E drejta e publikut për informacion mjedisor dhe pjesëmarrje në vendimmarrje

Transcription

1

2

3 Qendra EDEN Udhëzues për strukturat e qeverisjes vendore E drejta e publikut për informacion mjedisor dhe pjesëmarrje në vendimmarrje Zbatimi i Konventës së Aarhusit në Shqipëri Tiranë 2006

4 përgatitur nga: Qendra EDEN Rr. Abdyl Frashëri (ish-klinika e udhëheqjes), Shk.3/4, Tiranë eden@albmail.com Kutia Postare 127, Tiranë rec@albania.rec.org Ky botim është bërë i mundur në kuadër të projektit Përmirësimi i praktikave të Pjesëmarrjes Publike: Hapa të mëtejshëm në zbatimin e Konventës së Aarhusit në Evropën Juglindore mbështetur nga Ministria e Punëve të Jashtme të Mbretërisë së Vendeve të Ulëta Ç është REC Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), është një organizatë ndërkombëtare jopartizane, joavokate, jofitimprurëse që mbështet zgjidhjen e problemeve mjedisore në Evropën Qendrore e Lindore (EQL), duke nxitur bashkëpunimin ndërmjet organizatave joqeveritare, qeverive, bizneseve e aktorëve të tjerë mjedisorë, si dhe duke mbështetur shkëmbimin e lirë të informacionit dhe pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore. REC është krijuar në 1990 nga ShBA, Komisioni Evropian dhe Hungaria. Sot REC, bazohet ligjërisht në Kartën e tij, nënshkruar nga 28 vende dhe Komisioni Evropian, dhe në një marrëveshje ndërkombëtare me qeverinë hungareze. REC ka zyrën qendrore në Szentendre, Hungari dhe zyrat e vendeve në secilin prej 16 vendeve përfituese. Shqipëria e ka nënshkruar Kartën e REC në Zyra e REC për Shqipërinë është hapur në Kjo zyrë punon për realizimin e misionit të REC duke mbështetur organizatat jofitimprurëse, institucionet mjedisore në të gjitha nivelet, dhe aktorë të tjerë të interesuar në fushën e mjedisit, duke mbështetur proceset pjesëmarrëse e shkëmbimin e lirë të informacionit. Fushat kryesore të veprimtarisë janë: Programi i granteve për OJF-të; Planet Lokale të Veprimit në Mjedis, Informacioni Mjedisor; Edukimi Mjedisor; Programi i kualifikimit për OJF-të dhe zyrtarë të mjedisit, nismat dhe programet vendore e rajonale; etj. Donatorët më të fundit janë: Komisioni Evropian, Ambasada e Mbretërisë së Hollandës, SIDA, UNDP, GEF/SGP, Fondacioni SOROS, SDC, BE, etj. Asnjë pjesë e këtij botimi nuk mund të përdoret për qëllime përfitimi apo publikimi pa lejen me shkrim të Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) - Shqipëri

5 Përmbajtja Shkurtime 6 Një shans unik për mjedisin 9 dhe demokracinë 9 Rruga për në Aarhus 11 Raste studimore 24 Shtojca 1- Teknikat e pjesëmarrjes së publikut në vendimmarrjen mjedisore dhe më gjerë, në Bashkinë e Tiranës 31 Shtojca 2: Model Kërkese për marrje informacioni 34 Shtojca 3: Formular aplikimi për antarësim në komision qytetar 35 Komisioni Qytetar i Miqve të Shtëpisë 37 Shtojca 4: Komisionet qytetare që funksionojnë në Bashkinë e Tiranës 37 Konventa për të drejtën e publikut për informacion, pjesëmarrje në vendimmarrje dhe të drejtën për t iu drejtuar gjykatës, për çështje që lidhen me mjedisin 38 Bibliografia 51

6 Shkurtime REC EDEN OJF OKB KEE BE VNM UNCED KSBE KB IUCN PRTR OMGJ KRRT Qendra Rajonale e Mjedisit Qendra Mjedisore për Zhvillim, Edukim dhe Rrjetëzim Organizatë Jo Fitimprurëse Organizata e Kombeve të Bashkuara Këshilli Ekonomik për Evropën. Bashkimi Evropian Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis Konferenca e Kombeve të Bashkuara për Mjedisin dhe Popullsinë Këshilli i Sigurimit Bashkimit Evropian Kombet e Bashkuara Unioni Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës dhe Burimeve Natyrore Regjistri i Shkarkimeve dhe Transferimeve të Ndotësve Organizmat e Modifikuar Gjenetikisht Këshilli i Rregullimit Territorit 6

7 Hyrje Në kuadër të proceseve për demokratizimin e jetës së vendit dhe pëmirësimin e qeverisjes, Shqipëria ka ndërmarrë hapa të rëndësishëm si në nivel kombëtar ashtu dhe në arenën ndërkombëtare. një vëmendje të veçantë u është kushtuar çështjeve mjedisore, të cilat po marrin gjithnjë e më shumë rëndësi dhe për strukturat e pushtetit vendor. Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), duke ndjekur këto procese, ka vijaur mbështetjen e saj në kuadër të projektit Përmirësimi i praktikave të pjesëmarrjes publike: Hapa të mëtejshëm për zbatimin e Konventës së Aarhusit në Evropën Juglindore, të financuar nga Ministria e Punëve të Jashtme të Vendeve të Ulëta dhe i zbatuar në Shqipëri, Bosnje-Hercegovinë, Kosovë, RIJ të Maqedonisë, Mal të Zi, Serbi. Aktivitetet në kuadër të këtij projekti mbështesin prioritetet e përcaktuara në Strategjinë dhe Planin Kombëtar të Veprimit për Zbatimin e Konventës së Aarhusit në Shqipëri, miratuar nga qeveria shqiptare në Në kuadër të procesit të deecentralizimit, por dhe në përpjekje pë pëmirësimin e qeverisjes në të gjitha nivelet, të drejtat e publikut për informacion dhe për pjesëmarrje në proceset vendimamarrëse janë kthyer në kryefjalë të mjaft aktiviteteve të shumë organizatave dhe strukturave të ndryshme. Me synimin për të mbështetur këto procese, por dhe për të kanalizuar më mirë ndihmën dhe mbështetjen e mundshme që mund të ofrohet pë strukturat e qeverisjes vendore, është përgatitur ky Udhëzues pë strukturat e Qeverisjes vendore mbi të drejtën e publikut pë informacion mjedisor dhe pjesëmarrje në vendimmarrje. Pse ky udhëzues? Deri tani është punuar shumë në drejtim të përkthimit të Konventës së Aarhusit në kontekstin legjislativ në shumë vende nënshkruese të kësaj konvente. Gjithashtu, një sërë botimesh dhe materialesh shpjeguese janë përgatitur në shumë rajone në lidhje me zbatimin në praktikë të konventës. Udhëzuesi, që po ju paraqitet, është një udhëzues praktik për pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore në nivel vendor. Ai shpreh në mënyrë të thjeshtë si funksionon pjesëmarrja publike në marrjen e një vendimi konkret mjedisor dhe cila është rëndësia e bashkëpunimit të të gjithë aktorëve në bërjen realitet të këtyre vendimeve dhe jetëgjatësinë e tyre. Autoritetet publike dhe organizma të tjerë marrin gjithmonë vendime që mund të kenë efekte të rëndësishme në mjedis si dhe në shëndetin publik e mirëqenien e qytetarëve. Pjesëmarrja e publikut në vendimmarrjen mjedisore u mundëson qytetarëve të shprehen dhe vendimmarrësi të konsiderojë opinionet dhe shqetësimet të cilat janë relevante për vendimin. Kjo rrit cilësinë, përgjegjshmërinë dhe transparencën e procesit të vendimmarrjes dhe i kontribuon rritjes së ndërgjegjësimit publik në çështjet mjedisore Ky manual kërkon të demonstrojë udhëzime lehtësuese në përdorimin e kuadrit ligjor shqiptar dhe si dhe konventave ndërkombëtare ku vendi ynë ka aderuar si dhe të ofrojë modele dhe teknika të pjesëmarrjes së publikut. Ky manual synon të nxisë kooperimin, të ndërtojë kapacitetet për zgjidhjen e problemeve mjedisore si dhe të inkurajojë një përfshirje më aktive të qytetarëve në vendimmarrjen lokale. Informacioni që ofron ky manual është një derë e hapur e qytetarëve për të influencuar politikat mjedisore dhe vendim marrjen në nivel lokal.

8 UDHËZUES PËR STRUKTURAT E QEVERISJES VENDORE Kujt mund t i shërbejë ky udhëzues? Ky udhëzues është përgatitur për t i ardhur në ndihmë autoriteteve vendore në zbatimin e Konventës së Aarhusit në praktikat mjedisore. Megjithatë, gjuha e thjeshtë e përdorur në të si dhe shembujt e sjellë mbi format e përfshirjes së aktorëve të interesuar, e bëjnë këtë udhëzues të përdorshëm nga cilido që është i interesuar të arrijë një ndryshim në vendimmarrjen mjedisore nëpërmjet pjesëmarrjes publike. Si mund t ju ndihmojë ky material? Nëse jeni një qytetar... Ky udhëzues jep një përshkrim të qartë të shumë aktiviteteve që kërkojnë pjesëmarrjen publike bazuar në legjislacioni shqiptar. Ky udhëzues, gjithashtu paraqet hapat që autoritetet vendore duhet të ndjekin për të bërë publikun pjesë të procesit. Në faqet e tij ju do të gjeni edhe shembuj pozitivë të pjesëmarrjes publike në Bashkinë e Tiranës dhe atë të Shkodrës, për të parë dhe kuptuar që pjesëmarrja publike nuk është vetëm një term abstrakt, por me anë të saj, ndryshimi është i mundshëm dhe ne si qytetarë kemi shumë për të bërë. Nëse jeni një nëpunës civil... Ky udhëzues ofron detaje rreth pjesëmarrjes publike dhe detyrimeve që rrjedhin nga të qenit palë e konventës për autoritetet qendrore dhe vendore. Manuali shpjegon gjithashtu edhe aktivitete që ju si nëpunës civil mund të zhvilloni për të ofruar informim më të mirë për publikun dhe teknika se si mund të përfshini publikun e interesuar në vendimmarrjen mjedisore (referuar edhe në kuadrin ligjor për dhënien e lejeve mjedisore, vlerësimin e ndikimit në mjedis, emergjencat civile, mbi organizimin e pushtetit vendor etj..) Duke lexuar këtë udhëzues, ju do të mësoni si të ndërtoni një dialog me aktorët e tjerë, si të vlerësoni nevojat e komuniteteve që ju i shërbeni dhe të jeni të ndjeshëm ndaj shqetësimeve të tyre, si të planifikoni pjesëmarrjen publike në mënyrë që të përmbushni detyrimet që lindin Konventa e Aarhusit dhe ndoshta si të shkoni më tej se detyrimet. E nëse jeni një anëtar OJF-je apo grupi tjetër interesi... duke lexuar këtë udhëzues, ju do njiheni me larminë e aktiviteteve të pjesëmarrjes publike që kërkohen nga ligji dhe si ju, si organizatë, mund të përfshiheni në to. Këtu do të gjeni këshilla praktike bazuar në eksperiencat e pjesëmarrjes publike në bashkinë e Tiranës dhe atë të Shkodrës. Në fund të këtij udhëzues, do të gjeni, gjithashtu, edhe kontakte apo tituj botimesh rreth Konventës së Aarhusit dhe pjesëmarrjes publike, tek të cilat ju mund të referoheni për më shumë informacion. Duke e mbyllur këtë hyrje, falënderojmë zj. Merita Mansaku-Meksi, z. Ridvan Sokoli, zj. Valbona Mazreku dhe zj. Vali Bizhga, pë kontributin e dhënë përgatitjen e këtij udhëzuesi, si dhe z. Alken Myftiu, zj. Magdolna Toth Nagy, Orsolya Szalasi, pranë Qendrës Rajonale të Mjedisit për mbështetjen dhe komentet e dhëna, si dhe stafin e REC Shqipëri për mbështetjen gjatë procesit dhe për përgatitjen e këtij botimi. Lexim dhe punë të mbarë!

9 Një shans unik për mjedisin dhe demokracinë Konventa e Aarhusit është një hap i madh përpara për mjedisin dhe demokracinë. Ajo rrit të drejtën e publikut për të marrë pjesë në hartimin dhe zbatimin e politikave mjedisore. Përdorimi efektiv i konventës nuk është luks. Gjendja e mjedisit në Shqipëri lë shumë për të dëshiruar. Qeveria ka nevojë për pjesëmarrje aktive të organizatave mjedisore dhe individëve për të zhvilluar politika që të fitojnë mbështetjen e publikut. Ajo gjithashtu ka nevojë për rolin aktiv të publikut si vëzhgues në mënyrë që politikat të zbatohen efektivisht. Konventa e Aarhusit është po aq e rëndësishme për qeverinë (të promovojë qeverisje të mirë ) sa edhe për qytetarët dhe organizatat joqeveritare mjedisore. Ndërsa shumica e marrëveshjeve për mjedisin mbulojnë detyrimet që Palët kanë ndaj njëra tjetrës, Konventa e Aarhusit mbulon detyrimet që Palët kanë ndaj publikut. Ajo garanton të drejtat e publikut dhe vendos mbi Palët dhe autoritetet publike detyrime në lidhje me të drejtën për informacion dhe pjesëmarrjen e publikut. Ajo i mbështet këto të drejta me të drejtën për t ju drejtuar dispozitave gjyqësore, gjë që në një farë mënyre e bën me dhëmbë këtë Konventë. Tre tiparet themeltare të konventës janë: Është Konventë Konstitucionale orienton funksionimin e të drejtave themelore të publikut për mbrojtjen e mjedisit Është Konventë me theks të dukshëm politik inicion zhvillimin dhe konsolidimin e demokracisë Është Konventë gjithëpërfshirëse - zbatimi i saj kërkon respektimin e kërkesave të dokumentave ndërkombëtarë dhe të Konventave të tjera mjedisore. 3 shtyllat e Konventës E drejta për të patur informacion mjedisor Informacioni rreth mjedisit dhe ndikimit të aktiviteteve njerëzore në të ka qenë gjithnjë i rezervuar jo vetëm në Shqipëri, por kudo. Në një shoqëri demokratike njerëzit duhet të kenë të drejtë për të patur informacion rreth çështjeve mjedisore. Është pikërisht Konventa e Aarhusit që e jep këtë të drejtë. Ajo vendos të drejtën bazë për të patur akses në informacionin mjedisor, si dhe nënvizon domosdoshmërinë e lehtësimit të procedurave të dhënies së informacionit pa dallim kombësie, shtetësie apo vendbanimi. Ofrimi i informacionit kur ai kërkohet është jetësor, por njësoj i rëndësishëm është edhe mbledhja dhe publikimi i informacionit në një mënyrë të thjeshtë dhe të kuptueshme nga të gjithë. E drejta për marrë pjesë në vendimmarrjen mjedisore Konventa e Aarhusit i jep publikut të drejtën e pjesëmarrjes në vendimet që lidhen apo ndikojnë mjedisin Kjo e drejtë mbulon vendimet për: lejimin ose jo të aktviteteve specifike të listuara në Shtojcën I të Konventës (si p.sh. rrugët, fabrikat, centralet, fushëdepozitat e mbetjeve etj), hartimin e planeve apo programeve të cilat kanë ndikim në mjedis; hartimin e ligjeve dhe politikave. Konventa, gjithashtu, vendos edhe procedurat e pjesëmarrjes publike që duhen ndjekur në aktivitete specifike me ndikim në mjedis.

