UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMIAGANI PUNIM DIPLOME

Size: px
Start display at page:

Download "UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMIAGANI PUNIM DIPLOME"

Transcription

1 UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMIAGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI FILLOR PUNIM DIPLOME TEMA: RËNDËSIA E LOJËRAVE DHE LODRAVE NË ZHVILLIMIN E FËMIJËS Mentori: Prof.Ass.Dr.SHEFQET MULLIQI Kandidatja: MAJLINDA LOSHAJ Gjakovë, 2017

2 Ky punim diplome u mbajt me datë para Komisionit Vlerësues në përbërje: 1.Kryetar 2. Mentor 3. Anëtar Komisioni vlerësues e vlerësoj punimin me notën( ) 2

3 PËRMBAJTJA ABSTRAKT... V HYRJE... VI KAPITULLI I 1.Ç është loja Historiku dhe qasjet teorike të lojë së fëmijëve Karakteristikat e lojës KAPITULLIII 2. LLOJET E LOJËRAVE Lojërat eksplorative Lojërat funksionale Lojërat manipulative Lojërat imagjinative Lojërat konstruktive.. 14 KAPITULLI III 3. FUNKSIONET(QËLLIMET) E LOJËS Zhvillimin emocional dhe social Zvillimi i të folurit Mirëqenia fizike dhe zhvillimi motorik Kognicioni dhe dituria e përgjithshme

4 KAPITULLI IV NDIKIMET E LOJËS TEK FËMIJËT Ndikimi i lojës në zhvillimin fizik Ndikimi i lojës në zhvillimin social Ndikimi i lojës në zhvillimin emocional Ndikimi i lojës në zhvillimin intelektual KAPITULLIV RËNDËSIA E LODRAVE Rëndësia e përzgjedhjes së lodrës (cilit fëmijë çfarë lodre) Lodrat sipas moshës Dallimet gjinore në preferencën e lodrës Lodrat ideale KAPITULLI VI FËMIJËT NË GRACKËN E TEKNOLOGJISË Dëmet që sjellin lojërat elektronike te fëmijët Mbrojtja e fëmijëve nga rreziku i lojërave 27 PËRFUNDIM REKOMANDIME LITERATURA SHTOJCË

5 ABSTRAKT Ky punim është një hulumtim literature,respektivisht një hulumtim i bazuar mbi fakte dhe përfundime të nxjerra nga autorë të ndryshëm të cilët kanë studiuar lojërat,lodrat dhe rëndësinë e tyre në zhvillimin e fëmijës.përmes këtij punimi është provuar të paraqiten konkluzionet e tyre dhe të nxirren përfundime konkrete rreth ndikimit që këto të fundit kanë në zhvillimin e fëmijës.studime të konsiderueshme empirike janë bërë mbi të mirat e lojës,aftësive të fëmijëve për të mësuar përmes lojës. Përgjithësishtky punim është reflektim i rëndësisë së asaj në atë që studiuesit e cilësojnë mësimi përmes përvojave të drejtëpërdrejta. Hulumtimet e shumta mbështesin idenë se lojërat dhe lodrat kanë rëndësi të madhe në zhvillimin fizik,social dhe në zhvillimin kognitiv të fëmijës.secila lojë apo secili aktivitet përfshinë lëvizje të cilat zhvillojnë aftësitë fizike të fëmijës,ndikon në zhvillimin e aftësive psikosociale të tij dhe e përfshin atë në zhvillimin e kapacitetit intelektual. Fjalëkyçe Fëmijët,lodrat,lojërat,zhvillimi, rëndësia. 5

6 HYRJE Rëndësia e lojërave dhe lodrave krahas shkollimit dhe aspekteve tjera të zhvillimit të fëmijës është një çështje e cila në ditët tona gjithnjë e më shumë po depërton në rrethe psikologjike dhe edukative. Loja shihet si një mjet shumë i rëndësishëm në zhvillimin e fëmijës.loja me të vërtetë është puna e fëmijës,mjeti me anë të të cilit ai rritet dhe zhvillohet. Hartimi i kësaj teme është i rëndësishëm duke u nisur nga fakti që gjatë pjesës më të madhe të kohës që fëmija është i zgjuar,veprimtaria kryesore e tij është loja.sipas një raporti të Asociacionit Ndërkombëtar të Edukimit të Fëmijëve,loja,një sjellje dinamike,aktive dhe konstruktive është pjesë përbërëse e rritjes dhe e zhvillimit të fëmijës(isenberg&quisenberry,2002). Loja e pasuron personalitetin e fëmijës duke e orientuar atë në përparim.kur flitet për rëndësinë e lojës në zhvillimin e fëmijës,këtu mendojmë për ndikimin që ajo ka në zhvillimin fizik e psikosocial të fëmijës.në kohën kur foshnjat bëjnë lëvizje të ndryshme me lodrat të cilat ua ofrojnë të rriturit,ato në këtë mënyrë e zhvillojnë procesin e koordinimit sensomotorik.gjatë lojrave në të cilat fëmija duhet të konstruktojë, vendoset një koordinim i mire dorë-sy,dorë-dorë,kurse te fëmija zhvillohet sensi për precizitet dhe rregull.prandaj,lëvizjet të cilat fëmijët i bëjnë përderisa luajnë,ndikojnë në zhvillimin e aftësive fizike tek ata.(osmani,2003) Lojërat dhe lodrat përdoren me sukses edhe si mjete për njohjen e fëmijëve.këta të fundit gjatë lojës i shprehin marrëdhëniet dhe qëndrimet e tyre ndaj prindërve,vëllëzërve,motrave dhe ndaj shokëve e shoqeve të tyre.kjo ngjanë sidomos në ato lojëra në të cilat fëmijët imitojnë situate të ndryshme nga jeta e tyre familjare dhe shkollore.fëmija me anën e lodrave (për shembull me anë të kukullave)i manifeston edhe qëndrimet e veta ndaj anëtarëve të familjes.secili anëtar i familjes paraqitet me nga një kukull.t a zëmë një kukull paraqet nënën,tjetra babanë,tjetra villain ose motrën,varësisht prej asaj se çfarë tregon fëmija ndaj kukullës,mund të përfundohet për qëndrimetemocional ndaj tij apo ndaj saj. Loja gjithashtu u jep mundësi të rriturve,që të kuptojnë se si fëmijët mendojnë,para se ata të jenë në gjendje që këto mendime t i shprehin me fjalë. (Juniku,1994). 6

7 Kështu,fëmijët mundohen që nëpërmjet lojës t i shprehin qëndrimet e tyre,ndjenjat,dëshirat,ëndërrat Përderisa luajnë,fëmijët mendojnë,fantazojnë,apo me fjalë tjera zhvillohen në aspektin mendor.nga kjo shohim rëndësinë që ka loja në zhvillimin fizik dhe psikosocial të fëmijës. Sipas Asocacionit Ndërkombëtar të Edukimit të Fëmijëve,loja është një sjellje e fuqishme natyrore që kontribuon në të mësuarit dhe në të zhvilluarit e fëmijëve,dhe si të tillë,asnjë program i udhëzimeve për të rritur nuk mund t a zëvendësojë pë vëzhgimet e vetë fëmijëve,aktivitetet dhe diturinë e drejtëpërdrejtë të tyre. Loja është pjesë përbërëse e mjedisit akademik.ajo në kuadër të shërbimeve të shkollës,siguron një zhvillim social,emocionaldhe kognitiv të femijës.është vërtetuar se loja ndihmon fëmijët që të përshtaten në me shërbimet e shkollës,madje të rrisë të mësuarit e sjelljeve dhe shkathtësive të zgjidhjes së problemeve.(ginsburg,2007) Nga ajo që u potencua në hyrje shohim ndërkaq se lojërat dhe lodrat zënë një vend të rëndësishëm sa i përket zhvillimit të mëtutjeshëm të fëmijës,pasiqë një pjesë të madhe të jetës fëmijët e kalojnë duke luajtur.aktivitetet e tyre në këtë drejtim janë nga më të ndryshmet.fëmijët më së shpeshti i imitojnë të rriturit,prindërit,por imitojnë dhe atë që shohin në televizion.nëpërmjet lojës fëmija i plotëson nevojat dhe dëshirat imagjinare të tij.ai pëderisa luan i plotëson dëshirat e tij të ndaluara duke i shprehur ato në një formë të pranueshme.ndoshta,mbi të gjitha loja është një gëzim i thjeshtë që përbënë pjesën më të bukur të fëmijërisë(osmani,2007) 7

8 KAPITULLI I Në këtë kapitull trajtohet në tërësi se çka është loja, pra aktivitetin vetë iniciues të fëmijëve më konkretisht, historikun e saj duke shpjuguar qasjet teorike të saj, si dhe karakteristikat që e dallojnë atë. Çështë loja? Loja paraqet formën më të zakonshme të ndërveprimit mes fëmijëve.asnjë definicion për lojën nuk mund të përfshijë të gjitha pikëpamjet,përvojat,përceptimet dhe pritjet që janë të lidhura me të. Megjithatë,duket që ekziston një pajtueshmëri në mesin e teoricienëve që vijnë nga një sërë fushash të ndryshme diciplinore për lojën dhe kontributin e saj të pazëvendësueshëm në zhvillimin e gjithëmbarshëm të fëmijëve. Loja është një mënyrë me anë të së cilës fëmija krijon lidhje me botën e jashtme.ajo promovon mirëqenien e tyre dhe kontribuon në zhvillimin e gjithëmbarshëm të tyre.pra, loja paraqet një aktivitet vetë iniciues i cii nxitet prej motiveve të brendshme dhe që ka për qëllim argëtimin dhe kënaqësinë. Brenda definicioneve për lojën përmenden këto karakteristika:efekti pozitiv,angazhim aktiv,motivim i brendshëm,liria nga rregullat e jashtme.efekti pozitiv i referohet knaqësisë dhe gëzimit të fëmijëve gjatë lojës i cili shprehet perms qeshjes,të kënduarit dhe shprehjes së gëzimit gjatë lojës.kënaqësia gjatë lojës që përjeton fëmija ndërlidhet edhe me angazhimin aktiv të tij,involvimin e thellë të fëmijëve në lojë si dhe përqendrimin e plotë.loja në mënyrë të plotë tërheq interesimin e fëmijëvenëpërmjet lojës.faktorë të ndryshëm mund t a motivojnë fëmijën për të luajtur:për të fituar një perspektivë të re familjare,për të fituar zotërim ndaj objekteve të reja,nevoja për të punuar me ndjenjat.liria gjatë lojës nga rregullat e jashtme nuk nënkupton mungesën absolute të këtyre rregullave.fëmijët gjatë lojës vendosin rregulla,udhëheqin role,vendosin rregullat e kyçjes në lojë(fein 1981). Sipas autores Victoria Dimidian loja është definuar si një aktivitet të cilin fëmijët e realizojnë përpara se të përgaditen për punën e vërtetë. Rreth asaj se ç është loja,dearden tregon se ende nuk i kemi përcaktuar karakteristikat e saj.në kopshte dhe shkolla,loja mund të jetë vrapim rreth shkollës,lojë me lodrat mbi 8

9 tavolinë,imitim i babait dhe nënës etj.pra, shihet se ekziston një llojllojshmëri e madhe në relacion me lojërat që fëmijët i kanë në dispozicion.(musai,1999). Një përpjekje më e sofistikuar për të kategorizuar sjelljet në lojë është bërë nga Meadows,loja sipas tij u vlerësua së bashku me sjellje të tjera mbi përmasa të tilla si:pjesëmarrja shoqërore,shkalla e përfshirjes së fëmijëve,numri i veprimit, temat ose aftësitë e përfshira,shkalla e përdorimit të materialeve dhe qëllimeve të dukshme të fëmijës poashtu dhe aktivitetet e fëmijës.(musai 1999). Janë bërë edhe përpjekje për të përcaktuar edhe tipat e sjelljes në lojë.për shembull Piazheja bënte dallimin ndërmjet lojës praktike dhe simbolike.loja praktike sipas tij përfshin përsëritjen e veprimeve deri sa ato të përvetësohen plotësisht,ndërsa loja simbolike përfshin përdorimin e simboleve dhe lojërave me rregulla.fëmijët 18 muajsh mund të përdorin një krehër të vërtetë për të bërë sikur krihen,3-4 vjeçarët mund të përdorin gishtat si krehër,ndërsa 6-8 vjeçarët do t a përdorin ndoshta një krehër imagjinarë për të kryer veprimin.(musai,1999). Historiku dhe qasjet teorike të lojës së fëmijëve Që nga koha e filozofëve klasik grekë,loja është kosideruar si mënyra më karakteristike e sjelljes së fëmijëve të vegjël,një shprehje natyrore e shpirtit të fëmijës si dhe një tipar kryesor i definimit të fëmijërisë(fromberg,2006). Aristoteli 1 qysh në atë kohë vë në dukje se fëmijët pa qenë të vetëdijshëm nëpërmjet lojës imitojnë role të ndryshme.sipas Aristotelit imitimi paraqet paraqet një proces të transformimit të së vërtetës apo realitetit dhe është konsideruar si një mundësi e të mësuarit nëpërmjet përvojës.qysh në atë kohë vendosën bazat e lojës së pretenduar dhe rëndësisë së saj.filozofët e njohur të kohës së Renesancës e vlerësojnë lojën si një aktivitet mental i cili e mundëson të mësuarit tek fëmija.sipas Kantit fëmijët duhet të mësojnë si të jenë në lojë

