljen / transmetimin e informacioneve tek publiku. Media shihet si një aleat shumë i rëndësishëm në përmbushjen e misionit dhe objektivave të një organizate ndaj ajo ushqehet me informacion në funksion të përmbushjes së qëllimeve të organizatës. Pyetjes se a është e mjaftueshme hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të Bankës së Shqipërisë 49 të anketuar ose 25% e kampionit ju përgjigjën se hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të Bankës së Shqipërisë është e mjaftueshme, 122 të anketuar ose 61% mendojnë se hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të Bankës së Shqipërisë është deri diku e mjaftueshme ndërsa 29 të anketuar ose 14% mendojnë se hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të Bankës së Shqipërisë është e pa mjaftueshme. Përgjigjet si më lart vërehen lehtësisht në grafikun e mëposhtëm (grafik 8). Në grafikun 9, besueshmëria e mbulimit mediatik ndaj komunikimit të Bankës së Shqipërisë, vëmë re se 141 të anketuar ose 70% e kampionit e vlerësojnë si të besueshëm mbulimin mediatik, 48 të anketuar ose 24% e vlerësojnë deri diku të besueshëm mbulimin mediatik 109

110 ndërsa vetëm 11 të anketuar ose 6% e vlerësojnë si shumë të besueshëm mbulimin mediatik që i kushtohet komunikimit të Bankës së Shqipërisë. Grafik 8: Hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të BSH-së Hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të BSH 0; 0% 49; 25% 29; 14% 122; 61% E pamjaftueshme Deri diku e mjaftueshme E mjaftueshme Shumë e mjaftueshme Grafik 9: Besueshmëria e mbulimit mediatik ndaj komunikimit të BSH-së Besueshmëria e mbulimit mediatik ndaj komunikimit të BSH 11; 6% 0; 0% 141; 70% 48; 24% I pabesueshëm Deri diku i besueshëm I besueshëm Shumë i besueshëm Në kapitullin 3 kemi parë se një grup i rëndësishëm interesi për Bankën e Shqipërisë janë dhe analistët /opinionistët të cilët komentojnë / analizojnë vendimet / veprimet e BSH-së në media. Në ekranet e televizioneve shqiptare janë disa emisione televizive që i kushtohen çështjeve ekonomike si Si të bësh ekonomi, Ekopolitikë, Argument, etj... Pyetjes se a mendoni se ekspertët e fushës së ekonomisë i komentojnë saktë në media vendimet e Bankës 110

111 së Shqipërisë, 123 të anketuar ose 62% e kampionit mendojnë se komentet e ekspertëve të ekonomisë janë shpesh të sakta ndërsa 77 të anketuar ose 38% mendojnë se ndonjëherë komentet janë të sakta. Grafikisht rezultatet e mësipërme paraqiten në grafikun 10 në shtojcë. Pyetjes se a duhet shtuar prania në media e Bankës së Shqipërisë 154 të anketuar i janë përgjigjur me po, 37 të anketuar me ndoshta ndërsa 9 të anketuar mendojnë se nuk duhet shtuar prania në media e BSH-së. Më poshtë jepet një paraqitje grafike për shtimin e pranisë në media të BSH-së (grafik 11). Grafik 11: Shtimi i pranisë së BSH-së në media Shtimi i pranisë së Bankës së Shqipërisë në media Jo Ndoshta Po Pyetjes se në ç formë mendoni se duhet shtuar prania e Bankës së Shqipërisë në media, 39 përgjigje janë nëpërmjet intervistave, 56 përgjigje janë nëpërmjet emisioneve televizive dhe 121 përgjigje janë nëpërmjet shkimeve / opinioneve / analizave. Për këtë pyetje, ka të anketuar që kanë zgjedhur më shumë se 1 alternativë. Grafiku 12 në shtojcë paraqet përgjigjet lidhur me këtë pyetje. Ndërsa pyetjes se cilës kategorie i duhet shtuar prania në media, 38 përgjigje janë për Guvernatorin, 29 përgjigje janë për Zv. Guvernatorët, 19 përgjigje janë për Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës, 118 përgjigje janë për Drejtor / Specialistë dhe 6 përgjigje nuk janë për asnjë kategori. Për këtë pyetje, ka të anketuar që kanë zgjedhur më shumë se 1 alternativë. Grafiku 13 në shtojcë paraqet përgjigjet lidhur me këtë pyetje. 111

112 5.6 Faqja e internetit të Bankës së Shqipërisë Në ditët e sotme interneti është një domosdoshmëri jetike për të gjitha organizatat dhe një kanal komunikimi shumë i rëndësishëm. Pyetjes sa shpesh e vizitoni faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë, 67 të anketuar i janë përgjigjur çdo ditë, 27 të anketuar i janë përgjigjur çdo javë, 15 të anketuar i janë përgjigjur çdo muaj dhe 91 të anketuar i janë përgjigjur sa herë kanë nevojë. Grafiku 14 më poshtë na njeh me përgjigjet e pyetjes në fjalë. Duhet marrë në konsideratë edhe fakti që Banka e Shqipërisë nuk e ka versionin për telefoni celulare (mobile version) të faqes së internetit. Grafik 14: Shpeshtësia e vizitës në faqen e internetit të BSH-së Shpeshtësia e vizitës në faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë Çdo ditë Çdo javë Çdo muaj Sa herë keni nevojë 15 0 Asnjëherë Grafik 15: Qëllimi i shfletimit të faqes së internetit të BSH-së Qëllimi i shfletimit të faqes së internetit të Bankës së Shqipërisë

