Asbisop John Ribat kamap Kardinel

Size: px
Start display at page:

Download "Asbisop John Ribat kamap Kardinel"

Transcription

1 Wantok Kambaramba stap na Madang stap klin - P14 Namba 2196 Oktoba 13 -, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Asbisop John Ribat kamap Kardinel ASBISOP John Ribat bilong Pot Mosbi i kamap Kardinel bilong Katolik Sios. Pope Francis i makim em i kamap namba wan Kadinal bilong PNG na Kardinel John Ribat, Asbisop bilong Pot Mosbi. Poto: Nicky Bernard Lukim ol tok hamamas i kam long Facebook long pes dispela em i bikpela luksave Vatican i givim long Asbisop John Ribat na long PNG olsem wanpela Kristen kantri. Dispela i mekim Asbisop John i kamap namba sikis (6) Kardinel bilong Katolik Sios insait long Pasifik rijon o Osenia, na i apim namba bilong ol Kardinel bilong Katolik Sios long wol i go antap long 120. Namba wan wok bilong ol Kardinel em long kamap olsem edvaisa bilong Pope, makim na votim nupela Pope taim em i lusim sia o i dai, na makim maus bilong Pope long sampela ol bung we em i no inap go long en. Praim Minsta Peter O Neill i bin amamas taim em i bin harim dispela nius na em salim tok amamas bilong gavman na pipel bilong PNG i go long Pope Francis na long Asbisop John Ribat. Asbisop John i bin kirap nogut taim Apostolik Nuncio bilong PNG na Solomon Ailan, Asbisop His Grace, Kurian Mathew Vayalunkal, i bin tokim em long las wiken olsem Pope Francis i makim em i kamap Kardinel. Mi bin kirap no gut taim mi bin harim olsem Pope i makim mi kamap Kardinel. Long Sande nait Apostolik Nuncio i bin tok em i gat wanpela toktok long tokim mi hariap stret, na mi bin ting em i laik tokim mi long wanpela hevi o trabel i kamap. Tasol em i amamas wantaim na tokim mi olsem Pope Francis i makim mi kamap Kadinal. Mi amamas long dispela nupela wok. Katolik Sios long PNG na ol manmeri long PNG i mas amamas long dispela luksave Pope Francis i givim. Mi amamas wantaim na kisim dispela wok olsem blesing. Dispela blesing i no bilong mi wan tasol, em i blesing i kam long PNG. Pope i luksave long ol Katolik Sois memba long PNG, na givim dispela blesing na nupela wok. Mi amamas long dispela, Asbisop John Ribat i tok. Mama i bin karim Asbisop John Ribat long Februeri 9, 1957 long Valovolo insait long Asdaisis bilong Rabaul. Em i bin skul long Naveo na Volavolo praimeri skul, Malabunga Gavman Haiskul long Rabaul, na i bin pinisim Haiskul long Minor Seminary St Peter Chanel long Ulapia. Bihain long en, em i bin jonim ol Misineri bilong Sacred Hat long Februeri Em i bin go skul gen long Holy Spirit Seminary long Bomana na i bin stadim pilosopi na tioloji. Long yia 1985 ol i makim em i kamap pris. Em i bin mekim ol wok misin long Asdiosis bilong Bereina, na kisim sampela moa trening long SAIDI senta long Manila, Filipins. Long 1992 go inap 1996, em i kamap Masta bilong Novices. Long 1997, em i kamap peris pris na long 1998 i go inap 2000, em i kamap Masta ov Novices long Suva, Fiji. Long yia 2000, ol i makim em i kamap Taitula Si bilong Macriana na em i kamap Oksilari Bisop bilong Daiosis bilong Bereina. Long yia 2012 em i kamap Bisop bilong Bereina, na long yia 2007 Pope Benedict XVI i makim em i kamap Asbisop bilong Pot Mosbi. Asbisop John Ribat i kamap Presiden bilong Episkopal Konfrens bilong PNG na Solomon Ailan long 2011 i go inap 2014, na em i kamap Siaman bilong Federesen bilong Katolik Bisops Konfrens long Osenia. Long luksave long dispela ol wok em i bin mekim, Kwin Elizabeth II na Gavman bilong PNG i bin givim em namba na nupela taitel, Sir, long em.

2 P2 Wantok Oktoba 13-19, 2016 nius Tambu long mekim pati long pulim vota REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta Aplhonse Gelu, i tambuim ol ekseketiv bilong ol politikel pati long no ken kukim kaikai o mekim pati long pulim tingting bilong ol manmeri. Mista Gelu i tok dispela kain pasin bilong ol ekseketiv i mekim pati na kukim kaikai bilong bilong ol manmeri i save pulim tingting bilong ol manmeri na senisim tingting bilong ol long makim gutpela lida. Mista Gelu i salensim ol ekseketiv bilong ol politikel pati long skulim ol vota na tokim ol long makim gutpela lida. No ken mekim pati o kukim kaikai bilong ol manmeri. Mi laikim ol ekseketiv bilong ol politikel pati long skulim ol vota. REJISTRA bilong Politikel Pati na Kendidet, Dokta Aplhonse Gelu,. Tokim ol pipel long ol polisi bilong ol politikel pati. Larim ol manmeri yet i makim gutpela lida long laik bilong ol yet, Dokta Gelu i tok. Dokta Gelu i tok taim bilong holim kopi nait na bung long wan wan haus man wantaim bia katen na lem fleps katon em i bipo. Nau em i nupela taim. Em i nupela politikel sistem. Ol politikel pati mas yusim nupela teknoloji long mekim kempeign. No gat wanpela samting i rong long mekim kempein, tasol mekim kempein long gutpela wei. Pasin bilong baim sipsip katen na baim bia katen mas stop, Dokta Gelu i tok. O Neill wanbel long wok bilong ADB long PNG PRAIM Minista Peter O Neill i tok tenkyu long Asian Development Bank (ADB) i wok long helpim gavman long kamapim planti gupela samting long kirapim kantri. Mista O Neill i bin bungim dairekta-jeneral bilong Pasifik Dipatmen bilong ADB, Xianbin Yao, long Pot Mosbi long las wik we tupela i bin toktok long planti ol samting ADB i wok long mekim long kirapim PNG. Mista O Neill i tok tenkyu long ADB i wok PNG na Fiji go pas long wok bilong Pasifik TUPELA bikpela kantri long Pasifik bai mekim wok long helpim arapela ol liklik ailan kantri long Pasifik, Minista bilong Foren Afes, Ribink Pato, i tok. Mista Pato i tok PNG na Fiji bai go pas long mekim ol wok long klaimet senis, intanesenel tred na arapela wok long kirapim Pasifik ailan. Mista Pato i tok pasin bilong wokbung wataim long Pasifik em namba wan samting na PNG na Fiji bai go pas long helpim ol liklik ailan kantri long wok bung wantaim. PNG na Fiji em i tupela bikpela brata long Melanesia. Tupela i ken go pas na karim ol hevi na wari bilong ol liklik ailan kantri long Polisenia na Maikronesia, Mista Pato i tok. Mista Pato i mekim dispela toktok long taim bilong makim indipendens de bilong Fiji long las wik. Hai Komisina bilong Fiji i kam long PNG, Esala Teleni, i tok tenkyu long Minista Pato i wok long mekim gutpela wok wantaim Fiji long strongim poroman namel long tupela kantri. Em i tok PNG na Fiji i gat planti samting long givim long arapela ol liklik ailan kantri long Pasifik PM O Neill tokaut long Madang ples-balus divelopmen bai kirap James G. Kila i raitim RAIM Minista, Peter O Neill i okaut olsem wok long surukim o longpela ples-balus long adang bai stat klostu taim au. Na dispela wok wantaim upela teminol bilding long adang ples-balus i mas redi astaim long APEC miting long 018. Mista O Neill i bin tokaut ong dispela long Fonde, Okoba 29 taim em i bin go long adang long opim nupela hap ilong Madang Risot Hotel. enesing dairekta bilong elanesian Turis Sevises (MTS) ir Peter Barter i bin salim initesin long Mista O Neill long pim dispela nupela divelopen long Madang Risot Hotel. Sir Peter Barter em wanpela biknem man long PNG husat i save promotim turis indastri na nem bilong PNG long ovasis. Em i bin stap olsem nesenel palamen memba bipo na holim wok olsem minister bilong Helt. Praim Minista O Neill i tokaut olsem gavman bilong em bai gohet long sapotim divelopmen bilong turis indastri long antri. Na em i tokaut olsem Dispela Madang ples-balus terminal bai senis na nupela bai kamap long redi long APEC miting long Madang. Poto: James G. Kila PNG mas lukluk go autsait long mineral na oil n ages na em i luksave olsem Madang em stap long gutpela posisen ru olsem wanpela turis provins long PNG bikos em i stap namel na i gat planti naispela samting na tu Madang i gat planti kalsa na tokples we i winim ol arapela provins long kantri. Mista O Neill i tok gavman bai stap long sururik ples-balus i go longpela long balus i ken go sindaun long en, na arapela bikpela divelopmen em bai lukim ol i wokim go bikpela nupela Madang ples-balus teminol bilding. PM O Neill i tokaut tu olsem bikos olsem planti ol bikman bilong ol ovasis kantri bai go long Madang long dispela ol miting bilong APEC, divelopmen bai kamap tu long stretim Madang taun rot. Em i tok olsem Madang bai kamap olsem wanpela bikpela miting eria bilong APEC long kamap, olsem na wok bai mas stat hariap na mas pinis pastaim long 2018 APEC miting. Mista O Neill i bin go long Madang long opim nupela divelopmen em ekstensen na nupela bilding long Madang Risot Hotel ol i kolim Ab Wonong Long lokal tokples Bel long Madang dispela i min olsem ples bilong silip. Ol lain bikman bilong Madang husat i bin stap long seremoni em Gavana bilong Madang, Jim Kas na ol memba bilong Madang Semba ov Komes na ol praivet na gavman lida. Olgeta lain i givim bikpela tok amamas long Sir Peter Barter, long luksave na tingting em i gat long kamapim divelopmen long Madang long go het long promotim turis indastri. long sapotim gavman long kirapim ol nupela infrastraksa olsem rot na bris, ples balus, sip bris na long helt kea. Tasol Mista O Neill i tokim Mista Yao olsem i gat sampela ol liklik samting i wok long pasim ADB na ol gavman dipatmen long toktok gut na kamapim sampela ol projek hariap. Ol pipel bilong yumi long dispela kantri bai lus sapos ol wok manmeri bilong gavman i no toktok gut wantaim ol divelopmen patna bilong yumi. Bai mi toktok wantaim ol bos bilong wan wan dipatmen long stretim ol liklik asua long toktok gut wantaim ol divelopmen patna, na stretim ol samting long larim toktok i kamap gut namel long ol gavman diptamen na ol divelopmen patna. Dispela kain pasin bilong mekim ol samting isi isi wok long stopim ol pipel na kanatri long kisim plantu gutpela sevis. Mi les laikim ol gavman diptamen i mekim wok hariap na i no ken isi, Mista O Neill i tok. Hailans Haiwe i no stap gut HAILANS Haiwe i no stap gut na dispela bai bagarapim bisnis na invesmen long Hailans, wanpela save man bilong ikonomi i tok. Ekseketiv Dairekta bilong Institute ov National Affairs, Paul Barker, i tok Gavman i no givim inap mani aninit long 2016 Nesenel Baset long mekim mentenens long Hailans Haiwe na dispela i lukim planti hul i kamap long rot, ren wara i wasim kolta na bus i laik karamapim arere bilong rot. Mista Barker i mekim dispela toktok taim Tresera Patrick Pruaitch i tokaut long Gavman i kisim K milien (US$120 milien) long mekim mentenens na kirapim gen Hailans Haiwe. Mista Barker i tok Gavman i wok long kirapim ol rot long Pot Mosbi tasol bikpela wok bisnis bilong strongim na groim ikonomi i save kamap long Hailans, Lae na Madang bikos long dispela haiwe i joinim ol ples we planti manmeri i stap long en. Mista Barker i askim Gavman long yusim gut dispela mani long mekim wok stret bikos ikonomi na invesmen bilong Hailans i stap long han bilong dispela namba wan rot bilong kantri. Gutpela olsem ol rot long Pot Mosbi i stap gut tasol bisnis wok i kamap long Pot Mosbi i no bikpela tumas. Ol rot long Pot Mosbi i stap gut tasol i luk olsem ol bai bagarap hariap. Kontrakta i no mekim gut ol disain wok, Mista Barker i tok. Em i tok National Road Authority (NRA) i mas sekim gut ol rot bilong kantri na tu sekim ol wok bilong ol kontrakta long lukim sapos ol i mekim gutpela wok long mak bilong mani gavman i givim ol.

