ORGANIZIMI SINDIKAL NË SHQIPËRI Dr. Erka ÇARO 1, MA. Sonila DANAJ 2, MA. Armela XHAHO 3

Transcription

1 KËRKIME GJEOGRAFIKE 17/2015 ORGANIZIMI SINDIKAL NË SHQIPËRI Dr. Erka ÇARO 1, MA. Sonila DANAJ 2, MA. Armela XHAHO 3 1 Universiteti i Tiranës dhe Universiteti i Jyväskylä-s, Finlandë, erka.e.caro@jyu.fi 2 Doktorante në FSHS, Universiteti i Jyväskylä-s, Finlandë 3 Doktorante, University of New York Tirana ABSTRAKT Ky studim synon të ofrojë një pasqyrë të përgjithshme në kontekstin historik të Sindikatave në Shqipëri së bashku me sfidat, mundësitë dhe strategjitë e zhvillimit gjatë 25 viteve të tranzicionit nga një shtet me ekonomi të centralizuar në një ekonomi tregu të lirë. Shumica e 83 sindikatave të themeluara në Shqipëri veprojnë nën ombrellën e të dy konfederatave, Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë (KSSH) dhe Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Shqipërisë (BSPSH), të cilat përfaqësojnë së bashku rreth 90% të anëtarëve të sindikatave në Shqipëri, ndërsa pjesa tjetër funksionon në mënyrë të pavarur. Këshilli Kombëtar i Punës (KKP) është sistemi bashkëpunimi më të lartë të dialogut social trepalësh në Shqipëri, përfaqësuar nga anëtarët nga sindikatat, organizatave të punëdhënësve dhe institucione të shtetit. Edhe pse sindikatat në Shqipëri janë të përfaqësuara në Këshillin Kombëtar të Punës me 10 anëtarë, ato ende luftojnë për legjitimitet, fuqëzimin e shumë marrëveshjeve kolektive, dhe zgjidhjen e konflikteve përmes ndërmjetësimit dhe dialogut social. Sindikatat janë përfshirë vazhdimisht në një betejë për përfaqësim institucional, duke luftuar për të rritur nivelin e anëtarësimit në sindikata, ndër- bashkëpunim dhe përfaqësimin e fuqisë punëtore. Duke marrë në konsideratë natyrën unike të transformimeve ekonomike, politike dhe sociale që ndodhën në Shqipëri pas rënies së regjimit komunist, ky punim është një ndër studimet e para që synon te analizoj shërbimet thelbësore dhe përfitimet nga lëvizja sindikale në Shqipëri, sfondin e përgjithshëm dhe kontekstin e organizmit të tyre, mënyrën e administrimit, bashkëpuntorët e jashtëm/ndërkombëtar, mekanizmat e financimit dhe vështirësitë që përballen sindikatat në ofrimin e shërbimeve dhe përfitimeve. Ky studim shqyrton gjithashtu sfidat e anëtarësimit në sindikata dhe dendësinë duke analizuar strategjitë e ndërmarra prej sindikatave për rekrutimin e anëtarëve të rinj, veçanërisht në sektorët të tjerë veç atyre tradicionale duke u fokusuar në aktivizimin dhe moblizimin e grave dhe të rinjve, në përpjekje për të rritur nivelin e pagave dhe përmirësimin e kushteve të punës. Duke pasur parasysh që sindikatat në Shqipëri janë ende të fragmentuara dhe pothuajse të përfaqësuara pak sidomos në sektorin privat, ky studim është një përpjekje për të zbuluar modelet e organizimit të tyre, të përshkruajë trendet aktuale, dhe të nxjerrë konkluzionet e mundshme dhe rekomandime për të ndihmuar sindikatat në identifikimine mënyrave strategjike të orientimit dhe përmirësimit në mbrojtjen e të drejtave të punëtorëve. Fjalët kyçe: Sindikata, punësim, të drejtat e punëtorëve, konfederatat, punëdhënës, punëmarrës, dialogu social. 1. HYRJE Sindikatat janë organizata të cilat përbëhen nga anëtarë (punëtorë) dhe nga drejtues të bashkuar për të mbrojtur të drejtat e anëtarëve dhe për te promovuar interesat e tyre. Disa prej qëllimeve dhe detyrave kryesore te sindikatave janë: të negociojnë pagat dhe kushtet e punës, të rregullojnë mardhëniet mes punonjësve dhe punëtorëve, të ndërmarrin aksione për të përforcuar negociatat për kontrata kolektive, të kërkojnë të drejtat dhe ngrenë çështje në emër dhe interes të punëtorëve si dhe të zgjidhin problematika të ndryshme që lidhen me klasën punëtore. Sipas Richard Hyman (2001) ekzistojnë tri lloj sindikatash: organizata me funksione tregu që mbrojnë interesat e anëtarëve të vet (sindikatat si grup interesi), organizata që punojnë për të përmirësuar statusin e punëtorëve në shoqëri, dhe organizatat e angazhuara në luftën e klasave. 149

2 GEOGRAPHICAL RESEARCH 17/2015 Sindikatat kanë luajtur një rol të rëndësishëm në vende të ndryshme botërore për përmirësimin e kushteve të punës, vendosjen dhe respektimin e kontratave kolektive në rastet me të mira në nivel kombëtar dhe/ose industrie. Mirëpo arritjet e tyre nuk kanë qenë të lehta, sidomos në përballjet me qeveritë e djathta që kanë favorizuar tregun e lirë dhe një klasë punëtore të paorganizuar apo me organizim të dobët. Për rrjedhojë në periudhën e fundit të shekullit të njëzetë është vënë re një rënie në pushtetin e sindikatave dhe bazës së anëtarësisë së tyre në vende të ndryshme të botës. Fenomene si privatizimi, shpërbërja e industrive dhe zhvendosja e tyre në vende të tjera shpesh pa traditë organizimi punëtor, nënkontraktimi i shërbimeve të caktuara të një kompanie jashtë strukturës organizative të kompanisë në fjalë, shpesh edhe jashtë juridiksionit shtetëror të saj, fragmentarizimi dhe rritja e fleksibilitetit të marrëdhënieve të punës kanë shkaktuar ndryshime thelbësore në marrëdhëniet e punës duke paraqitur sfida të reja për organizimin dhe mobilizimin sindikal. Në vendet ish-socialiste, themelimi i sindikatave ndoqi dy rrugë: transformimin e organizmave ekzistuese gjatë regjimeve