113 Faqja e internetit të Bankës së Shqipërisë është një burim shumë i pasur informacioni me të dhëna statistikore, raporte, analiza, vrojtime, etj... Pyetjes se kush është qëllimi i shfletimit të faqes së internetit të Bankës së Shqipërisë 34 përgjigje janë për kategorinë njoftime / deklarata për shtyp, 37 përgjigje janë për kategorinë raporte periodike, 42 përgjigje janë për kategorinë kursi i këmbimit, 41 përgjigje janë për kategorinë të dhëna statistikore, 60 përgjigje janë për kategorinë rregullore dhe 17 përgjigje janë për kategorinë tjetër. Për këtë pyetje, ka të anketuar që kanë zgjedhur më shumë se 1 alternativë. Grafiku 15 më lart paraqet përgjigjet lidhur me këtë pyetje. Grafik 16: Masa e përmbushjes së nevojave nga faqja e internetit të BSH-së Masa e përmbushjes së nevojave nga faqja e internetit e Bankës së Shqipërisë 8; 4% 53; 26% 139; 70% Dobët Mirë Shumë mirë Siç shihet nga grafiku 16 më lart, faqja e internetit e Bankës së Shqipërisë vlerësohet se i përmbush shumë mirë nevojat e vizitorëve të saj. Pyetjes se në ç masë i përmbush nevojat tuaja faqja e internetit të Bankës së Shqipërisë, 139 të anketuar ose 70% e kampionit i është përgjigjur shumë mirë, 53 të anketuar ose 26% i është përgjigjur mirë dhe vetëm 8 të anketuar ose 4% i është përgjigjur dobët. 5.7 Mjetet kryesore të komunikimit të Bankës së Shqipërisë Siç i kemi përmendur në kapitullin 3, ndër mjetet kryesore të komunikimit të Bankës së Shqipërisë mund të përmendim njoftimet / deklaratat për shtyp, mesazhet gjatë daljeve publike të Guvernatorit, raportet dhe analizat, punët kërkimore, publikimet edukative etj... Pyetjes se si e vlerësoni përmbajtjen e njoftimeve / deklaratave për shtyp të Bankës së 113

114 Shqipërisë, 105 të anketuar ose 53% e kampionit i vlerësojnë shumë mirë, 91 të anketuar ose 45% i vlerësojnë mirë dhe vetëm 4 të anketuar ose 2% i vlerësojnë dobët. Paraqitja në grafikun 17 i ilustron rezultatet e sipër përmendura. Grafik 17: Përmbajtja e njoftimeve / deklaratave për shtyp të Bankës së Shqipërisë Përmbajtja e njoftimeve / deklaratave për shtyp të Bankës së Shqipërisë 4; 2% 105; 53% 91; 45% Dobët Mirë Shumë mirë Grafiku 18 në shtojcën 1 paraqet vlerësimin për mesazhet gjatë daljeve publike të Guvernatorit nga ku vërehet se 132 të anketuar i vlerësojnë shumë mirë dhe 68 të anketuar i vlerësojnë mirë. Grafiku 19 në shtojcën 1 paraqet vlerësimin për publikimet edukative të Bankës së Shqipërisë nga ku vërehet se 127 të anketuar i vlerësojnë shumë mirë dhe 73 të anketuar i vlerësojnë mirë. Grafiku 20 në shtojcën 1 paraqet vlerësimin për punët kërkimore të Bankës së Shqipërisë nga ku vërehet se 138 të anketuar i vlerësojnë shumë mirë, 57 të anketuar i vlerësojnë mirë dhe 5 të anketuar i vlerësojnë dobët. Grafiku 21 në shtojcën 1 paraqet vlerësimin për raportet dhe analizat e Bankës së Shqipërisë nga ku vërehet se 148 të anketuar i vlerësojnë shumë mirë dhe 52 të anketuar i vlerësojnë mirë. 114

115 Siç e kemi përmendur në kapitullin 3, aktualisht Banka e Shqipërisë është e pranishme në rrjetin social facebook dedikuar kryesisht aktiviteteve edukuese por që herë pas here gjen dhe njoftime nga aktivitetet e organizuara nga BSH. Pyetjes se a është e mjaftueshme për komunikimin e Bankës së Shqipërisë prania vetëm në rrjetin social FB, 169 të anketuar ju përgjigjën se nuk është e mjaftueshme ndërsa 31 të anketuar u përgjigjën se ndoshta është e mjaftueshme. Grafiku 22 në vijim ilustron përgjigjet e mësipërme. Grafik 22: Mjaftueshmëria e pranisë në rrjetin social FB Rrjeti social fb i mjaftueshëm për komunikimin e Bankës së Shqipërisë Jo Ndoshta Po 0 Shumë banka qendrore janë të pranishme dhe shumë aktive në disa rrjete sociale si twitter, youtube, flickr, linked in, etj... Grafiku 23 në vijim jep një paraqitje të opinioneve se ai shërben më mirë komunikimit prania e BSH-së edhe në rrjete të tjera sociale, nga ku vërehet se 69 të anketuar zgjedhin twitter-in, 51 të anketuar zgjedhin youtube, 23 të anketuar zgjedhin instagram-in, 27 të anketuar zgjdhein flickr dhe 41 të anketuar zgjedhin linked in. 115

