Universiteti Aleksandër Moisiu, Durrës

Transcription

1 Universiteti Aleksandër Moisiu, Durrës Fakulteti i Shkencave Politike-Juridike Master Profesional në Administrim Publik Tema: "Në kërkim të një Modeli për Administrimin Publik në Shqipëri" Punoi:Elisa Keta Udhëhoqi:Joniada Musaraj Durrës,

2 Abstrakt Administrimi publik, dhe si pasojë edhe të gjitha organet që përfshihen në spektrin e konceptit të tij, është një fushë studimi mbi te cilën janë ngritur shumë debate. Së pari, akoma nuk është përcaktuar nëse administrimi publik mund të quhet një disiplinë me vete, pasi është akoma I ndezur debati mbi natyrën e tij e cila mund të jetë një nënfushë e shkencave politike ose një nënfushë e shkencave administrative. Fusha e administrimit publik përfshin organizimin ekzekutiv dhe menaxhimin e institucioneve publike. Sipas Shafritz dhe Russel, në kuptimin më të gjërë, administrimi publik përfshin ghithcka që qeveritë bëjnë për mirë a për keq. Administrimi publik është shprehje që gjërësisht mund të përshkruhet si zhvillim, implementim, dhe studim I politikave qeveritare,menaxhim I programeve publike. Administrimi publik ndërlidhet me ndjekjen e të mirave publike, duke përforcuar shoqerinë civile dhe drejtesinë shoqërore. Teoria e administrimit publik është fusha ku diskutohet kuptimi dhe qëllimi I qeverisë, burokracisë, buxhetit, menaxhimit dhe cështjeve publike. Në mënyrë të përmbledhur mund te thuhet se puna ne shërbim publik udhëhiqet nga vlerat demokratike. Në kryerjen e funksionioneve të administratorit publik nuk është me rëndësi vetëm eficenca dhe efektiviteti por mbi të gjitha përgjegjshmëria ndaj të gjithë aktorëve që përcaktojnë interesin publik: drejtuesve të zgjedhur, deputetëve,grupeve të ndryshme perfaqësues dhe qytetarëve në tërësi. Edhe Bertrand dhe Lang pohojnë se administrimi publik dallon nga format e tjera të qeverisjes sipas kompetencës së vet dhe sipas faktit se qëllimi I fundit I tij është interesi I përgjithshëm. Fjalët kyce : Administrim publik, Demokraci, Qeverisje, Burokraci, Korrupsion. 2

3 Abstract Public administration, and as a result all the other institutions that are involved in the spectrum of its concept, is a field of study that are mounted on many debates. First, it is not determined whether the public administration ca be called a discipline in itself, because it is still a heated debate over its nature, which ca be a subfield of political science or a subfield of administrative science. The field of public administration includes executive organization and the management of public institutions. According to Shafritz and Russell, in the broadest sense, public administration includes everything that governments make for better or for worse. Public administration is an expression that can broadly be described as the development, implementation and study of government policy and the management of public programs. Public administration relates to the pursuit of the public good, reinforcing civil society and social justice. Public administration theory is the area where the meaning and scope of government, bureaucracy, budget management and public affairs is discussed. In a summary, we ca say that the work in public service is guided by democratic values. In doing the function of the public administrator, is important not only efficiency and effectiveness but above all accountability to all stakeholders that define the public interest, elected leaders, parliamentarians, representatives of different groups and citizens in general. Even Bertrand and Lang claim that public administration differs from other forms of government according to its competence and by the fact that its end goal is of general interest. Key words: Public Administration, Democracy, Governance, Bureaucracy, Corruption. 3

4 Mirënjohje Një punim diplome është një punim dhe shkrim akademik, që ka një strukturë dhe një qëllim të caktuar dhe përmes të cilit studenti i përfundon studimet në një nivel të caktuar.eshtë e natyrshme që për të realizuar një punim diplome duhet kohë dhe mund.për realizimin e kësaj teme diplome shprehe mirnjohjen dhe falenderim te vecante per udheheqesen time te diplomes Joniada Musaraj e cila me asistencen dhe ndihmen e dhene ne cdo hap te zhvillimit te punimit duke filluar qe nga ndihma per formulimin e titullit te punimit,rekomandimin e literatures,ndihmen per ndarjen dhe organizimin e kapitujve dhe mbeshtjetjen e saj per cdo paqartesi apo kerkese nga ana ime.gjithashtu falenderoj stafin petagogjik dhe administrativ te Universitetit Aleksander Moisiu Durres,per mbeshtjen e dhene dhe te palodhshme gjate ketij viti akademik.qëllimi i këtij punimi ka qenë që njohuritë e fituara në fakultet gjatë procesit te mësimdhenies, t i paraqes në formë të këtij punimi punimit të diplomës. Faleminderit! 4

5 Tabela e përmbajtjes Hyrje...9 Përmbledhja ekzekutive... 9 Qëllimi...11 Objektivat..11 Hipotezat 11 Metodologjia..11 Kapitulli I: Administrimi Publik 1.1 Administrimi Publik: Kuptimi I tij.12 Kapitulli II: Administrimi Publik Një qasje Historike 2.1 Historiku I Administrimit Publik 13 Kapitulli III: Modelet e Administrimit Publik 3.1 Parimet klasike dhe modelet tradicionale Parimet e Administrimit Publik Modeli i administrimit publik dhe vështirësia konceptuale e përcaktimit të tij Modelet tradicionale të administrimit publik Administrimi publik Brenda shtetit aktivist Administrimi publik brënda shtetit të mirëqënies.19 5

6 Kapitulli: IV Modelet e administrimit publik në Shqipëri 4.1 Administrimi publik në Shqipëri dhe shteti imirëqënies sociale Menaxhimi Publik i Ri (New Public Management) Administrimi Publik I Ri në Shqipëri Riorganizimi dhe reduktimi I shërbimeve civile qëndrore Zvogëlimi I sektorit publik Modernizimi I administratës në përpjekje për krijimin e vlerave dhe përmirësimin e cilësisë së menaxhimit Autonomia lokale Menaxhimi I burimeve njerëzore Procesi I privatizimit Buxhetimi edhe efektiviteti I tij Aksesi teknologjik Kpitulli: V Faktori ndërkombëtar 5.1 UNDP dhe programi I qeverisjes lokale IDRA dhe projekti Demokracia edhe qeverisja OSFA soros.. 32 Kapitulli: VI Burokracia dhe korrupsioni, bashkudhëtarët e përpjekjeve për modelim. 6.1Burokracia Koncepti Origjina. 34 6

7 6.1.3 Burokrati Koncepti tradicional I burokratit sipas Niskanenian Koncepti sipas Bendor, Taylor, Van Gaalen (Preferencat e politikave) Koncepti sipas Patrick Dunleavy 1991 (modeli I strukturimit burokratik) Forcat e burokratit Burokrati në Shqipëri ( nga këndvështrimi I modeleve) Burokracia moderne Të mirat dhe të këqijat e burokracisë Burokracia në Shqipëri Cfarë është bërë për të ulur negativitetin e burokracisë Korrupsioni Përmasat e korrupsionit dhe kapjes së shtetit në Shqipëri Masat e drejtpërdrejta 44 Kapitulli: VII. Cili është modeli real I administratës publike Shqiptare?...45 Kapitulli: VIII E ardhmja e administrimit publik në Shqipëri! 8.1 Misioni I ITAP...48 Konkluzione Rekomandime. 51 Bibliografia

8 Shkurtesat e përdorura ITAP UNT USAID SIDA UNDP Instituti I Trajnimit Të Administratës Publike Unioni Ndërkombëtar I Telekomunikacioneve Agjencia Amerikane për Zhvillimin Ndërkombëtar Agjencia Suedeze për zhvillimin Ndëkombëtar Programi për zhvillim I Kombeve të Bashkuara 8

9 HYRJE Aktualisht, në kohën kur Shqipëria po aspiron për tu bërë anëtare me të drejta të plota e Komunitetit Evropian, një nga detyrat e shtruara me forcë të pasqyruara edhe në dymbedhjetë kushtet, është përsosja e administrateës publike, e përbërjes dhe e shërbimit të saj. Kjo kërkon, në radhë të parë përcaktimin e një koncepti të drejtë mbi administratën publike., administrimin publik dhe administratorin publik. Duhet të përcaktihen qartë, gjithashtu, edhe karakteristikat përkatese të këtyre elementëve si dhe baza ligjore dhe administrative e tyre. Pra, problemet e krijimit, organizimit, funksionimit, dhe përsosjes së administratës publike jane sa teorik dhe filozofik, aq edhe konkret, ligjor, organizativ dhe menaxherial. Në këtë kendveshtrim jemi munduar ta trajtojmë këtë cështje në këtë teme diploma. Përmbledhje ekzekutive Ky punim është struktuar në tetë kapituj dhe secili nga kapitujt ka nëntemat përkatese si më poshtë: Pjesa e parë trajton cështje ne lidhje me kuptimin e administrimit publik; Administrimi publik, dhe si pasojë edhe të gjitha organet që përfshihen në spektrin e konceptit të tij, është një fushë studimi mbi te cilën janë ngritur shumë debate. Së pari, akoma nuk është përcaktuar nëse administrimi publik mund të quhet një disiplinë me vete, pasi është akoma I ndezur debati mbi natyrën e tij e cila mund të jetë një nënfushë e shkencave politike ose një nënfushë e shkencave administrative. Fusha e administrimit publik përfshin organizimin ekzekutiv dhe menaxhimin e institucioneve publike. Pjesa e dytë trajton historikun e Administrimit Publik, i cili e ka origjinen që në antikitetin e lashtë ku administratorët publik kanë qënë veshët dhe sytë e zotëruesve për një kohë shumë të gjate. Pjesa e tretë trajton - Modelet e Administrimit Publik; 3.1 Parimet klasike dhe modelet tradicionale;3.1.1 Parimet e administrimit publik kanë qënë ekonomia dhe eficenca, pra kryerja e shërbimeve publike me kostot minimale.3.2 Modeli i administrimit publik dhe vështirësia konceptuale e përcaktimit të tij. Modeli dhe konceptimi I administrimit publik janë të lidhura ngushtë me rolin e shtetit dhe qeverisjen. Gjetja e këtij modeli të shkëputur nga dy faktorët ose konceptet e tjera është e pa mundur pasi vetë administrate publike do të gjendet gjithmonë nën korrnizën e shtetit, ;3.3 Modelet tradicionale të administrimit publik. Një ndër modelet tradicionale të administrimit publik e gjejmë brënda konceptit të shtetit activist,burokratik, me gjithë paralelet qe mund të kenë ekzistuar më parë, është kryesisht një fenomen I shekullit të XX. Karakteristikat e administrimit publik brënda konceptit të këtij shteti burokratik u përcaktuan qartë nga Max Webber;3.3.1 Administrimi publik Brenda shtetit activist;3.3.2 Administrimi public brënda shtetit të mirëqënies. Pjesa e katërt trajton modelet e dministrimit publik në Shqipëri SHBA një ndër vëndet më të zhvilluara ekonomikisht dhe një ndër vendet më demokratike të botës është shteti që ka prodhuar shumicën e këtyre modeleve dhe qe I ka adoptuar I pari sejcilin prej tyre. Kjo është arsyeja përse vëndet e ish bllokut komunist duke përfshirë edhe vëndin tonë janë dekada mbrapa botës perëndimore4.1 Administrimi publik në Shqipëri dhe shteti imirëqënies sociale ; Elementet e 9

