R E L A C I O N PËR PROJEKTLIGJIN PËR DISA SHTESA DHE NDRYSHIME NË LIGJIN NR.10385, DATË PËR NDËRMJETËSIMIN NË ZGJIDHJEN E MOSMARRËVESHJEVE

Transcription

1 R E L A C I O N PËR PROJEKTLIGJIN PËR DISA SHTESA DHE NDRYSHIME NË LIGJIN NR.10385, DATË PËR NDËRMJETËSIMIN NË ZGJIDHJEN E MOSMARRËVESHJEVE I. GJETJET DHE PROBLEMATIKAT E EVIDENTUARA NË ANALIZËN E SISTEMIT TË DREJTËSISË DHE NEVOJA E NDRYSHIMEVE NË LIGJ Dokumenti i Ana;izes se Sistemit te Drejtesise ka evidentuar se ligji për ndërmjetësimin dhe zbatimi i tij nuk kanë qenë shumë i suksesshëm për shkak të mungesës së harmonizimit me pjesën tjetër të legjislacionit. Ndërmjetësimi është aplikuar në mënyrë të kufizuar dhe impakti i ndërmjetësve nuk ka pasur efektin e duhur. Gjykatat nuk kanë qenë aktive në thirrjen e ndërmjetësve. Në dokumentin e strategjisë u parashikua si objektiv rritja e përdorimit dhe nivelit të shërbimit të ndërmjetësimit si dhe profesionalizmit, përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies së ndërmjetësve, duke e harmonizuar atë me kodet e procedurave dhe ligjet e tjera., duke forcuar kualifikimin e tyre me anë të trajnimeve më të mira fillestare dhe vazhduese, si dhe promovimi i standardeve të etikës dhe sjelljeve antikorruptive. Fuqizimin e profesionit të ndërmjetësit duke rritur kapacitetet e dhomës, përmirësimi i bashkëpunimit me institucionet e tjera etj. Në Planin e Veprimit të Reformës ne Drejtësi është parashikuar të bëhen ndërhyrjet e nevojshme ligjore në ligjin Për ndërmjetësimin e mosmarrveshjeve. Ndryshimet e reja në ligjin Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve fokusohen kryesisht në modernizimin e statusit të ndërmjetësve duke forcuar dhe konsoliduar njëkohësisht standardet etike dhe krijimin e një Kodi Etik Evropian, i cili parashikon rregulla të qarta antikorrupsion si dhe kompetencat e një Komiteti Disiplinor, i cili mund të aplikojë rast pas rasti masa disiplinore nga më të ndryshmet, nga pezullimi e deri tek heqja e të drejtës së licensës. Një nga risitë e projektligjit është forcimi i strukturave dhe i mënyrës së veprimtarisë së tyre është një nga risitë e këtij drafti. Më konkretisht, është parashikuar forcimi dhe pavarësia e Komisionit të Licencimit të Ndërmjetësve, si një organizëm që ka raporte të tilla me DHKN sa të mos e dëmtojnë pavarësinë e tij në procesin e dhënies së licencave të ndrëmjetësve. Janë specifikuar kompetencat dhe mënyra e fomrimit të organeve kryesore të Dhomës Kombëtare të Ndërmjetësve: Mbledhja e përgjithshme dhe Kryesia e Dhomës duke u dhënë mënyra e formimit dhe zgjedhjes së tyre, votimi, rotacioni, mandati, etj. Një ndryshim tjetër i rëndësishëm që pritet të arrihet me anë të këtyre amendimeve është rritja e eficiencës së institucionit të ndërmjetësit duke ftuar gjykatat që të ingranojnë sa më shumë ndërmjetës në zgjidhjen e çështjeve pasi kësisoj ulin dhe volumin e punës së ditëpërditshme sidomos në çështje familjare apo ato tregtare. Plotësimi i kritereve të përzgjedhjes së ndërmjetësve duke shtuar eksperiencën 3 vjecare në punë, ekuivalentimin me trajnimin fillestar të studimeve pasuniversitare në programin Master për alternativat e zgjidhjes së konflikteve dhe menaxhimin e tyre, si dhe eksperiencat mbi 10 vjecare në fushën akademike, e përmirësojnë cilësinë dhe profesionalzimin e ndërmjetësve. Rritja e kapaciteteve të ndërmjetësve dhe trajnimi i tyre i vazhdueshëm me anë të bashëpunimit me institucione të tjera publike dhe private, vendase dhe të huaja ose edhe institucione si DHKA, DHKN, DHKPP, SHM do të përmisojë ndjeshëm shërbimin e ndërmjetësve. Përgatitja e programit trevjecar në trajnimin vazhdues të ndërmjetësve në 1