10 Një filozof tjetër i njohur thekson se loja paraqet nivelin më të lartë të zhvillimit të fëmijëve,ajo është aktiviteti më i natyrshëm i tyre.jeta e mëvonshme e individit i ka rrënjët në lojën e tij gjatë fëmijërisë së hershme.(froebel,1887). Maria Montesori është gruaja e parë e cila ka dhënë një kontribut të madh në edukimin e hershëm të fëmijëve.sikurse Froebel edhe Montesori ka pare rëndësinë e aktivitetit të vetë iniciuar nga fëmijët nën mbikqyrjen e një të rrituri.poashtu ka vënë theksin më tepër në rëndësinë e të mësuarit për jetën reale. Në shekullin e XX loja dhe rëndësia e saj në zhvillimin e fëmijëve u studiua nga qasjet moderne psikologjike si:biheviorizmi,psikanaliza, konstruktivizmi dhe teoria kognitive. Biheiviorizmi mbron idenë se loja shërben si një përvojë e të mësuarit që mundëson kultivimin e sjelljeve të pranueshme shoqërore. Qasjaekonstruktivizmit është ngushtë e lidhur me punën e Piazhesë dhe Vigotskit.Të dy këta teoricienë vënë në dukje se loja luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin kognitiv,social dhe emocional të fëmijës.sipas tyre fëmija përshkruhet si një qenie aktive i cili mëson dhe zhvillohet përmes ndërveprimit me ambientin dhe personat e tjerë të rritur.në këtë kontekst loja paraqet kontekstin esencial të të mësuarit dhe zhvillimit. Teoriapsikanalitike lojën e fëmijëve e cilëson si mediumin më të përshtatshëm me anën e së cilës fëmijët arrijinë të shprehin ndjenjat dhe boten e brendshme të tyre.fëmijët mësojnë se si të menxhojnë emocionet e tyre nëpërmjet lojës.sigmund Frojd thekson se loja ka karakter tarapeutik e cila iu mundëson fëmijëve të shprehin ndjenjat e padëshirueshme në një mënyrë më të pranueshme. 2 2 Po aty. 10

11 Karakteristikat e lojës Loja përmban karakteristikat e një pune(fizike-psikike).në përgjithësi,lojërat e karakterit intelektual janë të shoqëruara me efekte dhe rezultate,karakteristikë kjo e çdo pune.ndryshimi ndërmjet lojës dhe punës së njëmend qëndron në atë që rrjedha e lojës nuk vështrohet si e mirë materiale.loja bëhet për t u dëfryer dhe zbavitur,për të bërë qejf dhe për t u çlodhur,për t u frymëzuar dhe qetësuar.çdo lojë ka fillim dhe mbarim. Karakteristikat e lojës janë: Loja është aktivitet i vetvetishëm(spontan)dhe i lirshëm; Qëllimi i çdo loje është më i vlefshëm se rezultati i saj; Kurora e lojës dhe rrjedha e saj përmbajnë disa të panjohura; Loja është e përmbledhur,mund të fillojë dhe mbarojë në çastin e njëjtë; Rregullat e lojës dhe marrëveshjet e ndërsjella pranohen; Në raport me botën e njëmendtë loja fëmijërore është e rrejshme. 11

12 KAPITULLI II Gjatë këtij kapitulli përshkruhen llojet e lojërave si dhe ipen sqarimet përkatëse për secilën me radhë, në pika të shkurtra duke përmbledhur ato më kryesoret. Llojet e lojërave Ekzistojnë disa lloje të lojërave të cilat kontribuojnë në mënyra të ndryshme në zhvillimin e aftësive të të mësuarit dhe zhvillimit të gjithëmbarshëm të fëmijëve.qëllimi I të gjitha llojeve të lojërave është t i jap aftësi që do t i ndihmojnë në jetë,kështu që në arsenalin e fëmijës duhet t i zhvillojmë të gjitha llojet e lojërave. Lojërateksplorative/shqisore-fëmijët mjaftë të vegjël arrijnë tëeksplorojnë ambientin dhe objektet e ndryshme perms prekjes,duke i futur në gojë,duke i goditur apo shtrënguar.kur fëmijët rriten,material si plastelina,ngyrat shërbejnë si përvoja të lëndës shqisore.në përgjithësi kjo lojë mundëson për fëmijët përdorimin e shkathtësive fizike dhe shqisore në të mësuarin e materialeve të lodrave të tyre,si duken ato dhe për qfarë mund të shërbejnë. Lojëratfunksionale-ndryshe njihen edhe si lojëra praktike,janë një ndër lojërat më të zakonshme për foshnajt dhe fëmijët e vegjël.veprimet gjatë kësaj loje janë të karakterit përsëritës dhe kontribuojnë në arritjen e vetbesimit dhe aftësive fizike. Lojëratfizike- i referohen aktiviteteve që përfshijnë të gjitha llojet e lëvizjeve fizike.gjatë këtyre lojërave përvetësohen një sërë shkathtësish motorike.te vogëlushët të cilët merren me lojëra fizike zhvillohen aftësitë psiko-sociale dhe psiko-fizike. Fëmijët e tillë lidhin më tepër miqësi, mësojnë se sa e rëndësishme është ekipore. Prandaj, është shumë me rëndësi që fëmijët, që kur fillojnë të ecin, t i nxisni që të luajnë, të merren me aktivitete fizike, me aktivitete të llojllojshme fizike.për më tepër ato duhet të bëhen shprehi për fëmijët. Lojëratmanipulative-përmes lojës manipulative fëmijët kontrollojnë forcën në gishtërinjtë dhe duart e tyre,dhe iu ndihmon të zhvillojnë aftësitë precise motorike sidomos duke përdorur kontrollin gjatë manipulimit të objekteve. 12

13 Lojëratkonstruktive- ka të bëjë me shfrytëzimin e materialeve nga ana e fëmijës për të krijuar diçka.kjo ndihmon në zhvillimin e të menduarit kreativ dhe aftësive të zhvillimit.shembull mund të jetë përdorimi i kutive nga fëmija për të krijuar një kështjellë.kjo lojë iu mundëson fëmijëve që të eksplorojnë objektet dhe të zbulojnë se çfarë mund të bëhet dhe çfarë jo. Lojëratimagjinative-i referohen kryesisht lojërave të karakterit dramatik.fëmijët e përdorin imagjinatën e tyre në pretendimin e roleve,objekteve dhe situatave.me rritjen e fëmijëve dhe krahas zhvillimit të imagjinatës së tyre lojërat imagjinative bëhen edhe më komplekse.ata pëdorin dhe aftësitë e tyre gjuhësore dhe në këtë mënyrë ata sajojnë tregime dhe skenarë të ndryshëm.zhvillimi i të menduarit e rritë aftësinë për të imagjinuar. KAPITULLI III 13

14 Në këtë kapitull sqarohen funksionet e lojës, duke përfshirë të gjitha ato që loja mundëson: zhvillimin emocional dhe social, zhvillimin e të folurit si dhe zhvillimin motorik. Funksionet (qëllimet e lojës) Loja në vitet e hershme të fëmijërisë ka dhënë një kontribut të veçantë në zhvillimin tërësor të tyre.aftësia për të luajtur paraqet një prej detyrave kryesore të zhvillimit në vitet e hershme të fëmijërisë. Studimet e shumta kanë arritur në përfundim se loja mundëson për fëmijën: T a kuptojë botën që e rrethon; Shpreh mendimet dhe ndjenjat e tij; Zgjeron të kuptuarit social dhe kulturor; Aftësohet që të zgjidh problemet reale; Zhvillon vetë-kontrollin; Rrit aftësitë dhe shkathtësitë gjuhësore; Ndihmon zhvillimin e trurit dhe sistemit motorik; Praktikon të menduarit fleksibel dhe divergjent; Zhvillimin e përgjithshëm psiko-fizik. (Bredekamp,1987;Bredekamp&Rosegrant,1992;Pellegrini&Smith,1993). Teoritë mbi funksionimin e lojës shtrihen nga pikëpamja se loja është përgaditja për jetën e deri tek teoria e Frojdit se loja siguron një mundësi që fëmijët t u përshtaten dhe të arrijnë deshirat e tyre.kur flitet për qëllimet apo funksionet e lojës, në literaturë shpesh gjejmë ndikimet e saj në zhvillimin fizik,ndikimet e saj në zhvillimin social e shëndetin mendor dhe ndikimet në zhvillimin kognitiv.loja është esenciale për zhvillimin e fëmijës sepse ajo kontribuon në mirëqenien kognitive,fizike,sociale dhe emocionale të fëmijës dhe të rinjëve.loja gjithashtu ofron një mundësi ideale për prindërit,që të merren plotësishtë me fëmijët e tyre.(musai,1999). Meuwly dhe Heininger (2007),i ndajnë nevojat themelore të mirëqenies psikosociale në tri dimensione specifike:në fushën psikologjike,në të cilën përfshihen nevojat individuale(zhvillimi individual,zhvillimi i identitetit dhe njohja personale);në fushën 14

15 sociologjike,nevojat sociale(anëtarësimi apo pjesmarrja në grupe dhe njohja sociale);dhe në fushën spiritual (shpirtërore),në të cilën përfshihen nevojat ekzistenciale (besimi dhe domethënia,kuptimi i jetës).lojërat dhe lodrat tentojnë të përmbushin këto nevoja të mirëqenies psikosociale.fëmijët nga lindja e deri në moshën 8 vjeçare mësojnë shumë shpejt,duke përdorur të gjitha aftësitë e tyre të perceptimit dhe tërë trupin e tyre për të pranuar,kuptuar ndodhitë dhe eksperiencat rreth tyre.gjatë kësaj periudhe të jetës së tyre,ata mësojnë përmes lojës dhe eksplorimit,përgjatë pesë dimensioneve kyçe të zhvillimit.këto dimensione përfshijnë: Zhvillimin emocional dhe social: Aftësia për të formuar dhe mbajtur lidhjet sociale,i jep kuptim eksperiencës së të mësuarit.interaksionet e hapura japin një ndjenjë të mirëqenies që iu mundëson fëmijëve të formojnë atashim(lidhje)me të tjerët dhe të jenë pjesë positive e aktiviteteve edukative. Zhvillimiitëfolurit: Gjuha iu mundëson fëmijëve të marrin pjesë me anën kognitive dhe atë emocionale të programit edukativ.eksperienca me gjuhën e shkruar dhe të folur,u jep fëmijëve aftësitë e domosdoshme për të bashkëpunuar apo bashkëvepruar me të tjerët,dhe për të prezentuar mendimet,ndjenjat dhe eksperiencat e tyre. Mirëqenia fizike dhe zhvillimi motorik: Shëndeti i një fëmije është i lidhur me vëmendjen dhe performancën gjatë aktiviteteve edukative.fëmijët e shëndetshëm janë në gjendje të përqendrohen dhe të jenë pjesëmarrës aktiv në eksperiencat kyçe të aktivitetit të të mësuarit. Kognicioni dhe dituria e përgjithshme: Fëmijët kanë nevojë për mundësi interaksioni me njerëz dhe objekte në ambient,dhe për të mësuar nga ajo që i rrethon.eksperiencat me bashkëmoshatarë dhe të rritur i lejojnë fëmijët të konstruktojnë modele të dijës,të kuptojnë lidhjet në mes të objekteve dhe ngjarjeve,dhe të mësojnë rrugë për të zgjedhur problemet. Qasjet ndaj të mësuarit: Fëmijët mund të jenë nxënës të suksesshëm në disa mënyra.duke kuptuar predispozitat dhe llojet e të mësuarit që influencojnë reagimin e një fëmije ndaj mundësive për të mësuar, të rriturit mund të inkurajojnë dhe rrisin pjesëmarrjen. KAPITULLI IV Në kapitullin e radhës analizohen ndikimet e lojës tek fëmijët, në mënyrë të zgjeruar duke cekur ndikimet më të rëndësishme siç është ndikimi i lojës në zhvillimin fizik, në zhvillimin 15

16 social, pastaj në zhvillimin intelektual për të vazhduar me ndikimin e saj në zhvillimin emocional.secila nga këto paraqet rolin e madhë që ka loja në zhvillimin psiko-fizik të fëmijës. Ndikimet e lojës tek fëmijët Loja i nevojitet fëmijës që t a zhvilloj trupin,intelektin dhe veçantitë e tij,ashtu si ushqimi,ajri i freskët,uji,shtëpia,ushtrimet dhe pushimi.përzgjedhja e lodrave të përshtatshme,ambientit për lojë dhe shokëve të lojës ka rëndësi primare për fëmijën.loja paraqet një formë të bashkimit të efektit fizik dhe mendor në mënyrë që në fund të arrihet kënaqësia emocionale. Lodrat duhet të jenë të përshtatura me moshën dhe zhvillimin e fëmijës.nuk duhet të ketë pak lodra por as tepër,sepse fëmija mund të hutohet.ambienti për lojë nevojitet për aktivitete të lira,çdo fëmijë duhet t a ketë territorin e vetë të sigurt.koha e lojës duhet të jetë e arsyeshme,më parë e planifikuar,loja nuk duhet të jetë tepër e shkurtër për të mos shkaktuar frustrimin e fëmijës,por as tepër e gjatë në mënyrë që të mos mërzitet. Ndikimi i lojës në zhvillimin fizik-loja ka ndikim mjaftë të madhë për sa i përket zhvillimit fizik.manipulimet e para të cilat i bëjnë foshnjat,paraqesin ushtrimet kryesore nëpërmjet të cilave,hap pas hapi zhvillohet procesi i koordinimit sensomotorik.fëmijët teksa vrapojnë,kacavirren,godasin topin dhe e ndjekin nga pas atë tregojnë se zbatojnë disa aftësi motorike shumë të rëndësishme.e ndërsa luajnë e praktikojnë çdo ditë e më shumë,ata ndihmojnë zhvillimin e sistemit psiko-motorik. Kur flasim për rolin e lojës në zhvillimin fizik mendojmë lidhjen midis dëshirës tek fëmijët për të praktikuar veprime fizike me qëlim zbavitjeje,si vrapimi,kacavarja,goditja e topit etj.secili aktivitet përfshin lëvizje që zhvillon aftësitë fizike të fëmijës:fleksibiliteti,fuqia,rezistenca,shpejtësia,reagimi,ritmi,balancimi (Osmani,2003). Loja siguron një mundësi të shkëlqyer për të provuar kombinime sjelljeje të cilat nën presion nuk do t mund të promovoheshin asnjëherë! (Bruner,1972). Ndikimi i lojës në zhvillimin social-zhvillimi social i referohet zhvillimit të aftësive sociale dhe pjekurisë emocionale të cilat janë të nevojshme përtë krijuar marrëdhënie me të tjerët.deri para disa dekadave është menduar se fëmija në ditët e para të lindjes nuk shfaqë interesim për njerëzit përreth dhe objekteve.sidoqoftë studimet e kohëve të fundit kanë 16

