FANA MENURUT WACANA BADIUZZAMAN SAID NURSI DALAM MENCAPAI KESEMPURNAAN HIDUP TAMADUN MANUSIA.

Transcription

1 428 FANA MENURUT WACANA BADIUZZAMAN SAID NURSI DALAM MENCAPAI KESEMPURNAAN HIDUP TAMADUN MANUSIA. Nur Syazana Adam 1 & Syed Hadzrullathfi Syed Omar 2 1 Fakulti Pengajian Kontemporari Islam 2 Institut Penyelidikan Produk Dan Ketamadunan Islam Universiti Sultan Zainal Abidin, Malaysia syazanadam@gmail.com sylutfi@unisza.edu.my Abstrak Fana didefinisikan sebagai suatu kesedaran yang tinggi dan ingatan yang kuat yang tertumpu hanya kepada Allah SWT hingga ingatan kepada yang lain menjadi tumpul seolaholah tiada dalam ingatan. Manakala konsep tamadun yang digalakkan dalam Islam ialah memakmurkan bumi secara kemprehensif yang merangkumi tanggungjawab membangunkan masyarakat, memperkuatkan ummah secara menyeluruh dan menegakkaan keadilan hukum Allah SWT. Walau bagaimanapun, artikel ini cuba mengetengahkan elemen konsep fana yang ditonjolkan oleh Badiuzzaman Said Nursi, iaitu salah seorang tokoh sufi dan negarawan abad ke-20m dalam mencapai kesempurnaan hidup bertamadun. Metode analisis kandungan dilakukan bagi memperolehi data yang diperlukan untuk dianalisis. Kajian mendapati istilah fana yang difahami oleh Badiuzzaman Said Nursi banyak dicorak oleh pemikiran kesufian Sheikh Ahmad al-sirhindi dan Sheikh Abdul al-qadir al-jilani. Konsep fana menurut al-nursi bukan hanya tertumpu kepada Allah SWT malah lebih bersifat komprehensif. Beliau juga dilihat memahami bahawa konsep fana berdasarkan pandangan tokoh kajian adalah releven untuk disamakan dengan konsep wahdah al-wujud yang difahami oleh tokoh-tokoh sufi muktabar, iaitu wujud Allah Yang Esa dan bukan suatu penyatuan dalam diri manusia. Kajian menyimpulkan bahawa istilah wahdah al-wujud yang digunapakai oleh tokoh sufi muktabar adalah sebenarnya merujuk kepada makna wahdah alshuhud, bukannya merujuk kepada makna hulul dan ittihad yang telah difahami oleh golongan ajaran sesat dan menyeleweng yang menyifatkan Allah SWT sebagai sama dan bersatu dengan makhluk. Kata Kunci: Fana, Tamadun, Badiuzzaman Said Nursi, wahdah al-wujud, wahdah al-shuhud. 1. PENDAHULUAN Amalan fana merupakan salah satu cabang amalan yang diamalkan oleh pengamal tarekat dalam disiplin ilmu tasawuf. Amalan tersebut bukan sesuatu yang asing berdasarkan kaca mata dalam kalangan tokoh sufi kerana fana dianggap sebagai satu jalan untuk mencapai ma rifat Allah dan amalan tersebut diiringi dengan baqa billah. Meneliti kajian literatur, kebanyakannya menumpukan kajian terhadap konsep dalam amalan fana (Chatib 1986, 125) di samping mengetengahkan pembahagiannya dalam amalan fana (al-qusyairi 1989: 148). Meneliti pelbagai definisi fana dalam disiplin ilmu tasawuf yang dikemukakan dalam karya-karya tokoh sufi (al-qusyairi 1989, ; Yusof 1984, 19), fana boleh dirumuskan sebagai suatu tumpuan ingatan dan perasaan yang hanya tertumpu kepada Allah SWT tanpa memberi tumpuan kepada keadaan sekeliling hingga tidak sedar dengan apa yang berlaku. Menurut Othman berdasarkan

