ABSTRAK. Kajian ini membincangkan konsep modal insan rabbani menurut al-qur an serta

Transcription

1 ABSTRAK Kajian ini membincangkan konsep modal insan rabbani menurut al-qur an serta menganalisis pemikiran modal insan rabbani Sa id Hawwa dalam karya al-asas fi al- Tafsir. Konsep modal insan perspektif al-qur an dirungkai dengan mencermati komponen modal insan yang terdiri daripada jasmani dan rohani, manakala elemen rohani terdiri daripada unsur fitrah, aql, qalb, ruh, dan nafs. Selanjutnya, definisi rabbani perspektif al-qur an diteliti secara analisis tematik. Gandingan konsep modal insan dengan terminologi rabbani memperlihatkan konsep rabbani menjadi ukuran nilai yang merealisasikan pembangunan modal insan secara holistik. Kajian ini memilih Sa id Hawwa sebagai subjek penyelidikan kerana beliau adalah tokoh murabbi ummah yang sarat menyalurkan idea-idea pembangunan modal insan rabbani secara kritis dalam karya-karya beliau. Kajian kualitatif ini menggunakan metode dokumentasi, metode historis, metode temu bual, dan metode eksplorasi sebagai metode pengumpulan data. Manakala metode induktif, metode deduktif, metode komparatif, dan metode analisis teks diguna pakai sebagai metode analisis data. Menyingkap pemikiran Sa id Hawwa, hasil analisis mendapati, terdapat tiga komponen teras pembangunan sewajarnya dibangunkan bagi melahirkan modal insan rabbani iaitu penerapan keilmuan rabbani, pengukuhan tarbiah rabbani, dan pembangunan dakwah rabbani. Ketiga-tiga komponen modal insan rabbani gagasan Sa id Hawwa distruktur berdasarkan nas-nas al-qur an yang mengandungi kalimah rabbani. Gagasan pembangunan modal insan rabbani beliau dilihat berupaya membangunkan modal insan secara holistik dan seimbang. Sa id Hawwa turut meletakkan institusi masjid sebagai wahana utama pembangunan modal insan rabbani dengan mengembangkan fungsi masjid sebagai hab pendidikan yang memiliki sukatan kurikulum pengajian Islam yang bersepadu, pusat tarbiah rohani, dan institusi pengkaderan pendakwah. iii

2 ABSTRACT This study discusses the concept of rabbani human capital according to the Qur'an and analyses the rabbani human capital idea of Sa id Hawwa in the work of al-asas fi al- Tafsir. The concept of human capital from Qur anic perspective is expounded by examining the human capital component which consists of body and soul, while the spiritual features comprise of fitrah, aql, qalb, ruh and nafs. Additionally the definition of rabbani from Quranic perspective is analysed thematically. The combination of the concept of human capital with the term rabbani shows that the concept of rabbani is the value indicator in actualising human capital development in a holistic manner. This study selected Sa id Hawwa as its subject because he was a murabbi figure who critically conveyed ideas of rabbani human capital development in his works. This qualitative study applied the documentation method, historical method, interview method, and exploration method as methods of data collection, whereas the inductive method, deductive method, comparative method, and text analysis method were adopted for data analysis. The analysis found that there are three core components of development that should be developed to produce rabbani human capital, which are the application of rabbani knowledge, strengthening rabbani tarbiyah, and the development of rabbani dakwa. The three components of rabbani human capital as envisioned by Sa id Hawwa were structured on the texts of the Qur an that contain the word rabbani. The idea of rabbani human capital development is seen as capable of developing a holistic and balanced human capital. Sa id Hawwa also placed the mosque institution as the main medium for the development of rabbani human capital by expanding its function as an education hub, with integrated Islamic curriculum, centre of spiritual tarbiyah and institution for dakwa training. iv