17 hedhur dritë mbi faktet se qysh në ditët e para të jetës foshnjat janë të afta të reagojnë ndaj zërave.(osmani,2003). Loja paraqet formën më të zakonshme të ndërveprimit mes fëmijëve.ajo paraqet një kontekst vital për zhvillimin social të fëmijëve.shumica e aftësive sociale zhvillohen tek fëmijët nëpërmjet lojës.loja mundëson përvetësimin e normave sociale dhe morale të cilat fëmija i vëzhgon në familje,shkollë dhe komunitet.disa prej aftësive sociale të cilat zhvillohen gjatë lojës janë:aftësia për të punuar drejtë një qëllimi të caktuar,inicimi apo mbajtja e bisedës dhe bashkëpunimi,ndarja dhe bashkëpunimi me moshatarët.gjatë viteve parashkollore fëmijët e zhvillojnë sensin e pavarësisë dhe kapacitetit për bashkëpunim.ata arrijnë t a përdorin gjuhën më mirë,të shikojnë nga perspektiva e të tjerëve dhe bëhen më të aftë për të ndërvepruar me të tjerët.vetëm nëpërmjet lojës bashkëpunuese në grup fëmijët arrijnë të lënë anash nevojat e tyre për hir të grupit. Kur fëmijët angazhohen në lojërat dramatike dhe në situate imagjinare bëjnë sikur ata arrijnë të demonstrojnë situate të ndryshme sociale të cilat kërkojnë edhe paraqitjen e sjelljeve të caktuara sociale nga ana e tyre.gjatë kësaj loje ata mësojnë të bashkëveprojnë dhe provojnë mënyra të ndryshme të zgjidhjes së konflikteve.kur fëmijët zgjedhin problemet në botën e tyre të pretenduar ata janë duke zhvilluar perspektivën dhe aftësitë sociale të cilat do t i përdorin në jetën e tyre më tej.lojërat në grup mundësojnë që fëmijët të zhvillojnë aftësitë e tyre sociale.zakonisht lojërat në grup zhvillohen në bazë të rregullave,disa prej këtyre rregullave mund të jenë:marrja e radhës,bashkëpunimi,kompromisi,respektimi i mendimit të të tjerëve,ndarja e përvojave dhe mendimeve të cilat ndihmojnë që fëmijët të zhvillojnë kapacitetet për të shikuar nga perspektiva e tjetrit. Të gjitha këto ndihmojnë në zhvillimin e kompetencës sociale dhe aftësive të tjera prosociale. Ndikimi i lojës në zhvillimin emocional-nëpërmjet lojës fëmija ushtron dhe mprehë perceptimin,zhvillon fantazinë,mendimin,memorien por paraqet edhe emocionin e tij.në lojë fëmijët paraqesin më së tepërmi gëzimin,kënaqësinë,lumturinë por rrallë edhe hidhërimin.loja ndihmon fëmijët si ventil emocional në zbrazjen si të energjisë ashtu dhe ndjenjave.(osmani,1999). Loja e cila lejon interaksion mes moshatarëve,është komponentë e rëndësishme për të mësuarit social-emocional.fëmijët kanë dëshmuar se dinë të shkaktojnë kënaqësi apo 17

18 dhimbje me veprimet e tyre,që përfshijnë reagime të dhimbshme fizike ose ngushëllimin e prindërve kur bëjnë sikur janë të mërzitur.(musai,1999). Loja është një lehtësim emocional për të vegjëlit.nëpërmjet saj,fëmija si në asnjë mënyrë tjetër,mund t i shprehë brengat dhe frikësimet e ndryshme nga të cilat vuan.ajo i u mundëson fëmijëve të mposhtin frikën e tyre,përderisa ata praktikojnë role që i imitojnë të rriturit,ndonjëherë bashkë me fëmijët e tjerë ose me kujdestarët e tyre.(murtezani,2006). Në çastin kur fëmija luan,provon ndjenja shumë të vërteta,reale,preokupohet vetëm me lojën dhe nuk do aspak që dikush t ia ndërpresë atë.përmes lojës dhe me anë të saj,fëmija shpreh ndjenjat ashtu si janë në vetvete,pa trillime dhe gënjeshtra.hulumtimet po ashtu tregojnë se burim i veçantë për mësimin e raporteve sociale janë raportet në mes të rriturve,të cilat fëmijët i shohin në rrethin shoqëror.posaçërisht lojërat simbolike ose lojërat imitative,tregohen si formë e veçantë e mësimit social tek fëmijët,sepse ndërmjet tyre ata hyjnë në botën e veprimtarive të të rriturve dhe në raportet e tyre të ndërsjella.(osmani,,2003). Në përmbajtjen e tyre lojërat e tregojnë kuptimin dhe raportin e fëmijës ndaj rrethit të tij.fëmija gjatë lojës e bënë rikonstruimin e saj që bëjnë të mëdhenjtë rreth tij,mundohet t i kuptojë raportet e tyre.kurse ajo që fëmijën e bënë të luaj është dëshira që edhe ai të ketë ndikim si të mëdhenjtë,pra të ndihet i madhë.(osmani,2003). Secili aktivitet ndikon në zhvillimin e aftësive psikosociale që rezulton në menaxhim më të mire të emocioneve dhe lidhjeve sociale,dhe si rezultat në kooperim më të mire përmes fëmijëve.këto shprehi të fituara përmes aktiviteteve të ndryshme janë: vetëbesimi,entuziazmi,kreativiteti,përgjegjësia,sinqeriteti,vendosshmëria,besimi tek të tjerëtrespekti,komunikimi (Meuwly & Heiniger,2007). Ndikimi i lojës në zhvillimin intelektual-të dhënat theksojnë një marrëdhënie të fortë midis lojës dhe zhvillimit kognitiv.studimet dëshmojnë një marrëdhënie midis lojës dhe mësimit (Kumar & Harizuka,1998;Lieberman,1977).Ata i identifikojnë përparimet në vëmendje dhe aftësitë për planifikim.secila lojë dhe secili aktivitet e përfshinë fëmijën në zhvillimin e kapacitetit të tij intelektual, ku përfshihet aftësia për t u koncentruar,vëzhguar,parashikuar,menduar,për të marrë vendime etj. 18

19 Më i rëndësishëm është fakti se fëmija gjatë lojës duhet të mendoj,të fantazoj,të bëj kombinime të reja me elementet që i merr në realitet.loja atij i mundëson të formoj procese më të larta psikike.për deri sa fëmija luan,ajo lojë është mbi moshën e tij reale(osmani,2003). Loja iu mundëson fëmijëve që të përdorin kreativitetin e tyre përderisa zhvillojnë imagjinatën, shkathtësitë dhe fuqitë kognitive,fizike dhe emocioale.ajo është e rëndësishme për një zhvillim të shëndetshëm të trurit.loja është ajo që mundëson angazhimin dhe interaksionin me botën përreth fëmijëve në moshën e hershme (Ginsburg,2007). Mësuesit gjithmonë e kanë vlerësuar shumë aftësinë e fëmijëve për të mësuar përmes lojës.pjesërisht ky është reflektim i rëndësisë së asaj që ata e cilësojnë mësim përmes përvojave të drejtëpërdrejta.loja shihet si një komponent thelbësorë i zhvillimit normal të fëmijës.ajo është puna e fëmijës,mjeti me anë të të cilit rritet e zhvillohet. KAPITULLI V Në këtë kapitull shpjegohet rëndësia e lodrave, rëndësia e përzgjedhjes së tyre duke pasur parasysh fëmijën dhe moshën e tij, pastaj shpjegohet dhe preferenca e lodrave në bazë të 19

20 gjinisë së fëmijës.tjetër çështje që ceket në këtë kapitull janë edhe lodrat ideale dhe edukative. Rëndësia e përzgjedhjes së lodrës (cilit fëmijë-çfarë lodre) Një aspekt tjetër me rëndësi është edhe përzgjedhja e lodrave,ekzistojnë lloje të ndryshme të lodrave të cilat në të shumtën e rasteve janë të dobishme mirpo ekzistojnë dhe lodra që mund të paraqesin rrezik për fëmijët.pra, ekzistojnë lodra edukative,lodra që nxisin imagjinatën,që nxisin shkathtësitë fizik,mirpo ka edhe lodra që ndikojnë negativisht. Duke u nisur nga ky fakt e shohim rëndësinë e përzgjedhjes së lodrave. Nga lodratqënxisinshkathtësinëfizike të fëmijës,më të shpeshta janë ato të cilat përdorën në ajër të pastër, dhe të cilat gjithashtu shënojnë përparim të dukshëm dhe popullaritet të madh.disa prej tyre janë lojërat me çark,lojërat me top etj.poashtu shumë të popullarizuara janë biçikletat dhe rollerat poashtu dhe skateboard. Sai përket zhvillimit të aftësive fizike,lojërat jashtë shtëpisë janë dukshëm më të mira se ato brenda shtëpisë.ambienti i jashtëm lejon zhurmë,lëvizje dhe liri më të madhe në krahasim me ambientin e mbyllur.loja jashtë shtëpisë iu lejon fëmijëve mundësinë që t a rrisin aktivitetin fizik dhe në këtë mënyrë të zhvillojnë fuqinë fizike.(isenberg & Quisenberry,2002). Lodrat sipas moshës Ka një rëndësi tejet të madhe,dhe kjo çështje paraqet interesin e shumë pedagogëve dhe psikologëve.për fëmijët më të vegjël se një vjeçar,zakonisht janë ato lodrat të cilat mund të varen mbi dhe përreth fëmijës dhe të cilat zakonisht janë të dekoruara.nga ato lodra që i jepen fëmijës të t i mbajë në dorë që me to të argëtohet janë të njohura biberoni për dhëmbët kur fëmijës fillojnë t i dalin dhëmbët,pastaj lodrat për ecjn e fëmijës,figurat e vogla në formë të kafshëve.(isenberg & Quisenberry,2002). Fëmijët mbi një vjeç të cilët fillojnë të flasin,kanë nevojë për hapësirë dhe për ndryshimin e rrethit.për këta fëmijë është shumë me rëndësi që me prodhimin e parë gjuhësor të shohin edhe figura.njësoj janë të mira lodrat për rregullim dhe prej mëndafshi,përmes të cilave fëmija i manifeston instinktet e studimit dhe të kontrollit të rrethit.për fëmijët e kësaj moshe 20

21 është e përshtatshme të luajnë lojëra të cilat përfshijnë lëvizje të thjeshta motorike,si renditja,rrotullimi i një lodre etj(murtezani,2006). Për fëmijët 3 vjeçar janë të përshtatshme të ashtuquajturat lodra imituese,siç janë kukullat,kuzhinat dhe enët e kuzhinës,shtëpizat,punëtoritë,etj,sepse këto të fundit i ofrohen fëmijës si refleksion i botës së të rriturve(osmani,2002). Për fëmijët e gjinisë mashkullore të moshës 5-8 vjeçare lodrat më të preferuara janë automobilat dhe motoçikletat,për vogëlushet janë kukullat,kurse për fëmijët e të dy gjinive janë lloje të ndryshme të lodrave si kube dhe lodra shoqërore.për këtë moshë shpesh blihen edhe marioneta,shumë të mira janë marionetat që prezantojnë anëtarët e familjes si mamin,babin,vëllëzërit dhe motrat,gjyshërit (Osmani,2002). Për fëmijët e moshës 8 vjeç e më shumë,dallimi në gjini bëhet gjithnjë e më evident dhe kjo reflektohet dhe në interesin që i kushtohet lodrave dhe zgjedhjes së tyre gjatë blerjes.vogëlushet e rritura shprehin interesim më së tepërmi ndaj kukullës,siç është për shembull shumë e popullarizuar Barbi (Osmani,2002). Te fëmijët e moshës mbi 11 vjeç dominojnë lojërat me top,pastaj nga lodra edukative në atë moshë më atraktive janë video-lodrat(osmani,2002). Dallimet gjinore në preferencën e lodrës Dallimet gjinore në preferencën e lodrave paraqet një tjetër aspekt me rëndësi.për shembull në lojë me role,vajzat zakonisht i imitojnë nënat e tyre,gjyshet ndërsa djemtë mundohen më 21

22 shumë t i imitojnë figurat nga televizioni,personazhet që kanë karakter luftarak,më agresiv si p.sh. kaubojtë,luftëtarët. Duhet t u kushtohet rëndësi edhe të dhënave për rolet e preferuara të lojës nga ana e djemve dhe vajzave të moshës 5-7 vjeçare.në një hulumtim të bërë mbi procesin e zhvillimit të konceptit gjinor të fëmijës nga 5-7 vjeç,në aspektin e përzgjedhjes së lodrave që shfrytëzohen gjatë lojës,fëmijët meshkuj dhe femra kishin shfaqur dallime të shumta.derisa të gjitha vajzat janë përgjigjur që pëlqejnë kukullat dhe lodrat e kuzhinës,djemtë në anën tjetër janë pëcaktuar për vetura,topa dhe personazhe të animuara të botës mashkullore. Pra,fëmijët duke filluar nga mosha 5 vjeçare e dinë se cilat lodra janë të përshtatshme për gjininë e tyre dhe poashtu e dinë se çfarë do t iu duhet të evitojnë në mënyrë që të përshtaten brenda gjinisë (A.Grajçevci, B.Halili, B.Salihu, F.Ismaili,2008). Fëmija për nga natyra e zhvillimit të vet psikik është qenie që fantazon.në botën e të rriturve ai ndihet i pafuqishëm dhe i lënë në kujdesin e prindërve dhe njerëzve që e rrethojnë.t i lëshohet fantazisë ose ëndërrimit ditor,është një nga mënyrat që t a mbisundojë atë ndjenjë të pafuqisë e cila e frikëson atë tej mase.ky aktivitet është krejtësisht i ngjajshëm me aktivitetin e ëndrrës,derisa fëmija fle.të shohësh ëndrra me sy hapur,të ëndërrosh duke qenë zgjuar,kjo është një dukuri e vazhdueshme te fëmija,sidomos e fëmijëve të moshës 2-6 vjeçare.fëmija kalon kohën duke imagjinuar histori dhe ngjarje me heronjë përgjatë kohës përderisa ai luan.kështu ëndërrimi i korrespondon ndjenjave më të thella të fëmijës:ambicies,dëshirës,dashurisë,urrejtjes,nevojës për të dominuar etj (Lleshi,2003). A do të thotë kjo se guxojmë të themi se loja e fëmijës është njësoj sikurse ëndrra,respektivisht derisa fëmija është i preokupuar me lojën,ëndërron ndonjë ëndërr ditore? Psikologjia mjekësore ka konkluduar se është ashtu.sipas njohurive shkencore rregulli i kënaqësisë ështëkarakteristikë për aktivitetin psikik të pavetëdijshëm të fëmijës.fëmija,pra përmes lojës e realizon atë rregull të fuqishëm të kënaqësisë dhe kështu loja, sipas kësaj që thamë,do të përfaqësonte plotësimin halucinar të dëshirave të fëmijës.por çka ndodh me rregullin e realitetit.kjo rregull është karakteristike për aktivitetin e vetëdijshëm.ajo iunënshtrohet ligjeve të mendimit dhe gjykimit logjik dhe është karakteristikë për aktivitetin e mendimit ditor të personave të rritur.por nuk mund të themi se fëmijët sillen vetëm sipas rregullit të kënaqësisë, respektivisht se gjithmonë jetojnë si në ndonjë ëndërr,ndërsa të rriturit gjithmonë funksionojnë sipas rregullit të realitetit,respektivisht se u mungon krejtësisht 22

