ŠEST STAVKI ZA ŠEST PRIMARNIH DOMENA;

Transcription

1 Zbornik Radova Originalni naučni rad ŠEST STAVKI ZA ŠEST PRIMARNIH DOMENA; KRATKA SKALA MULTIDIMENZIONALNOG HIJERARHIJSKOG MODELA SAMOPOIMANJA Đorđe Čekrlija 1 Filozofski fakultet, Banja Luka Biljana Mirković Filozofski fakultet, Banja Luka Dijana Đurić Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Dr Miroslav Zotović, Banja Luka Sažetak Kratke skale iz domena psihologije ličnosti kao što su 10-ajtemska operacionalizacija modela Pet velikih (BFI-10) ili jednoajtemska skala globalnog samopouzdanja (SISES) kao ekvivalent Rosenbergovoj skali samopouzdanja, bi mogle predstavljati vrijedan iskorak u procjeni ličnosti. Ukoliko su procjene kratkih skala u saglasnosti sa tendencijama kakve pokazuju pune verzije upitnika onda one mogu biti veoma koristan i praktičan alat psihologa. Cilj ovog istraživanja je validacija 6-ajtemske skale samozadovoljstva kao aspekta samopoimanja. Njome je operacionalizovan multidimenzionalni hijerarhijski model samopoimanja. Specifičnost skale se ogleda u tome da se mjera zadovoljstva za svaki primarni domen (kompetencijski, porodični, socijalni, fizički, emocionalni i akademski) dobija na osnovu jedne stavke, dok se generalna dimenzija procjenjuje kao Burtova ili Hotellingova komponenta. Uz stavke je dana petostepena skala odgovora. Skala SC-6 je validirana na osnovu dvije studije. U prvoj je uzorak činilo 141 studenata (31% osobe muškog pola i 69% osobe ženskog pola), uzrasta od 18 do 38 godine (M=20.43; SD=4.07). Druga studija je okupila 261 studenta (42% muških i 58% ženskih) istog raspona starosti (M=21.09; SD=5.08). Kao mjera globalnog samozadovoljstva SC-6 pokazuje zadovoljavajuću relijabilnost u obe studije (.69 i.77). U ispitivanju spoljne valjanosti korištene 1 djordje.cekrlija@unibl.rs 161

2 IV KONGRES PSIHOLOGA BiH Brčko distrikt BiH, su Rosenbergova skala generalnog samopoštovanja (RSES) i Schwarzer- Jerusalemova skala generalne samoefikasnosti (GSES). Sve stavke osim porodičnog samopoimanja imaju zadovoljavajuće indekse diskriminativnosti (>.30) dok su interkorelacije stavki u potpunosti su saglasne sa nalazima ranijih studija. Eksploratornom i konfirmatornom faktorskom analizom je potvrđena pretpostavka da stavke formiraju latentnu varijablu koja odgovara globalnom samozadovoljstvu i koja objašnjava 45% varijanse. Koeficijent korelacija prve Hotelingove i Burtove komponente (r=.94) pokazuje da se i sumacioni i faktorski skor mogu koristiti kao adekvatna mjera skale SC- 6. Korelacije generalnog samozadovoljstva sa skorovima na Rosenbergovoj skali generalnog samopouzdanja (r=.26) i Schwarzer-Jerusalemovoj skali generalne samoefikasnosti (r=.57) su statistički značajne (p<.01). Prema dobijenim preliminarni rezultatima skala SC-6 se može koristiti u procjeni samozadovoljstva kao aspekta samopoimanja. Ključne riječi: skala SC-6, samopoimanje, validacija 162 Uvod Idealna psihološka procjena ličnosti bi podrazumijevala primijenu više upitnika sa velikim brojem stavki namijenjenih procjeni iste psihološke karakteristike. Međutim, takve mogućnosi su više nego rijetke. Stoga se za gotovo sve modele ličnosti se pored izvornih verzija upitnika razvijaju i njihove kraće verzije (NEO-PI-R, Costa i McCrae, 1992; BFI, John i Srivastava, 1999; ZKPQ, Aluja, Rossier, Garcia, Angleitner, Kuhlman, i Zuckerman, 2006) koje olakšavaju ili barem ubrzavaju procjenu ličnosti. Najizrazitiji primjer kratkog upitnika osobina ličnosti je skala BFI-10 (Rammstedt i John, 2007) gdje je svaka od 5 bazičnih dimenzija ličnosti operacionalizovana sa po dvije stavke. Ova skala je oprobana i u verziji sa 5 stavki gdje svakoj osobini ličnosti odgovara svega jedna stavka (Gosling, Rentfrow i Swann, 2003). Konačno, najdrastičniji primjer korištenja kratke upitničke verzije predstavlja jednoajtemska skala samopoštovanja (SISES; Robins, Hendin i Trzesniewski, 2001) gdje ispitanik procjenjuje vlastito samopoštovanje ne osnovu svega jedne stavke. Prema mišljenju određenog broja autora, korištenje upitnika sa ovako malim brojem stavki omogućava da se ispitaniku direktno postavi pitanje o određenom konstruktu ličnosti i da se na pitanje dobije konketan i precizan odgovor. Gosling i saradnici (2003) smatraju da se na ovaj način dobija direktna i jasna samoprocjena a ne rezultatna većeg broja stavki koje na

