ZYGMUNT BAUMAN KUFIJTË E RINJ DHE VLERAT UNIVERSALE

Transcription

1 DIALOG ZYGMUNT BAUMAN KUFIJTË E RINJ DHE VLERAT UNIVERSALE 4

2 dialog 4

3 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale Zygmunt Bauman

4 Ky botim u mundësua në kuadrin e Programit të Përbashkët Kultura dhe Trashëgimia për Zhvillim Social dhe Ekonomik, i cili zbatohet bashkërisht nga UNESCO dhe PNUD në bashkëpunim me Ministrinë e Punëve të Jashtme të Shqipërisë nëpërmjet Fondit Spanjoll të Arritjes së Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit (OZHM). Autorët janë përgjegjës për zgjedhjen dhe paraqitjen e fakteve të përfshira në këtë botim dhe për mendimet e shprehura aty, të cilat nuk janë domosdoshmërisht mendimet e UNESCO-s dhe nuk e angazhojnë Organizatën. Emërtimet e përdorura dhe paraqitja e materialit në të gjithë këtë botim nuk nënkuptojnë shprehjen e asnjë opinioni nga ana e UNESCO-s në lidhje me statusin ligjor të ndonjë shteti, territori, qyteti apo zone të autoritetit të tyre ose në lidhje me përcaktimin e skajeve ose kufijve të tyre.

5 Zygmunt Bauman Kufijtë e rinj dhe vlerat universale

6 Përktheu: Ardian Vehbiu Redaktoi: Agim Doksani Zygmunt Bauman, 2006 Centre de Cultura Contemporania de Barcelona, 2006 ISHM, IDK, UNESCO/MDG-F JP Instituti Shqiptar i Medias Rr. Gjin Bue Shpata, No.8, Tiranë, Albania Tel./fax: info@institutemedia.org Instituti i Dialogut & Komunikimit (Ish Shtëpia e Librit dhe Komunikimit) Rr. Pjetër Budi, Pall. Klasik, Nr.11, Tiranë, Albania Tel: idk@idk-al.org web:

7 Shumë kultura, një njerëzim. Kjo është një kornizë e bukur për të inkuadruar mendimin brenda rendit tonë të lëngshëm bashkëkohor, në një botë shumë komplekse, shumë të vështirë, shumë rrezikuese, shumë të rrezikshme. Një kornizë ku mendimi ynë, shqetësimi ynë për jetën tonë dhe jetët e njerëzve rreth nesh gjen vend mes këtyre dy skajeve. Shumë kultura është realiteti. Një njerëzim është pikëmbërritja, qëllimi, detyra ideale. Shumë kultura është e shkuara, ose çfarë kemi trashëguar nga mijëvjeçarë të historisë njerëzore. Një njerëzim është e ardhmja, e parashikuar fillimisht nga Immanuel Kanti, që më shumë se dyqind vjet më parë shkroi për njësimin universal të njerëzimit. Pak i kishin lexuar parashikimet e tij, por tani vonë librin e vogël të Kantit për të ardhmen e njerëzimit e rizbuluan dhe, papritur, të gjithë e gjetën me interes. Kjo është shenjë shumë e mirë, sepse tregon vetëdijen që uniteti i njerëzimit është tashmë në program. Kjo është çështje aktuale, rëndësia e së cilës vjen duke u rritur.

8 8 Zygmunt Bauman Ka edhe një element të tretë, të padukshëm, mes shumë kulturave nga njëra anë, dhe njerëzimit unik nga ana tjetër. Të padukshëm por të nevojshëm. Ky element i ndërmjetëm është kufiri. Kufiri është çfarë i ndan dhe në të njëjtën kohë i lidh mes tyre kulturat. Këto ditë, ne jemi të obsesionuar me kufijtë. Ky është paradoks, por një paradoks logjik, jo psikologjik. Një paradoks logjik, sepse në botën tonë që po globalizohet me të shpejtë, kufijtë vijnë e bëhen gjithnjë e më pak të efektshëm. E humbin efektshmërinë dhe, për këtë arsye, rëndësinë e tyre praktike. Por, teksa e humbin rëndësinë, fitojnë gjithnjë e më shumë domethënie dhe priren të mbingopen me kuptim. Kjo nuk i qëndron arsyes... Nga pikëpamja psikologjike, megjithatë, nuk është aspak paradoksale, meqë sa më pak sukses të kemi në përpjekjet për t i mbajtur të paprekur kufijtë që kemi vendosur, aq më obsesivë bëhemi për t i përcaktuar sërish e sërish. Në fakt, ne sot jemi të obsesionuar me përcaktime kufijsh. Sa më pak të efektshëm janë ata, aq më të obsesionuar jemi. Pse? Për ç arsye? Antropologu i madh norvegjez Frederik Barth ka vërejtur se kufijtë nuk vendosen për

9 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 9 të ndarë mes tyre diferenca. Përkundrazi. Pikërisht ngaqë kemi vendosur një kufi, fillojmë edhe të kërkojmë aktivisht diferenca dhe të vetëdijesohemi menjëherë për praninë e tyre. Diferencat janë produkt i kufijve, i veprimtarisë ndarëse. Ne i përkasim të gjithë racës njerëzore. Jemi të gjithë njerëz. Megjithatë, secili prej nesh është unik, i pangjashëm me tjetrin. Diferencat janë të pafund. Po të shohim përreth, nuk do të gjejmë njeri tjetër që të jetë njëlloj si ne. Në krejt planetin nuk gjen dot dy qenie njerëzore identike. Për një arsye ose një tjetër, shumë nga këto diferenca nuk na shqetësojnë. Nuk na pengojnë të japim e të marrim me njëri-tjetrin. I lëmë mënjanë ose i shpërfillim si të parëndësishme. Vetëm disa diferenca, në disa rrethana, na tërheqin vëmendjen papritur, na shqetësojnë, na nxitin të bëjmë diçka, ta bëjmë të ndryshmen të ngjashme, të mbajmë distancë prej saj, të eliminojmë diferencat mes njerëzve dhe t u bëjmë ballë. Qëndrimi ynë dhe veprimet që ndërmarrim janë tepër përzgjedhës. Në krye vendoset një kufi, pastaj njerëzit fillojnë të kërkojnë ta përligjin këtë kufi që është vendosur pikërisht këtu, dhe më pas akoma fillojnë të shquajnë diferenca në të dy anët