3 K35 milien bilong papagraun stap OPOSISEN Lida Don Polye i askim gavman long stopim pasin bilong giamanim ol papagraun bilong PNG LNG Projek. Mista Polye i askim Praim Minista Peter O Neill na Fainens Minista James Marape givim K35 milien bilong ol papagraun long Hela, Sauten Hailans na Galp OPOSISEN Lida Don Polye provins. Dispela kain giaman pasin bilong mekim tok promis nating long ol papagraun i ken mekim ol belhat na ol i ken stopim projek o kamapim birua long bikpela ges projek bilong kantri, Mista Polye i tok Aninit long UBSA agrimen, ol papagraun inap long kisim dispela K35 milien long dispela yia. Mista Polye i laikim gavman long givim dispela mani long ol papagraun bikos em i les long lukim o harim olsem ol papagraun i stopim o pasim LNG projek. Taim o papagraun bilong Hides 4 PDL 7 long Hela i bin laik long pasim projek long mun Ogas dispela yia, gavman i bin tokim ol olsem ol bai givim ol mani bilong ol we ol inap long kisim long taim yet. Praim Minista Peter O Neill i bin tok promis long givim dispela mani hariap long ol papagraun. Fainens Minista James Marape i bin tokim ol pipel bilong em long Hela olsem olgeta mani bilong ol i stap gut long tras akaun long Sentral Benk. Mista Polye nau i askim gavman long givim dispela mani long ol papagraun. Dispela mani em bilong Infrastrastraka Divelopmen Gren (IDG) na Bisnis Divelopmen Gren (BDG). Klostu long tupela mun i go pinis na sampela ol papagraun i tokim mi olsem ol i wet yet long kisim dispela mani. Mi askim Praim Minista na Fainens Minista long givim dispela mani bilong pipel. Gavman i mas givim hariap, em i samting bilong ol pipel. Em i stap aninit long agrimen na gavman i mas bihainim agrimen, Mista Polye i tok. nius Oktoba 13-19, 2016 Wantok P3 Turis bisnis bai stap yet PRAIM Minista Peter i tok oil na ges bai pinis tasol bisnis bilong turis bai no inap pinis. Mista O Neill i bin mekim dispela toktok sampela wik i go pinis taim em i opim wanpela nupela haus bilong Madang Resort Hotel. Mista O Neill i bin tok gavman i luksave long bikpela samting turis bisnis i ken bringim long kantri, na long sapotim turisim sekta, gavman i wok long kirapim ol namba wan samting olsem rot na bris, ples balus, sip bris na putim moa mani long stopim hevi bilong lo na oda. Minista bilong Turisim, Tobais Kulang, i amamas long wok gavman i wok long mekim long sapotim ol bisnis bilong turis long kantri. Em i tok pablik praivet patnasip long turis bisnis em i wanpela namba wan samting long kirapim na strongim bisnis bilong turis. Tasol Oposisen Lida Don Polye i salensim Mista O Neill long skelim moa mani na givim long turisim sekta sapos em i laik kirapim tru turis bisnis long kantri. Mista Polye i tok turisim sekta i no bin kisim bikpela mani long gavman aninit long nesenel baset long yia 2014, 2015 na Bisnis bilong turis i save kisim bikpela mani i kam insait long gavman na kantri tasol gavman i no luksave long dispela na i wok long toktok nating i stap, Mista Polye i tok. Mista Polye i tok PNG i no gat wanpela polisi bilong turis na gavman i mas kamapim wanpela nupela polisi long strongim ol manmeri long mekim turis bisnis. Saveman: Planti manmeri yusim sosel midia PLANTI manmeri long PNG i yusim sosel midia bikos em i wanpela namba wan samting bilong skelim nius na ol infomesen long wanem samting i kamap long long komyuniti. Taim mobail fon na intanet i kam insait long PNG, sosel midia olsem Facebook, Twitter na Instagram i kamap namba wan samting long laip bilong manmeri bikos em i mekim isi long skelim na lukim ol nius. Nick Kittel bilong Australian Hai Komisin (AHC) i bin autim dispela toktok long wanpela woksop o bung we AHC i bin holim long Trinde long dispela wik long givim moa save long nius manmeri long Pot Mosbi. Mista Kittel em i wanpela saveman bilong sosel midia na em i save promotim wok bilong AHC long sosel midia. Em i tokim ol nius manmeri long wan wan midia ogenisesen olsem wanem samting ol i putim ol sosel midia i save helpim ol manmeri taim ol i lukim ol nius stori wantaim piksa. Mista Kittel i tok namba bilong manmeri husat i yusim sosel midia long PNG na arapela kantri i wok long Stil pasin i bikpela moa long Pot Mosbi na Lae POLIS i givim tok lukaut olsem stil pasin i wok long kamap bikpela long tupela bikpela siti biong kantri. NCD Metropolitan Suprintenden Benjamin Turi i tok insait long las siks wik, planti pasin raskol i bin kamap long Pot Mosbi. Em i givim tok lukaut long ol bisnis haus long Pot Mosbi long putim was gut taim ol i laik opim stua long moning na pasin stua long apinun. Mista Turi i tok ol raskol i wok long stilim kar, stilim mani bilong stua na brukim stua na stilim ol kago na samting bilong stua. Long Waigani na Gordons eria, ol raskol i brukim stua na stilim ol samting. Ol i kilim wanpela man long las wik. Sikispela stil pasin i kamap long Pot Mosbi insait long sikispela wik. Dispela i no gutpela pasin. Ol polisman i wok long mekim bikpela wok long holim ol dispela raskol. Ol raskol i bilas long gutpela klos olsem ol loya na akaunten na i luk olsem tru ol i wokman. Mi laik givim dispela tok lukaut long olgeta bisnis haus insait long Pot Mosbi. Ol i mas kisim was taim ol i opim stua long moning na pasim stua long apinun, Mista Turi i tok. Em i tok long Lae tu wankain samting i kamap tasol ol polisman i kisim was na stap redi long daunim raskol pasin. Ol polisman long Lae i wok hat tru na mi laik tok tenkyu long ol i daunim level bilong stil pasin. Mi laik askim ol sekyuriti long putim was gut. Ol i no ken slip. Ol gro na dispela em i gutpela samting we ol bisnis haus, ol gavman ejensi na arapela ol ogenisesen i ken yusim long promotim wanem samting ol i mekim. Namba bilong ol manmeri i yusim Facebook long wol i sanap olsem 1.5 bilien manmeri. Long PNG moa long 260, 000 manmeri i stap long Facebook tasol mi bilip olsem planti manmeri bai go insait long Facebook na dispela namba ba i go antap, em i tok. Em i tok wanem samting ol nius manmeri i raitim na putim long sosel midia i save pulim ai na tingting bilong ol manmeri na ol i save sekim stori wantaim piksa bilong dispela samting long websait bilong ol niuspepa, redio, TV stesin na ol onlain nius websait. i mas putim ai gut long lukim na skelim wanem kain man stret i wok long go insait long stua o opis, Mista Turi i tok. Em i tok ol raskol i wok long holim bikpela mani long givim ol polis manmeri sapos ol i holim ol. Mi les long harim wanpela polis man o meri i kisim braiberi mani. Mi save gut tru long olgeta polis manmeri long Pot Mosbi.

4 P4 Wantok Oktoba 13-19, 2016 nius Trabel i kamap tasol sios givim sevis KIKORI YOUTH DEVELOPMENT ASSOCIATION INCOPORATION Give notice that i intend to apply for the incorporation of the association under the Association Incorporation Act. The following are the details of the prescribed qualifications for incorporation as specified in section 2 of the Act. n Ministry for youths We will be creating employments for youths in the areas of their interest like; sports and small business activities. n We will be involving youth in taking part in church activates like doing charity work, ministering of the word of God (outreach) in remote areas of KIKORI. n Ministry for community development Over roll the youths will be mostly taking part in the development of their small areas. They will be promoting; n Hygienic leaving n Education n Religion n Healthy lifestyle n Gender equality n Sports Member Qualification n Cessation of membership If a member is very ill or sick the council will replace him or her n Membership entitlement not transferable THE CONSTITUTION OF KIKORI YOUTH DEVELOPMENT ASSOCIATION PURPOSE AND OBJECTIVE OF KIKORI YOUTH DEVELOPMENT ASSOCIATION n To promote economic development, business, health, education, social and religion in East & West Kikori District of the Gulf Province. Sister Jersey wantaim ol tisa long Idauwi na Tugupawi praimeri skul i tok welkam long ol bikman bilong ASPA. OL lida bilong Hela Provins Iaikim Nesenel Gavman long kamapim Stet ov Imejensi (SoE) bikos ol i tok planti pait na trabel i kamap long provins. Sampela wik i go pinis, memba bilong Koroba-Lake Kopiago, Philip Undialu, wantaim memba bilong Tari-Pori na Fainens Minista James Marape i bin askim Nesenel Gavman long kamapim wanpela SoE long Hela bikos tupela lida i tok Hela i kamap ples bilong pait. Tupela lida i tok ol man i kilim ol yet wantaim bikpela gan na pait i kamap long planti eria na planti man i wok long dai. Memba bilong Komo- Margarima, Francis Potape, husat i kamap ekting Gavana bilong Hela, i les long dispela plen bilong Mista Undialu na Mista Marape. Em i laikim ol lida bilong Hela i mas bungim tingting wantaim long yuniti na soim gutpela lidasip long ol pipel na provins. Edministreta bilong Hela, William Bando, i tok planti ol pablik sevan bilong provinsal edministresen i no stap long wok. Em i tok ol pablik sevan inap long mekim wok bilong gavman na stap long ples wantaim ol pipel tasol planti ol pablik sevan wok manmeri bilong Hela provinsal edministresen i kisim potnait pe nating na i raun long Pot Mosbi, Lae, Mt Hagen o Mendi. Namba na strong bilong ol polis manmeri long stopim ol trabel na pait long Hela i sot bikos ol man long Hela i holim strongpela gan na pawa bilong gan i winim ol gan bilong polisman. Tasol i no olgeta pablik sevan long Hela i les manmeri. Planti ol tisa na nes i n To represent the Kikori Youth Development Association and its Members to liaise and negotiate with the three(3) levels of Governments, Non-Government Organizations and Investors in matters relating to Natural Gas Resource, Infrastructure and other Resources Development on their Land, Onshore & Offshore, Swamps, Lagoons, River and Creeks. n To be a legal Entity that Incorporates all Kikori Youth Development Association n To promote & provide avenues for conducting and participating in self-projects to make the Kikori Youth Development Association to be economically Independent and to liaise closely with the three (3) levels of Governments and other Non-Government Organizations to assist in delivery of goods and services to the development sectors of the Associations Business Arms Transactions. n To Administer and manage all Funds for Youth from the proceeds from equities, royalties and development levies compensation derived from the natural resource, or any other major business operations in the area. n Establish and create opportunities for future generations for better education and Youths Vocational Trainings, Capacity Building. n To hear governance of members and provide representation to appropriate authorities and government agencies or through Legal representation and advice. n To reach identity and assist in establishing revenue generating projects for the benefit of the Youth in both East & West Kikori District. n To create job opportunities for the Youth of Kikori Youth Development Association. wok hat long givim sevis long o pipel, maski trabel, pait, birua o hevi i kamap, ol tisa i save stap yet long klasrum na ol nes i stap yet long haus sik. Sampela wik i go pinis, Agore Special Purpose Authority (ASPA) i bin baim tupela nupela 25-sita Kosta Bas na givim i go long Idauwi na St John s Tukupawi praimeri skul insait long Hayapuga LLG eria long Tari- Pori distrik. Dispela taim Wantok Niuspepa i bin lukim olsem ol tisa bilong dispela tupela skul i bin stap long skul long givim save na lainim ol skul pikinini. Wanpela bikpela pait i kamap long Kobalu. Ol man i kukim haus, katim diwai, bagarapim ples na kilim planti man tasol ol tisa i stap yet long klasrum. Tupela skul i stap insait Wantok niuspepa i laikim ol eijen insait long Madang, Kimbe, Kundiawa, Wewak, Jiwaka, Tari, Kiunga, Tabubil, Daru, Kerema, Manus, Kavieng na Alotau long salim niuspepa bilong mipela. Mipela i laikim ol Eijen long distribiutim niuspepa long dispela ol ples antap hariap tru! Sapos yu ting yu em rait man o meri long dispela wok, ringim Sekulesen Supavaisor bilong mipela long Fon: o i kam long: lbents@wantokniuspepa.com long Angore Petrolium Divelopmen Laisens (PDL) 8 eria bilong PNG LNG Projek tasol i no gat gutpela klasrum na ol samting. Het tisa bilong Idauwi Praimeri Skul, Peter Hayalu, i tok maski bikpela pait na trabel i kamap long ples tasol ol tisa i stap long mekim wok bilong ol na givim save long ol skul pikinini long ples. Skul bilong mipela em i ECPNG Sios i ranim. Em i skul bilong sios, ol wok manmeri bilong sios i stap wantaim ol komyuniti na ol pipel long ples, Mista Hayalu i tok. Em i tok ol tisa i putim i go pas ol skul pikinini na i stap long skul long olgeta de. Katolik Sios na Evangelical Sios ov PNG (ECPNG) em i tupela sios insait long Hela we planti manmeri i save kisim sevis. Het Tisa bilong St John s Tukupawi Praimeri Skul, Sista Jersey, i tok Katolik misin long Idauwi em i wanpela patna bilong givim edukesen sevis long komyuniti. Sista Jersey i bin lusim ples bilong em, India na i kam stap long Tari inap 13 yia nau. Pastaim em i bin stap olsem tisa bilong Maths A na Physics long St Joseph s Tari Secondary School na long 2009 em i muv i go long Idauwi na kamap Het Tisa. Nupela sif seketeri bilong ABG BOGENVIL o Atonomas Bogenvil Gavman (ABG) i gat nupela Sif Seketeri. Presiden John Momis i tokaut long Joseph Nobetau i winim posisen bilong Sif Seketeri bihain long Bogenvil Apoinmen Komiti i pinisim Presiden John Momis i tokaut ol wok glasim, skelim long planti aplikesen ol i bin kisim long dispel wok, na nau, makim man long dispela wok. Mista Nobetau i kam long Buin Distrik long Saut Bogenvil. Em i wanpela saveman husat i stap na wok wantaim Pablik Sevis long planti krismas. Em i bin wanpela senia diplomat long Foren Afeas Dipatmen na wok wantaim Imigresen na Sitisensip Sevis Atoriti olsem Sif Imigresen opisa. Presiden Monis i tok Mista Nobetau i wanpela strongpela lida husat bai kisim pablik sevis long ABG i go fowed, olsem na em i amamas long wok wantaim em na stiaim ol wok i go gut. Long wankain taim, ol i tokaut long 4-pela nupela bosman long 4-pela dipatmen long ABG. Em long Brenda Tohiana i kamap Seketeri bilongb Fainens na Treseri nau, James Tanis i kamap Seketeri bilong Referendum, Veterans Afeas na Pis, Wesley Kenneth i kamap Seketeri bilong Komyuniti Divelopmen na Justin Kehatsin i kamap Sekereti bilong Edukesen. Taim Presiden Momis i tok amamas long makim bilong ol nupela dipatmen bos husat i gat save na ekspiriens long wok, em i tok ol pipel long rijon i lukluk long ol long mekim ol wok kamap na ran gut.