3 Zbornik Radova različite načine ispituju dati aspekt ličnosti. Logika se dakle zasniva na pretpostavci da je individuu bolje direktno pitati da li je, recimo, anskiozna nego o njenoj anksioznosti zaključivati na osnovu većeg broja tvrdnji ili pitanja koja se direktnije ili indirektnije odnose na pojedinačne, uže aspekte anksioznosti. Pored toga smatra se da se na ovaj način smanjuje i redundansa sadržana u odgovorima ispitanika na upitnike sa većim brojem stavki, a koja je inkorporirana u rezultat i time dobijenu procjenu udaljava od stvarnog stanja procjenjivanog aspekta ličnosti. Primjeri smislenosti primjene jednoajtemske skale samopoštovanja kao naijizrazitijeg primjera kratkih skala se mogu vidjeti u studijama koje su usmjerene razmatranjuodnosa sa različitim aspektima ličnosti (Robins i Tracy, Trzesniewski, Potter i Gosling, 2001), inteligencije (Paulhus, Lysy i Yik, 1998), zadovoljstva životom (Campbell, Converse i Rodgers, 1976), subjektivnog blagostanja (Diener, 1984) ili kulturnih i etničkih identiteta (Benet-Martinez, Leu Lee i Morris, 2002). Ukupni utisak koji se dobija na pregledom istraživanja gdje su ove skale korištene je da nalazima koje pružaju one ne odudaraju od tendencija kakve sugerišu upitnici ličnosti sa daleko više stavki. Sa druge strane, iako su psihometrijskih karakteristika kratkih skala nešto lošije nego kod dužih upitnika to im ne umanjuje vrijednost i opravdanost primjene (Burisch, 1997; Saucier, 1994). Multidimenzionalni modeli samopoimanja U ovom radu je razmatrana mogućnost korištenja 6-ajtemske skale samopoimanja kojom je operacionalizovan hijerarhijski multidimenzionalni model samopoimanja. Ovaj model za sada predstavlja najpostojaniju opracionalizaciju samopoimanja koja sve ostale inkorporira kao svoje specifčne oblike (Bracken, 1996). Prema ovom modelu samopoimanje je hijerarhijski konstrukt gdje se ispod generalne dimenzije nalaze primarni domeni samopoimanja koji opisuju doživljaj vlastite ličnosti u različitim životnim kontekstima. Primarni domeni se sastoje od nekoliko faceta koji predstavljaju subdimenzije sljedećeg nižeg reda, nazvane specifičnim subdomenima samopoimanja, koji se međusobno i sa nadređenom strukturom ponašaju na isti način kao primarni domeni. Prema prvoj operacionalizaciji (Shavelson, Hubner i Stanton, 1976) hijerarhijski multidimenzionalni model se sastoji od četiri primarna domena samopomanja (akademski, i neakademski primarni domen koji čine emocionalni, fizički i socijalni primarni domen). Dalju razradu sa šest primarnih dimenzija, dodajući 163