10 10 Zygmunt Bauman e kufirit; këto diferenca marrin domethënie të madhe, meqë ato e përligjin kufirin dhe shpjegojnë se pse ai duhet mbajtur i paprekur. Kjo do të ishte një përgjigje fillestare. Hapi tjetër do të ishte të pyesnim: çfarë lloj diferencash po bëhen të rëndësishme, për shkak të kufijve që priremi të vendosim dhe të ruajmë sot? Me çfarë lloj kufijsh jemi të obsesionuar sot? Obsesioni ynë i tanishëm me kufijtë është produkt i shpresës së pashpresë se ne vërtet mund të sigurohemi kundër gjithfarë rrezikimesh [risks] dhe rreziqesh [dangers], se mund t i mbajmë larg gjithfarë kërcënimesh të paqarta dhe të paemra, të cilat përndryshe e kanë mbingopur botën në të cilën jetojmë. Me një fjalë, mund të thuhet se obsesioni ynë me kufijtë sot vjen nga shterja e shpresave tona, ose nga fakti se ne dëshpërimisht po përpiqemi t u gjejmë zgjidhje lokale problemeve të përftuara globalisht, edhe pse zgjidhje të tilla nuk ekzistojnë dhe nuk mund të gjenden. Problemeve globale mund t u jepen vetëm zgjidhje globale. Por zgjidhje të tilla globale na mbeten, deri më sot, të paarritshme. Të gjitha mjetet e krijuara, historikisht,

11 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 11 për veprim kolektiv kanë natyrë lokale. Sfera e veprimit të tyre nuk i tejkalon kufijtë e shtetit komb. Ne nuk zotërojmë ndonjë mjet efektiv për veprim kolektiv mbi këtë nivel. Çështja është se këtyre institucioneve lokale u ka firuar pushteti real, ose pushteti për të kryer punë vetë, ose për t i bërë të tjerët të kryejnë punë. Në botën tonë gjithnjë e më të globalizuar, ka politikë lokale pa pushtet, dhe pushtet global pa politikë ose pushtet politikisht të pakushtëzuar. Pasi kanë bashkëjetuar brenda shtetit komb për dy ose treqind vjet të historisë moderne, ndonjëherë në harmoni të madhe, ndonjëherë në miqësi, ndonjëherë në tension, pushteti dhe politika tashmë kanë bërë divorc. Ne shtrëngohemi, për këtë arsye, që të përdorim të vetmet mjete veprimi kolektiv që zotërojmë, dhe që janë mjetet lokale, me shpresën se ato njëfarësoj do të na mbrojnë ndaj rreziqeve të pakontrolluara, të shfrenuara dhe të padepërtueshme të pushteteve globale të cilat nuk i kontrollojmë dot. Ne vuajmë nga pasiguria, frikërat, makthet që burojnë prej procesesh mbi të cilat nuk kemi kontroll dhe për të cilat kemi vetëm njohuri të pjesshme dhe të cilat kemi frikë se jemi tepër të dobët për t i sunduar.

12 12 Zygmunt Bauman E gjithë kjo ka të bëjë me një ndjenjë të paqartë pasigurie. Papërcaktueshmëria e kërcënimeve çon te mbingarkimi i kufijve me funksione të cilat ata s i përmbushin dot. Prej kufijve presim që të reduktojnë ose të mënjanojnë pasigurinë, edhe pse ne s kemi asnjë pushtet mbi burimet e kësaj pasigurie. Kur unë flas për pasiguri, kam parasysh një dukuri më të gjerë, e cila shprehet më mirë nga fjala gjermanishte Unsicherheit. Për ta përkthyer plotësisht këtë fjalë në anglishte, duhen tre fjalë: uncertainty [pavendosmëri], insecurity [pasiguri] dhe unsafety [pasigurshmëri]. Edhe frëngjishtja précarité e shpreh mirë kompleksitetin e frikërave tona: eksperiencën e të ecurit në truall të paqëndrueshëm, brishtësinë dhe kohëzgjatjen e pacaktueshme të kushteve dhe rrethanave në të cilat jetojmë dhe që manifestohet, praktikisht, në çdo aspekt të jetës sonë. Kompanitë të cilave ti u ke kushtuar shumë vite punë nga jeta papritur zhduken, falimentojnë, ose përpihen nga kompani më të mëdha, së bashku me punën që të ofronin. Kërkesa për aftësitë e tua të cilat ti i ke fituar me punë të rëndë, duke u kualifikuar nga universiteti për të dëshmuar se i zotëron

13 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 13 papritur zhduket. Kërkohen, përkundrazi, zotësi të tjera, për të cilat ti nuk di asgjë, prandaj të duhet ta nisësh nga e para, sepse gjithçka ke mësuar më parë nuk vlen më. Marrëdhëniet njerëzore janë edhe ato të brishta, kalimtare dhe lehtësisht të thyeshme. Dikur thuhej deri sa të na ndajë vdekja ; tani mjafton deri sa të lajmërohet ndryshe. Ato zgjatin aq sa edhe kënaqësia që u sjellin partnerëve. Nëse partneri yt zhgënjehet i pari, ti do të mbetesh vetëm. Ti e di këtë, prandaj të kesh një marrëdhënie, të lidhesh me të tjerët bëhet eksperiencë ambivalente, traumatike. Në këtë botë të lëngshme dhe të paparashikueshme ku jetojmë, kemi nevojë të madhe për miq të përkushtuar, premtime të qëndrueshme, siguri se në rast nevoje do të gjendet një dorë që të shtrihet për ne: më shumë se kurrë më parë, kemi nevojë për lidhje të besueshme me njerëz të tjerë. Nga ana tjetër, sidoqoftë, dhe për të njëjtën arsye të botës që është lëngëzuar, ne mund të druhemi, me ose pa vetëdije, se po të zotohemi fort në një premtim, po ta lidhim veten pas një personi tjetër pa kushte dhe përgjithmonë, lidhjet tona mund të mos jenë më vlerë, por barrë. Kur të dalin shanse të reja, ne s do të jemi në gjendje t i përdorim.

