REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I DREJTËSISË TEMË PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE DOKTOR

Transcription

1 REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I DREJTËSISË TEMË PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE DOKTOR Shërbimi civil si formë moderne e organizimit të administratës shtetërore, në aspektin historik, krahasues me vende të Evropës, me fokus të posaçëm Shqipërinë PUNOI: Iris PETRELA UDHËHOQI: Prof. Dr. Ermir DOBJANI TIRANË, 2013

2 E drejta e autorit: Iris Petrela Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim, transmetim, regjistrim, ruajtje, depozitim, përdorje dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cenues me çfarëdo lloj mjeti apo forme pa lejen përkatëse me shkrim të autorit.

3 Parathënie Ky punim është një përpjekje për të trajtuar një fushë relativisht të re në drejtësinë shqiptare. Angazhimi personal i mëparshëm pranë administratës shtetërore qendrore shqiptare dhe përvoja e krijuar duke qenë brenda sistemit të shërbimit civil, por edhe angazhimi pranë Departamentit të së Drejtës Publike duke e parë e gjykuar nga jashtë sistemin mbi baza teorike përbëjnë një kombinim të mirë për ta trajtuar shërbimin civil si temë disertacioni. Nuk kemi akoma një trajtim të plotë, gjithëpërfshirës të kuadrit ligjor e institucional të shërbimit civil. Megjithëse është cekur në artikuj të botuar në revista juridike apo me disa prezantime nëpër konferenca shkencore, qoftë edhe nga autorja e disertacionit, nuk mund të konsiderohet i plotë duke qenë se të gjitha këto punime të shpërndara dhe trajtuara nga autorë të ndryshëm kanë trajtuar aspekte të shërbimit civil, por nuk përbëjnë një studim të thelluar e të plotë. Deri më tani Shqipëria ka patur një legjislacion disi të qëndrueshëm përsa i takon shërbimit civil që nga krijimi i tij në vitin 1996, por sfidat e reja që ka vendi në kuadër të procesit të stabilizim asociimit u shoqëruan edhe me ndryshimet përkatëse ligjore në fushën e shërbimit civil, duke pritur që të sjellin ndryshime pozitive në funksionimin e këtij sistemi që sigurisht është fytyra e paraqitjes së administratës shtetërore, shtetit shqiptar përballë qytetarëve dhe kërkesave e nevojave të tyre Motivimi për të përzgjedhur këtë tematikë lidhet pra, kryesisht me përvojën individuale brenda sistemit të shërbimit civil, si dhe dëshirën për ta trajtuar edhe nga këndvështrimi teorik, pse jo edhe kritik këtë formë të organizimit të administratës publike në vendin tonë, duke e krahasuar me atë të vendeve të tjera evropiane, të cilat kanë një traditë më të hershme të zbatimit të këtij sistemi. Për më tepë, njohja nga afër e punës së Komisionit të Shërbimit Civil, ndjekja e trajnimeve me pushtetin vendor për çështje të zbatimit të ligjit të shërbimit civil më kanë familjarizuar me këtë fushë, si në drejtimin teorik, ashtu edhe atë praktik. Së fundi, synoj, me modesti, të pasuroj me elemente të reja doktrinën juridike shqiptare, duke shpresuar të ofroj një punim cilësor, të përditësuar lidhur me shërbimin civil shqiptar që mund t ju vlejë studiuesve të së drejtës, studentëve të drejtësisë, por edhe kujtdo që ka interes të marrë njohuri për organizimin dhe funksionimin e administratës publike në Shqipëri dhe dinamikat që e shoqërojnë atë. iii

4 Mirënjohje Punimi i prezantuar nga një autor nuk mund të konsiderohet fryt i përpjekjeve të një individit të vetëm dhe çdo pretendim i tillë do të ishte jorealist. Pas tërësisë së mendimeve të shprehura, përshkrimeve të bëra, analizave (sado modeste) të synuara qëndrojnë puna, përkushtimi, durimi, inkurajimi i një sërë profesionistësh të së drejtës, e jo vetëm, të cilëve, minimalisht, ua dedikoj dhe ua përcjell këtë mirënjohje. Së pari, një falënderim i sinqertë dhe i pamasë i drejtohet Prof. Dr. Ermir DOBJANI, i cili si udhëheqës shkencor i disertacionit më ka orientuar në vazhdimësi dhe më mbështetur gjatë gjithë kësaj periudhe për të përfunduar me sukses procesin e doktoraturës. Falënderime të tjera shkojnë për stafin e Komisionit të Shërbimit Civil, prej të cilëve kam përfituar shumë njohuri ndër vite në lidhje me zbatimin e legjislacionit të shërbimit civil në Shqipëri, problematikat që hasen në zbatim dhe mënyrat e mundshme të zgjidhjes së tyre, në dobi të ligjshmërisë dhe mbrojtjes sa më të mirë e të garantuar të të drejtave të nëpunësve civilë. Gjithashtu, kam rastin të falënderoj të gjithë ata nëpunës civilë me të cilët kam diskutuar në mënyrë të hapur e të sinqertë për mënyrën se si e shohin sistemin e shërbimit civil duke qenë pjesë e tij me anët pozitive e negative që e shoqërojnë në këto vite të zbatimit të këtij sistemi në Shqipëri. Një mirënjohje të posaçme shpreh edhe për familjen time, që më ka mirëkuptuar në çdo rast që nuk i kam qëndruar pranë sa duhet, për t'i kushtuar më tepër kohë e vëmendje plotësimit të detyrimeve gjatë periudhës së doktoraturës. iv

5 Parathënie Mirënjohje TABELA E SHKURTUAR E PËRMBAJTJES Hyrje PJESA I KREU 1 Administrata shtetërore shqiptare para krijimit të shërbimit civil KREU 2 Shërbimi civil në Shqipëri PJESA II KREU 3 Mbrojtja institucionale e nëpunësve civilë KREU 4 Strategjia Ndërsektoriale e Reformës në Administratën Publike në kuadër të Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim ( ) dhe perspektiva KREU 5 Angazhimet e Shqipërisë në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit në fushën e administratës publike dhe shërbimit civil Pjesa III KREU 6 Tipare dhe prirje të shërbimit civil në disa shtete evropiane PËRFUNDIME & REKOMANDIME BIBLIOGRAFIA v

6 faqe Parathënie...iii Mirënjohje..iv TABELA E ZGJERUAR E PËRMBAJTJES Hyrje...ix Metodologjia xii Lista e shkurtimeve..xiv PJESA I KREU 1.1 Administrata shtetërore shqiptare para krijimit të shërbimit civil 1. Shërbimi shtetëror në bazë të Kushtetutës së Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë e vitit 1976 dhe Kodit të Punës të vitit Kuptimi i shërbimit shtetëror Koncepti i nëpunësit dhe kategoritë e nëpunësve shtetërore Kushtet e punësimit, të drejtat dhe detyrat e nëpunësve, si dhe kualifikimi i tyre Përgjegjësitë e punëmarrësve dhe zgjidhja e mosmarrëveshjeve të punës Legjislacioni për marrëdhëniet e punës në administratën shtetërore pas vitit Ligji nr. 7526, datë Për marrëdhëniet e punës Ligji nr.7724, datë Për rregullimin e kohës së punës e të pushimit Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë i vitit Përfundime...9 PJESA II KREU 2.11 Shërbimi civil në Shqipëri 1. Fillesat e shërbimit civil në Shqipëri kuptimi i shërbimit civil dhe nëpunësit civil Paraqitje e përmbajtjes të ligjit të vitit 1996 të shërbimit civil dhe ndryshimet e tij Kuadri institucional për zbatimin e ligjit të vitit 1996 për shërbimin civil Kuadri ligjor aktual për shërbimin civil fusha e zbatimit të tij Parimet e shërbimit civil Institucionet ku zbatohet legjislacioni i shërbimit civil Kuptimi i nëpunësit civil Kategoritë e punonjësve të administratës shtetërore që përfshihen në shërbimin civil Të drejtat dhe detyrat e nëpunësve civilë Të drejtat e nëpunësve civilë Detyrat e nëpunësve civilë Institutet e legjislacionit të shërbimit civil Rekrutimi në shërbimin civil dhe periudha e provës Lëvizja paralele dhe ngritja në detyrë 35 vi