10 UDHËZUES PËR STRUKTURAT E QEVERISJES VENDORE Gjithsesi, një pjesëmarrje publike e suksesshme është shumë më tepër sesa dhënia e të drejtës për pjesëmarrje dhe përcaktimi i procedurave të duhura nga Konventa. Ky udhëzues përqendrohet në çështjet praktike të pjesëmarrjes publike dhe parashtron shembuj pozitivë që çojnë në zbatimin e konventës në tërësi dhe akteve ligjore shqiptare në veçanti. Njëkohësisht jep këshilla për plotësimin e kuadrit ligjor me norma dhe rregullore përkatëse E drejta për t iu drejtuar gjykatës Që të drejtat të jenë efektive, publiku duhet të ketë një mënyrë/rrugë për të kërkuar drejtësi kur këto të drejta janë mohuar rastësisht ose qëllimisht. Konventa ekspozon të drejtën për t iu drejtuar organeve të gjyqësorit për të adresuar këtë nevojë. Konventa nënvizon të drejtën për t iu drejtuar gjykatës në rast të: refuzimit të marrjes së informacionit mjedisor të kërkuar; dështimit të zbatimit të ligjit në procesin e vendimmarrjes; ose kundërshtimit të veprimeve të cilat arbitrarisht thyejnë ligjet mjedisore. 10

11 Rruga për në Aarhus Konventa e Aarhusit u zhvillua gjatë dy viteve negociatash, me ndërhyrje të vendeve dhe organizatave joqeveritare nga rajoni i OKB/KEE-së. Gjithsesi, rrënjët e Konventës shkojnë shumë mbrapa në procesin Mjedisi për Evropën, në zhvillimet e të drejtës ndërkombëtare të mjedisit dhe të të drejtave të njeriut dhe në zhvillimet e legjislacionit kombëtar ndër vite. Më poshtë jepen gurët kryesorë të rrugës për në Aarhus Konventa Ndërkombëtare mbi të Drejtat Civile dhe Politike, miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së në New York, më 16 dhjetor Neni 19 konsiston në lirinë për të kërkuar, marrë dhe dhënë informacion Deklarata e Stokholmit mbi Mjedisin Njerëzor: parimi 1 lidh çështjet e mjedisit me të drejtat e njeriut dhe përcakton të drejtën themelore për një mjedis të një cilësie të tillë që lejon një jetesë me dinjitet dhe mirëqenie 1980 Deklarata e Salzburgut mbi Mbrojtjen e të Drejtës së Informimit dhe Pjesëmarrjen, miratuar në Konferencën e Dytë Evropiane mbi Mjedisin dhe të Drejtat e Njeriut, në Salzburg (Austri), më 3 dhjetor Karta Afrikane e të Drejtave të Njeriut dhe të Popujve, miratuar në Algjeri, më 26 qershor Një referencë më e hershme e të drejtës për një mjedis të kënaqshëm dhe të favorshëm për zhvillimin njerëzor Rekomandimi i Këshillit të Evropës Nr. (81) 19 i Komitetit të Ministrave të Shteteve anëtare mbi të drejtën për informacionin që mbahet nga autoritetet publike, miratuar në Strasburg (Francë), më 25 nëntor Karta Botërore për Natyrën: Dispozitat që lidhen më tepër me Konventën e Aarhusit mund të gjenden në kapitullin III, paragrafët 15, 16, 18, dhe 23, të diskutuara në lidhje me parathënien, më poshtë Direktiva 85/337/KEE (sot BE) e 27 qershorit 1985, mbi vlerësimin e efekteve të disa projekteve publike dhe private mbi mjedisin. Praktikat e saj mbi pjesëmarrjen e publikut në EIA, u dhanë informacion shumë prej palëve negociuese të Konventës së Aarhusit Rezoluta e Këshillit të Evropës Nr. 171 e Konferencës së Përhershme të autoriteteve lokale dhe rajonale të Evropës mbi rajonet, mjedisin dhe pjesëmarrjen, miratuar në Strasburg, më 14 tetor E Ardhmja Jonë e Përbashkët: Raport nga Komisioni Botëror mbi Mjedisin dhe Zhvillimin (Raporti Brundtland) ishte një katalizator për Konferencën e Kombeve të Bashkuara të 1992 mbi Mjedisin dhe Zhvillimin (UNCED) dhe Deklaratën e saj të Rios Protokolli Shtesë i Konventës Amerikane për të Drejtat e Njeriut, i miratuar në San Salvador, më 17 nëntor 1988, vendosi të drejtën për një mjedis të shëndetshëm Karta Evropiane mbi Mjedisin dhe Shëndetin, miratuar në Konferencën e Parë Ministeriale Evropiane mbi Mjedisin dhe Shëndetin, në Frankfurt (Gjermani), njohu pjesëmarrjen e publikut si një prej elementëve të rëndësishëm në çështjet e mjedisit dhe shëndetit Konferenca Mjedisore e KSBE-së, Sofje. Të gjithë shtetet pjesëmarrëse, përveç Rumanisë, pranuan konkluzionet dhe rekomandimet e propozuara që njihnin të drejtat e individëve, grupeve dhe organizatave në lidhje me çështjet mjedisore, për të shprehur lirshëm pikëpamjet e tyre, për t u organizuar me të tjerët, për t u mbledhur në mënyrë paqësore, sikundër edhe për të siguruar, publikuar dhe shpërndarë 11

12 UDHËZUES PËR STRUKTURAT E QEVERISJES VENDORE informacion mbi këto çështje, pa ndonjë pengesë ligjore dhe administrative Rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme 45/94 e 14 dhjetorit 1990, njohu se individët kanë të drejtën të jetojnë në një mjedis të përshtashëm për shëndetin dhe mirëqenien e tyre Projekt-karta mbi të drejtat dhe detyrimet mjedisore të individëve, grupeve dhe organizatave, miratuar nga një grup ekspertësh të ftuar nga Qeveria Hollandeze, në Konferencën e Bergen-it (Norvegji), më 11 maj 1990 dhe projekt-karta e KB/KEEsë e të drejtave dhe detyrimeve mjedisore, miratuar nga takimi special ndërqeveritar në Oslo, më 31 tetor Këto projekte të herëshme influencuan mbi krejt pasardhësit Direktiva 90/313/KEE, e 7 qershorit 1990, mbi lirinë për të drejtën për informacion mbi mjedisin. Praktikat e saj mbi të drejtën për informacion mjedisor u dhanë informacion shumë prej palëve negociuese të Konventës së Aarhusit Konventa e KB/KEE-së mbi Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis në Kontekstin Ndërkufitar, miratuar në Espoo (Finlandë), më 21 shkurt Konventa e Espoos tregon lidhjen mes pjesëmarrjes së publikut dhe vlerësimit të ndikimit të mjedisit. Neni 4, paragrafi 2 i saj, është veçanërisht i rëndësishëm për pjesëmarrjen e publikut Konventa e KB/KEE-së mbi Efektet Ndërkufitare të Aksidenteve Industriale, miratuar në Helsinki, më 17 mars Neni 9 i saj shqyrton informacionin dhe pjesëmarrjen e publikut Konveta e KB/KEE-së mbi Mbrojtjen dhe Përdorimin e Ujërave dhe Liqeneve Ndërkombëtar, miratuar në Helsinki, më 17 mars 1992, përfshin dispozita mbi informimin e publikut Deklarata e Rios: parimi i 10-të i saj vendosi bazat për të tre shtyllat e Konventës së Aarhusit Deklarata e Konferencës së Dytë Pan- Evropiane Mjedisi për Evropën, e miratuar në Lucernë, më 30 prill 1993, deklaroi se pjesëmarrja e publikut në vendimmarrjen për çështjet mjedisore do të ishte prioritet i punës së saj në të ardhmen Konventa e Luganos e Keshillit të Evropës mbi Përgjegjësinë Civile për Dëme që Rezultojnë nga Aktivitete të Rrezikshme për Mjedisin: Konventa e Luganos ishte marrëveshja e parë ndërkomëtare që kërkoi të krijojë rregulla në lidhje me të drejtën për hapjen e proçedurave për zbatimin përpara gjykatave kombëtare Marrëveshja për Tregëtinë e Lirë e vendeve të Amerikës së Veriut (NAFTA), Marrëveshja Anësore mbi Bashkëpunimin Mjedisor, vendosi njësi rekomanduese për të drejtën e informimit, të pjesëmarrjes publike në vendimmarrje dhe të drejtën për t ju drejtuar organeve të drejtësisë në çështje mjedisore projekt-parimet mbi të drejtat e njeriut dhe mjedisit. Dokumenti i Këshillit Ekonomik dhe Social i OKB-së i publikuar më 6 korrik Pjesa e III i përket të tre shtyllave të Aarhusit Udhëzimet e Sofjes: Udhëzimet e OKB/ KEE-së mbi të Drejtën e Informimit dhe të Pjesëmarrjes Publike në Vendimmarrje në Çështje Mjedisore u pranuan në Konferencën e Tretë Ministeriale Mjedisi për Evropën në Sofje, më 25 tetor nene kanë të bëjnë me të tre shtyllat e Konventës së Aarhusit Rezoluta Nr. CGRL.25-rev1 e Bashkimit Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës dhe Burimeve Natyrore (IUCN) mbi pjesëmarrjen e publikut dhe të drejtën për informacion, miratuar nga Kongresi Botëror i Konservimit i IUCN-së në Montreal (Kanada), më 23 tetor Qershor Konferenca e 4-t Ministeriale Mjedisi për Evropën në Aarhus, Danimarkë, Tridhjetë e nëntë shtete dhe Komuniteti Evropian nënshkruan Konventën e Aarhusit. Në vitet 1999 dhe 2000 janë mbajtur dy takime të palëve nënshkruese dhe të Grupit të Punës, për të organizuar tre takime të palëve përgjatë Konventa hyri në fuqi në 30 Tetor Deri më sot 40 vende e kanë nënshkruar Konventën dhe 39 vende janë palë në të. Pas Konventa Takimi i parë u zhvillua në Lucca, Itali më tetor Takimi adoptoi Dekleratën e Lucca due një sere vendimesh mes palëve 12

13 E DREJTA E PUBLIKUT PËR INFORMACION MJEDISOR DHE PJESËMARRJE NË VENDIMMARRJE mbi PRTR, OMGJ, të drejtën për t ju drejtuat gjyqësorit, mjeteve të informacionit elektronik, rregullave dhe procedurave për takimin e palëve, ankimimin, ndërtimin e kapaciteteve, programe pune etj. Një takim jashtë rradhe u organizua në 21 Maj 2003 Kiev, Ukraine në kuadër të Konferencës së Pestë Ministeriale Mjedisi për Evropën. Takimi i palëve miratoi Protokollin mbi PRTR, i cili u nënshkrua nga 36 shtete dhe BE. Takimi i dytë i Palëve u zhvillua më maj 2005 në Almati, Kazakistan. Në takim u miratuan amendime të konventës në pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrje për OMGJ. Ky amendim do të hyjë në fuqi pasi 2/3 e Palëve ta kenë ratifikuar atë. Në takim u shqyrtua stadi i zbatimit të Konventës nga Palët bazuar në raportet kombëtare dhe bëri rekomandimet përkatëse bazuar në gjetjet e Komitetit Shqyrtues. Po ashtu u miratua Udhëzimi i Almatit mbi Promovimin dhe Aplikimin e Parimeve të Konventës së Aarhusit në Forumet Ndërkombëtare dhe një sërë vendimesh si për anën e përmbajtjes dhe atë proceduriale. Procesi për Shqipërinë dhe kuadri ligjor. Shqipëria, nëpërmjet Komitetit të Mbrojtjes së Mjedisit pranë Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mjedisit, ka marrë pjesë qysh në vitin 1994 në të gjitha takimet ndërkombëtare të zhvilluara në kuadër të përgatitjes së Konventës së Aarhusit. Për herë të parë një konventë ndërkombëtare u përgatit me përfshirjen e gjerë dhe intensive të organizatave mjedisore. Një koalicion organizatash të tilla (koalicioni i OJQ-ve) mori pjesë në hartimin dhe negocimet e organizuara nga Komisioni Ekonomik për Europën i Kombeve të Bashkuara. Ato organizuan brenda konferencës zyrtare të Aarhusit një tavolinë të rrumbullakët me ministra të mjedisit për rëndësinë praktike të konventës. Ata gjithashtu diskutuan për praktika të mira e të këqia në vendet e tyre dhe paraqitën shembuj praktikë sesi mund të arrihen përmirësime. Delegacioni shqiptar e nënshkroi Konventën e Aarhusit që në Konferencën e 4t Ministeriale Mjedisi për Evropën në Aarhus, Danimarkë. Në Tetor 2000, kjo konventë është ratifikuar nga Kuvendi i Shqipërisë. Në bazë të legjislacionit shqiptar, çdo konventë ndërkombëtare ku vendi ynë është palë pas nënshkrimit, ratifikohet në parlament dhe, më pas, nis procesi i pasqyrimit të detyrimeve ligjore në legjislacionin vendas. Si rezultat i kësaj procedure, integrimi i kërkesave të konventës është parë nga Ministria e Mjedisit (sot Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave) si drejtimi kryesor i punës për kompletimin e kuadrit ligjor dhe përafrimin me legjislacionin evropian. Kështu përgjatë viteve është përgatitur një paketë e plotë ligjesh dhe aktesh nënligjore për mjedisin që më pas janë aprovuar nga Kuvendi, si: Ligji Për Mbrojtjen e Mjedisit Nr. 8934, date (Kapitulli X, neni. 77, 78, 79, 81) Ligji Për Zonat e Mbrojtura Nr.8906, date Ligji Për Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja Ligji Për mbrojtjen e mjedisit detar nga ndotja dhe dëmtimet Ligji Për taksën e karbonit dhe të ambalazhit plastik Ligji Për trajtimin mjedisor të ujrave të ndotura Ligji Për vlerësimin e ndikimit në mjedis Ligji Për administrimin mjedisor të mbetjeve të ngurta Ligji Për mbrojtjen e liqeneve ndërkufitare Ligji Për substancat dhe preparatet kimike Vendimi Për monitorimin e mjedisit në Republikën e Shqipërisë Vendimi Për miratimin e Planit Kombëtar të Veprimit në Mjedis Vendimi Për normat e shkarkimit në ajër Vendimi Për shpalljen e monumenteve të natyrës shqiptare Vendimi Për shpalljen e Butrintit zone Ramsar Vendimi Për miratimin e planit të menaxhimit të Zonës Bregdetare Vendimi Për krijimin e Institutit të Mjedisit Vendimi Për rregullat e procedurat për shpalljen e zonave të mbrojtura Vendimi Për normat e përkohshme të shkarkimeve në ajër Vendimi Për certifikimin e specialistëve për të hartuar Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis dhe auditimin mjedisor 13