2 pandangan Ibn Khaldun bahawa dari sudut aplikasi, fana hanya dapat difahami dengan tepat dan dirasa selok-beloknya apabila seseorang pengamal tarekat itu melalui setiap perjalanan kerohanian yang terdapat dalam tarekat (Othman 2005). Artikel ini bertujuan mengkaji pandangan seorang tokoh sufi dan negarawan iaitu Badiuzzaman Said Nursi berkaitan dengan aplikasi konsep fana dalam kesempurnaan hidup bertamadun pada abad ke-20. Beliau dilihat sebagai seorang tokoh yang amat mementingkan agama dalam kehidupan sehingga mampu menjadikan beliau seorang yang berpengaruh dalam bidang agama di samping menjadi pencetus kehidupan bertamadun pada zamannya. Ketokohan beliau dalam kedua-dua bidang tersebut menjadi contoh kepada masyarakat Turki sehingga ke hari ini khususnya dan umat Islam seluruhnya. Bagi mencapai obkektif kajian, metode analisis kandungan dilaksanakan dengan meneliti karya-karya al-nursi terutamanya Risalah al-nur. Oleh sebab itu, kenyataan tentang latar belakang pemikiran tasawuf tokoh secara ringkas diperlukan dalam pendahuluan untuk artikel ini. Badiuzzaman Said Nursi ialah Said bin Mirza (al-salihi 1998, 35) dan Nuriyah. Kedua ibubapa beliau berasal dari salasilah keturunan ahli al-bayt yang mana Mirza berasal dari keturunan Hasan bin Ali RA dan ibunya dari keturunan Husain bin Ali RA (Urkhan 1995, 8). Beliau merupakan anak keempat dari tujuh adik beradik iaitu Durriyah, Hanim, Abdullah, Said (Nursi), Muhammad, Abdul al-majid dan Marjan (Mohamad Zaidin 2003, 5). Al-Nursi merupakan seorang tokoh tasawuf dan negarawan telah dilahirkan pada tanggal 1873 di sebuah kampung bernama Nurs yang terletak di timur Anatolia. Beliau telah meninggal dunia pada waktu pagi 23 Mac 1960M dan beliau membesar dalam suasana kesufian (Sukran t.t, 2) kerana ayahnya merupakan seorang sufi. Kecerdikan beliau terserlah apabila mampu mengalahkan beberapa orang ulama terkenal dalam majlis perbahasan pada usia 16 tahun. Oleh sebab itu, beliau diberi gelaran Badiuzzaman (kekagungan zaman). Beliau seorang yang berpandangan jauh dan mampu mengenal pasti isu-isu kerosakan dan penyelewengan yang berlaku dalam tamadun manusia pada ketika itu antaranya ialah kejahilan dalam mengenal Allah SWT dan Nabi SAW, tidak menghiraukan agama, kemiskinan dan perpecahan. Kerana itu, beliau cuba meniup semangat keilmuan dalam masyarakatnya di samping memberi perhatian terhadap agama, ekonomi dan menekankan kepentingan persatuan dan kesatuan (al-matsnawi al-nuri t.t, 9). 2. FANA MENURUT PEMIKIRAN BADIUZZAMAN SAID NURSI Menurut al-nursi seseorang tidak akan memahami konsep tasawuf sehingga dia mengikuti setiap disiplin ilmu tersebut, memberi seluruh tumpuan hanya kepada ma rifah Allah serta membebaskan diri dari belenggu dunia. Tasawuf menurut al- Nursi berbeza dengan ahli sufi pada hari ini. Pada pandangan beliau, tasawuf bukanlah matlamat akhir perjalanan kesufian malah tasawuf sebagai jalan untuk mempraktikkan al-quran dan memahami kandungannya (Abd al-razzaq 2013,141). Menurut Imam Muhammad Abduh iaitu salah seorang murid al-afghani, tasawuf juga termasuklah memperkecilkan pandangan terhadap kebesaran dunia supaya mampu memandang rendah terhadapnya sebagaimana al-nursi disifatkan oleh beliau sebagai seorang yang zuhud dan melihat kehidupan dunia dalam keadaan susah dan senang adalah sama kerana dalam apa keadaan sekali pun kerana matlamatnya adalah sama iaitu menyuntik nilai Islam, bersatu padu dan semangat 429