7 Transferimi Pezullimi Ristrukturimi, mbyllja e institucionit, lista e pritjes dhe ndryshimi i kërkesave të vendit të punës Trajnimi Përshkrimi i punës dhe vlerësimi i arritjeve vjetore individuale Paga dhe shpërblimi Koha e punës dhe e pushimit Disiplina në punë Ankimi për shkeljet e pretenduara të të drejtave të nëpunësve civilë Dosja e nëpunësit civil Roli i sekretarit të përgjithshëm të institucionit në kuadër të shërbimit civil Përfundime...55 KREU Mbrojtja institucionale e nëpunësve civilë 1. Komisioni i Shërbimit Civil ndërtimi dhe kompetencat e tij Zgjidhja e mosmarrëveshjeve midis nëpunësve civilë dhe institucioneve shtetërore Mbikëqyrja e institucioneve që zbatojnë legjislacionin e shërbimit civil Departamenti i Administratës Publike, ndërtimi dhe kompetencat e tij Analizë e raporteve vjetore të Departamentit të Administratës Publike Trajnimi i nëpunësve civilë Instituti i Trajnimit të Administratës Publike (ITAP) Shkolla Shqiptare e Administratës Publike (ASPA) Shkolla Rajonale e Administratës Publike (RESPA) Roli i Kuvendit dhe i Këshillit të Ministrave ndaj shërbimit civil Vendimet e Kuvendit dhe aktet nënligjore të Këshillit të Ministrave me ndikim në shërbimin civil Vlerësimi i punës së Komisionit të Shërbimit Civil nga Kuvendi i Shqipërisë ndër vite Roli i pushtetit gjyqësor për çështje të shërbimit civil Rishikimi i vendimeve të Komisionit të Shërbimit Civil nga Gjykata e Shkallës së Parë Ankimi pranë Gjykatës së Apelit Tiranë Jurisprudenca e Gjykatës së Lartë për shërbimin civil Jurisprudenca e Gjykata Kushtetuese për shërbimin civil Institucione të tjera kushtetuese dhe të pavarura për të garantuar mbrojtjen dhe të drejtat e nëpunësve civilë Avokati i Popullit Zyra e Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi Zyra e Komisionerit për Mbrojtjen e të Dhënave Personale Përfundime.102 vii

8 KREU Strategjia Ndërsektoriale e Reformës në Administratën Publike në kuadër të Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim ( ) dhe perspektiva 1. Problematikat në shërbimit civil nga pikëpamja normative dhe strukturat/institucionet aktuale Institucionet përgjegjëse për zbatimin e strategjisë ndërsektoriale Vlerësimi i zbatimit të strategjisë ndërsektoriale ( ) Projekt Strategjia për administratën publike ( ) Akte të tjera normative me rëndësi për administratën publike në lidhje me shërbimin civil Ligji për organizimin dhe funksionimin e administratës shtetërore Vendimi i Këshillit të Ministrave për unifikimin e strukturave të institucioneve shtetërore Përfundime 119 KREU Angazhimet e Shqipërisë në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit në fushën e administratës publike dhe shërbimit civil 1. Realizimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit ndërmjet Bashkimit Evropian dhe Shqipërisë Detyrimet e shtetit shqiptar për përmbushjen e standardeve në fushën e administratës publike dhe shërbimit civil Plani Kombëtar për zbatimin e MSA-së Plani i Veprimit për Plotësimin e 12 Rekomandimeve të Opinionit të Komisionit Evropian për Shqipërinë Raport Progreset për administratën publike dhe shërbimin civil Raport Progreset në vitet Raport Progresi për vitin Ligji i ri për nëpunësin civil Paraqitje e përmbajtjes së ligjit të ri për nëpunësin civil Pritshmëritë nga zbatimi i tij Përfundime 141 Pjesa III KREU Tipare dhe prirje të shërbimit civil në disa shtete evropiane 1. Tipare të përgjithshme dhe prirje të shërbimit civil në Mbretërinë e Bashkuar Tipare të përgjithshme dhe prirje të shërbimit civil në Francë Tipare të përgjithshme dhe prirje të shërbimit civil në Itali Tipare të përgjithshme dhe prirje të shërbimit civil në shtetet e Evropës qendrore dhe lindore Tipare të përgjithshme dhe prirje të shërbimit civil në shtetet e Ballkanit Përfundime PËRFUNDIME & REKOMANDIME BIBLIOGRAFIA.173 viii