5 heltnius Oktoba 13-19, 2016 Wantok P5 PIH Saveman Nius I kam long Pacific International Hospital Port Moresby Ph: and Website: Article on advanced cardiac care Open Heart Surgery During heart surgery, the beating of the heart is temporarily stopped and life is maintained through a cardiopulmonary bypass (also called CPB or the heart-lung machine). The heart is stopped either through decreasing its temperature and through the injection of a preservative. The heart-lung machine then keeps the blood pumping through the body, adding the necessary oxygen and nutrients. There are risks associated with the use of the heart-lung machine, such as organ damage and blood clots, so every effort is made to keep each patient's time on this machine to a minimum. The most common types of heart surgery we perform are: Coronary Artery Bypass Grafting (CABG) Treatment for coronary artery disease and atherosclerosis. Here, we take a portion of a healthy blood vessel from somewhere else in the body and use it to create a new route around the blocked part of a blood vessel and into the heart. This process is also called revascularization, because it brings blood back to the heart. We perform coronary artery bypass grafting (CABG or cabbage ) to bypass blockages or obstructions in the coronary arteries, thereby restoring the flow of oxygen and nutrients to the heart. CABG, requires a median sternotomy, or incision down the front of the chest through the breastbone. This incision gives the surgeon a good view of the heart. Traditionally, the heart is stopped during the CABG process. The patient is kept alive by a heartlung machine during the operation. This is known as cardiopulmonary bypass. To perform a CABG, arteries from the chest and arm and veins from the leg are used to create a detour around the obstruction in the coronary artery. The artery and/or vein are connected to both the aorta and coronary artery, thereby creating a bypass around the blockage. Heart valve procedures: Correct defective heart valves from stenosis (narrowing/blockage) or regurgitation (leaking). This type of surgery repairs defective heart valves. If we can t repair the valve, we replace it with a donor, either a biological (human or animal) or mechanical (man-made) valve. Who Should Have a CABG? Every patient and situation is unique, so please discuss your health and heart care with your doctor. In general, CABG is recommended for patients with: Disease of the left main coronary artery or all three major coronary arteries Defective left ventricles Severe angina (not helped by medication) Patients unable to be helped by aggressive medications and balloon angioplasty Risks of CABG As with any surgical procedure, there are risks involved. The specific risks of CABG include: Bleeding Infection Stroke Kidney failure Needing repeat surgery (usually after 10 years) The potential for complications varies, depending upon the patient's overall health, age, smoking history, medical conditions, and heart function. If you are facing cardiac surgery of any type, discuss these risk factors with your doctor to determine the best treatment for you. Long-term Success of CABG The majority of our CABG surgery patients experience long-term success. They no longer have symptoms of angina and most even feel more energetic. For most people, the procedure extends the length of their life in addition to the quality of their life. PIH s advanced Cardiac Care Unit People having a heart attack wait more than two hours before getting help. Don t wait! Call for medical help immediately. It s important to know the hospitals that provide 24-hour emergency cardiac care. PIH is Port Moresby s largest private hospital offering more than 14 specialties under one roof, with specialists and technologically advanced equipment being utilized to bring modern healthcare to PNG. PIH is the only hospital in Papua New Guinea to set up a fully functional tertiary care unit especially for Cardiac Care. Pacific International Hospital is a facility with the latest technology to provide patients with a variety of investigative and interventional cardiac procedures and services. The doctors and cardiac surgeons of PIH have conducted several successful open heart surgeries and angioplasties and helped many afflicted PN- Gians. The comprehensive OT unit of Pacific International Hospital PIH has invited a team of cardiac surgery specialists to visit PNG from 13th October to 16th October to conduct CABG for patients in PNG. This is at a special price of K 45,000*. PIH is offering a special cardiac consultation from Oct 13th till Oct 16th. Please TEXT to know more and confirm your appointment. Limited Slots only. If you have any further queries about Cath Lab or Angioplasty, please feel free to us at info@pihpng.com or simply walk in and ask to be shown around the new facility. Reference : surgery/cardiac/procedures/open -heart.aspx

6 P6 Wantok Oktoba 13-19, 2016 advatismen

7 nius Oktoba 13-19, 2016 Wantok P7 Wol Mental De long 10 Oktoba OKTOBA 16 long olgeta yia em Yunaitet Nesens i bin makim olsem em i de bilong tingim sik longlong o Mental Helt. Long Wol Mental Helt De 2016, UN Seketeri Jeneral i mekim ol bikpela toktok bilong ol helt ke i mas go long ol lain husat i gat hevi long kru bilong ol. Seketeri Jeneral bilong UN i tok olsem, long makim 2016 Mental De long Oktoba 16 ol pipel i mas mekim ol helt ke i kamap isi long ol lain husat i gat hevi long tingting bilong ol, maski wanem kain laip ol i stap long en. Na long dispela yia, yumi mas lukluk long nid bilong givim sapot hariap long ol pipel husat i kisim hevi long tingting bilong ol na i gat wari na pret bihain long ol i kisim taim long ol bikpela bagarap we inap long kilim ol tasol ol i abrusim dai. Ol kain taim i narakain, narakain. Tude yumi lukim planti ol imejensi i kamap long ol pipel we i kamap wantaim ol tupela lain i pait o long ol netsurel disasta i kamap long weta i senis. Long wankain taim tu yumi lukim planti UN Seketeri Jeneral Ban Ki-Moon. Poto: AFP long intenet. man na meri i kisim bikpela bagarap long bodi na wari long tingting bilong ol bikos sampela lain i wokim pasin nogut long ol olsem seksual asalt, bikpela pait na ol bikpela eksiden. Planti taim, ol pipel husat i kisim taim olsem i no save kisim kaunseling we wanpela man o meri bai toktok wantaim ol long larim ol i autim wari bilong ol na rausim wanem kain hevi tingting i stap long ol. Long taim bilong ol planti pipel i painim hevi, i no save gat planti ol mentel helt profesenol o ol wokman na wokmeri husat i kisim helt trening long stretim ol tingting bilong ol longlong ol kru i paul i stap. Tasol em i gutpela tu long trenim ol lain husat i save go kiwktaim long ol kain taim bilong pipel i bungim bikpela hevi, olsem ol polisman na meri, ol paiaman, imejensi wokman na wokmeri na ol humeniterian eid woka long givim namba wan helpim long tingting bilong ol pipel husat i bungim bagarap. Mipela i lukim ol kain wok i kamap long taim bilong sik Ebola i bruk long Guinea, Liberia na Sierra Leone, long Afrika na wankain pasin mipela i mekim nau long Syria na long ol tausen pipel husat i no gat haus insait long Greece, Nigeria na Saut Sudan. Psychological fes et o namba wan helpim bilong tingting em i wanpela hap bilong bikpela mentel helt sevis we i bikpela long nesenel helt sistem we ol gavman i givim tok orait bilong ol i go long Wol Helt Ogensaisesen Mentel Helt Eksen Plen bilong Ol gavman i mas kamapim ol strongpela sistem bilong lukautim ol siklain bilong tingting long sotpela na longpela taim wantaim. Ol Sivel Sosaiti ogensaisesen i ken sapotim ol dispela wok long taim ol i kamapim moa tingting, long ol komyuniti bes program na risets. Na wan wan bilong yumi i ken painim gut wanem kain we yumi inap long sapotim ol pren, famili na ol wantok bilong yumi. Long dispela Wol Mental Helt De, yumi soim sampela bel sori na pasin bilong laikim long ol lain husat i abrusim dai long taim bilong bikpela hevi na yumi traim long helpim ol long painim wanem samting ol i nidim inap long taim ol i abrusim taim bilong hevi na ol inap long lukautim ol yet.

8 P8 Wantok Oktoba 13-19, 2016 nius PM O Neill mas kamapim turis divelopmen long olgeta provins James G. Kila i raitim BIKPELA promota bilong turisem indastri long PNG na papa bilong Melanesian Turis Sevis, Sir Peter Barter i salensim Praim Minista Peter O Neill na nesenel gavman long wokim wankain turisem divelopmen long olgeta provins long kantri. Sir Peter i tokaut olsem olgeta provins long PNG i mas gat sans long divelopim turis indastri bilong ol yet wantaim gutpela sapot bilong gavman, bikos PNG em i kantri we i gat 800 kain kain tokples na wan wan provins i gat kalsa bilong en yet long promotim long bringim ol turis i kam long kantri. Em i mekim dispela toktok long las wik Fonde long taim Praim Minista, Peter O Neill i bin opim nupela haus wing bilong Madang Risot Hotel. Sir Peter i tokaut olsem Swiming pul long Madang Resort. plen bilong gavman long kamapim ol turis hab o divelopmen eria em i no samting we i karamapim intres bilong olgeta lain long turis indastri long PNG. Wan wan provins mas gat sans long soim em yet long turis divelopmen. Em i tok gavman i tokaut olsem em i luksave long Milen Be na Rabaul olsem turis hab o divelopmen eria. Tasol gavman no ken givim helpim long ol tasol olsem ol long nupela ples-balus, sip bris na ol arapela infrastraksa. Ol arapela provins tu i gat planti kain kain naispela samting na kalsa long soim. PM O Neill i go stap long Madang long opim dispela nupela wing bilong Madang Risot Hotel em ol i kolim Wonong Ab wing. Mining bilong Wonong Ab long asples tokples Bel long Madang i olsem ples bilong slip. Sir Peter i tokaut tu long ai bilong PM O Neill olsem Madang i nidim intenesenel ples balus long ol ovasis turis i ken go long hap bikos em naispela ples we moa turis save laik go long en. Mista O Neill i bekim olsem gavman i gat luksave long divelopmen bilong turis indastri long kantri bikos em i arapela rot kantri i ken bringim mani i kam. Tok amamas i go long Papa Pope Francis Fr. Lollington Wiam i raitim LONG kamap sios lida na mekim wok bilong Sios, em i no isi wok. Em i wok bilong pen na dai. Long hatwok, sakrifais, pen na mak bilong karim kruse bai yumi lukim i gat blessing na gutpela kaikai bai kamap bihain. Planti long yumi ting olsem, mak bilong kisim biknem na namba em bilong bihainim isipela rot. Dispela kain tingting na pasin em i save pundaunim planti manmeri. Mark bilong kisim namba em yu mas tok yesa na redi long dai. Yumi lukim Papa Pope Francis i givim dispela namba Cardinal long Asbisop John Ribat em wok komitmen na sevis. Asbisop John Ribat em i kamapim insait long Katolik Sios long PNG na tu Papa Pope i luksave long wok Roman Katolik Sios i kamapim insait long PNG. Kain ol wok Sosel sevis Sios i givim, yumi lukim i gat bikpela wok senis na gro. Dispela namba Cardinal Asbisop John Ribat i kisim em long hatwok na bihainim hatpela rot. Long makim maus bilong Anglican Sios long PNG na long ol Tok Pisin rida long kolum bilong mi, mi tok amamas long Cardinal John Ribat long namba yu kisim long Vatiken Siti na tu tok tenkyu long Papa Pope Frances long luksave bilong yu long wok Katolik Sios i mekim long Papua Niugini. Air Niugini bai apim namba bilong intanesenel flait YAH klap lainim ol yut long ol SDG AIR Niugini bai apim namba bilong ran bilong balus o flait i go long Manila long Filipins na long Sydney na Cairns long Australia bikos planti manmeri i wok ong raun i go kam long dispela tupela kantri. Stat long Novemba 1, namba bilong Air Niugini flait i go daun long Sydney bai go antap long tripela flait long wan wan wik. Nau ran bilong Air Niugini balus i go long Sydney em tupela flait long wan wan wik. Stat long Disemba 3, namba bilong Air Niugini flait long Manila bai go antap long faivpela flait long wan wan wik. Sif Ekeseketiv Opisa (CEO) bilong Air Niugini, Simon Foo, i tok ol bai givim sampela spesel fe long dispela taim. Sapos yu wanpela kastoma husat i laik yusim dispela spesel fe, yu mas baim balus tiket nau yet, em i tok. Mista Foo i tok namba wan komesal flait bilong Air Niugini i go long Federetet Stets ov Maikronesia (FSM) bai kamap long Disemba 3. Planti ol turis bilong Australia i laik go long FSM. Dispela nupela rot bilong balus bai givim sans long bisnis na turis manmeri i kam long PNG na kisim balus gen long go long SM, Mista Foo i tok. Bronwyn Kili (sindaun arere long hankais) wantaim olgeta yangpela husat i bin stap long bung bilong lainim SDG long Ameriken Kona bilong Nesenel Laibreri. Frieda Sila Kana i raitim SASTENEBEL Divelopmen Gol (SDG) em ol bikpela tingting bilong ol gavman bilong wol we i kamapim wantaim helpim bilong Yunaitet Nesen long skruim wok we pastaim Milenium Divelopmen Gol i bin statim pinis. Bikpela tingting em bilong stretim sindaun bilong ol yangpela long bihain taim. Olsem na em i gutpela long lukim olsem wanpela yangpela meri, Bronwyn Kili husat i Presiden bilong Yut Adolesens Helt (YAH) klap aninit long YWCA i bin holim wanpela sesen o bung bilong ol yangpela long Tunde dispela wik insait long Ameriken Kona bilong Nesenel Laibreri long Waigani. Mis Kili i holim dispela miting bilong ol yangpela man na meri long kamapim save moa long wanem samting em i Sastenebel Divelopmen Gol na long helpim Yunaitet Nesen long skruim tok save bilong dispela ol gol i go moa long ol yangpela bilong Papua Niugini. Mis Kili i wok wantaim narapela Peer Eduketa bilong YWCA na wanpela memba bilong YAH klap, Jeanette Ila, wantaim helpim bilong UN. Mis Kili i tok, em i laikim ol yangpela pipel long luksave na mekim wok bilong ol long strongim ol dispela gol olsem na em i statim ol dispela kain bung long skulim moa ol yangpela. Bihain long ol kisim klia toktok na ol i save, nau ol i ken painimaut wanem kain wok ol yet inap long mekim long strongim ol dispela tingting, Mis Kili i tok. Ol grup i kamap em long ol UPNG Peer eduketa, Yoga Yunaited, YAH Klap memba na ol narapela yut husat i gat laik long save moa. I bin gat wanpela mausman bilong UN tu, Dokta Yamba husat i bin stap long tok klia moa long ol SDG. Mis Kili i gat bikpela tingting long skulim moa yangpela lain long ol wok bilong SDG bihain long em i bin go long wanpela bung bilong UN Ikonomik na Sosel Kaunsil (ECOSOC) Yut Foram bilong SDG long UN Hetkwata long Nu Yok long Februeri dispela yia. Em i bin go wantaim Mis Pasifik Pejen, Abigail Havora we em i bin kisim luksave long ol SDG na taim em i kam bek em i bin wok strong long skulim ol wanlain bilong em. Opis bilong UN long PNG i tok ol i no bin helpim Bronwyn long go bilong em long Nu York tasol long strong bilong em yet, em i bin painim mani long go.