2 varësi të eksperiencës së tyre rrit cilësinë e shërbimit. Kategorizimi i ndërmjetësve në varësi të eksperiencës së tyre për efekt trajnimi mbetet një nga risitë e projektligjit. Një risi e ligjit është specializimi i ndërmjetësve në fushat tregtare dhe në atë të drejtësisë për të mitur. Ligji aktual për ndërmjetësimin ka sanksionuar disa procedura që kanë të bëjnë me rolin projektligjiv të gjykatës në dërgimin e çështjeve për zgjidhje me marrëveshje. Ky ligj bën detajimin e disa veprimeve të fazës përgatitore në procesin civil, ku gjyqtari fton palët për zgjidhje me pajtim të konfliktit. Ndonëse ligji nuk bie ndesh me dispozitat e Kodit të Procedurës Civile që rregullojnë në mënyrë taksative hapat e procesit civil, më e mira e mundshme është që ligji për ndërmjetësimin të gjej një parashikim dhe njohje më të hollësishme të këtij procesi nga vetë Kodi i Procedurës Civile. Kjo e bën gjykatën më të lirshme në plotësimin e detyrimeve të saj që burojnë si nga Kodi, ashtu dhe nga ky ligj me natyrë specifike. Në të njëjtën linjë duhet të zhvillohen ndryshimet edhe për Kodin e Procedures Penale. Një nga risitë e projektligjit lidhet me zgjerimin e rrethit të konflikteve që mund të zgjidhen me ndërmjetësim. Kështu, ndërmjetësimi mund të zbatohet edhe për çështjet me natyrë administrative që lidhen me shpërblimin e dëmit të ardhur si rezultat i zbatimit të akteve dhe vendimeve administrative, si dhe për zgjidhjen e pasojave që mund të vijnë për një palë, individ apo person juridik nga procesi i anullimit ose i shfuqizimit të tyre. Po ashtu, Ndërmjetësimi mund të zbatohet edhe në rastin e konflikteve midis shtetasve shqiptarë kundër Republikës së Shqipërisë si rezultat i procedurave të gjykimit në GJEDNJ. Ndërmjetësimi mund të zbatohet edhe rastin e mosmarrëshjeve ndërkufitare tregtare dhe mosmarrëveshjet në fushën detare), mbështetur në ligjin model të UNCITRAL-it. II. PROCESI I HARTIMIT TË PROJEKTLIGJIT DHE METODOLOGJIA E PUNËS Përgatitja e projektligjit "Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.10385, datë Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ka nisur në muajin Janar 2016, me mbledhjet e përbashkëta të grupit të ekspertëve të nivelit të lartë dhe sekretariatit teknik për Reformën në drejtësi. Grupi i ekspertëve të nivelit të lartë, i mbështetur edhe EURALIUS, përgatiti strukturën e projektligjit në harmoni me projektin e amendamenteve të Kodit të Procedurës Civile dhe Kodin e Procedurës Penale. Për këtë qëllim, u përgatitën ndryshime konkrete ne K.P.C dhe K.P.P, si saktësimi i fushës së aplikimit të ndërmjetësimit në të drejtën tregtare ku një burim i mirë për t u analizuar ishin normat e UNCITRAL. Grupi i punës në tërësi gjatë gjithë muajit shkurt, ka përgatitur përveç dokumentave të sipërcituara edhe një paketë të gjerë materialesh kushtuar ndërmjetësimit në çështjet tregtare dhe familjare; procedurat e Qendrës së Ndërmjetësimit, si dhe opinione për ndryshimin e K.P.C nga disa aktorë si: DHKN, Fondacioni Zgjidhja e Konflikteve dhe pajtimi i