10 parë të shtetit të mirëqënies sociale në Shqipëri I vëmë re drejt për së drejti pas shpalljes së pavarësisë më 1912 dhe në qeverinë pasardhëse deri në kongresin e Lushnjes. Me kalimin kohës diktatura komuniste miratoi ligje te tjera për mirëqënien sociale 4.2 Menaxhimi Publik i Ri (New Public Management) Qëllimi I këtij modeli është transformimi I administratës publike tradicionale në një lloj të ri,atë të menaxhimit public të ri të karakterizuar nga: 1. Një ndarje më e mirë e politikave strategjike nga menaxhimi operacoinal 2. Një theksim më I madh I rezultateve sesa proceseve edhe procedurave 3. Një orientim ndaj nevojave qytetare dhe jo ndaj interesave të organizates dhe burokratëve 4. Një largim nga ndërhyrja e drejtpërdrejtë në krijimin edhe shpërndarjen e të mirave dhe shërbimeve në favor të një roli më drejtues dhe më mundësues për qeverinë 5. Nje kulturë menaxhimi të ndryshuar, me karakter sipërmarrës. :4.2.1 Administrimi Publik I Ri në Shqipëri.Këtu mund të themi që për një administratë publike të mirëfilltë dhe për një strukturë të posacme të saj në Shqipëri mund të flasim vetëm pas vitit 1998 pasi gjatë periudhës së diktaturës komuniste e deri në vitin 1998 qeverisjet locale (ndarjet territorial të qeverisjes qëndrore të kontrolluara nga ministria e brëndëshme) karakterizoheshin nga minimum I mundëshëm I autonomisë dhe nivele të tejskajshme të përgjegjësisë ekonomike dhe sociale. Pjesa e pestë,këtu I kushtohet vëmëndje faktorit ndërkombëtar ;5.1 UNDP dhe program I qeverisjes locale;5.2 IDRA dhe projekti Demokracia edhe; 5.3 OSFA soros dhe ndihma qe keto organizata kane dhene ne vendin tonë. Pjesa e gjashtë, këtu trajtohet koncepti I burokracise,origjina e tij,korrupsioni. Burokracia dhe korrupsioni, bashkudhëtarët e përpjekjeve për modelim;6.1 Burokracia;6.1.1 Koncepti;6.1.2 Origjina;6.1.3 Burokrati Koncepti tradicional I burokratit sipas Niskanenian; Koncepti sipas Bendor, Taylor, Van Gaalen (Preferencat e politikave); Koncepti sipas Patrick Dunleavy 1991 (modeli I strukturimit burokratik; Forcat e burokratit; Burokrati në Shqipëri ( nga këndvështrimi I modeleve);6.1.4 Burokracia modern;6.1.5 Të mirat dhe të këqijat e burokracisë ; Burokracia në Shqipëri;6.1.6 Cfarë është bërë për të ulur negativitetin e burokracisë;6.2 Korrupsioni;6.2.1 Përmasat e korrupsionit dhe kapjes së shtetit në Shqipëri ; Masat e drejtpërdrejta; Pjesa e shtatë,jep një përmbledhe të të gjithë ecurise dhe zhvillimit të administratës sone publike ndër vite. Cili është modeli real I administratës publike Shqiptare? Pjesa e tete ka të bëje me të ardhmen e administrimit publik në Shqipëri dhe me misionin e ITAP.Misioni i ITAP-it rrjedh nga vendimi I 18 Nëntorit 2005 për funksionimin e ITAP dhe është Të trajnojë nënpunësit civil, të rrisë aftësitë profesionale dhe të përmirësojë njohuritë bazë në mënyrë që cdo nënpunës civil të kontribuojë optimalisht në arritjet dhe qëllimet e institucionit ku ai bën pjesë 10

11 Qëllimi Punimi ka për qëllim studimin dhe analizimin e Administratës Publike të vëndit tone nga fillesat e saj e deri ne ditët e sotme dhe hapat qe duhen ndjekur ne lidhje organizimin, funksionimin dhe përsosjen e administratës,parë në këndvështrimin si filozofik po ashtu edhe në atë konkret, ligjor, organizativ dhe nenaxherial. Objektivat Qëllimi I punimit është të gjendet një rrugëzgjidhje në lidhje me perfeksionimin dhe mbarëvajtjen e modeleve administrative në Shqipëri. Punimi po ashtu synon edhe ndërgjegjësimin e organeve kompetente të vëndit tonë dhe bashkëpunimin e tyre me ato të huaja,për arritjen e një modeli ne administrimin publik. Hipotezat A ka adoptur ndonjë model të administratës publike përëndimore vëndi ynë? A mund te konsiderohen burokracia dhe korrupsioni, si dy bashkudhëtare të përpjekjeve për modelim? A ndodhet një organ, i cili nën veprimtarinë e tij do të përcaktonte të ardhmen e afërt apo të largët të administrimit publik në vëndin tonë? Metodologjia Metodologjia e përdorur ka kaluar ne këto faza: Së pari është indentifikuar problemi kërkimor mbi administratën publike dhe përcaktimi i një koncepti të drejtë mbi administratën publike, administrimin publik dhe administratorin public duke përcaktuar qartë karakteristikat përkatëse të këtyre elementeve si dhe bazën ligjore dhe administrative e tyre. Së dyti janë ngritur hipoteza; Së treti është zgjedhur titulli i temës së mikrotezës; Së katërti është përpunuar plani orientues i punës kërkimore,pra është grumbulluar literatura dhe eshte percaktuar bibliografia qe do te perdoret; Se pesti eshte percaktuar struktura e punimit me pjeset e saj përbërëse; Me pas është zhvilluar punimi i temes sipas strukturës së percaktuar bazuar në njohuritë e fituara në profilin administrim publik dhe në ate juridik,gjithashtu në të dhëna cilesore të marra kryesisht në artikuj të ndryshëm,gazeta,revista,libra,burime nga interneti. 11

12 Kapitulli I Administrimi Publik 1.1 Administrimi Publik:Kuptimi i tij. 1 Në aspektin skolastik thuhet se administrimi publik si term nuk ështe i mirëpërcaktuar, sepse horizonti I subjektit në fjalë është shumë I gjërë,madje është aq I gjërë saqë është më e thjeshtë të shpjegohet sesa të përcaktohet në një përkufizim. Administrimi publik, dhe si pasojë të gjitha organet qe përfshihen në spektrin e konceptit të tij, është një fushë studimi mbi të cilën jane ngritur shumë debate. Se pari, akoma nuk është përcaktuar nëse administrimi publik mund të quhet një disiplinë më vete, pasi është akoma I ndezur debati mbi natyrën e tij e cila mund të jetë një nënfushë e shkencave politike ose një nënfushë e shkencave administrative. Sipas përkufizimit NAICS mbi administrimin publik rrjedh de administrata publike përfshihet dhe angazhohet kryesisht në aktivitete me natyre\ë qeverisëse si; zbërthimi edhe interpretimi I secilit ligj ose rregullimi dhe administrimi I programeve që dalin nga këto të fundit. Kjo perfshin aktivitete legjislative,taksimin, mbrojtjen kombëtare, rendin edhe sigurinë,cështjet e lidhura me emigracionin, punët e jashtme, ndihmën nderkombëtare edhe administrimin e programeve qeveritare ; këto, pra, janë aktivitete tërësisht të një natyre qeveritare. Ndërsa sipas NCES administrata publike është krahu ekzekutiv I qeverisjes lokale ose qëndrore. Fusha e administrimit publik përfshin organizimin ekzekutiv dhe menaxhimin e institucioneve publike. Pra sic shihet është shumë e vështirë të përcaktohet administrimi publik pasi vet natyra e këtij procesi interpretohet në mënyra të ndryshme. Sipas Shafritz dhe Russell, në kuptimin më të gjërë, administrimi publik përfshin gjithcka që qeveritë bëjnë për mirë a për keq. Administrimi publik është shprehje që gjëresisht mund të përshkruhet si zhvillim, implementim dhe studim I politikave qeveritare, menaxhim I programeve publike. Administrimi publik ndërlidhet me ndjekjen e të mirave publike,duke përforcuar shoqerine civile dhe drejtësine shoqërore. Ndonese historikisht me të I është referuar menaxhimit qeveritar, gjithnjë e më teper po perfshihen edhe organizatat joqeveritare që nuk veprojnë vetëm në kontekstin e interesave të veta. Teoria e administrimit publik eshte fusha ku diskutohet kuptimi dhe qëllimi I qeverise, burokracisë, buxhetit, menaxhimit dhe cështjeve publike. Vitet e fundit, teoria e administrimit publik nderlidhet me një orientim të fortë drejt teorisë kritike dhe nocioneve filozofike postmoderne të qeverise, të qeverisjes dhe pushtetit, por shumë dijetarë të administrimit publik mbështesin një përkufizim klasik të termit, duke I dhënë 1 Marketingu pilotik 12