9 nius Oktoba 13-19, 2016 Wantok P9 Ol Gret 10 sumatin bilong Kila Kila Sekenderi Skul long Pot Mosbi Saut Ilektoret long Nesenel Kepital Distirk i sindaun long Saiens tes asde long skul miting haus bilong ol. Poto: Nicky Bernard. Pre long Wes Papua TAIM Papua Niugini i bin tingting long kisim indipendens, ol yangpela lida bilong yumi long dispela taim i bin gat wanpela bikpela tingting tasol. Em olsem Papua Niugini i mas bruk lus long Australia na sanap long lek bilong em yet. Dispela tingting i bin givim strong long olgeta yangpela man ya na ol i sanap strong tru inap yia 1975 long mun Septemba taim plak bilong Australia i go daun na nupela plak bilong PNG i go antap. Planti ai wara i bin pundaun tu taim ol pipel i luksave olsem ol i fri nau olsem wanpela independen kantri. Mi save tingting long dispela taim olgeta taim mi ritim stori o lukim piksa bilong wanpela brata o susa i dai long Wes Papua. Mi save tingting, olsem wanem God i putim yumi long wanpela ailan tasol yumi hap lain i amamas na narapela hap lain i krai i stap? Tasol ol brata susa bilong yumi i no givap. Maski blut i kapsait, indai i kamap na planti moa i stap long kalabus ol i singaut strong tru long ol i mas kamap fri na ol i mas amamas long graun God i bin putim ol long en. Ol i luksave maski pasin nogut bilong Indonesia i laik katim ol long graun bilong ol, dispela em i hat tru bikos ol i pas strong long graun olsem yumi hia long PNG. Ol i singaut yet long ol lida bilong gavman long sapotim krai bilong ol long bruk lusim Indonesia na sanap olsem fri pipel. Inap nau PNG gavman i no givim wanpela stretpela tok long ol. No gat. Tasol tupela kantri, Vanuatu na Solomon Ailan i sanap strong tru long sapotim ol Indonesia. Ol pipol long Kanaky tu i sapotim dispela singaut. Wanpela rot we i givim hop long ol brata susa bilong yumiem Melenesien Spiahet Grup. Dispela grup i sanap long karim wok bilong Melanesia olsem ol brata susa. Nau dispela taim, maski Fiji na PNG i no mekim klia sapot bilong ol long kisim Wes Papua i kam insait long dispela Melanesia famili ol tripela kantri i go het pinis na tokaut olsem ol i sanap wan long sapotim Wes Papua. Olgeta pipol i gat rait long stap fri long dispela graun. Tasol ol brata susa bilong yumi long Wes Papua i no gat dispela fridom yet. Olgeta de ol i stap wantaim pret bikos ol soldia bilong Indonesia i save bagarapim ol. Olgeta de ol i krai long graun bilong ol taim ol i lukim ol bikpela kampani i bagarapim graun bilong ol. Nau ol Wes Papua i gat wanpela tingting tasol long bruk lusim Indonesia. Long mun Novemba ol memba bilong Melanesien Spiahet Grup bai i bung long Vanuatu. Ol pipel bilong Wes Papua i singaut long ol Kristen brata susa long pre long ol, olsem ol i ken kam bek na kamap wan wantaim olgeta Melanesia brata na susa. Ol fainel nesenel eksam i stat dispela wik Frieda Sila Kana i raitim LONG dispela wik, stat long Mande 10 Oktoba, olgeta sumatin i stap long gret 10 long olgeta skul long kantri i sindaun long wokim nesenel eksam bilong Lowa Sekenderi Skul Setifiket. Dispela gret 10 eksam bai pinis long Fraide 14 Oktoba na em i namba wan bilong olgeta fainel eksam bilong gret 8, gret 10 na gret 12. Toksave i kam long Ekting Seketeri bilong Edukesen i tok namba bilong ol sumatin we bai sindaun long ol fainel eksam long gret 8, 10 na 12 em i 212,340 olgeta. Kilakila Sekenderi Skul long Nesenel Kepital Distrik i gat 387 sumatin husat i bin sindaun long wokim nesenel eksam. Dispela namba em i wanpela hap bilong olgeta 63,535 gret 10 sumatin husat i stap long ol skul long olgeta hap bilong kantri. Long Mande ol i bin sindaun long wokim Matematiks na Pesonal Divelopmen. Na long Tunde ol i bin sindaun long wokim Sosol Saiens na ol lain i kisim ilektiv bilong Ekspresiv Ats long apinun. Trinde olgeta sumatin i wokim Saiens tes logn moning taim na long apinun ol lain i kisim ICT na Hom Ikonomik wantaim Praktikel Skils i wokim tes bilong ol. long Fonde ol bai wokim Bisnis Stadi na Egrikalsa na Inglis pepa long Fraide. Bihain long ol gret 10 wokim Lowa Sekenderi fainel tes bilong ol, bai ol gret 12 sumatin i wokim Apa Sekenderi Skul Setifiket tes bilong ol long Mande 17 na pinis long Trinde 19 Oktoba. Olgeta namba bilong gret 12 em i 24,710 sumatin we bai sindaun long dispela eksam. Ekting Edukesen Seketeri i salim wanpela toksave pepa i go aut long midia i tok olsem ol dispela tes em i impoten long ol sumatin bikos ol bai bungim wantaim olgeta mak bilong skul bilong ol long dispela yia na long makim rot bilong ol i go we long narapela level bilong edukesen bilong ol o long kisim wok. Dokta Kombra i laikim ol papamama na waspapa, wasmama wantaim ol tisa long givim gutpela sapot long ol sumatin taim ol i sindaun long wokim tes bilong ol. Em i tok lukaut tu long olgeta lain husat i save stilim ansa bilong ol eksam o tes pepa long no ken mekim kain pasin olsem. Mekim save bilong giaman na stilim ol ansa long nesenel eksam em bai sumatin i no inap long kisim setifiket bilong em. Mi laikim ol Ekstenel invijileta o tisa bilong narapela skul we i lukautim ol sumatin i sindaun long wokim tes, Skul na Standet Opisa long tokaut sapos ol i lukim sampela pasin i no stret, i go long Mesemen Sevis Divisen na bai ol i mekim samting long stretim dispela, Dokta Uke Kombra i tok. Mi makim Dipatmen bilong Edukesen na tok amamas i go long olgeta Gret 10, 12 na gret 8 sumatin long ol tes bilong ol, Dokta Kombra i tok. WeCARe! Givim ol laibreri buk long Digicel Faundesen WeCARE Faundesen i bin givim 16 katen buk bilong ol pikinini i go long Digicel PNG Faundesen long givim long ol skul na laibreri long olgeta hap bilong kantri. WeCARE Faundesen, em i wanpela Marimari Ogenaisesen i stap long Pot Mosbi na i save wok wantaim ol pikinini i no gat rot long helpim ol yet long sait bilong edukesen, helt na kaikai na gutpela sindaun. Dispela ogenaisensen i no gat wanpela bisnis long kisim mani long mekim ol wok marimari tasol em yet i save kisim ol helpim long ol narapela na gen em i save helpim ol liklik grup long ol stelemen na komyuniti long insait na arere long Mosbi siti we i soim laik long helpim ol pikinini. Digicel Faundesen CEO Beatrice Mahuru i tok em i amamas tru long dispela donesen na tok tenkyu long WeCARe long wokim dispela kain gutpela pasin long helpim ol tarangu pikinini long ol WeCARe! Faundesen Menesa, Josephine Dromenge, i givim piksa bilong ol laibreri buk bilong ol pikinini i go long Digicel PNG Faundesen CEO, Beatrice Mahuru, wantaim Sif Operesens Opisa bilong Digicel Faundesen, Rita Abe. rurel ples long kantri. Edukesen em i wanpela bikpela sans tru we mipela i ken givim long wanpela pikinini. Em long dispela kain tingting tasol mipela i putim planti helpim long bringim gutpela edukesen i go long ol rurel ples we planti pipel i save stap. Mipela wokim pinis 488 klasrum na long ol skul we i soim olsem komyuniti i laik helpim na i gat gutpela gavanens, mipela i go bek gen bihain long tripela yia long givim ol laibreri olsem tok amamas bilong mipela. Tasol ol dispela laibreri haus i nidim ol buk long pulimapim, olsem na mipela i amamas tru long pasin WeCARE! Faundesen i mekim, Mis Mahuru i tok. WeCARe! Faundesen Menesa, J o s e p h i n e Dromenge, i tok, long makim maus bilong faunda, Fr. John Glynn olsem WeCARe! i amamas long helpim long senisim mak bilong rit na rait long Papua Niugini pikinini olsem ol dispela i stap insait long ol rurel ples. Em i tok Digicel Faundesen em i bikpela fanding patna bilong ol, olsem na em i orait tasol long WeCARe! Faundesen i givim samting i go bek long kain liklik wei olsem. Tupela faundesen i bin wok bung wantaim inap long 8-pela yia olgeta, wantaim mani mak bilong K210, 000 olgeta yia long strongim ol program bilong ol we ol i save helpim ol tarangu pikinini wantaim ol mama husat i stap long hap bilong birua stret.

10 P10 Wantok Oktoba 13-19, 2016 meri Mekim na Save Sapta 2...moa yet long hap 1 Taro Kaikai bilong givim strong Tok bilong sik na binatang Wanpela sik bilong taro kongkong i save mekim as bilong em i go bikpela na longpela tru, na lip i go sotpela. i luk olsem ol saveman i no painim aut yet marasin bilong dispela kain sik. Sapos dispela kain sik i stap long taro kongkong bilong yu, orait, traim rot olsem: Kisim stik long gutpela gaden na planim long nupela graun. Binatang bilong taro (taro bitil) i save bagarapim kaikai bilong taro kongkong tu. Sapos yu gat hevi long dispela, yu ken traim na putim marasin long hul, taim yu planim. Nem bilong dispela marasin em i 6% Lindane Granules. MEKIM WANEM LONG TARO KONGKONG Planti taim yumi i save kukim long sospen na long paia. Na skin bilong en i gutpela kaikai bilong ol pik na pato. Sampela taim yumi save skrapim na kukim. Nau mipela i laik toktok liklik moa long dispela. Skrap taro kongkong bilong tumbuna Sapim taro kongkong i go long wanpela plet. Em pinis, orait, kisim skrap na skrapim olgeta taro kongkong i go long narapela plet. Kisim wanpela lip mambu na putim gut na savolim skrap taro kongkong i go antap long en. Savolim inap long dispela lip, i no ken pulapim tumas. Orait, kisim wanpela lip gen na putim antap long skrap taro na raunim gut tupela lip gen na putim antap long skrap trao na raunim gut tupela lip mambu na karamapim na passim long rop. Mekim olsem tasol i go inap wanpela sospen i pulap. Nau, pulimapim wara long sospen na kukim. Tan pinis, orait, kapsaitim wara na larim skrap taro i stap liklik na kol pastaim, orait, sutim na rausim karamapim na kaikai. ITI sponsa long Pitoi wantaim K15,000 Paul Zuvani i raitim INTANESENEL Trening Institut (ITI) i sponsa long Rose Pitoi wantaim K15,000 manimak long resis long Mis Pasifik Ailans Pejen (MPIP) resis. MPIP bipo em ol i save kolim Mis PNG i save promotim biuti na save bilong ol meri. Pitoi i gat 23 krismas, bilong Sentral provins na em i wanpela bisnis konsalten bilong bmobail Vodafone. Em i namba 5 kontesten bilong MPIP long dispela yia. Bikos long em i ken toktok gut long pablik Pitoi i bin pas wantaim Soroptimis Intanesenel na i winim prais long PNG long 2014 na long 2015, em I bin go long Istanbul, Turkey long resis long level. Long tokaut long sponsasip ITI dairekta Kumaran Senthewal i tok em na Mis Molly Rau O Rourke, Deputi Siameri bilong Mis Pasifik Ailan Pajen (MPIP)-PNG resis i bin toktok sampela taim bipo long em i kamap sponsa. Em i tok orait bihain long em i painim aut olsem Pitoi i wanpela bipo sumatin bilong ITI. Senthewal i tok tu olsem em bai surukim dispela sponsasip i go long ol narapela kontesten long ol ol yia i kam na i hop moa ITI sumatin bai i kamap long dispela resis. Long bekim Mis O Rourke i Intenesenel Trening Institut (ITI) i sponsa long Rose Pitoi wantaim K15,000 manimak long resis long Mis Pasifik Ailans Pejen (MPIP) resis. tok long PNG i kamap long Mis Em i tok grup bilong em i bin Pasifik Ailan resis we bai kamap painim hat long painim wanpela sponsa tasol i amamas na long Samoa bihain long dispela yia, dispela em namba 5 yia tok tenkyu long Senthewal long long PNG i stap insait long em i sponsa long Pitoi long dispela resis. resis. Em i tok grup bilong em, Em i tok resis nem bilong MPIP-PNG i save promotim ol Pitoi nau em Mis ITI na olsem rait bilong ol meri na i em bai karim nem bilong institut long wanem hap em i go kamapim pinis K500,000 long fan bilong em. long em. Wantaim wok bilong promotim ol meri long biuti resis em i yusim dispela resis long pro- O Rourke i tok tu olsem ol i tok MPIP-PNG i save yusim motim tu ol lokal dres disaina. mani tu long sponsa long ol Em i tok grup i laik ol manmeri long kantri na long ol meri long go skul long skruim save bilong ol. narapela kantri i save olsem Inap long nau, grup i sponsa PNG i gat ol gutpela disaina na pinis long 152 meri long go meri bilong samapim klos tu i long ol skul. stap. Inglan i givim luksave long meri stein glas atis...i wanpela Kamalait Sister I kam long Tablet Niuspepa TOP MERI STEIN GLAS ATIS: Wanpela long ol top na meri glas stein atis bilong Inglan, Margaret Rope i wanpela Kamalait Sister, tasol nogat planti man i save long en. PLANTI taim, yumi save lukim ol man tasol i gat nem long kamap ol atis na moa yet, ol atis long ol naispela na hatpela kain penting o droing ol i kolim long stained glass painting. Sampela long ol biknem penta na atis long dispela kain penting o droing em long Michelangelo, biknem atis wol i save gut long en na em i bilong kantri Itali. Tasol i gat sampela meri atis tu bilong stained glass painting yumi no save long ol olsem Margaret Rope, wanpela Sister long kongrigesen bilong ol Kamalait Sister bilong kantri Briten. Margaret i bin wanpela long 6-pela pikinini na mama i karim em long Em i bin dai taim em i gat 68 krismas long 1950 s. Papamama bilong en em ol i memba bilong Angliken Sios na ples bilong ol em long Shrewsbury Taun, Inglan, klostu long Sen Mary the Virgin haus lotu we famili i bin i save lotu long en. Tude, sios ya i stap yet, tasol ol i no lotu long en, nogat. Em i wanpela hap we i pulim planti turis i go long Shrewsbury taun we ol i gat sans long lukim ol ENSEL GABRIEL TOK SAVE LONG MARIA:Stein glas penting i soim Angelo Gabriel i kamap long Maria na tokim em olsem em bai kamap Mama long Pikinini bilong Bikpela. naispela, narakain na kala kala glas stein penting long winduo antap long alta we Margaret i wokim. Wanpela long ol em penting long wanpela diwai em Jesse diwai i makim Jisas. Nau, taun ya i holim wanpela eksibisen o so inap long neks yia Janueri na dispela bai Em i mekim dispela tok long tokaut long Elizabeth Omeri husat i disainim dres bilong Pitoi. MPIP-PNG i yusim MPIP resis long promotim ol PNG meri. Na em i yusim Projek Ranwei long promotim ol lokal disaina we Omeri i wanpela wina bilong dispela projek. Pitoi i tok em i amamas long makim ITI long dispela resis. Mi amamas long kamap long dispela resis na mi bai mekim olgeta samting long promotim institut, em i tok. Mi laik tokaut tok tu olsem ol PNG meri tu i gat strong na inap long kamapim ol samting. mekim pablik i save long meri na Sister stain glass atis. Ol ripot i tok Margaret i wanpela top glas stein atis bilong Inglan we planti pipel long wol i no save long en, o nem bilong em i no pairap olsem ol narapela atis. Ol ripot i tok Margaret i save ranim motobaik, smokim sigar na bihain em i bin kamap wanpela Kamalait Sister, antap long ol dispela, em i bin disainim sampela ol top stein glas penting long Inglan. Ol lain i go pas long nupela eksibisen i tok Margaret em i wanpela top glas stein atis, tasol long wankain taim tu, em i wanpela atis long Ats na Krafs Muvmen we ol atoriti na pablik i no givim luksave long en. Ol ripot i tok eksibisen long taun bilong em i givim luksave long en na hanmak em i lusim na tu, ol narapela i bihainim wok bilong em na mekim we i bilasim ol winduo long ol haus lotu.