14 14 Zygmunt Bauman Ngado që të shohësh, historia është gjithnjë e njëjta. Gjithçka ndryshon. Ne nuk e dimë se ç forcë i mundëson këto ndryshime. Shkaqet, besojmë ne, janë të fshehura larg, në hapësirën globale, të cilën nuk mund ta shquajmë tej e tej. Ajo është atje, diku, por ne nuk e dimë si funksionon, edhe pse ia vuajmë pasojat e funksionimit. Veprimtaria jonë frenetike për të përcaktuar kufij ka për qëllim t i kundërvihet kësaj pasigurie. Meqë bota atje përtej është e pasigurt dhe ne nuk mund t i neutralizojmë rreziqet që vijnë prej andej, atëherë le të mbyllemi me kyç dhe të rrethohemi me gardh, për t u mbrojtur nga këto rreziqe që kanosen. Le të rrethohemi me televizion me qark të mbyllur, me oficerë imigracioni në kufi, me qen të stërvitur mirë, të cilët do ta këqyrin me dyshim çdo person që lëviz dhe do ta detyrojnë çdo pasagjer të kalojë nëpër kontrolle të destinuara për kriminelë dhe terroristë. Le të blejmë dhe të montojmë brava më të sigurta për dyert tona. Le të pajtojmë më shumë roje të armatosura, për të mbikëqyrur atë lagje të qytetit ku jetojmë e për t i mbajtur të huajt larg. Masa të këtilla, shpresojmë ne kundër çdo shprese, mund ta ndalin pasigurinë që rrjedh në

15 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 15 kufirin e jashtëm të vendit ku jetojmë ose të komunitetit lokal, drejt pragut të shtëpisë sonë; dhe të mos e lejojnë që të depërtojë brenda. Kjo është, e përsërit, një shpresë e kotë. Nuk do t i ndalojë dot kompanitë dhe vendet e punës që të zhduken. Nuk do t i ndalojë kursimet tona të pleqërisë që të firojnë papritur. Nuk do t i pengojë kërkesat për mjeshtëritë tona që të avullojnë. Nuk do t i bëjë lidhjet njerëzore më të forta dhe më të besueshme. Kur kam qenë student, gjysmë shekulli më parë, më kanë mësuar këshillën e Jean-Paul Sartre-it për të ndërtuar dhe respektuar, gjatë gjithë jetës, një projet de la vie, ose një projekt jetësor. Kur ta kesh hartuar një projekt të tillë, më thoshin, do ta dish me saktësi se çfarë të bësh, hap pas hapi, sot, nesër, muajin e ardhshëm, vitin e ardhshëm dhe tjetrin më pas. Ka një rrugë të paracaktuar, të qëndrueshme, konsistente që çon te imazhi yt ideal, të cilin ti dëshiron ta bësh realitet. Kolegët e mi më të rinj do të qeshnin me një këshillë e tillë... Kush vallë planifikon sot për gjithë jetën që i ka mbetur të jetojë? Dy sociologë francezë shumë të mprehtë, Luc Botanski dhe Eve Chiapello, kanë shkruar një

16 16 Zygmunt Bauman libër me titull Le nouvel esprit du capitalisme ku e karakterizojnë botën bashkëkohore si cité par projets. Cité-ja (kjo fjalë, në frëngjishte, ka kuptimin polis, shoqëri, komunitet çdo lloj kolektiviteti i integruar njerëzish) artikulohet nëpërmjet një rrjeti projektesh. Ne zhvendosemi nga një projekt në tjetrin. Çdo projekt është afatshkurtër, asnjë nuk garanton sukses për jetë. Studiuesit e tregut bashkëkohor të punës paralajmërojnë se ti vlen aq sa projekti yt i fundit. Kujtimi i projektit tënd të fundit, i suksesit tënd të fundit nuk zgjat shumë. Arritjet nuk akumulohen. Ti ke nevojë të vazhdosh të zhvendosesh nga një projekt në tjetrin. Jeta segmentohet në një seri episodesh non sequitur, që lidhen shumë pak mes tyre. Një diçka tjetër që mësova kur isha student vinte prej një prej themeluesve të disiplinës sime, Emil Durkheim-it: kënaqësitë ikëse, të pezullta, jetëshkurtra janë tepër fluturake, kapriçoze dhe të çastit për të ndërtuar një jetë të lumtur mbi to; por, për fat të mirë, thoshte ai, ekziston edhe realiteti i përhershëm, i qëndrueshëm, solid sipër teje shoqëria që do të vazhdojë edhe pasi ti dhe kënaqësitë e tua afat-shkurtra të mos jenë më, prandaj ti mund ta bësh jetën tënde të lumtur dhe

17 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 17 të kuptimshme duke investuar në atë tërësi jetëgjatë dhe të pashkatërrueshme. Këtë e dëgjova për herë të parë këtu e pesëdhjetë vjet të shkuara dhe, që nga jo kohë, kam përjetuar të paktën tre lloje të ndryshme shoqërish, jo sepse kam ndërruar vend, por sepse shoqëritë kanë ndërruar vend. I vetmi element i qëndrueshëm që i ka lidhur mes tyre këto faza të jetës sime ka qenë pikërisht ajo jetë e shkurtër, individuale, trupore dhe e vdekatare, të cilën Durkheim-i e shpërfillte. E gjithë kjo ndihmon për të shpjeguar obsesionin tonë me kufijtë, por edhe për të shpjeguar pse ky obsesion nuk ka të ngjarë ta arrijë qëllimin e vet të supozuar - të eliminojë frikën e pasigurisë që na e gërryen jetën sociale. Në mes të Luftës së Dytë Botërore, Franklin Delano Roosevelt përshkroi një vizion të bukur të një bote të çliruar prej frikës një herë e mirë. Asaj bote as që i jemi afruar. Madje gjendemi ende në fillim të rrugës. Alain Peyrefitte ka përsiatur që përparimet spektakulare të epokës moderne u detyrohen tre lloj besimeve. Pikësëpari, besimit që kemi në vete: nëse unë përvetësoj mjeshtërinë e duhur, nëse i mendoj punët e mia mirë, nëse orientohem si duhet, mund

18 18 Zygmunt Bauman t ia dal mbanë. Së dyti, besimi tek njerëzit e tjerë: qeniet njerëzore, kolektivisht, mund t ia dalin mbanë njëlloj sikurse mundet secili prej nesh; janë qenie racionale, që i bashkërendojnë përpjekjet për të krijuar një botë të përshtatshme për të gjithë. Më në fund, besimi në institucionet institucionet sociale: gjatë kohës që do të rrjedhë midis formulimit të planit dhe zbatimit të tij, ato nuk do të ndryshojnë, do të mbeten të njëjtat. Prandaj mua më lejohet t u paraprij zhvillimeve me mendje. Mund të mbështetem në institucionet dhe në rregullat e lojës që kjo shoqëri e madhe ka krijuar dhe mbron. Të tre këto lloje besimesh sot ndeshen shumë më rrallë; pikëpyetje të mëdha janë ngritur sipër tyre. Unë nuk mund t u zë besë zotësive dhe njohurive të mia pa rezerva, sepse ato vjetrohen shpejt dhe unë nuk mund të jem i sigurt se do të mund t u bëj ballë baticave të padëshirueshme të ndryshimeve të panjohura dhe të paparashikueshme. Sa për besimin në njerëzit e tjerë, obsesioni me kufijtë tregon se pak ka mbetur edhe prej tij. Më në fund, edhe besimi në jetëgjatësinë e institucioneve sociale erdhi e u mpak sapo këto nisën të ndryshojnë me shpejtësi, pa