116 Grafik 23: Prania e komunikimit të BSH-së në rrjete të tjera sociale I shërben më mirë komunikimit prania e Bankës së Shqipërisë edhe në rrjete të tjera sociale Twitter Youtube Instagram Flickr Linked in Në grafikun më poshtë paraqiten mjetet e komunikimit që i përshtaten nevojave të punonjësve të bankave tregtare. Siç shihet rrjeti social twitter është më i preferuari. Grafik 24: Mjeti i komunikimit që i përshtatet nevojave Mjeti i komunikimit që i përshtatet nevojave

117 5.8 Vërtetimi i hipotezave dhe përgjigja e pyetjeve kërkimore Me qëllim vërtetimin e hipotezave, siç e përmendëm edhe në kapitullin 4 është përdorur metoda e korrelacionit. Regresi linear shërben për të modeluar marrëdhëniet ndërmjet variablit të varur Y dhe një ose më shumë variablave të pavarura shpjeguese x. Rasti i një variabli të pavarur quhet regresi i thjeshtë linear. Variabli ose variablat që përdoren për të parashikuar vlerën e variablit të varur quhen variabla të pavarur. Forma e përgjithshme e regresionit të thjeshtë linear ka trajtën: Y= b 0 + b 1 x ku: b 0 - pikëprerja me boshtin e ordinatave b 1 - koeficienti kendor Y - vlera e variablit të varur Diagramat janë një mënyrë shumë e mirë për të bërë paraqitjen sa më të qartë të variablave x dhe y si dhe për të shprehur marrëdhënien ndërmjet tyre. Një ndër to është dhe diagrama Scatter përmes të cilës shprehet variabiliteti midis dy dukurive ndërsa lidhja midis dy variablave bëhet nëpërmjet të dhënave empirike, pra fuksionit linear. Të gjitha të dhënat shtrihen në një drejtëz. Ekuacioni i vijës që gjendet me metodën e katrorëve me të vegjël përbën një vlerësim të vijës ose të ekuacionit të regresionit. Vlerësimi për ekuacionin e regresit linear ka formën e sipërpërmendur. Në statistikë, koeficienti i përcaktimit (determination), shënohet R 2 dhe tregon sesi të dhënat përshtaten në një model statistikor. Kështu, koeficienti i korrelacionit r mat forcën e relacionit linear që ekziston brenda një prove të n të dhënave dyndryshorëse. Ky koeficient përdoret për testimin e hipotezave, r ϵ [- 1; 1]. Marrim në shqyrtim hipotezën e parë: H1: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë të interesit realizohet dhe bazohet në raportimin mediatik. Siç vihet re nga diagrama Scatter më poshtë, vlera e R 2 prej është e lartë gjë që tregon se lidhja ndërmjet variablit x dhe variablit y është e fortë. Më konkretisht midis monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë të interesit përfaqësuar nga raportimi mediatik si variabël i varur y (në boshtin e ordinatave) mbështetur 117

118 në vetmonitorimin, variabli x (që ndodhet në boshtin horizontal) ekziston një lidhje e fortë, vlera e R 2 është afër 1. Në rastin konkret hipoteza e ngritur hidhet poshtë dhe përgjigja për pyetjen kërkimore cila është forma e monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë të interesit, është vetmonitorimi, pra bankat tregtare e vetmonitorojnë këtë lloj komunikimi të Bankës së Shqipërisë Lidhja ndërmjet vetmonitorimit dhe raportimit mediatik për komunikimin e BSH lidhur me normën bazë të interesit Raportimi mediatik y = 0,6989x + 12,044 R² = 0, Vetmonitorimi H2: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë realizohet dhe bazohet në raportimin mediatik. Siç vihet re nga diagrama Scatter më poshtë, vlera e R 2 prej është e vogël gjë që tregon se lidhja ndërmjet variablit x dhe variablit y është e dobët. Më konkretisht midis monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me fjalimet e Guvernatorit përfaqësuar nga raportimi mediatik si variabël i varur y (në boshtin e ordinatave) mbështetur në vetmonitorimin, variabli x (që ndodhet në boshtin horizontal) ekziston një lidhje e dobët, vlera e R 2 është e vogël. Në rastin konkret hipoteza e ngritur pranohet dhe përgjigja për pyetjen kërkimore cila është forma e monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me fjalimet e Guvernatorit, është raportimi mediatik, pra bankat tregtare bazohen në raportimin mediatik për këtë lloj komunikimi të Bankës së Shqipërisë. 118