23 fantazia,kreativiteti.në të vërtetë edhe te fëmija edhe te i rrituri përzihen edhe njëri proces edhe procesi tjetër psikik,port e fëmija mbisundon i pari,rregulli i kënaqësisë,ndërsa te i rrituri i dyti,rregulli i realitetit (Nikoliq,2005). Lodrat ideale Sa i përket blerjes komerciale të lodrave,me kërkesë të Asociacionit Ndërkombëtar të lodrave,në prill të vitit 1977 në Francë është bërë një anketim të një milionë blerës të lodrave të të dy gjinive,të moshës mbi 18 vjeç. Në pyetjen se cilat kualitete i presin prindërit nga lodra, anketa zbuloi se lodra ideale do të duhej të ketë katër karakteristika themelore:të jetë edukative,t i mundësoj fëmijës që të krijoj dituri të reja; të zhvillojë aftësifizike te fëmija; t i përshtatet moshës së fëmijëve dhe të zhvillojë fantazinë e fëmijës (Nikoliq,2005). Kur u theksua rëndësia e përzgjedhjes së lodrave,doli në pah se ekzistojnë lodra që nxisin shkathtësitë fizike të fëmijës,e gjithashtu lodra që janë të determinuara për t iu përshtatur moshës së fëmijës.tani ndërkaq,do të analizohen dhe sintetizohen lodrat edukative dhe rëndësia e tyre në zhvillimin e fëmijës. KAPITULLI VI 23

24 Në vazhdim, gjatë këtij kapitulli do të theksojmë rolin dhe ndikimin e teknologjisë tek fëmijët, këtu cekim sidomos dëmin dhe ndikimin negative që mund të shkaktojë përdorimi tepruar dhe jo i duhur i lojërave elektronike. Fëmijët në grackën e teknologjisë Fëmijës duhet dhënë atë që i duhet,dhe jo atë që kërkon 3 - kjo është një shprehje e Sami Frashërit e cila zë shumë vend në realitetin e sotëm,ku fëmijët gjithnjë e më shumë po bëhen pjesë e ambientit virtual.mënyra e jetës por edhe ambient jonë ka ndryshuar shumë në dhjetëvjeçarin e fundit.zhvillimi i teknologjisë ka bërë që fëmijët të rriten në një ambient virtual duke marrë për bazë edukative të gjitha informacionet e pakontrolluara që i ofron teknologjia. Deri në moshën 18 vjeçare të rinjtë janë të dhënë pas atij që quhet konsum mediatik,duke qenë më tepër të ekspozuar ndaj televizionit dhe internetit.por ajo që është kthyer në një fenomen dhe shqetësim për prindërit dhe specialistët janë videolojërat ose siç quhen ndryshe lojërat kompjuterike.për këtë çështje ka disa qëndrime.disa hulumtues mendojnë se videolojërat ndikojnë në rritjen e inteligjencës,ndërsa të tjerë thonë se ato kanë një sërë pasojash negative si: një qëndrim i keq trupor,probleme në komunikim,izolim social,obeziteti,ekspozimi ndaj dhunës,etj.kjo problematikë nuk është locale por ka një përhapje ndërkombëtare. Pa dyshim pasioni i fëmijëve pas mjeteve elektronike dhe varësi prej tyre nuk është fenomen nacional,as anomali edukative që lidhet vetëm me shoqërinë tonë.është koha e globalizimit që këtë lloj komunikimi si trasnmetim të njohurive,kalimit të kohës dhe argëtimit virtual e ka bërë fenomen social të përgjithshëm.tashmë nuk jetojmë më në një shoqëri që lëviz nëpër kabllo elektirke por njerëzit kanë filluar të jetojnë edhe në shtëpitë me kabllo që janë bërë vetëm ambiente të jetës sociale por edhe shtojca të komunikimit dhe argëtimit elektronik.fëmijët janë ajo pjesë sociale që është më shumë e lidhur me mjetet elektronike dhe që është në të njëjtën kohë duke përfituar dhe pësuar prej kësaj epidemie masive elektronike.padyshim kur flasim për pasojat nuk duhet t i ndajmë nga përfitimet.kostot dhe përfitimet e fëmijëve nga kjo lidhje deri në varësi nga mjetet dhe lojërat elektronike janë të dyanshme.nga njëra anë kemi një proces të përshpejtuar të zgjerimit të njohurive dhe dijeve

25 nga fëmijët.por,nga ana tjetër duket se po shfaqen deformime fizike dhe sociale të cilat po dëmtojnë rrjedhjen e natyrshme të fëmijërisë.arsenali elektronik duket se po sjell dependencë elektronike te fëmijët, të cilët po shfaqin shenja të pjekurisë së parakohshme,përdorimit të informacioneve të pakontrolluara dhe përtej dhe jashtë natyrës së interesimeve moshore.jo vetëm kaq por kanë filluar të shfaqen fëmijë obezë pikërishtë për shkak të qëndrimit pasiv dhe mënyrës së konsumimit të informacionit dhe lojërave elektronike.ndërkaq po shfaqen tendenca të të mësuarit dhe përshtatjes së tyre me jetën në vetmi,me tastierë përpara dhe kufje në vesh,të cilat ka shumë mundësi që të bëjnë vetminë,egoizmin dhe asocialitetin një tipar konsistent të tyre. Dëmet që sjellin lojërat elektronike te fëmijët Çdo ditë e më shumë një pjesë e konsiderueshme e studimeve botërore po i kushtohen teknologjisë,veçanërisht dëmeve që ajo shkakton më së shumti tek fëmijët.studimi i kryer së fundmi nga Shoqëria Kanadeze e Pediatrisë dhe Akademisë Amerikane të Pediatrisë,ka arritur në konkluzionin se fëmijët nuk duhet të jenë në kontakt me paisjet e teknologjisë.të studiuara në target grupe të ndryshme,studimi tregon ndikimin që teknologjia ka për çdo grupmoshë.fëmijët nën 2 vjeç kurrë nuk duhet përdorin lojëra të tilla,fëmijët e moshës 3-5 vjeç mund t i përdorin ato për një orë në ditë,ndërsa fëmijët e moshës 6-18 vjeç mund t i përdorin për dy orë gjatë ditës. Ja cilat janë disa nga problemet që iu shfaqen fëmijëve gjatë përdorimit të teknologjisë:dëmtimi i trurit,mbipesha,gjumë i pamjaftueshëm,çrregullimet mendore,paqëndrueshëria,etj. 4 Mbrojta e fëmijëve nga rreziku i lojërave dhe lodrave 4 Po aty. 25

26 Fëmijët si modele më së shpeshti i marrin prindërit,edukatorët dhe moshatarët e tyre.lojërat e preferuara të fëmijëve janë ato lojëra ku luhet roli i nënës apo babait,mësuesit apo doktorit,shitësit apo policit ose njerëzve tjerë të famshëm.fëmija nëpërmjet praktikës sociale i përvetëson modelet e sjelljes të cilat i sheh në realitetin social.këtu një rol shumë të madh e luan televizioni dhe lojërat elektronike,sepse në mënyrë të gjallë dhe të ilustruar futë te fëmijët këto modele.televizioni për fëmijët paraqet dritare të hapur ndaj botës,nëpërmjet së cilës fëmija drejtohet më lehtë kah modelet e sjelljes,sesa kur ato tregohen në mënyrë verbale.(murtezani,2006). Sa i përket lojërave elektronike,ka një shqetësim nga ana e atyre që merren me fëmijë,pasi që fëmijët kalojnë shumë kohë të ulur para kompjuterëve dhe video-lojërave të tyre.qëndrimi vetëm mund t a ndaloj mirëqenien mentale dhe fizike të fëmijëve.ekspertët pajtohen se lojërat e programuara elektronike monopolizojnë trurin,sepse fëmijët i përgjigjen skenarëve që janë të përgaditura nga dikush tjetër,dhe kjo mund të ndikoj në kreativitetin e tyre (Harris,2006). Ekspertja amerikane për zhvillim të fëmijëve,prof. Kathy Hirsh-Pasek,mendon se të rinjtë shpenzojnë shumë kohë para televizionit dhe ekraneve kompjuterike,në atë kohë kur ata është dashur të luajnë me lodrat e tyre.në librin e saj Einstein Never Used Flash Cards, ajo tregon se të ashtuquajturat lojërat e mençura dështojnë kur është fjala për zhvillimin e fëmijëve.përkundrazi,blloqet prej druri,lapsat,pikturat dhe topat u ndihmojnë atyre të zhvillojnë shkathtësi vendimtare, si zgjidhja e problemeve etj (The Daily Mail,2004). Gjithashtu edhe aktiviteti i lojës së kontrolluar mund të ketë pasoja negative në zhvillimin social dhe emocional të fëmijës,sepse ato janë tepër të organizuara sa që bllokojnë iniciativën e fëmijës për zgjedhje të lirë.përkundrazi,forma e lirë e lojës e nxit kreativitetin dhe zhvillimin te fëmijët.lojërat indirekte i u lejojnë fëmijëve të mësojnë si të punojnë në grupe,të negociojnë,të zgjedhin konflikte dhe të mësojnë shkathtësi vetë-advokuese (Ginsburg,2007). Përveç mesazhit pozitiv që mbartë te fëmijët,ajo ngërthen në vete edhe një mesazh negative.loja ndikon në agresivitetin e fëmijës,kryesisht përmes lojërave dhe lodrave të dhunshme.mund të shtrohet pyetja se ku i marrin fëmijët,e sidomos djemtë,temat me përmbajtje agresive për lojëra.ajo që ndikon më së shumti këtu është televizioni dhe programet televizive të cilat i shohin fëmijët.statistikat theksojnë lidhjen e fortë të dhunës televizive me agresivitetin.bandura zbuloi se fëmijët sillen më agresivë pasi kanë parë një 26

27 dhunë televizive.gjithashtu ajo zvogëlon sensitivitetin dhe ndjeshmërinë e fëmijëve ndaj dhunës reale në jetë,dhe mund t a çrregullojnë perceptimin e tyre real për botën (Osmani,2003). Hulumtimet që janë bërë përgjatë pesëdhjetë viteve të fundit sa i përket filmave të dhunshëm kanë treguar se shikimi i tyre ka efekte negative.studimet e kryera nga psikologët Douglas Gentile dhe Graig Anderson,tregojnë që lojërat e dhunshme mund të kenë efekt të madh në agresivitetin e fëmijëve,sepse lojërat janë joshëse dhe ndërvepruese.kërkimet e Anderson-it,tregojnë se koha që shpenzojnë fëmijët në video-lojëra është në rritje,13 orë për djem në javë dhe 5 orë për vajza (Anderson, Gentile & Buckl ey, under review; Gentile,Lynch, Linder & Walsh,2004). Një çështje tjetër sa i përket mbrojtjes së fëmijëve nga rreziku i lodrave,është rëndësia që duhet t u kushtohet lodrave në mënyrë që të mos jenë të dëmshme për shëndetin psiko-fizik të fëmijëve.për këtë në disa vende evropiane janë sjellë rregulla ligjore të cilat nga 15 nëntori 1977 i kushtëzojnë vendet evropiane që t u përmbahen kushteve të sigurisë për fëmijën.ndalohet prodhimi i sendeve që mund të prejnë, shtrëngojnë, shpojnë, pickojnë, rrëzojnë ose shkaktojnë ngulfatje, kur është fjala për fëmijët shumë të vegjël.testet e pëflakshmërisë janë rigorozishtë specifike, sidomos për lodrat e mëndafshit dhe llojeve të ndryshme të maskave.megjithatë ende nuk ka ligj komplet të normave për prodhimin e lodrave.punohet në përpunimin e normave në aspektin e helmueshmërisë së materialit, ngjyrave, llaqeve,sintetikës dhe lodrave kimike.kohët e fundit punohet në normat për caktimin e lodrave me rrymë etj.në anën tjetër, disa qytete, shtete dhe vende të ndryshme kanë menduar që t ua ndalojnë fëmijëve blerjen e lodrave që janë të dedikuara për të rritur.(nikoliq,2005). PËRFUNDIM 27