19 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 19 paralajmërim dhe ndonjëherë në mënyrë krejt të pakëndshme. Sot besimi i humbur po kërkon dëshpërimisht një port të qetë ku të hedhë spirancën por nuk po e gjen dot. Ky është një besim shëtitës, një besim që nuk ka se ku të kapet, as shtëpinë e vet, as ndonjë adresë për të qenë. Nëse e kemi seriozisht kur themi se duam të zgjidhim problemet e planetit ku jetojnë; nëse duam, mes të tjerash, të kurojmë ose të paktën të zbutim obsesionin tonë me kufijtë, me ndarjen, segregimin dhe armiqësitë që pasojnë, duhet të bëjmë diçka për gurin e themelit të të gjitha këtyre problemeve: duhet të reduktojmë, në mos të eliminojmë krejt frikën dhe pasigurinë. Do të mundohem t i ilustroj këto vëzhgime dhe sugjerime pak të përgjithshme, duke iu referuar përvojës së jetës urbane bashkëkohore. Shumë prej nesh, tek e fundit, e kalojnë krejt jetën e tyre në qytete. Më shumë se gjysma e njerëzimit jeton sot në qytete, ndërsa pjesa tjetër, që ende nuk jeton në qytete, po urbanizohet me shpejtësi të madhe, ose po ndikohet nga mënyra urbane e të jetuarit. Qytetet, në të cilat sot jeton ose së paku kalon pjesën më të madhe të jetës më

20 20 Zygmunt Bauman shumë se gjysma e njerëzimit janë vendet ku konvergojnë rezultatet e proceseve të globalizimit kaotik dhe të pakontrolluar. Tri nga këto rezultate janë veçanërisht të rëndësishme për të formësuar rrethanat e pasigurisë që karakterizojnë jetën bashkëkohore. Së pari, qytetet tona janë gropat ku shkarkohen problemet e përftuara globalisht: ndotja e ujit ose e ajrit dhe ngrohja e planetit janë produkte globale, efekte anësore të natyrës kaotike të procesit globalizues. Megjithatë, janë autoritetet bashkiake dhe banorët e qyteteve që duhet të shqetësohen për ta bërë ajrin të sigurt për frymëmarrje dhe ujin të sigurt për të pirë, si dhe të mbrojnë, ata vetë, kushtet e jetesës në qytete ndaj rreziqeve që vijnë prej ndryshimeve klimatike. Migrimi masiv i njerëzve anembanë botës, numri në rritje i migrantëve ekonomikë të pastrehë, azilkërkuesve, refugjatëve është gjithashtu produkt i proceseve globalizuese; këta të gjithë përfundojnë në qytet, në kërkim të kushteve të pranueshme të jetesës; dhe përsëri u mbetet qyteteve dhe banorëve të qyteteve që t i sigurojnë kushte të tilla. Së dyti, qyteti është kthyer në fushëbetejë

21 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 21 kryesore, ku liria dhe siguria, dy vlera parësore dhe të domosdoshme për një jetë që ia vlen të jetohet, takohen, ndeshen mes tyre dhe kërkojnë pajtim. Së treti, qyteti sot është bërë laboratori kryesor ku kërkohen, projektohen, eksperimentohen dhe testohen zgjidhje lokale për problemet globale. Në të njëjtën kohë, megjithatë, qyteti ofron një kontekst të tillë që ndihmon përvetësimin e dijes, të arteve, aftësive dhe zakoneve që mund të ndihmojnë shumë për të përballuar, trajtuar dhe mundësisht zgjidhur këto çështje globale tamam atje ku kjo duhet kryer në skenën globale. Qytetet janë laboratorë ku zhvillohen rrugë dhe mënyra të bashkëjetesës njerëzore paqësore, dialogut dhe të kuptuarit ndër-kulturor. Qytetet gjithnjë kanë qenë vende ku të huajt kanë jetuar së bashku. Madje ky është pikërisht përkufizimi i qytetit: një vend ku njerëz të huaj për njëri-tjetrin jetojnë së bashku përgjithnjë, por duke i ruajtur diferencat mes tyre dhe pa pushuar së qeni të huaj. Sa herë që ti del nga shtëpia për të shkuar në zyrë, ose në një dyqan ose në kinema, ti ndesh në qindra njerëz që nuk i njeh as i ke parë kurrë dhe që do të mbeten

22 22 Zygmunt Bauman të tillë për ty edhe pasi t i kesh ndeshur përballë. Për këtë arsye, jeta në qytet gjithnjë ka ngjallur ndjenja kontradiktore. Një nga këto kontradikta është ajo midis çka mund të quhen proteofilia dhe proteofobia ; një tjetër midis çka mund të quhen miksofilia dhe miksofobia. Termat proteofilia dhe proteofobia i referohen Proteut mitik, të cilit poetët e lashtë i atribuonin vetinë e magjishme për ta ndërruar, sipas dëshirës dhe pafundësisht, identitetin e vet dhe pamjen. Që nga ajo kohë, Proteu është bërë simboli i ndryshimit të shpejtë, drastik, rrënjësor. Termi proteofili sugjeron dashuri, dëshirë dhe shije për ndryshime. Qytetet e ofrojnë, në fakt, këtë larmi dhe ndryshim konstant, këto shanse për aventurë çfarë gjithnjë i ka tërhequr njerëzit, magnetikisht. Njerëz nga zonat rurale kanë shkuar në qytet për të kërkuar shpëtim nga rutina topitëse, mërzia, limontia e jetës në fshat, ku secili i njeh të gjithë të tjerët... dhe për këtë arsye askush nuk mund të habitë kënd më dhe nuk ka shumë shpresë për ndonjë diçka të papritur, që mund ta ndërpresë përsëritjen e paprerë të së njëjtit avaz. Siç e thotë një shprehje e gjermanishtes mesjetare, Stadtluft macht frei:

23 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 23 ajri i qytetit të bën të lirë. Kjo do të thotë se ti mund të zgjedhësh mes kaq e kaq gjërave të ndryshme që mund të ndodhin atje. Nga ana tjetër, megjithatë, të jetosh në mes të kësaj rrjedhe ndryshimesh përfton edhe një reagim të përkundërt: proteofobinë. Në atë rast, ti ndihesh i rrezikuar dhe i kërcënuar. Ti nuk e di çfarë mund të ndodhë dhe çfarë të presësh. Ti s mund ta dish nëse dyqani do të jetë përsëri atje, në të njëjtin cep rruge, kur të shkosh herën e ardhshme; kur futesh në një supermarket, shanset që do të takosh të njëjtën shitëse dy herë janë minimale; shansi që do të flasësh dy herë me të njëjtin teknik të kompanisë nga e cila ke blerë makinën ose televizorin, ose të kompanisë që të ofron shërbimin e Internetit, është virtualisht zero. Jetojmë në një botë fluide. Kështu, eksperienca e të jetuarit në qytet ka të ngjarë të dërgojë sinjale kontradiktore dhe të mbetet ambivalente. Ambivalenca ka prirje të shkaktojë shumë ankth. Gjëra të ngjashme mund të thuhen për miksofilinë dhe miksofobinë. Të përzihesh me të huaj ka kënaqësinë e vet mund të jetë eksituese dhe shumë e këndshme. Për këtë arsye kaq shumë njerëz shkojnë në bare, diskoteka, restorante dhe vende të

24 24 Zygmunt Bauman tjera publike. Atje mund të shohësh njerëz të ndryshëm, që sillen në mënyra të ndryshme. Mund të provosh eksperienca interesante. Ndonjëherë, mund edhe të mësosh diçka. Nga ana tjetër, të jesh i rrethuar nga të huaj mund të jetë edhe një eksperiencë e pakëndshme, madje e frikshme. Shumë prej nesh e kanë provuar frikën që të pushton kur ti papritur e sheh veten në mes të një turme, i rrethuar nga fytyra të huaja. Nuk njeh asnjë prej tyre. Kur ti viziton vende jofamiljare, ti dëshiron ta mbrosh veten ndaj momenteve të tilla; si turist, ti kujdesesh që të mos shmangesh nga itineraret e ngushta dhe të mbrojtura mirë që u ofrohen turistëve për përdorim. Ti nuk përzihesh me popullsinë lokale. Nëse të ndodh të takosh banorë vendës, këta janë zakonisht kamerierë, pastruese hoteli dhe shitës në pazar. Këto dy çifte: miksofili/miksofobi dhe proteofili/proteofobi, përfaqësojnë dy vlerat, tashmë të diskutuara, të lirisë dhe të sigurisë. Vlerat e lirisë dhe të sigurisë janë të dyja të rëndësishme për të pasur një jetë të plotë, të kuptimshme dhe relativisht të lumtur. Problemi është, sidoqoftë, se edhe pse ato kanë nevojë për shoqërinë e njëra-tjetrës, është e vështirë t i pajtosh, t i

25 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 25 balancosh ato shpesh përplasen dhe hyjnë në konflikt me njëra-tjetrën. Shtatëdhjetë vjet më parë, në librin e tij për Qytetërimin dhe telashet e tij, Sigmund Freud-i e shpjegoi palumturinë e njerëzve të qytetëruar të kohës së tij me faktin se ata kishin hequr dorë nga pak si tepër liri individuale për të zgjedhur, për hir të sigurisë së shtuar. Sikur Freud-i ta kish shkruar librin e vet sot, ai ndoshta njëlloj do ta parashtronte konfliktin midis lirisë dhe sigurisë, por ai do t i përmbyste shkaqet e palumturisë, për të vërejtur se palumturia e burrave dhe grave bashkëkohëse vjen nga fakti se ata kanë hequr dorë nga pak si tepër siguri, për të fituar më shumë liri. Sa më shumë që ti lëviz në një drejtim, aq më dhimbshëm e ndien se vlera tjetër po mungon. Qyteti është trualli ku njerëzit përpiqen, pa u lodhur, për të gjetur drejtpeshimin e duhur mes dy vlerave. Ka një prirje për ta zgjeruar sferën e lirisë, duke ua shtuar qyteteve hapësirat publike ku njerëz për njëri-tjetrin të huaj mund të takohen dhe të japin e të marrin mes tyre, qoftë edhe përkohësisht; të flasin me njëritjetrin, ndonjëherë edhe të lidhin miqësi dhe të vendosin marrëdhënie pak a shumë

26 26 Zygmunt Bauman të qëndrueshme mes tyre. Këtë unë e shoh si miksofili dhe proteofili në veprim dhe kjo shpie në më shumë liri. Nga ana tjetër, ka një prirje për të mbajtur distancë, për të ndërtuar mure, për të përcaktuar kufij dhe ndarje hapësinore. Kjo ndeshet sidomos në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por po fillon të duket gjithnjë e më shpesh edhe në vendet europiane. Një prirje për ta ndarë qytetin në një mozaik getosh të vullnetshme dhe të pavullnetshme. Nga njëra anë, komunitete të gardhuara [gated communities], ku njerëzit të cilëve ua mban xhepi mund të fshihen brenda një trualli të ruajtur mirë, të rrethuar me roje të armatosura 24 orë në ditë, që nuk i lënë të huajt të afrohen. Nëse ti nuk ke mundësi të futesh dhe të jetosh në një komunitet të tillë, të paktën mund të blesh brava më të mira për t i montuar në derë, alarme kundër vjedhësve dhe televizion me qark të mbyllur për t i mbajtur larg të huajt, ose të bashkohesh edhe ti me grupin vigilante të rojeve të lagjes, për ta realizuar këtë. Pastaj kemi edhe getot e pavullnetshme, në zgjerim të vazhdueshëm, ku njerëzit përfundojnë kundër dëshirës së tyre, d.m.th. jo se u pëlqen të jetojnë atje, por sepse nuk i lejon kush të ikin. Kur përdoret

27 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 27 për ndonjë lagje veçanërisht të rrezikshme të qytetit, shprehja no go area [zonë për t i qëndruar larg] ka kuptim të ndryshëm për banorët jashtë saj dhe banorët brenda. Për të parët, do të thotë unë nuk do të shkoja aty, ose do t i rri larg. Ndërkohë, për ata që banojnë një zone të tillë, ajo do të thotë unë nuk mund të iki që këtej, mua nuk më lejohet të iki. Në profecinë e tij për luftën e pashmangshme mes qytetërimeve, Huntington-i la të kuptohej se qytetërime tepër të ndryshme mes tyre nuk gjejnë dot gjuhë të përbashkët. Nuk mund të jetojnë në paqe. Në çdo qytet, madje edhe në Barcelona, ky pohim i përgjithshëm dhe abstrakt, kjo profeci e zymtë e Samuel Huntington-it, përthyhet në eksperiencën që kemi teksa ndeshemi, ballë për ballë, me njerëz të veçantë. Në fakt, ata kanë pamje të ndryshme, sillen ndryshe, vishen ndryshe, por ata janë pranë teje, në afërsi. Ndonjëherë ata jetojnë në të njëjtin pallat me ty. Ti i ndesh ata në rolet e tyre të ndryshme, jo si trupëzime personale të luftës së pashmangshme të qytetërimeve, por si shitës, kamerierë, punëtorë, kolegë në të njëjtën fabrikë ku punon edhe ti, fqinjë,