4 IV KONGRES PSIHOLOGA BiH Brčko distrikt BiH, porodični i kompetencijski primarni domen predložio je Bracken (1992). Njegovo dodatno unapređenje se ogledalo i u odbacivanju Shavelsonove podjele primarnih domena na akademski i nekademski. Pored ova dva nemoguće je zaobići petodomenski model Garciae i Musitua (2001). U okviru njihovog prijedloga multidimenzionalnog hijerarhijskog modela samopoimanja su kompetencijsko i akademsko sampoimanje spojedni u jedan primarni domeni nazvan radno-akademsko samopoimanje. Upitnik AF-5 kojim je operacionalizovan model ova dva autora sa 30 stavki predstavlja i najkraću upitničku operacionalizaciju hijerarhijskog multidimenzionalnog modela samopoimanja. Osim toga, to je najkorištenija skalu samopoimanja na špasnskom govornom području. Opis sprovedene studije U okviru sprovedene studije je analizirana mogućnost korištenja skale hijerarhijskog multidimenzionalnog modela samopoimanja koja sadrži svega šest stavki. Svaka stavka odgovara jednom primarnom domenu Brackenovog modela i predstavlja njegovu mjeru. Iako smatramo da je akademsko samopoimanje prije specifični subdomen kompetencijskog samopoimanja (Čekrlija, 2011, 2014; Čekrlija i Turjačanin, 2003a, 2003b) zbog vrlo čestog razmatranja odnosa samopoimanja sa konceptima obrazovne sfere odlučeno je da i ono bude tertirano kao ravnopravna dimenzija prvog reda. Skala SC-6 je konstruisana tako da ispitanik procjenjuje koliko je zadovoljan sobom u svakom životnom kontekstu. Svaki odgovor u stvari predstavlja mjeru zadovoljstva sobom vezanu za odgovarajući primarni domen. Skala SC-6 je proizašla iz nastojanja da se razvije upitnik samopoimanja koji odgovara multidimenzionalnom hijerarhijskom modelu samopoimanja. Prethodne verzije četiri verzije skale iz serije SC su imale veći broj stavki (SC-1 sadrži 103 stavke, SC stavku, SC-3 56 i SC-4 46 stavki). Međutim, niti jedna nije pokazivala psihometrijske karakteristike sa kojima bi se moglo biti u potpunosti zadovoljan (Čekrlija, 2011; Čekrlija i Đurić, 2014; Čekrlija i Turjačanin, 2003a, 2003b). Ovaj nedostatak se u prvom redu odnosio na skale emocionalnog samopomanja, koje su po pravilu imale najnestabilniju strukturu i najniže koeficijente relijabilnosti. Nastojanja da se formira reprezentativan uzorak univerzuma opažanja i doživljavanja vlastitih emocija je završavao skupom stavki koje su više odgovarale bazičnoj osobini ličnosti emocionalna stabilnost/neuroticizam nego emocionalnom samopoimanju. Stoga je odlučeno da se provjeri mogućnost smanjenja 164

5 Zbornik Radova broja stavki i da se ispitanicima ponudi mogućnost da direktno procijene vlastito samopoimanje po primarnim domenima. Prilikom prvog testiranja psihometrijskih karakteristika skale SC-6 su sprovedene dvije studije. Studija 1 Prva studija imala je za cilj provjeru dimenzionalnosti, interne konzistentnosti i diskriminativnosti ajtema skale SC-6 (Čekrlija, 2014). Prilikom prvog zadavanja skale SC-6 su razmatrane deskriptivne mjere stavki i njena struktura. Metod Uzorak i postupak Uzorak je činio 141 student Univerziteta u Banja Luci, od čega je 31% muškog i 69% ženskog pola. Uzrast ispitanika obuhvatao je raspon od 18 do 38 godine (M=20.43; SD=4.07). Svi ispitanici su bili studenti Univerziteta u Banja Luci. Učešće u istraživanju je u potpunosti bilo dobrovoljno i anonimno. Sva prikupljanja podataka su obavljena grupno, za vrijeme pauze u toku nastave. Ispitivanje je trajalo 10 minuta. Instrument Skala SC-6 predstavlja kratku mjeru samozadovoljstva kao aspekta samopoimanja koja ukupno broji šest stavki. Svakom stavkom se na skali od 1 do 5, procjenjuje zadovoljstvo vlastitom ličnosti u odnosu na životne kontekste koji odgovaraju primarnim domenima samopoimanja (kompetencijsko - KSC, porodično - PSC, socijalno - SSC, fizičko FSC, emocionalno ESC i akademsko - ASC). Globalna mjera samozadovoljstva predstavlja sumu procjena dobjenih na šest varijabli. Rezultati Provjera dimenzionalnosti skale SC-6 započeta je izvođenjem nerestriktivne eksploratorne faktorske analize metodom glavnih komponenti uz kosougaonu promax rotaciju. Vrijednost Kaiser Meyer Olkinovog pokazatelja iznosi.72, što premašuje preporučenu vrijednost 165