14 UDHËZUES PËR STRUKTURAT E QEVERISJES VENDORE Vendimi Për administrimin e zonave të mbrojtura Vendimin Për procedurat e lejes mjedisore. Konventa gjen pasqyrimin e saj edhe në Kushtetutën e Shqipërisë (nëntor 1998), në Kodin e Procedurave Administrative; në Ligjin Për të drejtën e informimit për dokumentet zyrtare ; në Ligjin Për avokatin e popullit ; në Ligjin Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore; dhe në Ligjin Për emergjencat civile, etj. Në të gjitha këto ligje, e drejta e informimit sigurohet pa patur nevojë të deklarohet motivi. Koha për marrjen e një përgjigjeje sipas ligjit Për të drejtën e informimit për dokumentet zyrtare është 30 ditë pas dorëzimit të kërkesës. Edhe nëse kërkesa i është drejtuar gabimisht një organi, ky i fundit është i detyruar që në përgjigjen e tij t i tregojë kërkuesit institucionin e duhur. Ndër institucionet që sigurojnë mbledhjen dhe shpërndarjen e informacionit mjedisor janë: Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave; Inspektoriati Mjedisor me agjencitë rajonale të mjedisit; Këshillat Ndërministeriale; ministritë e linjës; autoriteti vendor; KRRT-të, etj. Në ligjin Për mbrojtjen e mjedisit, neni 56, jepet në mënyrë të detajuar detyrimi i autoritetit qeveritar për bërjen publike të informacionit mjedisor nëpërmjet medias, gazetave, apo institucioneve përkatëse. Sapo autoritetet publike, apo persona fizikë a juridikë vërejnë ndotje apo dëmtim në mjedis, ata duhet të informojnë publikun mbi efektet negative dhe masat parandaluese që duhet të ndërmerren. Blerësit apo konsumatorët duhet të informohen me gojë ose me shkrim nga persona fizikë a juridikë mbi efektet negative në shëndet dhe mjedis të shërbimeve të ofruar. Ndërsa klasifikimi si të dhëna konfidenciale për sigurinë kombëtare jepet në ligjin Për informacionin shtetëror të klasifikuar sekret, nr. 8457, të datës Për sa i takon të drejtës së publikut për të marrë pjesë në vendimarrje në ligjin Për mbrojtjen e mjedisit thuhet: 1. Përgjatë procesit të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis dhe Vlerësimit Strategjik Mjedisor, të gjitha grupet e interesuara marrin pjesë sidomos pushteti vendor, publiku dhe shoqëria civile. 2. Përgjatë procesit të vendimarrjes autoriteti përgjegjës siguron dokumentacionin dhe informacionin e kërkuar për përdorim publik brenda një afati kohor. 3. Ndërsa merr vendimin, autoriteti përgjegjës merr në konsideratë mendimin e autoriteteve vendore, publikut dhe OJFve. Dhe në ligjin Për zonat e mbrojtura Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave çmon rezultatet e dala nga bashkëpunimi dhe aktivitetet këshilluese me grupet e shoqërisë civile, sidomos me grupet komunitare të zonës së mbrojtur, përfshirë një përmbledhje të komenteve dhe reagimeve ndaj propozimit. Ligji Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis është në fazën e zbatimit dhe reflekton edhe pjesëmarrjen e publikut, konsultimin e tij sipas nenit 6 të konventës, ku kërkohet pjesëmarrje për të marrë vendime për disa aktivitete të listuara në shtojcën e konventës apo dhe aktiviteteve të tjera të papërmendura, por që mund të kenë një ndikim negativ në mjedis. Praktika do të jetë mësimi më i mire. Legjislacioni i ri ka treguar kujdes dhe mbështetje për të drejtën e publikut për t iu drejtuar gjyqësorit duke krijuar hapësirat e nevojshme për të paraqitur ankesa mjedisore administrative. Për shembull në ligjin Për zonat e mbrojtura thuhet: çdo kush ka të drejtë të ankohet për veprimtari që rrezikojnë, dëmtojnë dhe ndotin mjedisin, dhe të kërkojnë mbylljen e veprimtarisë në rast rreziku. Përveç masave të marra autoriteti është i detyruar ti përgjigjet kërkesës brenda 1 muaji nga marrja e saj. Ndërkohë që në ligje të veçanta, kjo jepet më e detajuar për raste konkrete. Kuadri rregullator për ankimet administrative është tashmë i plotë. Çdo person që sheh se e kërkesa e tij për informacion sipas nenit 4 nuk është plotësuar në përputhje me dispozitat e këtij neni ka të drejtën të kërkojë shqyrtim në gjykatë. Ai/ajo mund të ngrejë padi ndaj institucionit (qoftë qeveri apo pushtet vendor) pranë gjykatës së shkallës së parë të rrethit ku ai jeton. Vendimi i gjykatës është i detyrueshëm për institucionet publike. Sipas ligjit, publikut i jepet e drejta të ngrejë padi administrative dhe gjyqësore ndaj veprimeve dhe mosveprimeve të personave privatë dhe autoriteteve publike, të cilat bien ndesh me dispozitat e legjislacionit mejdisor. Megjithatë kriteret që duhet të plotësojë publiku nuk janë përcaktuar ende në ligj. Megjithë përpjekjet për 14

15 E DREJTA E PUBLIKUT PËR INFORMACION MJEDISOR DHE PJESËMARRJE NË VENDIMMARRJE të informuar publikun për të drejtën për t iu drejtuar gjyqësorit, mungojnë mekanizmat që kufizojnë apo zhdukin pengesat financiare për to. Zbatimi i shtyllës së tretë të konventës kërkon ndryshime në Kodin Penal duke shtuar krimin ndaj mjedisit në të. Rëndësia e pjesëmarrjes publike në nivel vendor Konventa e Aarhusit mundëson kuadrin logjik (framework) për praktika pozitive duke ofruar procedurat bazë të pjesëmarrjes publike dhe specifikuar llojet e vendimeve në të cilat kjo pjesëmarrje mund të zbatohet. Gjithsesi, konventa nuk përballet me çështjet praktike që mund të bëjnë diferencën ndërmjet suksesit dhe dështimit. Është pikërisht roli i këtij udhëzuesi të ofrojë për ju shembujt më të mirë të pjesëmarrjes publike në vendimmarrjen mjedisore në pushtetin vendor në Shqipëri. Pjesëmarrja publike në vendimmarrje është jetësore. Ajo jo vetëm rrit numrin e personave që marrin pjesë në vendimmarrje, por edhe është tregues i demokracisë që ekziston në pushtetin vendor. Pjesëmarrja publike është një mjet i cili përdor njohuritë, aftësitë dhe entuziazmin e publikut për të ndihmuar procesin e vendimmarrjes, si dhe njeh rolin e patjetërsueshëm të tij në këtë proces. Në të njëjtën kohë pjesëmarrja publike është një detyrim moral. Autoritetet vendore punojnë për publikun dhe, që ta realizojnë këtë detyrë në mënyrën që publiku do të dëshironte, ata së pari duhet që të njohin nevojat e publikut dhe sigurisht duhet ta përfshijnë atë në marrjen e vendimeve. Çdonjëri nga ne ka rolin e vet në mbrojtjen dhe përmirësimin e mjediseve ku jetojmë e punojmë e sigurisht që më mirë se kushdo tjetër ne i njohim problemet dhe nevojat e komunitetit tonë. Prandaj pjesëmarrja publike është një pjesë shumë e rëndësishme e politikave të zhvillimit të qëndrueshëm. Sa më shumë gjithpërfshirje të ketë nga të interesuarit dhe sa më i hapur të jetë procesi i diskutimeve, aq më shumë alternativa do të jepen për arritjen e përmirësimeve sociale, ekonomike dhe mjedisore. Vendim më i mirë Pjesëmarrja publike mund të çojë në një vendim më të mirë. Vendim më të mirë në kuptimin e përmbushjes së nevojave të publikut; vlefshmërisë dhe rezistencës në kohë. Vendime më të mira do të çojnë në përmirësimi e cilësisë së jetës së gjithsecilit nga ne. Duke konsideruar faktin e gjithëpërfshirjes në vendimmarrje, përmirësimet e kushteve sociale, ekonomike dhe mjedisore mund të ndodhin në të njëjtën kohë. Përfshirja e sa më shumë njerëzve në proces mundëson përdorimin e një game më të madhe eksperiencash. Ajo sjell më shumë mendime dhe ide dhe përdor njohuri rreth kushteve vendore të cilat mund të mos njihen nga të tjerët. Nëse vendimi merr në konsideratë këtë gamë të gjerë pikëpamjesh dhe eksperiencash, si dhe vlerëson rreziqet, ka më shumë gjasa që ky vendim të jetë i drejtë 1. Pjesëmarrja publike nuk garanton pëlqyeshmërinë e vendimit nga të gjithë, për sa kohë që grupe të ndryshme kanë prioritete dhe interesa të ndryshme. Por, përfshirja e publikut që në hapat e para të vendimmarrjes, dhe gjetja e mënyra të përfshirës së shqetësimeve dhe mendimeve të publikut ndihmon në ndërtimin e konsensusit. Kjo do të thotë që shqetësimet mund të adresohen që herët në procesin e planifikimit, kur ndryshimet mund të realizohen më me lehtësi, sesa më vonë kur çdo ndryshim i vogël do të thotë humbje kohe dhe parash. Përveç kësaj, duke qenë të përfshirë në proces, publiku ekspozohet ndaj të gjithë faktorëve që influencojnë një vendim. Edhe nëse njerëzit nuk janë dakord me vendimin përfundimtar ka shumë gjasa që ata ta kuptojnë përsenë e tij. Demokraci më e fortë Në terma afatgjatë, pjesëmarrja publike mund të forcojë demokracinë. Këtë nuk e kemi shpikur ne, është eksperiencë e vendeve që kanë kohë që investojnë në pjesëmarrjen publike në veçanti dhe në zbatimin e Konventës së Aarhusit në tërësi. 1 Public Participation in Making Local Environmental Decisions Good Practice Handbook 15