socialiste, dhe themelimin e organizatave të reja në kushtet e tregut kapitalist. Përvoja socialiste e organizimit të detyruar bëri që në shumë vende sindikatat e sapoformuara në pluralizëm të shiheshin me skepticizëm, sidomos duke parë që përpjekjet e tyre në mbrojtje të klasës punëtore të ishin kryesisht modeste, pasive dhe të përçara. Në rrethana të ngjashme lindën dhe zhvilluan aktivitetin e tyre dhe sindikatat shqiptare, tiparet e të cilave do t i diskutojmë në detaje më poshtë. Metoda e mbledhjes së të dhënave Në realizimin e këtij studimi 1 ne bazohemi në 16 intervista me sindikalistë (zyrtarë të sindikatave) dhe aktivistë në dy konfederatat kryesore sindikale në Shqipëri, KSSH dhe BSPSH. Intervistat janë realizuar konkretisht me kryetarët respektivë të dy konfederatave dhe me drejtues të federatave kryesore përbërëse. Këto intervista janë realizuar për të kuptuar strukturat e brendshme të ndërtimit dhe funksionimit të konfederatave por dhe strategjitë e implementuara nga konfederatat. Intervistave të realizuara i bashkangjiten dhe hulumtimet e literaturës ekzistuese siç janë dokumentet dhe kërkimet e publikuara nga konfederatat, raportet e federatave, website-t respektive etj. Bazuar në kombinimin e të dhënave parësore me ato dytësore ne sjellim një përshkrim dhe analizë të zhvillimit të lëvizjes sindikaliste në Shqipëri duke u fokusuar në periudhën pas viteve LËVIZJA SINDIKALISTE NË SHQIPËRI Historiku i formimit të sindikatave në Shqipëri Në Shqipëri, sindikatat janë themeluar në vitin 1945 fill pas krijimit të Partisë Komuniste Shqiptare (Bland, nd). Krijimi i lëvizjes sindikale ishte e lidhur ngushtë me ideologjinë komuniste të asaj kohe, në themel të së cilës ishte shembja e shoqërisë kapitaliste dhe ndërtimi i një ekonomie të planifikuar ku klasës punëtore i jepej (të paktën parimisht) fuqi politike dhe vetvendosjeje. Me gjithë propagandën e kohës, roli i sindikatave gjatë periudhës komuniste në Shqipëri ka qenë kryesisht fiktiv, pasiv dhe nën kontrollin e plotë shtetit komunist. Deri në vitin 1957 ekzistonin sindikata të ndara për sektorë të ndryshëm të ekonomisë (Bland nd), më pas u realizua dhe bashkimi i sindikatave në një organizatë të vetme që u quajt Bashkimet Profesionale Shqiptare (BPSH) e cila përfshinte pothuajse të gjithë klasën punëtore shqiptare të asaj kohe. Rënia e regjimit komunist në 1991 solli ndryshime rrënjësore politike, sociale dhe ekonomike në vend. Shqipëria u trasformua nga një vend me ekonomi të centralizuar në një vend me ekonomi të lirë të tregut të punës, transformim që solli dhe mardhënie të reja dhe më intensive midis punëdhënësve dhe punëmarrësve. Viti 1991 çoi dhe në transformimin e lëvizjes sindikalë në Shqipëri. Në vitin 1991 u krijua dhe sindikata e parë e minatorëve. Sot, ka rreth 83 sindikata të themeluara në Shqipëri, ato veprojnë kryesisht nën ombrellën e të dy konfederatave: Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë (KSSH) dhe 1 Ky kërkim është kryer si pjesë e projektit Qytetaria Industriale dhe Migrimi nga Ballkani Perëndimor: Migrimi nga Shqipëria dhe Kosova drejt Greqisë, Gjermanisë dhe Zvicrës projekt i financuar nga Programi mbi Promovimin e Kërkimit Shkencor Rajonal (RRPP). 150

3 KËRKIME GJEOGRAFIKE 17/2015 Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Shqipërisë (BSPSH), të cilat përfaqësojnë së bashku rreth 90% të anëtarëve të sindikatave në Shqipëri, ndërsa pjesa tjetër funksionon në mënyrë të pavarur (Doci, 2013). Sektorët kryesorë ku veprojnë këto dy konfederata janë: arsimi dhe shkenca, administrata, pensionet, industria, bujqësia, industria ushqimore, shëndeti publik, transporti, nafta, ndërtimi, industria tekstile, zejtaria, tregtia, metalurgjia dhe telekomunikacioni. Edhe pse sindikatat vitet e fundit kanë përjetuar një rritje të anëtarësisë në veçanti në sektorin publik dhe ndërmarrjet private (ndërmarrjet ishshtetërore), përfaqësimi në sektorin privat është ende shumë i ulët. Federatat që janë shkëputur nga KSSH si arsimi, ndërtimi, shëndetësia kanë kryer aktivitetet e tyre pa bashkëpunuar me BSPSH ose me federatat e saj (Doci, 2013). Legjislacioni Baza ligjore për veprimtarinë e organizatave sindikale në Shqipëri, janë Kreu XVI, XVII dhe XVII të Kodit të Punës (Ndryshuar me ligjin nr. 8085, datë ; Ndryshuar me ligjin nr. 9125, datë ). Sipas kësaj kornize ligjore, sindikatat janë organizata profesionale dhe struktura e tyre e organizimit në federata e konfederata është e përcaktuar me ligj. Për themelimin e një sindikate mjafton firma e njëzet anëtarëve. Konfliktet kolektive mes anëtarëve të sindikatave dhe punëdhënësve mund të zgjidhen përmes një ndërmjetësi të përcaktuar nga Ministria e Punës, e cila merr përsipër dhe ngritjen e Zyrave të Pajtimit rajonale dhe asaj kombëtare me urdhër të Ministrit të Punës. Zyra e Pajtimit përbëhet nga një kryetar, dy anëtarë përfaqësues të sindikatave dhe dy anëtarë përfaqësues të organizatave të punëdhënësve. Nëse ndërmjetësi apo Zyra e Pajtimit nuk arrijnë ta zgjidhin konfliktin kolektiv, është Gjykata e Arbitrazhit ajo që vendos. Ndërsa ndërmjetësi, Zyra e Pajtimit dhe Gjykata e Arbitrazhit shqyrtojnë çështjet e konfliktit kolektiv, interpretimi i ligjit bëhet përmes gjykatës, dhe organizatat profesionale kanë