mossmarrëveshjeve, Gjykata e lartë dhe ekspertë të huaj. Grupi i punës ka punuar gjithashtu duke bërë jo vetëm analizë të gjendjes aktuale brenda Shqipërisë, por edhe duke analizuar me hollësi në rrafsh krahasues institucionin e ndërmjetësimit, duke shqyrtuar dokumente si: 1. vështrim krahasues mbi përvojat në 11 vende Europiane dhe ndërkombëtare lidhur me ndërmjetësimin, mbi 11 vende; 2. Kodi Europian i Etikës për Ndërmjetësit; 3. Ligjin Model te UNCITRAL-it për ndëmrjetësimin e konflikteve me natyrë tregtare; 2

3 4. Ligjin për ndërmjetësimin; 5. Rekomandimin Rec (1999)19 për ndërmjetësimin në çështjet penale, 6. Rekomandimin Rec (2002)10 për ndërmjetësimin në çështjet civile, 7. Rekomandimin Rec (98) 1 of the Committee of Ministers to member states on family mediation of 21 January 1998; 8. Direktiva 2008/52/EC për ndërmjetësimin në çështjet civile dhe tregtare. 9. Një liste të burimeve te EU për ndërmjetësimin. Me përfundimin e strukturës dhe draftit të parë të projektligjit, në muajin shkurt 2016, projektligji iu nënshtrua për mendim grupit think-tank të shërbimeve ligjore dhe profesioneve të lira, i cili ka në përbërje të tij ekspertë nga Ministria e Drejtësisë, përfaqësues të Gjykatës së Lartë, Dhoma Kombëtare e Ndërmjetësve, përfaqësues nga Slym Fundation dhe të Ambasadës Britanike, Fondacioni Zgjidhja e Konflikteve dhe pajtimi i mosmarrëveshjeve dhe të tjerë pjesëmarrës. Projektligji është konsultuar me EURALIUS, grupin think-tank, në 4 takime të përbashkëta në Kuvend, bashkarisht me ekspertët e nivelit të lartë, si dhe disa takime të tjera me aktorë të ndryshëm eksperte të Twinning, Slym Fondation përssa i përket Kodit të Procedures Civile. Sugjerimet dhe propozimet e bëra në mbledhjet e zhvilluara të grupit think-tank për hartimin e Projektligjit, nga aktorët pjesëmarrës, kanë gjetur pasqyrim në projektligj. Projektligji është bazuar në strandardet e BE-s, ka marrë për bazë rregullimin aktual ligjor si dhe modele të vendeve të tjera që janë përfshirë në reforma analoge për mirëfunksionimin, rritjen e eficiencës dhe pavarësisë së ndërmjetësimit si institut. Gjatë muajit Prill 2016, grupi i ekspertëve të shërbimeve ligjore dhe profesioneve të lira punoi ngushtësisht me Euralius për harmonizimin final të projektligjit për ndërmjetësimin me projektligjet e tjera në proces hartimi nga grupet e tjera të punës. Projektligji "Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.10385, datë Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve i hartuar nga grupi i ekspertëve, i paraqitet për shqyrtim e miratim Komisionit të Posaçëm Parlamentar "Për Reformën në Sistemin e Drejtësisë", sipas rregullave të parashikuara në Rregulloren e Kuvendit. III. QËLLIMI I PROJEKTLIGJIT Grupi i punës pas shqyrtimit të hollësishëm të situates aktuale vendosi të amendojë ligjin ekzistues Për ndërmjetësimin dhe zgjidhjen e mosmarveshjeve. Këto amendime të ligjit nr dt kanë për qëllim që të përmirësojnë kuadrin ligjor, për t a bërë më efikas dhe për të shmangur disa vështirësi që janë krijuar në prprojektligjikë. Po ashtu, këto amendime të ligjit për ndërmjetësimin kërkojnë një paketë ndryshimesh në Kodet e Procedurës Civile dhe Penale me qëllim që të bëjnë harmonizimin e tij me këto Kode, si dhe me ligje të tjera për të krijuar kësisoj një kuadër ligjor të përshtatshëm për institucionin e ndërmjetësimit. Një tjetër synim i këtij procesi modifikimesh është harmonizimi i këtij ligji me direktivën e fundit të BE 2008/52/EC Për disa aspekte të ndërmjetësimit në çështjet civile dhe tregtare, duke e implementuar atë në mënyrë të plotë, si dhe me ligjin Model të UNCITRAL-it lidhur me ndërmjetësimin ndërkufitar në fushën tregtare. IV. PËRMBLEDHJE SHPJEGUESE E PËRMBAJTJES SË PROJEKTLIGJIT 3