3 PENGHARGAAN Segala puji bagi Allah S.W.T, Tuhan sekalian alam. Selawat dan salam ke atas junjungan besar Nabi Muhammad s.a.w, ahli keluarga Baginda dan para sahabatnya keseluruhannya. Setinggi-tinggi rasa syukur dipanjatkan kepada Ilahi, kerana dengan izin-nya, kajian ini berjaya disempurnakan sebagai koleksi penyelidikan kutub khanah. Setinggi-tinggi penghargaan dan jutaan terima kasih diucapkan kepada penyelia yang dikasihi, Prof. Madya Dr. Mustaffa Abdullah, atas kesungguhan beliau menjalankan penyeliaan, mencurahkan idea dan nasihat, sehingga kajian ini dapat disiapkan dengan jayanya. Prof. Madya Dr. Mustaffa Abdullah yang saya kenali, sentiasa memberikan solusi yang terbaik dalam setiap cabaran yang timbul saat kajian ini sedang disiapkan. Beliau tidak hanya bertindak sebagai penyelia, malah beliau adalah murabbi yang mesra, menyemai adab terhadap anak didiknya dengan keseniannya yang tersendiri. Sekalung penghargaan juga ditujukan buat seluruh pensyarah Jabatan Al-Quran dan Al-Hadith atas sokongan yang diberikan, iaitu Dr. Munirah bt. Abd Razzak selaku Ketua Jabatan Al-Quran dan Al-Hadith, Prof. Dato Dr. Mohd Zulkifli Haji Mohd Yusoff merangkap Pengarah Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya, Prof. Madya Dr. Fauzi Deraman, Prof. Madya Dr. Ishak Suliaman, Dr. Faisal Ahmad Shah, Dr. Khadher Ahmad, Dr. Sedek Ariffin, Dr. Thabet Abu al-haj, dan lain-lain. Tidak lupa juga ucapan jutaan terima kasih dititipkan kepada staf Jabatan Al-Quran dan Al-Hadith, Puan Norlina yang sentiasa terbuka menghulurkan bantuan dalam melengkapkan segala keperluan bagi memudahkan urusan pengajian ini berjalan lancar. Semoga Allah S.W.T mengurniakan keberkatan dan limpahan rahmat-nya kepada kita semua. Penulis turut merakamkan jutaan penghargaan kepada pihak pengurusan tertinggi Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya (APIUM), khususnya kepada Pengarah APIUM Prof. Dato Dr. Mohd Zulkifli Haji Mohd Yusoff yang telah banyak mempermudahkan urusan penulis. Jutaan penghargaan juga ditujukan kepada Bahagian Ijazah Tinggi APIUM, yang telah membantu penulis menyempurnakan tesis ini. Termasuk juga pihak pentadbiran Universiti Malaya dan Kementerian Pengajian Tinggi (KPT), yang telah menaja biasiswa bagi kemudahan pengajian. Tidak lupa juga kepada tokoh-tokoh penting yang sangat membantu dalam menyempurnakan kajian ini khususnya kepada anak-anak Almarhum Syeikh Sa id Hawwa, Dr. Mu adh Sa id Hawwa, Dr. Muhammad Sa id Hawwa, dan Dr. Ahmad Sa id Hawwa. Termasuk juga Syeikh Dr. Salah al-khalidi, Syeikh Prof. Dr. Abd al- Malik al-sa di, Prof. Dr. Shihhadah Amri, Prof. Dr. Sharaf Qudah, Syeikh Shu ayb al- Arna ut, Dato Seri Tuan Guru Abdul Hadi Awang, dan lain-lain yang telah banyak membekalkan butir-butir hikmah dan himmah agar terus menggali khazanah ilmu tanpa kenal erti penat dan jemu. Penghargaan yang tulus juga ditujukan buat seluruh pengurusan perpustakaan yang menjadi tempat rujukan penulis seperti Perpustakaan Utama Universiti Malaya, Perpustakaan Pengajian Islam Universiti Malaya, Perpustakaan Peringatana Za ba Universiti Malaya, Perpustakaan Utama Universiti v