28 Krahas shumë aspekteve tjera sa i përket zhvillimit të fëmijës,njohuria për rëndësinë e lojës dhe lodrës në zhvillimin psikomototrik,emocional dhe kognitiv të fëmijës,gjithnjë e më shumë po bëhet më e pranishme,falë rëndësisë që kjo çështje ka në zhvillimin e fëmijës. Nga ajo që u tha më lartë, shohim se loja është një mjet shumë i rëndësishëm në zhvillimin e fëmijës.ajo është pjesë përbërëse e botës së tij dhe është e nevojshme për zhvillimin fizik dhe psikik të fëmijës.sipas kësaj loja ndikon që fëmija të piqet fizikisht,por edhe të mësoj raportet sociale.ajo çka është edhe më e rëndësishme,është se loja atij i mundëson të formojë gjithashtu procese më të larta psikike.edhe pse,siç thotë prof. Nikoliq,se nuk duhet tentuar që lodrave t u jepet rol magjik dhe të gjithëfuqishëm,shumica e atyre që merren me fëmijë pajtohen se lojërat dhe lodrat kanë rol themelor në zhvillimin e fëmijës.loja është puna e fëmijës, mjeti me anën e të cilit ai rritet dhe zhvillohet (Musai,1999). Në bazë të gjithë asaj çka u tha rreth temës, mund të përfundojmë se loja përveç që është një aktivitet që zakonisht ndërmerret për argëtim, ajo përdoret edhe si mjet edukues.dhe kështu duke pasur parasysh faktin që ajo është mënyra më e mirë për mësimin e fëmijës, është shumë me rëndësi që lodrat, librat dhe aktivitetet që u a dedikojmë fëmijëve, t i zgjedhim me kujdes. Lodra duhet të mundësojnë zhvillimin e fëmijëve në drejtim të personalitetit të lirë dhe autentik, i cili përmes lojës do të zhvillojë iniciativë, krijimtari dhe ndjenjë të përgjegjësisë.këta faktorë të cilët argumentohet se zhvillohen përmes lojës, janë faktorë jshtëzakonisht të nevojshëm për krijimin e relacioneve ndja të tjerëve dhe ndaj shoqërisë (Nikoliq,2005). Gjithashtu, loja e pasuron personalitetin e fëmijës duke i mundësuar atij një progres në zhvillimin e mëtutjeshëm.për këtë arsye,është mire që qysh në fëmijëri, duhet që fëmijës t i krijohen kushte të luaj, të lexoj, të prekë, të lëvizë e të flasë.gjithashtu, fëmijës duhet t i mundësohet të krijoj, të zbuloj dhe të kundërshtoj. Me gjithë përparësitë e saj,lojërat dhe lodrat mund të kenë edhe ndikime negative. Ka shumë raste kur lojërat dhe lodrat provokojnë sjellje të dhunshme nga ana e fëmijëve.këtu, fjala është për lojërat e dhunshme të cilat po rezultojnë me lëndime nga më të rëndat.fatkeqësisht, këto gjithnjë e më shumë po depërtojnë nëpër tregjet e lodrave dhe video-lojërave.për mbrojtjen e fëmijëve nga lojërat dhe lodrat e rrezikshme është e nevojshme që së pari lodrat armë dhe programet televizive që përmbajnë skena agresive, 28

29 veçanërisht filmat si dhe video-lojërat agresive,të mbahen larg fëmijëve. Do të ishte mirë, që institucionet tona në mënyrë ligjore të rregullojnë prodhimin dhe shitjen e lodrave. Me ligj, duhet të përcaktohen qartë kriteret për shitjen e lodrave bazuar në moshën e fëmijëve.lodrat të cilat janë për fëmijët më të rritur, të ndalohet t;u shiten fëmijëve të vegjël. Gjithashtu, prodhuesit e lodrave duhet që lodrat e dhunshme t i zëvendësojnë me lloje të tjera të lodrave, përmes të cilave fëmijët do të mësojnë që problemet t i zgjidhin në mënyrë konstruktive dhe në bashkëpunim me të tjerët. Lodrat e tilla do të ndikonin pozitivisht në zhvillimin e fëmijës. Gjithashtu, një rol shumë të rëndësishëm këtu e kanë edhe prindërit.psikologët kanë zbuluar se kur prindërit u kufizojnë fëmijëve të tyre kohën dhe tipin e lojërave që ata luajnë, atëherë është më pak e mundur që ata të shfaqin sjellje agresive. Pra, reduktimi i kohës në lojërat agresive, diskutimi me fëmijën nga ana e prindërve, duke i u ofruar atij një zgjidhje jo të dhunshme të problemeve të ndryshme, mund të reduktojnë ndikimin negativ të mediave tek fëmijët dhe të rinjtë. REKOMANDIME 29

30 Loja është një ndër aktivitetet më demokratike, fëmijët nuk mund t i mësojnë vlerat demokratike nëpërmjet aktiviteteve të cilat i bëjnë të rriturit, por ekskluzivisht vetëm nëse i bëjnë vetë, nëpërmjet lojës me fëmijët e tjerë.ajo është çdo gjë, vetëm jo obligim. Kur fëmijët lozin së bashku, ndodhen në një situate ku të gjithë fëmijët janë të barabartë, ku vndosin bashkërisht, pa dallim dhe çka është më e rëndësishmja është se ata mësojnë të respektojnë njëri-tjetrin. Rekomandohet që te fëmijët të zhvillohet ndjenja e miqësisë dhe atashimit me të tjerët, pikërisht nëpërmjet lojës, pasiçe falë saj arrihet një bashkëpunim reciprok, një gjendje e mire shpirtërore të cilat bëjnë që jeta të jetë më argëtuese dhe më domethënëse. Për prindërit rekomandohet që sa here të kenë rast, të luajnë me fëmiun e tyre, qoftë në shtëpi ose edhe më mire në natyrë. Rolin kryesor në këtë zhvillim e ka nëna, e cila përkujdeset për fëmijën që në fillimet e jetës. Nëna duhet të dijë të shrehë dashurinë në shumë mënyra, një na nevojat natyrale të fëmijërisë është ajo për të luajtur, që rastësisht kryen një rol të fuqishëm në përgaditjen e fëmijëve për të ardhmen. LITERATURA 30

31 American Psychologial Association, (20 04). Violent Video Games: Psychologists Help Children from Harmful Effects. Grajçevci, A Haliti, B.Salihu, B. Ismaili, F. Ajeti, M. (2008). Hulumtim nga lënda:psikologji Sociale; Procesi i Zhvillimit të Konceptit Gjinor të Fëmijët, Prishtinë. Dansky, J.L.(1980).Make believe:a mediator of the relationship between play and associative fluency. Child Development, 51, (As cited in Isenberg & Quisenberry, 2002). Ginsburg R. K.(2007). The importance of Play in Promoting Healthy Child Development and Maintaining Strong Parent-Child Bonds. American Academy of Pediatrics Volume 119, Number 1, January Isenberg P.J. & Quisenberry N. (2002). Play: Esential for all children.a Position Paper of the Association for Childhood Education International. Juniku.Neki (1994). Kaptina nga Psikologjia. Shtëpia botuese :Asdreni. Shkup. Lleshi Xhevair, (2003). Shenjtëria e tij-fëmija.shtëpia botuese UEGEN, Tiranë. Musai Bardhyl, (1999). Psikologji edukimi- zhvillimi, të nxënit, mësimdhënia. Shtëpia botuese: PEGI, Tiranë.,1999. Murtezani, Lulzim (2006). Psikologjia e zhvillimit.një vështrim përmbledhës.shtëpia botuese Çabej Tetovë. Nikoliq, Stanisha. (2005) Bota e psikikës fëmijërore.bazat e psikologjisë fëmijërore.shtëpia botuese; Furkan ISM.Shkup. Osmni, Qufli. (2003), Psikologjia Zhvillimore ontolgjenetik. Dispencë, Tetovë. periudha zhvillimore :zhvillimi Terre des Hommes, (2006). Analiza e situates së sistemit të drejtësisë për të mitur në Kosovë për fondacionin: Terre des Hommes, Misioni në Kosovë, Prishtinë. SHTOJCË 31

32 Fig. nr.1- Aktivitet në kopësht. Fig. nr.2- Lojëra në ambientin e jashtëm. 32

33 Fig. nr.4 - Lojë matematikore. Fig. nr.5- Lojë konstruktive. Fig. nr.6 Aktivitet ekipor. 33

34 Fig. nr. 7- Aktivitete për të vegjëlit. Fig. nr. 8- Lojë argëtuese. 34

From the Pastor s Desk

From the Pastor s Desk Saint George Orthodox Church September November, 2014 From the Pastor s Desk Dear Brothers and Sisters: You may have noticed that The Wonderworker did not appear in July as it usually has. It will now

More information

Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor.

Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor. SHTOJCAT Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor. SHTOJCA 1 Shembuj për përdorimin praktik të programit për aftësitë

More information

Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor.

Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor. SHTOJCA Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor. SHTOJCA 1 Shëmbuj për përdorimin praktik të programit për aftësitë

More information

ROLI I MËSUESVE NË MBËSHTETJE TË PUNËS INDIVIDUALE PËR ZHVILLIMIN TËRËSOR SIPAS GRUPMOSHAVE

ROLI I MËSUESVE NË MBËSHTETJE TË PUNËS INDIVIDUALE PËR ZHVILLIMIN TËRËSOR SIPAS GRUPMOSHAVE ROLI I MËSUESVE NË MBËSHTETJE TË PUNËS INDIVIDUALE PËR ZHVILLIMIN TËRËSOR SIPAS GRUPMOSHAVE roli i mësuesve në mbështetje të punës individuale për zhvillimin tërësor sipas grupmoshave Autorët: Dr. Kristina

More information

BLUEPRINT FOR ENGLISH LANGUAGE LEARNERS (ELLS) SUCCESS PROJEKTI PËR SUKSESIN E NXËNËSVE QË MËSOJNË ANGLISHT

BLUEPRINT FOR ENGLISH LANGUAGE LEARNERS (ELLS) SUCCESS PROJEKTI PËR SUKSESIN E NXËNËSVE QË MËSOJNË ANGLISHT EDUCATION DEPARTMENT / UNIVERSITY NEW YORK Misioni i Zyrës së Arsimit Dygjuhësh dhe Studimeve në Gjuhë të Huaja (Office of Bilingual Education and World Languages OBE-WL) pranë Departamentit të Arsimit

More information

ROLI I INSTITUCIONEVE

ROLI I INSTITUCIONEVE ROLI I INSTITUCIONEVE DHE I MËSUESVE PËR TË KRIJUAR PARTNERITET NË MBËSHTETJE TË PRINDËRVE NË ZHVILLIMIN TËRËSOR TË FËMIJËVE ROLI I INSTITUCIONEVE DHE I MËSUESVE PËR TË KRIJUAR PARTNERITET NË MBËSHTETJE

More information

Roli i mësimdhënësit në ligjërimin e letërsisë

Roli i mësimdhënësit në ligjërimin e letërsisë Roli i mësimdhënësit në ligjërimin e letërsisë Mustafa Erdem Abstrakt Ky punim parashikon përmbledhje të ideve dhe kërkimeve mbi rolin e mësuesit në mësimdhënien e letërsisë. Letërsia dhe gjuha janë të

More information

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT - GJAKOVË PROGRAMI: FILLOR

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT - GJAKOVË PROGRAMI: FILLOR UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT - GJAKOVË PROGRAMI: FILLOR Punim diplome Tema: NJOHJA E MUZIKALITETIT NË MOSHË TË HERSHME Mentore: Prof.asoc.Msc. Mimoza Kurshumlia Kandidatja:

More information

CURRICULUM VITAE. Remarks: 8. Publikimet shkencore: Tema Revista shkencore Impact factor/issn The Tragic Living of Woman in Modern Albanian Literature

CURRICULUM VITAE. Remarks: 8. Publikimet shkencore: Tema Revista shkencore Impact factor/issn The Tragic Living of Woman in Modern Albanian Literature CURRICULUM VITAE 1. Mbiemri: VULA 2. Emri: Elsa 3. Kombesia: Shqipëtare 4. Data e lindjes Kosovare 5. Vendi i lindjes: 26.05.1991 6. Kontakti: Femër Email: Tel: vula.elsa@gmail.com /elsa.vula@uni-gjk.org

More information

PRINDËRVE, EDUKATORES DHE FËMIJËVE NË KOPSHT

PRINDËRVE, EDUKATORES DHE FËMIJËVE NË KOPSHT UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: PARASHKOLLOR, GJAKOVË Punim diplome Tema: KOMUNIKIMI MIDIS PRINDËRVE, EDUKATORES DHE FËMIJËVE NË KOPSHT Mentor: Prof. asc. dr. Xheladin

More information

Udhëzime për shkolla W RLD. Udhëzime për. #fëmijëtimarrinshkollatpërsipër. CHILDREN'S 20 Nëntor 2017 DAY

Udhëzime për shkolla W RLD. Udhëzime për. #fëmijëtimarrinshkollatpërsipër. CHILDREN'S 20 Nëntor 2017 DAY Udhëzime për #fëmijëtimarrinshkollatpërsipër Udhëzime për shkolla W RLD CHILDREN'S 20 Nëntor 2017 DAY #Fëmijët i marrin shkollat përsipër Është ditë zbavitëse që përçon porosi serioze, ku përveç njoftimit

More information

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI ˮ FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: FILLOR. TEMA: Edukimi dhe arsimimi i ndjenjës ritmike.

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI ˮ FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: FILLOR. TEMA: Edukimi dhe arsimimi i ndjenjës ritmike. UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI ˮ FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: FILLOR TEMA: Edukimi dhe arsimimi i ndjenjës ritmike Punim Diplome Mentorja: Prof.ass.Msc. Mimoza Kurshumlia Kandidatja: Saranda Pelaj

More information

PROGRAMI I LËNDËS SË GJUHËS ANGLEZE KLASA III

PROGRAMI I LËNDËS SË GJUHËS ANGLEZE KLASA III REPUBLIKA E SHQIPËRISË MINISTRIA E ARSIMIT DHE SHKENCËS DREJTORIA E ZHVILLIMIT TË KURRIKULËS MIRATOHET MINISTRI Luan MEMUSHI PROGRAMI I LËNDËS SË GJUHËS ANGLEZE KLASA III CIKLI FILLOR I SHKOLLËS 9-VJEÇARE

More information

Rekomandimi Rec(2000)20 i Komitetit të Ministrave për shtetet anëtare mbi rolin e ndërhyrjes së hershme psikosociale në parandalimin e kriminalitetit

Rekomandimi Rec(2000)20 i Komitetit të Ministrave për shtetet anëtare mbi rolin e ndërhyrjes së hershme psikosociale në parandalimin e kriminalitetit MINISTERS DEPUTIES DÉLÉGUÉS DES MINISTRES Recommendations Recommandations Rec(2000)20 06/10/2000 Recommendation of the Committee of Ministers to member states on the role of early psychosocial intervention

More information

UNIVERSITETI FEHMI AGANI GJAKOVË FAKULTETI I EDUKIMIT

UNIVERSITETI FEHMI AGANI GJAKOVË FAKULTETI I EDUKIMIT UNIVERSITETI FEHMI AGANI GJAKOVË FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: Parashkollor PUNIM I DIPLOMËS NDIKIMI GJUHËSOR TEK PARASHKOLLORËT Mentori: Prof. ass.dr. Sindorela Doli-Kryeziu Studentja: Artina MUSTAFA

More information

Programi M: Doracaku i Meshkujve të Rinj. Një qasje Gjinore për Ndërtimin e Aftësive Jetësore për një Tranzicion të Shëndetshëm drejt Burrërisë

Programi M: Doracaku i Meshkujve të Rinj. Një qasje Gjinore për Ndërtimin e Aftësive Jetësore për një Tranzicion të Shëndetshëm drejt Burrërisë Programi M: Doracaku i Meshkujve të Rinj Një qasje Gjinore për Ndërtimin e Aftësive Jetësore për një Tranzicion të Shëndetshëm drejt Burrërisë Doracaku M është një dokument i hartuar nga Iniciativa e të

More information

PLANI DHE PROGRAMI MËSIMOR

PLANI DHE PROGRAMI MËSIMOR Republika e Kosovës RepublikaKosova-Republic of Kosovo Qeveria - Vlada Government MINISTRIA E ARSIMIT SHKENCËS DHE TEKNOLOGJISË PLANI DHE PROGRAMI MËSIMOR Prishtinë, gusht 2017 1 Këshilli redaktues: Kabineti

More information

Për Shkollën Qendër Komunitare -

Për Shkollën Qendër Komunitare - DREJTORIA ARSIMORE RAJONALE KORÇË UDHËZUESI I GJITHËPËRFSHIRJES Për Shkollën Qendër Komunitare - Mbështetur nga UNICEF Dhjetor, 2014 1 Ky material u përgatit në kuadrin e Programit të Arsimit Bazë të UNICEF-it

More information

KORNIZA KURRIKULARE E ARSIMIT PARASHKOLLOR

KORNIZA KURRIKULARE E ARSIMIT PARASHKOLLOR KORNIZA KURRIKULARE E ARSIMIT PARASHKOLLOR Tiranë, 2016 Dokumenti Korniza Kurrikulare e Arsimit Parashkollor u hartua në kuadrin e bashkëpunimit të Institutit të Zhvillimit të Arsimit me UNICEF-in. UNICEF

More information

PUNIM DIPLOME UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: FILLOR. Kosovë

PUNIM DIPLOME UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: FILLOR. Kosovë UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: FILLOR PUNIM DIPLOME Tema: Mësimdhënia në Kosovë korelacion me kohën në arsimimin e nxënësve në Udhëheqës shkencor:kandidatja: Prof. Ass.