13 peshë kushtetutshmërise, shërbimit, formave burokratike te organizimit dhe qeverise hirearkike. Në mënyrë të përmbledhur mund të thuhet se puna në shërbimin publik udhëhiqet nga vlerat demokratike. Në kryerjen e funksioneve te administratorit publik nuk është më rëndësi vetëm eficenca dhe efektiviteti por mbi të gjitha përgjigjshmeria ndaj të gjithë aktorëvë që përcaktojnë interesi publik: drejtuesve të zgjedhur, deputetëve, grupeve të ndryshëm përfaqësues dhe qytetarëvë në tërësi. Edhe Bertrand dhe Lang pohojnë se administrimi publik dallon nga format e tjera të qeverisjes sipas kompetencës së vet dhe sipas faktit se qëllimi I fundit I tij është interesi I përgjithshëm. Kapitulli II Administrimi Publik Nje qasje Historike 2.1 Historiku I Administrimit Pulik. 2 Që në antikitetin e lashtë, faraonë, mbretër, dhe perandorë kanë kërkuar thesarisht, mbledhës taksash për të administruar cështjet praktiketë qeverisjes. Përpara shekullit të XIX, ky process I përzgjedhjes së individëve të cilët merreshin me cështjet publike karakterizohej nga nepotizmi I tejskajshëm,favoret dhe patronazhi politik, I cili shpesh aso kohe quhej sistemi I interesave. Administratorët publik kanë qënë veshët dhe sytë e zotëruesve për një kohë shumë të gjate. Ne mesjetë, aftësitë për të lëxuar dhe shkruar, shtuar edhe mbledhur pasuritë ishin monopol I elitave po aq sa ishte edhe administrata publike. Si rrjedhojë, nevoja për ekspertë civilë, shërbetorë dhe aftësia e tyre për të lexuar dhe shkruar përbënin bazën e zhvillimit të veprimtarive jetësore dhe të nevojshme sic ishin mbajtja e dokumentacionit, pagimi I ushtrive dhe vjelja e taksave. Ndërkohë,që imperializmi evropian përparonte dhe forcat ushtarake shtrinin pushtetin e tyre në kontinentet e tjera, nevoja për një administrim publik te sofistikuar u rrit. Në shekullin XVIII mbreti Frederik William I Prusisë krijoi shkolla për cameralizem në përpjekje për të trajnuar dhëe nxjerre një brez të specializuar në administrimin e cështjeve publike. Këto shkolla me kalimin e viteve u bënë bazat e disiplinave të administrimit public. Personi I cili quhet babai I administrimit publik është professor Lorenz Von Stein(1855) I universitetit të Vienës. Ne kohët e Von Stein administrimi publik konsiderohej një formë e administrimit ligjor. Ky concept ishte shume I ngushtë sipas tij. Ai ishte I pari I cili hodhi mendimin se administrimi publik përfshinte një tërësi disiplinash si, sociologjia, shkencat politike, e drejta administrative dhe financat publike. Nërkaq, ne Shtetet e Bashkuara te Amerikës, Woodrow Willson konsiderohet si babai I administrimit publik. Ai qe I pari që e njohu formalisht si shkencë më vëte më Presidenti I ardhshëm I Amerikës në atë kohë shkroi se objektivi I studimit administrative është zbulimi I asaj cka qeverisja mund edhe duhet të bëjë, dhe sesi mund ti bëj këto me efikasitetin më të lartë të mundshëm dhe me minimumin ekostos monetare apo energjike. Pra, Willson ishte një figurë më me influencë sesa Von Stein në shkencën e administrimit publik, sidomos pas një artikulli të famshëm botuar më 1887 ku ai mbrojti 4 koncepte që edhe sot janë parimore në cdo model të administrimit publik: 2 Procedura Adminstrative 13

14 1. Ndarja e politikës nga administrimi 2. Analiza krahasuese midis ndërrmarjeve publike edhe private 3. Përmirësimi I eficencës me anën e futjes se disa koncepteve nga sektori privat 4. Përmiresimi I efektivitetit të sektorit publik nëpërmjet menaxhimit duke trajnuar punonjës publik me sistemin shpërblim-performancë. Pikërisht kjo ndarje e politikës nga administrimi publik I dha jetë një brezi tërësisht të ri intelektualësh të cilët do të zhvillonin këtë koncept por qe she sigurisht do të debatonin mbi te. Brënda vitit 1920, të shumtë ishin individët që vazhduan punën e Willson-it duke pasuruar literaturën e administrimit publik. Te tillë ishin Frederik William I Prusisë etj. Pikërisht ky I fundit publikoi një libër I cili quhej Bazat e menaxhimit shkencor. Taylor besonte se analiza shkencore do të conte drejt gjetjes së mënyrës më të mirë për të bërë gjërat ose për të udhëhequr një operacion duke kursyer kohë dhe para. Teknika e Taylor-it iu prezantuaindustrialistëve privatë dhe më vonë vetë organizatave qeveritare. Qasja e Taylor-it shpeshhere quhet Taylorizëm dhe përfshin disa parime si: 1. Mbështetja në metoda shkencore 2.Trajtimi edhe edukimi I sejcilit prej punonjësve 3. Mbajtja shënim e performancës të sejcilit prej punonjësve në mënyre të detajuar 4. Ndarja e punës së menaxherit nga punonjësit me qëllimqë menaxheri të ketë mundësi që të aplikojë parimet shkencore për planifikimin epunës dhe punonjësit të jenë thjeshtë zbatues të këtij plani. Pas këtyre zhvillimeve SHBA u bë vendi I parë që zhvillonte shkencën e administrimit publik dhe menaxhimit saqë në vitin 1939 u themelua American Society of Public Administration(Shoqata Amerikane e Administrimit Publik) me 1940 Public administration Review.Edhe pse doktrina e Willson-it vazhdon të luajë një rol të rëndësishëm edhe në ditët e sotme, brezi I dytë I intelektualëve e sfidoi atë duke filluar nga viti Luther Gulick edhe doktrina edhe doktrina e tij fakt-vlerë ishte një ndër doktrinat kryesore që e rivalizonin atë të ëillson-it. Ky brez I dytë intelektualësh së fushës së administrimit ishin shumë t përgatitur dhe nuk kishin më nevojë për hamendësime në fushën e psikologjisë njerëzore pasi në kurrikulën e tyre përfshiheshin studime në sjellje organizative, psikologji dhe drejtim marrëdhëniesh në organizata. Gulick ndërtoi një teori e cila vinte theksin mbi metodat shkencore, rendimentin, profesionalizmin, reformimin strukturor dhe kontrollin ekzekutiv. Gulick mblodhi detyrat e administratorëvë publik në një fjalë të vetme POSDCORB e cila është planifikim, organizim, përzgjedhje personeli, drejtim, koordinim, mbikëqyrje dhe buxheti. Fayol ndërtoi një trajti m të mënaxhimit privat të bazuar në 14 pika. Teoricientët e brezit të dytë u mbështetën në menaxhimin privat dhe në përvojën e tij për të reformuar shkencën e administrimit publik. U mendua se mund të ndërtohej një teorie vetme e menaxhimit e cila të qëndronte midis kufirit të privates edhe publikes dhedo të conte procesin e qeverisjes në një dimension të ri. Në mesin e viteve 1940 teoricienë të tjerë sfiduan doktrinat e Willson-it edhe Gulick-ut. Doktrina politiko-administrative u përball me shumë kritika vite me rradhë. Në vitet 60 dhe 70, madje dhe vetë qeveritë e shikonin atë si jo efektive dhe të vështirë për tu aplikuar nga ana ligjore. Periudha e vështirë dhe skandalet politike të asaj kohe I vunë teoritë midisdy zjarreve, qeverisë dhe qytetarëve të pa kënaqur. Ishin pikërisht thirrjet e publikut dhe nevoja që ato kishin për një administratë publike efektive, efikas pa burokraci të tëpërta që e 14

15 bëri administrimin publik të shkëputej përfundimisht nga politika. Administrata publike Amerikane në atë kohë filloi reformimin e saj duke u nisur nga baza, pra riorganizimi I qeverisë. Gjëja e parë që u bë që krijimi I PAS (shërbimi publik amerikan), ky organ më parë kishte qënë departamenti I universitetit I cili këshillonte qeverinë në cdo nivel deri ne vitin Menjëherë pas luftës së dytë botërore koncepti administrimit publik ndryshoi e u zgjerua duke përfshirë analizën e politikave publike. Më pas faktori njerëzor filloi te bëhej një element gjithnjë e më I rëndësishëm në studimet e administrimit publik. Kjo periudhë qe dëshmitare e zhvillimit të administrimit publik, nërveprimit të tij me shkenca të tjera si antropologjia dhe sociologjia, hyrje të reja të cilat I dhanë hov një brezi të ri intelektualësh në fushën e administrimit publik të tillë si Frids Morstein Max, Paul H Appleby dhe Frank Martini. Në fundin e viteve 80 sërish një brez I ri teoricienësh në fushën e administrimit publik filloi të zëvëndësonte brezin paraardhës. Një teori e re e cila quhej Menaxhimi I Ri Publik u propozua nga David Osborne dhe Ted Geabler në librin e tyre Reinventing Government( Rishpikja e Qeverisë). Mmodeli I ri sillte përdorimin e stilit të sektorit privat. Kapitulli III Modelet e Administrimit Publik 3.1 Parimet klasike edhe modelet tradicionale. Gjatë gjithë shekullit të XX studimet dhe praktikat në fushën e administrimit publik kanë qënë kryesisht të karakterit pragmatic sesa teorik. Kjo shpjegon në një farë mënyre edhe faktin se pse dministrimi publik, ndryshe nga disa shkenca të tjera sociale, u zhvilua pa ndonjë vëmëndje të madhe për të gjetur një teori gjithëpërfshirëse. Interesimi për teorinë e administrimit publik filloi të ndihej më shumë gjatë shekullit paraardhës me përhapjen gjërësisht të teorisë së burokracisë nga sociologu gjerman Max Webber Parimet e administrimit publik. 3 Ndër parimet kryesore të administrimit publik ka qënë ekonomia dhe eficenca, pra kryerja e sherbimeve publike me kostot minimale. Këto parime kanë qënë në përgjithësi edhe objektivat e deklaruara të reformave të ndryshme administrative në të gjithë botën. Me gjithë rëndësinë gjithnjë e në rritje që po marrin sot vlera në kërë fushë, sic është plotësimi I nevojave të publikut, trajtimi I drejtë dhe I barabartë I të gjithëve dhe përfshirja e qytetarëve në vendimet e qeverisë, 3 VKM Nr. 732, Për një ndryshim në Vendimin nr. 115, datë , të Këshillit të Ministrave Për caktimin e numrit të punonjësve me kontratë të përkohshme, për vitin 2009, në disa ministri dhe institucione qendrore, të ndryshuar, dt , Botuar në Fletore Zyrtare nr. 115/