16 UDHËZUES PËR STRUKTURAT E QEVERISJES VENDORE Organizimi në mënyrë të rregullt i pjesëmarrjes publike i tregon komunitetit që ju i vlerësoni ata dhe që pikëpamjet e tyre janë të rëndësishme. Ushtrimi i pjesëmarrjes publike në vendimmarrjen mjedisore ndihmon në formimin e urave të besimit dhe konfidencës ndërmjet autoriteteve vendore dhe komunitetit dhe i tregon atyre që ndryshimi është i mundshëm. Individët dhe grupet komunitare mund të bëhen më të aktivë dhe më të përgjegjshëm për mjedisin dhe cilësinë e jetës së tyre. Shembuj pozitivë të pjesëmarrjes publike në vendimmarrje kanë treguar se angazhimi i komunitetit në iniciativa të tjera apo aktivitete Komisioni qytetar i mjedisit në Bashkinë e Tiranës Pjesëmarrja e publikut është themeli i filozofisë së qeverisjes në Bashkinë e Tiranës pasi vetëm kështu mund të përputhen pritshmëritë e publikut në përgjithësi, me qeverisjen e mirë. Bazuar në këtë filozofi, komuniteti shikohet si një gur themeli i urës midis të menduarit globalisht e të vepruarit lokalisht në fushën e mjedisit. Roli i Komisionit Qytetar të Mjedisit është gjithëpërfshirës. Ky komision merr pjesë pothuaj në të gjitha proceset shqyrtuese të strategjisë e aksioneve lokale, kryesisht të fushës së mjedisit. Nëpërmjet tij mund të arrihet sensibilizimi dhe lançimi i nismave të Bashkisë tek komuniteti. Përfshirja e publikut në proçeset vendimmarrëse, ka bërë që të rritet niveli i kapacitetit të qytetarëve për të qenë jo vetëm një zë konkret, por edhe një krah aktiv në procesin e zhvillimit të qytetit. Nëpërmjet Komisionit Qytetar të Mjedisit, synohet të ndërgjegjësohen qytetarët e Tiranës dhe t u jepet mundësia të marrin pjesë në analizimin e problemeve mjedisore, në bërjen e politikave dhe programeve zhvilluese të qeverisjes lokale. Ndër të tjera, ky komision ka ndikimin e vet në forcimin e bashkëpunimit ndërsektorial. Komisioni Qytetar i Mjedisit është atashuar pranë Bashkisë së Tiranës dhe, në bashkëpunim me të, zhvillon mbledhje periodike të shpeshta. Gjithashtu, periodikisht bëhet rifreskimi i komisionit me idenë e gjithëpërfaqësimit. Komisioni Qytetar i Mjedisit ka: të drejtën për t u njohur - Bashkia e Tiranës, nëpërmjet departamenteve të saj ideon, harton e realizon projekte të larmishme mjedisore. Me të gjitha këto projekte dhe aktivitete njihet Komisioni Qytetar i Mjedisit. Një prej projekteve mjaft të rëndësishme për të cilin Komisioni Qytetar i Mjedisit dha një kontribut të vlefshëm, është Strategjia Lokale për një Mjedis të Shëndetshëm në Qytetin e Tiranës , që synon të krijojë një impakt pozitiv masiv, si dhe të ndikojë në ruajtjen dhe përmirësimin e mjedisit në funksion të një zhvillimi të qëndrueshëm në Tiranë. Strategjia Lokale e Mjedisit është një strategji trevjeçare, që angazhon Drejtoritë e Bashkisë së Tiranës dhe një mori specialistësh të fushës së mjedisit të japin kontributin e tyre në përmirësimin e cilësisë së jetës. Kjo strategji po zbatohet nëpërmjet një sërë udhëzuesish dhe planeve të veprimit: mbi edukimin mjedisor, mbi përmirësimin dhe shtimin e hapësirave të gjelbra dhe mbi trafikun. Kjo strategji adreson pesë çështje prioritare të Bashkisë së Tiranës: menaxhimi i mbetjeve urbane dhe planet për administrimin e tyre; ndotja e ajrit - monitorimi dhe përmirësimi i cilësisë së tij; transporti publik dhe efektet e tij në mjedis; parqet dhe rekreacionet nëpërmjet shtimit të hapësirave të gjelbra; si dhe edukimit mjedisor masiv. të drejtën për t u dëgjuar - Komisioni Qytetar i Mjedisit është ngritur mbi baza vullnetare. Ai e shtrin veprimtarinë e tij në të gjitha angazhimet që ka Bashkia e Tiranës në lidhje me mjedisin. Ky komision është i lirë të sjellë zërin e tij pranë Bashkisë, prandaj edhe format e punës së tij janë të ndryshme. Komisioni Qytetar i Mjedisit, nëpërmjet aktivizimit të vullnetarëve, e shtrin veprimtarinë e tij deri në: minibashkitë, lagjet, blloqet, rrugët dhe pallatet ku banon komuniteti. Të gjitha problemet e konstatuara, të kategorizuara sipas llojit dhe rëndësisë së tyre, vijnë nga Komisioni Qytetar i Mjedisit nëpërmjet burimeve të ndryshme dhe sipas përkatësisë iu dërgohen minibashkive ose Drejtorive të Bashkisë së Tiranës për t u kthyer në aksione konkrete. Gjithsesi, nuk duhet menduar se pjesëmarrja publike në vendimmarrje, dhe sidomos në atë mjedisore është e thjeshtë. Ajo kërkon shumë parapërgatitje dhe vizion nga ana e autoriteteve lokale dhe në të njëjtën kohë njohje të të gjitha teknikave të pjesëmarrjes publike. 16

17 E DREJTA E PUBLIKUT PËR INFORMACION MJEDISOR DHE PJESËMARRJE NË VENDIMMARRJE konkrete mjedisore rritet dhe mardhënia e ndërtuar midis komunitetit dhe autoriteteve vendore vazhdon edhe më tej. Tipet e vendimarrjes mjedisore në nivel vendor dhe detyrimet në bazë të Konventës Procesi i decentralizimit, po ndihmon në rritjen e rolit aktiv të organeve vendore edhe në administrimin dhe mbrojtjen e mjedisit që kanë në juridiksion për të rritur efektivitetin e punës e për të realizuar zgjidhje të qëndrueshme. Për rëndësinë që ka mjedisi për shoqërinë, për vlerësimin që po merr mbrojtja e tij, si dhe për faktin që problemet e mjedisit ndërthuren gati me të gjitha problemet e shoqërisë, detyrat e qeverisjeve vendore për mbrojtjen e tij parashikohen në mjaft ligje e dokumente të rëndësishme shtetërore, si: Në legjislacionin e qeverisjeve vendore, ku janë detajuar një varg detyrash që kanë të bëjnë me furnizimin me ujë të pijshëm; me funksionimin e sistemit të kanalizimeve të ujërave të bardha, të ujërave të zeza dhe kanaleve mbrojtëse të zonave të banuara; me ndërtimin, rehabilitimin dhe mirëmbajtjen e rrugëve me karakter vendor, trotuareve dhe shesheve publike; me administrimin e parqeve, lulishteve dhe zonave të gjelbëruara publike; me grumbullimin, largimin dhe përpunimin e mbeturinave; me planifikimin urban, menaxhimin e tokës etj. Në legjislacionin për emergjencat civile (Ligji nr. 8756, datë Për emergjencat civile dhe aktet nënligjore që po dalin në zbatim të tij.). Të vlerësuara si fatkeqësi që dëmtojnë rëndë jetën, shëndetin, pasurinë e banorëve dhe mjedisin, përballimi i emergjencave civile përbën një drejtim të veçantë dhe shumë të rëndësishëm të veprimtarisë së organeve të qeverisjes vendore për mbrojtjen e sidomos për rehabilitimin e mjediseve të dëmtuara. Në legjislacionin për mbetjet (Ligji nr. 8094, datë Për largimin publik të mbeturinave me rregulloren përkatëse; ligji Për administrimin mjedisor të mbetjeve të ngurta ; ligji Për trajtimin mjedisor të ujërave të ndotura ). Me këto ligje përcaktohen detyrat konkrete gjatë të gjitha fazave të procesit të administrimit të mbetjeve urbane që nga caktimi i pikave të vendosjes së kazanëve, koha, mënyra dhe regjimi i transportimit të mbetjeve, larja e rrugëve dhe e shesheve, përcaktimi i venddepozitimit të mbeturinave dhe rregullat e mirëmbajtjes së tij etj. Në legjislacionin e burimeve natyrore e pasurive minerare (Ligji nr. 7501, datë Për Tokën me ndryshimet e mëvonshme; ligji nr. 7796, datë Minerar i Shqipërisë ; ligji nr.8093, datë Për rezervat ujore me ndryshimet e mëvonshme; ligji nr.8102, datë Për kuadrin rregullator të sektorit të furnizimit me ujë dhe të largimit e përpunimit të ujërave të ndotura, si dhe aktet nënligjore në zbatim të tyre). Për rëndësinë e madhe që kanë rezervat dhe pasuritë natyrore, si ujërat, inertet, mineralet, për të tashmen e për zhvillimet e pritshme të zonës, organet e qeverisjes vendore janë shumë të interesuara për miradministrimin e tyre dhe për përdorimin e qëndrueshëm. Legjislacioni aktual u jep atyre mundësinë të mbrojnë me këmbëngulje interesat e komunitetit për këto pasuri, duke harmonizuar nevojat e zhvillimit kombëtar me ato vendore. Në legjislacionin e fushës së bujqësisë (Ligji nr.7623, datë Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor ; ligji nr.7908, datë Për peshkimin dhe akuakulturën ; ligji nr.7875, datë Për mbrojtjen e faunës së egër dhe gjuetinë ; ligji nr. 7722, datë Për mbrojtjen e fondit të bimëve mjekësore, eterovajore e tanifere natyrore, me ndryshimet e mëvonshme dhe me aktet nënligjore në zbatim të tyre). Përbërësit mjedisorë dhe të biodiversitetit që ka zona, si pyjet, kullotat, livadhet, bimët medicinale, kafshët e shpendët e egra, janë të njohur për qeverisjet vendore. Ata vlerësohen si pasuri të zonës e si burime që ndihmojnë begatimin e komunitetit të tyre. E rëndësishme është sidomos se, me këto ligje, këto pasuri shtetërore u lihen në përdorim organeve të qeverisjeve vendore. Në legjislacionin e urbanistikës dhe të turizmit (Ligji Për Urbanistikën ; ligji nr.7665, datë Për zhvilimin e zonave që kanë përparesi turizmin, me 17

18 UDHËZUES PËR STRUKTURAT E QEVERISJES VENDORE ndryshimet e mëvonshme dhe me aktet nënligjore në zbatim të tyre). Në legjislacionin e kësaj fushe ka mjaft kompetenca e detyra për organet e qeverisjes vendore, të cilat u japin mundësi këtyre organeve të ruajnë mjediset urbane, të disiplinojnë ndërtimet e ndërhyrjet në territor, të shtojnë sipërfaqet e gjelbra, vendet çlodhëse etj. Në legjislacionin e ri mjedisor vlerësohet dukshëm rolin dhe funksionet e qeverisjeve vendore në mbrojtje të mjedisit, jo thjesht duke caktuar disa detyra për to. Sipas këtij legjislacioni, organet e qeverisjes vendore përfaqësojnë strukturën më të rëndësishme shtetërore për administrimin dhe mbrojtjen e mjedisit që kanë në juridiksion, duke zbatuar përgjegjësitë, të drejtat e detyrat që u jep ligji. Në mbrojtje të mjedisit, ato kanë për detyrë: të realizojnë zbatimin e ligjeve për mbrojtjen e mjedisit; të hartojnë plane vendore për mbrojtjen e mjedisit dhe planet e rregullimit të territorit; të bëjnë publike programet dhe masat për mbrojtjen e mjedisit; të njoftojnë publikun për gjendjen e mjedisit dhe për veprimtaritë vendore, subjekte të vlerësimit të ndikimit ndaj mjedisit; të nxisin e të mbështesin veprimtaritë e organizatave jofitimprurëse për mjedisin, duke tërhequr mendimin e tyre në vendimmarrjet për mjedisin; të përcaktojnë vendet e grumbullimit e të përpunimit të mbeturinave prodhuese dhe jetësore, në përputhje me kriteret mjedisore dhe me planet e zhvillimit; të organizojnë depozitimin e mbetjeve dhe të lëndëve të rrezikshme dhe ruajtjen e zonave të gjelbra në qendrat qytetare dhe rreth tyre; të administrojnë mbeturinat urbane, impiantet e trajtimit të ujërave të ndotura dhe të mbeturinave të ngurta; të disiplinojnë transportin dhe ndërtimet në mjediset qytetare. Roli dhe funksionet e organeve të qeverisjeve vendore për mbrojtjen e mjedisit, detyra konkrete për to në këtë fushë, formulohen edhe në dokumente shtetërore të detyrueshne për t u zbatuar siç janë: Strategjia dhe Plani Kombëtar i Veprimit për Mjedisin Plani Kombëtar i Veprimit për Mjedisin dhe Shëndetin Strategjia dhe Plani i Veprimit për ruajtjen e biodiversitetit Strategjia e zhvillimit të pyjeve Plani i manaxhimit të zonës bregdetare Planet Lokale të Veprimit për Mjedisin Planet Lokale të Veprimit për Mjedisin dhe Shëndetin etj. Në ligjin Për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore nr 8652 reflektohen dhe detyrimet e ardhura nga ratifikimi i Konventës së Aarhusit. Që në mision të këtij ligji, sanksionohet nxitja efektive e pjesëmarrjes së bashkësisë në qeverisjen vendore. Ndërsa në nenin 10 jepen qartë fushat e veprimit të organeve të qeverisjes vendore ku vend shumë të rendësishëm zë infrastruktura dhe shërbimet publike (shih dhe më poshtë). Në nenin 34 sanksionohet detyrimi për organizmin e mbledhjeve të hapura përveç rasteve kur vendoset ndryshe. Në neni 35 - Seancat e keshillimeve me bashkësinë dhe e drejta e publikut për t u informuar - thuhet Këshilli komunal apo bashkiak përpara shqyrtimit dhe miratimit të akteve, zhvillon séance këshillimi me bashkësinë. Seancat e këshillimit janë të detyrueshme për rastet e parashikaura në nenin 32 shkronjat dh/e/f/k të këtij ligji. këshillimi me bashkësinë në çdo rast, bëhet sipas mënyrës së përcaktuar në rregulloren e këshillit duke përdorur një nga format e nevojshme si takimet e hapura me banorët, takime me specialistë, me institucione të interesuara dhe organizata joqeveritare ose nëpërmjet marrjes së nismës për organizimin e referendumeve vendore. aktet e këshillit afishohen, në vende publike të caktuara nga këshilli, Brenda teritorrit të komunës ose bashkisë dhe, sipas mundësive, këshilli cakton dhe forma të tjera të publikimit të tyre. Informimi i publikut në çdo komunë a bashki bëhet në përputhje me ligjin 8503, Për të drejtën e informimit për dokumentet zyrtare dhe rregullat e përcaktuara nga vetë këshilli përkatës për këtë qëllim. Në neni 56 sansionohet dhe mbajtja e mbledhjeve të hapura për publikun dhe zhvillimin e seancave këshillimuese me organet 18