28 28 Zygmunt Bauman prindër të shokëve të fëmijëve të tu dhe ata dalëngadalë por pandalshëm zhvendosen nga kategoria abstrakte e qytetërimit të huaj në kategorinë e qenieve njerëzore individuale. Aftësia për të bashkëjetuar vihet në testim praktik dhe, si pa u ndier, frika jote për të panjohurën e madhe fillon të davaritet. Të huajt e frikshëm rezulton se janë qenie njerëzore të zakonshme, që dëshirojnë të njëjtat gjëra si edhe ti, dhe druhen nga të njëjtat gjëra si edhe ti. Disa prej tyre janë të mirë. Të tjerë janë të mbrapshtë. Kështu janë edhe të tjerët. Ca të mirë, ca të pamirë. Qyteti është një laborator ku praktikohet dhe përsoset arti i bashkëjetesës së përditshme dhe paqësore me diferencën. I përkthyer ose i transferuar që andej në hapësirën planetare, ai art dhe zakonet që i bashkëlidhen mund të ndihmojë për të zhvilluar një takëm aftësish të cilat na duhen aq shumë, për të gjetur një gjuhë të përbashkët dhe për të hyrë në dialog mes popujve, kombeve, racave dhe qytetërimeve të ndryshme në planet. Detyra që kemi përballë mund të pushojë së dukuri kaq e papërballueshme, kaq mbytëse; gradualisht, por në mënyrë të vijueshme, ajo mund të transformohet në një synim të realizueshëm,

29 Kufijtë e rinj dhe vlerat universale 29 të cilin ne kemi mundësi ta arrijmë. Nga ana tjetër, siç e ka vërejtur Richard Sennett, një nga sociologët e sotëm më të mençur, në studimet e veta të përvojës amerikane, prirja për t i purifikuar rrethinat tona, për të pranuar aty vetëm njerëz si ne dhe për të jetuar vetëm mes njerëzve të ngjashëm është një mënyrë për të mos e parë njëritjetrin thellë në sy. Është një arratisje nga përballja me diferencën. Ai gjithashtu ka vënë re se, sa më shumë segregim që ka, sa më uniform të jetë mjedisi, aq më të paaftë janë banorët që të përballen me realitetin e diferencave njerëzore. Ky është vërtet rreth vicioz. Madeleine Bunting, një gazetare angleze brilante, pasi përjetoi reagimin e popullit spanjoll ndaj sulmeve terroriste kundër trenave në Madrid, shkroi në The Guardian se ky reagim ishte jashtëzakonisht inkurajues; reagim vërtet njerëzor, kaq i ndryshëm, kaq premtues. Në një artikull me titullin Faleminderit, Spanjë!, Bunting shkroi se imazhet që pamë në Madrid dhe në qytete të tjera spanjolle ofrojnë dy skenarë alternativë për domethënien e qytetit në shekullin XXI: një vend terrori, ku i huaji është për t u dyshuar dhe pasur frikë? Apo

30 30 Zygmunt Bauman solidariteti i patundur i të huajve? Bunting-ut i bëri veçanërisht përshtypje një det duarsh që tundnin mesazhe të shkruara me ngut, mes të cilave spikaste një fjalë që shprehte gjithçka: fjala JO. JO terrorit, çka do të thotë PO solidaritetit.

31 DIALOGUE ZYGMUNT BAUMAN NEW FRONTIERS AND UNIVERSAL VALUES 4

32 Dialogue 31 Zygmunt Bauman New Frontiers and Universal Values

33 «Many Cultures, One Humanity». This is a beautiful frame for thinking in our contemporary liquid order and very complex, very difficult, very risky, very dangerous world. A frame where our thinking, our concern with our own lives and the lives of people around us is placed between these two extremes. Many cultures is the reality. One humanity is an ideal destination, purpose, task. Many cultures is the past, that is, what we inherited from millennia of human history. One humanity is the future, first predicted by Immanuel Kant who wrote more than two hundred years ago about the universal unification of humankind. Few people had read his predictions but recently, Kant s little book about the future of mankind was rediscovered and suddenly

34 34 Zygmunt Bauman everybody became interested. This is a very good sign because it shows the awareness, the consciousness that unity of mankind is on the agenda. It is a topical issue, and growing in stature. There is one invisible third element between many cultures on one side and one humanity on the other. Invisible but necessary. This middle element is the border. Border is what separates and at the same time connects cultures. These days, we are obsessed with borders. That is a paradox, a logical paradox, but not psychological. A logical paradox, because in our fastglobalising world, borders become less and less effective. They lose their effectiveness and therefore their practical importance. But as they lose their importance, they acquire more and more significance and tend to be over-saturated with meaning. It does not stand to reason Psychologically, however, this is hardly paradoxical, since the less successful we are in keeping intact the borders we have drawn, the more obsessive

35 New Frontiers and Universal Values 35 we become in drawing them again and again. We are indeed obsessed today with drawing borders. The less effective they are, the more we are obsessed. Why? What is the reason? The great Norwegian anthropologist Frederik Barth pointed out that borders are not drawn to separate differences. It is exactly the other way round. It is because we have drawn the border that we actively seek differences and become acutely aware of their presence. Differences are the product of borders, of the activity of separation. We all belong to the human race. We are all humans. But each one of us is unique, unlike all others. Differences are infinite. If we look around us, we shall not find another person exactly like us. There are no two identical human beings on the whole planet. For some reason, most of these differences do not bother us. They do not stop us interacting. We overlook or dismiss them as unimportant. Only some differences, on some occasions,

36 36 Zygmunt Bauman suddenly leap to our attention, bother us, prompt an urge to do something, to make different similar, to remain distant from it, to eliminate the differences of the people and bear them. The whole attitude and action are highly selective. First a border is drawn and then people start looking for the justification of this border being put in this place, and then differences on two sides of the border are noted; they acquire enhanced significance, since they justify the border and explain why it should be kept intact. That is the beginning of the answer. The next step would be to ask: what sorts of differences are becoming important because of the borders we tend to draw and guard today? With what kind of borders are we now so obsessed at present? Our present obsession with borders is the product of the hopeless hope that we can actually insure ourselves against all sorts of risks and dangers, that we can cut ourselves off from vague unnamed threats,