16 eficenca vazhdon të mbetet një ndër synimet kryesore. Pikërisht në përpjekjet për eficencë dhe përmirësim, administrimi publil është përqëndruar shpesh në cështjet e organizimit formal të tij., pasi është pranuar përgjithësisht se të metat në administrim mund të korigjohen pjesërisht me anë të riorganizimit. Shumica e parimeve të organizimit e kanë origjinën e tyre tek fushat ushtarake dhe një pjesë e vogël nga bizneset private. Organizimin e departamenteve, ministrive dhe agjencive në bazë të qëllimeve të ngjashme ose të përafërta. Grupimin e aktiviteteve të ngjashme në një njesi të vetme. Barazimin e përgjegjësisë me autoritetin. Sigurimin e unitetit të komandimit, e një mbikëqyrësi të vetëm për cdo grup punonjësish. Kufizimin e numrit te vartësve që raportojnë tek një mbikëqyrës I vetëm. Ndërtimin e një zinxhiri komandimi nga lart-poshtë edhe përgjegjësie nga poshtë-lart të përcaktuar qartë. Megjithëse problemet organizative mund të jenë shumë të ndrushme dhe mundësia për aplikimin e këtyre rregullave varion sipas situatave, parimet e lartpërmendura e ruajne rolin e tyre themelor në organizimin e administrimit publik. Administrimi publik, përqëndrohet gjithashtu edhe në cështjet që lidhen me personelin. Në shumicën e vëndeve reforma administrative ka përfshirë në vetvete reformën e shërbimeve civile. Historikisht, tendenca ka qënë drejt meritokracisë. Vëmëndje po I kushtohet gjithnjë e më shumë faktorëve të tjerë pervec meritave intelektuale, duke përfshirë qëndrimet personale, personalitetin, lidhjet personale dhe kontratat dhe marrëveshjet kolektive. Përvec kësaj, buxheti është shndërruar në një mjet kryesor në planifikimin e programeve të ardhshme,përcaktimin e prioriteteve, menaxhimin e programeve aktuale, lidhjen e ekzekutivit me legjislativin, dhe përcaktimin e përgjegjësive. Përpjekjet për kontrollin e buxhetit e kanë zanafillën e tyre shekuj më parë, vecanërisht në vëndet e botës perëndimore. Sistemi modern ekzekutiv rekomandon, legjislativi aplikon e më pas ekzekutivi menaxhon shpenzimet, e ka origjinën në Anglinë e shekullit të XIX. 3.2 Modeli I administrimit publik dhe vështirësia konceptuale e përcaktimit të tij. Modeli dhe konceptimi I administrimit publik janë të lidhura ngushtë me rolin e shtetit dhe qeverisjen. Gjetja e këtij modeli të shkëputur nga dy faktorët ose konceptet e tjera është e pa 16

17 mundur pasi vetë administrate publike do të gjendet gjithmonë nën korrnizën e shtetit,por për të ndarë administratën pulike nga pushtetet e tjera vjen në ndihme termi qeverisje publike. Pavarësisht këtij koncepti qeverisja publike mbetet një concept jo plotësisht I qartë edhe për pasojë edhe modelet janë të tilla. Gjithashtu nëse I referohemi literaturës (italiane, skandinave, gjermane, holandeze, anglisaksone)) në lidje me administrimin public del në pah dicka e tillë. Gjithsesi një hapësirë ku këto literature shkrihen ekziston dhe është pikërisht këtu që lind edhe koncepti I sipërpërmendur I qeverisjes publike. Literatura evropiane shpeshhere lidh konceptin e qeverisjes me atë të reformes në administratën publike si edhe me ndryshimin. Ndërkohë që këto lloje konceptesh kanë avantazhin e të qënit dinamik, ato gjithashtu kanë tendencë të nënvlerësojnë vazhdueshmërinë, stabilitetin dhe parashikueshmërinë që janë bazë për akrivitetin qeverisës. Pikërisht këtu lind ndarja konceptuale midis qeverisë dhe qeverisjes. Fredrickson (nga literature skandinave) vëren se shumica e elementëve sic janë grupet e interest, kooperimi, partneriteti dhe nënkontraktimi janë forma institucionale të ndërvarësisë edhe se cdo qeveri pavarësisht rolit të shteti që ajo përcakton ose I kërkohet kryen aktivitetin e saj vetëm nëpërmjet administratës publike. Pra qeveria bashkë më institucionet e burokracisë themelore shërben vetëm si organ midis pushtetit ligjvënës dhe atij ekzekutiv në shumicën e rasteve. Kjo ndarje e qeverisë dhe burokracive themelore nga administrate publike megjithëse ka qënë dilemma dhe problematika e administrimit publik për vite me radhë vazhdon të jetë objekt debati pasi janë të shumtë ata që mendojnë që një ndarje e tillë jo vetëm që nuk do të zgjidhte problemin por distance në fjalë midis dy organeve do të sillte problematika madhore në koordinimin e politikave dhe në implementimin e tyre. Gjithsesi, zëvendësimi I termit qeverisje me qeverisje menaxheriale ose qeverisje publike qëndron në zemrën e literaturës ndërkombëtare sidomos të asaj të pas viteve Origjina e lindjes së konceptit të qeverisjes administrative argumentohet nga mbështetësit e saj me anë të argumentave të mëposhtëm: Nga etimologjia efjalës qeverisje gjejmë se ky është një term shpeshherë I përdorur për të treguar kapitenin e anijeve, nga këtu sipas mbështetësve të këtij këndvështrimi udhëheqësi kishte një ndikim të drejtpërdrejtë tek të udhëhequrit sepse nuk është burokracia themelore ajo që ka përplasjen e drejtperdrejtë me publikun. Interesat e publikut kanë dimension meso/mikro ekonomik. Ky nuk është dimensioni I burokracive themelore duke qënë se ato zhvillojnë aktivitetin e planifikimit në nivelin makro. Termi politikan menaxher është tashmë term që ka provuar të jetë I pabazë si pasojë edualittetit të natyrës së tij. Kjo mënyrë konceptualizmi e administrimit publik dhe administratës publike në një farë mënyre krijon më shumë variacion këndvështrimesh dhe për rrjedhojë një numër më të madh rrugësh për zgjidhjen e problemeve sesa cdo të krijonte një model I integruar I këtyre dy trupave të vecante. Në tabelen e mëposhtme paraqitet për sejcilin aspect diferenca midis konceptit të qeverisë dhe konceptit të qeverisjes bazuar në literaturën ndërkombëtare bashkëkohore. 17

18 PËRKUFIZIMI AKTORËT FOKUSI STRUKTURA PROC-VENDIMMARRËS MJETET E IMPLEMENTIMIT MODALITETI I NËRVEPRIMIT QEVERIA Autoriteti formal vendimmarrës I legjitimuar Numër I vogël aktorësh,kryesisht personalitete politike Strukturat organizative dhe institucionet Sistem I mbyllur,limit territorial,hirearki Pak konsultim,pak bashkëpunim në procesin e thurjes së politikave edhe në implementimin e tyre Mjete nga poshtë-lart,kryesisht formale Autoritet hirearkik,marrëdhënie konfliktuale,fshehtësi, shërbim I drejtpërdrejtë QEVERISJA Ekzekutim formal dhe jo formal I autoritetit për të arritur konsensusin për cështje specifike. Numër I madh aktorësh me profil politik,civil ose nga sektori privat Proceset,politikat dhe outputi Sistem I hapur,autoritet I ndarë në bazë të funksionit,partneritet dhe bashkëpunim me pretendentët Përfshirje më e madhe me aktorët e tjerë gjatë procesit të thurjes dhe implementimit të politikave sektoriale Shpesh herë edhe mjete joformale me qëllim që të krijohen premisat për pranueshmëri më të lartë Konsultim dhe marrëdhënie bashkëpunimi,transparencë edhe administrim public I hapur NATYRA E VENDIMEVE TË ngurta dhe specifike Të bazuara në kritere mbi të cilat formaohet vendimmarrja autonome NDIKIMI I VENDIMEVE Ndryshime të detyrueshme,ndalesa dhe detyrime Rregullime të cilat modelojnë sjelljen Duhet të specifikoj se ekzistojnë ndryshime të tjera midis koncepteve të qeverisë edhe qeverisjes,por këto ndryshime I përkasin sqarimit të administrimit public të ri,diferenca të cilat do bëhën më të qarta në vazhdimin e kësaj teme. 3.3 Modelet tradiacionale të administrimit publik Pasi kemi bërë diferencën midis qeverisë dhe administratës publike, është gjithashtu I nevojshëm sqarimi I modeleve të ndryshëm të kësaj të fundit,duke ditur tashmë atë cfarë I perket administratës publike larg konceptit të qeverisë. 18