6 IV KONGRES PSIHOLOGA BiH Brčko distrikt BiH, (Kaiser, 1974) uz statistički značajnu. vrijednost Bartlettovog test sfericiteta (χ²=139,11, p<.00). Analiza glavnih komponenti identifikovala je 2 komponente s karakterističnim vrijednostima preko 1, koje ukupno objašnjavaju 57.72% zajedničke varijanse (Tabela 1), dok dijagram karakterističnih vrijednosti (Grafik 1) sugeriše jednokomponentno riješenje. Kao glavni kriterij za procjenu broja komponenti korištena je paralelna faktorska analiza, provedena u programu Monte Carlo PCA for Parallel Analysis (Watkins, 2000), pri čemu su empirijski dobijene karakteristične vrijednosti poređene sa onima dobijenim faktorizacijom na 500 slučajno generisanih uzoraka. Rezultati paralelne analize takođe jasno ukazuju na jednokomponentno riješenje (Tabela 2). Postupak eksploratorne faktorske analize je ponovljen sa jednim traženim faktorom. Jednokomponentno riješenje objašnjava 40.25% varijanse, a vrijednosti zasićenja stavki se kreću od.42 do.72 (Tabela 3). Interkorelacije stavki (Tabela 4) se kreću od.17 do.47. Interna konzistentnost skale SC-6 izražena Cronbachovim alfa koeficijentom iznosi.69. U pogledu diskriminativnosti pojedinačnih stavki (Tabela 5), utvrđeno je da sve stavke, osim stavke PSC visinama korelacije sa skalom prelaze vrijednost.30 kao donju prihvatljivu granicu (Borg & Staufenbiel, 2007). Prosječna inter-ajtem korelacija iznosi.42 (Tabela 5). Generalno gledano, rezultati ukazuju na zadovoljavajuću internu koherentnost skale, ajtemi imaju jedinstven predmet merenja. Deskriptivne statističke mjere skale SC-6 (Tabela 6) pokazuju da ispitanici na svim tvrdnjama skale, kao i u ukupnom skoru u prosjeku postižu nešto više rezultate od teorijskog prosjeka u rasponu skorova, što je najizraženije kod skale porodičnog samopoimanja. Isti zaključak važi i za ukupni skor na skali. 166 Diskusija Osnovni cilj sprovedene studije je bio provjera psihometrijskih karakteristika skale SC-6. Prva razmatranja koja su obuhvatila deskriptivne mjere stavki pokazuju da sve stavke skale kao i ukupan skor imaju vrijednost višu od teorijskog prosjeka. Najmanja varijabilnost skorova i najviš rezultati se odnose na zadovoljstvo vezano za porodični kontekst (porodično samopoimanje). Posljedica toga je i nalaz da sve stavke osim porodičnog samopoimanja imaju zadovoljavajuću diskriminativnost. Korelacije među stavkama su takođe zadovoljavajuće, uz napomenu da porodično

7 Zbornik Radova samopoimanje ima najniže koeficijente korelacije sa ostalim primarnim domenima samopoimanja, što je još jedna direktna posljedica prevalencije vrlo visokih rezultata na ovoj stavci. Obzirom na broj stavki koeficijent pouzdanosti od.69 se može smatrati prihvatljivim iako bi bilo poželjno da je viši. Eksplorativnom faktorskom analizom je utvrđeno da skala ima jedinstven prvi glavni predmet mjerenja. Sve stavke imaju visoka faktorska zasićenja osim akademskog samopoimanje koje u definisanju prve glavne komponente skale uzima najmanje učešće. Generalno gledano, prvi rezultati dobijeni primjenom šesto-ajtemske skale SC-6 se mogu smatrati preporukom za njenu dalju validaciju. Studija 2 Druga studija sprovedena je sa ciljem da se ponovo provjeri faktorska struktura skale SC-6. Ovaj put je u tu svrhu korištena konfirmatorna faktorska analiza. Njena konvergentna valjanost je analizirana ispitujući povezanost sa mjerom samopoštovanja i mjerom generalne samoefikasnosti. U analizi kriterijumske valjanosti stavki skale SC-6 je primijenjena multipla regresiona analiza u predviđanju mjera samopoštovanja (RSES; Rosenberg, 1965) i generalne samoefikasnosti (GSES, Schwarzer i Jerusalem, 1995). Konačno, analizirana je i vrijednost korelacije između skorova na skali SC-6 bodijenih prilokom njenog prvog i drugog zadavanja, kao i odnos Burtove komponente skale SC sa Prvom glavnom Hotellingovom komponentom. Metod Uzorak i postupak Uzorak se sastojao od 261 studenta Univerziteta u Banja Luci (42% muškog i 58% ženskog pola). Uzrast ispitanika obuhvatao je raspon od 18 do 38 godine (M=21.09; SD=5.08). Istraživanje je ponovo bilo grupno, učešće u istraživanju bilo dobrovoljno, a ispitanicima je naglašeno da će podaci biti korišteni isključivo u naučne svrhe. Ispitivanje je trajalo 10 minuta. Instrumenti Pored skale SC-6, čija pouzdanost na uzorku u ovoj studiji izražena Cronbachovim alfa koeficijentom iznosi.77 (.79 pri retestu), korištene su: Skala generalnog samopoštovanja (RSES, Rosenberg, 1965) je korištena 167