4 Islam Antarabangsa Malaysia, Perpustakaan Utama Universiti Kebangsaan Malaysia, Perpustakaan World Islamic Science University (WISE) dan Perpustakaan Universiti Urduniyyah, Jordan, Perpustakaan Negara, dan Perpustakaan Arkib Negara Malaysia. Ucapan sejambak kasih dan sayang terhadap seluruh ahli keluarga tercinta iaitu ummi; Jamilah Idris, abah; Es Norasid Mohamed Yasin, ibu mertua; Hashnah Md. Rejab dan ayah mertua; Abdul Rahim Abdul Hamid. Penulis menyedari, saat melihat kejayaan si anak, si ibu jualah yang paling gembira tidak terkata, mekar hatinya. Siapa lagi kalau bukan ummi. Kutitipkan sekalung doa mawaddah buatmu ummi, abah, mak dan ayah, agar kalian bahagia di dunia akhirat Penghargaan yang tulus teristimewa buat isteri tercinta, Nor Siti Hashima Abdul Rahim yang sentiasa menjadi tulang belakang kepada perjuangan menimba ilmu. Tidak hanya sekadar melayani gelagat suami dan anak-anak, beliaulah insan yang paling memahami kondisi, yang tidak putusputus memberikan perangsang, mendoakan kejayaan, serta berkorban masa dan tenaga, sehingga kajian ini dapat disempurnakan. Buat anak-anak, Es Nurul Misykah al- Ulya, Es Nurun Nusrah al-nuha, dan Es Muhammad Fawwas al-imtiyaz, saat abi berasa lelah dan penat, keceriaan kalianlah mengisi hati abi bersama-sama girang bergurau senda menjadi penyejuk mata hati. Tidak lupa juga kepada adik-beradik, kalianlah menjadi pencetus momentum ke arah menyempurnakan kajian ini, agar kajian ini menjadi suntikan motivasi kepada kalian untuk terus menimba ilmu hingga ke mercu tertinggi. Kepada rakan-rakan pengajian yang gigih berusaha, saling bekerjasama, sentiasa berkongsi ilmu dan kemahiran, berkongsi suka dan duka dalam institusi tarbiah APIUM sepanjang menyiapkan tesis ini, segunung apresiasi diluncurkan kepada semua, bermula daripada Dr. Muhammad Arif Yahya, Dr. Hasrul Shuhari, Dr. Amiratul Munirah Yahaya, Dr. Khairul Naim Che Nordin, Dr. Mohd. Sobri Ellias, Dr. Selamat Amir, Ustaz Hasbullah Salim, Ustaz Shahril Nizam Zulkifli, Ustaz Mohd. Aizul Yaakob, Ustaz Faiz bin Fadzil, Ustaz Saufil Hadi (pembaiki laptop), Ustaz Sa di, Ustaz Khairul Nazrin, kak Ummu Zainab, dan lain-lain. Buat sahabat-sahabat Jordanisme yang bersama-sama mengikuti delegasi penyelidikan ilmiah di Jordan yang diketuai oleh Dr. Ashraf Isyraqi Jamil, jutaan terima kasih turut dihulurkan. Buat akhirnya, penulis memohon ribuan kemaafan atas segala kekurangan yang telah dilakukan. Semoga Allah S.W.T membalas segala jasa baik kepada individuindividu yang terlibat secara langsung mahupun tidak langsung dalam pembikinan kajian sehingga berjaya disempurnakan. Penulis turut mengalu-alukan sebarang komentar serta cadangan penambahbaikan kajian ini dari semasa ke semasa. Diharapkan agar kajian ini dapat dimanfaatkan oleh segenap lapisan masyarakat ke arah membangunkan ummah rabbani dunia dan akhirat. Semoga usaha kerdil ini mendapat nilaian yang baik di sisi Allah S.W.T serta diletakkan di mizan amalan soleh yang tidak terputus pahalanya sehingga ke hari muka. MUHAMAD ALIHANAFIAH BIN NORASID Jabatan Al-Quran dan Al-Hadith, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, Kuala Lumpur. H/P: Emel: vi