9 HYRJE Shërbimi civil si pjesë përbërëse e ndërtimit dhe funksionimit të administratës publike është një formë mjaft e përhapur sidomos në shekullin e XX dhe vijon të jetë e tillë në shumë shtete. Parimet bazë të këtij sistemi janë të njëjtat apo të ngjashme në vendet ku është përhapur. Gjithsesi, legjislacioni dhe institucionet përkatëse ndryshojnë në varësi të shtetit që i referohemi. Shqipëria e ka përkrahur këtë sistem për herë të parë në vitin 1996 dhe më pas me Kushtetutën e vitit 1998 i kushton një rëndësi të madhe pozicionit, statusit të funksionarëve shtetërore duke e listuar ligjin që do të rregullojë këtë fushë ndër ligjet që duhen miratuar me një shumicë të cilësuar prej 3/5 e votave të Kuvendit shqiptar. Synimi është i qartë për të patur një legjislacion të kësaj fushe sa më të qëndrueshëm e jo lehtësisht të ndryshueshëm, duke synuar një administratë shtetërore sa më të qëndrueshme, gjë, që garanton vijueshmërinë pa të papritura të kësaj administrate. Megjithatë, praktika ka treguar edhe për shmangie nga synimet e parimet kushtetuese për administratën publike/shërbimin civil në vend. Për të prezantuar gjendjen e përgjithshme të shërbimit civil, për të paraqitur institucionet kyçe të ngarkuara me zbatimin e legjislacionit të shërbimit civil në vend, për t i analizuar ato dhe për të mbajtur një qëndrim të caktuar punimi është gjykuar të prezantohet në tri pjesë kryesore që reflektojnë në mënyrë të ekuilibruar titullin e disertacionit të ndarë me kapitujt përkatës. Pjesa e Parë, Kreu I Administrata shtetërore shqiptare para krijimit të shërbimit civil paraqet parashikimet ligjore në fushën e shërbimit shtetëror, sikundër quhej administrata publike në periudhën nga Kushtetuta e vitit 1976 deri në fillim të viteve 90 të shekullit XX. Marrëdhëniet e punës në këtë periudhë rregulloheshin nga i njëjti legjislacion duke mos patur ndarje apo grupime në funksionet që realizonin punonjësit apo nëpunësit e shtetit. Po kështu, një tipar dallues i marrëdhënieve të punës në këtë periudhë është punësimi vetëm në sektorin shtetëror, duke qenë se sektori privat nuk ekzistonte. Sikundër paraqitet në këtë kre, punonjësi shtetëror kishte një sërë detyrimesh në punë, ndërsa të drejtat shfaqen minimale, në krahasim me të drejtat që gëzon punëmarrësi i sektorit publik në ditët tona. Në Pjesën e Dytë që zë një vend më të dukshëm nisur nga titulli dhe fokusi i punimit, por edhe për nga rëndësia e interesi që paraqet për kohën që jetojmë dhe vendin tonë përfshihen disa krerë. Kështu, në Kreun II Shërbimi civil në Shqipëri paraqiten fillesat e shërbimit civil në Shqipëri dhe legjislacioni i krijuar për këtë qëllim duke filluar nga viti 1996 e duke vijuar me ligjin e vitit 1999, aktualisht ende në fuqi, si dhe aktet nënligjore që e pasojnë dhe shoqërojnë këtë ligj. Kreu i dytë përfshin prezantimin, analizimin e të gjitha instituteve të shërbimit civil në Shqipëri si rekrutimi, periudha e provës, lëvizja paralele, ngritja të detyrë, trajnimi, ristrukturimi e mbyllja e institucioneve të shërbimit civil, ankimi i nëpunësit civil, disiplina në shërbimin civil, etika, vlerësimi vjetor i arritjeve në punë etj. Shqyrtimi i problematikave që kanë shfaqur secili prej tyre në këto 16 vite të zbatimit të ligjit të vitit 1999 për statusin e nëpunësit civil bazohet edhe në të dhëna statistikore të marra nga institucionet shtetërore. Në Kreun III Mbrojtja institucionale e nëpunësve civilë fokusi është tek institucionet e ngarkuara me kompetenca të posaçme në fushën e shërbimit civil, si Departamenti i Administratës Publike, pjesë e ekzekutivit qendror, i ngarkuar me menaxhimin e shërbimit civil për institucionet qendrore, Komisioni i Shërbimit Civil, si institucion i pavarur i ix

10 ngarkuar me dy kompetenca kryesore, zgjidhjen e ankesave të nëpunësve civilë ndaj institucioneve shtetërore qendrore, vendore dhe të pavarura, si dhe me kompetencën e mbikëqyrjes së zbatimit të legjislacionit të shërbimit civil në të gjitha institucionet pjesë e shërbimit civil, Instituti i Trajnimit të Administratës Publike i ngarkuar me ofrimin e trajnimeve për nëpunësit e administratës shtetërore, i shkrirë dhe i përfshirë prej pak muajsh në strukturën e Shkollës Shqiptare të Administratës Publike të sapo krijuar. Gjithashtu, në këtë kre vijohet me problematikat e shërbimit civil, kryesisht me mbrojtjen ligjore e institucionale që u ofrohet nëpunësve civilë, por që nuk kufizohet vetëm tek ekzekutivi, por pasurohet edhe me mundësinë për t iu drejtuar gjyqësorit apo edhe institucioneve të posaçme të pavarura si Avokati i Popullit, Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi, Komisioneri për Mbrojtjen e të Dhënave Personale, të cilat plotësojnë kuadrin institucional për adresimin e çështjeve të caktuara të ngritura nga nëpunësit civilë. Në Kreun IV Strategjia Ndërsektoriale e Reformës në Administratën Publike në kuadër të Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim ( ) dhe perspektiva trajtohen përmbajtja, synimet dhe afatet për realizimin e objektivave të dokumentit të posaçëm strategjik në fushën e administratës publike, që përfshin edhe atë të shërbimit civil. Pavarësisht disa mangësive formale dhe të përmbajtjes së këtij dokumenti strategjik të hartuar për herë të parë në Shqipëri për administratën publike për periudhën , në disa prej objektivave të veta më të rëndësishme kjo strategji është realizuar, duke përmendur në këtë drejtim miratimin e ligjit të ri për nëpunësin civil dhe krijimin e Shkollës Shqiptare të Administratës Publike. Duke qenë se afati i zbatimit të saj është drejt përfundimit Departamenti i Administratës Publike ka hartuar një projekt strategji të re për një periudhë tjetër afatmesme , pasi reformat e nisura në fushën e administratës publike duhen vijuar e përfunduar me sukses. Kështu, që ligji i ri për shërbimin civil të zbatohet nevojiten një sërë aktesh nënligjore për ta konkretizuar e detajuar atë. Kjo është një nga detyrat që dokumenti i ri strategjik parashikon për të ardhmen. Po kështu, duhen vijuar reformat e pagave të administratës publike, unifikimi i strukturave, qeverisja elektronike, regjistri qendror i nëpunësve civilë. Të gjitha këto kërkojnë jo vetëm burime njerëzore të përgatitura për t i bërë realitet këto objektiva të strategjisë së re, por njëkohësisht kanë nevojë për burime financiare, që shteti shqiptar mund t i sigurojë përmes ndihmës së donatorëve të huaj, kryesisht Delegacionit të Bashkimit Evropian në vend në kuadër të ndihmës financiare për Shqipërinë si shtet që ka aplikuar dhe pret të marrë së shpejti statusin e vendit kandidat. Gjithsesi, kjo pjesë vlen për t u trajtuar e rishikuar në varësi të zhvillimeve deri në fund të vitit në marrëdhënien tashmë të nisur përmes Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit me BE në vitin Në Kreun V Angazhimet e Shqipërisë në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim- Asociimit në fushën e administratës publike dhe shërbimit civil trajtohet në mënyrë më të plotë e më të detajuar angazhimi i Shqipërisë në fushën e administratës publike dhe shërbimit civil nisur nga parashikime konkrete të MSA-së në këtë drejtim. Kështu, jo vetëm pas hyrjes në fuqi të kësaj Marrëveshjeje në vitin 2009, por edhe disa vite më parë në përpjekjet për të patur një marrëveshje të tillë me BE-në, Shqipëria ka ndërmarrë një sërë hapash për të realizuar një reformë në administratën publike dhe shërbimin civil në mënyrë që të përmbushë hap pas hapi kushtet e anëtarësimit në BE. Reformës së administratës publike dhe shërbimit civil i referohemi si Prioriteti 6 që duhet realizuar sipas BE-së për një shtet që synon të bëhet anëtar i saj. Reforma e administratës publike parashikon se hapa thelbësore duhen ndërmarrë... duke përfshirë ndryshime në legjislacionin për shërbimin civil dhe fuqizimin e Departamentit të Administratës Publike me synim forcimin e profesionalizmit dhe depolitizimin e administratës publike, si dhe forcimin e një sistemi x