3 keilmuan dalam masyarakat dengan menjadikan Rasulullah SAW sebagai ikutan dan al-quran sebagai panduan hidup (Abd al-razzaq 2013, 142). Metode tasawuf al-nursi juga berbeza dengan kebanyakan ahli sufi pada zamannya kerana mereka tidak memanfaatkan penggunaan akal dengan semaksimum mungkin sebagaimana nasihat mereka kepada para murid: berdirilah kamu di antara kaki sheikh seumpama kedudukan jenazah di antara orang yang memandikannya (Abd al-razzaq 2013, 141). Konsep fana dalam disiplin ilmu tasawuf menurut al-nursi ialah hilang kesedaran ingatan terhadap keadaan sekeliling. Konsep fana pada pandangan beliau bukan hanya tertumpu pada Allah SWT tetapi secara komprehensif sebagaimana dinukilkan oleh Jamal al-din al-afghani (tokoh sufi abad ke-19): fana pada ciptaan Allah SWT ialah dengan mempelajari, meneliti jalan-jalan kebahagiaan dan kesejahteraan (Abd al-razzaq 2013, 141) PERKAITAN ANTARA FANA, WAHDAH AL-WUJUD DAN WAHDAH AL- SHUHUD Menurut Ibn Arabi (tokoh sufi abad ke-12), dalam keadaan fana, perbuatan sufi adalah perbuatan Allah SWT dan digambarkan seperti cermin. Contohnya di dalam al-quran Allah SWT menciptakan burung dari tanah liat melaui Isa AS (Abdul Majid 2011, 76). Sheikh Abd al-ghani al-nablusi (1731M) (Abdul Majid 2011, 9) dan Awhaduddin al-balyani (tokoh sufi abad ke-17) menjelaskan bahawa konsep wahdah al-wujud bermaksud tidak ada yang wujud selain dari Allah SWT. Walaupun makhluk wujud, namun kewujudannya ialah melalui wujudnya Allah SWT (Abdul Majid 2011, 13). Manakala konsep wahdah al-shuhud menurut Sheikh Ahmad Sirhindi ialah pengalaman kesatuan antara Allah SWT Yang Esa dengan makhluk adalah berbentuk subjektif dan hanya dapat dirasai oleh sufi yang telah mencapai fana fi Allah. Konsep ini dapa dicapai dengan keyakinan tinggi iaitu ain al-yaqin yang boleh difahami dengan keyakinan seseorang bahawa adanya bintang ketika adanya matahari pada waktu siang (Afsal t.t, 5). Di samping itu, Al-Nablusi menegaskan bahawa wujud Allah SWT ialah wujud Yang Esa yang tidak boleh dibahagi-bahagi dan ditukar ganti, zat Allah SWT adalah mutlak, bebas dari kualiti, kuantiti, arah, tempat dan masa. Ini bertentangan dengan konsep hulul (Allah menjelma dalam jisim sesuatu makluk) dan ittihad (Allah bersatu dengan makhluk) (Abdul Majid 2011, 11). Berdasarkan pandangan Ibn Arabi dan Sheikh Ahmad Sirhindi, al-nursi berpandapat wujud alam semesta memang tidak dapat dinafikan kerana alam ini sebagai instrumen untuk mengingati Allah SWT (Said Nursi 1993: xi). Dapat difahami bahawa ketiga-tiga konsep ini mempunyai perkaitan yang kukuh walaupun secara literalnya kelihatan berbeza. 4. PENGARUH TOKOH DALAM PEMIKIRAN SUFI BADIUZZAMAN SAID NURSI Pada Jun 1918, al-nursi kembali semula ke Istanbul kerana pada masa itu, timbul pelbagai masalah dalam masyarakat Islam di sana (Zeki Saritoprak 2008, 398; Sukran t.t, 11). Setelah beberapa tahun berlalu iaitu pada tahun 1924, kerajaan Uthmaniah mengalami kejatuhan dan memberi kesan yang mendalam kepada diri beliau dan menjadi permulaan kemunduran kepada masyarakat Islam Turki (Muaz & Faizuri 2012, 136).