të drejtën e hedhjes në gjyq dhe mbrojtjes ligjore para një trupi gjykues (Kodi i Punës, Kreu XVII). Në Nenin 195 gjithashtu thuhet se ndërmjetësi, zyra e pajtimit dhe gjykata e arbitrazhit mund të përcaktohen mes palëve në një kontratë kolektive, dhe në këtë rast ato shtetërore nuk ndërhyjnë përveç rastit kur çka është përcaktuar në kontratën kolektive nuk funksionon. E drejta e grevës është e rregulluar me Nenin 197 të Kodit të Punës në fuqi. Vetëm sindikatat kanë të drejtë të organizojnë dhe shpallin grevë. Punëmarrësit vendosin vullnetarisht nëse marrin pjesë në grevë apo jo pa penalizim nëse e shkelin atë, por gjatë zhvillimit të grevës detyrimet dhe të drejtat që rrjedhin nga kontrata e punës si paga, për shembull, pezullohen për pjesëmarrësit në grevë. Gjithsesi gjatë kësaj kohe punëdhënësit nuk i lejohet t i zëvendësojë grevistët me punëtorë të tjerë. Greva e solidaritetit njihet si e ligjshme në Kodin aktual të Punës të Shqipërisë. Dialogu Social Trepalësh Ndër organet për administrimin e marrëdhënieve të punës dhe përfaqësuesve të punëdhënësve dhe punëmarrësve është dhe Këshilli Kombëtar i Punës (KKP). KKP është sistemi më i lartë i bashkëpunimit i dialogut social trepalësh në Shqipëri, përfaqësuar nga 27 anëtarë, përkatësisht 10 anëtarë nga sindikatat, 10 anëtarë nga organizatat e punëdhënësve dhe 7 anëtarë nga institucionet shtetërore, të zgjedhur një herë në tre vjet. Ai është themeluar për herë të parë në vitin 1997 dhe ështe reformuar dhe konsoliduar më tej me miratimin e strukturës e re në vitin Misioni i Këshillit Kombëtar të Punës është ruajtja e ekuilibrit social përmes harmonizimit të interesave të aktorëve të përfshirë, në mënyrë që të arrihet një kuptim shoqëror nëpërmjet dialogut social të qeverisë dhe e partnerëve social, duke minimizuar konfliktet sociale nëpërmjet nënshkrimit të memorandumit të mirëkuptimit, nëpërmjet shkëmbimit dhe shqyrtimit të informacioneve alternativave të propozuara. Këshillin Kombëtar të Punës përbëhet nga gjashtë komisione të specializuara dhe të përhershme: Komisioni ligjor; Komisioni punësimit dhe trajnimit profesional; Komisioni i pagave dhe pensioneve; Punësimi profesional, Komisioni mbi shëndetin dhe sigurinë, Komisioni ekonomik dhe financave; Komisioni për shanse të barabarta. Këshilli Kombëtar i Punës ka përgjegjësinë për të ngritur grupe teknike për të monitoruar çështjet e veçanta të interesit. Secili prej institucioneve të përfshirë ka një 151

4 GEOGRAPHICAL RESEARCH 17/2015 përfaqësues i cili është përgjegjës për përgatitjen dhe koordinimin e aktiviteteve të sektorit, si edhe zhvillimin një memorandum për një çështje të veçantë diskutohet brenda periudhës 6-mujore. Deri në momentin e ristrukturimit në 2014, roli i KKP në vendimarrje ka qenë tepër i dobët duke pasur parasysh se në mandatet e tij të mëparshme, ky institucion nuk ka qenë në nivelin e vendimmarrjes, takimet ad-hoc ishin mjaft të parregullta, pa axhendë dhe angazhim të qartë. Mes faktorëve kryesorë që kanë kontribuar në dobësinë e dialogut trepalësh janë organizimi i pamjaftueshëm i sindikatave dhe i shoqatave të punëdhënësve, mungesa e një kulture dialogu dhe skepticizmi i punëdhënësve ndaj sindikatave, dhe indiferenca e institucioneve shtetërore. Efektiviteti i dialogut social dhe mbrojtjen e punëtorëve varet dhe mund të rritet përmes institucionalizimit të bashkëpunimit në nivel baze dhe ndërmarrje, midis tre aktorëve kryesorë: sindikatave, punëdhënësve dhe qeverisë (ILO nd; Nikollaj 2014; Hoxha 2015). Struktura e konfederatave dhe federatave Siç parashikohet dhe në ligj, organizatat profesionale të punëmarrësve në Shqipëri janë të organizuara në struktura horizontale dhe vertikale. Aktualisht janë dy konfederata që veprojnë si organizata ombrellë, Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë (KSSH) dhe Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Shqipërisë (BSPSH), të cilat së bashku kanë 90% të punëmarrësve të anëtarësuar në një organizatë profesionale. Të dyja konfederatat janë themeluar në 1991, KSSH si rezultat i reformimit të Bashkimeve Profesionale, dhe BSPSH si rezultat i grevës në minierat e Valiasit, që ishin pjesë përbërëse e organizimeve për rënien e regjimit socialist. Secila konfederatë ka kaluar procese të ndryshme ristrukturimi dhe përbërjeje. Aktualisht KSSH përbëhet nga 12 federata, ndërsa BSPSH në 11 federata. Konkretisht: Federatat e KSSH janë: Federata e Sindikatave të Punonjësve të Arsimit, Edukimit dhe Shkencës së Shqipërisë Federata e Sindikatave të Punonjësve të Industrisë së Shqipërisë Federata e Sindikatave të Punonjësve të Shërbimit Civil dhe të Administratës Shtetërore së Shqipërisë Federata e Sindikatave të Shëndetësisë së Shqipërisë Federata e Sindikatave të Punonjësve të Transportit dhe Telekomunikacionit të Shqipërisë Federata e Sindikatave të Punonjësve të Ndërtimit, Drurit dhe Infrastrukturës publike të Shqipërisë Federata e Sindikatave të Punonjësve të Tekstilit, Konfeksioneve dhe Shërbimeve Artizanale të Shqipërisë Federata e Sindikatave të Punonjësve të Bujqësisë, Ushqimit, Pylltarisë dhe Ambjentit të Shqipërisë Federata e Sindikatave të Shërbimit Policor të Shqipërisë Federata e Sindikatave të Pensionistëve dhe të Papunëve të Shqipërisë Federata e Sindikatave të Shërbimeve Financiare, Tregtare, Bankare e Turizmit të Shqipërisë Federata e Sindikatave të Punonjësve të Shtypit, Medias, Kulturës dhe Sportit të Shqipërisë Federatat e BSPSH janë: Sindikata e Pavarur e Arsimit të Shqipërisë Sindikata e Pavarur e Minatorëve të Shqipërisë Sindikata e Pavarur e Shëndetësisë Shqiptare Sindikata e Pavarur e Telekomit të Shqipërisë Sindikata e Pavarur e Tipografëve të Shqipërisë Sindikata e Pavarur e Punonjësve Civilë të Mbrojtjes dhe Rendit Sindikata e Pavarur e Industrisë së Lehtë dhe Tekstile Sindikata e Pavarur e Artistëve të Shqipërisë Sindikata e Pavarur e Energjetikës së Shqipërisë 152