More information

DORACAK PËR PËRKËDHELËS SI TA NXISNI ZHVILLIMIN DHE MËSIMIN E HERSHËM TE FËMIJËT E MOSHËS 0-2 VJEÇ

DORACAK PËR PËRKËDHELËS SI TA NXISNI ZHVILLIMIN DHE MËSIMIN E HERSHËM TE FËMIJËT E MOSHËS 0-2 VJEÇ DORACAK PËR PËRKËDHELËS SI TA NXISNI N DHE MËSIMIN E HERSHËM TE FËMIJËT E MOSHËS 0-2 VJEÇ Shkup, 2014 Botues: Ministria e Punës dhe Politikës Sociale Autorë: Simona Pallçevska Antinulla Niçova Valentina

More information

MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCËS DHE E TEKNOLOGJISË E KOSOVËS STANDARDET E PËRGJITHSHME TË EDUKIMIT DHE ARSIMIT PARASHKOLLOR NË KOSOVË (3-6 VJEÇ)

MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCËS DHE E TEKNOLOGJISË E KOSOVËS STANDARDET E PËRGJITHSHME TË EDUKIMIT DHE ARSIMIT PARASHKOLLOR NË KOSOVË (3-6 VJEÇ) MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCËS DHE E TEKNOLOGJISË E KOSOVËS STANDARDET E PËRGJITHSHME TË EDUKIMIT DHE ARSIMIT PARASHKOLLOR NË KOSOVË (3-6 VJEÇ) Prishtinë prill, 2006 1 Kryeredaktor Dr. Fehmi Ismaili Redaktorë:

More information

DOKUMENT AKTUAL Roli i punës së të rinjve në parandalimin e radikalizimit dhe ekstremizmit të dhunshëm

DOKUMENT AKTUAL Roli i punës së të rinjve në parandalimin e radikalizimit dhe ekstremizmit të dhunshëm DOKUMENT AKTUAL Roli i punës së të rinjve në parandalimin e radikalizimit dhe ekstremizmit të dhunshëm Hyrje Të rinjtë janë një fokus i rëndësishëm në parandalimin e radikalizimit sepse mund të jenë një

More information

STRATEGJI TË MËSIMDHËNIES DHE TË TË NXËNIT PËR KLASAT MENDIMTARE

STRATEGJI TË MËSIMDHËNIES DHE TË TË NXËNIT PËR KLASAT MENDIMTARE STRATEGJI TË MËSIMDHËNIES DHE TË TË NXËNIT PËR KLASAT MENDIMTARE UDHËZUES PËR TRAJNUESIT CHARLES TEMPLE, ALAN CRAWFORD, WENDY SAUL, SAMUEL R. MATHEWS, JAMES MAKINSTER. BOTIM I PROJEKTIT ZHVILLIMI I TË

More information

KOMUNIKIMI SI FAKTOR I MOTIVIMIT TË MËSIMDHËNËSIT КОМУНИКАЦИЈАТА КАКО ФАКТОР НА МОТИВАЦИЈА НА НАСТАВНИКОТ

KOMUNIKIMI SI FAKTOR I MOTIVIMIT TË MËSIMDHËNËSIT КОМУНИКАЦИЈАТА КАКО ФАКТОР НА МОТИВАЦИЈА НА НАСТАВНИКОТ 37.091.2:316.77 C E N T R U M 4 Mr.sc. Rexhep Dauti 1 KOMUNIKIMI SI FAKTOR I MOTIVIMIT TË MËSIMDHËNËSIT КОМУНИКАЦИЈАТА КАКО ФАКТОР НА МОТИВАЦИЈА НА НАСТАВНИКОТ COMMUNICATION AS A FACTOR OF MOTIVATION OF

More information

MEDIAT E REJA DHE IDENTITETI НОВИТЕ МЕДИУМИ И ИДЕНТИТЕТОТ THE NEW MEDIA AND THE IDENTITY

MEDIAT E REJA DHE IDENTITETI НОВИТЕ МЕДИУМИ И ИДЕНТИТЕТОТ THE NEW MEDIA AND THE IDENTITY UDC 316.77:316.347 Gëzim Xhambazi, PhD 316 Abstract MEDIAT E REJA DHE IDENTITETI НОВИТЕ МЕДИУМИ И ИДЕНТИТЕТОТ THE NEW MEDIA AND THE IDENTITY Every community possesses special characteristics that distinguish

More information

Ndikimi i motivimit dhe i kënaqësisë në angazhimin e punonjësve.

Ndikimi i motivimit dhe i kënaqësisë në angazhimin e punonjësve. UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI I MENAXHIMIT Ndikimi i motivimit dhe i kënaqësisë në angazhimin e punonjësve. Paraqitur në kërkim të gradës shkencore Doktor Doktorant Doc. Marinela

More information

Përmbajtja: Menaxhimi i Sistemeve të Informacionit

Përmbajtja: Menaxhimi i Sistemeve të Informacionit Përmbajtja: 1. Hyrje në sistemet e informacionit 2. Strategjia e organizates dhe sistemet e informacionit 3. Etika e informacionit privatesia dhe siguria 4. Rrjetet, interneti dhe biznesi elektronik (e-business)

More information

Pse të zgjedhim Perëndinë e Biblës?

Pse të zgjedhim Perëndinë e Biblës? Pse të zgjedhim Perëndinë e Biblës? Njerëzve iu pëlqen të kenë lirinë të zgjedhin "Perëndinë" e tyre. Pse të zgjedhësh Perëndinë që zbulohet në Bibël? nga EveryStudent.com Shumë prej nesh kanë në mendje

More information

NATYRA E PROCESIT TË GOJËTARISË JURIDIKE NË SHOQËRINË BASHKËKOHORE ПРИРОДАТА НА ПРОГРЕСОТ НА ПРАВНОТО ГОВОРНИШТВО ВО СОВРЕМЕНОТО ОПШТЕСТВО

NATYRA E PROCESIT TË GOJËTARISË JURIDIKE NË SHOQËRINË BASHKËKOHORE ПРИРОДАТА НА ПРОГРЕСОТ НА ПРАВНОТО ГОВОРНИШТВО ВО СОВРЕМЕНОТО ОПШТЕСТВО 316.772.4 C E N T R U M 4 Xhemile SELMANI 1 MA NATYRA E PROCESIT TË GOJËTARISË JURIDIKE NË SHOQËRINË BASHKËKOHORE ПРИРОДАТА НА ПРОГРЕСОТ НА ПРАВНОТО ГОВОРНИШТВО ВО СОВРЕМЕНОТО ОПШТЕСТВО THE NATURE OF THE

More information

Bëhu burrë! Bashkohu edhe ti për të ndalur dhunën ndaj grave! Burrat dhe çështje bashkëkohore të mashkulloritetit

Bëhu burrë! Bashkohu edhe ti për të ndalur dhunën ndaj grave! Burrat dhe çështje bashkëkohore të mashkulloritetit Bëhu burrë! Bashkohu edhe ti për të ndalur dhunën ndaj grave! Burrat dhe çështje bashkëkohore të mashkulloritetit Tiranë, dhjetor 2012 Kjo broshurë është përgatitur në kuadër të projektit: Nxitja e ideve

More information

Korniza evropiane e kualifikimeve (KEK) për mësimin gjatë gjithë jetës. Korniza Evropiane e Kualifikimeve

Korniza evropiane e kualifikimeve (KEK) për mësimin gjatë gjithë jetës. Korniza Evropiane e Kualifikimeve Korniza evropiane e kualifikimeve (KEK) për mësimin gjatë gjithë jetës Korniza Evropiane e Kualifikimeve Europe Direct është një shërbim, që u ndihmon të gjeni përgjigjet në pyetjet tuaja rreth Bashkimit

More information

STANDARDET E ZHVILLIMIT DHE TË MËSUARIT NË FËMIJËRINË E HERSHME 0-6 VJET

STANDARDET E ZHVILLIMIT DHE TË MËSUARIT NË FËMIJËRINË E HERSHME 0-6 VJET STANDARDET E ZHVILLIMIT DHE TË MËSUARIT NË FËMIJËRINË E HERSHME 0-6 VJET REPUBLIKA E KOSOVËS MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCËS DHE TEKNOLOGJISË STANDARDET E ZHVILLIMIT DHE TË MËSUARIT NË FËMIJËRINË E HERSHME

More information

AutoCAD Civil 3D. Xhavit Ratkoceri IEE Prishtine, Rep. e Kosoves Perfaqesues i Autodesk Autodesk

AutoCAD Civil 3D. Xhavit Ratkoceri IEE Prishtine, Rep. e Kosoves Perfaqesues i Autodesk Autodesk AutoCAD Civil 3D Xhavit Ratkoceri IEE Prishtine, Rep. e Kosoves Perfaqesues i Autodesk IEE shpk eshte themeluar ne 2004 Zyra kryesore ne Prishtine, Rep. e Kosove Zyra perkrahese ne Tirane, Rep. e Shqipërisë

More information

NATYRA E PSIKES NJERËZORE: KONTRIBUTI I GAZALIUT NË KONCEPTIN ISLAM TË PERSONALITETIT

NATYRA E PSIKES NJERËZORE: KONTRIBUTI I GAZALIUT NË KONCEPTIN ISLAM TË PERSONALITETIT Abbas Husein Ali NATYRA E PSIKES NJERËZORE: KONTRIBUTI I GAZALIUT NË KONCEPTIN ISLAM TË PERSONALITETIT Abstrakt: Ky punim merret me kritikën e modeleve psikologjike bashkëkohore të natyrës njerëzore dhe

More information

DORACAK PËR EKIPET NDËRMJETËSUESE MES BASHKËMOSHATARËVE

DORACAK PËR EKIPET NDËRMJETËSUESE MES BASHKËMOSHATARËVE DORACAK PËR EKIPET NDËRMJETËSUESE MES BASHKËMOSHATARËVE Parathënie Konventa për të drejtat e fëmijës është një ndër traktatet themelore për të drejtat e njeriut që në mënyrë të qartë përcakton të drejtat

More information

Tema: ZHVILLIMI I POLITIKAVE SOCIALE NË SHQIPËRI DHE NË FRANCË, VENDI QË ZËNË FËMIJËT NË KËTO POLITIKA

Tema: ZHVILLIMI I POLITIKAVE SOCIALE NË SHQIPËRI DHE NË FRANCË, VENDI QË ZËNË FËMIJËT NË KËTO POLITIKA REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE Tema: ZHVILLIMI I POLITIKAVE SOCIALE NË SHQIPËRI DHE NË FRANCË, VENDI QË ZËNË FËMIJËT NË KËTO POLITIKA KANDIDATI: Msc. Ina

More information

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAMI I DOKTORATURЁS DISERTACION

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAMI I DOKTORATURЁS DISERTACION UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAMI I DOKTORATURЁS DISERTACION ABORTI SELEKTIV GJINOR NË SHQIPËRI, NJË VËSHTRIM MBI SHKAQET DHE PASOJAT PSIKOLOGJIKE MSc. Dorina XHANI Paraqitur

More information

Formular për SYLLABUS të Lëndës

Formular për SYLLABUS të Lëndës Formular për SYLLABUS të Lëndës Të dhëna bazike të lëndës Njësia akademike: Titulli i lëndës: Retorika dhe Argumenti Niveli: Bachelor Statusi lëndës: Zgjedhore Viti i 3 studimeve: Numri i orëve 3+0 në

More information

Zhvillimi i Shkathtësive të Shekullit 21 në klasat me NXËNËSIN NË QENDËR

Zhvillimi i Shkathtësive të Shekullit 21 në klasat me NXËNËSIN NË QENDËR Pikëpamjet e autorit të shprehura në këtë botim nuk i reflektojnë medoemos pikëpamjet e Agjencionit të Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar apo të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara. Doracaku

More information

From the Pastor s Desk

From the Pastor s Desk Saint George Orthodox Church Fourth Quarter, 2011 From the Pastor s Desk Dear Brothers and Sisters: We present to you the fourth quarterly edition of The Wonderworker. In this issue, we are continuing

More information

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I GJUHËVE TË HUAJA DEPARTAMENTI I GJUHËS ANGLEZE PROCESI I PËRKTHIMIT TË ACQUIS COMMUNAUTAIRE NË GJUHËN SHQIPE