4 Oleh itu, beliau membuat keputusan untuk mengembalikan kekuatan dan kehebatan masyarakat serta mengembalikan ketamadunan Islam sebagaimana beberapa tahun sebelumnya (Muaz & Faizuri 2012, 136). Pendekatan yang digunakan ialah dengan menjadikan tiga ayat terakhir dari Surah al-fatihah sebagai panduan dalam mencapai matlamat dan menukilkannya untuk disampaikan kepada masyarakat (Sukran t.t, 11). Al-Nursi yang menguasai ilmu tafsir menghuraikan kandungan ayat tersebut dan menukilkannya dalam Risalah al-nur. Dalam penulisannya, aliran pemikiran spiritual al-nursi banyak dipengaruhi oleh Sheikh Abd al-qadir al-jilani (tokoh sufi abad ke-12) dan Sheikh Ahmad Sirhindi (Imam Rabbani, abad ke-17) serta beberapa tokoh sufi yang lain, iaitu sebagai sumber penyelesaian masalah kerohanian beliau. Akhirnya, setelah meneliti doktrin tokoh-tokoh tersebut, beliau mula sedar tentang kepentingan al-quran sebagai panduan utama dalam kesempurnaan hidup (Sukran t.t, 11). Walaupun al-nursi terpengaruh dengan dua tokoh sufi besar tersebut, namun beliau dilihat lebih cenderung terhadap doktrin tarekat Naqshabandiyyah yang dipelopori oleh Sheikh Ahmad Sirhindi yang merupakan tokoh sufi abad ke-18 dan 19 yang berasal dari India (Muhammad Khairi, Zakaria Stapa & Faudzinaim 2013, 206). Ini kerana dalam penulisan Risalah al-nur, beliau banyak menyandarkan pandangan terhadap doktrin kesufian Sheikh Ahmad Sirhindi. Selain itu, al-nursi lebih cenderung merujuk pandangan Sheikh Ahmad Sirhindi apabila timbul permasalah yang berbangkit (Imtiyaz 1999, 338). Beliau menganggap Sheikh Ahmad Sirhindi sebagai pejuang dan matahari dalam tarekat Naqshabandiyyah (Bilal 1995,1). 5. KESEMPURNAAN HIDUP BERTAMADUN YANG DIANJURKAN ISLAM Tamadun dalam Islam bermaksud pencapaian manusia dari sudut kerohanian, kebendaan, senibina, ilmu pengetahuan, sains dan teknologi, kepercayaan, undangundang dan politik yang bersumberkan akidah yang betul, syariat dan akhlak yang teraskan al-quran dan al-sunnah Nabi SAW (Abd. Shukor & Muhammad Yusuf 2007, 5; Mustapha Kamal & Zahiah 2012, 167). Kesempurnaan tamadun yang digariskan dalam Islam mestilah menepati ciri-ciri berikut. Antaranya ialah mengabdikan diri kepada Allah SWT, al-quran sebagai sumber pensyariatan, kesederhanaan dan keseimbangan terhadap rohani dan jasmani dalam hidup (Abd. Shukor & Muhammad Yusuf 2007, 7), menyeluruh; tidak terikat dengan bangsa dan zaman, ideal dan realistik, tetap pada matlamat serta anjal pada pelaksanaannya. Selain itu, untuk membina sebuah tamadun yang teguh, Islam menekankan empat elemen penting secara bersepadu untuk mengelak kepincangan dalam masyarakat iaitu pembangunan jasmani dengan menjaga penampilan dan kesihatan tubuh badan, pembangunan emosi yang seimbang dan stabil berdasarkan keperluan masa dan keadaan, pembangunan rohani yang merangkumi hubungan dengan Allah SWT dan hubungan sesama manusia dan pembangunan intelek iaitu individu yang cerdik, cergas dan akal yang waras agar dapat melahirkan sifat berwawasan, dedikasi, inovatif, proaktif dan sebagainya yang amat diperlukan dalam kemajuan sesebuah tamadun. Keempat-empat elemen tersebut adalah terjemahan dari sifat Nabi SAW dalam membentuk sebuah negara yang bertamadun (Yaacob & Che Bakar t.t, 2). 431