19 3.3.1 Administrimi publik brënda shtetit aktivist Një ndër modelet tradicionale të administrimit publik e gjejmë brënda konceptit të shtetit activist,burokratik, me gjithë paralelet qe mund të kenë ekzistuar më parë, është kryesisht një fenomen I shekullit të XX. Karakteristikat e administrimit publik brënda konceptit të këtij shteti burokratik u përcaktuan qartë nga Max Webber I cili u mbështet edhe në studimet e bëra më parë nga Woodrow Willson. Këto karakteristika mund të përmblidhen si më poshtë: 1. Duhet të ekzistojë një ndarje e qartë midis politikës edhe administrimit, prej nga se roli I udhëheqësve politikë edhe roli I zyrtarëvetë shtetit janë të dalluar nga njëri-tjetri(zgjedhjeemërim) 2. Administrimi duhet të jetë I vazhdueshëm edhe I parashikueshëm, të operojë në bazë të rregullave të qarta edhe të shkruara 3. Administratorët publikë duhet të rekrutohen në baze të kualifikimeve edhe të jënë profesionalistë të trajnuar 4. Organizatat duhet të reflektojnë një ndarje funksionale të punës edhe një hirearki individësh e detyrash 5. Burimet duhet ti përkasin organizatave dhe jo individëve 6. Motivimi kryesor duhet të jetë ndjenja e detyrës, ose interesi publik, I cili duhet të vi mbi interesin personal Administrimi publik brënda shtetit të mirëqënies 4 Ndërkohë që model burokratik I bazuar në organizatat e përmasave të mëdha mendohej se ishte më racionaldhe superior se të gjitha alternativate tjera të mundshme,ngjarjet hisorike, si dy luftrat botërore dhe depresioni I madh ekonomik bënë që pas vitit 1945 të vërehej një zgjerim I përgjegjësive të shtetit për cështjet sociale, këto lëvizje sidhe edhe ndryshimet e nddermara në administratat publike përkatëse në cdo shtet do njiheshin si krijim I shtetit të mirëqënies. Kjo normalisht përfshinte një ndryshim në administrimin public duke krijuar një model të ri të saj. Keto ndryshime ishin: 1. Ndërhyrja e madhe e shtetit për të përmirësuar deficitet 2. Krijimi I organeve administrative të asistencës dhe konsulencës për sektorin privat 3. Krijimi I organeve shtetërore të kontrollit 4. Krijimi I dispozitave ligjore që të mundësonin bashkëpunimin midis sektorit privat edhe atij shtetëror SIGMA 19

20 Kapitulli IV Modelet e administrimit publik në Shqipëri Pothuajse të gjitha vëndet e zhvilluara në rang botëror nuk kanë ndjekur të njëjtin model të administrimit publik për më shumë se 20 vjet duke filluar nga fundi I shekullit të XIX duke I drejtuar këto shtete drejt fleksibilitetit dhe përshtatjes më të madhe ndaj ndryshimeve të periudhave të ndryshme historike. SHBA një ndër vëndet më të zhvilluara ekonomikisht dhe një ndër vendet më demokratike të botës është shteti që ka prodhuar shumicën e këtyre modeleve dhe qe I ka adoptuar I pari sejcilin prej tyre. Kjo është arsyeja përse vëndet e ish bllokut komunist duke përfshirë edhe vëndin tonë janë dekada mbrapa botës perëndimore. Vëndi jonë konkretisht ka adoptuar vetëm një model të administratës publike në tërësi dhe është akoma në përpjekje për të zbatuar të dytin për tu integruar në familjen evropiane. 4.1.Administrimi publik në Shqipëri dhe shteti I mirëqënies sociale 5 Elementet e parë të shtetit të mirëqënies sociale në Shqipëri I vëmë re drejt për së drejti pas shpalljes së pavarësisë më 1912 dhe në qeverinë pasardhëse deri në kongresin e Lushnjes (1920). Për shkak të pa mundësive ekonomike dhe kushteve të vështira në këtë periudhë nuk mund të flitet për ekzistencën e institucioneve të mjaftueshme të një administrate publike apo për ekzistencën e ndonjë modeli për administrimin publik. Që një administratë publike të quhet e tillë nevojitet të paktën një legjislaturë e cila të dëshmojë për ekzistencën e saj. Ndër ligjet e para në vëndin tonë eshtë ligji I vitit 1927 ardhur në fuqi nën regjimin e Ahmet Zogut. Ligji në fjalë ishte ligji për Pensionet Civile. Me zbatimin e tij për herë të parë u ndërtua një organ vendas ndryshe. Ky ligj pra dëshmon në radhë të parë për krijimin e një elementi solid të administrimit publik I cili I përkiste shtetit të mirëqënies sociale. Pra mund të flitet për hedhjen e bazavepër ndjekjen e modelit të administrimit publik në fjalë.konsolidim të mirëfilltë ky model në Shqipëri e merr më 1946 me kushtetutën që sanksionoi ardhjen e shtetit komunist në Shqipëri. Është ironike sesi doktrina komuniste kishte për bazë këtë model por që me zbatimin e modifikuar të tij rezultatet e prodhuara në vite do të ishin krejt të kundërta me ato që teorikisht parashikonte modeli. Me kalimin kohës diktatura komuniste miratoi ligje si më poshtë: shteti I garanton shtetasve të drejtën e punës me një shpërblim sipas sasisë dhe cilësisë së punës. 5 Adminsitrata Publike 20

21 ndihma shtetërore edhe sigurimet shtetërore përfshinin ndihmën. shëndetësore, ndihmën për paaftësi të përkohëshme,leje lindjeje fondet e nevojshme për sigurimet shoqërore sigurohen nga kontributi I ndërmarrjeve, organizatave edhe institucioneve krijimi I kooperativave dhe sistemit kooperativist. Me këtë bazë legjislative shteti komunist firmosi edhe dështimin e tij të ardhshëm. Ky lloj interpretimi I modelit të mirëqënies sociale,coi në disa pasoja zinxhir të cilat vëndi I ynë I vuan ehde në ditët e sotme: 1. Zgjerimi I skajshëm I aparatit shtetëror dhe administratës publike solli ngritjen e deficitit 2. Zgjerimi I deficitit dhe sistemi ekonomik I bazuar në plan shkaktuan varfërimin e administratës pulike 3. Varfërimi I administratës publike coin ë uljen e besimit ndaj sektorit publik Varfërimi I individëve bashkuar me mosbesimin ndaj administratës publike solli rrëzimin e sitemeve. Është e kotë të arsyetohet mbi motivet e dështimit ekonomik sepse këto janë cështje tashmë të ezauruara. Problemi themelor I shtetit të mirëqënies sociale nën interpretimin komunist është se degjenerohet koncepti I qeverisjes administrative I lartpërmendur. Në diktaturën komuniste I gjithë sistemi është një fasadë. Nuk ekziston publiku dhe as palët e interesuara. Për këtë arsye një term I cili vendos punonjësit publikë si përcaktues të asaj që ndodh me to dështon,sepse publiku është vetë administrate publike,duke qënë se të gjithë janë të punësuar në sektorin public. Pra termi në fjalë ëhtë tërësisht I paaplikueshëm për këtë fakt por edhe për faktin se në diktaturë procesi I qeverisjes administrative me synim mbushjen e hapësirës midis klasës politike dhe asaj sociale nuk është I mundur. Pavarësisht dështimit të këtij modeli gjatë diktaturës komuniste,ai vazhdoi të zbatohej edhe të implementohej edhe në republikën demokratike të Shqipërisë pasi ky model është I përshtatshëm dhe është konceptuar për të krijuar një administratë publike e cila shërben për përballimin e periudhave të krizës ose të vështirësive financiare. Pra në vëndin tonë nevojitej një riorganizim I cili të vendoste modelin funksional me qëllim arritjen e rezultateve të cilat modeli teorikisht premtonte. Në vitet e para të tranzicionit ( ) vëndi nuk ishte as plan as treg,rrjetat e modelit të vjetër të administrimit public ishin këputur kurse të tjeratende nuk kishin lindur. Vështiresive të fillimit iu shtoheshin edhe mungesa e përvojes në zgjedhjen e reformave të cilat shpesh nuk merrnin parasysh kushtet konkrete të vëndit. Transformimet duheshin bërë në kohë krize edhe sic shprehet studiuesi I njohur Hungarez J.Korani asnjë nga modelet e administrimit publik nuk mund të zgjidhet nërkohë që ekonomia është në stanjacion. Riimplementimi I modelit u kushtëzua nga disa faktorë dhe veprimtari te cilat ishin në kundratendencë me atë cka ishte bërë deri para viteve 1990,duke krijuar një konfuzion të përgjithshëm mbi modelin e administratës publike shqiptare. Ngjarjet që krijuan këtë konfuzion mund ti rendisim si më poshtë: 21

22 1. Mungesa e përvojës në zgjedhjen e reformave për modelin e administratës publikenë kushtet e tregut të lirë. 2. Mungesa e direktivave të kosoliduara nga organizatat ndërkombëtare për shkak se një situatë e tillë prekte të gjithë ish bllokun komunist dhe vetë organet ndërkombëtare nuk kishin nevojë në zgjedhjen e një situate të tille. 3. Reformat ekonomike sollën rritjen e papunësisë,rëndimin e skemës së sigurimeve shoqërore,zvogëlimin e administratës publike. 4. Reforma e liberalizimit të cmimeve dhe pagë sollën corientim të administratës pasi në atë kohë sektori public duhet të ishte indikatori I këtyre të fundit porn ë kushtet në fjalë nuk kishte sesi të ishte. Këto evenimente të reformimit të modelit të administratës publike mund të ndahen në tre etapa përkatësisht , , që vuajtën pikërisht pasojat e faktorëve të lart përmendur. Në fazën e parë mund të evidentojmë reformat eprocesit të tranzicionit drejt sistemit politico-demokratik të ekonomisë së tregut. Pasojat e këtij procesi dhe sidomos zgjedhja e modelit të reformave në administratën publike të tipit shock-therapy shkaktuan rënie të thellë ekonomike,rritje të inflacionit dhe të shkallës së papunësisë, ulje tëp agave e pensioneve dhe një paaftësi të sistemit administrative për grumbullimin e një buxheti për mbështetjen e mirëqënies në tëresi. Pas kësaj vijnë 3 vite të stabilitetit ekonomik por që këtu mungesa e eksperiencës së sipërpërmendur dhe mungesa e mekanizmave të kontrollit solli shpërthimin e skemave financiare piramidale në etapën e tretë të implementimit të këtij modeli. Pikërisht kriza financiare e cila shkaktoi varfëri në masë të madhe,rritje të mos besimit të publikut ndaj aparatit shtetëror dhe administratës publike shqipëtare në përgjithësi shkaktoi ndërprerjen e përpjekjeve për të aplikuar një model bashkëkohor evropian të administratës publike. Përpjekje të cilat do të rriteshin pas vitit 1998 me shtimin embicjeve të shqipërisë për tu integruar në familjen evropiane, ecila kërkonte një model tjetër të administrimit publik atë të Administrimit Publik të ri lëvizje e cila kishte kohë që kishte përfshirë vëndet e bashkimit evropian dhe botës perëndimore. 4.2 Menaxhimi Publik I Ri 6 Ndërkohë që lëvizjet për reforma në sektorin publik filluan të shtrihen gjërësisht, ato u ndodhën përpara një zgjedjeje që duhej bërë midis administrimit të vjetër publik edhe menaxhimit të ri publi. Për të kuptuar më mirë se pse kërkohej një concept I ri për shtetin e për pasojë edhe për administrimin publik duhet të shohim në fillim kritikën e modelit 6 6 Komunikimi nga Komisioni në Parlamentin Evropian dhe Këshillin "Strategjia e zgjerimit dhe sfidat kryesore " Bruksel, com (2009) 533, faqe 22.,Shqipëria 2009 raporti mbi progresin 22