11 transparent dhe të bazuar në merita të emërimeve dhe përparimit në karrierë. Me realizimin e një synimi, siç është miratimi i ligjit të ri për shërbimin civil është realizuar një pjesë e konsiderueshme e këtij prioriteti, por ende shumë mbetet për të bërë nga shteti shqiptar për të realizuar ekzistencën e një shërbimi civil profesional, të qëndrueshëm, larg ndikimeve politike, transparent dhe të përgjigjshëm ndaj kërkesave e nevojave të qytetarëve. Kjo përbën pjesë të monitorimit në vijim nga institucionet e BE-së ndaj Shqipërisë dhe vlerësimit përfundimtar nëse vendi i ka përmbushur kushtet paraprake, në këtë rast, vendi i ka respektuar parimet e hapësirës administrative evropiane për të merituar statusin e vendit kandidat në fund të këtij viti. Në Pjesën e Tretë të përbërë nga Kreu VI (i fundit) Tipare dhe prirje të shërbimit civil në disa shtete evropiane, ndryshe nga të tjerët pararendës paraqiten tipare të përgjithshme të shërbimit civil në tre grupime kryesore shtetesh evropiane. Në pamundësi për të trajtuar në këtë punim të gjitha shtetet evropiane, pasi fokusi i temës është Shqipëria, u përzgjodhën dhe u trajtuan në grupimin e shteteve anëtare të BE-së, Britania e Madhe, Franca dhe Italia, si shtete me traditë të gjatë e të konsoliduar të shërbimit civil. Këto shtete, me institucionet dhe institutet që kanë krijuar për shërbimin civil kanë shërbyer si model për shtete të tjera që e kanë ngritur sistemin e shërbimit civil vetëm në dekadat e fundit. Më tej vijohet me shtete që sot janë pjesë e BE-së, si anëtaret ndër më të rejat e saj, por që kanë dalë nga një traditë e shtetit të centralizuar, ish komuniste, ashtu si edhe Shqipëria. Këto shtete, si Hungaria, Poloni, republikat balltike, Republika Çeke etj. kanë bërë përpjekje për të zbatuar parimet e hapësirës administrative evropiane për ndërtimin apo konsolidimin e shërbimit përkatës civil, por jo gjithnjë rezultatet kanë qenë pozitive. BE-ja nisur edhe nga përvoja jo shumë pozitive me anëtarësimet e para të fillim shekullit XXI ka vendosur si pjesë e kritereve të Kopenhagenit për shtetet që synojnë marrjen e statusit të shtetit kandidat kushte edhe për administratën publike, shërbimin civil përkatës për këto shtete. Kështu, Kreu i Gjashtë vijon me vendet e tjera të Ballkanit perëndimor, që, sikundër Shqipëria, po bëjnë përpjekje për të plotësuar kushtet në këtë drejtim duke krijuar një legjislacion të ri për shërbimin civil, duke krijuar institucione të posaçme për menaxhimin e këtij shërbimi dhe janë në një proce të vazhdueshëm monitorimi nga BE-ja për plotësimin e kushteve të para anëtarësimit. Rruga për të pasur një shërbimi civil efektiv, eficient, të pavarur nga politika, profesional, të qëndrueshëm e motivues për nëpunësit civil duket se nuk është e lehtë për vendet e Ballkanit, përfshirë Shqipërinë, që po kalojnë një periudhë tranzicioni politik, ekonomik e shoqëror me synime të qarta, por që kërkojnë vullnet politik (e jo vetëm), angazhim e përkushtim për të realizuar reforma të qëndrueshme nga vetë këto shtete, në radhë të parë. Në mbyllje të punimit gjenden përfundimet dhe sugjerimet për çështjet problematike të paraqitura. Në të pasqyrohet gjendja aktuale reale lidhur me shërbimin civil, si pjesë e rëndësishme e administratës publike në vendit tonë, arsyet dhe domosdoshmëria për përmirësime fillimisht ligjore, nënligjore, institucionale e praktike. Gjithashtu, punimi shoqërohet me listën e plotë të bibliografisë së shfrytëzuar, që për lehtësi indentifikimin paraqitet e kategorizuar sipas llojit të burimit të referuar dhe secila kategori paraqitet duke ndjekur rendin alfabetik. xi

12 METODOLOGJIA Për të shkruar këtë punim janë ndjekur dhe ndërthurur disa metoda pune. Kryesisht punimi është mbështetur në kërkime për materiale, artikuj, raporte, studime, strategji e projekte që lidhen me shërbimin civil në Shqipëri, por jo vetëm sipas metodës kërkimore desktop based research, pra kërkimi kompjuterik përmes internetit. Në sajë të pjesëmarrjes në Programin e Arsimit të Lartë, Academic Fellowship Program të OSI Open Society Institutes me qendër në Hungari, kam pasur mundësi të kërkoj dhe gjej literaturë në formë elektronike të bollshme në platformat e arkivave elektronike JSTOR dhe EBSCO. Gjithashtu, edhe kërkimi i literaturës së botuar ndër vite në Shqipëri më ka ndihmuar të pasuroj më tej fondin e literaturës së konsultuar, sidomos për periudhën e para viteve 90 në Shqipëri. Gjithashtu, mjaft të rëndësishme për të kuptuar qëllimin dhe synimin e ndryshimeve në legjislacionin për shërbimin civil kanë qenë pjesëmarrjet e konferencave të organizuara nga Departamenti i Administratës Publike në dy vitet e fundit për prezantimin e punës të konsulentit të huaj SIGMA për hartimin e projekt ligjit të ri për nëpunësin civil, si dhe ndjekja e mbledhjeve të Komisionit për Çështje Ligjore Administratën Publike dhe të Drejtat e Njeriut të Kuvedit gjatë muajit tetor 2013 ku u diskutuan parashikimet e projekt ligjit të ri për shërbimin civil dhe iu bënë disa ndryshime variantit të përgatitur nga SIGMA dhe të miratuar nga Këshilli i Ministrave në shtator Pas mbledhjes së literaturës të shumëllojshme, në disa gjuhë të huaja, shkrimi i punimit bazohet në hapat metodologjikë si vijon: analizën ligjore të materialit normativ vendas nga viti 1996 kur u arrit për herë të parë në Shqipëri të miratohej një ligj i posaçëm për nëpunësit civilë e shërbimin civil shqiptar, si dhe të strategjisë që lidhet me administratën publike dhe shërbimin civil shqiptar; përshkrimin e historikut të shërbimit civil në Shqipëri, përshkrimin e parimeve, procedurave, institucioneve kompetente në fushën e shërbimit civil referuar në parashikimet konkrete ligjore e nënligjore, interpretimeve gjyqësore bazuar në vendimet e Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë dhe vendimet e Gjykatës Kushtetuese për ankesa të nëpunësve civilë; metodën krahasimore, sidomos për institutet e shërbimit civil që zbatohen në vende të tjera, në lidhje me tipare të përgjithshme të sistemit që zbatohet në vendet evropiane që kanë një traditë të gjatë përsa i takon funksionimit të shërbimit civil, parimet ku bazohet, garancitë që ekzistojnë për nëpunësit civilë. metodën statistikore të studimit të materialeve të shumta, si dhe në studimin e raporteve, statistikave lidhur me shërbimin civil shqiptar në institucionet qendore e vendore, kushtetuese dhe ato të pavarura. Qëllimi i punimit mund të prezantohet i përmbledhur në disa drejtime kryesore duke synuar t ju japë përgjigje të argumentuar pyetjeve të mëposhtme: - Cilat janë tiparet e shërbimit civil në Shqipëri? xii