5 KËRKIME GJEOGRAFIKE 17/2015 Sindikata e Pavarur e Pensionistëve të Shqipërisë Sindikata e Pavarur e Punonjësve të Ndërtimit dhe Punëve Publike të Shqipërisë Përpos federatave, konfederatat kanë përfaqësi në nivel perfekture dhe lokal, të cilat ndërveprojnë me federatat dhe konfederat për çështje të ndryshme. Një person mund të mbulojë dhe më shumë se një detyrë në nivele të ndryshme. Të dyja konfederatat kryejnë edhe funksione të tjera si ato kërkimore studimore dhe të trajnimit të sindikalistëve. Qendra e Trajnimeve dhe Studimeve pranë KSSH-së, e përbërë nga Qendra e Trajnimeve dhe Instituti i Kërkimeve dhe Studimeve, çdo vit ofron trajnime për qindra punëmarrës nga të gjitha profesionet, degët dhe rrethet e vendit, pavarësisht nëse janë të anëtarësur ose jo në sindikatë. BSPSH, nga ana tjetër, ka ngritur Departamentin e Edukimit qëdhe ndjek projekte për edukimin sindikalist të strukturave nëpërmjet veprimtarive edukative, trajnimeve, dhe seminareve, të realizuara nëpërmjet Shkollës Sindikale. BSPSH ka ngritur dhe Institutin e Punës, një zyrë që ofron mbështetje për përpilimin e kontratave kolektive dhe parapërgatitjen për diskutimet në Këshillin Kombëtar të Punës. Trajnimet e ofruara nga të dyja konfederat mbulojnë një spektër të gjerë që nga formimi sindikalist si njohuri mbi legjislacionin e punës, kontratat kolektive, siguria dhe shëndeti në punë, dhe aftësimi organizativ e mobilizues, e deri të çështje si institucionet ndërkombëtare, të drejtat e njeriut, dhe barazia gjinore. Pjesa tjetër e organizatave profesionale të punëmarrësve janë federata që veprojnë në mënyrë të pavarur në sektorin e arsimit, shëndetësisë dhe ndërtimit. Edhe pse në momentin e shkrimit të këtij punimi nuk kemi arritur të flasim me përfaqësues të të pavarurve, nga intervistat me drejtues të konfederatave dhe federatave kemi mësuar se të pavarurit janë përgjithësisht federata apo persona që janë shkëputur për shkaqe si konflikte ndërpersonale apo presione për të dobësuar fuqinë e konfederatave në momente kyçe të negocimit të kontratave kolektive, sidomos në sektorin publik. Një dallim thelbësor mes dy konfederatave është afiniteti me një nga dy partitë politike kryesore në vend. Për shkaqe historike të themelit të tyre, KSSH ka pasur një marrëdhënie më pozitive me qeveritë e majta, kurse BSPSH me ato të djathta. Ky afilim ka ndikuar tek marrëdhënia e tyre me njëra-tjetrën, duke i bërë shpesh të vihen përballë dhe në kundërshti të palës tjetër. Raporti i tyre ka qenë konkurrues në raport me anëtarët potencialë dhe marrëdhëniet me institucionet shtetërore. Marrëdhënia me një nga partitë kryesore ka diktuar edhe organizimin e tyre në terren, duke bërë që gjatë periudhës që partia e mbështetur ishte në pushtet, konfederata në fjalë të mobilizohej më shumë në sektorin publik, duke qenë se shanset e suksesit në negocim me punëdhënësin (institucionet shtetërore) ishin më të mëdha, ndërkohë që pala tjetër i investonte energjitë kryesisht në sektorin privat, ku negocimi për kontrata kolektive bëhet në nivel kompanie dhe jo industrie/sektori. Rotacioni politik në qeverisje ka sjellë dhe ndryshimin e trajektores së fushatave mobilizuese të sindikatave shqiptare. Bashkëpunimi Ndërkombëtar Konfederatat dhe federatat shqiptare kanë bashkëpunime të shumëllojshme ndërkombëtare. Fillimisht marrëdhënia e tyre me sindikatat perëndimore ka qenë në formatin e mbështetjes për ngritjen e kapaciteteve sindikale. Që të dyja konfederatat kanë pasur mbështetjen e organizatave simotra amerikane dhe evropiane. Nga ana e tyre sindikatat shqiptare kanë ofruar ndihmë në organizimin dhe mobilizimin e punëmarrësve shqiptarë në vende si Italia dhe Greqi, edhe pse kontributi i tyre ka qenë modest dhe afatshkurter. Ndërkohë, të dyja palët janë bërë anëtare të ITUC (International Trade Union Confederation) dhe për shkak të pozicionit të Shqipërisë si vend kandidat në BE vëzhguese të ETUC (European Trade Union Confederation). Densiteti në sindikatë Çështja e densitetit të sindikatave është delikate. Të dhënat nga burimet e ndryshme janë kontradiktore dhe të paqarta. Sipas të dhënave të anketës Word Value Survey për periudhën , 1.6% anketues kanë thënë se janë anëtarë aktivë dhe 7.4% anëtarë pasivë të sindikatave në një total prej 9%, kurse për periudhën është vënë re një rritje e lehtë prej 9.4% që kanë pranuar se i 153