23 tradicional të burokracisë ku përfshihet edhe modeli I mirëqënies sociale që zbatohej në vëndet perendimore në periudhen e pas luftës së dytë boterore. Kjo kritikë bazohet në krahasimin e modelit ideal të burokracisë me atë që ndodh në sistemet reale të administrimit publik. Nga ky krahasim mund të përcaktohen edhe një sërë diferencash poshtë: 1. Në shume sisteme nuk ka një ndarje të qartë midis politikës dhe administrimit,qoftë kjo në termat eproceseve të vendimmarrjes, ose në rolet përkatëse të administratorëvë dhe politikanëve që shpesh janë të shkrira më njëri-tjetrin. 2. Proceset e vendimmarrjes, në asnje rast nuk përputhen me rregullat e një racionaliteti tekniko-ekonomik, por ndikohen dhe formohen nga konfliktet, marrëveshjet dhe shkëmbimet e interesave brënda e jashtë burokracisë shtetërore. 3. Hierarkia dhe centralizimi kombinohen me një ndjekje formale e shpeshherë servile të rregullave dhe procedurave gjë që mund të cojë në defekte të tilla si vonesa, mungesë fleksibiliteti, papërgjegjësi dhe një neglihencë arrogante për interesat edhe shqetësimet e qytetarëve. 4. Burokracitë karakterizohen nga një proces zbatimi nga lart-poshtë që shpesh sjell politika të papërshtatshme dhe rezultate të pa dëshirueshme. 5. Shtrirja e transaksioneve në një sistem modern të administrimit shtetëror, si brënda tij ashtu edhe me organizata e interesa jashtë tij, është aq e madhe sa con në një nivel më të lartë kompleksiteti se ai që parashikohej nga modeli I burokracisë tradicionale. 6. Kritikat e renditura më sipër dhe pamundësia e shtetit të korrigjonte në mënyrë eficente dhe efektive defektet e trgut rezultuan në zhvillimin e një modeli të ri reformash të përcaktuara si Menaxhimi Publik I Ri. Ky model reformash niset nga supozimi se burokracitë e mëdha shtetërore e për pasojë edhe ato administrative kanë defekte, harxhojnë burimet njerëzore, dhe financiare dhe se tregu ka më shume mundësi në vetvete sesa shteti që ti krijojë dhe shpërndarë një pjesë të mirë të të mirave dhe shërbimeve publike. Ndryshimet radikale të nevojshme për të paraqitur këtë model të transformuar edhe sipërmarrës të menaxhimit publik duhet të përcaktoheshin nga: 1. Ristrukturimi edhe zvogëlimi I sektorit publik sidomos nëpermjet privatizimit 2. Riorganizimi dhe reduktimi I shërbimeve civile qendrore 3. Futja e konkurrencës në shërbimet civile të mbetura, vecanërisht nëpërmjet kontraktimeve të shërbimeve publike në sektorin privat 4. Përmirësimi I eficencës dhe rritja e vlerave të rezultateve të arritura nëpërmjet një mënaxhimi më të mirë të performancës dhe auditëve. Qëllimi I këtij modeli është transformimi I administratës publike tradicionale në një lloj të ri,atë të menaxhimit public të ri të karakterizuar nga: 1. Një ndarje më e mirë e politikave strategjike nga menaxhimi operacoinal 23

24 2. Një theksim më I madh I rezultateve sesa proceseve edhe procedurave 3. Një orientim ndaj nevojave qytetare dhe jo ndaj interesave të organizates dhe burokratëve 4. Një largim nga ndërhyrja e drejtpërdrejtë në krijimin edhe shpërndarjen e të mirave dhe shërbimeve në favor të një roli më drejtues dhe më mundësues për qeverinë 5. Nje kulturë menaxhimi të ndryshuar, me karakter sipërmarrës Administrimi publik I ri në Shqipëri Riorganizimi edhe reduktimi I shërbimeve civile qëndrore Për një administratë publike të mirëfilltë dhe për një strukturë të posacme të saj në Shqipëri mund të flasim vetëm pas vitit 1998 pasi gjatë periudhës së diktaturës komuniste e deri në vitin 1998 qeverisjet locale (ndarjet territorial të qeverisjes qëndrore të kontrolluara nga ministria e brëndëshme) karakterizoheshin nga minimum I mundëshëm I autonomisë dhe nivele të tejskajshme të përgjegjësisë ekonomike dhe sociale. Në vitet e para të tranzicionit, fokusi u përqëndrua në reforma në nivelin qëndror për të ngritur institucionet bazë të demokracisë. Ky ishte një kusht I nevojshëm por jo I mjaftueshëm për të bërë një analizë të qeverisjes administrative. Nërkohë që në këtë periudhë pak vëmëndje iu kushtua reformave të qeverisjes locale dhe istitucionet e tyre ekzistonin thjeshtë formalisht. Ligji mbi organizimin dhe funksionimin e qeverisjes locale në korrik të vitit 2000 vendosi realisht marrëdhëniet e para të përcaktuara mirë midis qeverisjes qëndrore dhe asaj locale. Në këtë ligj thuhet se funksionet publike duhet ti takojnë nivelit më të ulët të qeverisjes. Trategjia e decentralizimit në fazën e saj të parë përfshinte reforma për financimin, një paketë ligjesh për aktivet fizike edhe mbi ndërrmarjet publike vendore. Këto kishin si synim përmirësimin e eficencës lokative, qeverisjes edhe besueshmërisë. Ligji 8653 I vitit 2000 shpërbëri 36 këshillat qarkor dhe I rigrupoi ato në 12 qarqe, ndërkohë që konfirmoi edhe 65 bashkitë dhe 309 komunat. Qeveria gjithashtu adaptoi një strategji decentralizimi, autonomie lokale dhe krijoi një komitet ndërministror për decentralizimin që të vëzhgonin implementimin e strategjisë së decentralizimit. Faza e dyte, në vitin 2001 përfshiu thjeshtë debate të gjëra të ngritura nga institucionet kyce për statusin e qeverisjes lokale dhe mënyrë së financimit. Faza e fundit përfshin periudhën nga viti 2002 e më tej, që është pjesa më e rëndësishme sepse përfshin diskutimin mbi ngritjen e kapaciteteve menaxheriale në nivel local gjithashtu edhe ngritjen në bazë ligjore për funksionimin e një administrate publike sa më evropiane. Pikërisht në këtë periudhë u përcaktua se financat për qeverisjen lokale do të ndaheshin në dy elemente, në atë të kushtëzuar dhe atë të pavarur. Ky ligj ishte konceptuar që më Baza ligjore për menaxhimin e burimeve njerëzore në vëndin tonë në sektorin publik,bazohet në kodin për punonjësit civil (8549/1999) ku përcaktohet statusi I punonjësit civi. Qeveria u perpoq që të mbështeste këtë ligj me legjislacion plotësues duke përfshirë procedurat e rekrutimit, seleksionimit, performancës etj. Departamenti I administratës publike është 24

25 përgjegjës për strategjitë e menaxhimit të burimeve njerëzore ndërkohë që një autoritet I pavarur (komisioni I shërbimeve civile) monitoron aktivitetin e departamentit të administratës publike. Implementimi istrategjive bëhet nga DAP, në mënyrë të drejtpërdrejtë nga ai për sa I përket administratës qëndrore edhe nga departamentet specifike të administratës në nivele lokale. Për të rritur profesionalizmin në menaxhimin e administratës u ndërmorën disa reforma. Në vitin 2002 u ristrukturua komisioni për shërbimin civil dhe forma e pagesës. Një tjetër reform që është akoma në progress është ajo e pagës. Në vitin 2000 u implementua buxheti afatmesëm, I cili është në fuqi për një periudhë tre vjecare. Ky qe një hap I rëndësishëm drejt një procesi buxhetor më strategjik Zvogëlimi I sektorit publik Reforma e privatizimit në Shqipëri qe shumë e vështirë pasi me ndryshimet e reja në formën e administratës publike ishin të shumta asetet edhe subjektet të cilat duheshin ti nënshtroheshin ketij procesi. Procesi I privatizimit përfshinte: 1. Privatizimi I shërbimeve(dyqanet dhe shërbimet individuale) 2. Privatizimi I aktiveve fikse të ndërrmarjeve shtetërore 3. Privatizimi nëpërmjet krijimit të sipërmarrjeve të përbashkëta 4. Privatizimi I aksioneve shtetërore në kompamitë e transformuara (blerja e aksioneve shtetërore) 5. Privatizimi I kompanive shtetërore në sektorët strategjik Privatizimi I biznesit të vogëlishte pikërisht ai që hapi këtë varg reformash. Privatizimi I shërbimeve qe një fiilim shumë I mirë nderkohë që shteti nuk kishte më kapacitet për të mbajtur këto sipërmarrje. Në këtë mënyre sektori privat zgjidhi nevojën e furnizimit të popullsisë me të mirat bazë të konsumit. Privatizimi I shërbimeve tregtare ndikoi pozitivisht në komunitetin e biznesit dhe sipermarrësit filluan të investojë duke përmirësuar cilësinë e shërbimit. Duke qënë se shqipëria është një vënd ku ekonomia bazohet në biznesin e vogël mund të themi se ky process ishte ai që kaloi barrën ekonomike nga sektori publik në sektorin privat. Privatizimi I ndërrmarjeve shtetërore kaloi në dy faza, në atë të transformimit dhe në atë të privatizimit, ndërrmarje të vogla u quajtën ato me vlere më pak se 15oooo dollar ndërsa ndërmarrje të mesme u quajtën ato me vlerë deri në dollarë. Privatizimi I këtyre ndërmarrjeve mori një hov në periudhën pas viteve 98.Shumica e ndërmarrjeveme pronësi shtetërore u privatizuan plotësisht gjatë kësaj periudhe. Në total u privatizuan rreth objekte. Sektori strategjik pjesërisht ngeli I pa privatizuar dhe në vitin 99 u aprovua një draft për planin e privatizimit në bazë të së cilit kompanitë publike rrezikonin të shiteshin nën vlerën e tyre reale sepse sektori publik në Shqipëri nuk ishte fort tërheqës dhe kjo qe mënyra e vetme që kishte shteti për të krijuar sipërmarrje të përbashkëta me sektorin privat në sektorët strategjikë. Dekreti nr I detyronte të gjitha aktivitetet bankare jo në gjendje fitimi të mbylleshin duke drejtuar sektorin bankar drejt privatizimit. Ligji nr 8306 në mars të 98, mbështeste strategjinë për privatizimin e 25