119 Lidhja ndërmjet vetmonitorimit dhe raportimit mediatik për komunikimin e BSH lidhur me fjalimet e Guvernatorit Raportimi mediatik y = 0,3739x + 25,046 R² = 0, Vet monitorimi H3: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me aktivitetet e saj realizohet dhe bazohet në raportimin mediatik. Siç vihet re nga diagrama Scatter më poshtë, vlera e R 2 prej është e vogël gjë që tregon se lidhja ndërmjet variablit x dhe variablit y është e dobët. Më konkretisht midis monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me aktivitetet e saj përfaqësuar nga raportimi mediatik si variabël i varur y (në boshtin e ordinatave) mbështetur në vetmonitorimin, variabli x (që ndodhet në boshtin horizontal) ekziston një lidhje e dobët, vlera e R 2 është e vogël. Në rastin konkret hipoteza e ngritur pranohet dhe përgjigja për pyetjen kërkimore cila është forma e monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me aktivitetet e saj, është raportimi mediatik, pra bankat tregtare bazohen në raportimin mediatik për këtë lloj komunikimi të Bankës së Shqipërisë. 119

120 Lidhja ndërmjet vetmonitorimit dhe raportimit mediatik për komunikimin e BSH lidhur me aktivitetet e saj Raportimi mediatik y = 0,2983x + 28,066 R² = 0, Vet monitorimi 120

121 Kapitulli 6: Konkluzione dhe rekomandime 6.1 Konkluzione 6.2 Rekomandime Në këtë kapitull përmbyllës të këtij punimi paraqiten konkluzionet lidhur me komunikimin e një banke qendrore si dhe komunikimin e Bankës së Shqipërisë. Qëllimet e këtij punimi ishin ofrimi i një panorame të plotë të komunikimit të bankave qendrore si dhe mënyra e monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë të interesit, fjalimet e Guvernatorit dhe aktivitetet e saj nga bankat tregtare. Në vijim jepen të përmbledhura konkluzionet punimit dhe më pas gjenden rekomandimet përkatëse. 6.1 Konkluzione 1. Komunikimi është një ndër pjesët më të rëndësishme në jetën e përditshme të secilit prej nesh dhe jo vetëm. Institucionet publike, bizneset, organizatat, OJQ, etj...e shohin komunikimin si pjesën më të rëndësishme të aktivitetit të tyre të përditshëm, për më tepër komunikimi është një vlerë më vete për organizatën. 2. Komunikim do të thotë të shprehesh dhe të ndërtosh marrëdhënie që në këndvështrimin e një banke qendrore do të thotë të bësh të ditur objektivin, misionin, strategjinë, politikat, etj...si dhe ndërtimi i marrëdhënieve me publikun ku thelbi i problemit është kthimi i informacionit ose siç njihet rëndom feedback-u për të vlerësuar komunikimin. 3. Komunikimi i organizatave me publikun dhe tregjet shërben për: (v) informim; (vi) bindje; (vii) krijim të imazhit të organizatës; (viii) përforcim të besimit tek organizata. 121

122 4. Komunikimi marketing i bankave qendrore si nën fushë e shkencës së marketingut në dy dekadat e fundit ka njohur një transformim rrënjësor. Nga parimi kurrë mos kërko falje, kurrë mos shpjego, komunikimi është bërë pjesë integrale dhe shumë e rëndësishme e politikës monetare moderne, që jo më kot shumë banka qendrore e cilësojnë si zemra e saj. 5. Në elementët përbërës të komunikimit marketing, elementi që i përshtatet më shumë veprimtarisë, objektivit dhe që përdoret sot gjerësisht nga bankat qendrore janë marrëdhëniet me publikun. 6. Arsyet që i kanë nxitur bankat qendore drejt hapjes së madhe me publikun: (i) (ii) (iii) (iv) (v) Rritja e efektivitetit të politikës monetare; Rritja e nevojës për llogaridhënie; Adoptimi i rregjimit të inflacionit të shënjestruar; Manaxhimi i pritjeve të tregut; Risitë në fushën e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit. 7. Në komunikimin e saj një bankë qendrore duhet të shpallë dhe të bëjë të njohur publikisht objektivin e saj kryesor dhe në vijim të tij të bëjë të ditur strategjinë për arritjen e objektivit, vendimet e marra me qëllim arritjen e objektivit bashkë me arsyet përkatëse, parashikimin ekonomik dhe orientime për vendimet e ardhshme të politikës monetare. 8. Në treg nuk ekzistojnë receta të gatshme se si duhet të komunikojë një bankë qendrore. Në kuadër të një numri të madh instrumentesh komunikimi që ekzistojnë në ditët e sotme, një bankë qendrore zgjedh dhe përdor ato instrumente që i përshtaten më së miri nevojave të saj. 9. Modaliteti i komunikimit të një banke qendrore përqendrohet në tre drejtime kryesore: (i) ofrimi i një informacioni të detajuar mbi vendimet e marra gjatë mbledhjes së Komitetit të Politikës Monetare; 122