11 helt Oktoba Wantok P11 Queensland i givim $180,000 long YWAM Medikal Sip MOA long 400 pipel bilong Townsville komyunit i bin bung long las wik long bungim mani long mak bilong $180,000 AUD (K434,335) long taim bilong YWAM Medikal Sip enuel fanresing taim, Breakfast by the Sea. YWAM Medikol Sip, MV YWAM PNG, i bin anga long Townsville, inap tripela mun pinis long stretim na putim sampela moa samting bilong wok long en, pastaim long em bai kambek long Papua Niugini long dispela wik. Ol bikpela ges long dispela taim em Queensland Premia, Annastacia Annastacia Palaszczuk, YWAM Medikol Sip PNG Petron na pastaim Prime Minista bilong PNG, Sir Rabbie Namaliu na Australia Patron, Mike Reynolds. Queensland Premier, Honourable Annastacia Palaszczuk, i tok olsem em i gat bikpela amamas long sapotim wok bilong YWAM long Papua Niugini, wantaim ol arapela lain bilong Townsville komyuniti. Mi kirap nogut stret long kain bikpela mani we ol pipel bilong Townsville i kamap na givim wantiam bel bilong ol na long ol i givim Premia bilong Qeensland, Anastacia Palaszczuk i tok amamas long Townsville Komyuniti i givim sapot long MV YWAM PNG long taim bilong bungim mani long las wik. Poto: YWAM Midia. taim bilong ol long sapotim dispela gutpela wok. Mi laikim olsem wanpela stet mipela i ken wok yet long mekim wok klostu wantiam ol pipel long Papua Niugini. Dispela em i wanpela gutpela projek, na em i mekim mi kisim CCHS sainim MoU wantaim Helt Dipatmen Paul Zuvani i raitim KATOLIK Sios Helt Sevis (CCHS) i sainim memorandum ov agrimen (MoU) wantaim Helt Dipatmen. Dispela MoU bai lukim Sios i wok stret wantaim Dipatmen na i no wetim Kristen Helt Sevis (CHS) long tilim mani i go long em. Agrimen i kamap long opis bilong CCHS long las wik. Siaman bilong Katolik Bisop Konferens (CBC) bilong Papua Niugini na Solomon Ailan Arkbisop Stephen Reichert, OFM Cap, i sainim dispela agrimen bipo long deputi seketari bilong Helt Dokta Paison Dakulala. Long makim Helt Dipatmen em Seketari Pascoe Kase i bin sain tasol i no bin kamap bikos long sampela narapela wok i kamap. Dispela MoU i kamap bihainim Paplik Praivet Patnasp (PPP) program we gavman i laik wok bung wantaim ol praivet sekta long bringim ol sevis i go long ol pipel. MoU i kamap tu bihainim gutpela ripot Katolik Helt Sevis i save kamapim long mani Dipatmen i save givim. Sios i bihainim tu Nesenel Helt plen bilong Dipatmen long kamapim ol wok. (Long lep ha) Ken Wai, Eksekyeiv Menesa, Stratejik Polisi Divisen na Dokta Paison Dakulala, Deputi Seketari bilong Helt Dipatmen i witnesim Asbisop Stephen Reichert, OFM Cap, i sain long makim Katolik Sios. Poto: Paul Zuvani Ol sios i ranim olsem 47 pesen bilong ol haus sik long kantri na planti bilong dispela ol sevis I stap long ol rurel ples we 87 pesen bilong ol manmeri i save stap. Long 2016 Baset Gavman i bin givim olsem K148 milien long ol Kristen Helt Sevises (CHS) tasol long namel bilong yia i bin rausim K40 milien. Dispela i pasim wok bilong planti ol sios helt sevis na ol i tok pait long Gavman i mas putim bek dispela mani long ol. Olsem na Gavman long 2016 Saplimenari Baset i givim bek dispela mani long ol sios. Katolik Sios Helt Sevis i stap insait long grup bilong CHS. Tasol long CHS Katolik Sios i ranim planti ol haus sik moa long ol arapela sios. Long mekim wok bilong sios i kamap isi, ol Katolik Bisop Konferens (CBC) i askim Helt Dipatmen sapos ol i mas stap bilong ol yet na kisim mani stret long Dipatmen na i no wet long CHS bai kisim mani na bihain tilim long ol. Bikos long dispela askim, dipatmen nau i sainim MoU bai em i ken givim mani stret i go long Katolik Sios. Long taim bilong sainim agrimen Dokta Dakulala i tok dispela agrimen i gutpela bikos em i bilip Katolik Sios i gat helt sistem we em save long ol hap bilong yusim mani na long kamapim ripot bilong mani. I gat planti ol bikpela salens i stap long Dipatmen i mas givim sevis na kain patnasip i gutpela we em i mekim wok i isi, Dokta Dakulala i tok. Dispela Helt Polisi buk yupela i kamapim i soim yupela i gat visen, yu gat plen na yu save long wanem samting yu bai mekim. Dispela i gutpela na olsem Dipatmen i amamas long wok bung wantaim yupela. Em i tok bikpela samting Dipatmen i laik lukim em CCHS i kamapim ol wok bihainim Nesenel Helt Plen. Long bekim toktok, Bishop Reichert i tok tenkyu long luksave bilong em. Bikpela wok bilong sios em long autim Gutnius bilong Jisas Krais. Tasol taim em i mekim olsem em i tingim tu sosel sevis bilong ol, em i tok. gutpela tingting long save olsem dispela kain projek, long mi save olsem dispela kain bikpela wok em i kamap long ol rijonal poket bilong stet bilong mipela long helpim PNG, Premia Palaszczuk i tok. Townsville komyuniti i holim strong MV YWAM PNG olsem bilong ol stret na ol i givim ples bilong sip i anga long bris bilong solwara, givim mani na ol samting we sip na ol volantia i nidim long wok na long larim hetkwota bilong ol i stap long CBD bilongtownsville. YWAM Medika Sip PNG Petron, Sir Rabbie Namaliu, i tok oslem dispela sapot we komyuniti bilong Townsville i givim i go long Papua Niugini long ol yia i go pinis em i namba wan stret. Insait long 6-pela yia nau YWAM Medikol Sip i bin wokim long stretim hevi bilong ol viles komyuniti long Papua Niugini; na samting olsem 100,000 man, meri na pikinini inap long kisim marasin, stretim tit na stretim ai bilong ol. Em i wanpela kain helpim we i sevim laip bilong ol, helpim ol long lukluk gen, na lukim olsem ol bebi i bon seif. Ol wok bilong putim ol nupela hap bilong sip i pinis insait long las tripela mun. Ol senis i gat nau nupela hap bilong ol siklain i sindaun na wet long lukim ol dokta antap long sip, wanpela rum bilong holim ol marasin, wanpela ples bilong wokim trening bilong ol lokol heltkea woka na wanpela moa bot bilong wokim bus patrol. MV YWAM PNG bai kam bek long PNG long dispela wiken, redi long 8-pela mun wok bilong en long Sauten Rijon na long Huon Galp, bilong Morobe Provins. TUPELA SIOS HETMAN LAS wik, Katolik na Angliken Sios i bin selebretim 50 yias long wokbung wantaim namel long ol. Na tu selebretim 50 krismas ol i bin sanapim Angliken Senta long Rom. Long dispela taim tu, ol i bin sainim wanpela dekleresen long skruim wokbung i go moa namel long ol. Insait long dispela dekleresen, Pop Francis i makim Katolik Sios na Asbisop bilong Kenteberi, Asbisop Welby, i tok sampela samting i wok long stopim tupela sios i kamapim ful yunien we ol i tok as bilong ol i stap long atoriti bilong ol sios atoriti. Tupela long ol samting em long Angliken Sios i gat ol meri pater long planti krismas nau, tasol Katolik Sios i no inap long tok orait o lukluk long gat ol meri pater. Narapela em Angliken Sios i luksave long ol gay o man i maritim man na meri i maritim meri marit na gay pater o minista bilong sios. Taim tupela i lukim olsem ol i no inap long painim ol ansa o rot bilong abrusim ol dispel tupela samting, ol i tok tupela bai strongim wok bung namel long ol, moa yet long ol arapela samting i karamapim ol sosel jastis wantaim Katolik Sios. Sotpela histori em wokbung namel long tupela sios i bin stat long yia 1966 taim pastaim hetman bilong Katolik Sios, Pop John Paul 2 na Asbisop Michael Ramsey i bin bung. Na tupela i laik brukim pasin we tupela sios i no bin toktok long planti handet krismas bihain long King Henry 8 bilong Inglan i bin bruk lusim Rom na Katolik Sios. Pop John Paul 2 na Asbisop bilong Kenteberi, Michael Ramsey taim ol i kirapim wokbung long Poto na stori: The Tablet