6 GEOGRAPHICAL RESEARCH 17/2015 përkasin një sindikate të caktuar në Shqipëri. Kurse në anketën e European Value Survey 2008 vetëm 7.7% kanë deklaruar se i përkasin një sindikate duke treguar një rënie në numrin e të anëtarësuarve. WVS e ka përfshirë Shqipërinë vetëm në këto dy periudha, kurse EVS vetëm për 2008, gjë që e bën të vështirë ndjekjen e vijimësisë ndër vite, por edhe pse të ndryshme këto anketa kanë pasur një format të ngjashëm intervistimi për këtë pyetje duke i paraqitur të intervistuarve një listë me organizata dhe duke i pyetur nëse u përkasin ndonjërës prej tyre. Këto anketa mund të jenë të kushtëzuara nga formati i përzgjedhjes së kampionit, por ato tregojnë një përqindje të ulët anëtarësimi në sindikata në Shqipëri. Ndërkohë burime të tjera tregojnë një nivel më të lartë anëtarësimi. Sipas Docit (2013), të dhënat nga analiza e tregut të punës dhe anëtarësimi në sindikatat në Shqipëri tregojnë se ka rreth 100,000 anëtarë të sindikatave të punësuar në sektorin shtetëror nga 164,000 në total, gjysma e të cilëve i përkasin sektorëve të arsimit dhe shëndetësisë. Tabela 1. Numri i të punësuarve dhe të anëtarësisë në sindikata Emri Të Reale Mbështetës % punësuar (kuota) % Sektori publik Sektori privat joagrikulturor Sektori private agrikulturor Totali: Burimi: Doci, 2013 Sipas të dhënave të raportuara prej sindikatave, rreth anëtarë të sindikatave janë të punësuar në sektorin jobujqësor nga 282,000 në total të punësuar në këtë sektor; ose 35% e totalit. Për sa i përket anëtarësimit, deri në 2013, BSPSH ka pasur anëtarë, ndërsa KSSH ka pasur anëtarë (Doci, 2013). Në fillim të 2015, gjatë intervistave me drejtuesit e të dy konfederatave na u tha se numri i anëtarëve për secilën konfederatë ishte rreth Në fakt, sindikatat llogarisin anëtarësimin e tyre bazuar në numrin e mbështetësve dhe jo atyre që paguajnë kuotat e anëtarësisë. Përfaqësimi i ulët i sektorit privat në sindikata me vetëm 7% mbetet sfida kryesore për të ardhmen e Sindikatave të Shqipërisë (Doci, 2013). Baza potenciale e aktivitetit sindikal për rekrutimin e anëtarëve të rinj janë rreth punëmarrës të punësuar në kompanitë publike/private dhe institucioneve në sektorin e shërbimeve, industrisë dhe administratës publike. Megjithatë, në sektorin publik/ekonomik rreth punëmarrës (sektori i industrisë dhe shërbimeve) janë më pak të përfaqësuar dhe në shumicën e rasteve, ata janë aktive në ndërmarrjet ish-publike të cilat janë kryesisht të privatizuara. Më shumë se punëtorë në sektorin publik janë të punësuar në shërbimet publike (administratë publike, shërbime shëndetësore, arsim, shërbime të sigurisë), por edhe ky sektor është në rënie për shkak të procesit të vazhdueshëm të privatizimit dhe mungesës së numrit të vendeve të punës (Qendra për Kërkime Ekonomike, 2013). Faktorë të tjerë të jashtëm që ndikojnë në veprimtarinë e menjëhershme të sindikatave janë rritja e nivelit të ekonomisë joformale dhe korrupsionit. Nuk ka të dhëna të sakta për sektorin informal, edhe pse ai është e shtrirë kryesisht në sektorët privatë të tillë si ndërtimi, turizmi dhe shërbime të tjera. Studimet kanë vlerësuar se numri i punëmarrësve informal në sektorin privat është rreth për qind e të gjithë punëmarrësve në këtë sektor, apo rreth punëmarrës. Megjithatë, situata është edhe më e vështirë në qoftë se marrim parasysh ata punëmarrës që krahas punës formale kanë dy ose tre punë të tjera joformale në sektorët e privatizuar. Për shkak të nivelit të lartë në përqindje të korrupsionit, sindikatat në Shqipëri përballen me shumë sfida dhe vështirësi në ndjekjen në gjykatë të rasteve ligjore kundër punësimit informal në sektorin privat (Qendra për Kërkime Ekonomike, 2013). Pjesëmarrja e grave në sindikata 154

7 KËRKIME GJEOGRAFIKE 17/2015 Gratë zënë rreth 28.7% të pozitave lider në sindikatat e KSSH, ndërsa për BSPSH ka mungesë të këtij informacioni. Sipas Dumont (nd) nën-përfaqësimi i grave në organet vendimmarrëse të sindikatave vjen për shkak të faktorëve të tillë si: ekzistenca e paragjykimeve, ngurtësia e disa rregullave proceduriale, mungesa e besimit në aftësitë e tyre të grave, ndarja e pabarabartë e përgjegjësive familjare, natyra dominuese mashkulle në sindikata. Gjithsesi këto statistika janë problematike pasi nga puna në terren na rezulton se psh në rastin e KSSH e njëjta grua ka deri në 4 pozicione lider duke rritur fiktivisht përqindjen e grave në strukturat drejtuese të konfederatës. Në Kongresin e katërt, KSSH vendosi që të ketë të paktën 30% të rinj në të gjitha funksionet e saj strukturore dhe të paktën 30% e tyre duhet të jenë femra. Sot rezulton se liderët e 6 federatave nga 12 gjithsej janë gra. Kongresi i fundit i KSSH (2014), paraqiti një rezolutë të veçantë për fuqizimin e rolit të grave në sindikata. Përpjekje janë bërë të rritur numrin e grave si përfaqësues në krye të Federatave veçanërisht në secilin nga qytetet ku KSSH ka një asamble të Federatës. Nga intervista më krijuesen dhe drejtuesen e rrjetit të grave sindikaliste shohim se ky rrjet është aktiv dhe vepron në të gjitha qarqet e Shqipërisë. Disa nga çështjet kryesore që trajtohen nga rrjeti i grave sindikaliste janë: ndarja e pabarabartë e pagave dhe diskriminimi në vendin e punës, problemet me pushimin dhe largimin e përkohshëm, orët jashtë orarit dhe leja e barrëlindjes, tavanet e xhamit (pamundësia per ngritje ne karrierë), mungesa e motivimit dhe mundësi për promovim, ngacmimin seksual dhe presioni psikologjik. Më shumë se 40% e anëtarëve të konfederatës janë gra. Gratë janë