123 (ii) (iii) ofrimi i informacionit për zhvillimet ekonomike të kaluara dhe të ardhshme si dhe një vlerësim për ndikimet e tyre në zhvillimet e ardhshme të politikës monetare; raportimet dhe komentet në organin legjislativ (parlamenti). 10. Veprimet e një banke qendrore dhe komunikimi i saj vlerësohen nëpërmjet: (i) (ii) (iii) ndikimit në tregjet financiare; parashikimit për vendimet e ardhshme të normës së interesit; rolit në procesin e transmetimit të politikës monetare. 11. Thuajse të gjitha bankat qendrore përdorin të njëjtën strategji komunikimi të politikës monetare me dallime të vogla ndërmjet tyre sidomos tek publikimi i minutave të mbledhjeve të Komitetit të Politikës Monetare si dhe tek publikimi i votës së anëtarëve të Komitetit. 12. Vihet re një prani dhe aktivitet i madh i bankave qendrore në botë në rrjetet sociale si facebook, twitter, youtube, flickr, linked in, etj Raporti i Inflacionit / Raporti i Politikës Monetare është dokumenti kryesor i komunikimit të politikës monetare. Përgjithësisht përbëhet nga 4 kapituj (konsideratat e politikës monetare, zhvillimet financiare, situata ekonomike dhe parashikimi ekonomik dhe parashikimi i inflacionit). 14. E themeluar në vitin 1925, Banka e Shqipërisë ka si objektiv kryesor të saj arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve. 15. Dokumenti i Politikës Monetare paraqet strategjinë e politikës monetare dhe jep informacion për: parimet që ndjek Banka e Shqipërisë në hartimin dhe zbatimin e politikës monetare; objektivin e detajuar të politikës monetare; kuadrin teorik dhe operacional të hartimit dhe zbatimit të politikës monetare; dhe kanalet kryesore të komunikimit të politikës monetare. 123

124 16. Komunikimi i Politikës Monetare të Bankës së Shqipërisë realizohet përmes: dokumentit të Politikës Monetare; raportit tremujor të politikës monetare; analizave, vrojtimeve dhe studimeve periodike; raportimit në Kuvendin e Shqipërisë; konferencave të rregullta për shtyp të Guvernatorit; publikimeve në faqen zyrtare të internetit të vendimeve të politikës monetare. 17. Banka e Shqipërisë sikurse dhe bankat qendrore të rajonit tonë (jo anëtare të Bashkimit Evropian) nuk i publikon minutat e Mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës si dhe nuk është e pranishme në rrjetet sociale. 18. Publikimi i vendimit për normën bazë të interesit monitorohet drejtpërsëdrejti nga vetë bankat tregtare nëpërmjet leximit të njoftimit për shtyp / ndjekjes së konferencës për shtyp. 19. Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë dhe aktivitetet e Bankës së Shqipërisë monitorohen nga bankat tregtare nëpërmjet raportimit mediatik. 20. Hapësira e mbulimit mediatik që i kushtohet veprimtarisë së Bankës së Shqipërisë vlerësohet deri diku e mjaftueshme ndërsa besueshmëria e raportimit mediatik vlerësohet në masën 70% si e besueshme. 21. Prania në media e Bankës së Shqipërisë vlerësohet se duhet të rritet nëpërmjet shkrimeve, analizave, opinioneve si dhe emisioneve televizive. 22. Faqja e internetit, vlerësohet si një mjet shumë i mirë komunikimi që përmbush më së miri nevojat e përdoruesve të saj. 23. Deklaratat / njoftimet për shtyp, punët kërkimore, publikimet edukative, raportet / analizat e Bankës së Shqipërisë vlerësohen si shumë mira. 24. Prania vetëm në rrjetin social facebook konsiderohet si e pamjaftueshme për arsenalin e komunikimit të Bankës së Shqipërisë. 124

125 25. Sugjerohet përdorimi dhe prania në rrjete sociale të tilla si: twitter, youtube, instagram, flickr, linked in. Rrjeti social twitter vlerësohet si rrjeti më i përshtatshëm i komunikimit. 6.2 Rekomandime 1. Banka e Shqipërisë duhet të mbështetet fort në elementet e komunikimit marketing, sidomos tek elementi i marrëdhënieve me publikun që është karakteristikë për bankat qendrore. Duhet të zbatojë strategji të bazuar mbi parimet dhe konceptet e marketingut. 2. Transparenca, përgjegjshmëria dhe besueshmëria duhet të jenë kryefjala e veprimtarisë së Bankës së Shqipërisë. 3. Vërtetimi i hipotezës tregoi se komunikimi i Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë të interesit vet monitorohet nga bankat tregtare. Në këtë kuadër, Banka e Shqipërisë duhet të bëjë një kujdes të veçantë në transmetimin e mesazheve dhe sinjaleve. 4. Vërtetimi i hipotezave tregoi se raportimi mediatik përbën mjetin kryesor të informacionit për mesazhet dhe fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë sikurse edhe për aktivitetet e Bankës së Shqipërisë. Duhet treguar vëmëndje shumë e madhe dhe monitorim i kujdesshëm i raportimeve mediatike. 5. Çdo dalje publike e Guvernatorit sikurse edhe çdo mesazh duhet të kurohen në detaje nga njësia përgjegjëse për marrëdhëniet me publikun. 6. Marrëdhënia me median duhet të zërë një vend të rëndësishëm në axhendën e komunikimit të Bankës së Shqipërisë. Konktaket e drejtpërdrejta dhe personale, takimet formale dhe jo formale, seminaret trajnuese, marrja e mendimit dhe opinionit të tyre duhet të jenë prioritete të punës. 125