5 6. ELEMEN FANA DALAM HIDUP BERTAMADUN Selain terkenal dengan bidang agama khususnya tasawuf, al-nursi juga seorang tokoh yang terkenal dengan aliran pemikiran Islam kontemporari. Contohnya tentang isu keyakinan yang benar yang menggabungkan syariat Islam, ilmu moden yang saintifik dan mengemukakan hujah-hujah yang tepat mampu menyangkal falsafah materialistik yang hanya menghancurkan tamadun sesebuah bangsa. Tujuannya ialah untuk memperbaharui gaya pemikiran dan keimanan masyarakatnya pada masa itu (Sukran t.t, 1). sebagaimana kata al-nursi: Sesungguhnya penyelesaian paling mudah untuk menjaga tabiat baik yang menjadi fitrah manusia daripada kerosakan ialah mendidik mereka dengan didikan Islam yang komprehensif (Said Nursi 2003, 379). Berdasarkan pandangan Sheikh Abdul Qadir dan Sheikh Ahmad Sirhindi, al- Nursi menukilkan dalam Risalah al-nur untuk mencapai kesempurnaan tamadun dalam sesebuah masyarakat ialah dengan mengukuhkan kepercayaan terhadap akidah dan berpegang teguh dengan rukun-rukun Islam dengan menjadikan al-quran sumber rujukan asas (Sukran, Fifth Letter , 41). Hal ini menunjukkan bahawa, al-nursi menerap nilai fana yang terkandung dalam disiplin ilmu tasawuf untuk mencapai kesempurnaan hidup bertamadun sebagaimana yang digariskan dalam Islam dengan menggunakan pendekatan kerohanian iaitu mengabdikan diri kepada Allah SWT, menjadikan al-quran sebagai panduan, memupuk perpaduan di samping menyeimbangkan rohani dan jasmani dalam kehidupan. 432 KESIMPULAN Fana menurut Badiuzzaman Said Nursi yang terkandung dalam Risalah al-nur ialah tumpuan ingatan yang menyeluruh bukan hanya tertumpu kepada Allah SWT malah lebih dari itu. Manakala konsep fana, wahdah al-wujud dan wadah al-shuhud berdasarkan pandangan-pandangan tokoh sufi muktabar secara umumnya memberi maksud yang sama iaitu penyaksian terhadap kewujudan keesaan Allah SWT. Al- Nursi banyak terpengaruh dengan aliran pemikiran Sheikh Ahmad Sirhindi dan Abd al-qadir al-jilani namun di antara keduanya, beliau lebih cenderung terhadap Sheikh Ahmad Sirhindi. Konsep kesempurnaan tamadun menurut Islam ialah mengabdikan diri kepada Allah SWT, al-quran sebagai panduan, kesederhanaan dan keseimbangan terhadap rohani dan jasmani dalam hidup dan sebagainya. Oleh itu, al-nursi menjadikan elemen fana sebahagian daripada nilai kerohanian dalam pembentukan kesempurnaan hidup bertamadun. RUJUKAN Abd al-razzaq al-ghaul. "Badi' al-zaman Said al-nursi Wa al-tasawuf." al-nur Li al- Dirasat al-hadhariyyah Wa al-fikriyyah, Januari Bil.7, 2013: Abd. Shukor Mohd Ali & Muhammad Yusuf,. "Tamadun Islam dan Peradaban Dunia." Tamadun Islam dan Peradaban Manusia. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia, Abdul Majid Khatib. Bicara Sufi. Kota Bharu: Pustaka Aman Press Sdn. Bhd., 2011.