13 - Cilat janë institucionet kryesore me kompetenca të posaçme në fushën e shërbimit civil dhe cilat janë marrëdhëniet midis tyre? - Cilat janë problematikat që ka shfaqur legjislacioni i shërbimit civil gjatë këtyre gati dy dekadave në Shqipëri? - Cilat janë garancitë që siguron sistemi i shërbimit civil për nëpunësit civil duke synuar ta bëjë këtë sistem tërheqës për tregun e punës në Shqipëri kundrejt punësimit në sektorin privat? - Çfarë përpjekjesh po bën Shqipëria në kuadër të procesit të Stabilizim Asociimit për të fituar statusin e vendit kandidat të Bashkimit Evropian në fushën e reformës së shërbimit civil? - Si pozicionohet Shqipëria në reformat e ndërmarra në shërbimin civil në krahasim me vende të tjera të rajonit ballkanik? - A është i mjaftueshëm ndryshimi ligjor dhe institucional, përfshirë edhe risitë në organizimin e gjyqësorit përmes gjykatave administrative që do të shqyrtojnë paditë për marrëdhëniet e punës në shërbimin civil për të zgjidhur problematikat e shërbimit civil të vëna në dukje në progres raportet e BE-së? xiii

14 Lista e shkurtimeve AP ASPA DAP GjA GjK GjRrGj ITAP KM KSHC LSHC NC RESPA SHC SAP TND VKM UKM Administrata Publike Shkolla shqiptare e Administratës Publike Departamenti i Administratës Publike Gjykata e Apelit Gjykata Kushtetuese Gjykata e Rrethit Gjyqësor Instituti i Trajnimit të Administratës Publike Këshilli i Ministrave Komisioni i Shërbimit Civil Ligji i Shërbimit Civil Nëpunësi Civil Shkolla Rajonale e Administratës Publike Shërbimi Civil Strategjia e Administratës Publike Trupa e nëpunësve civilë të nivelit të lartë drejtues Vendim i Këshillit të Ministrave Udhëzim i Këshillit të Ministrave xiv

15 PJESA I KREU 1 - Administrata shtetërore shqiptare para krijimit të shërbimit civil 1. Shërbimi shtetëror në bazë të Kushtetutës së Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë të vitit 1976 dhe Kodit të Punës të vitit 1980 Në bazë të Kushtetutës të vitit 1976 Shqipëria shpallej Republikë Popullore Socialiste. Shteti paraqitej në formën e Republikës, ndërsa ideologjia e ndërtimit të jetës shtetërore e shoqërore shpallej ajo socialiste. Për më tepër theksohej se Republika e Shqipërisë ishte shtet i diktaturës së proletariatit. Nëpunësit i shërbejnë popullit dhe japin llogari përpara tij, marrin pjesë edhe në punën e drejtpërdrejtë në prodhim dhe shpërblehen në raport të drejtë me punëtorët e me kooperativiste, që të mos krijohet ndonjë shtresë e privilegjuar 1. Raportet e shpërblimit caktohen me ligj. Parashikime të tjera të rëndësishme për marrëdhëniet e punës ishin si vijon: Gjithë jeta ekonomike-shoqërore e vendit ka në themel punën. Puna është burim kryesor i sigurimit të mjeteve të jetesës për çdo shtetas. Shteti punon për ngushtimin e dallimeve midis punës mendore e punës fizike, midis punës në industri e punës në bujqësi. Shteti kujdeset dhe merr masa për mbrojtjen në punë dhe për kualifikimin e punonjësve. 2 Në Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë zbatohet parimi socialist Nga secili sipas aftësive, secilit sipas punës. Për punë të barabartë garantohet pagë e barabartë. Në nxitjen e punës për rezultatate sa më të mëdha kombinohet drejt përdorimi i stimujve materialë me ata moralë, duke u dhënë përparësi stimujve moral. Fondi shoqëror i konsumit për plotësimin e nevojave të përbashkëta të shtetasve rritet vazhdimisht në përputhje me mundësitë që krijon zhvillimi i ekonomisë së vendit. 3 Rregullimi i mëtejshëm dhe më i hollësishëm i marrëdhënieve të punës bazohej në Kodin e Punës. 4 Ky Kod rregullonte marrëdhëniet e punës si për punëtorët, ashtu edhe për nëpunësit. Përsa i takon fillimit të marrëdhënieve të punës Kodi parashikonte se pranimi në punë bëhet me marrëveshje ndërmjet punëtorit ose nëpunësit dhe administratës së ndërmarrjes, të institucionit ose të organizatës shoqërore, pas arritjes së moshës 15 vjeç. 5 Marrëveshja për punë me punëtorët lidhet sipas dispozitave të veçanta të Këshillit të Ministrave, ndërsa për nëpunësit pasi të jetë dhënë miratimi nga organet kompetente për marrjen në punë. 6 Si rregull i përgjithshëm marrëveshja për punë lidhet për një kohë të pacaktuar. Përsa i takon rregullimit të pagës punëtori ose nëpunësi paguhet sipas sasisë dhe cilësisë se punës së kryer, pa dallime racore, seksi, kombësie e moshe. Si një parim i përgjithshëm për caktimin e pagave nga ana e shtetit parashikohej që pagat e nëpunësve të ishin në raport të drejtë me ato të punëtorëve për të mos lejuar dallime të mëdha në nivelin e të ardhurave e në mënyrën e jetesës dhe krijimin e ndonjë shtrese të privilegjuar. 7 1 Neni 9, i Ligjit nr.5506, datë , Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 2 Neni 29, i Ligjit nr.5506, datë , Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 3 Neni 30, i Ligjit nr.5506, datë , Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 4 Ligji nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 5 Neni 22, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 6 Neni 21, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 7 Neni 43, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë dhe Ligji nr. 7724, datë Për rregullimin e kohës së punës e të pushimit 1

16 1.1. Kuptimi i shërbimit shtetëror Në literaturën e kohës shërbimi shtetëror përkufizohet si veprimtaria e bazuar në ligj e aparatit shtetëror që kryhet nga punonjësit që kanë cilësinë e personelit në këtë aparat për realizimin e vazhdueshëm e të pandërprerë të funksioneve të shtetit në etapa të ndryshme të zhvillimit të shoqërisë socialiste. 8 Parimet e organizimit të këtij shërbimi janë të përcaktuara nga natyra klasore e vetë shtetit. Ato janë 9 : 1. Vënia e shërbimit shtetëror në funksion të zbatimit të politikës së partisë dhe të vullnetit të klasës punëtore. 2. Vënia e shërbimit shtetëror nën kontrollit e Partisë së klasës punëtore dhe organeve të ndryshme shtetërore. 3. Organizimi i shërbimit shtetëror në përshtatje me nevojat dhe kushtet në periudha të ndryshme të zhvillimit të shoqërisë. 4. Dallimi i Personelit të shërbimit shtetëror nga punonjësit e tjerë vetëm për shkak të natyrës së veçantë të punës që kryejnë. 5. E drejta e të gjithë shtetasve për të punuar në aparatin shtetëror, përveç atyre që nuk kanë cilësitë e nevojshme për vetën natyrën e funksioneve në këtë aparat Koncepti i nëpunësit dhe kategoritë e nëpunësve shtetërorë Roli i nëpunësve shtetërorë konsiderohet i rëndësisë së veçantë për arsye se nga puna e tyre priten rezultate pozitive në drejtimin e punëve të shtetit. Punonjësi i shërbimit shtetëror përcaktohet si punonjës që me emërim apo zgjedhje vendoset në aparatin shtetëror për të kryer në mënyrë të vazhdueshme ose të përkohshme një veprimtari të caktuar për realizimin e funksioneve të shtetit socialist ose per realizimin e detyrave që kanë lidhje me funksionimin normal të aparatit shtetëror. 10 Ushtrimi i vazhdueshëm i detyrave me karakter shtetëror, nxjerrja e akteve nëpërmjet të cilave deklarojnë vullnetin e pushtetit, por edhe karakteri mendor më shumë sesa ai fizik i punës që kryejnë janë tipare dalluese të nëpunësve shtetërorë nga kategoria e punëtorëve. Nëpunësit shtetërorë kategorizohen në tre grupe kryesore: 1- Personel drejtues, në të cilin përfshihen ata nëpunës që zënë një vend drejtues në aparatin shtetëror, ku mund të përmendim ministritë apo institucione të tjera qendore, drejtorë dhe kryetarë degësh në ministri, kryetarët e zëvendëskryetarët e komiteteve ekzekutive të këshillave popullore etj. Puna e kësaj kategorie nëpunësish bazohet në parimin e centralizimit demokratik, ku urdhërat dhe kërkesat e bëra nga personeli drejtues janë të detyrueshme për zbatim nga çdo punonjës i sektorit që ata drejtojnë. Po kështu, personeli drejtues ka të drejtë të nxjerrë akte administrative duke deklaruar vullnetin e pushtetit shtetëror. Kjo kategori nëpunësish është e ndryshme nga punonjësit e policisë, inspektoriatit sanitar, inspektoratit rrugor etj., pasi këta të fundit nuk krijojnë vartësi zyrtare me personat, të cilëve u drejtojnë urdhëra. Personat, të cilëve u drejtohen urdhëra nga 8 Jani Çomo, E Drejta Administrative, Kreu VII, Shërbimi Shtetëror, faqe 76 9 Po aty, faqe Po aty, faqe 81 2