126 7. Banka e Shqipërisë duhet të hedhë hapa të mëtejshëm në drejtim të rritjes së transparencës proceduriale që do të thotë publikim të minutave të mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës si dhe publikimin e votave të secilit anëtar. 8. Banka e Shqipërisë duhet jo vetëm ta shfaqë praninë e saj në median sociale në mënyrë të menjëhershme por edhe të jetë mjaft aktive, të organizojë sondazhe, të hedhë çështje për diskutim, të organizojë diskutime on-line, të tërheqë opinionin e publikut dhe ekspertëve për çështje të ndryshme. 9. Banka e Shqipërisë duhet të krijojë dhe lançojë sa më parë versionin e faqes së internetit për telefoninë celulare (mobile web version). 10. Krijimi i lidhjeve të ngushta me botën akademike, angazhimi në projekte të përbashkëta kërkimore duhet të jetë një tjetër fokus i rëndësishëm i Bankës së Shqipërisë. 11. Organizimi i tryezave të diskutimit, forumeve ekonomike, tërheqja e opinionit të analistëve / ekspertëve të ekonomisë, krijimi dhe mbajtja e lidhjeve të ngushta me ta duhet të përbëjë një tjetër prioritet në marrëdhëniet me publikun të Bankës së Shqipërisë. 12. Edukimi i publikut duhet të vazhdojë me intensitet të lartë pasi konsiderohet si një investim shumë i rëndësishëm për brezin e ardhshëm. Banka e Shqipërisë duhet të vazhdojë përpjekjet deri në hartimin dhe zbatimin e plotë të një strategjie kombëtare për edukimin e publikut në fushën financiare si një garanci për të ardhmen. 13. Krijimi i konceptit të komunikimit politik që do të shërbejë për lobim dhe komunikim me aktorët politik në vend. 126

127 Orientime për kërkime të mëtejshme Ky punim u përqendrua tek monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë nga bankat tregtare. Ndonëse përfaqësojnë një peshë të vogël në sistemin financiar, me rëndësi do të ishte edhe studimi për mënyrën se si e monitorojnë komunikimin e Bankës së Shqipërisë institucionet e tjera financiare. Nga ana tjetër me shumë rëndësi dhe një orientim mjaft i mirë për funksionin komunikativ të Bankës së Shqipërisë do të ishte edhe studimi i mënyrës së monitorimit të komunikimit nga publiku i gjerë me qëllim përshtatjen e formave të komunikimit në funksion të nevojave të publikut. 127

128 Bibliografia Baskin, O., Aronoff, C., Lattimore, D. (1997): Public relations: The profession and the practice. 4th ed. United States. : Brown & Benchmark Bernanke B, Mishkin F S (1997): Inflation targeting: A new framework for monetary policy?, NBER Working Paper No Bernanke, B S (2003): A Perspective on Inflation Targeting, remarks at the Annual Washington Policy Conference of the National Association of Business Economists, Washington, D.C., March 25, Bernanke, B S (2004): Fedspeak, remarks at the Meetings of the American Economic Association, San Diego, California, January 3, Bernanke, B S (2013): Communication and monetary policy speech at the National Economists Club Annual Dinner, Herbert Stein Memorial Lecture, Washington, D.C., November 19, Bini Smaghi, L (2007): The value of central bank communication, Financial market speech series, Landesbank Hessen-Thüringen permanent representation of Hessen in Brussels, Brussels, 20 November 2007, Brunner, K (1981): The art of central banking, Centre for Research in Government Policy and Business, University of Rochester, Working Paper GBP 81-6 Blinder, A.S., Goodhart, C., Hildebrand, P., Lipton, D., Wyplosz, C., (2001): How Do Central Banks Talk?, Geneva Reports on the World Economy 3, Geneva/London: ICMB/CEPR. Blinder, A.S., Ehrmann, M., Fratzscher, M., De Haan, J., Jansen, D.J., (2008): Central Bank Communication and Monetary Policy: A Survey of Theory and Evidence, CEPS Working Paper No. 161 Cani, Sh (2004): Një program për reduktimin e cash-it!, argumente nga Guvernatori Bankës së Shqipërisë në leksionin me studentët e Universitetit të Elbasanit =0,26,0,0,0 Cœuré, B (2013): The usefulness of forward guidance, speech before the Money Marketeers Club of New York, New York, 26 September Coffin, R., Shaw, M., (1971), Effective Communication of Employee Benefits, American Management Association,