6 Afsal VV. "From Contradiction to Reconciliation: A Study on 'Wahdatul Wujud' (Ibn Arabi), 'Wahdatul Shuhud' (Shaykh Ahmad Sirhindi) and 'The Most Beautiful Names' (Said Nursi)." al-qusyairi, Abu al-qasim (Tahkik: Abd al-halim Mahmud & Mahmud al-sharif). al- Risalah al-qusyairiyyah. Kaherah: Dar al-sha'b, al-salihi, Ihsan Qasim. Sirah Zatiyyah. Istanbul: Matbaad Suzlar, Badiuzzaman Said Nursi. Risalah An-Nur: Said Nursi, Pemikir dan Sufi Besar Abad 20 (Menikmati Takdir Langit: Lama'at). Jakarta: Murai Kencana, Bediuzzaman Said Nursi. "Al-Lama'at (Menikmati Hidangan Langit)." In Dari Koleksi Risalah Nur, by Bediuzzaman Said Nursi, v-xxxii. Istanbul: Robbani Press, Bilal Kuspinar. "Nursi's Evaluation of Sufism." Kertas Kerja Pembentangan: Third International Stmposium on Bediuzzaman Said Nursi the Reconstruction of Islamic Thought in the Twentieth Century and Bediuzzaman Said Nursi. Istanbul, Chatib Quzwain. Mengenal Allah (Suatu Kajian Mengenai Ajaran Tasawuf Syeikh Abdul Samad al-palimbangi). Selangor: Thinker's Library Sdn. Bhd., Imtiyaz Yusuf. "Bediuzzaman Said Nursi's Discourse on Belief in Allah: a Study of Texts From Rasale-i Nur Collection." The Muslim World, July-October Vol. LXXXIX, No. 3-4, 1999: Mohamad Zaidin bin Mat. Bediuzzaman Said Nursi, Sejarah Perjuangan dan Pemikiran. Selangor: Syarikat Percetakan Putrajaya Sdn. Bhd., Muaz bin Haji Mohd Noor & Faizuri bin Abd. Latif. "Education's Reform of Badiuzzaman Said Nursi in the Rasail An-Nur." Jurnal Al-Tamaddun, 2012: Muhammad Khairi Mahyuddin, Zakaria Stapa & Faudzinaim Badaruddin,. "The Arrival of Naqshabandi Order from Hijaz to the Malay World: 16th until the Early 10th Century." International Journal of Business and Social Social Science, January Vol. 1 No.1, 2013: Mustapha Kamal Ahmad Kassim & Zahiah Harith,. "Peranan Tamadun Islam di Institut Pendidikan Guru dalam Pembangunan Modal Insan." Sosiohumanika, 2012: Othman Napiah. Kebersamaan Dalam Ilmu Tasawuf. Skudai: Universiti Teknologi Malaysia, Sukran Vahide. "Fifth Letter." In Letters (from the Risale-i Nur Collection Bediuzzaman Said Nursi: Translated from the Turkish by Sukran Vahide), by Bediuzzaman Said Nursi, Turki, Sukran Vahide. "Toward An Intellectual Biography Of Said Nursi." Urkhan Muhammad Ali. Said al-nursi Rajul al-qadr fi Hayat Ummah. Istanbul: Syarikat al-nasl li al-tiba'ah, Yaacob bin Yusoff Awang & Che Bakar Che Mat. "Keperluan Kependidikan Islam Dalam Pengajian Ketamadunan." Yusof Noor. Ikhtisar Ilmu Tasawuf. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka, Zeki Saritoprak. "Badiuzzamaan Said Nursi." In The Islamic World, by Andrew Rippin, New York: Routledge Taylor & Francis Group,