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I GJUHËVE TË HUAJA DEPARTAMENTI I GJUHËS ANGLEZE PROCESI I PËRKTHIMIT TË ACQUIS COMMUNAUTAIRE NË GJUHËN SHQIPE UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I GJUHËVE TË HUAJA DEPARTAMENTI I GJUHËS ANGLEZE PROCESI I PËRKTHIMIT TË ACQUIS COMMUNAUTAIRE NË Udhëheqës shkencor: Prof. Dr. Nonda VARFI Kandidate: MA Adelina ALBRAHIMI

More information

Metodologjia hulumtuese

Metodologjia hulumtuese (Master) Ligjerata 8 Metodologjia hulumtuese Metodat kualitative në hulumtimet shkencore Prof.asc. Avdullah Hoti 1 Literatura Research methods for Business Students, Saunder, M., Lewis, P. And Thornill,

More information

INSTITUTI I ZHVILLIMIT TË ARSIMIT PROGRAM ORIENTUES PËR MATURËN SHTETËRORE. LËNDA: GJUHË ANGLEZE PROVIM ME ZGJEDHJE (Niveli B2)

INSTITUTI I ZHVILLIMIT TË ARSIMIT PROGRAM ORIENTUES PËR MATURËN SHTETËRORE. LËNDA: GJUHË ANGLEZE PROVIM ME ZGJEDHJE (Niveli B2) INSTITUTI I ZHVILLIMIT TË ARSIMIT PROGRAM ORIENTUES PËR MATURËN SHTETËRORE LËNDA: GJUHË ANGLEZE PROVIM ME ZGJEDHJE (Niveli B2) Viti shkollor 2017 2018 1. SYNIMET E PROGRAMIT Hartimi i këtij programi orientues

More information

Universiteti i Tiranës Instituti i Studimeve Europiane. Format Standarde të Kontratave dhe Beteja e Formave : Një vështrim krahasues

Universiteti i Tiranës Instituti i Studimeve Europiane. Format Standarde të Kontratave dhe Beteja e Formave : Një vështrim krahasues Universiteti i Tiranës Instituti i Studimeve Europiane Tema për mbrojtjen e gradës shkencore DOKTOR Format Standarde të Kontratave dhe Beteja e Formave : Një vështrim krahasues Punoi: Renis Zaganjori Udhëheqës

More information

Mbrojtja e Fëmijëve Manual për shkollat

Mbrojtja e Fëmijëve Manual për shkollat Mbrojtja e Fëmijëve Manual për shkollat Republika e Shqipërisë Ministria e Arsimit dhe Shkencës Mbrojtja e Fëmijëve Manual për shkollat with funding from Koordinimi i projektit dhe përgatitja për botim

More information

KRIMINALITETI I TË MITURVE NË SHQIPËRI. Analizë e shkaqeve dhe faktorëve të kriminalitetit tek të miturit në Shqipëri

KRIMINALITETI I TË MITURVE NË SHQIPËRI. Analizë e shkaqeve dhe faktorëve të kriminalitetit tek të miturit në Shqipëri KRIMINALITETI I TË MITURVE NË SHQIPËRI Analizë e shkaqeve dhe faktorëve të kriminalitetit tek të miturit në Shqipëri 1 KRIMINALITETI I TË MITURVE NË SHQIPËRI KRIMINALITETI I TË MITURVE NË SHQIPËRI Analizë

More information

Nr.8 dhjetor 2017 Shkup

Nr.8 dhjetor 2017 Shkup Nr.8 dhjetor 2017 Shkup Ne angazhohemi për botë, në të cilën çdo vend do të sigurojë rritje të qëndrueshme të përhershme, inkluzive dhe ekonomike dhe punë me dinjitet për të gjithë. Kujdesi i paguar dhe

More information

Sanksionimi i të drejtave të të moshuarve Drejt një Konvente të Kombeve të Bashkuara

Sanksionimi i të drejtave të të moshuarve Drejt një Konvente të Kombeve të Bashkuara Sanksionimi i të drejtave të të moshuarve Drejt një Konvente të Kombeve të Bashkuara Një mjet për promovimin e një dialogu për krijimin e një Konvente të re të Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e të

More information

Tidita ABDURRAHMANI Universiteti Hëna e Plotë Bedër Tirana/Albania

Tidita ABDURRAHMANI Universiteti Hëna e Plotë Bedër Tirana/Albania Tidita ABDURRAHMANI Universiteti Hëna e Plotë Bedër Tirana/Albania Shërbimi Psiko-Social në Institucionet e Arsimit Parauniversitar në Shqipëri dhe Perceptimet e Mjedisit Shkollor mbi Këtë Shërbim Abstrakt

More information

MARRËDHËNIA MIDIS NDËRVEPRIMIT ME PRINDËRIT DHE TEMPERAMENTIT NË PËRSHTATSHMËRINË SJELLORE TË FËMIJËVE PARASHKOLLORË

MARRËDHËNIA MIDIS NDËRVEPRIMIT ME PRINDËRIT DHE TEMPERAMENTIT NË PËRSHTATSHMËRINË SJELLORE TË FËMIJËVE PARASHKOLLORË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMENTI I PEDAGOGJI-PSIKOLOGJISË PROGRAM I DOKTORATËS MARRËDHËNIA MIDIS NDËRVEPRIMIT ME PRINDËRIT DHE TEMPERAMENTIT NË PËRSHTATSHMËRINË SJELLORE

More information

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: PARASHKOLLOR

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: PARASHKOLLOR UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: PARASHKOLLOR PUNIM DIPLOME EKSKURSIONET-ORGANIZIMI DHE RËNDËSIA E TYRE NË EDUKIMIN E PARASHKOLLORËVE Mentori: Prof. Asoc. dr. XHELADIN

More information

Zhvillimi i Shkathtësive të. Leximit në

Zhvillimi i Shkathtësive të. Leximit në Pikëpamjet e autorit të shprehura në këtë botim nuk i reflektojnë medoemos pikëpamjet e Agjencionit të Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar apo të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara. Ky doracak

More information

E DREJTA E FËMIJËVE ME AFTËSI TË KUFIZUARA PËR ARSIM GJITHËPËRFSHIRËS

E DREJTA E FËMIJËVE ME AFTËSI TË KUFIZUARA PËR ARSIM GJITHËPËRFSHIRËS E DREJTA E FËMIJËVE ME AFTËSI TË KUFIZUARA PËR ARSIM GJITHËPËRFSHIRËS Praktikat e suksesshme në rajonin e EQL/KSHP dhe rekomandimet për Qeverinë Shqiptare. Mars 2012 E drejta E fëmijëve me aftësi të kufizuara

More information

INKLUZIONI NË ARSIMIN E MESËM PROFESIONAL

INKLUZIONI NË ARSIMIN E MESËM PROFESIONAL INKLUZIONI NË ARSIMIN E MESËM PROFESIONAL DORACAK PËR PUNË ME NXËNËSIT ME NEVOJA TË VEÇANTA ARSIMORE Inkluzioni në arsimin e mesëm profesional Doracak për punë me nxënësit me nevoja të veçanta arsimore

More information

Vlerësimi i Njësive për Mbrojtjen e Fëmijëve

Vlerësimi i Njësive për Mbrojtjen e Fëmijëve Vlerësimi i Njësive për Mbrojtjen e Fëmijëve Vlerësimi i Njësive për Mbrojtjen e Fëmijëve World Vision Stephanie Delaney Konsulente Ndërkombëtare për Mbrojtjen, Pjesëmarrjen, të Drejtat dhe Mirëqenien

More information

Education Sector. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Shqipëria. Analizë e Politikës Arsimore Çështje dhe Rekomandime

Education Sector. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Shqipëria. Analizë e Politikës Arsimore Çështje dhe Rekomandime Education Sector United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization Shqipëria Analizë e Politikës Arsimore Çështje dhe Rekomandime Prill 2017 Shqipëria Analizë e politikës arsimore Çështje

More information

NJËSIA 4: Konflikti Çka duhet bërë nëse nuk pajtohemi?

NJËSIA 4: Konflikti Çka duhet bërë nëse nuk pajtohemi? NJËSIA 4: Konflikti Çka duhet bërë nëse nuk pajtohemi? Koncepti i paqes ka një dimension të rëndësishëm kulturor. Tradicionalisht, në kulturat e lashta të lindjes, paqja ka të bëjë më shumë me paqen e

More information

Seminar i Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar për Rregullatorët Çështjet e Kontabilitetit dhe Rregullatore

Seminar i Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar për Rregullatorët Çështjet e Kontabilitetit dhe Rregullatore REPARIS A REGIONAL PROGRAM Seminar i Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar për Rregullatorët Çështjet e Kontabilitetit dhe Rregullatore Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar 7 Publikimet

More information

IDM ALBANIA. Për një polici me integritet dhe etikë: Rëndësia e edukimit bazë dhe atij në vazhdim

IDM ALBANIA. Për një polici me integritet dhe etikë: Rëndësia e edukimit bazë dhe atij në vazhdim IDM ALBANIA Për një polici me integritet dhe etikë: Rëndësia e edukimit bazë dhe atij në vazhdim Elona Dhëmbo Tiranë 2014 Për një polici me integritet dhe etikë: Rëndësia e edukimit bazë dhe atij në vazhdim

More information

UDHËZUES PRAKTIK PËR HARTIMIN DHE ZBATIMIN E PLANIT EDUKATIV INDIVIDUAL (PEI)

UDHËZUES PRAKTIK PËR HARTIMIN DHE ZBATIMIN E PLANIT EDUKATIV INDIVIDUAL (PEI) UDHËZUES PRAKTIK PËR HARTIMIN DHE ZBATIMIN E PLANIT EDUKATIV INDIVIDUAL (PEI) 34 UDHËZUES PRAKTIK PËR HARTIMIN DHE ZBATIMIN E PLANIT EDUKATIV INDIVIDUAL (PEI) 2017 1 Ky udhëzues mundësohet nga Agjencia

More information

Implementimi i strategjisë

Implementimi i strategjisë Pjesa e Parë BAZAT E MENAXHMENTIT Qasjet lidhur me menaxhmentin Evolucioni i teorisë së menaxhmnetit Rrethina dhe kultura menaxheriale shoqërore PLANIFIKIMI DHE STRATEGJIA Planifikimi Vendimmarrja Implementimi

More information

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMENTI PEDAGOGJI PSIKOLOGJI PROGRAMI I DOKTORATËS

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMENTI PEDAGOGJI PSIKOLOGJI PROGRAMI I DOKTORATËS UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMENTI PEDAGOGJI PSIKOLOGJI PROGRAMI I DOKTORATËS Marrëdhëniet midis konsumimit karakteristikave të personalitetit dhe teknikave të përballimit

More information

Komuna sipas masës së fëmijës

Komuna sipas masës së fëmijës Komuna sipas masës së fëmijës DORACAK PËR PËRGATITJEN E PLANIT LOKAL AKSIONAL PËR FËMIJËT 1 2 CIP Katalogizacija vo publikacija Nacionalna i univerzitetska biblioteka Sv. Kliment Ohridski Skopje 342.7.053.2:352.077.6(497.7)(035)

More information

Bullying në shkollat fillore:

Bullying në shkollat fillore: UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE Departamenti i Psikologjisë dhe Pedagogjisë PROGRAMi I DOKTORATËS Tema Bullying në shkollat fillore: Paraqitur në kërkim të gradës shkencore Doktor

More information

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI FILLOR PUNIM DIPLOME

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI FILLOR PUNIM DIPLOME UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI FILLOR PUNIM DIPLOME APLIKIMI I METODAVE MËSIMORE DHE PËRSHTATJA E TYRE PËR NXËNËS ME DËMTIME NË TË PARË Udhëheqës shkencor: Prof.Ass.Dr.

More information

MAN AS A HUMAN WHO DIRECTS THE VIOLENCE TO HERSELF AND OTHERS - CONSEQUENCES OF TIME OR LONG TIME OF TRANSITION IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA

MAN AS A HUMAN WHO DIRECTS THE VIOLENCE TO HERSELF AND OTHERS - CONSEQUENCES OF TIME OR LONG TIME OF TRANSITION IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA UDC 316.472.4 Prof. dr. Bashkim SELMANI 1 NJERIU SI QENIE NJERËZORE I CILI DREJTON DHUNËN KUNDËR VETES APO TË TJERËVE PASOJAT E KOHËS APO KOHËZGJATJES SË TRNASICIONIT NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË Ј Њ Ј Ј

More information

EDITORIAL. 2 for you. Përshëndetje lexues të dashur,

EDITORIAL. 2 for you. Përshëndetje lexues të dashur, EDITORIAL Përshëndetje lexues të dashur, Si zakonisht, ja ku po takohemi edhe njëherë përmes numrit më të ri të revistës For You e cila sivjet filloi vitin e 11-të të ekzistimit të saj. Më duhet të them

More information

DEONTOLOGJIA DHE MENAXHIMI I MUNDËSIVE PËR PROFESIONISTËT DHE BASJKËPUNËTORËT SFIDAT NË SHOQËRINËË BASHKËKOHORE

DEONTOLOGJIA DHE MENAXHIMI I MUNDËSIVE PËR PROFESIONISTËT DHE BASJKËPUNËTORËT SFIDAT NË SHOQËRINËË BASHKËKOHORE Xhemile Selmani, MA 1 UDC: 005:17 DEONTOLOGJIA DHE MENAXHIMI I MUNDËSIVE PËR PROFESIONISTËT DHE BASJKËPUNËTORËT SFIDAT NË SHOQËRINËË BASHKËKOHORE ДЕОНТОЛОГИЈАТА И УПРАВУВАЊЕТО КАКО МОЖНОСТ ЗА ПРОФЕСИОНАЛЦИ

More information

UNIVERSITETI ALDENT FAKULTETI SHKENCAVE MJEKËSORE TEKNIKE

UNIVERSITETI ALDENT FAKULTETI SHKENCAVE MJEKËSORE TEKNIKE "Të rinjtë dhe shëndeti mendor në një botë në UNIVERSITETI ALDENT FAKULTETI SHKENCAVE MJEKËSORE TEKNIKE FAKULTETI SHEKNCAVE MJEKESORE TEKNIKE DITA BOTËRORE E SHËNDETIT MENDOR Dita Botërore e Shëndetit

More information

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMENTI I PEDAGOGJI-PSIKOLOGJISË

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMENTI I PEDAGOGJI-PSIKOLOGJISË REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMENTI I PEDAGOGJI-PSIKOLOGJISË Titulli i punimit TRAJNIMI I BASHKËMOSHATARËVE PËR TË PËRMIRËSUAR SJELLJEN SOCIALE TEK

More information

RIDEFINIMI I ROLIT TË VIKTIMËS NË TË DREJTËN PENALE BASHKËKOHORE PËRMES REFORMAVE LIGJORE

RIDEFINIMI I ROLIT TË VIKTIMËS NË TË DREJTËN PENALE BASHKËKOHORE PËRMES REFORMAVE LIGJORE RIDEFINIMI I ROLIT TË VIKTIMËS NË TË DREJTËN PENALE BASHKËKOHORE PËRMES REFORMAVE LIGJORE Besa ARIFI * Abstrakt: Qëllimi i këtij punimi është të analizojë zhvillimin e rolit të viktimës në të drejtën ndërkombëtare

More information

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I FILOLOGJISË - DEGA: GJUHË SHQIPE

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I FILOLOGJISË - DEGA: GJUHË SHQIPE UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I FILOLOGJISË - DEGA: GJUHË SHQIPE PUNIM DIPLOME KONCEPTET BAZË TË GRAMATIKËS Mentori: Prof. Ass. Dr. MUHARREM GASHI Kandidati: FABIAN MEMAJ Gjakovë, 2017

More information

NDIKIMI I PASURISË JOMATERIALE NË ZHVILLIMIN E QËNDRUESHËM. RASTI I SHQIPËRISË

NDIKIMI I PASURISË JOMATERIALE NË ZHVILLIMIN E QËNDRUESHËM. RASTI I SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI I EKONOMIKSIT NDIKIMI I PASURISË JOMATERIALE NË ZHVILLIMIN E QËNDRUESHËM. RASTI I SHQIPËRISË DIZERTACION Në kërkim të gradës shkencore Doktor i

More information

DCAF. Çfarë janë komisionet parlamentare për mbrojtje dhe siguri? Çfarë e dallon mjedisin e punës së këtyre komisioneve nga ai i komisioneve të tjera?