të përfaqësuara gjerësisht në sektorë si: arsim, shëndetësia, fasoneri, tipografi, tregti, ndërsa sindikatat profesionale të tilla si miniera dhe ndërtimi, përfaqësimi është më i vogël, rreth 5%. Nga numri i përgjithshëm i anëtarësimit në BSBSH (82,500 anëtarë), rreth 35% janë femra (A. Subashi, intervistë, Janar 2015).Megjithatë, sipas Kryetarit të KSSH, Kol Nikollaj (2014) raportet gjinore të sindikatave janë përmbysur dhe sot anëtarët e KSSH janë 56% femra dhe 44% meshkuj. Ndër arsyet kryesore të rritjes së pjesëmarres së grave në sindikata është përfshirja e administratës publike (sidomos arsim dhe kujdes shëndetësor) në sindikatë si dhe shtrirja sindikale në sektorin privat të dominuar nga garë si fasoneri dhe artizanale. Sfidat e Sindikatave të Shqipërisë Duke pasur parasysh natyrën unike të transformimeve ekonomike, politike dhe sociale që ndodhën në Shqipëri pas rënies së regjimit komunist, lëvizja sindkaliste në Shqipëri po përballet me shumë vështirësi. Sindikatat janë të përfshira vazhdimisht në një betejë për përfaqësim institucional, luftë për ngritjen e nivelit të sindikalizmit, dhe rritjen përfaqësimit të fuqisë punëtore. Kultura për t u përfshirë në sindikata dhe për të luftuar për të drejtat në Shqipëri është ende e brishtë dhe nuk është zhvilluar ende në nivele domethënëse. Sipas, Znj. Anisa Subashi, Drejtore e Qendrës për Trajnim dhe Hulumtim "në qoftë se dëshirojmë të kemi disa të drejta, nuk mund t i kemi ato individualisht; vetëm duke qenë së bashku dhe pjesë e kontratës kolektive ne mund të ngrejmë zërin tonë për të fituar këto të drejta". Sindikatave Shqiptare u mungon solidariteti, i cili sipas manualit ABC e sindikalizimit konsiderohet elementi kryesor vendimmarrës i sindikatave (Shkolla Sindikale Shqiptare, 1998). Sindikatat janë konsideruar gjithashtu më pak fleksible në aspektin e rinovimit dhe ndryshimit të mandatit të udhëheqësve të sindikatave. Një tjetër problem që përballen konfederatat është rritja e numrit të sindikatave joprofesioniste në nivele më të larta si edhe shpesh herë politizimi i sindikatave. Njerëzit ndihen skeptikë nëse duhen apo jo të bëhen anëtar të sindikatave, për shkak të numrit gjithmonë e në rritje të sindikatave dhe shoqatave të cilat pretendojnë të mbrojnë të drejtat e punëtorëve, por që realisht janë pothuajse fiktive dhe aq më tepër pasive në mbrojtjen e të drejtave të punëtorëve. Disa sektorë në Shqipëri kanë krijuar tashmë një praktikë për kontratat kolektive, për shembull në sektorin e industrisë si energjia, KESH, OSHEE jane punësuar një numër i konsiderueshëm i punëtorëve të cilët janë në një pozitë më të favorizuar në krahasim me sektorët e tjerë dmth bankat, ndërtimi apo bujqësia, për të cilat mungon edhe legjislacioni përkatës. Për fat të keq në Shqipëri, treguesit kryesorë të tregut të punës vazhdojnë të mbeten të deformuar dhe të dyshimtë për shkak se Shqipëria ende nuk ka bërë një analizë të tregut të punës bazuar në vëzhgimin e fuqisë punëtore. Mungesa e konsultimit dhe 155

8 GEOGRAPHICAL RESEARCH 17/2015 organizimit kolektiv, pushimin vjetori papaguar, punësimi në të zezë janë një mori faktorësh që dëmtojnë punën e denjë dhe shkelin liritë dhe të drejtat e punëtorëve në Shqipëri. Ashtu sikurse të dhënat e studimit nga Qendra për Kërkime Ekonomike (2013) kanë treguan, sindikatat shqiptare sot përballen me një mori problemesh ku tre prej më të rëndësishmet janë: fragmentimit, përqendrimit të tyre në kompanitë publike dhe ndërmarrjet e vjetra në sektorin e industrisë, niveli i ulët i përfaqësimit në sektorin privat. Rol të rëndësishëm luan dhe niveli i lartë i informalitetit në marrëdhëniet e punës. Informaliteti bën që personat e punësuar në të zezë të jenë në pozita vulnerabiliteti maksimal qoftë për kushtet fizike të punës, qoftë për ekspozimin ndaj shfrytëzimit dhe abuzimit. Sindikatat nuk mund të ndërhyjnë në rrethana informaliteti, ato veç mund të lobojnë për formalizimin e marrëdhënieve të punës, para se të negociojnë vendosjen e kontratave kolektive. Në fakt, përpjekjet e qeverisë aktuale ( ) për formalizimin e marrëdhënieve të punës mund të çojnë në lehtësimin e këtyre rrethanave. Këto procese janë ende në fillimet e tyre gjatë shkrimit të këtij punimi për të ditur rezultatet e këtyre politikave. Ndërkohë, qeveria aktuale ka bërë përpjekje për sistematizimin dhe funksionimin e rregullt të Këshillit Kombëtar të Punës, gjë që mund t i japë një shtysë Dialogut Social Tripalësh dhe krijimin e kanaleve të komunikimit që mund të çojnë në vendosjen e kontratave kolektive në nivele më të larta. Mirëpo në kontraditë me këto iniciativa, vëmë re dhe një qëndrim andversial nga ana e qeverisë, e cila ka vendosur një moratorium katër vjeçar për ngrirjen e pagave duke i penguar sindikatat të negociojnë për pagën, sidomos në sektorin privat ku pagat janë shpesh minimale. PËRFUNDIME Ky studim bazohet në intervista gjysëm të strukturuara me sindikalistë (zyrtarë të sindikatave) dhe aktivistë në dy konfederatat kryesore sindikale në Shqipëri, KSSH dhe BSPSH. Qëllimi kryesor është pasqyrimi dhe analizimi i organizimit sindikal në Shqipëri, i parë në kontekst historik e me theks në zhvillimet pas rënies së regjimit komunist. Duke marrë parasysh natyrën unike të transformimeve ekonomike, politike