19 E DREJTA E PUBLIKUT PËR INFORMACION MJEDISOR DHE PJESËMARRJE NË VENDIMMARRJE përfaqësuese dhe ekzekutive të komunave dhe bashkive si dhe respekton të drejtën e publikut për tu informuar. Pra siç duket dy shtyllat e para të konventës së Aarhusit gjejnë pasqyrim në këtë ligj. Megjithatë vlen të theksohet se nuk ka akte, vendime, rregullore apo udhezime që ta rregullojnë dhënien e informacionit apo pjesëmarrjen publike në vendimmarje nga ana e autoriteteve vendore. Në pjesën e shtojcave do të japim një tip letre, pregatitur nga Qendra për Komunikim Elektronik, që mund të përdoret nga publiku i interesuar për çështje të ndryshme kur kërkon një informacion në zyrat e autoriteteve vendore mbështetur dhe në bazën ligjore përkatëse. 2 Eshtë e rëndësishme që të formulohen qartë pyetje konkrete dhe të arsyeshme, jo të përgjithshme, për të siguruar që kërkesa nuk do të refuzohet për këto arsye Pjesëmarrja Publike në Bashkinë tuaj Demokraci do të thotë bashkëqeverisje, do të thotë tërheqje e mendimeve të publikut ndërsa merren vendime. Dhe publiku mund të marrë pjesë si përpara se të merret vendimi (duke u këshilluar) apo edhe pasi është marrë vendimi (duke marrë pjesë në realizim apo monitorim të projekteve, planeve). Pjesëmarrja përfshin detyrime ligjore në rastet e referendumeve apo plebishiteve; ndërsa ka thjesht vlerë plotësimi në rastet e konsultimeve publike, seancave dëgjimore, etj. Ndaj autoritetet vendore përpara se të marrin vendimet nuk duhet vetëm të informohen për anën teknike të çështjeve nga ekspertët por edhe për nevojat e qytetarëve. Nenet 6, 7, 8 të konventës së Aarhusit japin rastet kur publiku duhet të jetë pjesë e vendimarrjes. Përgjithësisht, publiku merr pjesë atëherë kur ai preket nga vendimi që do të merret apo kur: zgjidhjet janë të hapura për diskutim (dhe vërtet pjesëmarrja sjell ndryshim); është e qartë çfarë kërkohet nga publiku; dhe ka bonsens nga ana e pushtetit vendor për të dëgjuar dhe marr në konsiderate mendimet e Versionin elektronik të saj mund ta gjeni në faqen e internetit publikut. Gjë që mund të ndodhë për: veprime rutinë apo të thjeshta; çështje sekrete si marëdhëniet ndërkombëtare, mbrojtja kombëtare apo siguria publike; dhe vendimet për situate emergjence; Po si mundet publiku të arrijë të përfshihet nga bashkia apo autoritetet vendore? A duhet të organizohen? Një gjë e tillë varet shumë edhe nga forma e pjesëmarrjes publike. Pjesëmarrja individuale realizohet atëherë kur vetë personi fillon procesin e dialogut apo komunikimit me autoritetet përkatëse. Ndërsa një pjesëmarrje kolektive që të jetë efektive dhe e suksesshme kërkon një formë organizimi. Organizatat jo fitimiprurëse përbëjnë një nga organizimet e shoqërisë civile që janë mjaft aktive për çështje të ndryshme si mjedis, të drejta të njeriut, të grave, etj. Kjo forcon nivelin e pjesëmarrjes së qytetarëve dhe rrit efektivitetin dhe zërin e përballjes së tyre me autoritetet vendore. A duhet një strategji nga ana e publikut për të marrë pjesë në vendimarrje? Zakonisht organizime të tilla nga ana e publikut fillojnë që në fazat e hershme të procesit të vendimarrjes dhe me një analizë të bazës ligjore e të vetë prolemit. Publiku duhet të informohet mbi procesin e vendimarrjes dhe rolin e tyre në të. Publikut duhet ti shpjegohet rendësia e problemit me një gjuhë të thjeshtuar duke dhëna sa më shumë shifra dhe fakte mbi ndikimin e vendimit në shëndet. Mëse e nevojshme është një analizë e palëve të interesuara (aleatëve dhe kundërshtarëve) si dhe formulimi i një pozicioni të vetëm. Sa më shumë të prekur nga vendimi të marrin pjesë në proces aq më mirë është. Pasi rrallherë publiku ka vetëm një mendim. Opinone të ndryshme mund të vihen në tryezë dhe të shërbejnë për të shmangur probleme të mëvonshme. Strategjia duhet të ketë në themel krijimin e një ure komunikimi të vërtetë midis palëve. Por si autoritetet vendore mund të përfshijnë publikun? Në shoqëritë tona postkomuniste pa një demokraci të konsoliduar, publiku është apatik dhe pasiv. Ai shpesh paragjykon gadishmerinë e autoriteteve, zhvillimin e proceseve pjesëmarrëse dhe beson se ajo nuk mund të sjellë ndryshime. Nga ana e tyre autoritetet vendore nuk kanë 19

20 UDHËZUES PËR STRUKTURAT E QEVERISJES VENDORE praktika të mëparshme. Ata duhet të marrin të gjitha masat për të njoftuar publikun apo publikuar lajmërime ku publiku ftohet të marrë pjesë në mbledhje apo të komentojë për raporte a strategji të ndryshme të hapura për rishikim. Qëllimi kryesor nuk duhet të jetë lajmërimi sesa inkurajimi dhe krijimi i lehtësive publikut për të marrë pjesë. Ndër mjetet apo mekanizmat që autoritetet vendore mund të përdorin janë: Diskutimet dhe takimet në grupe të vogla; Krijimi i Komiteteve këshillimore; Përdorimi i pyetësorëve, intervistave, votimeve/referendumeve; Mbldhjet e hapura; Aktiviteteve speciale; fjalimeve apo ekspozitave; Mbulimi nga media; Shpërndarja e mjeteve informative, etj.; Kush duhet të marrë pjesë? Kush është publiku? Kush është publiku i interesuar? Sa më shumë vetë të marrin pjesë në procesin e vendimarrjes aq më mirë dhe më i plotë është ai vendim. Publik është një a më shumë qytetarë ose sipas legjislacionit kombëtar një organizatë ose grup qytetarësh. Publik i interesuar është publiku i ndikuar ose që mund të ndikohet apo që është i interesuar në vendim marrje. Duhet theksuar që organizatat joqeveritare që nxisin mbrojtjen e mjedisit dhe plotësojnë kërkesat e legjislacionit kombëtar duhet të konsiderohen si publik i interesuar. Si dhe kur lajmërohet publiku? Në neni 7 të konventës autoritetet duhet të sigurojnë:... informacionin e nevojshëm publikut.. Ky informacion duhet si për procesin e pjesëmarrjes por edhe për planet dhe programet që do të ndërmerren. Publiciteti është një nga mënyrat që autoritet vendore duhet të përdorin për të informuar publikun mbi procesin, si do të zhvillohet, si ato mund të përfshihen, etj. Ai mund të jetë i shumëllojshëm si: qendra te informimit te qytetareve, njoftimeve në gazette, reklama në TV, postera, njoftimeve në website, letrave personave VIP, puna nëpërmjet OJFve, takime, etj. Megjithatë publiku vazhdimisht duhet të informohet sesi po ecën procesi, çfarë do të bëhet më pas, pra një progress të ecurisë. Artikujt në shtyp, emisionet, apo dhe buletinet e institucionit (elektronike apo të shtypur) mund të shërbejnë për njoftimin e publikut. Informim mbi plane apo programe vendore Ky lloj informacioni duhet t i tregojë publikut përse bëhet fjalë dhe cilat janë rezultatet që priten. Në mënyrë që publiku të marrë pjesë efektivisht duhet të marrë një informacion: të plotë i mjaftueshëm për të krijuar një opinion apo edukuar ato mbi çështjen. Mund të jepet dhe pak informacion teknik por duhet patur parasysh se ndonjëherë informaconi i madh pengon / shtyp pjesëmarrjen. Për shembull, në rast se ka plane zhvillimi për zonën krahas skenarëve të ndryshëm të jepet Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis; kosto financiare; anët pozitive dhe të metat. të kuptueshëm Kini kujdes gjuha teknike kufizon pjesëmarrje Në rast se bëhet prezantim i tyre përpara një publiku, atëherë duhet testuar që më parë niveli i publikut mbi çështjen në fjalë dhe të lihet kohë në fund edhe për pyetje nga auditori. Mbase mund të shpërndahet që më parë një përmbledhje e tyre. dhe lehtësisht të gjetshëm interneti është një lehtësi e madhe për të tëre, por në vende si Shqipëria aksesi është ende i vështirë, ndaj duhet gjetur mënyra më e mirë dhe më e aksesueshme nga të gjithë. Autoritetet vendore duhet të kenë procedura të mirëpërcaktuara (në rregulloret e tyre) mbi informimin e publikut (mjetet, rrugët, afatet kohore) dhe pjesëmarrjen e tyre në marrjen e vendimit (kur, si, etj) Forma dhe metoda të pjesëmarrjes publike në nivel vendor Procesi i pjesëmarrjes publike përdor një sërë metodash për të përfshirë publikun në nivele të ndryshme nga ato pasivet tek aktivet. Ndërgjegjësimi publik: i cili realizohet përmes informimit, njoftimeve për shtyp, përdorimit të medias (në të tërë gamën e saj), qendrave të informacionit, fushatave 20

21 E DREJTA E PUBLIKUT PËR INFORMACION MJEDISOR DHE PJESËMARRJE NË VENDIMMARRJE sensibilizuese sikurse edhe panairet, puna direkte me publikun etj. Të gjitha këto mund të përdoren për të ngritur interesin e publikut për cështjen për të cilën kërkoni përfshirjen e tyre. Edukimi publik: ofron për publikun informacion objektiv dhe të balancuar duke ndihmuar kështu në kuptimin e çështjes që po shqyrtohet dhe alternativat për adresimin e saj. Takimet me publikun p.sh. mund të jenë një nga mënyrat për të realizuar edukimin publik. Përfshirja dhe ndërveprimi publik: përfaqësojnë dy shkallë më aktive të pjesëmarrjes publike. Marrja e mendimeve nga publiku mund të realizohet përmes studimeve, fokus grupeve dhe takimeve me publikun. Partneriteti publik: është dhe shkalla më aktive e pjesëmarrjes publike. Në këtë rast përgjegjësia për vendimmarrjn është në dorë të publikut. Shembull tipik I krijimit të partneritetit publik janë krijimi dhe funksionimi i komisioneve qytetare 3. Në mënyrë skematike format e pjesëmarrjes publike nga ato pasivet në aktivet paraqiten në Tabelën 1. Tabela 1: Format e pjesëmarrjes publike Qëllimi Ç mund t i premtohet publikut Shembuj Ndërgjegjësimi publik Të ndërgjegjësohet publiku për çështjen, për të cilën do të merret vendim. Ne do t ju mbajmë të informuar. Njoftime të drejtpërdrejta; Njoftime për shtyp; Mass media; ekspozita Fushata sensibilizuese Edukimi publik Të ofrojë për publikun informacion objektiv dhe të balancuar, në mënyrë që ata të kuptojnë çështjen që po shqyrtohet si dhe alternativat për zgjidhjen e saj. Ne do përpiqemi që ju ta kuptoni cçështjen për të cilën do të merret vendim. Takime me publikun; Website; Fletpalosje; Factsheets. Gazeta e Bashkise Publikime te tjera Për çfarë ka nevojë publiku që të përfshihet? Është e vështirë të thuash që ka shabllone standarde se si mund të ngrihet interesi i publikut për të marrë pjesë një një process të caktuar. Shpesh herë jemi vetë ne ata që themi kjo apo ajo mënyrë e sugjeruar nga të huajt nuk funksionon në Shqipëri, madje disa herë kjo është e vlefshme edhe brenda për brenda Shqipërisë. Duke marrë shkas nga thënia e një zotërie të nderuar, përfaqësues i shoqërisë civile vlonjate; Na lini ne njerëzit lokalë t i zgjidhim gjerat ashtu siç ne dimë do t ju inkurajonim të përdorni mënyrat më frytdhënëse me njerëzit që më mire se ju s i njeh askush tjetër. Gjithsesi disa nga këshillat dhe etikat e punës në lidhje me pjesëmarrjen publike mund ti bëni edhe ju pjesë të punës suaj në procesin e gjatë, por të bukur, të pjesëmarrjes publike në vendimmarrjen mjedisore. Procesi i pjesëmarrjes publike duhet të ketë një qëllim të përcaktuar mirë; Përfshirja dhe ndërveprimi publik Të marrë parasysh opinionin e publikut dhe të sigurojë që shqetësimet e tij janë të reflektuara në alternativat e parashtruara. Ne do te marrim në konsideratë mendimet tuaja dhe, së bashku, me ju do të përpiqemi që shqetësimet tuaja të jenë të reflektuara. Qendra informacioni; Studime; Focus grupe; Seanca dëgjimore Workshope Tryeza te rrumbullakta Partneriteti publik Të lihet përgjegjësia e vendimmarrjes në dorë të publikut. Ne do të punojmë për të zbatuar atë çka ju vendosni. Komisionet qytetare. Grupe pune Komitete keshilluese Komitete menaxhuese Task force Joint venture Për shembuj shqiptarë mbi komisionet qytetare mund t i referoheni shembullit të 5 komisioneve qytetare të ngritur në Bashkinë e Tiranës. 21

22 UDHËZUES PËR STRUKTURAT E QEVERISJES VENDORE Pjesëmarrja publike duhet bazuar në të njëjtin perceptim (nga ana e aktorëve të përfshirë) për parimet, objektivat, pergjegjshmëritë, kriteret e vlerësimit dhe rezultatet e pritura; Pjesëmarr ja publike duhet të krijojë mundësi për përfaqësim dhe kontribut nga ana e të gjithë të interesuarve; Procesi i pjesëmarrjes duhet të jetë i hapur, i ndershëm dhe i organizuar me përgjegjshmëri dhe besueshmëri; Të dhënat dhe informacioni i përdorur në procesin e vendimmarrjes duhet t i ofrohen të interesuarve; Rezultatet e pjesëmarrjes publike duhet të jenë pjesë e procesit të vendimmarrjes; Pjesmarrësit duhet të informohen se si përfshirja e tyre ka ndikuar vendimet e këshillit tuaj bashkiak; dhe Sigurisht është shumë e rendësishme, sikurse edhe korteziale, që ju t i falenderoni për pjesëmarrjen, t i bëni të ditur që ju i keni dëgjuar dhe marrë në konsideratë mendimet e tyre. Teknikat e pjesëmarrjes Teknikat e ndryshme të pjesëmarrjes që ju si nepunës të pushtetit vendor mund të përdorni për të inkurajuar pjesëmarrjen e publikut në vendimarrjen mjedisore janë të shumta. Në këtë udhëzues, ne nuk do të përshkruajmë këto teknika, pasi këtë gjë mund ta gjeni në shumë botime të tjera. Mesazhi kryesor qe duam të japim në këtë nënçështje është se si ju do të tërhiqni vëmendjen e publikut në procesin e vendimarrjes dhe çfarë rezultati mund të merrni nga scila teknikë e përdorur. Për shembull: megjithëse takimet me publikun janë një rrugë relativisht e lirë për informimin e një grupi të madh njerzish rreth një propozimi të caktuar që lidhet me problematikat apo mundësitë e zhvillimit të mjedisit në zonën ku ju punoni ato shpesh nuk rezultojnë efektive, Madje mund të bëhen edhe konfrontuese. Edhe mbledhja e mendimeve dhe e komenteve nga takime të tilla bëhet shumë e vështirë...një mënyrë më e mire do të ishte ndoshta një ekspozitë ku të kishte mundësi të bisedohej drejtpërdrejt me publikun. Tabela 2: Efektiviteti i teknikave të pjesëmarrjes publike Teknikat e pjesëmarrjes Takime, debate me publikun Workshop, grupe pune Komitete këshilluese/ Komisione qytetare Kontakte me persona të rendësishëm në komunitet Dhënia e informacionit E mirë Marrja e informacionit Lë për të dëshiruar Ndërveprimi me publikun Lë për të dëshiruar Ofrimi i sigurisë për publikun Cka Ndërthurje opinionesh? Lë për të dëshiruar Shumë e mirë Shumë e mirë Shumë e mirë Cka Potencialisht e mirë E mirë E mirë Shumë e mirë Shumë e mire Potencialisht e mirë Shumë e mirë Shumë e mirë Shumë e mirë Shumë e mire Nuk është e sigurtë Pyetësorë, studime Cka Shumë e mirë Emisione radiofonike apo televizive Emisione lajmesh/ prezantime në media Mënyrë e mire për të informuar publikun për mundësi e tjera E mirë Cka (nëse emisioni shoqërohet me telefonata direkte) Lë për të dëshiruar Lë për të dëshiruar Lë për të dëshiruar Potencialisht e mirë (varet shumë nga vazhdimësia) Cka Cka Nuk është e sigurtë Lë për të dëshiruar Lë për të dëshiruar Lë për të dëshiruar 22