8 IV KONGRES PSIHOLOGA BiH Brčko distrikt BiH, kao mjera procjene generalnog samopouzdanja. Skala sadrži 10 tvrdnji. Raspon ukupnog skora je 10 do 40. Zadatak ispitanika je da na petostepenoj Likertovoj skali procijene u kojoj mjeri se slažu sa svakom navedenom tvrdnjom (1- uopšte se ne slažem, 4- potpuno se slažem). Pouzdanost skale na našem uzorku izražena Cronbachovim koeficijentom pouzdanosti iznosi.83. Skala generalne samoefikasnosti (GSES, Schwarzer & Jerusalem, 1995). Skala sadrži 10 stavki. Raspon ukupnog skora je 10 do 40. Zadatak ispitanika je da na petostepenoj Likertovoj skali procjeni u kojoj mjeri se slaže sa svakom navedenom tvrdnjom (1 potpuno netačno do 4- potpuno tačno). Pouzdanost skale na našem uzorku izražena Cronbachovim koeficijentom pouzdanosti iznosi Rezultati Faktorska struktura skale SC-6, na uzorku ispitanika u ovoj studiji, provjerena je konfirmativnom faktorskom analizom uz pomoć metode maksimalne vjerodostojnosti. Za procjenu saglasnosti, odn. fita modela korišteni su slijedeći indikatori: hi-kvadrat (χ²), odnos hi-kvadrata i stepena slobode (χ²/df), indeks najboljeg pristajanja (GFI), indeks normiranog slaganja (NFI), komparativni indeks slaganja (CFI), korijen iz prosjeka kvadriranih standardizovanih reziduala (SRMR) i korijen prosječne kvadrirane greške aproksimacije (RMSEA) (Kline, 2010). Indikatorima dobrog fita smatraju se vrijednost χ²/df 3, GFI, NFI i CFI vrijednosti.90, vrijednost RMSEA <.10 i vrijednost SRMR <.08 (Kline, 2005). Dobijeni rezultati (Tabela 7) pokazuju da su empirijski podaci saglasni s pretpostavljenim modelom (Kline, 2005). Struktura skale dobijena konfirmatornom faktorskom analizom je predstavljena na slici 1. (Slika 1) Konvergentna valjanost skale SC-6 je provjerena ispitivanjem njene povezanosti sa mjerom samopoštovanja i generalne samoefikasnosti. Dobijena je korelacija skale self koncepta SC-6 sa mjerom samopoštovanja (r=.49) i nešto niža korelacija sa procjenom generalne samoefikasnosti (r=.36) (Tabela 8). Dodajmo uz to još da je prilikom retesta dobijen keoficijent korelacije.67 (p<.01) dok je koeficijent između Burtove (1949) komponente i Hottellingove (1933) komponente u potpunosti prihvatljive vrijednosti (.94, p<.01). U svrhu provjere kriterijumske valjanosti stavki skale SC-6 u predviđanju mjere samopoštovanja i generalizovane samoefikasnosti, obavljeni su

9 Zbornik Radova postupci standardne višestruke regresije. Prvi prediktivni model objašnjava 28% varijanse samopoštovanja i 7% varijanse generalne samoefikasnosti (Tabela 9). Značajan parcijalni doprinos u objašnjenju varijabiliteta u samopoštovanju (Tabela 10) ostvaruju stavke KSC, FSC i ESC, dok značajan parcijalni doprinos u objašnjenju varijabiliteta u generalnoj samoefikasnosti ostvaruje samo stavka KSC. Diskusija U okviru druge studije izvršena validacija skale SC-6. Konfirmativnom faktorskom analizom je ponovo utvrđeno da se prvi glavni predmet mjerenja skale može smatrati generalnom mjerom samozadovljstva vezanog za šest životnih konteksta na kojima se baziraju primarni domeni samopoimanja. Za razliku od prethodne studije u ovom slučaju je porodično samopoimanje stavka koja najmanje korelira sa generalnim faktorom. Obzirom na to da su i ovaj put na stavci zadovoljstva prodičnim kontekstom registrovani najviši, pretpostavljamo da je na porodičnom samopoimanju drugačije variranje skorova nego na ostalim stavkama. Sve ostale stavke visoki i vrlo ujednačenim vrijednostima zasićenja definišu generalni faktor samozadovoljstva. Kriterijumske valjanosti stavki skale SC-6 je razmatrana na osnovu njihovih veza sa mjerama samopoštovanja i generalizovane samoefikasnosti. Obe skale iz kojih su ove procjene dobijene, RSES (Rosenberg, 1965) i GSES (Swarzer-Jerusalem, 1995) su česte referentne tačke u validaciji upitnika namijenjenih procjeni različitih aspekata samopoimanja. Korelacije Burtove komponente skale SC-6 sa skorovima na skalama RSES i GSES pokazuju vezu umjerenog intenziteta što je očekivano obzirom na činjenicu da korišteni upitnici procjenjuju različite aspekte samopoimanja (samozadovoljstvo, samopoštovanja i samoefikasnost). Razmatranje odnosa pojedinačnih stavki skale SC-6 sa procjenama samopoštovanja i samoefikasnosti pokazalo je da se jedino zadovoljstvo zasnovano na kompetencijskom samopoimanju pokazuje kao značajan prediktor oba konstrukta. Uz to kao značajni prediktori samopoštovanja su se nametnuli akademsko i, posebno, fizičko samopoimanje. Međutim, ova dva primarna domena se nisu izdvojila kao prediktori samoefikasnosti, iako je bilo za očekivati da samoefikasnost počiva i na procjenama vezanim za fizički i aklademski primarni domen. Vjerovatno je da je samopštovanje kao aspekt ukupnog doživljaja vlastite ličnosti u većoj mjeri zasnovana na zadovoljstvu sobom nego što je to procjena lične samoefikasnosti. Na osnovu konkrenih rezultata možemo 169