dhe sociale që ndodhën në Shqipëri pas rënies së regjimit komunist, ky mbetet një ndër studimet e para që synon te analizoj shërbimet thelbësore dhe përfitimet nga lëvizja sindikale në Shqipëri, sfondin e përgjithshëm dhe kontekstin e organizmit të tyre, mënyrën e administrimit, bashkëpuntorët e jashtëm/ndërkombëtar, mekanizmat e financimit dhe vështirësitë që përballen sindikatat në ofrimin e shërbimeve dhe përfitimeve.ndër të tjera ky studim paraqet dhe një përpjekje për të zbuluar modelet e organizimit të sindikatave, të përshkruajë trendet aktuale, dhe të nxjerrë konkluzionet e mundshme dhe rekomandime për të ndihmuar sindikatat në identifikimine mënyrave strategjike të orientimit dhe përmirësimit në mbrojtjen e të drejtave të punëtorëve. Gjatë periudhës së regjimit komunist, duke nisur prej vitit 1945 deri në vitin 1990 organizimi sindikal ishte e lidhur ngushtë me ideologjinë komuniste të kohës. Sindikatat ishin të organizuara në një strukturë të vetme të quajtur Bashkimet Profesionale Shqiptare (BPSH) e cila përfshinte pothuajse të gjithë klasën punëtore shqiptare të asaj kohe. Roli i sindikatave gjatë periudhës komuniste në Shqipëri ka qenë kryesisht fiktiv, pasiv dhe nën kontrollin e plotë shtetit komunist. Rënia e regjimit komunist u shoqërua dhe me transformim të mardhënieve midis punëdhënësve dhe punëmarrësve dhe çoi në ndryshime radikale të lëvizjes sindikalë në Shqipëri. Sot, ka rreth 83 sindikata të themeluara në Shqipëri, ato veprojnë kryesisht nën ombrellën e të dy konfederatave: Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë (KSSH) dhe Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Shqipërisë (BSPSH), të cilat përfaqësojnë së bashku rreth 90% të anëtarëve të sindikatave në Shqipëri. Të dyja konfederatat janë themeluar në 1991, KSSH si rezultat i reformimit të Bashkimeve Profesionale, dhe BSPSH si rezultat i grevës në minierat e Valiasit, që ishin pjesë përbërëse e organizimeve për rënien e regjimit socialist. Aktualisht KSSH përbëhet nga 12 federata, ndërsa BSPSH në 11 federata. Këshilli Kombëtar i Punës (KKP) është sistemi bashkëpunimi më të lartë të dialogut social trepalësh në Shqipëri, përfaqësuar nga anëtarët nga sindikatat, organizatave të punëdhënësve dhe institucione të shtetit. Sindikatat në Shqipëri sot mbeten të fragmentuara dhe të keq përfaqësuara sidomos në sektorin privat. Edhe pse ato janë të përfaqësuara në Këshillin Kombëtar të Punës me 10 anëtarë, ato ende luftojnë për legjitimitet, fuqëzimin e shumë marrëveshjeve kolektive, dhe zgjidhjen e konflikteve përmes 156

9 KËRKIME GJEOGRAFIKE 17/2015 ndërmjetësimit dhe dialogut social. Afiniteti me parti të ndryshme politike në vend (KSSH ka pasur një marrëdhënie më pozitive me qeveritë e majta, kurse BSPSH me ato të djathta) është një ndër karakteristikat kryesore te dy konfederatave që ka ndikuar drejtpërdrejt marrëdhëniet e tyre me njëratjetrën që janë karakterizuar nga një raport konkurrues jo vetëm midis tyre por dhe në raport me anëtarët potencialë dhe marrëdhëniet me institucionet shtetërore. Rotacioni politik në qeverisje ka sjellë dhe ndryshimin e trajektores së fushatave mobilizuese të sindikatave shqiptare. Problematikat e mardhënieve midis tyre fatmirësisht nuk pasqyrohet në mardhëniet e shumllojshme dhe mjaft pozitive që kanë Konfederatat dhe federatat shqiptare me simotrat e tyre në Europë e më gjerë. Që të dyja konfederatat kanë pasur mbështetjen e organizatave ndërkombetarë ndërkohë që nga ana e tyre sindikatat shqiptare kanë ofruar ndihmë në organizimin dhe mobilizimin e punëmarrësve shqiptarë në vende si Italia dhe Greqi, edhe pse kontributi i tyre ka qenë modest dhe afatshkurter. Ndërkohë, të dyja palët janë bërë anëtare të ITUC (International Trade Union Confederation) dhe për shkak të pozicionit të Shqipërisë si vend kandidat në BE vëzhguese të ETUC (European Trade Union Confederation). Numri i anëtarëve të sindikatave (densiteti) shpesh paraqitet i paqartë duke marrë parasysh që burime të ndryshme flasin për numra të ndryshëm e kontradiktorë. Kështu sipas të dhënave të raportuara prej sindikatave për vitin 2013, BSPSH numëronte rreth anëtarë, ndërsa KSSH rreth anëtarë (Doci, 2013). Në fillim të 2015, gjatë intervistave me drejtuesit e të dy konfederatave u raportua rreth anëtarë për konfederatë. Ndërkaq nëse bazohemi në anketa ndërkombëtare ky numër paraqitet shumë më i vogë. Kjo ndoshta është rezultat i mënyrës se si sindikatat llogarisin anëtarësimin e tyre, bazuar në numrin e mbështetësve dhe jo atyre që paguajnë kuotat e anëtarësisë. Struktura gjinore e antarësimit por dhe administrimit të sindikatave në Shqipëri, mbetet në favor të meshkujve. Vërehen disa përpjekje për të ndërmarrë ndryshime statutore në lidhje me fuqizimin e rolit të grave në sindikata dhe rregullimin e raporteve gjinore dhe moshore në to. Të dyja konfederatet kanë të zhvilluar rrjetin e grave sindikaliste dhe sipas drejtueseve respektive ky rrjet është aktiv dhe vepron në të gjitha qarqet e Shqipërisë. Megjithë zhvillimet pozitive, organizimi sindikal në Shqipëri ndër vite është përballur me vështirësi të shumta. Sindikatat janë të përfshira kaherët në një betejë për përfaqësim institucional, luftë për ngritjen e nivelit të sindikalizmit, dhe rritjen