12 P12 Wantok Oktoba 13-19, 2016 sios Praim Minista amamas long Sir John i kamap Kadinal PRAIM Minista Peter O Neill i wanbel long Pope Francis i givim luksave long PNG taim em i makim Asbisop bilong Pot Mosbi, Sir John Ribat, i kamap nupela Kadinal. Mista O Neill i tok dispela luksave na promosen we Asbisop Sir John i kisim em i wanpela gutpela samting we olgeta Kristen sios na manmeri long kantri i mas amamas wantaim. Kantri bilong yumi em i Kristen kantri na yumi olgeta manmeri i mas amamas long wanpela sios lida bilong kantri i kamap namba wan Kadinal bilong Katolik Sios long PNG. Sir John bai helpim divelopmen bilong kantri bilong yumi wantaim gutpela wok em i save mekim olsem tisa bilong yumi long lotu sait, na soim gutpela pasin na rot bilong karim gutnius i go long ol pipel. Tasol nau em bai mekim bikpela wok. Em bai gat sans long makim nupela Pope. Nupela wok bilong em bai helpim ol kantri bilong yumi i gat gutpela pasin poroman wantaim Vatican, Mista O Neill i tok. Asbisop bilong Pot Mosbi, Sir John Ribat Rispektim narapela manmeri: Garuai Paul Zuvani i raitim ISPEKTIM narapela man a meri na samting bilong l i bikpela samting, Pater lex Garuai, SVD, i tok. Fr Garuai i mekim disela tok taim em i skelim tap bilong ol komyuniti ong Papua Niugini na imbabwe long Afrika. Garuai, bilong ples Roovana, Arawa long tonomas Rijon bilong ogenvil i wok misineri ong Zimbabwe. Em i kam raun long antok Niuspepa long ispela wik na Wantok i isim toktok bilong em. Em i wok misineri long -pela yia nau na i kam ong kisim malolo bilong m. Long pasin bilong rispek m i tok em i kirap nogut ong lukim ol meri i wokbaut fri long bik nait long ik taun Harere na ol araela ples long Zimbabwe. Bikos long gutpela spirit bilong komyuniti long mekim ol samting, rispektim narapela man na meri na ol samting bilong ol i bikpela pasin long hap, Pater Garuai i tok. Ol i gat strongpela tumbuna bilip na rispek na dispela pasin i stap ples klia long stap bilong ol. Manmeri i no ken bagarapim ol narapela o samting bilong ol. Na ol yangpela i no ken kolim nem o bekim nabaut long ol bik manmeri taim ol toktok long ol. Dispela ripota wantaim Pater Alex Garuai ausait long Wantok Niuspepa opisa. Poto: Nicky Bernard Ol manmeri na moa yet ol meri i ken wokabaut fri long nait. No gat wanpela man bai bagarapim ol, em i tok. Pater Garuai i tok tu olsem level bilong skul o edukesen bilong ol tu i bikpela. Mak bilong ol lain husat i go long skul i bikpela. Em bikos long spirit bilong wok bung wantaim. Sapos ol i lukim wanpela bilong ol i nidim helpim ol i bung wantaim na givim helpim hariap. Dispela i wankain long ol mangi husat i laik skul na i laikim skul fi, em i tok. Long ol salens, Fr Garuai i tok planti bilong ol i gat tumbuna bilip na em i bikpela wok long kisim ol i go insait long Kristen lotu. Em i tok ol wok long skulim ol long save long Jisas Krais na long bilip long God Triwan, Papa, Son na Holi Spirit. Sapos wanpela bilong ol i joinim wanpela Kristen sios olsem Katolik ol arapela memba bilong famili bai joinim ol arapela sios olsem Aglikan, Luteran, SDA, Jehova o AOG. Olgeta wantaim i no ken joinim wanpela sios tasol. Ol save lukim husat sios i save givim yunifom em ol i save joinim. Dispela em long soim ol i narapela. Long ol misinari bilong Sosaiti ov Divain Wod (SVD) i gat inap olsem 20 i wok long Zimbabwe. I gat ol arapela rilijious Oda o sosaiti tu i stap long Zimbabwe olsem Marianhill, Franciscan Capuchin (OFM Cap), Oblates na Jesuit. Askim sapos Fr Garuai i misim ples, em i tok sampela taim yes. Em i laik tok ples o Tok Pisin liklik tasol no gat wanpela wantok i stap klostu bai em i inap long toktok wantaim. Em i tok wok misin i gutpela tasol wanpela i mas redi long bungim ol salens na ol senis i kamap. Wok bilong Kadinal em long votim Pop WANPELA namba wan wok ol Kadinal bilong Katolik Sios i save mekim em long votim Pop sapos wanpela Pop i dai o i lusim sia, Apostolik Nuncio bilong PNG na Solomon Ailan, Asbisop His Grace, Kurian Mathew Vayalunkal, i tok. Em i mekim dispela toktok long Mande long dispela wik taim em i amamas long tokaut olsem Pop Francis i makim Asbisop bilong Pot Mosbi, Sir John Ribat, i kamap 120 Kadinal bilong Katolik Sios. Asbisop His Grace Vayalunkal i tok i gat 119 Kadinal i stap long wol na 5-pela bilong dispela i stap long Pasifik rijon. Asbisop Sir John Ribat bai kamap namba 6 Kadinal long Pasifik rijon na dispela bai apim namba Apostolik Nuncio bilong PNG na Solomon Ailan, Asbisop His Grace, Kurian Mathew Vayalunkal. bilong Kadinal i go antap long 120, Asbisop Asbisop His Grace Vayalunkal, i tok. Australia i gat tupela Kadinal, Nu Silan i gat tupela, Tonga i gat wanpela na nau Asbisop Sir John Ribat i kamap namba wan Kadinal long PNG. Dispela i bringim namba bilong ol Kadinal long Pasifik rijon i kamap 6-pela Kadinal. Em i tok ol Kadinal i save givim tok edvais long Pope long edministresen wok bilong Katolik Sios. Asbisop Sir John bai kamap wanpela edvaisa bilong Pope. Dipsela em i w a p e l a namba wan wok ol Kadinal i save mekim, em i tok. Em i tok ol Kadinal i save makim maus bilong Pope long ol bikpela bung we Pope i no inap long go long en. Nem bilong natri PNG bai antap. Vatican i givim luksave long ol Katolik sios memba long PNG na dispela em i wanpela gutpela nius bilong PNG, em i tok. Raun bilong Mama Fatima long Bogenvil Veronica Hatutasi i raitim STETJU bilong Our Lady of Fatima nau i mekim raun bilong em long Bogenvil. Dispela em long ol Katolik peris long olgeta hap bilong ailan na tu, long ol liklik ailan olsem Pororan, Carterets na Nissan. Dispela stetju i gat bikpela stori long en bikos long 99 krismas i go pinis, Mama Maria i bin kamap long tripela pikinini, Francesco, Jacinta na Lucia long liklik ples ol i kolim Fatima long kantri Portugal long Yurop. Lucia i bin kamap wanpwla Kamalait Sister na i bin ndai long yia Tripela pikinini i kam long wanpela tarangu famili i nogat planti samting na ol i save lukautim sipsip. Taim ol i mekim dispela wok, wanpela taim, ol i lukim wanpela meri i luknais tumas husat i putim waitpela na blupela klos na is ain olsem san i kam long ol na toktok long ol. Bikpela toktok em i mekim em toktok bilong pis, lusim pasin pait, strongim pre rosari na laikim pikinini bilong em Jisas. Katolik Sios i luksave long dispela bikos long planti mirakel i kamap pinis bihain long dispela. Long olgeta yia, planti tausen Katolik pilgrim na ol turis i save go lukim dispela ples Fatima long Portugal. Long sampela yia nau, Stetju bilong Fatima i wok long mekim raun bilong em long olgeta hap bilong wol na long dispela yia na long dispela mun, e mi go kamap long Bogenvil. Wantok Niuspepa i kisim ol toktok i kam long wanpela Katolik meri bilong Monoitu Peris, Siwai long Sautwes Bogenvil, long kamap bilong nama Fatima long hap long las wik Fraide nait. Naispela piksa stret i kamap long 10 klok nait taim Mama Fatima i kamap long Monoitu Peris. Ol perisina na moa yet, ol mama na ol meri i putim waitpela top na blupela laplap i holim wan wan kendel i wetim mama long ples Toitoi na i prosesio i go long Monoitu Peris graun na haus lotu. Ol lain bilong Haisi Peris i bin kam lusim em long Toitoi long han bilong ol Monoitu Peris lain husat i bin kisim em long pasin tumbuna wantaim singsing kaur na danis. Ol meri tu i bin wokim koya, singsing na danis bilong ol meri ol i save wokim long ol spesel de o ol bikpela seremoni. Bikpela haus lotu long Monoitu i bin pulap tru na lotu na pre vijil i bin stat long 10 klok nait inap long moning, meri ya it ok. Em i tok long neks de, Mama Fatima i skruim wokabaut i go long Buin na ol Katolik Peris long hap. Em bai bihainim is kos i go bek long Arawa na go olsem long Buka, wokabaut i go long ol liklik ailan na pinis long hap, kam bek gen long Mosbi na go bek gen long Australia.

13 KOMENTRI OLGETA yia, i save gat planti kalabus i ranawe long ol haus kalabus long kantri. Planti taim ol opisa bilong Koreksenel Sevises wantaim helpim bilong ol polis i save holim ol dispela lain na bringim ol i go bek long haus kalabus. I gat planti as bilong dispela hevi i kamap. Ol banis long haus kalabus i isi long man i kalapim, o i no gat inap woda i was long ol kalabus. Planti haus kalabus long ol provins i liklik tumas na i no gat inap spes olsem na ol kalabus i save ranawe. Sampela i wet longpela taim tumas long kamap long kot olsem na ol i ranawe. I gat planti as bilong tok. Tasol yumi luksave olsem wok bilong lukautim ol kalabus i stap long han bilong Dipatmen bilong CS. Ol i gat bikpela wok long mekim, i no wok bilong lukautim ol kalabus insait long banis tasol. I mas gat rihebilitesen program we ol kalabus i ken lainim ol gutpela samting long helpim sindaun bilong ol long taim ol i pinis kalabus. Koreksenel Sevis Dipatmen em i wanpela disaplin fos na ol opisa i mas soim ples klia long taim ol i mekim wok bilong ol. Tasol dispela dipatmen i save bungim planti salens long wok bilong en. Wanpela bikpela salens tude em dispela dipatmen i sot long ol yangpela opisa. I gat bikpela lain opisa husat i redi nau long ritaia na dipatmen i ndim moa yangpela opisa long kam insait na strongim wok bilong en. Las wik Minista bilong CS i tokim Jada 016! wanpela bung bilong ol opisa olsem planti ol haus kalabus i bagarap. Em i tok tu olsem i no gat inap opisa long lukautim ol kalabus na mekim ol arapela wok. I gat ol riviu i bin kamap long stretim ol dispela hevi insait long CS. I bin gat wanpela bikpela wok komentri insait yet long CS na wok ol ausait lain i bin mekim long luksave na painim ol rot bilong stretim ol dispela hevi. Dispela bikpela wok i bin karamapim tupela yia. Dispela riviu i soim ples klia olsem sapos ol i laik stretim ol hevi insait long CS, orait i mas gat bikpela senis i kamap na i mas gat mani na program bilong kamapim dispela senis. Ol i luluk long ol kalabus haus insait long kantri, wok bilong ol opisa, trening, ol program bilong helpim ol kalabus, straksa bilong CS yet na ol arapela moa. Oktoba 13-19, 2016 Wantok P13 Strongim wok bilong Koreksenel Sevis na ol haus kalabus long kantri Mining bilong laik: Laikim narapela man o samting Dispela ripot i bin redi na ol i givim long NEC long begin bilong 2014 na gavman i givim tok orait long dispela riviu i kamap. CS i nidim K2.5 milien long mekim dispela wok. Tasol tude, planti ol samting dispela riviu i bin traim long stretim i no kamap yet. Planti wok bilong gavman i no save kamap bikos mani i sot. Ol haus kalabus bilong kantri na wok bilong CS em sampela wok bilong gavman we i no save kisim bikpela mani tumas long taim bilong skelim baset bilong kantri. I tru sampela yia i go pinis, CS i bin kisim bikpela helpim bikos gavman bilong Australia i bin givim mani aninit long Lo na Jastis Sekta long stretim ol haus na opis na sampela haus kalabus. Tasol dispela projek i pinis na wok bilong ranim ol haus kalabus na ol CS opisa i stap ful taim nau wantaim gavman bilong PNG yet. I gutpela olsem minista bilong CS i autim dispela wari bilong em long wok bilong CS. Yumi luksave olsem ol opisa i mekim bikpela hatwok tru na i nidim helpim bilong gavman. Ol hevi bilong lo na oda em wanpela bikpela birua bilong kantri bilong yumi. Wanpela rot bilong daunim dispela hevi em long helpim wok bilong CS long kamapim gutpela kalabus program long olgeta haus kalabus long kantri na strongim wok bilong ol opisa. SINDAUN bilong planti komyuniti i no gutpela bikos long planti as. Tasol long wanpela as Skelim Tingting i bilip I mekim ol komyuniti i no stap gut em bikos i no gat laik pasin. Hia Skelim Tingting i laik tokaut long mining bilong laik na wanem samting manmeri i ken mekim bai sindaun bilong komyuniti long Papua Niugini i ken kamap gut. Tok laik i gat planti mining na i gat planti as bilong dispela tok. Em i ken min wanpela i ken laikim samting we i stap tru long laip we wanpela i ken lukim, tasim, smelim, harim o tesim long tang. O em i ken min wanpela i laikim samting long tingting tasol. Na wanpela i ken gat laik long kamapim gutpela wok o laik bilong kamapim wok nogut. Long pilosofi (philosophy) i gat tripela kain laik na dispela tripela laik em Iros, filia na agape. Iros (eros) long Grik i min wanpela i gat strongpela laik long wanpela samting na min moa long pren pasin. Filia (philia) long Grik i min wanpela i pas o komited tru long famili, komyuniti na wok bilong em. Agape i min wanpela i laikim narapela olsem em i no tingting sapos narapela i bekim laik bilong em o nogat olsem Kristen laik. Long buk bilong Lo 6:5 (Deuteronomy 6:5) we i tok Yu mas laikim Lord God bilong yu wantaim olgeta lewa, sol na strong. Na yu mas laikim narapela olsem yu laikim yu yet. Levitikus 19:18 (Leviticus 19:18). Dispela agape laik i kamap ples klia long Nu Testamen we God i laikim tru man na laik baim bek em long sin na olsem em i salim pikinini bilong em Jisas Krais i kam, i karim pen na dai long sevim ol man (Rom 8:31-35). Long nau Skelim Tingting i yusim mining bilong laik Aposel Pol i givim long Sapta 13 bilong namba wan pas em i raitim i go long Korin (1 Cor13). Long hia em i tok: Mi inap long save long tok long kain kain tok ples bilong ol man o bilong ol ensel tasol sapos mi no gat laik, dispela i min wanpela sel i pairap nating na nogat mining bilong em; na sapos mi ken gat strong bilong tokaut long Tok bilong God, i gat save long kain kain samting, na mi gat bilip we i strong na i ken kamautim ol maunten tasol sapos mi no gat laik dispela em samting nating. Na sapos mi givim olgeta samting mi gat long em na givim bodi bilong mi long ol i kukim na mi no gat laik dispela i no kamapim gutpela wok. Tasol laik em peisen na gutpela, i no gat krangki tingting, i no giaman, i no hambak, i no gridi, i no save tingim ol pasin nogut bilong ol narapela, i no save laikim ol pasin nogut na i save tok tru olgeta taim. Agape laik i gat strongpela bilip, i gat hop na i no save givap long mekim ol gutpela wok. Dispela laik em olgeta taim i stap. Aposel Pol i pinisim tok olsem long tripela bikpela samting long laip em bilip, hop na laik, long dispela laik wanpela i bikpela long olgeta. Long lukim Papua Niugini i gat gutpela sindaun, gutpela long ol manmeri i laikim na mekim gut long ol arapela olsem wanpela i laikim em yet na i laik mekim gut long em yet. editorial@wantokniuspepa.com Editor Veronica Hatutasi