37 New Frontiers and Universal Values 37 with which the world we live in seems to be saturated. In a nutshell, one could say that our obsession with borders today comes from the hopelessness of our hopes, from the fact that we are desperately trying to find local solutions to globally produced problems, though such solutions do not exist and cannot be found. There can be only global solutions to global problems. But such global solutions are, thus far, beyond our reach. All historically created tools of collective action are local. They reach as far as the borders of the nation state. We do not have any effective tools of collective action above this level. The point, though, is that real power, power to do things and have them done, has evaporated from these local institutions. In our increasingly globalised world there is local politics without power and global power with no politics politically unconstrained power. After two or three hundred years of modern history, of very close, sometimes friendly, sometimes

38 38 Zygmunt Bauman stormy, cohabitation of power and politics inside the nation state, there has been a divorce. We are forced, therefore, to use the only tools of effective collective action we have, which are local tools, in the hope that they will somehow protect us from the uncontrolled, unbridled and impenetrable dangers from the global powers we do not control. We suffer uncertainty, fears, nightmares, which emanate from the processes over which we have no control, of which we have only very partial knowledge, and which we certainly are, we fear, too weak to master. It all boils down to a vague feeling of insecurity. Imprecision of threats leads to the over-burdening of borders with the task they cannot fulfil. They are expected to reduce or eliminate insecurity over whose sources we have no power. When I speak of «insecurity», I have in mind a wider phenomenon, grasped better in the German term Unsicherheit. In order to translate fully the meaning of Unsicherheit into English,

39 New Frontiers and Universal Values 39 three words are needed: uncertainty, insecurity and unsafety. The French word précarité also grasps the complexity of our fears: the experience of walking on a wobbly soil, frailty and the indefinable duration of our conditions that shows itself in virtually every aspect of our lives. The companies to which you have dedicated many years of your working life suddenly disappear, go bankrupt or are swallowed by bigger companies, together with the jobs they offered you. Demand for your skills you work very hard to get them, to learn them and you get a very good qualification from your university, to testify that you have them suddenly disappears. Different kinds of skills are in demand instead, skills of which you have no inkling and you have to start from scratch, because all you have learned previously is no longer of use. Human relationships are also frail, transient, and easily breakable. They are «until further notice», no longer «until

40 40 Zygmunt Bauman death do us part». They last as long as the satisfaction they bring to the partners. And if your partner is the first to be dissatisfied, you are going to find yourself alone. You know that and, therefore, having a relationship, relating to others becomes an ambivalent, traumatic experience. In this liquid and unpredictable world of ours, we badly need dedicated friends, firm commitments, certainty that a caring hand be stretched out to us in case of trouble: we need reliable bonds with other people more than ever before. On the other hand, however, for the same reason of the world s liquidity, we may fear, consciously or subconsciously, that if we enter too firm a commitment, if we tie ourselves to another person unconditionally and forever, our bonds may prove to be not an asset but a burden. When new opportunities come, we will not be able to use them. Whichever direction you look, the story is always the same. Everything changes. We do not know what the moving force

41 New Frontiers and Universal Values 41 behind these changes is. The causes, we suspect, are hidden far away, in the global space, which we cannot really see through. It is there somewhere but we do not know how it operates even though we suffer the consequences of its operation. Our frantic activity of drawing borders is aimed against this insecurity. Since the world out there is insecure and we cannot defuse the dangers it emanates, let us lock ourselves up and fence ourselves off from its morbid impacts. Let us surround ourselves by closed-circuit television, by immigration officers on the borders, by specially trained dogs, which will put every moving person under suspicion and draw every passenger through the checks meant for criminals and terrorists. Let us buy and fix more secure locks for our doors. Let us hire more armed guards to guard the part of town where we live and keep strangers away. These sorts of things, we hope against hope, may stop the oozing insecurity we so deeply feel at the outer border of our

42 42 Zygmunt Bauman country or local community, at the threshold of our home, and prevent it from seeping inside. It is, I repeat, a vain hope. It will not stop companies and jobs vanishing. It will not stop our savings for old age suddenly disappearing. It will not save demands for skills evaporating. It will not make human bonds stronger and more reliable. When I was a student, half a century ago, I was taught Jean-Paul Sartre s advice to construct, and abide by, through the whole of your life by, a projet de la vie, a whole-life project for the whole of life. Once you have such a «project for life», it was pointed out to me, you will know exactly what to do, step by step, today, tomorrow, next month, next year and the year after. There is a predesigned, steady, consistent way leading to your ideal image that you want to make into reality. For my younger colleagues, such advice seems laughable Who is planning now for the rest of their life? Luc Botanski and Eve Chiapello, two very perceptive French

43 New Frontiers and Universal Values 43 sociologists, wrote a book, Le nouvel esprit du capitalisme, in which they characterise the contemporary world as cité par projets. Cité (in French it means a polis, society, community any integrated collectivity of humans) is held together by a network of projects. We move from one project to another. Each project is short term, none guarantees success for life. The researchers of contemporary labour conditions warn «you are as good as your last project». The memory of your last project, or your last success, does not last for long. Achievements do not accumulate. You need to keep moving from one project to another. Life is cut into a series of «non sequitur» episodes that are only poorly connected. Another thing I learned as a student came from one of the founders of my discipline, Emil Durkheim: those fleeting, floating, ephemeral pleasures, are too volatile, capricious and short-lived to build a happy life from them, but, fortunately, he said, there is the everlasting, permanent, stable, solid

44 44 Zygmunt Bauman reality above you society which outlives you and your short-term pleasures, so you can make your life happy and meaningful by investing in that lasting, indestructible totality. I first heard this fifty years ago and since then I have lived through three or more different kinds of societies, not because I moved places, but because societies moved places. The only stable element that seems to have connected these stages of my life was precisely that laughably short, individual, bodily and mortal life which Durkheim dismissed. All this contributes to the explanation of our obsession with borders, and also to the explanation of why that obsession is unlikely to achieve its alleged purpose to eliminate the fear of insecurity that eats into our social life. In the midst of the Second World War, Franklin Delano Roosevelt painted a beautiful vision of the world liberated from fear for once and for all. As yet, we have not come anywhere near such a world. We are very much at the beginning of the road.