5 ISI KANDUNGAN Abstrak.. iii Abstract. iv Penghargaan.. v Isi Kandungan... vii Senarai Singkatan.. xiii Senarai Rajah... xiv Senarai Jadual xv Panduan Transliterasi. xvi BAB 1 : PENDAHULUAN 1.1 Pengenalan Pernyataan Masalah Persoalan Kajian Objektif Kajian Kepentingan Kajian Definisi Tajuk Modal Insan Rabbani Modal Insan Rabbani Justifikasi Pemilihan Tajuk Penyelidikan Skop dan Batasan Kajian Ulasan Penyelidikan Lepas Kajian Mengenai Modal Insan dan Rabbani Kajian Mengenai Pemikiran Sa id Hawwa Kajian Mengenai Tafsir Sa id Hawwa Metodologi Penyelidikan Metode Penentuan Subjek Metode Pengumpulan Data Metode Analisis Data Susunan Penulisan vii

6 BAB 2 : MODAL INSAN RABBANI MENURUT AL-QUR AN 2.1 Pengenalan Sejarah Perkembangan Konsep Modal Insan Definisi Konseptual Modal Insan Perspektif al-qur an Komponen Modal Insan Jasmani Rohani Fitrah Aql Qalb Ruh Nafs Hubung Kait Komponen Modal Insan dengan Teori Kecerdasan Definisi Konseptual Rabbani Perspektif al-qur an Pembahagian Rabbani Rabbani Perspektif Matlamat Rabbani Perspektif Manhaj Modal Insan Rabbani Menurut al-qur an Kesimpulan 118 BAB 3 : KETOKOHAN SA ID HAWWA SEBAGAI MURABBI UMMAH DAN PENGENALAN KARYA AL-ASAS FI AL-TAFSIR 3.1 Pengenalan Biografi Sa id Hawwa Sejarah Kelahiran dan Latar Belakang Keluarga Latar Belakang Pendidikan Hasil Karya Pengembaraan Kematian 133 viii

7 3.3 Ketokohan Sa id Hawwa Sebagai Murabbi Ummah Sa id Hawwa Sebagai Suami dan Bapa Sa id Hawwa Sebagai Pelajar dan Pendidik Sa id Hawwa Sebagai Ahli Ibadah Sa id Hawwa Sebagai Pemimpin Gerakan Islam Sejarah Ringkas Gerakan al-ikhwan al-muslimin di Syria Penglibatan Sa id Hawwa dalam Gerakan al-ikhwan al-muslimin Gagasan Pembangunan Modal Insan Rabbani (Ihya al-rabbaniyyah) Sa id Hawwa Sebagai Mufasir Abad Moden Pengenalan Karya al-asas fi al-tafsir Sejarah Penghasilan Karya al-asas fi al-tafsir Sumber Penulisan Karya al-asas fi al-tafsir Sumber Primer daripada Karya Tafsir Muktabar Sumber Sekunder daripada Karya-karya Lain Ciri-ciri dan Keistimewaan Karya al-asas fi al-tafsir Tujuan dan Objektif Penulisan Tafsir Gaya Persembahan Karya al-asas fi al-tafsir Gaya Persembahan Terhadap Surah-surah Gaya Persembahan Terhadap Ayat-ayat dalam Satu Surah Teknik Penulisan Karya al-asas fi al-tafsir Kesimpulan 207 ix