10 IV KONGRES PSIHOLOGA BiH Brčko distrikt BiH, pretpostaviti da će procijenjena generalna samoefikasnost biti prvenstveno bazirana na zadovoljstvu ličnom kompetentnosti. U svakom slučaju i rezultati druge studije sugerišu upotrebnu valjanost skale SC-6. Generalna diskusija i zaključak Cilj istraživanja je bio analiza mogućnosti da se kratkom skalom operacionalizuje multidimenzionalni hijerarhijski model samopoimanja. Pored mogućnosti da se mjera generalnog zadovoljstva vlastitom ličnosti procijeni na osnovu šest stavki, specifičnost skale u odnosu na postojeće upitnike je u tome da se zadovoljstvo vezano za svaki primarni domen samopoimanja procjenjuje na osnovu samo jedne stavke. Ukupno gledano za rezultate dobijene analizom psihomterijskih karakteristika skale SC-6 se može reći da su zadovoljavajući. Faktorska struktura skale razmatrana eksplorativnom i konfirmativnom faktorskom analizom pokazuje da skala ima jedinstven predmet mjerenja koji se može tretirati kao generalno zadovoljstvo sobom. Pouzdanost skale je takođe prihvatljiva, posebno ukoliko se uzme u obzir da se skala sastoji od svega šest stavki. Mjere deskriptivne statistike su pomjerene prema višim skorovima što je u skladu sa ranijim izvještajima analize različitih aspekata samopoimanja, koji naglašavaju da je komponenta samozadovoljstva po pravilu izraženija u odnosu na procjene samoefikasnosti, samopoštovanja, samopouzdanja, samoefikasnosti ili ukupne slike sebe. Saglasni sa ovakvom interpretacijom su i rezultati koji pokazuju povezanost sa Rosenbergovom skalom samopoštovanja i Schwarzerov-Jerusalemovom skalom samoefikasnosti, koje se najčešće koriste kao kriteriji u validacionim studijama. U narednim analizama skale SC-6 bi svakako trebalo sprovesti studije u kojima bi se procjene dobijene ovom skalom poredile sa procjenama dužih verzija skala samopoimanja koje takođe operacionalizuju multidimenzionalni hijerarhijski model. Njihova kompatibilnost bi uz ovdje predstavljene rezultate svakako pružila dodatne argumente u prilog osnovanosti primjene skale SC-6. Pored toga, zamiljivo će biti i razmotriti odnose skale SC-6 sa osobinama ličnosti kao i i konstruktima iz domena psihologije ličnosti. 170