përfaqësimit të fuqisë punëtore. Kultura për t u përfshirë në sindikata dhe për të luftuar për të drejtat në Shqipëri është ende e brishtë dhe nuk është zhvilluar ende në nivele domethënëse. Sfida të tjera janë dhe ato të anëtarësimit në sindikata dhe densitetit, përmirësimi i strategjive e ndërmarra për rekrutimin e anëtarëve të rinj, veçanërisht në sektorët të tjerë veç atyre tradicionale duke u fokusuar në aktivizimin dhe moblizimin e grave dhe të rinjve, në përpjekje për të rritur nivelin e pagave dhe përmirësimin e kushteve të punës. Disarekomandime Duhenbërëpërpjekjepërtëndalurfragmentiziminsinjëformëpërtëforcuarrolindhepozicionimin e tyre duke qënëmëpranëmbrojtessëinteresavetëpunëtorit. Tëeleminohetpolarizimi i konfederatavedhetësindikatavetëvecanta. Tështohetnumri, cilësiadhelarmia e aktiviteteve, fomavetëmobilizimitdheaksionit industrial. Sindikatatduhettëpërpiqenmëtepërpërtëarriturnjënivelmëtëlartëantarësimidhepjesmarrjetësekt oritprivatnëshqipëri. Sindikatatduhettëjënëmëtransparentedhetëhapurakundrejtanëtarëve. Sindikatatduhëttëjanëmëtëhapurakundrejtpërfshirjesnëstrukturadhenëvendimarrjetëtërinjvedh e grave. REFERENCAT 1. Alikaj, A. Qendra e Gruas, BSBSH, Intervistuar në Tiranë 15 prill Bland, B. The Trade Unions of Albania (30Shtator, 2015) 157

10 GEOGRAPHICAL RESEARCH 17/ BSBSH. Faqja Zyrtare. Marrë më 20 shkurt Doçi, N. (2013) Rishikimi vjetor i Marrëdhënieve të Punës dhe Dialogut Social në Evropën Juglindore: Shqipëria. Friedrich-Ebert-Stiftung: Beogradi 5. Dumont, I. (nd).gratë në Sindikatave. Hulumtimi mbi Gratë dhe vendimmarrjes në organizatat sindikale. Studimi i literaturës ekzistuese dhe studim i kryer në mesin e organizatave të lidhur për të Konfederatës Sindikale Evropian. 6. Hoxha, E. Shef i Federatës së Punonjësve të Transportit dhe Telekomunikacionit të Shqipërisë, KSSH Intervistuar në Tiranë 25 Janar, Hyman, E Understanding European Trade Unionism. London: Sage Publications. 8. KSSH. Faqja zyrtare. www. kssh.org. Marrë më 20 shkurt Kulari, I. Shefe Federatës së Punonjësve të Bujqësisë, Ushqimit, Pylltarisë dhe Ambientit të Shqipërisë, CTTUA. Intervistuar në Tiranë 21 dhjetor Nikollaj, K. (2014). Konfederata e Sindikatave te Shqiperise. KSSH: Tiranë 11. Nikollaj, K. President i KSSH, Intervistuar në Tiranë 15 dhjetor, Qendra për Kerkime Ekonomike (2013). Tendencat e Pagave dhe Hendeku i tyre Shqiperi. Tiranë 13. Subashi, A. Drejtor, Qendra Sindikatave Shqiptare për Trajnim dhe Hulumtim, KSSH. Intervistuar në Tiranë Janar Shkolla Sindikale Shqiptare (1998). ABC e Sindikalizmit, Tiranë SINDICALISM IN ALBANIA Dr. Erka ÇARO, MA. Sonila DANAJ, MA. Armela XHAHO ABSTRACT This study aims to provide a general overview and historical context of TradeUnions in Albania along with their challenges, opportunities and evolving strategies during 25 years of transition from state controlled economy to a market economy. Most of 83 trade unions established and working in Albania operate under the umbrella of the two confederations, the Confederation of Trade Unions of Albania (CTUA) and the Union of Independent Trade Unions of Albania (UITUA), which both represent about 90% of the members of trade unions in Albania, whereas the rest operate independently. National Labour Council (NLC) is the highest cooperation system of tripartite social dialogue in Albania, represented by members from trade unions, employer organizations and state institutions. Although trade unions in Albania are represented in the National Labour Council with 10 members, they still struggle for legitimacy, enforcement of many collective bargaining agreements and resolution of conflicts through mediation and social dialogue. Unions are constantly involved in a battle for institutional representation, struggles to raise the level of unionization, intercooperation and representation of labor work force. Taking in consideration the unique nature of economic, political and social transformation that took place in Albania after the downfall of communism regime, this paper represent the first study to trace and analyze the core services and benefits of trade union movements in Albania. We present a general background and context of their organization, their internal structures and organization, their external/international collaborators, their financing mechanisms and the hardships that the unions face in providing these services and benefits. The paper examines as well the challenges in both trade union membership and density by looking at the strategies undertaken by trade unions to recruit new members, especially in areas other than the traditional core union ranks considering women and youth activation, as well as their mobilization in improving wage levels and working conditions. Given that trade unions in Albania are almost fragmented and weekly represented especially in the private sector, this study is an attempt to reveal patterns of their organizations, to outline current trends, and to draw possible conclusions and recommendations for assisting trade union in identifying strategic ways of orientation and improvements in protecting workers rights. Key words; trade unions,labor, workers rights, confederations, employer, employee, social dialogue, membership 158