17 kategoria e sipërpërmendur e punonjësve shtetërorë, mund të marrin sanksione nëse nuk zbatojnë këto urdhërime ligjore. 2- Personeli administrativ kryesor, në të cilin përfshiheshin specialistët dhe punonjës të tjerë të administratës shtetërore. Veprimtaria e tyre nuk konsiderohej me karakter juridik, pasi nga veprimtaria e tyre nuk vijnë pasoja juridike dhe nuk nxjerrin akte administrative. Për më tepër këta nëpunës nuk gëzonin të drejtën e marrjes së masave disiplinore. Kjo kategori përbën numrin më të madh të nëpunësve shtetërorë. 3- Personeli administrativ ndihmës ku përfshiheshin punonjës të tillë si sekretarët, teknikët, daktilografistët, veprimtaria e të cilëve shërbente për sigurimin e funksionimit normal të shërbimit përkatës Kushtet e punësimit, të drejtat dhe detyrat e nëpunësve, si dhe kualifikimi i tyre Për fillimin e marrëdhënieve të punës në aparatin shtetërore nevojiteshin të përmbusheshin disa kushte si: - cilësi të mira moralo-politike të nëpunësit, pavarësisht pozicionit të punës ku do të emërohej; - përgatitja profesionale, pasi nëpunësi duhej të ishte i aftë dhe i përgatitur për të kryer detyrat përkatëse në aparatin shtetëror, shpeshherë e lidhur me kryerjen e arsimit në një fushë të caktuar; - Mungesa e pengesave ligjore si arritja e moshës së caktuar (në Kodin e Punës e përcaktuar si 15 vjeç), moshumbja e të drejtës elektorale, apo mosqënia i dënuar penalisht nga gjykata me ndalimin për të marrë përsipër detyra shtetërore. 11 Marrëdhënia e punës niste me aktin e emërimit apo të zgjedhjes, ndërsa largimi nga shërbimi shtetëror bëhej me akt të njëanshëm ose për shkak të vërtetimit të një fakti natyror. 12 Gjatë kohës së shërbimit në detyra të ndryshme shtetërore punonjësit kishin detyrimin e përgjithshëm për kualifikim të vazhdueshëm, rregullimi i të cilit bëhej me akt nënligjor të Këshillit të Ministrave. 13 Kualifikimi i nëpunësve ishte ngritur mbi bazë sistemi të detyrueshëm sipas sektorit përkatës ku ishin punësuar. Marrëdhëniet e punës në aparatin shtetëror shoqëroheshin edhe me një sërë të drejtash dhe detyrimesh për nëpunësin shtetëror. Ndër të drejtat përfshihen e drejta për pagë, për sigurime shoqërore, për kualifikime dhe pension si të drejta me karakter personal, ndërsa ndër detyrimet mund të përmendim respektimin e disiplinës në punë, kryerjen e funksioneve që i ngarkoheshin, detyrimi për t i qëndruar besnik idealeve të Partisë, shtetit socialist dhe popullit, për të vënë dijet dhe energjitë në shërbim të zbatimit të politikës së Partisë. Ndër të drejtat funksionale përfshiheshin e drejta për të ushtruar kontroll dhe për të marrë masa për përmirësimin e punës në sektorin që drejtonin, kjo e vlefshme për punonjësit që klasifikoheshin si personel drejtues. Në të gjitha rastet nëpunësit e aparatit shtetëror duhet të kujdesen për zbatimin e urdhërave që marrin nga organet më të larta, në përputhje të plotë me parimin e ligjshmërisë dhe të kujdeseshin për ruajtjen e të dhënave që përbënin sekret. Nga ana e tij shteti merrte përsipër detyrën për ngritjen e vazhdueshme të nivelit ideopolitik, 11 Jani Çomo, E Drejta Administrative, Kreu VII, Shërbimi Shtetëror, 1984, faqe Neni 98, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 13 Vendim i Këshillit të Ministrave nr.146, datë