8 BAB 4 : KONSEP PEMBANGUNAN MODAL INSAN RABBANI DALAM AL-ASAS FI AL-TAFSIR 4.1 Pengenalan Konsep Umum Pembangunan Modal Insan Rabbani Sa id Hawwa Penerapan Keilmuan Rabbani (Thaqafah Rabbaniyyah) Pengajian Usul yang Tiga (al-usul al-thalathah) Pengajian Asas Manhaj Islam (al-asas fi al-manhaj) Pengajian Teori dan Amali Islam Pengajian Berkaitan Gagasan Pembinaan Dai Rabbani Pengajian Tasawuf Pengajian Bahasa Arab Pengajian Sejarah dan Cabaran Islam Kontemporari Mekanisme Penerapan Thaqafah Pengukuhan Tarbiah Rabbani (Tarbiyah Rabbaniyyah) Komponen Pembangunan Akhlak Komponen Pembangunan Spiritual Tadabbur Al-Qur an Zikrullah dan Selawat Qiamullail dan Solat Sunat Mekanisme Pengukuhan Tarbiah Pembangunan Dakwah Rabbani (Da wah Rabbaniyyah) Memberi Nasihat Menyumbang Khidmat Melaksanakan Tuntutan Fardu Ain dan Fardu Kifayah Mekanisme Pembangunan Dakwah Kesimpulan 294 x

9 BAB 5 : ANALISIS PEMIKIRAN PEMBANGUNAN MODAL INSAN RABBANI SA ID HAWWA 5.1 Pengenalan Analisis Konsep Umum Pembangunan Modal Insan Rabbani Sa id Hawwa Penerapan Thaqafah Rabbaniyyah Pemantapan Fikrah Islam yang Tulen Pembudayaan Ilmu Berpaksikan Hujah Pemurnian Kefahaman Mazhab Akidah dan Fiqh Pembentukan Kefahaman yang Sahih untuk Beramal Penaakulan Bahan Bacaan Secara Cermat Penguasaan Thaqafah Islamiyyah Secara Komprehensif Pengukuhan Tarbiyah Rabbaniyyah Penyemaian Akhlak Hizb Allah dan Akhlak Ribbiyyun Pengamalan Tasawuf Murni yang Melahirkan Jiwa Aktivisme (Haraki) Keperluan Bimbingan Murabbi (al-wali al-murshid) Pengamalan Wirid Secara Konsisten Penghidupan Majlis Zikir dan Selawat Pembangunan Da wah Rabbaniyyah Pelaksanaan Amar Makruf Nahi Mungkar Penyaluran Khidmat bagi Menyuburkan Semangat Muhibah Pemerkasaan Gerak Kerja Berpasukan ( Amal Jama i) Perencanaan dan Keorganisasian (al-takhtit wa al-tanzim) Mekanisme Pembangunan Modal Insan Rabbani Kesimpulan 396 xi

10 BAB 6 : KESIMPULAN DAN SARANAN 6.1 Pendahuluan Kesimpulan dan Dapatan Kajian Modal Insan Rabbani Menurut al-qur an Ketokohan Sa id Hawwa Sebagai Murabbi Ummah dan Pengenalan Karya al-asas fi al-tafsir Konsep Pembangunan Modal Insan Rabbani dalam al-asas fi al-tafsir Analisis Pemikiran Pembangunan Modal Insan Rabbani Sa id Hawwa Saranan BIBLIOGRAFI LAMPIRAN xii