14 P14 Wantok Oktoba 13-19, 2016 laipstail Wanpela man Kambaramba i planim ol wara lili plawa namel long raun-wara yusim pul-kanu. Ol poto: James G. Kila Kambaramba stap na Madang taun stap klin James G. Kila i raitim LONG NAMBA WAN de long mun Ogas, 2016 planti tausen manmeri i bin bung namel long Madang taun long lukim opening bilong nupela Madang taun maket. Long dispela taim mi lukim wanpela liklik lain singsing grup i bilas na singsing na kalap, kalap na wokim Sepk disko stail bilong ol yet. Wanpela memba bilong grup i holim wanpela hap pepa em ol raitim wanpela toktok ol i raitim olsem, Kambaramba stap na Madang taun Stap Klin. Taim mi lukim dispela toktok, mi tingim i go long bipo taim mi sumatin long Divain Wod institut (DWI) nau em yunivesiti, na mi tingim ol lain brata na susa bilong Kambaramba husat i save stap baksait tasol long yuni eria. Mi tingim i go na mi sori, na mi tokim ol arapela poroman olsem dispela toktok ol lain i raitim long pepa em no giaman. Em trupela tok. Ol lain Kambaramba pipel bilong Angoram distrik long is Sepk husat i save stap long setelmen long Madang taun, arere long Wagol na ol i save mekim planti gutpela wok long klinim Madang taun. Klinim Sir Donald Cleland Botanikal Gaden Bihain long opening bilong nupela maket, mi bungim gen sampela ol brata susa bilong Kambaramba arere long raunwara long Sir Donald Cleland Botanikol gaden long Madang aun, i mekim bikpela wok stret long klinim na rausim ol rabis na pipia long raunwara. Bikpela gras no gut na pipia, wara i karim i go bungim long raun-wara em pulap stret. Wanpela mausman bilong bilong ol nem bilong Alois i stori liklik olsem Madang Eben LLG na taun meya i givim ol dispela kontrak long klinim raun-wara long Sir Donald Cleland Botanikol Gaden. Em i tokaut olsem MULLG i givim ol kontrak long ol long wokim dispela wok, tasol mani i no inap long mak bilong wok ol lain bilong Kambaramba i wokim. Ol i wokim bikpela wok na dispela wok tu em doti wok stret na ol i putim laip bilong ol long birua na sik tu taim ol i wokim dispela wok. Em i tok ol hatwok lain bilong em bilong Kambaramba i wok long mekim ol doti wok long klinim raun-wara i stap, tasol ol lain asples bilong Madang i no luksave long ol na i givim wara o sampela liklik kaikai long ol. Ol asples Madang i save paitim bros na tok beautiful Madang, beautiful Madang. Tasol ol no save givim han long klinim Madang taun na mekim ples i stap nais. Em i tok moabeta ol asples Bel pipel bilong Madang i mas sanap nau na kamapim wanpela grup long klinim Madang taun na lukautim gut na putim tambu long tromoi pipia. Ating sapos dispela i kamap em ol pipel husat i stap long Madang bai save stret olsem ol i papagraun bilong Madang taun na ol i gat tingting long lukautim. Poto antap na daunbilo: Olgeta givim han long pulim na rausim pipia long raun-wara long mekim ples luk nais

15 laipstail Asbisop John Ribat MSC i kamap namba wan Kardinel long kantri na rijon Oktoba 13-19, 2016 Wantok P15 KATOLIK Sios long PNG i gat bikpela amamas bikos long dispela wik Mande, Oktoba 10, em i gat namba wan Kadinel o sios lida. Dispela i bihain long hetman bilong Katolik Sios long wol, Pop Francis i makim Asbisop John Ribat MSC, bilong Pot Mosbi Asdaiosis, olsem Kadinel long dispela wik, wantaim narapela 16 Asbisop long ol narapela kantri long wol. Long Katolik Sios i gat ol wan wan level bilong ol posisen i stat wantaim pater i lukautim peris i go long bisop husat i lukautim daiosis na i bosim ol pater i stap aninit long ol wan wan daiosis. Narapela level bihain long bisop em asbisop na em i gat moa pawa we ol bisop na pater long daiosis o asdaiosis i kam aninit long em. Pop yet i save wokim fainel disisen long makim ol bisop, asbisop na kardinel. Narapela level i go antap moa em long Kardinel. Insait long ol wan wan kantri long wol, i gat wanpela kardinel tasol i holim senia posisen husat i hetman o bosim sios insait long kantri, na ol pater, bisop na asbisop i ansa long en. Kardinel i gat pawa long stap insait long grup we i makim nupela Pop taim olpela i dai. Dispela e mi namba wan taim insait long Katolik Sios long Pasifik rijon i gat kardinel na em i bikpela samting long sios long PNG na rijon. Liklik histori bilong nau Kardinel John Ribat MSC em i bilong ples Valavolo long Is Nu Briten provins. Mama i karim em long yia 1957, na em i gat 59 krismas. Em bin kamap pater long yia 1985 insait long MSC kongrigesen. Long yia 2000, ol i bin makim em Oksileri bisop bilong Bereina na tupela yia bihain, em i kamap bisop bilong Bereina. Bihain long pastaim asbisop bilong Pot Mosbi Daiosis, Brian Barnes MSC i ritaia, em i bin kisim ples long yia 2008 na em i holim dispela wok i stap inap long dispel wik toksave i kamap olsem Santu Papa Pop Francis i makim em i kamap kardinel wantaim 16-pela narapela bilong 16 kantri long wol. Long mun Jun dispela yia, Kardinel John Ribat i bin kisim luksave long Kwin na kisim bikpela namba ol i kolim long Knight, long kontribusen bilong em long sios, komyuniti na kantri. Kardinel John Ribat em i Presiden bilong Konprens bilong ol Katolik Bisop bilong PNG na Solomon Ailan na tu, Presiden bilong Federesen bilong Katolik Bisops Konprens bilong Oseania. Planti tok amamas long dispela kantri na ovasis i kamap long Fesbuk na bihain long kisim tok save olsem Pop Fraincis i makim Asbisop John Ribat i kamap kardinel. Wantok i putim aut ol dispela tok amamas nau long ol rida i ken serim dispela gutpela na bikpela nius long Katolik Sios long dispela kantri. Ol gutpela toktok i kam long Facebook Very emotional and tears of joy flowing across Vunapope compound, nurses quarters, hospital and school of nursing about Cardinal John s achievement. Our thoughts and prayers with you. We remember the day your set your foot on the floor of your sister Rosemary Tommy at Vunapope married nurses compound. Your footsteps of your visit is realize by Great GOD. Patrick Kelepe First for PNG! First for Pacific!! First for MSC worldwide!!! May the Sacred Heart of Jesus be everywhere loved!! Matthias Valerius Lasia Thank you Your Eminence for making me proud. A former student of MSC founded primary school and a friend, I say Thank you. to God for your elevation. Ok, Romans step aside - the PNGians are coming. Kris Maggio Yes with such recognition and maturity we need more young men and women to answer and respond positively to God's wonderful blessings and call to Priesthood and Religious life. Let us pray for more vocations to all states of life since from committed faith filled families comes committed Single people and consecrated men and women to God and his mystical body His Church. bp. Rochus Tatamai We thank God for his wonders through Pope Francis to appoint one of our own to the high office of faith and congratulate Arch Bishop John Ribat for this achievement. God bless PNGSI Adolf Row Wow! I'm so happy for him. My friend n classmate at Malabunga then we both attended Ulapia seminary togather with the late Bishop Alphonse Chaupa in the 70s. Congratulations brother for the prestigious status you have achieved in the Catholic Church's rank & file. Arul Peter God's blessings definitely falls on PNG & SI thru such inspirational Leader of the flock, thank you, Cardinal Sir John Ribat, prayers of thousands of thousands and millions are answered by our God. Bell Makalai First for PNG! First for Pacific!! First for MSC worldwide!!!... Matthias Valerius Lasia Always proud & greatfull for being part of the Chevalier family, am truly blessed! Congratulations to His Grace ArchBishop Sir John Ribat (MSC) Patricia Sandra Mamele I join in the throng of Catholics in congratulating His Grace now His Eminence Archbishop Sir John Ribat MSC in his elevation to Cardinal. For such a humble person to be the first Melanesian to be made Cardinal in the universal Church speaks volumes. God bless you in your role as Shepherd of His flock. Julius Uvia Congratulations from this part of the world. We celebrate with CBC of PNGSI, all the Melanesian Roman Catholics. It really is good news and we pray for you Abp Sir John Ribat MSC. This is indeed Church history and we are witnesses. Ametur ubique terarrum... Eunice Mashanya My bishop that is a great great news for the Catholic Church in PNG and Solomon islands and other small islands in the Pacific. The wonders of God is well and working. I am very happy and proud of that blessing. Congratulations. John Bivi A tarai na catholic par ati ra Archdiocese of Rabaul vakir ave ti vatorome vapar go ra vavaki na cardinal kai Bishop John Ribat, Ave pite varpa tai Deo tara nilaun kai Bishop John Ribat... A luluai a boina... AMEN! Misty Gyal Congratulations Bishop Ribat, really a heart warm news, I was really overwhelm with this good news, May our good Lord continue to enrich him with His goodness and grace... Thanks Bishop Rochus for the wonderful news. God bless you too Bishop, obrigado Mary Rabu May GOD Be praise. Glory to GOD in the highest. A great gift to the PNG Catholic Church. Kuweh Michael Boina tuna Bishop Rochus Tatamai, for this great news. I had tears of joy as I was reading your notification. History is made today. Finally, we now have a cardinal, Abp Bishop Sir John Ribat. Arnolda Kavanamur On behalf of the CBC PNGSI National Bishops and the MSC Bishops worldwide including the Emeritus we convey our sincere congratulations and assurance of continual prayers for your new responsibility as Cardinal... The first for PNGSI and for the Missionaries of the Sacred Heart. (MSCs.) bp. Rochus Tatamai Thank you Lord! Next up Bld ToRot be Saint. Jetros Telinga GOD comes good in His own way. Praise, honor, glory and thanks to Him for His announcement of Abp Sir John Ribat MSC DD to become a loyal servant to serve His flocks in PNGSI and the world. Kuweh Michael A humble shepherd in the Lord's vineyard. Glory to God. We entrust him to the Universal Church under the love, care and protection of our Blessed Mother and Blessed Peter To Rot. Thank you Pope Francis for reaching to the ends of the earth. Cardinal John Ribat's mother was devoted to our Lady. I cannot praise God enough! Vergil Narokobi

16 P16 Wantok Oktoba 13-19, 2016 Toro K50 tasol na mi kisim bagarap pinis!!! Mi ting olsem... Autim Tingting Teks i kam long Biabia LEN na Maining minista i mas harim krai bilong yumi ol papagraun taim yumi askim long Royalti peimen bilong graun. Gavman bilong PNG kisim nating risos bilong yumi na long harim krai bilong yumi Papagraun em nogat tru. Long kain pasin tasol bikpela pait i kamap long Bogenvil, na PNG gavman no ken westim taim long husat Papagraun i toktok. Yu mas eksenim! Bogenvil i givim yumi bikpela tingting long manmeri bilong PNG so gavman yu mas harim krai bilong yumi Papagraun taim yumi askim long Royalti Peimen Weskinloho Goroka, EHP Dia Edita, mi no wanbel tru long Fiji we na ol i kam sekim ol fektori long hia wanem kainkain kaikai PNG kampani i save wokim dispela kantri ya 8 na hap milien pipel bilong dispela kantri i save kaikai na milien pipel bilong Esien kantri olsem Indonesia, Saina, Filipino o Japan. Ol i save laikim PNG prodak na Fiji wanem kain spesol lain na ol i kam sekim fektori long hia? Mi no wanbel long dispela na mi autim long Wantok Niuspepa bilong yumi. Tenkyu. Kanage Wapunk Mosbi NCD Ol sios lida i sindaun long jenda vailens woksop L Sios lida i yusim utnius long etoktok ong jenda beis ailens wantaim apot bilong Sios patasip Program (PNG PP). Jenda beis vailens m ol hevi i save amap long famili na omyuniti we ol man save paitim, bagaraim, rabisim na ekim nogut long ol eri na pikinini. Long dispela wik, ol asto bilong Luteran ios long PNG (EL- PNG) na Seven De tventis Sios (SDA) i tap insait long wanela CPP woksop long iwaka na Westen ailans long toktok ong jenda vailens ninit long tioloji o kul bilong sios. Ol i glasim na skelim aibel ves i kam long enesi 1:27 we ikpela i bin mekim an na meri long piksa bilong em na long Galasiens 3:28 we i tokim gen ol Kristen olsem i no gat sleiv o kagoboi na friman, no gat Jew o Grik, no gat man o meri bikos yupela olgeta i wanpela long ai bilong God. ELCPNG Pasto Bomai Forenguka bilong Simbu i tok em i no bin dispela kain trening long semineri trening skul, tasol wantaim dispela trening nau long jenda beis vailens, em bai edresim kain hevi insait long sios na komyuniti bilong em. Guannah Kihi bilong Salvesen Ami na woksop failiteta bilong Jiwaka i bin askim ol lain i stap insait long dispela woksop long kisim salens bilong jenda beis vailens insait long ol sios, komyuniti na ol skul i kam aninit long ol olsem ol semineri na ol arapela bikpela sios skul na institusen. Mis Kihi i tok ol sios i gat bikpela luksave long ol komyuniti na i moabeta long autim ol jenda beis vailens long ol skul toktok bilong ol bikos ol pipel bai kisim gut na bihainim. Eksekeutiv Opisa bilong CPP, Maryanne Kehali i tok ol Kristen veliu o ol stretpela pasin em ol strongpela samting egensdim jenda beis vailens. Taim yumi ritim Baibel, em i klia olsem God i bin mekim man na meri i stap long wankain level. Olsem na mipela i traim long helpim pipel long luksave olsem jenda vailens pasin em i sin o pekato, Mis Kehali i tok. Antap: Fasiliteta bilong Jiwaka, Guannah Kihi i mekim klia ol samting insait long woksop. Ol Pasto insait long jenda beis vailens woksop. Ol Poto: Midia yunit bilong Australia Hai Komisin