23 E DREJTA E PUBLIKUT PËR INFORMACION MJEDISOR DHE PJESËMARRJE NË VENDIMMARRJE Përshtatshmëria e secilës nga teknikat do të varet nga tipi i pjesëmarrjes publike që nevojitet në një hap të caktuar të procesit të planifikimit (ose diskutimit te lejeve mjedisore, VNM etj). Tabela e mëposhtme ofron për ju disa nga anët e forta dhe të dobëta të një pjese të teknikave të pjesëmarrjes publike. Konkluzione dhe rekomandime Autoritetet lokale duhet të njohin mirë detyrimet që rrjedhin nga ligjet dhe konventat ndërkombëtare për pjesëmarrjen e publikut në vendimarrjen mjedisore dhe të përfshijnë në planet e tyre të veprimit detyra konkrete e të monitorueshme. Autoritetet lokale mund dhe duhet të përdorin instrumenta dhe mjete të larmishme për të tërhequr publikun në politikëbërje dhe vendimmarrje për çështjet e mjedisit, udhëzuesi ofron modele, konteksti i çdo zone nxit për formulim mjetesh specifike në favor të këtij qëllimi dhe në zbatim të ligjit. Autoritetet lokale duhet të nxisin dhe ushtrojnë presion mbi pushtetin qendror për përmirësimin dhe plotësimin e kuadrit ligjor që lehtëson procesin e pjesëmarrjes së publikut në vendimmarrjen mjedisore. Autoritetet lokale duhet të punojnë për ngritjen e kapaciteteve dhe strukturave të veçanta që sigurojnë zbatimin e ligjit dhe konventave për informimin dhe pjesëmarrjen e publikut në vendimarrjen mjedisore. Autoritetet lokale duhet të bashkërendojnë dhe bashkëpunojnë ngushtësisht me shoqërinë civile që për të siguruar hapa të rinj progresi në këtë drejtim. 23

24 RASTE STUDIMORE Raste studimore Rasti studimor 1: Hartimi i Strategjisë së mjediseve të shëndetëshme për qytetin e Tiranës Për hartimin e Strategjisë të mjediseve të shëndetshme për qytetin e Tiranës janë ndjekur këto hapa, në një proces dinamik e gjithëpërfshirës: Ndërgjegjësimi publik Takime me grupe të interesuara. Konferenca për shtyp e kryebashkiakut, i cili lançoi fillimin e përgatitjes së strategjisë. Edukimi publik Përgatitja e fashikujve dhe shpërndarja për thithje mendimes e komentesh. Takimet me grupet e interesit si brenda ashtu edhe jashtë bashkisë. Takimet me komisionet qytetare që ndërkohë operonin pranë bashkisë, respektivisht ai i rinisë dhe moshës së tretë, çështjeve sociale, edukimit dhe kulturës, ekonomisë Përdorimi i mjeteve të medias (brenda mundësive financiare) për të siguruar në të njëtën kohë edukim të gjerë publik. Përfshirja dhe ndërveprimi publik Organizimi i takimeve të ngushta me grupet e interesit Thithja e mendimeve pro dhe kundra si dhe e alternativave përkatëse Qarkullimi i dokumenteve të punës Partneriteti publik Krijimi i komisionit qytetar për mjedisin, i cili miratoi strategjinë si dhe do të jetë përgjegjës për ndjekjen e ecurisë së zbatimit të saj nga ana e nëpunësve të bashkisë Rasti studimor 2: Përgatitja e buxhetit me pjesëmarrjen e publikut Bashkia e Tiranës realizon marrjen e mendimeve të qytetarëve nëpërmjet komisioneve të ndryshme qytetare (7 të tilla). Nga përvoja në Bashkinë e Tiranës, publiku është ftuar dhe ka marrë pjesë aktivisht në përgatitjen e dokumenteve strategjike; në përgatitjen e projekt buxhetit për vitin e ardhshëm si dhe në zbatimin e projekteve sensibilizuese. Bashkia e Tiranës ka arritur të hartojë një sërë strategjish afatgjata për shërbimet kryesore që ajo ofron duke përcaktuar programin afatgjatë dhe afatmesëm për çdo sektor, së bashku me faturën financiare për realizimin e tyre. Detajimi i këtyre programeve sektoriale në një program vjetor të integruar është realizuar nëpërmjet mekanizmit tashmë të qëndrueshëm të buxhetimit me pjesëmarrje. Opinioni dhe këndvështrimi qytetar si edhe pritshmëria e tyre përkundrejt Bashkisë së Tiranës kanë përcaktuar prioritetet kryesore të buxhetit të qytetit për vitin 2006, si dhe një pritshmëri për tre vitet në vazhdim Bazuar në vëzhgimet qytetare, të cilat janë kryer gjatë gjithë vitit 2005, në bazë të mekanizmave funksionalë, por veçanërisht në rezultatet e anketimit të kryer në fund të vitit 2005, sipas projektit Transparenca e Qytetit të Tiranës, i cili është realizuar në bashkëpunimin edhe me ndihmën financiare të OSBE-së, janë përcaktuar si më të rëndësishme vazhdimi i ndërhyrjeve në tre fushat e mëposhtme të cilat përbëjnë shqetësim për komunitetin dhe kërkojnë vëmendje: - Infrastruktura rrugore së bashku me trotuaret - Infrastruktura arsimore parauniversitare - Sipërfaqet e gjelbra Buxheti i vitit 2006 është hartuar si gjithëpërfshirës dhe në koherencë me nevojat e 24

25 RASTE STUDIMORE qytetarëve. Ai siguron plotësimin e nevojave dhe preferencave të qytetarëve brenda kufizimit të të ardhurave, nëpërmjet ndërtimit të buxhetit në bazë të reflektimit të opinioneve dhe mendimeve të tyre, të cilët Bashkia e Tiranës dhe Këshilli i Bashkisë së Tiranës i ka përthithur me: Kontaktet e përditshme dhe anketimet e kryera nga Qendra e Informacionit pranë Bashkisë së Tiranës Konsultat dhe mbledhjet periodike me 7 Komisionet Qytetare që funksionojnë pranë Kryetarit të Bashkisë Opinionet e dhëna në Forume elektronike në faqen e Internetit të Bashkisë së Tiranës: Vëzhgimeve mbi opinionet qytetare dhe të biznesit mbi shërbimet e Bashkisë, projekt ky i nisur që në vitin 2002 dhe tashmë i përvitshëm. Rasti studimor 3: Hartimi i strategjisë se zhvillimit nëpërmjet Krijimit te Partneriteteve midis sektorëve Shoqëri Civile, Biznesit, Pushtet Lokal Pse është e rëndësishme pjesëmarrja e publikut në hartimin e strategjisë? Vlerësimi i burimeve dhe potencialeve të zhvillimit të qytetit mund të shtrihet në më shumë institucione, organizata dhe qytetarë. Nëpërmjet këtij vlerësimi, realizohet një panoramë më reale e situatës, sigurohet një mbështetje më e gjerë e komunitetit, sepse aty mishërohen pikëpamjet, dëshirat dhe mundësitë për zhvillim edhe nga këndvështrimi i tyre. Direkt apo indirekt, iniciativat e komunitetit gjejnë pasqyrim dhe mund të vlerësohen dhe gjejnë mbështetje për zbatim. Përfshirja e publikut në vendimmarrje siguron marrje vendimesh më të besueshme dhe transparente për stafin e bashkisë kundrejt qytetarëve. Duke njohur, analizuar dhe marrë në konsideratë qëndrimet dhe opinionet e një publiku të informuar në drejtim të zhvillimit të qytetit sigurohet një mbështetje më e madhe. Kjo mbështetje mund të përdoret për të krijuar partneritete të tjera, me institucione qendrore (ministri) dhe organizata të tjera qeveritare. Përfshirja e sa më shumë aktorëve (forcave sociale dhe politike) mund të sigurojnë një ndihmë të madhe në zbatimin e programit si dhe të minimizojnë dhe shmangin konfliktet duke realizuar konsensusin e të gjitha palëve. Faktorët kryesorë që ndikojnë zhvillimin dhe përmirësimin e situatës Një numër faktorësh të rëndësishëm ishin themelore në zbatimin efektiv të projektit. Ndër më kryesorët mund të përmendim: Krijimi i një procesi transparent dhe të hapur. Krijimi i pikave të aksesit për qytetarët që të marrin informacion Krijimin e mundësive për të shprehur opinionin e tyre. Ekzistojnë mekanizma të ndryshëm me anë të të cilave realizohet përfshirja dhe pjesëmarrja në zhvillimin e politikave të zhvillimit dhe gjenden një mori shembujsh të cilët demonstrojnë rëndësinë e përfshirjes qytetare në vendimmarrje për përmirësimin e cilësisë së jetesës së tyre. Programi i përfshirjes qytetare në hartimin e strategjisë së zhvillimit ekonomik u bazua në tre aktivitete kryesore : Shkëmbimi (shpërndarja) e informacionit Konsultimi publik, ku shqetësimet, opinionet dhe këshillat diskutohen në mënyrë aktive. Mbështetja e përpjekjeve për informim dhe iniciativave konsultuese Këto tre elemente të programit sigurojnë bazën për hartimin e një programi të pjesëmarrjes publike Është shumë e rëndësishme gjatë hartimit të programit të pjesëmarrjes qytetare për të njohur dhe vlerësuar kontekstin brenda të cilit do të realizohet pjesëmarrja qytetare. Ajo mbështetet në dy komponentë kryesorë : Planifikimi teknik që pjesëmarrja qytetare mund të përkrahë dhe mbështesë. Aktorët e interesuar të komunitetit për t i përfshirë në pjesëmarrjen qytetare. Por cilat janë aktivitetet kryesore teknike që e përbëjnë procesin e hartimit të strategjisë dhe cilat aktivitete për përfshirjen qytetare mund të mbështesin këtë planifikim për të dhënë rezultatet e cituara më sipër? Kush janë njerëzit 25

26 RASTE STUDIMORE dhe organizatat që janë të interesuar për t u informuar dhe për t u përfshirë në planifikimin strategjik? Pyetja e parë ka të bëjë me përzgjedhjen e aktiviteteve të procesit të hartimit të strategjisë. Pasi arrihet përfshirja e publikut në procesin e planifikimit, fokusi i planit mund të riformulohet me kalimin e kohës. Ndërsa realizimi i pikës së dytë mund të jetë një sfidë e madhe e programit për identifikimin dhe përzgjedhjen e aktorëve të interesuar. Identifikimin e atyre aktorëve të cilët e pranojnë dhe e mbështesin procesin. Kjo është themelore që procesi të ketë sukses. Identifikimi i pjesëmarrësve të publikut Hapi i parë është hartimi i një programi efektiv të pjesëmarrjes së publikut. Sigurisht që duhet bërë identifikimi se kush nga publiku duhet të përfshihet në proces. Kjo arrihet nëpërmjet krijimit të rrjeteve me anë të kolegëve të njohur si dhe nëpërmjet njohjeve dhe aktiviteteve të përbashkëta të realizuara më parë. Këto kontakte nga ana tjetër identifikojnë persona apo organizata të tjera që nga intervistat dhe diskutimet e bëra mund të arrihen rezultate të frytshme. Këto intervista paraqesin një mundësi të madhe për të arritur në një segment të publikut dhe për të hartuar metoda në vazhdim në drejtim të shkëmbimit të informacionit gjatë gjithë procësit të planifikimit. Nga ana tjetër vendoset krijohet baza për konsultime të tjera publike, shpërndarje informacioni dhe elementët mbështetës. Përzgjedhja e elementëve të programit të pjesëmarrjes së publikut Hapi i dytë i rëndësishëm është përzgjedhja e aktiviteteve të duhura. Siç u theksua më sipër këto aktivitete ndahen në tre kategori: I. Shpërndarja e informacionit Shpërndarja e informacionit është shumë e rëndësishme. Ne si institucion duhet të informojmë publikun në lidhje me të dhënat që disponojmë, kapacitetet financiare, shpenzimet e bëra në drejtim të ofrimit të shërbimeve të ndryshme. Përpara se dikush ta pranojë dhe ta mbështesë programin tonë, ai duhet të ketë informacion rreth tij dhe ta kuptojë atë. Kështu sipas audiencës së përzgjedhur dhe tematikave që do të trajtoheshin, ne përgatitëm dhe hartuam materiale për t i informuar ato. Si të shpërndajmë informacionin është pyetja tjetër. Kjo u realizua me disa metoda : I.1 Ftesa zyrtare për pjesëmarrje. Për çdo takim u përgatit njoftimi zyrtar për pjesëmarrësit. Aty në mënyrë të përmbledhur shpjegohej qëllimi i takimit, data, ora dhe vendi i takimit. Letra ishte një formë komunikimi personale, e cila siguronte pjesëmarrjen e përfaqësuesve të institucioneve, organizatave, individëve në takime dhe rriste seriozitetin e angazhimit të bashkisë në lidhje me procesin. I.2. Ftesa për pjesëmarrje me telefon dhe takime direkte Në disa raste për një kategori pjesëmarrësish, përveç letrës zyrtare për njoftim u përdorën dhe kontaktet me anë të telefonit. Kjo metodë u realizua nga ana e titullarëve të bashkisë për të siguruar rritjen e pjesëmarrjes në aktivitete. Nga ana e grupit kryesor të punës u realizuan takime direkte me atë kategori pjesëmarrësish që reflektonte skepticizëm në lidhje me programin dhe aktivitetet e planifikuara. I.3 Paketa informative Sipas çështjeve dhe temave që do të trajtoheshin u përgatitën paketa informative për pjesëmarrësit. Qëllimi ishte shpërndarja e informacionit përpara takimit në mënyrë që pjesëmarrësit të ishin të përgatitur, të përqendronin vëmendjen dhe të kuptonin çështjet komplekse për të cilat do të diskutoheshin. I.4 Analiza dhe prezantime të materialeve nga ana e ekspertëve. Në çdo aktivitet që u zhvillua, për secilën temë u ftuan specialistë të fushës për të prezantuar dhe analizuar sistemin e të dhënave të fushës përkatëse. Kjo metodë e përdorur shërbente për orientimin dhe njohjen më të mirë të pjesëmarrësve në lidhje me temën dhe problematikat që do të diskutoheshin. Në shumicën e rasteve u përgatitën prezantime grafike dhe vizive. I.5 Njoftime në media I gjithë procesi sipas aktiviteteve të zhvilluara u pasqyrua në kronikat e tyre nga media sidomos nga televizionet lokale. U realizuan disa intervista me titullarët e bashkisë në lidhje me aktivitetet e zhvilluara dhe ecurinë e procesit. 26