26 sektorëve me peshë të madhe për ekonominë si, telekomunikacioni, posta, industria e minierave, vaji edhe gazi natyror, pyjet rrugët, aeroportet, kompanitë e sigurimit dhe të gjitha bankat e nivelit të dytë të cilat ishin me pronësi shtetërore. Të tilla qenë Banka e kursimeve, Albcrom etj. Më 1999 qeveria shqiptare nënshkroi një marrëveshje prej 85.6 milion dollarësh me kompaninë Norvegjeze Telendor Internacional dhe atë Greke Cosmote për rrjetin celular të vendit. Ndërsa në 2001 një licencë e dyte ju dha Vodafone nëpërmjet tenderit ndërkombëtar prej 38 milion dollarësh Modernizimi I administratës në përpjekje për krijimin e vlerave dhe përmirësimin e cilësisë së menaxhimit. Për te kompletuar ndjekjen e modelit të menaxhimit publik të ri, vendi ynë ka marë disa iniciativa të financuara nga organet e BE dhe bankës botërore. Duket se vendi ynë inovacionin e ka përkthyer në qeverisje në linjë (në internet). Një iniciativë për të përmirësuar eficencën e sektorit public duke shkurtuar kostot ështe e-government(qeverisja online) e cila përfshin: 1. Zhvillimin e burimeve të brëndëshme të informacionit shtetëror, krijimin e internetit dhe dhe I kapaciteteve të nevojshme për qarkullimin e brëndëshëm të informacionit 2. Krijimin e një institucioni I cili të kryente studime dhe të gjeneronte të dhëna të sakta për aparatin shtetëror(instat) 3. Zhvillimi I institucioneve ndihmëse për publikimin e të dhënave dhe rritjen e transparencës (Open Data Albania) 4. Prokurimet në linjë (online) 5. Krijimi I faqeve interactive me qellim lidhjen me e-europën 6. Infromatizimin rajonal dhe lidhja me qeverisjen lokale. Përvec e-governance, në rangun e lëvizjeve inovative për administratën publike shqiptare kemi gjithashtu edhe krijimin e ITAP (institute I trajnimit të administratës publike) I krijuar në me vendim të këshillit të ministrave nr.315. Sipas statutit të themelimit të ITAP objektivat e tij janë si më poshtë: 1. Identifikimi dhe hartimi I programeve të trajnimeve të cilësisë së lartëpër të rritur performancën eshërbimit civil 2. Promovimi I inovocionit dhe praktikave inovativegjatë trajnimit 3. Krijimi I një biblioteke si burim literature për trajnimin në shërbimin civil 4. Rritja e kapacitetit të brëndëshëm të institutit 26

27 5. Përmirësimi I emrit të mirë të institutit dhe marketimi I shërbimeve civile Funksionet e këtij institute do të jënë kryesisht: Trajtimi për zhvillimin e karrierës, trajtimi legjislativ I pjesëmarrësve për interpretimin e statusit të punonjësit civil, trajtimi për zhvillimin e njohurive personale. Programi Brain Gain është një iniciativë e qeverisë shqipëatre që financohet edhe mbështetet nga program për zhvillim I SHBA-s. Ky program synon të kthejë në shqipëri trurin e emigruar edhe për këtë është duke krijuar mundësinë e bursave të studimit me kontratë kthimi, në këtë mënyrë studentët shqipëtarë mund të marin një edukim evropian e më pas të kthehen ë vëndin e tyre për të dhënë kontributin e nevojshëm për krijimin e një Shqipërie me kapacitet të lartë intelektual. Sic janë janë renditur më sipër tentativat e shtetit shqipëtar për të implementuar modelin e Menaxhimit Publik të Ri janë të prekshme. Reformat kanë qënë të shumta por rezultatet nuk janë shumë të kenaqshme. Sipas organizatës ndërkombëtare që merret me studimin e administrative publike SIGMA, aktiviteti I sektorit publik është gjithnë e në rënie në vëndin tonë. Të vetmit persona që angazhohen në sektorin publik janë të rijntë të cilët thjeshtë duan të shtojnë pak eksperiencë ne CV-t e tyre. Pra sektori publik shihet shihet vetëm si punësim ipërkohëshëm për të pasur më vonë një të ardhme në sektorin privat sepse sektori publik ofron shumë pak mundësipër promovim edhe lidhjet jo formale janë jetësore në të. Ky konstatim hedh poshtë të gjitha iniciativat e mësipërme të qeverisë për të implementuar në mënyrë korrekte modelin e administrimit publik të ri Autonomia lokale Për të arritur autonomine locale është e nevojshme që me reformat e implementuara të plotësohen në te shkallët e piramidës së autonomisë: autonomia administrative, autonomia financiare dhe autonomia politike. Është pikërisht autonomia financiare që sipas SIGMA-s nuk është respektuar në formën përkatëe, grantet e kushtëzuara të transferuara nga pushteti qëndror janë të një natyre shumë specifike dhe duke qënë se grantet e kushtëzuara përbëjnë rreth 85% të buxhetit të shpenzimeve të pushtetit lokal, ky pushtet ka shumë pak autonomi financiare. Baza ligjore në vëndin tonë detyron që tepricat e fondeve buxhetore të dërguara nga të ardhurat e pushtetit lokal, mund të mbarten deri në vitin e ardhshëm. Në praktikë konstaton SIGMA, pushtetet lokale nuk kanë qënë asnjëherë në gjëndje për ta bërë një gjë të tillë pasi cdo vit këshilli I ministrave ka dekretuar një ligj I cili ka kërkuar përvetësimin e një pjese ose të të gjithë masës së tepricës Menaxhimi I burimeve njerëzore 27

28 Burimi kryesor I motivimit në vëndet evarfëra është paga, pavarësisht se rritja e pagës së punonjësve publik në Shqipëri ka qënë një ndër shqetësimet kryesore të qeverisë % e punonjësve në sektorin publik e kanë braktisur shërbimin, kryesisht për një pagë më të mirë. Ky fenomen është vënë re kryesisht në vitet 2001 dhe Në një ndër sondazhet e mëparshme të organizuara që synonte krahasimin e pagave midis dy sektorëve rezultoi se pagat e sektorit publik me atë privat ishin të njëjta për punonjësit e pa kualifikuar (pa arsimin e lartë). Nga ana tjetër pagat për punonjësit e kualifikuar edhe ata që qëndronin në nivelet menaxheriale në administratën publike nuk ishin konkurruese me sektorin privat duke krijuar probleme për proceset e rekrutimit dhe thithjes së kapaciteteve të vlefshme. Për këtë arsye punësimi në sektorin publik në Shqipëri ka qënë gjithnë në rënie. Nga ana sasiore të punësuarit në sektorin publik në Shqipëri janë rreth 4.5% e popullësisë, duke marre parasysh që në evropë kjo normë varion nga 2.5% në Greqi dhe deri në 8% Hungari. Shumica e punonjësve të administratë publike të Shqipërisë janë të punësuarit në sektorin e arsimit dhe atë shëndetësor 56% dhe vetëm 1.5% në rang administriv. Pra duke parë këto shifra sërish shikohet se DAP edhe të gjitha reformat në fjalë nuk kanë pasur efektin e tyre të pritur ose të deklaruar Procesi I privatizimit Që me fillimin e privatizimit nëpërmjet bonifikimit, një kërkesë e ulet për bono edhe dështimi I pëerdorimit të këtyre bonove nga ana e popullsisë ishin sinjale shqetësuese për procesin në fjalë. Këto ndodhën për shkak të mugesës së transparencës në procesin e privatizimit. Objektet e privatizimit nuk shiheshin si elemente ekonomikë që mund të gjeneronin vlera ose fitim në të ardhmen por si mundësi për ushtrimin e praktikave korruptuese gjatë procesit të privatizimit. Pra me një ofertë në rritje dhe një kërkesë gjithnjë të limituar u gheneruan humbje të mëdha jo vetëm nga ana financiare por edhe nga ana institucionale pasi tregu I titujve thuajse nuk ekziston fare edhe sot e kësaj dite. Efektet e metodës së privatizimit në masë e cuan vëndin në një situatë post-privatizimi ku pronësia është shumë e dyshimtë. Përsa I përket sektorit financiar kufizimet qeveritare kanë influencuar në uljen e interest nga ana e investitorëve strategjikë për një kohë shumë të gjatë. Në sektorin e sigurimit për shembul, një investitor mund të mbajë vetëm 40% të pronësisë së kompanisë. Kjo pengesë ekzistonte deri në vitin Buxhetimi edhe efektiviteti I tij Për shkak se forma e buxhetimit në republikën e Shqipërisë është ajo e Buxhetit në bazë të zërave, është e vështirë të flasësh për efektivitetin e shpenzimeve të ndërrmara duke u bazuar thjeshtë në shifra. Përvec kësaj boshllëqet në menaxhimin e procesit buxhetor vihen re tek përgatitja në baza të vjetruara të normës buxhetore, politikat buxhetore, programini buxhetor, funksioni buxhetor jo mire I integruar në ministritë e linjës, mungesa e debatit për vendimet e shpenzimeve, mosfunksionimi I aparatit të kontrollit për implementimin e programeve buxhetore. Këto mangësi cojnë gjithnjë në shpenzime të kota dhe ulje të vlerës së aseteve publike. 28