45 New Frontiers and Universal Values 45 It has been suggested by Alain Peyrefitte that the spectacular advances of the modern era were due to three kinds of trust. First, our trust in ourselves: if I learn the right kind of skills, if I think very carefully, if I stretch myself properly, I can do it. Then trust in other human beings: human beings, collectively, can do it just as each of us can, they are rational beings who will join efforts to create a decent world in which all of us may live. Finally the trust in institutions, social institutions: in the time dividing the plan and its implementation, they will not change, they will stay the same. I can therefore think ahead, far ahead. I can rely on the institutions and the rules of the game that this great society created and protects. All three kinds of trust are today much less common; they have been put under big question marks. I cannot unreservedly trust my skills and knowledge that age so quickly and I cannot be sure that I will prove able to withstand the adverse tides of unknown and unpredictable changes. Of trust in other

46 46 Zygmunt Bauman people, as the border obsession vividly shows, there is little left. And, obviously, lost is the trust in the longevity of the social institutions once they started changing so very quickly, without notice and sometimes in a very unpleasant way. Today, orphaned trust is seeking desperately a safe haven in which to cast anchor and cannot find it. It is a wandering trust, a trust without attachment or home, without a reliable address. If we are serious about tackling the issues that haunt the planet we inhabit, if we want, among other things, to cure or at least to mitigate our obsession with borders, separating, segregating, and the ensuing enmities, we have to do something about the foundation stone of all those problems: we have to reduce, if not eliminate altogether, fear and insecurity. I would try to exemplify the rather general observations and suggestions referring to the experience of contemporary urban life. Most of us, after all, spend the whole of our

47 New Frontiers and Universal Values 47 life in cities. More than half of mankind lives in the cities today and the rest of mankind, which does not live in the cities yet, is being very rapidly urbanised or coming under the influence of city lifestyle. The cities in which more than half of mankind live today, or spend most of their lives, are the places in which the outcomes of chaotic and uncontrolled globalisation processes converge. Three of these outcomes are particularly important in shaping the conditions of insecurity that mark contemporary life. First, our cities are the dumping grounds for globally produced problems: water or air pollution and the warming of the planet are global products, side effects of the chaotic nature of the globalising process. But it is the municipal authorities and the city residents that have to worry about making air safe for breathing and water safe for drinking, and defend they themselves the living conditions in the city against the dangers arising from climatic changes. The massive

48 48 Zygmunt Bauman migration of people around the world, the rising numbers of homeless economic migrants, asylum seekers, refugees, is also a product of globalising processes; they all end up inside the city in their search for bearable life conditions, and providing such conditions becomes a task that falls on the shoulders of the city and its residents. Second, it is the city that turns into the principal battlefield where freedom and security, two paramount values indispensable for a life worth living, meet, struggle, and seek reconciliation. Third, today the city has become the main laboratory in which local solutions to global problems are sought, designed, experimented with and put to test. At the same time, however, the city offers the type of surroundings most conducive to the acquisition of skills, the arts, abilities and habits that may help enormously in confronting, tackling and possibly resolving those global issues exactly where they ought to be handled on the global scene. Cities

49 New Frontiers and Universal Values 49 are laboratories where the ways and means of peaceful human cohabitation, crosscultural dialogue and understanding are developed. Cities have always been places where strangers lived together. This is in fact the definition of the city: a place where strangers live together permanently, while retaining their differences and without ceasing to be strangers. Each time you walk from home to your workplace, or to a shop or a cinema, you meet hundreds of people who are complete strangers to you and who will remain strangers after your meeting. For this reason, city life has always evoked contradictory sentiments. One contradiction is between what may be called «proteophilia» and «proteophobia»; another between «mixophilia» and «mixophobia». The names «proteophilia» and «proteophobia» refer to the mythical Proteus, to whom ancient poets ascribed the wondrous ability to change, at will and endlessly, his identity and his look.

50 50 Zygmunt Bauman Proteus has since become a symbol for rapid, drastic, radical change. The term «proteophilia» suggests love, desire and enjoyment of change. Cities offer such variety, constant change, opportunity for adventure this was always the magnetic attraction of the city. Countryside people ran to the city seeking escape from the dull routine, tedium, boredom of village life where everybody knew everybody else... and everybody knowing everybody else meant that no one surprised anybody any longer and there was little hope of anything unexpected that could break the steady repetition of the same. As a mediaeval German expression put it, Stadtluft macht frei: the air of the city makes you free. This means that you can choose between so many different interesting things that may happen there. On the other hand, however, living amidst the flow of changes also generates an opposite reaction: of proteo-phobia. Then you feel endangered and threatened. You do not know what may happen and what to

51 New Frontiers and Universal Values 51 expect. You cannot know whether the same shop will still be there on the same corner when you come next time; when you visit a supermarket, the chances that you will meet the same shop assistant twice are minimal; the chance that you will speak for a second time with the same technical adviser of the company from which you bought your car or your television set or of your Internet provider is virtually non-existent. It is a fluid world. So the experience of living in the city is likely to send contradictory signals and remain ambivalent. Ambivalence tends to cause a lot of anxiety. Similar things could be said of mixophilia and mixophobia. Mixing with strangers has its pleasures it may be exciting and hugely enjoyable. That is why so many people go to bars, discothèques, restaurants and other public places. You see people who are different and act differently. You go through interesting experiences. On occasions, you learn something. On the other hand, being surrounded by strangers may be an off-

52 52 Zygmunt Bauman putting and even frightening experience. Many people know the moment of fear that can overwhelm you when you suddenly find yourself in a crowd, surrounded by strange faces. You know no one there. When you visit unfamiliar places, you want to insure yourself against such moments; as a tourist, you are careful to keep to the narrow and well protected paths provided for the tourists use. You do not mix with the local population. If you do meet local people, they are mostly waiters, hotel maids and bazaar traders. These two pairs mixophilia/ mixophobia and proteophilia/proteophobia stand for the two, already briefly discussed, values of freedom and security. The values of freedom and security are both important for a complete, meaningful and relatively happy human life. The problem is, however, that while they need each other s company they are difficult to reconcile, to balance and they often clash and come into conflict with each other. Seventy

53 New Frontiers and Universal Values 53 years ago, Sigmund Freud, in his book on Civilisation and its Discontents, explained the unhappiness of the civilised people of his time by the fact that they surrendered too much of their individual freedom of choice for the sake of more security. If Sigmund Freud wrote his book today, he would probably restate the conflict between freedom and security, but he would reverse the causes of unhappiness and say that the unhappiness of contemporary men and women comes from the fact that they surrendered too much of their security in order to get more and more freedom. The further you move in one direction, the more painfully you feel that the other value is missing. City is the territory where people try, over and over again, to strike the right balance between the two values. There is a tendency to expand the realm of freedom by providing the cities with more public spaces where people who are strangers to each other can meet and engage at least in a temporary interaction, talk to