129 Doyle, P (1998): Marketing Management and Strategy 2nd ed. Prentice hall Elmazi L., Elmazi A., (2011), Metodat e kërkimit Një thellim në analizën sasiore (botim i parë), Tiranë 2011, fq. 104 Ehrmann, M., Fratzscher, M (2005): How should central banks communicate, ECB working paper series no. 557 / November Eijffinger, Sylvester C.W., Geraats, Petra M., How Transparent are Central Banks, July 2003 Fischer, S (2015): Monetary Policy Lessons and the Way Ahead, speech at the Economic Club of New York, New York, New York, March 23, Fisher, R. A. (1922), On the Mathematical Foundations of Theoretical Statistics, Philosophical Transactions of the Royal Society, A: 222: (1922), Fischer, E & Reuber, A.R. (2011): Social interaction via new social media: How can interactions on Twitter affect effectual thinking and behavior?, Journal of Business Venturing Friedman, C., Laxton D (2009): Inflation Targeting Pillars: Transparency and Accountability, IMF Working Paper, WP/09/ Frashëri, S. Shqipëria ç ka qenë, ç është e ç do të bëhetë? Tiranë, botim i vitit Frashëri, K. (2011), Monedha, krediti dhe banka në Shqipëri gjatë shekujve, UMSH press, Botimet Toena Fuga, A. (2014), Komunikimi në shoqërinë masive, Botimet Papirus Goodhart, C (2001): Monetary policy transmission lags and the formulation of the policy decision on interest rates, Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 83(4) Guinigundo, D (2006): Monetary policy in a time of uncertainty, remarks at IMF regional seminar on central bank communications, Mumbai, January Haldane, A.G (2014), Halfway up the stairs, Published in Central Banking Journal on 5 August Hayo, B., Neuenkirch, M. (2014): Self-monitoring or reliance on media reporting: How do financial market participants process central bank news?, Universität Trier, Research Papers in Economics, No. 7/14 129

130 Issing, O (2014): Forward Guidance: A New Challenge for Central Banks, contribution to the Athens Symposium Banking Union, Monetary Policy and Economic Growth Athens, 19 June 2014, SAFE White Paper Series No Issing, O (2005): Communication, Transparency, Accountability Monetary Policy in the Twenty-First Century, Federal Reserve Bank of St. Louis Review, March / April 2005, 87(2, part 1), pp Jenkins, P (2001): Communicating Canadian Monetary Policy: Towards Greater Transparency, Bank of Canada Review, (Summer): Kotler, P (2003): Marketing Management 11th ed. Prentice hall Kotler, P., Armstrong, G., (2012): Principles of marketing 14th ed. Prentice hall Kotler P., Keller P L (2012): Marketing Management, 14th ed. Prentice hall Koxhaj, A., Tomini, F. (2003), Manaxhimi i Komunikimit (botimi i parë), Tiranë, prill 2003 Lasswell, H. D. (1948): The structure and function of communication in society, In Lymon Bryson (Ed.), The communication of ideas (Vol. 37). New York: Institute for Religious and Social Studies. Maigret, É (2010): Sociologjia e komunikimit dhe e mediave La sociologie de la communication et des médias, Armand Colin (Përkthimi dhe botimi shqip: Papirus 2010) Marcus, G. (2014), The importance of central bank communication, address by Ms Gill Marcus, Governor of the South African Reserve Bank, to the Central Banks Communicators Conference Dinner, South African Reserve Bank, Pretoria, 13 March Mishkin, F S (2004): Can central bank transparency go too far, NBER Working Paper No Mishkin, F S (1997): The economics of Money, Banking, and Financial Markets, 5th ed. Addison-Wesley Mohan, R (2009): Communications in central banks: A perspective, Stanford Center for International Development, Working paper No Note, S. (2005), Transparenca e Bankës së Shqipërisë, material diskutimi, Banka e Shqipërisë 2005/1. Picton, D., Broderick, A. (2001): Integrated marketing communications, Pearson Education Inc., Essex 130

131 Pianalto, S (2005): Expectations, Communications, and Monetary Policy, April Plackett, R.L., (1983), Karl Pearson and the Chi-Squared Test, International Statistical Review / Revue Internationale de Statistique, Vol. 51, No. 1 (Apr., 1983), pp Published by: International Statistical Institute (ISI), Posen, Adam S., Six Practical Views of Central Bank Transparency, Institute for International Economics, May Programi i Qeverisë Shqiptare Saunders, M., Lewis, P., Thornhill, A., (2009), Research methods for business students, fifth edition, Prentice hall Schramm, W. (1955): The process and effects of mass communication, Urbana, University of Illinois Press Smith, P., Berry, C., Pulford, A (1997): StrategicMarketing Communications, Kogan Page ltd, London Smart, G., (2000), A Central Bank s Communications Strategy : The Interplay of Activity, Discourse Genres, and Technology in a Time of Organizational Change Stein, J C (2014): Challenges for Monetary Policy Communication, speech at the Money Marketeers of New York University, New York, New York, May 6, Shannon, C., Weaver, W. (1949): The mathematical theory of communication, Urbana, University of Illinois Press Torossian R. (2015): What is the impact of social media on PR?, #GMb0cp4m1UzUKVgh.97 Tilson, D.J., Alozie, E.C (2004): Toward the common good: Perspectives in international public relations, Pearson Trichet, J C (2005): Communication, transparency and the ECB s monetary policy, keynote speech at the New Year s reception of the International Club of Frankfurt Economic Journalists on 24 January 2005, Frankfurt am Main Trichet, J C (2008): A few remarks on communication by central banks, keynote address at the 25th HORIZONT Award Ceremony, Frankfurt am Main, 16 January Weber L. (2009): Marketing to the social web, 2 ed, published by John Wiley and Sons, Inc., Hoboken, New Jersey 131