11 Zbornik Radova Literatura Aluja, A., Rossier, J., Garcia, L.F., Angleitner, A., Kuhlman, M., & Zuckerman, M. (2006). A cross-cultural shortened form of the ZKPQ (ZKPQ-50-cc) adapted to English, French, German, and Spanish languages. Personality and Individual Differences, 41, Benet-Martinez, V., Leu, J., Lee, F., & Morris, M. (2002). Negotiating biculturalism: Cultural frameswitching in biculturals with Oppositionalvs. Compatible cultural identities. Journal of CrossCultural Psychology, 33, Borg, I., & Staufenbiel, T. (2007). Theorien und Methoden der Skalierung. Huber: Bern. Bracken, A. B. (1996): Handbook of self-concept, New York, John Wiley & Sons. Bracken, A. B. (1992): Multidimensional self concept scale, Austin, TX: Pro-Ed. Burisch, M. (1984). You dont always get what you pay for: Measuring depression with short and simple versus long and sophisticated scales. Journal of Research in Personality, 18, Burt. C. (1949). Alternative Methods of Factor Analysis and their Relations to Pearson s Method of Principle Axes. British Journal of Psychology, 2, Campbell, D. T., & Fiske, D. W. (1959). Convergent and discriminant validation by the multitrait multimethod matrix. Psychological Bulletin, 56, Costa, P. T. Jr., & McCrae, R. R. (1992). Revised NEO Personality Inventory (NEO-PI-R) and NEO Five Factor Inventory (NEO- FFI) professional manual. Odessa, FL: Psychological Assessment Resources. Čekrlija, Đ. (2014). Studija o samopoimanju i samom poimanju. Banja Luka: Filozofski fakultet. Čekrlija, Đ. (2011). Tipološki pristup opisu ličnosti u latentnom prostoru dimenzija alternativnog petofaktorskog modela ličnosti i samopoimanja. (Doktorska disertacija, Univerzitet u Banjaluci). Čekrlija, Đ., i Đurić, D. (2014). Preliminary psychometric properties of Self-Concept Scale SC-4. Zbornik sažetaka: Treći Sarajevski Dani Psihologije, Čekrlija, Đ., i Turjačanin, V. (2003a). Provjera modela hijerarhijske 171

12 IV KONGRES PSIHOLOGA BiH Brčko distrikt BiH, multidimenzionalne strukture self-koncepta. Radovi, 6, Čekrlija, Đ., i Turjačanin, V. (2003b). Struktura primarnih domena i formiranje skale za mjerenje self-koncepta u poliemocionalnom format. Rad predstavljen na naučnom skupu interdisciplinarni pristup nauci, Banja Luka, Bosna i Hercegovina. Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological Bulletin, 95, García, F., & Musitu, G. (1999). AF5: Autoconcepto Forma 5 [AF5: Self-concept form 5]. Madrid, Spain: TEA editions. Gosling, S. D., Rentfrow, P. J., & Swann, W. B. Jr. (2003). A very brief measure of the Big-Five personality domains. Journal of Research in Personality, 37, Hotelling, H. (1933). Analysis of a Complex of Statistical Variables into Principal Components. Journal of Educational Psychology, 24, John, O. P., & Srivastava, S. (1999). The Big Five trait taxonomy: History, measurement, and theoretical perspectives. In L. A. Pervin, & O. P. John (Eds.), Handbook of personality: Theory and research (pp ). New York: Guilford Press Kaiser, H.F. (1974) An index of factorial simplicity. Psychometrika, 39, Kline, R. B. (2005). Principles and practice of structural equation modeling, New York: The Guilford Press. Kline, R. B. (2010). Principles and Practice of Structural Equation Modeling (3rd Edition). New York: The Guilford Press. Paulhus, D. L., Lysy, D. C., & Yik, M. S. M. (1998). Self-report measures of intelligence: Are they useful as proxy measures of IQ? Journal of Personality, 64, Rammstedt, B., & John, O. P. (2007). Measuring personality in one minute or less: A 10- item short version of the Big Five Inventory in English and German, Journal of Research in Personality 41, Robins, R. W., Hendin, H. M., & Trzesniewski, K. H. (2001). Measuring Global Self-Esteem: Construct Validation of a Single- Item Measure and the Rosenberg Self-Esteem Scale. Personality and Social Psychology Bulletin, 27, Robins, R. W., Tracy, J. L., Trzesniewski, K. H., Potter, J., & Gosling, S. D. (2001). Personality correlates of self-esteem. Journal of Research in Personality, 35, Saucier, G. (1994). Mini-markers: A brief version of Goldberg s

13 Zbornik Radova unipolar Big-Five markers. Journal of Personality Assessment, 63, Shavelson, R. J., Hubner, J. J., Stanton, G. C. (1976): Validation of construct interpretations, Review of Educational Research, 46, Schwarzer, R., & Jerusalem, M. (1995). Generalized Self-Efficacy Scale. In J. Weinman, S. Wright, & M. Johnston (Eds.), Measures in health psychology: A user s portfolio. Causal and control beliefs (pp ). Windsor, UK: NFER-NELSON. Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton, NJ: Princeton University Press. Watkins, M. W. (2000). Monte Carlo PCA for parallel analysis (computer software). State College, PA: Ed & Psych Associates. 173