29 Aksesi teknologjik Në pjesën e mësipërme u argumentua se në përpjekjet për krijimin e vlerave dhe modernizimit,qeveria e vëndit tonë ishte fokusuar në stabiliimin e e-governance pra qeverisjes online. Por që kjo iniciativë të jetë e suksesshme, një factor Irëndësishëm është aksesi ndaj teknologjisë që lejon shfrytëzimin e kësaj iniciative. Open Data Albania ka kryer një hulumtim mbi numrin e përdoruesve të internetit në shqipëri, bazuar në të dhënat e Unionit Ndërkombëtar të Telekomunikacioneve (UNT). Gjatë dhjetëvjecarit të fundit,rezulton se numri I përdoruesve të internetit për 100 banorë ka ndryshuar duke u vene re keshtu nje rritje e theksuar e nr. të përdoruesve të internetit në shqipëri. Gjatë vitit 2010, rreth 43.5% e shqipëtarëve (ose rreth 1.34 milionë persona) janë përdorues të internetit, krahasuar me 41.2% në Nërkohë në vëndet e Bashkimit Evropian, në 100 banorë janë përdorues të intërnetit, ndërsa në vëndet e Ballkanit, ky tregues është më I ulët (50 nga 100 banorë). Numri I përdoruesve të internetit është një tregues shumë I rëndësishëm sepse pasqyron përhapjen e teknologjisë së informacionit në një vend dhe shkëmbimin e informacionit në rang global.në tabelën e mëposhtme është bërë një përpjekje për të përmbledhur karakteristikat e modelit të Menaxhimit Publik te ri. Ky modelështë baza e strukturës administrative të këshilluar nga organet e BE. Objektivat e Menaxhimit Publik të ri Ristrukturimi dhe zvogëlimi I sektorit publik,vecanërisht nëpërmjet privatizimit Riorganiimi edhe reduktimi I shërbimeve civile Reformat e ndërrmara nga shteti Shqipëtar Ligji I vitit 2000 për ndarjen administrative/ reformat e privatizimit të sipërpërmendura 1999 statusi I punonjësit civil/riformimi I DAP/ krijimi I komisionit për shërbimet civile 2002 Rezultatet e reformave Dyshime mbi procesin/praktika korruptuese/zhvlerësim I aseteve të shtetit/dështim në krijimin etregut të aksioneve/mungesë e decentralizimit financiar Sektori publik gjithjë e më pak atraktiv për punonjësit e ri 29

30 qëndrore Futja e konkurrencës në shërbimet civile Privatizime dhe koncesione sin ë sektorët me rëndësi startegjike/reforma disa herë për përmirësimin e pagave Rezultate jot ë mira/humbje ekonomike/dështimin e futjes së stimujve me shembull sektorin privat Përmirësimi I eficencës dhe rritja e vlerave të rezultateve të arritura nëpërmjet një mënaxhimi më të mirë të performancës 2003 TIPA/Brain Gain/e -Governance Impakt social I ulët/ pamundësi për shfrytëzimin e këtyre iniciativave sidomos në zonat rurale për shkak të kushteve ekonomike për të suguruar paisje teknologjike Koncepti I qeverisjes administrative MATERIALI MBI KU JANË MBËSHTETUR KËTO PËRFUNDIME Nuk janë bërë reforma për arritjen e këtij koncepti Varësi e madhe sidomos në aspektin financiar nga njësitë qëndrore/ Niveli më I ulët administrative, totalisht I pa fuqishëm për vendimmarrje http // Administration Reform.html Kapitulli V Faktori ndërkombëtar Gjatë gjithë përpjekjevetë saj për të instaluar një model modern të administrimit publik Shqipëria Shqipëria ka pasur gjithnjë mbështetjen nga faktori ndërkombëtar në kuadrin e udhëzimeve dhe 30

31 financave. Kështu që nevojitet ti kushtohet një hapësirë e vecantë ndihmave të institucioneve ndërkombëtare duke përmendur gjithashtu edhe synimin e tyre. Keto financime private dhe organizatat jo qeveritare kanë luajtur një rol të rëndësishëm për implementimin e reformës administrative në vëndin tonë.ato sigurojnë një pjesë të rëndësishme resursesh ekonomike mbi të colat vendi ynë mund të mbështetet për të bërë ndryshimet e nevojshme. Institucionet më të rëndësishme kanë qënë: Banka Botërore, USAID, SIDA (agjencia suedeze për zhvillimin ndërkombëtar), UNDP, Komisioni Evropian, fondacione private Amerikane (Freedom House dhe Mott Foundation), programet qeveritare Holandeze ( SNV dhe VNG), IRDA dhe URI (institute për zhvillimin urban). Shumë nga këto institucione kanë përpunuar programme dhe strategji për të ndihmuar vëndin tonë në zhvillimin administrative thuajse në të gjitha periudhat pas rënies së diktaturës komuniste. 5.1UNDP dhe program I qeverisjes lokale Programi I qeverisjes lokale(lgp) për periudhën është një nga programet kryesore të cilat kanë ndihmuar Shqipërinë. Qëllimi I tij ishte të mbështeste politikat qeveritare për të promovuar procesin e decentralizimit dhe zhvillimin e një sistemi qeverisës demokratik në nivel local. Objektivi madhor I këtij program ishte të promovonte zhvillimin e qëndrueshëm të komuniteteve lokale nëpërmjet rritjes së mirëqënies dhe luftës ndaj korrupsionit. Për të arritur objektivat e ti, program forcoi kompetencat e këshillave rajonalë dhe rriti kapacitetin menaxherial të tyre për ti vënë ato në pozitën e duhur për të ofruar shërbime civile cilësore. Objektivat e programit mund të përmbkidhen si më poshtë: 1. Zhvillimi I politikave për të forcuar decentralizimin administrativ 2. Rritja e bashkëpunimit midis niveleve të ndryshme qeverisëse e administrative 3. Financimi I agjencive lokale 4. Krijimi I qëndrave për zhvillimin e burimeve njerëzore në nivel rajonal 5.2 IRDA dhe projekti Demokracia edhe Qeverisja Instituti për kerkimin dhe zhvillimin e alternativave është një organizatë jo qeveritareqë punon për të ndihmuar implementimin e reformave në administrimin publik në Shqipëri. IRDA promovoi projektin e saj me ndihmën e Bankës Botërore. Qëllimi I këtij projekti ishte të promovonte decentralizimin fiskal nëpërmjet projekteve pilote të cilat ishin në Vlorë dhe Kukës..Projekti I IRDA zgjati gjashtë muaj dhe në të u përfshinë vetë drejtuesit më të lartë të organizatës. Faza iniciale e projektit përfshinte zhvillimin e investigimeve dhe sondazheve për të identifikuar nevojat për trajnim në menaxhimin e burimeve ekonomike. Ndëra faza e dytë përfshinte ndërtimin e një strategjie për të mbuluar këto mangësi dhe krijimin e një plani 31

32 strategjik për zhvillimin ekonomik lokal. Një tjetër nismë po nën emrin e këtij projekti nga IRDA ishte Buxhetimi I Qeverisjes lokale në Vëndet në Tranzicion, e cila synonte krahasimin dhe analizimin e buxhetit të njësive lokale në Kroaci, Poloni, Shqipëri dhe Rumani. IRDA është organizatë e akredituar nga të gjitha institucionet ndërkombëtare edhe asaj iu besua monitorimi I situatës në Shqipëri që në vitin OSFA-SoroS Fondacioni Soros-OSFA u krijua në 1992 në mënyrë që të mbështeste demokratizimin e shoqërisë Shqipëtare pas pesëdhjetë vitesh izolim. Që në atë periudhë deri më sot fondacioni ka investuar rreth 40 milion dollar në vëndin tonë për të promovuar shtetin ligjor, zhvillim të vazhdueshëm, mbrojtjen e të drejtave minoritare dhe në terma të përgjithshme zhvillimin e profesionalizmit në mënyrë që të garantohet respektimi I transparencës dhe vlerave demokratike. Gjatë 2002 OSFA ka përqëndruar aktivitetin e saj në: 1. Promovimin e reformave administrative dhe qeveritare 2. Forcimin e kohezionit social 3. Rritje e mundësive për të rinjtë 4. Krijimin e klimës së përshtatshme për shkëmbimet ekonomike OSFA ka ndërrmarë shumë aktivitete specifike për forcimine institucioneve edhe rritjen e cilësisë së administrimit publik si program I masterit në Administrim Publik në Edhe instituti ITPA është iniciativë e OSFA. Fondacioni është gjithashtu përgjegjës për programin Shoqëria Civile I cili synon ngritjen dhe rritjen e kohezionit social në Shqipëri dhe krijimin e aftësive të reja të lidershipit duke shpërndarë informacion dhe njohuri rreth rëndësisë së aksionit social në sfida të rëndësishme afatshkurtra e afatgjata sic është integrimi evropian. 32

33 SHUMA E NDIHMËS NGA FAKTORI NDËRKOMBËTAR 99-O7 (në MLN USD) SOURCE: WORLD BANK TRANSPORTI 128 MLN 9% 8% 9% 7% 8 % 22% LIGJI/ADMINISTRIMI PUBLIK 157 MLN INDUSTRIALIZIMI/TREGTI 64 MLN SHERBIMI CIVIL 61 MLN 10% FINANCE 80 MLN ENERGJITIKA/MINIERA 73 MLN ARSIMI 24 MLN Sic shihet qartë në diagramë, nga vet intensiteti I investimeve të organizatave ndërkombëtare prioritet iu është dhënë zërit ligj / administrim publik që ka një total prej 157 mln USD përbën rreth 23% të aktivitetit financues nga faktori ndërkombëtar. Rëndësia që I është dhënë zërit në fjalë nuk është e kotë. Këto shifra janë ndihmat e organizatave ndërkombëtare për kalimin eperiudhës së tranzicionit edhe duket se kjo zgjidhje vjen pikërisht nëpërmjet administratës publike. Pra nuk mund të këmi implementim të saktë të politikave shtetërore sado të mira të jenë ato në nivel teorik kur nuk kemi një strukturë administrative që ka modelin e posacëm për kanalizimin e investimeve, zbatimin e politikave dhe besueshmërinë e duhur nga publiku. 33