132 Wolton, D (2005): Të shpëtojmë komunikimin Sauver la communication, Flammarion, Paris (Përkthimi dhe botimi shqip: Papirus 2009) Woodford, M (2003): Interest and prices: foundations of a theory of monetary policy, Princeton University Press Woodford, M (2005): Central Bank Communication and Policy Effectiveness, NBER Working Paper No , December 2005, Woodford, M (2013): Forward Guidance by Inflation Targeting Central Banks, Sveriges Riksbank Economic Review, 2013:3, special issue, Conference Two Decades of Inflation Targeting: Main Lessons and Remaining Challenges, June 3, Yellen, J L (2011): Unconventional Monetary Policy and Central Bank Communications, speech at the University of Chicago Booth School of Business U.S. Monetary Policy Forum, New York, New York, February 25, Yellen, J L (2012): Revolution and Evolution in Central Bank Communications, speech at the Haas School of Business, University of California, Berkeley, Berkeley, California, November 13, Banka e Shqipërisë, Historia e Bankës Qendrore në Shqipëri, Tiranë, botim i vitit 2003, Buletini zyrtar i Bankës së Shqipërisë, rregullore të funksionimit të departamenteve të Bankës së Shqipërisë Banka e Shqipërisë (2015), Strategjia afatmesme e zhvillimit të Bankës së Shqipërisë për periudhën Banka e Shqipërisë (2015), Dokumenti i Politikës Monetare, miratuar me vendimin e Këshillit Mbikëqyrës nr. 4, datë Banka e Shqipërisë, Raporti i Stabilitetit Financiar, 6M1-2016, seksioni 7, fq Raportet Vjetore të Bankës së Shqipërisë

133 f rise_204_1.php?kc=0,28,0,0,0 erise_2016_2018_7369_1.php

134 Shtojca 1 Grafik 8: Prezenca e ndikimit të mesazheve të Guvernatorit të BSH-së në sektorin bankar / financiar Prezenca e ndikimit të mesazheve të Guvernatorit të BSH në sektorin bankar / financiar Brenda ditës 1 javë 1 muaj 3 muaj më shumë se 3 muaj Grafik 10: Saktësia e komenteve të ekspertëve të fushës së ekonomisë në media të vendimeve të Bankës së Shqipërisë Saktësia e komenteve të ekspertëve të fushës së ekonomisë në media të vendimeve të Bankës së Shqipërisë 0; 0% 0; 0% 123; 62% 77; 38% Asnjëherë Ndonjëherë Shpesh Gjithmonë 134

135 Grafik 12: Forma e shtimit të pranisë së BSH-së në media Forma e shtimit të pranisë së Bankës së Shqipërisë në media Intervista Emisione televizive Shkrime / opinione / analiza Grafik 13: Kategoria e BSH-së të cilës i duhet shtuar prania në media Kategoria të cilës i duhet shtuar prania në media

136 Grafik 18: Mesazhet gjatë daljeve publike të Guvernatorit të BSH-së Mesazhet gjatë daljeve publike të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë Dobët Mirë Shumë mirë Grafik 19: Publikimet edukative të BSH-së Publikimet edukative të Bankës së Shqipërisë Dobët Mirë Shumë mirë 136

137 Grafik 20: Punët kërkimore të BSH-së Punët kërkimore të Bankës së Shqipërisë Dobët Mirë Shumë mirë Grafik 21: Raportet dhe analizat e BSH-së Raportet dhe analizat e Bankës së Shqipërisë Dobët Mirë Shumë mirë 137

138 Shtojca 2 Grafik: Struktura organizative e Bankës së Shqipërisë 138

139 Paraqitje (print screen) e faqes zyrtare e internetit të Bankës së Shqipërisë, rubrika: Politika Monetare Tabelë: Pesha e segmenteve të sistemit financiar ndaj PBB-së në vite Autoriteti Licensues dhe Mbikëqyrës Banka e Shqipërisë Sistemi financiar M I-2016 Sektori bankar Inst. Jo banka SHKK dhe unionet e tyre Shoqëri sigurimi Fondet e pensionit Fonde investimi Autoriteti Mbikëqyrjes Financiare Burimi: Banka e Shqipërisë, Raporti i Stabilitetit Financiar, 6M I

140 Tabelë: Komunikimi i politikës monetare nga disa banka qendrore Njoftim i menjëhershëm për vendimin e normës së interesit BQE BA BKS BKÇ BKSe x Shpjegime për vendimin e marrë X Konferencë për shtyp X Publikim i minutave të mbledhjes X Minutat e mbledhjes: Debatet: Pikëpamjet individuale: Vota: X X X X X X X Raporti i inflacionit Burimi: Faqet e internetit të bankave të marra në shqyrtim Tabelë: Transparenca e Bankës së Shqipërisë 140