27 RASTE STUDIMORE II. Konsultimi publik Konsultim do të thotë që ju jeni të angazhuar për një përfitim të ndërsjellë për ju si institucion dhe për publikun me të cilin jeni duke u konsultuar. Ekzistojnë një sërë teknikash për këtë lloj komunikimi. Në përgjithësi, sa më interaktiv, bashkëbisedues të jetë programi, siç janë workshopet apo takimet e hapura, aq më të suksesshëm do të jenë takimet dhe bisedat me individët e interesuar. Disa nga teknikat e konsultimeve të përdorura ishin. II.1 Krijimi i grupeve të punës Këto grupe përfaqësojnë segmente të ndryshëm interesi të komunitetit. Ata shërbejnë si burime për prezantimin e ideve të reja, politikave, shërbimeve. Grupe të tilla janë mbështetës dhe avokatë të procesit. II.2 Zhvillimi i workshopeve Kjo teknikë u zgjodh si një mundësi për të zhvilluar diskutime ballë për ballë, shkëmbim idesh, prezantim problemesh dhe propozime konkrete për zgjidhjen e tyre. Ato krijojnë një mundësi për përfshirje aktive në procesin e planifikimit, për diskutimin e politikave dhe programeve komplekse, hartimin e planeve të veprimit. II.3 Takim publik U përdor për prezantimin e draftit të strategjisë, për të informuar dhe, në të njëjtën kohë, për të konsultuar planin e hartuar, për të shkëmbyer opinione dhe për të marrë komente direkte nga pjesëmarrësit përpara miratimit të planit strategjik. II.4 Anketimi Sipas një pyetësori të hartuar që më parë, u realizua anketimi i biznesit për të mësuar problemet, pikëpamjet, mundësitë dhe vizionin e tyre për zhvillim. II.5 Takimet e kryetarëve të bashkive Me qëllim shkëmbimin e eksperiencave, dhe vlerësimin e rezultateve të arritura, gjatë procesit, u institucionalizuan takimet e kryetarëve të bashkive të përfshira në projekt, sipas një kalendari dhe axhende të përcaktuar që më parë. II.6 Këshillim nga Agjenci të tjera Gjate procesit u realizuan një sërë takimesh në grupe të vogla, si dhe ato individuale me institucione dhe organizata të specializuara. Qëllimi i këtyre takimeve ishte për të marrë ekspertizë dhe siguruar mbështetje për procesin e planifikimit. III. Mbështetja e procesit të informimit dhe iniciativave konsultuese. Me qëllim zbatimin e dy metodave të informimit dhe konsultimit, të shpjeguara më lart, një çështje shumë e rëndësishme ishte mbështetja institucionale nga ana e bashkisë me shërbimet ndihmëse mbështetëse të procesit që konsistonin në : Drejtimin e Procesit Sigurimin, mbajtjen e kontakteve dhe shpërndarjen e materialeve informuese tek të gjithë pjesëmarrësit në proces. Përgatitjen e materialeve informuese, grumbullimi, përpunimi, editimi, printimi i tyre. Trajnimin e stafit Në lidhje me drejtimin e procesit për hartimin, monitorimin dhe vlerësimin e programit, kjo detyrë iu ngarkua Drejtorisë së Zhvillimit Ekonomik, e mbështetur nga i gjithë stafi i bashkisë. Sigurimi dhe mbajtja e kontakteve me të gjithë të interesuarit në proces, si dhe informimi i tyre për ecurinë e programit ishte një element tjetër shumë i rëndësishëm. U hartua sistemi i adresave, numrat e telefonave dhe adresat e- mailit për të gjithë pjesëmarrësit. Sipas kalendarit të aktiviteteve shpërndahej njoftimi dhe materialet informuese për zhvillimin e takimeve sipas programit. Për grumbullimin, përpunimin e materialeve, editimin dhe printimin e tyre u ngarkua Drejtoria e Zhvillimit Ekonomik. Sipas tematikave të caktuara ajo koordinonte dhe mbështetej nga e gjithë struktura e bashkisë. Një element tjetër shumë i rëndësishëm ishte trajnimi i stafit. Meqenëse ky planifikim ishte një proces kompleks dhe një eksperiencë krejt e re, u parashikuan një sërë trajnimesh për rritjen e kapaciteteve të tyre, në përvetësimin e njohurive teorike në lidhje me hartimin e programit, përgatitjen e takimeve, moderimin e tyre etj. 27

28 RASTE STUDIMORE Sfidat për realizimin e programit dhe strukturave të pjesëmarrjes publike Hartimi i programit të pjesëmarrjes publike ishte një teknikë krejt e re, e cila po zbatohej për herë të parë në qytetin tonë. Përvetësimi i njohurive teknike dhe zbatimi i tyre me korrektësi është një sfidë për stafin e bashkisë. Nga pjesëmarrësit shpesh demonstrohej pesimizëm për procesin. Një nga arsyet, sipas pikëpamjes së tyre, ishte kapaciteti i ulët financiar i bashkisë për zbatimin e programeve dhe projekteve të propozuara. Ekzistenca e disa strategjive dhe programeve sektoriale në rang Qarku dhe të qeverisë qendrore në rajon, e paragjykonin procesin e nisur si të panevojshëm. Numri i pjesëmarrësve dhe institucioneve në proces është relativisht i madh. Koordinimi me të gjithë aktorët për ditën dhe orën e takimit kishte mjaft vështirësi për realizimin e tij. Puna përgatitore për realizimin e takimeve nga ana e stafit të bashkisë kishte një volum mjaft të madh. Realizimi i ftesave, njoftimeve dhe përgatitja e materialeve informuese kërkonte një angazhim ekstra të drejtorive dhe zyrave të bashkisë në raport me detyrat dhe programet e punës së tyre të përditshme që kishin për të zbatuar. Shkëmbimi i informacionit në mënyrë të qëndrueshme ndërmjet institucioneve, organizatave të ndryshme dhe biznesit në kohën e duhur, ishte një vështirësi tjetër qe u has gjatë procesit. Veprimet e ndërmarra Një inventar i veprimeve/aksioneve që u prezantuan dhe shtruan si alternativa për të përmirësuar situatën e Rastit. Analizë të veprimeve të rekomanduara nga aktorët e përfshirë në rast. Shpjegim i veprimeve të ndërmarra në kontekstin e rastit (politik, social, ekonomik, strukturor) Hartimi i programit të procesit të pjesëmarrjes së publikut u hartua në lidhje të ngushtë me pesë hapat e hartimit të strategjisë së zhvillimit ekonomik. Organizimi i përpjekjeve Bërja e vlerësimit konkurrues Hartimi i dokumentit të strategjisë Zbatimi i strategjisë Monitorimi i strategjisë. Një nga detyrat e para për hartimin e procesit të pjesëmarrjes së publikut ishte zgjedhja e metodologjisë në lidhje me qëllimin e procesit. Si hap i parë ishte krijimi i grupit kryesor të punës i përbërë nga grupi i institucioneve, biznesit, organizatave jofitimprurëse dhe grupi qytetar. Meqenëse hartimi i Strategjisë së Zhvillimit Ekonomik përfshin shumë fusha, në grupet e punës u parashikua përfshirja e shumë specialistëve të ndryshëm si ekonomistë, juristë, inxhinierë, arkitektë, ekspertë të mjedisit, të komunikacionit dhe një rëndësi të veçantë kishte përfshirja e universitetit. Gjithashtu në grupet e punës u përfshinë edhe përfaqësues të partive politike si dhe anëtarë të Këshillit Bashkiak. Grupi i Institucioneve Publike Pas ndërtimit të grupeve të punës nga ana e Kryetarit të bashkisë u hartua një ftesë zyrtare me të cilën iu drejtuam të gjithë të ftuarve, ku specifikohej qëllimi i iniciativës që Bashkia kishte ndërmarrë. Që në fillim të procesit ne përgatitëm materiale ndihmëse dhe shpjeguese lidhur me metodologjinë e zgjedhur për hartimin e strategjisë së zhvillimit ekonomik lokal. Për këtë qëllim, zhvilluam dy seminare me aktorët vendorë, synimi i të cilave ishte: Grupi kryesor i punës Grupi i Biznesit Grupi i OJF Grupi i Qytetarëve Njohja me metodologjinë, Shpjegimi teorik i procesit, Informimi i komunitetit nëpërmjet mjeteve të komunikimit masiv lidhur me këtë iniciativë madhore të ndërmarrë nga ana e Bashkisë për hartimin e strategjisë së zhvillimit ekonomik lokal. Procesi vazhdoi me mbledhjen e të dhënave 28

29 RASTE STUDIMORE sipas një strukture të parapërgatitur për këtë qëllim. U realizuan intervista me 80 biznese. Gjatë fazës së mbledhjes së të dhënave, stafi i Bashkisë, dhe grupet e punës punuan në bashkëpunim me të gjitha institucionet, Universitetin, organizatat jofitimprurëse dhe organizma të tjerë. Database i të dhënave ishte i ndarë në pesë seksione të mëdha (Demografia, Biznesi, Kultura & Sporti, Mjedisi, Infrastruktura). Sipas fushave janë mbledhur të dhëna të detajuara për sektorët përkatës. E rëndësishme është që në këtë proces u përfshinë rreth 70 persona, të cilët u angazhuan dhe morën përgjegjësinë për sistemimin dhe klasifikimin e tyre sipas seksioneve të sipërcituar. Pas sistemimit të të dhënave u organizuan takimet për analizat SWOT, sipas grupimit të të dhënave dhe temave të përzgjedhura. Ky hap i procesit u realizua në dy faza: Takime paraprake për shpjegimin e metodologjisë Analizat SWOT e të dhënave sipas grupeve dhe temave përzgjedhura. Në analizën SWOT morën pjesë grupet e punës (grupi i institucioneve, grupi i biznesit, grupi i qytetarëve, grupi i organizatave) dhe këshilltarë të Këshillit të Bashkisë. Numri i pjesëmarrësve arriti rreth 100 persona. Mbas procesit të analizave SWOT është hartuar vizioni i strategjisë me qëllimet. Në një takim të veçantë është miratuar vizioni dhe qëllimet e strategjisë nga pjesëmarrësit e grupeve të punës. Në takimin e organizuar me aktorët për aprovimin e draft-vizionit dhe qëllimeve, pas diskutimeve dhe disa sugjerimeve të vogla të bëra nga ana e tyre, të gjithë pjesëmarrësit ranë dakord për formulimin e vizionit dhe e aprovuan atë. Takimi vazhdoi për formulimin e objektivave dhe programeve. Megjithëse të gjithë pjesëmarrësit ishin pajisur me materiale teorike, me shembuj konkretë dhe me të dhënat e nevojshme për zhvillimin e objektivave dhe programeve, procesi nuk eci ashtu siç duhet. Sipas mendimit tonë arsyet ishin: Shumë nga pjesëmarrësit nuk kishin arritur të kuptonin, sipas metodologjisë së ofruar, përcaktimin e objektivit dhe programit. Meqenëse në takim morën pjesë rreth 25 persona, të cilët përfaqësonin institucione dhe organizata të fushave të ndryshme, u krijua një keqkuptim dhe filluan diskutime të gjata mes pjesëmarrësve. Debati fokusohej në atë që propozimet për vendosjen e objektivave dhe identifikimin e programeve duhej të bëheshin sipas fushave, institucioneve dhe përgatitjes profesionale të personit që propozonte. (p.sh. përfaqësuesi i biznesit nuk duhej të fliste për çështje të kulturës, etj.) Duke parë këtë situatë, propozuam që të organizonim një takim tjetër. Takimi i dytë për përcaktimin e objektivave, programeve dhe projekteve u strukturua ndryshe nga takimi i parë. Që më parë, krijuam Seksionin e Biznesit, Mjedisit, Infrastrukturës, Kulturës&Sportit. Pjesëmarrësit u ftuan të zgjidhnin vetë para fillimit të takimit, sipas interesit të tyre, seksionin që preferonin dhe,në të njëjtën kohë, kishin mundësi të lëviznin dhe të merrnin pjesë edhe në seksionet e tjera. Grupet e punës, sipas seksioneve, zhvilluan direkt objektivat, programet dhe projektet. Në krahasim me takimin e parë, takimi i dytë rezultoi shumë produktiv. Ai eliminoi debatet jo frutdhënëse dhe, në të njëjtën kohë, çdo pjesëmarrësi iu krijua mundësia për të paraqitur me shkrim idetë dhe mendimet e tij në lidhje me përcaktimin e objektivave, programeve dhe projekteve, të cilat u përpunuan sipas metodologjisë së përcaktuar në Matricën organizuese të qëllimeve, objektivave dhe programeve. Grupi kryesor (kryetarët e grupeve), në bashkëpunim me administratën e Bashkisë, në takime të organizuara pune, përpunuan projekt-idetë, të cilat më pas u konsultuan dhe u pasuruan me mendimet e pjesëtarëve të interesuar të procesit dhe me ekspertë të fushave të ndryshme. Nga grupet e punës u miratua faza e parë e procesit, produkti i të cilit ishte hartimi i matricës së strategjisë. Faza e dytë e procesit vazhdoi sipas një kalendari të detajuar veprimesh: Hartimi i fish-projekteve, Prioritarizimi i projekteve, Identifikimi i burimeve të financimeve nga stakeholders-at sipas projekteve (Bashkia, institucione, NGO, donatore, etj), Përfundimi i draftit final të strategjisë, Prezantimi dhe miratimi i Strategjisë finale në 29