DCAF. Çfarë janë komisionet parlamentare për mbrojtje dhe siguri? Çfarë e dallon mjedisin e punës së këtyre komisioneve nga ai i komisioneve të tjera? Çfarë janë komisionet parlamentare për mbrojtje dhe siguri? Çfarë e dallon mjedisin e punës së këtyre komisioneve nga ai i komisioneve të tjera? Cilat komisione merren me mbrojtje dhe siguri? Çfarë lloj

More information

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAMI I DOKTORATURËS DISERTACION

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAMI I DOKTORATURËS DISERTACION UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAMI I DOKTORATURËS DISERTACION TEMA: SHËRBIMI PSIKO-SOCIAL NË SHËRBIMET E SHËNDETIT RIPRODHUES NË SHQIPËRI Paraqitur në kërkim të gradës shkencore

More information

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAM I DOKTORATËS TITULLI I PUNIMIT

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAM I DOKTORATËS TITULLI I PUNIMIT REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAM I DOKTORATËS TITULLI I PUNIMIT PRANIA E QËNDRIMEVE POZITIVE NDAJ NXËNËSVE ME AFTËSI TË KUFIZUARA, FAKTOR I RËNDËSISHËM

More information

PUNIM DIPLOME (NIVELI BACHELOR)

PUNIM DIPLOME (NIVELI BACHELOR) UNIVERSITETI I GJAKOVËS "FEHMI AGANI" FAKULTETI I MJEKËSISË PROGRAMI INFERMIERI PUNIM DIPLOME (NIVELI BACHELOR) TEMA: PËRDORIMI I MEDIAVE NË PROMOVIMIN SHËNDETËSOR Mentori: Prof. Ass. Dr. Naim Jerliu Kandidati:

More information

NËN PARADIGMËN E EVOLUIMIT TË RREZIKUT KIBERNETIK DHE REFLEKSIONE NË ÇËSHTJET E SIGURISË K OMBËTARE. Copyright. Hergis Jica

NËN PARADIGMËN E EVOLUIMIT TË RREZIKUT KIBERNETIK DHE REFLEKSIONE NË ÇËSHTJET E SIGURISË K OMBËTARE. Copyright. Hergis Jica Copyright i Hergis Jica 2018 1 Udhёheqёsi i Hergis Jica vёrteton se ky ёshtё njё version i miratuar i disertacionit tё mёposhtёm: NËN PARADIGMËN E EVOLUIMIT TË RREZIKUT KIBERNETIK DHE REFLEKSIONE NË ÇËSHTJET

More information

Edukimi fiziko-seksual dhe inteligjenca emocionale-seksuale

Edukimi fiziko-seksual dhe inteligjenca emocionale-seksuale Edukimi fiziko-seksual dhe inteligjenca emocionale-seksuale 1 Kjo paketë përmbledhëse e lidhur me edukimin seksual të të rinjve është hartuar bazuar në dy module: Gjithcka në një dhe Një Vullnetar mund

More information

Subordinate causal clauses in Albanian language

Subordinate causal clauses in Albanian language Subordinate causal clauses in Albanian language FABIANA VELENCIA Abstract fvelencia@yahoo.com Causative connectors viewed in different aspects and analyzed in different subordinate causal clauses. The

More information

THE ORTHODOX POST. President s Message INSIDE THIS ISSUE

THE ORTHODOX POST. President s Message INSIDE THIS ISSUE THE ORTHODOX POST April 2010 Volume VI, Issue 4 St. Nicholas Albanian Orthodox Church, 181-14 Midland Parkway, Jamaica Estates, New York, NY 11432 Web site: www.stnicholasalbanian.org E-mail: snickny@aol.com

More information

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FAKULTETI I MJEKËSISË PROGRAMI I INFERMIERISË PUNIM DIPLOME. TEMA: Kujdesi infermieror te personat me retardim mendor

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FAKULTETI I MJEKËSISË PROGRAMI I INFERMIERISË PUNIM DIPLOME. TEMA: Kujdesi infermieror te personat me retardim mendor UNIVERSITETI I GJAKOVËS FAKULTETI I MJEKËSISË PROGRAMI I INFERMIERISË PUNIM DIPLOME TEMA: Kujdesi infermieror te personat me retardim mendor Kandidatja: Mentore: Prof. Ass. Dr. Iliriana Raça Bunjaku Gjakovë,

More information

Menaxhimi bashkëkohor bankar

Menaxhimi bashkëkohor bankar Study program Fakulteti Cikli i studimeve Menaxhimi bashkëkohor bankar Biznesi dhe Ekonomia Cikli i parë (Deridiplomike) SETK 180 Numri në arkiv i akreditimit [180] 03-160/2 Vendimi për fillim me punë

More information

Universiteti i Gjakovës Fehmi Agani Fakulteti i edukimit (Programi Fillor) Studime Bachelor

Universiteti i Gjakovës Fehmi Agani Fakulteti i edukimit (Programi Fillor) Studime Bachelor Universiteti i Gjakovës Fehmi Agani Fakulteti i edukimit (Programi Fillor) Studime Bachelor PUNIM DIPLOME Tema: Autizmi, shkaqet dhe pasojat e tij Udheheqesi shkencor: Prof.Ass. Dr.Behxhet Gaxhiqi Kandidatja:

More information

Programi i studimit: Master i Mësimdhënies lëndore (me specializimet: Matematikë; Fizikë; Biologji; Kimi; Histori; Gjeografi; Teknologji dhe TIK)

Programi i studimit: Master i Mësimdhënies lëndore (me specializimet: Matematikë; Fizikë; Biologji; Kimi; Histori; Gjeografi; Teknologji dhe TIK) Universiteti i Prishtinës Hasan Prishtina Fakulteti i Edukimit Programi i studimit: Master i Mësimdhënies lëndore (me specializimet: Matematikë; Fizikë; Biologji; Kimi; Histori; Gjeografi; Teknologji dhe

More information

Analiza gjinore e teksteve te shkollës fillore. Studim i Qendrës Aleanca Gjinore për Zhvillim. Financuar nga Kvinna till Kvinna

Analiza gjinore e teksteve te shkollës fillore. Studim i Qendrës Aleanca Gjinore për Zhvillim. Financuar nga Kvinna till Kvinna Analiza gjinore e teksteve te shkollës fillore Studim i Qendrës Aleanca Gjinore për Zhvillim Financuar nga Kvinna till Kvinna Tiranë, korrik 2005 1 Analiza gjinore e teksteve të shkollës fillore Studim

More information

KOHEZIONI SOCIAL DHE INTEGRIMI I REPUBLIKËS SË MAQEDONISË NË STRUKTURAT EVRO-ATLANTIKE

KOHEZIONI SOCIAL DHE INTEGRIMI I REPUBLIKËS SË MAQEDONISË NË STRUKTURAT EVRO-ATLANTIKE Sadik Zenku, MA C E N T R U M 6 UDC: 327.51.071.51(497.7:100-622 HATO + 4-622 EУ) KOHEZIONI SOCIAL DHE INTEGRIMI I REPUBLIKËS SË MAQEDONISË NË STRUKTURAT EVRO-ATLANTIKE СОЦИЈАЛНА КОЕЗИЈА И ИНТЕГРАЦИЈАТА

More information

Ndalimi i ndëshkimit trupor në shkolla Përgjigje në pyetjet që shtrohen më së shpeshti

Ndalimi i ndëshkimit trupor në shkolla Përgjigje në pyetjet që shtrohen më së shpeshti Ndalimi i ndëshkimit trupor në shkolla Përgjigje në pyetjet që shtrohen më së shpeshti Nisma Globale për t i Dhënë Fund Ndëshkimit Trupor të Fëmijëve 1 Në këtë seri: Ndalimi i ndëshkimit trupor të fëmijëve:

More information

Cilat komponente janë të të domosdoshme, në mënyrë që kompjuterët të punojnë? Cilat lloje të Kompjuterëve personal ekzistojnë

Cilat komponente janë të të domosdoshme, në mënyrë që kompjuterët të punojnë? Cilat lloje të Kompjuterëve personal ekzistojnë KOMPJUTERI PERSONAL [ ]Në fund të këtij kapitulli ju Në këtë kapitull do të mësoni: do të: Si janë zbuluar kompjuterët? Cilat komponente janë të të domosdoshme, në mënyrë që kompjuterët të punojnë? 1]

More information

FEMRA NËN MBROJTJEN E ISLAMIT

FEMRA NËN MBROJTJEN E ISLAMIT Në emër të All-llahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshiruesit! FEMRA NËN MBROJTJEN E ISLAMIT Lais Lamya el-faruqi Muhamed Xh. Bahonari Muhammed Sharif Botuar nga: SHB Drita e Jetës Të gjitha të drejtat e këtij

More information

78 mësues të 26 shkollave pilot përfaqësojnë grupin e përfshirë në pilotim.

78 mësues të 26 shkollave pilot përfaqësojnë grupin e përfshirë në pilotim. Grupi i punës: Zamira Gjini Dr. Gerti Janaqi Dr. Mirela Andoni Ines Todhe Aurela Zisi Moderatore: Dr. Mirela Andoni Redaktimi shkencor: Dr. Mirela Andoni Redaktimi letrar Petrit Zili Ky manual reflekton

More information

Të Drejtat e Njeriut dhe Identiteti Gjinor

Të Drejtat e Njeriut dhe Identiteti Gjinor Të Drejtat e Njeriut dhe Identiteti Gjinor Artikujt e posaçëm mbi çështje të veçanta porositen nga Komisioneri për të Drejtat e Njeriut me qëllim për të kontribuar në debatimin ose reflektimin e mëtejshëm

More information

HISTORI TË PËRBASHKËTA PËR NJË EUROPË PA KUFIJ

HISTORI TË PËRBASHKËTA PËR NJË EUROPË PA KUFIJ HISTORI TË PËRBASHKËTA PËR NJË EUROPË PA KUFIJ 33Ndikimi i Revolucionit Industrial 33Zhvillimi i Arsimit 33Të drejtat e njeriut siç pasqyrohen në historinë e artit 3 3 Europa dhe bota UDHËRRËFYES BOTIMI

More information

EFEKTET E MËNYRAVE TË NDRYSHME TË VLERËSIMIT NË MOTIVIMIN E NXËNËSVE GJATË PËRVETËSIMIT TË GJUHËS SË HUAJ

EFEKTET E MËNYRAVE TË NDRYSHME TË VLERËSIMIT NË MOTIVIMIN E NXËNËSVE GJATË PËRVETËSIMIT TË GJUHËS SË HUAJ UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMENTI PEDAGOGJI-PSIKOLOGJI PROGRAMI I DOKTORATËS EFEKTET E MËNYRAVE TË NDRYSHME TË VLERËSIMIT NË MOTIVIMIN E NXËNËSVE GJATË PËRVETËSIMIT TË GJUHËS

More information

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë Ministarstvo Obrazovanja Nauke i Tehnologije Ministry of Education Science

More information

STANDARDET E VLERËSIMIT TË NXËNËSVE NË SHKOLLËN FILLORE

STANDARDET E VLERËSIMIT TË NXËNËSVE NË SHKOLLËN FILLORE PROJEKTI I SHKOLLËS FILLORE NËNPROJEKTI: PËRPARIMI I VLERËSIMIT TË NXËNËSVE Nënprojekti realizohet në bashkëpunim me Qendrën Maqedonase për Arsimin Qytetar (MCGO) STANDARDET E VLERËSIMIT TË NXËNËSVE NË

More information

Doracak pёr arsimtarё pёr praktika inkluzive kompjuterike me aplikim tё teknologjisё ndihmёse

Doracak pёr arsimtarё pёr praktika inkluzive kompjuterike me aplikim tё teknologjisё ndihmёse Прoект за е-пристапно образование Doracak pёr arsimtarё pёr praktika inkluzive kompjuterike me aplikim tё teknologjisё ndihmёse 1 DORACAK PËR ARSIMTARË PËR PRAKTIKA (INKLUZIVE) GJITHËPËRFSHIRËSE KOMPJUTERIKE

More information

From the Pastor s Desk

From the Pastor s Desk Saint George Orthodox Church Winter, 2014 From the Pastor s Desk Dear Brothers and Sisters: This month, we celebrate one of the most beloved feasts of the Christian year: Christmas. In this Feast, we celebrate

More information