18 arsimor, kulturor e teknik të punëtorëve dhe të nëpunësve. Përgatitja e punëtorëve ose e nëpunësve dhe rritja e vazhdueshme e kualifikimit të tyre duhej të kryhej ne përputhje me kërkesat që shtronte rritja e prodhimit shoqëror në bazë të thellimit të pandërprerë të revolucionit tekniko-shkencor, si edhe në përputhje me pjesëmarrjen e tyre në drejtimin e ekonomisë e në qeverisjen e vendit. 14 Kualifikimi dhe specializimi i punëtorëve ose i nëpunësve, si rregull, organizohej pa shkëputje nga puna. Në raste të veçanta, kur konsiderohej e domosdoshme, kualifikimi organizohej edhe me shkëputje nga puna, sipas dispozitave të veçanta. 15 Administrata e ndërmarrjes, e institucionit ose e organizatës shoqërore kishte detyrimin t u krijonte punëtorëve dhe nëpunësve kushte të përshtatshme për të ndjekur shkollën pa shkëputje nga puna, si edhe format e specializimit të tyre Përgjegjësitë e punëmarrësve dhe zgjidhja e mosmarrëveshjeve të punës Një element i rëndësishëm në marrëdhëniet e punës konsiderohej edhe korrektësia në përmbushjen e detyrave të ngarkuara. Shkelja e legjislacionit jo vetëm të atij të marrëdhënieve të punës, por edhe legjislacionit në fusha të tjera ndërshkohej sipas parashikimeve të kohës. Kështu, përgjegjësia e nëpunësit shtetëror mund të ishte politike, penale 17, administrative 18, si dhe disiplinore që lidhej direkt me marrëdhëniet e punës. Kështu, parashikohej se punonjësit shtetërorë do të mbanin përgjegjësi gjatë kohës të punësimit. Në bazë të klasifikimit të llojit të përgjegjësisë zbatoheshin edhe masa të ndryshme ndaj nëpunësve shtetërorë. Në Kodin e Punës të vitit 1980 një kre i veçantë, Kreu 9, i kushtohej disiplinës për zbatimin e marrëdhënieve të punës. Përgjegjësinë e marrjes së masave Kodi ia ngarkon administratës të institucioneve dhe të ndërmarrjeve shtetërore. Për marrjen e masave disiplinore ndiqej një rend i caktuar masash nga më e lehta tek më e rënda, por fillimisht parashikohej se nëpunësi për moskryerjen e detyrave të caktuara, si edhe për vepra, të kryera në punë, që cënonin figurën moralopolitike më parë kritikohej e ndihmohej nga kolektivi. Ndërsa për masat me karakter edukues që mund të merrte administrata e institucionit merrej parasysh shkalla e shkeljes së disiplinës, rrethanat në të chat kjo ështe shkelur, sjellja e mëparshme e nëpunësit, qëndrimi ndaj punës e shoqërisë 19, duke patur mundësinë e zgjedhjes së njërës nga këto masa disiplinore: a. këshillim, b. vërejtje, c. vërejtje me paralajmërim, ç. zbritje në detyrë ose caktim në një punë që paguhet më pak gjer në 6 muaj në të njëjtën ndërmarrje, institucion a organizatë shoqërore ose, në raste të veçanta, edhe në një ndërmarrje, institucion a organizatë shoqërore tjetër brenda rrethit, nëpërmjet komitetit ekzekutiv, d. largim nga puna, sipas rregullit të dhënies së masave nga më e lehta tek më e rënda Neni 62, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 15 Neni 64, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 16 Neni 65, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 17 Vepra penale të parashikuara nga Kodi Penal si shpërdorim i pozitës zyrtare, veprime të paligjshme kundër qytetarëve, mitëmarrja etj. 18 Shkelja e rregullave të higjienës, sanitare apo shkelja e rregullave të sigurimit teknik të pajisjeve. Në këto raste përgjegjësia nuk vjen si rezultat i shkeljes së disiplinës në punë, por për shkak të shkeljeve me karakter administrativ. 19 Neni 84, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 20 Neni 83, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 4

19 Nëpunësi, ndaj të cilit mund të zbatohej një masë disiplinore, kishte të drejtën e dëgjimit. Si rregull, masat disiplinore me karakter edukues, me përjashtim të atyre të atyre të zbritjes në detyrë apo largimit nga puna, shlyhen, në qoftë se brenda një viti nga dita e dhënies së tyre ndaj punëtorit ose nëpunësi nuk është marrë ndonjë masë tjetër disiplinore. Masa mund të hiqet edhe më parë nga organi që e ka dhënë, me kërkesën e të interesuarit ose me propozimin e organizatës të Bashkimeve Profesionale dhe kur çmohej se nëpunësi ishte përmirësuar. 21 Përveç përgjegjësisë disiplinore nëpunësi që gjatë kryerjes së punës ose të detyrës, i shkaktonte me dashje ose nga pakujdesia një dëm pasuror ndërmarrjes, institucionit ose organizatës shoqërore ku punonte, detyrohej të zhdëmtonte dëmin efektiv. 22 Personeli drejtues-administrativ, inxhiniero-teknik dhe ekonomik ngarkohej me përgjegjësi materiale gjer në një page mujore për çdo dëm të shkaktuar gjatë punës nga punonjësit e tjerë që mund të ishin nën drejtimin e tij, në rast se këto dëme ose shkelja e disiplinës së planit dhe e disiplinës financiare vinin edhe për fajin e tyre në veprimtarinë drejtuese. 23 Përsa i takon zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në punë këto mund të zgjidheshin me marrëveshje drejtpërdrejtë midis nëpunësit dhe administratës së ndërmarrjes, të institucionit ose të organizatës shoqerore dhe në rast se kjo nuk arrihej nëpunësi kishte të drejtën sipas Kodit të Punë të ankohej në komitetin profesional të organizatës së Bashkimeve Profesionale të qendrës së tij të punës. 24 Ankimi mund të bëhej brenda 10 ditëve nga dita e njoftimit të vendimit të administratës dhe komiteti profesional i organizatës-bazë të Bashkimeve Profesionale duhet të shqyrtonte ankesën brenda 10 ditëve nga paraqitja e saj. Nëpunësi, kur nuk pranon vendimin e komitetit profesional të organizatës-bazë të Bashkimeve Profesionale mund t i drejtohej gjykatës së rrethit brenda 10 ditëve nga dhënia e këtij vendimi. Kur drejtuesi i ndërmarrjes, i institucionit ose i organizatës shoqërore nuk pranon vendimin e komitetit profesional, është i detyruar të njoftojë me shkrim punëtorin ose nëpunësin brenda 3 ditëve. Edhe në këto raste punëtori ose nëpunësi mund t i drejtohej gjykatës brenda 10 ditëve nga marrja e këtij njoftimi. Për masat disiplinore me karakter edukues, përveç masës së largimit nga puna, vendimi i komitetit profesional ishte i formës së prerë. 25 Në përgjithësi, legjislacioni socialist për marrëdhëniet e punës në Shqipëri deri në përmbysjen e sistemit politik në fillim të viteve 90 konsiderohet i përshkruar nga vija ideologjike komuniste dhe nga politizimi, i bazuar në konceptin e luftës së klasave. 26 Pavarësisht se ky legjislacion e parashikonte të drejtën e dëgjimit të punonjësit shtetëror dhe parashikonte kontrollin gjyqësor nuk e garantonte mbrojtjen me avokat. 2. Legjislacioni për marrëdhëniet e punë pas vitit 1990 Ndryshimet që ndodhën fillimisht në jetën politike të vendit me pranimin e pluralizmit politik, të drejtën e organizimit të shoqërisë shqiptare në parti politike e mandej ndryshimeve në atë ekonomike ku u lejua kalimi nga ekonomia e centralizuar shtetërore, në tipin e shtetit me ekonomi tregu, u shoqëruan edhe me ndryshime të tjera legjislative, që sigurisht, nuk 21 Neni 86, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 22 Neni 87, Kreu IX - Përgjegjësia materiale, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 23 Neni 88, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 24 Neni 100, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 25 Neni 101, i Ligjit nr.6200, datë , Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë 26 Kudret Çela, E Drejta e Punës 1, Tiranë, botim i vitit 1998, faqe 35 5