30 RASTE STUDIMORE Këshillin e Bashkisë. Në bashkëpunim me të gjithë aktorët e interesuar dhe stafin e bashkisë, u hartuan 85 fish projekte. Për prioritarizimin e projekteve, u hartua metodologjia për vlerësimin e projekteve sipas nevojave dhe bëshmërisë së tyre. U zhvillua takimi me të gjithë anëtarët e grupeve të punës për prioritarizimin e projekteve sipas nevojave. Nga stafi teknik i bashkisë u bë përpunimi i të dhënave, dhe pas vlerësimit sipas bëshmërisë për secilin projekt u bë prioritarizimi përfundimtar i tyre. Procesi vazhdoi me hartimin e projektdokumentit përfundimtar të strategjisë. Para aprovimit të tij, u realizua një takim publik me përfaqësues të biznesit. Nga vetë kryetari i bashkisë u be prezantimi i tij. Në vijim, u zhvilluan diskutime nga të gjithë të pranishmit rreth dokumentit të përgatitur, duke u arritur konsensusi dhe aprovimi i vizionit dhe strategjive të zgjedhura. Në Këshillin e Bashkisë, dokumenti i strategjisë u miratua njëzëri nga të gjithë këshilltarët, të cilët përfaqësonin forca politike të ndryshme. Arsyeja ishte se shumica e anëtarëve të Këshillit ishin njohur që më parë me ecurinë e procesit dhe kishin marrë pjesë aktive në të. Rezultatet Përfshirja e aktorëve të interesuar në këtë proces ka qenë e kënaqshme. Morën pjese rreth 145 vetë. Për sa u përket subjekteve, 22 ishin biznese, 37 institucione, 27 OJF dhe grupe qytetare. U realizua anketimi i 80 bizneseve U zhvilluan rreth 12 workshope U realizua një takim publik me komunitetin e biznesit U ndërtua dhe funksionojnë grupet e punës te pjesëmarrjes qytetare. Si rezultat i kontributit të gjithë pjesëmarrësve u arrit hartimi i dokumentit të strategjisë së zhvillimit ekonomik të qytetit. Të gjitha projektet kërkojnë më shumë se një mjet apo instrument për të informuar apo përfshirë në mënyrë të sukseshme publikun dhe mjetet janë të ndryshme në varësi të nivelit të përfshirjes së publikut. 30

31 SHTOJCA Shtojca 1- Teknikat e pjesëmarrjes së publikut në vendimmarrjen mjedisore dhe më gjerë, në Bashkinë e Tiranës Tabela 3: Teknikat e pjesëmarrjes së publikut Mjeti Pershkrimi Perfitimi Kufizimet Informimi i Publikut Komunikim i njëanshëm midis Bashkisë së Tiranës dhe publikut që u siguron qytetarëve një informacion të balancuar dhe objektiv për t i asistuar ata në të kuptuarit e problemit, alternativave, oprtuniteteve dhe zgjidhjeve. Korrenspondencë e shkruar Fletëpalosje/pamflet Letër adresuar personalisht rezidentëve mbi një projekt, aksion, çështje apo shërbim lidhur me mjedisin Një fletëpalosje/ pamflet hartohet për të siguruar informacion në një takim, ngjarje apo aktivitet të veçantë 1.Të gjithë njerëzit që preken nga projekti marrin të njëjtin informacion 2. Komunikimi memorizohet/kujtohet 3. Është efektiv nga kostot 1. Mundëson prezantim faktesh, duke siguruar infomim të komunitetit 2. Është potencial për të krijuar një interes më të madh gjatë një prezantimi apelues 3. Të gjithë të interesuarit marrin të njëjtin informacion 4. Komunikimi mbahet mend 1. Duhet konsideruar niveli arsimor i qytetareve 2. Qytetarët të njihen si pjesë e komunitetit ku do të zbatohet projekti 1. Më i kushtueshëm 2. Konsideron një nivel të caktuar arsimimi të qytetarëve 3. Kërkohet më shumë punë përgatitore Gazetë Publikim periodik i gazetës së bashkisë i lidhur me një projekt, program apo çështje 1. I përshtatshëm për t u lexuar apo përdorur si referencë 2. Mund të arrijë aktorë dhe grupe specifike 3. Është potencial për të krijuar një interes më të madh gjatë një prezantimi apelues 1. Më i kushtueshëm 2. Konsideron një nivel të caktuar arsimimi të qytetarëve 3. Është më i shtrenjtë dhe harxhon kohë për t u prodhuar dhe shpërndarë 4. Komunikim i njëanshëm Mesazh me Një njoftim përmes informon qytetarët për një projekt, çështje, shërbim apo aksion 1.Të gjithë njerëzit që preken nga projekti marrin të njëjtin informacion 2. Komunikimi memorizohet/kujtohet 3. Është efektiv nga kostot 4. Shpërndahet në kohë 1. Konsideron një nivel të caktuar arsimimi të qytetarëve 2. Konsideron një nivel të caktuar njohurish kompjuterike të qytetarëve 3. Përjashton qytetarët që s kanë kompjuter 31

32 SHTOJCA Web site i bashkisë Njoftim në gazetat lokale Përdorimi i massmedias Takime me grup qytetarësh Ekspozimi i planit urban të qendrës së Tiranës në Galerinë e Arteve Informacion pas përfundimit të projektit, rezultate, interpretimi, web-site të bashkëpunëtorëve Paguhet njoftimi në gazetën lokale BT përdor TV dhe radio lokale për të spjeguar nismat, programet, projektet apo aksionet në mbrojtje të mjedisit Diskutime formale ose gjysëm informale me një ose grup të vogël qytetarësh Prezantimi i maketit të qendrës së qytetit në Galerinë më të vizituar nga qytetarët 1. Të gjithë njerëzit që preken nga projekti marrin të njëjtin informacion 2. Komunikimi memorizohet/kujtohet 3. Është efektiv nga kostot 4. Mundëson prezantimin e fakteve 5. Është potencial për të krijuar një interes më të madh gjatë një prezantimi apelues 6. Përfshin një informacion më të gjerë se sa një mesazh i 7. Shpërndahet në kohë 1. Konsideron një nivel të caktuar arsimimi të qytetarëve 2. Konsideron një nivel të caktuar njohurish kompjuterike të qytetarëve 3. Përjashton qytetarët që s kanë kompjuter 4. Konsideron faktin që qytetarët vizitojnë website të bashkisë 1. Shpërndarje e gjerë 1. Supozon që njerëzit e interesuar lexojnë gazetën dhe shikojnë njoftimin 2. Nuk siguron gjithmonë shpërndarjen në kohë 3. kostoja për njoftimin 1. krijon sensibilitet për një çështje pëermes medias lokale 2. Efektive nga kostot 1. Mundësi për të diskutuar çështjet, shkëmbyer pikëpamjet 2. Mundësi për të zhvilluar marrëdhëniet me komunitetin 1. Oportunitet komunikimi me qytetarët 2. Mundëson prezantimin e projektit 3. Siguron transparencën 4. Të gjithë vizitorët marrin të njëjtin informacion 1. Subjektiviteti i medias 2. Risku i keqinterpretimit 3. Beson në interesin e medias për të prezantuar ngjarjen 4. Konsideron një nivel të caktuar arsimimi të qytetarëve 1. Mbetet pasiv kur qytetarët vijnë në bashki 2. Kufizon numrin e pjesëmarrësve 3. Konsumon kohë 1. Kohë e kufizuar vizitash në varësi të orarit dhe kalendarit të Galerisë 2. Kosto e qerasë së Galerisë 3. Numër i kufizuar qytetarësh vizitojnë Galerinë Kontributi i qytetarëve Kërkimi i komenteve të publikut në një propozim, analizë, alternativë, kërkohet një përgjigje prej publikut, por është i kufizuar dialogu Sondazh me telefon Sondazh me pyetësorë (për përgatitjen e buxhetit vlerësimin e performancës së shërbimeve, transparencën) Kontakte individuale me telefon për të realizuar një sondazh Sondazhi kryhet me pyetësorë të strukturuar për grumbullimin e të dhënave 1. Kontaktet personale mundëson gatishmërinë e përgjigjes 2. Mundësi për të arritur një numër të madh njerëzish 3. Mundësi për të targetuar grupe specifike të aktorëve 4. Ndërtohen marëdhënie me qytetarët, partneritet strategjik 5. Mund të dizenjohet për të qenë statistikisht i vlefshëm 1. siguron një bazë të dhënash për vlerësimin e nevojave/tendencave/ për marrjen e komenteve 2. zgjeron kontributin e qytetarëve 3. mund të jetë statistikisht i vlefshëm 4. mundësi për të arritur një numër të konsiderueshëm qytetarësh 1. Mund të konsunojë kohë 2. Limiton pyetjet për efekt të analizës 3. Përjashton qytetarët pa telefon 1. mund të jetë i kushtueshëm në varësi të kampionimit 2. kufizohet në pyetje të mbyllura për hir të analizës 3. kërkon kohë 32

33 SHTOJCA Sondazh në Qendrën e informimit publik Karta e komenteve Stafi i bashkisë ngre stacionin e sondazhit në qendrën e informimit publik të bashkisë duke pyetur për çështjen qytetarët që hyjnë në këtë qendër Pranë qendrës së informimit publik funksionon shërbimi i kartës së komenteve. Është një formular ku qytetarët mund të bëjnë komentet e tyre për shërbimet dhe ta kthejnë në bashki 1. Siguron një bazë të dhënash për vlerësimin e nevojave 2. Mundëson targetimin e grupeve specifike 3. Efektiv nga kostot 4. Mjet i mirë për të testuar nevojat imediate 1. Merr informacion nga individët 2. Grumbullon informacion për çështje specifike 1.Tërheq qytetarët e interesuar 1. Rezultatet nuk sigurojnë përfaqsueshmëri në shkallë të gjerë 2. Nuk mund të karakterizojnë opinionin publik Përfshirja dhe bashkëpunimi me publikun: Punon direkt me qytetarët përmes një procesi që siguron që idetë dhe shqetsimet janë kuptuar dhe konsideruar, përfshin elementë të informimit publik si dhe një dimension të tretë të komunikimit të dyanshëm Workshop Një metodë e strukturuar për të përfshirë pjesëmarrësit në punë për një çështje apo për një tjetër dhe për të zhvilluar zgjidhjet. Janë më efektive grupet nga 10 në 30 veta Mund të prodhojë një plan ose një aksion ose komente 1. Kërkon moderator të aftë 2. Ka kosto 3. Kërkon njohuri paraprake nga pjesëmarrësit Komision qytetar Forum që ngre çështje dhe prezanton probleme, diskuton alternativa zgjidhjesh dhe ndërton konsensus me publikun për çështje të caktuara të një projekti/programi 1. Oportunitet për të maksimizuar aftëesitë dhe burimet brenda komunitetit 1. Kërkon person me aftësi për të koordinuar punën e komisionit 2. Bashkëpunimi me publikun kufizohet në përfaqësuesit e komisionit 3. Roli i komitetit komunikohet si këshillues Veprim i përbashkët Një marrëveshje formale me organizata joqeveritare, partner privat dhe komunitetit për realizimin e projekteve në fushën e mjedisit 1. Angazhim dhe përgjegjshmëri nga palët 1. kërkon marrëdhënie ligjore 2. ka tendencë të vetpronësisë së projektit nga palët pjesëmarrëse 33

34 SHTOJCA Shtojca 2: Model Kërkese për marrje informacioni Lënda: Kërkesë për dhënie informacioni Drejtuar: Qyteti) më ---/---/2006 Z (Nëpunës shtetëror, (specialist, drejtor, ministër, etj) Baza ligjore: - nenet 23, 48 dhe 56 të Kushtetutës. - nenet të Kodit të Procedurave Administrative. - ligji nr. 8503, Për të drejtën e informimit për dokumentat zyrtare. - ligji nr. 8672, datë Për te drejtën e publikut për të pasur informacion, për të marrë pjesë në vendimmarrje dhe për t iu drejtuar gjykatës për çeshtjet e mjedisit (Konventa e Aarhus-it). - neni 77 i ligjit nr. 8934, dt Per mbrojtjen e mjedisit I nderuar z. ( ) Ne jemi/unë jam një grup (organizatash jofitimprurese mjedisore/ personash/ individi,) të cilat/ i cili dëshiron të njihet me procedurat që kanë lidhje me Në këtë kuadër (organizata/personi,) do të donte të informohej nëse nga institucioni që Ju drejtoni, është dhënë leje, apo janë bërë analizë apo kërkime, për: identifikimi i problemit per te cilin kerkohet informacion...etj.) Në lidhje me përgjigjen, mund të na i ktheni në adresat e mëposhtme: a) Adresë postare: P.O. Box b) c) Telefon/Fax: Duke Ju falenderuar paraprakisht, Për organizatën / grupin e personave/individi Personi 34

35 SHTOJCA Shtojca 3: Formular aplikimi për anëtarësim në Komision qytetar BASHKIA E TIRANËS Aplikim për Anëtarësim Nëse jeni të interesuar të merni pjesë në një nga komisionet qytetare që funksionojnë pranë Bashkisë së Tiranës, Ju lutem plotësoni formularin: KANDIDAT PËR PJESËMARRJE NË: Komisioni qytetar i Politikave në Zhvillim Komisioni qytetar i të Rinjve Komisioni qytetar i Miqve të Shtëpisë Komisioni qytetar i Politikave Sociale Komisioni qytetar i Moshës së Tretë Komisioni qytetar i Mjedisit Komisioni qytetar i Arsimit EMËR / MBIEMËR: ADRESA: Tel: Cel: Tel. Zyre: Profesioni: RESIDENCA NË TIRANË: VITE EKSPERIENCE PUNE: 35