11 SENARAI SINGKATAN Ibid. : Ibidem: Rujukan sebelum Dr. : Doktor Falsafah Prof. : Profesor H : Hijrah M : Masihi m. : Meninggal dunia S.W.T : Subhanahu wa Ta ala s.a.w : Salla Allah alayh wa Sallam r.a : Radiya Allah anhu a.s : Alayh al-salam terj. : Penterjemah no. : Nombor t.t. : Tanpa tahun t.tp. : Tanpa tempat penerbit t.p. : Tanpa penerbit ed. : Editor, penyunting, atau pentahqiq cet. : Cetakan et al. : et alibi: Pengganti nama penulis-penulis selain penulis pertama Ph.D : Doctor of Philosophy PAS : Parti Islam Se-Malaysia AMANAH : Parti Amanah Negara AMNM : Amar Makruf Nahi Mungkar KPI : Key Performance Indicator RMK : Rancangan Malaysia Ke- NGO : Non-Governmental Organization SMKA : Sekolah Menengah Kebangsaan Agama MRSM : Maktab Rendah Sains Mara IQ : Intelligence Quotient EQ : Emotional Quotient SQ : Spiritual Quotient PBB : Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu ILIM : Institut Latihan Islam Malaysia PLKN : Program Latihan Khidmat Negara SIS : Sister In Islam LGBT : Lesbian, Gay, Biseksual, Transgender xiii

12 SENARAI RAJAH Rajah 2.1 Rajah 2.2 Modal Insan Perspektif al-qur an Hubung Kait Komponen Modal Insan dengan Teori Kecerdasan Rajah 4.1 Rajah 4.2 Rajah 4.3 Rajah 4.4 Rajah 4.5 Manhaj Thaqafah Rabbaniyyah Gagasan Sa id Hawwa Manhaj Tarbiyah Rabbaniyyah Gagasan Sa id Hawwa Kesinambungan Operasi Khidmat Menurut Sa id Hawwa Manhaj Da wah Rabbaniyyah Gagasan Sa id Hawwa Struktur Pembangunan Modal Insan Rabbani dalam Madrasah Ihya al-rabbaniyyah Rajah 5.1 Rajah 5.2 Rajah 5.3 Rajah 6.1 Kesinambungan Ilmu Menurut Sa id Hawwa Konsep Penguasaan Thaqafah Secara Komprehensif oleh Sa id Hawwa Pengembangan Fungsi Masjid ke Arah Tajdid Menurut Sa id Hawwa Turutan Pembangunan Modal Insan Rabbani Gagasan Sa id Hawwa xiv

13 SENARAI JADUAL Jadual 2.1 Jadual 5.1 Jadual 5.2 Konsep Modal Insan Rabbani Menurut al-qur an Konsep Umum Pembangunan Modal Insan Rabbani Sa id Hawwa Komponen Pembangunan Akhlak Menurut Sa id Hawwa xv

14 PANDUAN TRANSLITERASI a. Konsonan Contoh No. Huruf Arab Huruf Rumi Tulisan Arab Tulisan Rumi 1. (a,i,u) al-qira ah 2. b ba atha 3. t taba 4. th thabata 5. j ja ala 6. h halaba 7. kh khalaqa 8. d dafa a 9. dh dhahaba 10. r raja a 11. z zayana 12. s sami a 13. sh shafa a 14. s sa ada 15. d damana 16. t tabakha 17. z zahara 18. (a,i,u) alima 19. gh ghafara 20. f fahima 21. q qala 22. k kana 23. l la iba 24. m mana a 25. n nama 26. w wa ada 27. h hadama 28. y ya lamu xvi

15 b. Vokal Panjang Contoh No. Huruf Arab Huruf Rumi Tulisan Arab Tulisan Rumi 1. a qala 2. u burika 3. i iman c. Vokal Pendek Contoh No. Huruf Arab Huruf Rumi Tulisan Arab Tulisan Rumi 1. A nasara 2. I nusira 3. U yansuru d. Diftong No. Huruf Arab Huruf Rumi Tulisan Arab Contoh Tulisan Rumi 1. Aw awwab 2. Ay ayyam 3. Iy iyyaka Catatan: Istilah sesuatu perkataan yang berasal daripada perkataan bahasa Arab tetapi telah menjadi sebutan bahasa Melayu dieja mengikut perkataan bahasa Melayu seperti perkataan dakwah, al-quran, akidah, syeikh, dan lain-lain. xvii