14 IV KONGRES PSIHOLOGA BiH Brčko distrikt BiH, Abstract Short scales from the domain the personality psychology like 10-items operationalization of Big Five model (BFI-10) or Single-Item-Self-Esteem- Scale (SISES) as Rosenberg Self-Esteem Scale equivalent, could be valueable step forward in personality assesment. Weather short scales assessments are in accordance with tendencies from long questionnaires then it could be very practical and valuable psychological tool. The purpose of this study is to validate 6-items self-satisfaction scale (as one of self-concept aspect). Scale is operationalization of multidimensional hierarchical model of self-concept. The specificity of the scale is that every primary domain (competence, family, social, physical, emotional and academic) measure is based on only one item, while general dimension can be estimated as scale Burt or Hotelling component. Items are answered on 5-point scale. Scale SC-6 is validated through two studies. First was conducted on sample of 141 student (31% male and 61% female), age between 18 and 38 years (M=20.43; SD=4.07). Second study included 261 (42% male and 58% female) students with same range of age (M=21.09; SD=5.08). SC-6 scale shows satisfactory reliability in both studies. Convergent validity is examined over SC-6 correlations with Rosenberg Self-Esteem Scale (RSES) and Schwarzer-Jerusalem General Self-Efficacy Scale (GSES). All corrected item-total correlations indicate satisfactory values (>.30) while items intercorrelations are completely in accordance with previous studies. Exploratory and Confirmatory factor analysis confirmed hypothesis on single latenet variable that match to general self-satisfaction. First principal component explain 45% of variance. Hotelling and Burt components correlation coefficient (r=.94) suggests that both of them can be used as adequate SC-6 measure. Correlation between general SC-6 score and Rosenberg self-esteem score (r=.26) and Schwarzer- Jerusalem general self-efficacy measure (r=.57) are both significant (p<.01). According to preliminary findings, SC-6 scale can be used in assessments of self-satisfaction as self-concept aspect. Keywords: SC-6 scale, self-esteem, validation 174

15 Zbornik Radova Prilozi Tabela 1: Karakteristični korijeni i procenat objašnjene varijanse ekstrahovanih komponenti Inicijalno riješenje Komponenta Karakteristični korijen Procenat varijanse Kumulativni procenat Grafik 1: Scree dijagram Tabela 2: Poređenje karakterističnih vrijednosti dobijenih metodom glavnih komponenti i vrijednosti praga dobijenih paralelnom analizom Redni broj komponente Karakteristični korijen stvarnih podataka Vrijednosti dobijene paralelnom analizom

16 IV KONGRES PSIHOLOGA BiH Brčko distrikt BiH, Tabela 3: Vrijednosti zasićenja stavki jednokomponentnog riješenja Stavke Vrijednosti zasićenja KSC.72 PSC.69 SSC.67 FSC.65 ESC.62 ASC.42 Tabela 4: Interkorelacije stavki KSC PSC SSC FSC ESC ASC KSC 1 PSC.20* 1 SSC.39 **.24 ** 1 FSC.17 *.21 *.37 ** 1 ESC.27 **.18 *.35 **.46 ** 1 ASC.47 ** **.21 *.27 ** 1 * značajno na nivou.05 * značajno na nivou.01 Tabela 5: Ajtem-total korelacije stavki i prosječna inter-ajtem korelacija Stavke Ajtem-total korelacije Prosječna inter-ajtem korelacija KSC_1.47 PSC_2.23 SSC_3.51 FSC_ ESC_5.47 ASC_6.39 Tabela 6: Deskriptivne statističke mjera skale SC-6 Min Max M SD Sk Ku K-Zz p KSC_ PSC_ SSC_ FSC_ ESC_ ASC_ Ukupni skor

17 Zbornik Radova Tabela 7: Indikatori slaganja u konfirmativnoj faktorskoj analizi χ² Df p χ²/df GFI RMSEA (90% CI) SRMR CFI NFI ( ) Slika 1. Faktorska struktura skale (CFA) Tabela 8. Korelacije skale SC-6 sa samopoštovanjem i generalnom samoefikasnosti, SC-6 retestom i hotellingovom I glavnom komponentom Samopoštovanje (RSES) Samoefikasnost (GSES) SC-6 retest SC-6 Hotellingova komponenta SC-6.49 **.36 **. 79 **.94 ** ** korelacije značajne na nivou.01 Tabela 9: Značajnost koeficijenta multiple korelacije Model R R² Korigovano R² SE F p 1 a b Legenda: a zavisna varijabla Samopoštovanje, b zavisna varijabla Generalna samoefikasnost 177

18 IV KONGRES PSIHOLOGA BiH Brčko distrikt BiH, Tabela 10: Parcijalni doprinosi stavki Skale SC-6 u predviđanju mjere samopoštovanja i generalizovane samoefikasnosti KSC_1 PSC_2 SSC_3 FSC_4 ESC_5 ASC_6 Samopoštovanje.18 * ** ** Generalna.23 samoefikasnost * **značajno na nivou.01 * značajno na nivou