4 Projektligji përbehet nga 20 nene, të cilat parashikojnë ndërhyrje në 9 nene të ligjit nr dt Për ndërmjetësimin dhe zgjidhjen e mosmarveshjeve, nëpërmjet ndryshimeve të pjeshme apo tërësore dhe shtesave të ndryshme. Në nenin 1 projektligjit përcaktohen dy llojet e ndërmjetësimit, ndërmjetësimi vullnetar dhe i detyrueshëm. Kjo ndarje është bërë në varësi të çështjes duke u kombinuar me nenin 2 të po këtij projektprojektligji. Për çështje të cilat ligji parashikon në mënyrë taksative zgjidhjen e mosmarrëveshjes nëpërmjet ndërmjetësimit do të zbatohet paragrafi 2 i këtij neni. Por ky parashikim nuk mund t i heqi të drejtën palëve të cilat mundet që me iniciativën e tyre apo edhe nëpërmjet pranimit të iniciativës së institucioneve të përcaktuara të zgjidhin çshtjen me anë të ndërmjetësimit, e drejtë e cila është parashikuar në paragrafin 1 të këtij neni. Nevoja e risisë me parashikimin e ndërmjetësimit të detyrueshëm,u pa e rëndësishme nga grupi i punës pasi ky ndryshim do të passjelli jo vetëm promovimin konkret të zgjidhjes sëçështjeve me ndërmjetësim dhe fuqëzimin disi të instituit të ndërmjetësimit por edhe do të rriste efektivitetin e gjykatave në kohë dhe në kosto duke rezultuar në një përfitim të drejtëpërdrejtë të qytetarëve në zgjidhjen sa më të shpejtë tëçshtjeve. Kjo risi ka element të ligjit italian për ndërmjetësimin i cili parashikon parimin e ndërmjetësimit të detyrueshëm. Në nenin 2 të projektprojektligjit përcaktohen rastet ku në mënyrë taksative ndërmjetësimi është i detyrueshëm përpara fillimit të shqyrtimit gjyqësor. Për mosmarrëveshjet me karakter pasuror që lidhen me të drejat e pronësisë ose të bashkëpronësisë, pjesëtimin e pasurisë, paditë për kërkimin e sendit, për paditë mohuese e për paditë për pushimin e cenimit të posedimit, mosmarrëveshjet që rrjedhin nga mospërmbushjet e detyrimeve kontraktore, si dhe ato që kanë si objekt shpërblimin e dëmit jashtë kontraktor me vlerë nën lekë. Në nenin 3 të projektprojektligjit është pasqyruar parimi se ndërmjetësimi është i detyrueshëm nëse palët e kenë të parashikuar atë në kontratën e nënshrkuar mes tyre dhe se gjykata nuk mund të tejkaloj këtë kusht paraprak thelbësor për zgjidhjen e mosmarrëveshjes mes palëve por ajo duhet të kalojëçshtjen në një ndërmjetës. Dy paragrafët më poshtë të po këtij neni krijojnë hapsirën ligjore që edhe çshtje të tjera të ndryshme mund tëgjejnë zgjidhje nëpërmjet ndërmjetësimit, si për çështje me natyrë madministrative apo edhe në rastin e konflikteve midis shtetasve shqiptarë kundër Republikës së Shqipërisë. Në nenin 4 të projektprojektligjit është bërë ndryshimi i nenit 4 paragrafi 2 të ligjit aktual. Nga grupi i punës u pa e domosdoshme pjesemarrja në Komisionin e Liçencimit të Ndërmjetësve edhe nga radhët e personave fizikë apo juridikëtë ndërmjetësve, si dhe dhe një përfaqësues nga nivelet akademike që kanë eksperiencë në fushën e ndërmjetësimit. Kjo shpërndarje në fusha të ndryshme