20 mund të linin pa prekur marrëdhëniet e punës në administratën shtetërore. Madje, punësimi nuk do të ishte më punësim vetëm në institucionet shtetërore, por edhe në biznese apo veprimtari të iniciuara, drejtuara e menaxhuara nga persona fizikë apo juridikë privatë. Për rrjedhojë, legjislacioni vendas për rregullimin e marrëdhënieve të punës pëson disa ndryshime rrënjësore, por edhe pasurohet si në drejtim të akteve ligjore, ashtu edhe atyre nënligjore Ligji nr. 7526, datë , Për marrëdhëniet e punës Pas ndryshimeve politike që ndodhën në Shqipëri në fillim të viteve 90, pati ndryshime edhe në legjislacion, përfshirë edhe atë të marrëdhënieve të punës. Tashmë, legjislacioni i punës njeh dhe respekton parimet e të drejtës ndërkombëtarë të marrëdhënieve të punësimit. 27 Legjislacioni i ri, i vitit 1991, duhet theksuar se e zëvendëson pjesërisht Kodin e Punës të vitit 1980 dhe nuk e shfuqizon atë në tërësi, sepse duhej të realizoheshin ndryshime të rëndësishme, të shfuqizoheshin dispozitat me karakter politik dhe të pritej një farë kohe në zhvillimin e transformimit të marrëdhënieve të punës nga sistemi socialist në atë të ekonomisë së tregut. Marrëdhëniet e punës lejoheshin e njiheshin nga legjislacioni për persona që mbushnin moshën 16 vjeç dhe detyrimisht kontrata e punës duhej të lidhej me shkrim e të regjistrohej në regjistrat e punëdhënësit. 28 Në ligjin e vitit 1991 përveç kontratës individuale, njihej edhe ajo kolektive, e njëjtë për nga rëndësia me atë individuale. Për më tepër, punëmarrësit i njihet për herë të parë e drejta që të punojë në më shumë se një vend pune, apo të hyjë në marrëdhënie pune me më shumë se një punëdhënës, brenda ose jashtë kohës normale të punës. 29 Fillimi i marrëdhënieve të punës bëhet me dy mënyra kryesore: zgjedhje apo emërim në një detyrë të caktuar. 30 Palët në kontratën e punës shfaqen me të drejta dhe detyra reciproke pasi për mospërmbushje të plotë ose të pjesshme të detyrimeve përkatëse kontraktore secila detyrohet t i paguajë tjetrës si kusht disiplinor një shumë të hollash në masën e caktuar në kontratën e lidhur mes tyre. Po kështu, një gjendje më e favorshme për punëmarrësin parashikohet puna e kryer jashtë kohës normale të punës, në ditë pushimi apo edhe festa zyrtare, pasi punëmarrësi ka të drejtën të paguhet me dyfishin e pagës që merr për ditë të zakonshme pune. 31 Një garanci më shumë për punëmarrësin është parashikimi për mostransferim pa pëlqimin e tij në një punë të një profesioni apo specialiteti të ndryshëm, nga ai për të cilin është marrë fillimisht në punë, apo edhe të transferohet në një vend tjetër pune, pavarësisht se mund të bëhej fjalë për profesion ose specialitet të njëjtë si ai i përcaktuar më parë në kontratën e punës. 32 Përsa i takon mbarimit të marrëdhënies së punës, kjo mund të përfundonte për një nga shkaqet e mëposhtme: a. me marrëveshje të palëve, b. me mbarimin e kohës së caktuar, 27 Neni 1, i Ligjit nr. 7526, datë , Për marrëdhëniet e punës 28 Neni 5, i Ligjit nr. 7526, datë , Për marrëdhëniet e punës 29 Neni 8, i Ligjit nr. 7526, datë , Për marrëdhëniet e punës 30 Neni 14, i Ligjit nr. 7526, datë , Për marrëdhëniet e punës 31 Neni 23, i Ligjit nr. 7526, datë , Për marrëdhëniet e punës 32 Neni 24, i Ligjit nr. 7526, datë , Për marrëdhëniet e punës 6

21 c. me kërkesën e të punësuarit ose të punëdhënësit, ç. në raste të tjera të parashikuara me dispozita ligjore. 33 Ndërsa punëdhësi kishte kompetencën për të marrë vendim për largim nga puna të të punësuarit për një nga arsyet e mëposhtme: a. lindja e së drejtës për pension pleqërie, b. paaftësia nga pikëpamja profesionale për të kryer punën ose detyrën e caktuar, c. shpërdarja e personit juridik, shkurtime në personelin e organikës, ç. marrja në punë në kundërshtim me dispozitat ligjore, d. mospërmbushja sistematikisht e detyrave të punës pa shkaqe të arsyeshme, dh. mungesa në punë pa shkaqe të arsyeshme, e. zëvendësimi i përkohshëm i një punonjësi tjetër të larguar padrejtësisht që ka fituar të drejtën të kthehet në vendin e mëparshëm të punës, ë. kryerja e nje vepre penale nga punëmarrësi që ka lidhje me punën e tij dhe kjo provohet me vendim të formës së prerë të gjykatës, f. ndalimi me vendim gjyqësor të formës së prerë i kryerjes së ushtrimit të një veprimtarie, g. marrja si i pandehur në gjendje të lirë për një vepër penale që ka lidhje me detyrën, gj. thirrja për të kryer shërbimin e detyrueshëm ushtarak. Përsa i takon zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të punës, procedura thjeshtohej duke bërë të shpenzohej edhe më pak kohë nga pala e interesuar, pasi ligji i vitit 1991 parashikonte që i punësuari të ankohej direkt në gjykatën e rrethit brenda 10 ditësh nga marrja e njoftimit prej punëdhënësit. Megjithatë, mosrespektimi i afatit 10 ditor nuk konsiderohej ndëshkues për punëmarrësin, nëse e tejkalonte atë, për të paraqitur kërkesë padinë në gjykatën e rrethit Ligji nr.7724, datë Për rregullimin e kohës së punës e të pushimit Ligji i vitit 1993 parashikonte se koha e punës do të ishte jo më shumë se 8 orë në ditë, apo 6 orë në ditë për punëmarrësit që nuk kishin mbushur moshën 18 vjeç. Ndërsa koha javore e punës do të ishte jo më pak se 40 orë. Ndërsa e drejta për pushim javor të papagueshëm parashikohej të ishte 1 ditë në javë. Dita e pushimit javor të papagueshëm caktohej dita e dielë. 35 Ky ligj ka një sërë parashikimesh të favorshme për punëmarrësit lidhur me shpërblimin, veç pagës mujore, për rastet e punës së kryer në ditë pushimi apo në rastet e festave zyrtare kur normalisht punëmarrësi ka të drejtën e pushimit. Kështu, për punën e kryer ditën e diel ose në ditët e festave zyrtare, punëmarrësit ose i jepej pushim në një ditë tjetër të javës, ose i paguhej shtesë jo më pak se 25 për qind e pagës që për punëmarrësit e institucioneve buxhetore përcaktohej me vendim të Këshillit të Ministrave. 36 Po kështu, ka një parashikim edhe për pushim vjetor të pagueshëm jo më pak se 12 dhe jo më shumë se 21 ditë pune, ku kohëzgjatja e pushimit vjetor përcaktohej në vartësi nga mosha, vjetërsia në punë dhe lloji i punës, me kontrata kolektive e individuale, ndërsa për institucionet buxhetore, me vendim të Këshillit të Ministrave. 37 Një parashikim tjetër i rëndësishëm e pozitiv konsiderohet pushimi i veçantë për punëmarrësin që merrej me veprimtari shkencore 33 Neni 28, i Ligjit nr. 7526, datë , Për marrëdhëniet e punës 34 Neni 33, i Ligjit nr. 7526, datë , Për marrëdhëniet e punës 35 Neni 15, i Ligjit nr. 7724, datë , Për rregullimin e kohës së punës e të pushimit 36 Neni 16, i Ligjit nr.7724, datë , Për rregullimin e kohës së punës e të pushimit 37 Neni 17, i Ligjit nr.7724, datë , Për rregullimin e kohës së punës e të pushimit 7