të veprimit të idnividëve pjesë të këtij Komisioni do të ndikojë në përzgjedhjen sa më të drejtë dhe të paanshme të liçencimit të ndërmjetësve. Neni 5 i projektprojektligjit zgjeron gamën e individëve të cilët mund të pajisen me liçencën e ndërmjetësit duke mos e kufizuar atë vetëm tek individët që kanë kryer programet e trajnimit përkatës brenda Republikës së Shqipërisë, por edhe më tej në eksperiencat pedagogjike dhe akademike si trajnerë e pedagogë, në diplomimin në Master për menaxhimin e konflikteve, etj. Neni 6 i projektprojektligjit ka parshikuar kushtin e eksperiences dhe trajnimit specifik për çshtjet e fushave të ndryshme që u drejtohen të miturve. Vendosja e këtij kushti është parë si 4

5 Neni 6 i projektprojektligjit ka parshikuar kushtin e eksperiences dhe trajnimit specifik per cshtjet e fushave te ndryshme qe u drejtohen te miturve. Vendosja e ketij kushti eshte pare si esencial pasi trajtimi me prioritet dhe duke respektuar te drejtat e tyre eshte nje detyrim parimor i hartuesve tecdo projektprojektligji. Neni 7 te projektprojektligjit parashikohen shtesa te nenit 5 te ligjit aktual spas te cilit ndermjetesit qe merren me ceshtje tregtare duhet te kene perfunduar studimet per drejtesi (diplomuar jurist). Paragrafi i dyte ye theksin etermbushjes se kritereve baze pa asnje dallim dhe paragrafi i trete specifikon barazine e trajtimit te dhenies se licences se ndermjetesit pavaresisht statusit si person fizik apo juridik. Kjo barazi thekshet edhe ne nenin 8 te projektprojektligjit pavaresisht statusit ka te drejten te jete anetare i Dhomes Kombetare te Ndermjetesve. Neni 9, 10, 11, 12 dhe 13 bejne rregullime teknike ne formulim te nenit 7 paragrati 3 b, c, d, e dhe e. Neni 14 i projektprojektligjit zgjeron gamen e institucioneve me te cialt mund te lidhe marreveshje Dhoma Kombetare e Ndermjetesve duke shtuar ne radhen e tyre Njesite per Mbrojtjen e femijeve, Drejtorine e Pergjithshme te Burgjeve, sherbime te tjera te specializuara, si dhe duke e specifikuar kete te drejte si nje e drejte jo vetem e organizatave kombetare por edhe nderkombetare. Neni 15 i projektprojektligjit parashikon shtesa ne nenin 9 me tre paragraf te rinj te cilet percaktojne kostot e pregjithshme te ndermjetesimit pervec tarifes fikse. Gjithashtu tentojne te ndihmojne nje shtrese me te dobet sic jane te miturit dhe shtresat me paaftesi financiare duke i mundesuar mbulimin e kostove te ndermjetesimit si ndihme juridike shteterore. Neni 16 ben ndryshime ne nenin 9 paragrafi 2 duke percaktuar nje trajnim te detyrueshem prej 3 vitesh te te gjithe ndermjetesve. Gjithashtu, ky nen specifikon kohezgjatjen e trajnimit vazhdues ne proporcion me vitet e eksperiences se ndermjetesit. Neni 17 ben rregullime teknike te nenit 10 ne paragrafin 5. Neni 18 dhe 19 i projektprojektligjit rregullon nenin 21 te ligjit aktual sipas te cilit paragrafi i pare i nenit 21 emertohet paragrafi "1" dhe shtohet paragrafi i dyte i cili percakton se procedura e ndermjetesimit ne fushen civile dhe tregtare perfundon me kalimin e nje afati deri ne 30 dite nga vendimi i gjykates per pezullimin e gjykimit per shkak te paraqitjes se kerkeses se paleve per zgjidhje e ceshtjes me ndermjetesim. Neni 20 parashikon ndryshime ne nenin 23 paragrafi 3 duke theksuar se aktmarreveshja e percaktuar ne kete nen perben titull ekzekutiv. 5