17 Em nau! Ol pikinini i ken painim rot i go long ples wantaim Wantok lain... Ol wod lista: TAUKA PULAP MOTODRAIVA HAPTUMORA AUGUS Stat hia KIAP MINIT KURITA TANIM RING MAKET LUTERAN Yu pinis! Em ples bilong yu KRUNGUT HOBELIM ESIK BETEN FOM GIVIM MONI entatenmen Octoba 13-19, 2016 Wantok P17 Stat hia PAINIM WOD PILAI PAITIM SAIDEN TEBOL WING TANGIR SUTLAM MITUPELA STORI BILONG TUMBUNA Bipo tru wanpela man i stap long Laigap Enga Provins nem bilong em Yandapo. Em i karim tupela pikinini man. Namba wan nem bilong em Sambe. Namba tu pikinini nem bilong em Kunalin. Taim papa i stap, dispela taim tupela brata i stap gut na tilim gaden na olgeta samting gut tumas. Na Sambe i karim planti pikinini na Kunalin tu i karim planti pikinini. Tupela lain i kamap bilpela lain. Sambe na Kunalin tupela i kamap tumbuna bilong tupela lain i olsem na wanpela dok i stap long lain Kunalin. Dispela dok em i no dok nating, em i kilim planti kapul. Na taim dok i stap, em i kilim pik na stilim abus tu. Na papa bilong dok em i laik kilim indai tasol taim em i bringim i go long bus em i kilim planti kapul olsem na papa bilong dok em i wari tumas long en. Orait, em i painim strongpela diwai na em i sapim gut tupela stik na em i wokim hul. Na em i putim rop long dok na pasim em long haus. Wanpela taim papa bilong dok i bringim em i go long bus na kilim kapul. Na tupela i karim kapul i kam long ples na ol i wokabaut long rot na man i go pas na dok i go bihain. Dispela dok i gat hap stik na rop long nek bilong em. Papa bilong dok i ting em i kam long baksait bilong em na em i wokabaut i go. Wanpela man em i stap long rot em i lukim dispela dok i gat rop long nek na em wanpela tasol kam. Dispela man i singautim isi long dok na i holim stik diwai wantaim rop. Em i stilim na i haitim long haus bilong em. Dispela man i stilim rop em i DOK I AS BILONG PAIT lain Sambe. Na nau dok i go nating na bihainim papa na i go kamap long haus bilong em. Nau man i lukim dok na rop wantaim stik i no stap long nek bilong dok. Na em i go bek na painim tasol em i no painim. Na nau em i singaut strong moa huast i stilim rop bilong dok bilong mi, singaut, singaut na ol man i stap nabaut i tok, mipela i no lukim. Nau papa bilong dok i tok, nau tasol mi bringm dispela dok i kam long dispela rot na yupela ol lain Sambe tasol i stilim. Plis yupela i givim bek long mi. Em i tokaut strong olsem na ol i no givim bek. Ol i haitim gut na ol i no bekim tok bilong em. Nau dispela man i belhat na kilim wanpela man long dispela lain Sambe. Nau Sambe na lain Kunalin i kirapim bikpela pait. Tupela lain i wok pait i stap inap long tupela mun. Na planti man i dai long tupela lain. Bihain lain Sambe i strong na winim lain Kunalin na putim paia long olgeta haus na bagarapim gaden na olgeta samting na rausim lain Kunalin olgeta. Sambe i kisim olgeta lain Kunalin na rausim i go nabaut long olgta hap. Nau lain Kunalin i go join long Kandep patrol opis na sampela i go jonim arapela lain. Ol lain Kunalin i stap long Enga Provins na harim stori tasol. Long wanem bipo tumbuna bilong lain Sambe i win pinis na nau i no gat rot long kam bek long asples em bipo Sambe i winim pinis. Na ol lain Kunalin i kontrak pinis tu long arapela lain. Dispela em i stori tru wanpela papa i bin tokim mi. Elisas Puleya C.T.C Pumakos. Ansa bilong Wod Pilai isu 2195

18 P18 Wantok Oktoba 13-19, 2016 abc PNG gavman i mas helpim ol pipel long setelmen na i no rausim ol: UN Habitat Sampela long ol lain i save salim buai bilong kisim mani bilong lukautim famili bilong ol long Mosbi. Sam Seke i raitim UNAITET NESENS (UN) Habiat Kantri Menesa long PNG i ok gavman i mas lukautim ol ipel long kantri na i no putim oa hevi long ol. Vincent Pyati i mekim disela toktok bihain long ol ok long rausim ol manmeri nsait long ol setelmen na avman opisa long haus biong ol long Mosbi na ol samela senta moa long kantri. Mista Pyati itok dispela asin em i rong aninit long ol intanesenel konvensen na humen rait loa we PNG i stap tu insait. Em i tok em i wok bilong gavman aninit long UN sastenebol divelopmen konvensen long pinisim poverty o pasin tarangu long kantri, i no long mekim olgeta samting i hat moa long ol pipel. Mista Pyati i tok ol samting olsem haus, wara na kaikai em ol besik nid bilong pipel we gavman i mas helpim ol long en. PNG gavman i mas putim ol Manus refiuji long han bilong UNHCR: Ronny Knight Memba bilong Manus, Ronny Knight. Sam Seke i raitim MEMBA bilong Manus, Ronny Knight i tok ol pipel bilong Manus i tait pinis nau long ol refuji long ol senta bilong Australia long ailan - na ol i mas raus hariap. Em i tok olsem United Nations High Commission for Refugees (UNHCR) i mas kisim kontrol na painim kantri long ol i ken go stap long en. Mista Knight i tok dispela agrimen long kisim ol asailam sika bilong Australia long prosesim o stretim ol long Manus, em i samting ol i no tingting gut na kamapim. Na em i tok, nau em i kamap wanpela hevi bilong Papua New Guinea na moa long en, long ol pipel bilong Manus. Mista Knight i tok planti ol kainkain hevi i nau kamap long ol komyuniti - na sampela meri i karim pikinini pinis o i gat bel long ol refuji man. Temotu Provins i no bin stap long Solomon boda triti toktok wantaim Vanuatu Sam Seke i raitim SPIKA bilong Temotu Provinsal Asembli long Solomon Ailan i tok nesenel gavman i no bin toktok wantaim ol long dispela Maritime Border Treaty wantaim Vanuatu ol i sainim long dispela wik. Maritime Border Treaty long solwara em tupela kantri i sainim long Mota Lava Ailan long Banks Grup bilong Vanuatu, i stap klostu long boda wantaim Temotu Provins long Solomon Ailan. Tupela praim minista bilong Solomon Ailan, Manasseh Sogavare, na Charlot Salwai bilong Vanuatu i sainim dispela triti pinis. Primia bilong Temotu Provins, Nelson Menale tu i stap long sait bilong Solomon Ailan long saining wantaim ol sampela gavman minista na planti opisel. Spika bilong Temotu, Johnson Levela i tok olgeta i save olsem sait long boda em i samting bilong nesenenel gavman long stretim, tasol em i gutpela moa long toktok wantaim provins tu long em. Mista Levela i bilip olsem ol bia stretim ol samting we i stap longpela taim long dispela isu. Solomon Ailan na Vanuatu i sainim boda triti long dispel wik Tupela Praim Minista Salwai na Sogavare long Port Vila. Sam Seke i raitim TUPELA gavman bilong Solomon Ailan na Vanuatu bai sainim wanpela Maritime Border Treaty o spialaen long solwara namel long tupela kantri. Praim Minista Manasseh Sogavare i go kamap pinis long Port Vila long aste wantaim wanpela bikpela delegesen o grup i gat long erm ol minister, ol gavman opisa, na primia bilong Temotu Provins long sainim dispela trriti o agrimen. Pablik Rilesen Opisa long opis bilong bilong praim minista bilong Vanuatu, Hilaire Bule i tok tupela praim minista Charlot Salwai na Manasseh Sogavare bai sainim triti ya long Mota Lava Ailan long Torba Provins bilong Vanuatu. Mota Lava i wanpela ailan long Banks Grup bilong Vanuatu i stap klostu long Vanikoro na Utupua Ailan long Temotu Provins bilong Solomon Ailan. Mista Bule i tok gavman bilong Vanuatu i bilip olsem Gavman bilong nfrans bai lukim mdispela na mekim wankain samting long boda bilong Vanuatu wantaim New Caledonia. Delegesen bilong Mista Sogavare i gat long en Madam Sogavare, Minista bilong Foren Afeas na Ekstenel Tred, Milner Tozaka, Minista bilong Mains na Eneji, David Day Pacha, Minista bilong Provinsal gavman na Institusenel Strentening, David Tome, Minista bilong ol Meri, Yut na ol Pikinini, Freda Tuki, Solomon Ailan Hai Komisina long Fiji na Vanuatu, Patteson Oti, Primia bilong Temotu Provins, Hon Nelson Omar Menale na 14-pela gavman opisa. Barak Sope i laikim MSG i rausim Indonesia long Melanesia grup Sam Seke i raitim SIAMAN bilong Melanesian Progressive Party long Vanuatu na pastaim Praim Minista, Barak Sope i laikim Melanesian Spearhead Group long rausim Indonesia long dispela grup. Indonesia em i wanpela asosiet memba insait long MSG na Wes Papua i wanpela obseva long grup. Mista Sope i tok strong tu long wei presiden bilong Indonesia i bin rijektim askim, bilong Siaman bilong MSG, Solomon Ailan Praim Minista, Manasseh Wes Papua long en. Mista Sope i tok tu olsem Indonesia i no wanpela Melanesian kantri olsem na em i no mas go insait long dispela Melanesian grup. Long wankain taim tu, Mista Sope i no amamas long wei tupela bikpela kantri long MSG, PNG na Fiji i no sapotim indipendens bilong Wes Papua. Laip i hat long Radeaekoa bikos long klaimet senis Ol meri bilong Radeaekoa i miting wantaim UN delegesen. Sam Seke i raitim OL solwara pipel bilong Langalanga Lagoon long Malaita Provins long Solomon Ailan nau i painim hat tru long ol kaikai na wara bikos long klaimet senis na tu, long graun bilong wokim gaden long en. Ol solwara pipel ya i kisim nogut tru na wanpela long ol ples em Radeaekoa Viles we wanpela UN grup i bin traim long helpim ol long sait bilongng kaikai. Wanpela meri bilong dispel ples i bin tok krai wantaim taim niusmeri bilong SIBC, Georgina Kekea i kisim stori bilong em long sait bilong graun. Em i tok tu olsem em i hat long kisim ol pis long solwara long dispel taim. Solomon kompalseri rejistresen: Roderick Kidoe Sam Seke i raitim SIVIL Rejistresen opis long Solomon Ailan i laikim bai sivil rejistresen i mas kamap kompalseri, bihainim sivil rejisteri lo bilong kantri. Dispela i min olsem olgeta samting olsem birth, death, marit, adopsen bilong ol pikinini, i mas stap insait long rekod bilong gavman. Sivil Rejistrar bilong Solomon Ailan, Roderick Kidoe i tok wok bilong sivil rejistresen em i bikpela samting long sait long gavman na wan wan pipel long kantri. Em i tok gavman i laikim ol kain infomesen na i mass tap long helpim em i wokim ol polisi, plening, monitaring, evaluesen na tu, em i mas lukim sapos polisi ya na program i wok gut o nogat. Mr Kidoe hi tok wok long rejistaim ol bebi mama i karim bai nidim ol 300 helt klinik na helt senta long kantri, na olgeta i mas wok wantaim ol pipel na ol sios ejensi long mekim wok i go gut tasol.

19 wolnius Oktoba 13-19, 2016 Wantok P19 Hariken Mathew i kilim TRONGPELA win na ren ol i olim Hariken Mathew i ilim moa long 842 pipel ong Haiti. Ol wokman i raim long go long ol longwe les long sekap na stretim ot bilong kisim ol saplai i go ong helpim ol pipel. Dispela hariken i bin amap long Haiti las wik unde i bin gat strongpela in mak bilong en inap long 45 mph na strongpela ren u. Ol ripot i tok moa long,200 haus i bin bagarap na 5,000 pipel i no gat haus. in i kilim tu ol enimal na agarapim ol plantesin. Planti hap long dispela ilan kantri i no gat telipon lsem na ol gavman wokan i no inap long save gut ong hamas pipel i dai long ispela bikpela birua. Intenesenel Federesen biong Red Cross wantaim Red rescent i tok Hariken athew i bin bagarapim oa long 1 milien pipel long aiti na planti tausen pipel i idim helpim. Ol i wok long skim ol kantri long givim ani bilong helpim ol pipel ilong Haiti. Dispela strongpela win na en i lusim Haiti na i go lsem long bikples USA we m i kamapim tu planti agarap tru. Long taim ren na win i top, ol gavman opisa bilong aiti wantaim ol lain bilong unaited Nesens (UN)wanaim ol NGO grup i wok long ekap long ol ples long lukim anem kain bagarapim ariken Mathew i bin amapim. Ples balus i op 842 pipel long Haiti gen na ol balus i wok long karim ol saplai i kam long helpim ol pipel. Dispela bikpela birua long Haiti i stopim wok bilong ileksen long makim presiden bilong kantri. Ol i bin redi long wokim dispela ileksen long Sande. Ol ripot i tok planti moa pipel i dai long taim ol diwai i pundaun antap long ol na long taim ol pipia win i karim i bin paitim ol. Sampela i bin dring wara na dai. Planti moa pipel i bin dai long ol taun na ol ples arere long nambis long hap bilong Tiburon. Hariken Mathew i kamap long dispela hap na bringim solwara i go insait long ol ples na bagarapim ol haus. Jeremie siti i kisim bikpela bagarap stret. Planti manmeri i no gat haus o ples bilong slip. Dispela hariken i kamapim bikpela hevi moa long Haiti bihain long bikpela guria i bin kamap 6-pela yia i go pinis. Dispela guria long 2010 i bin bagarapim Portau-Prince na kilim moa long 200,000 pipel. Bikpela ren na tait i mekim ol pipel i wari olsem sik kolera bai kamap. Dispela sik i bin kilim 10,000 pipel long Haiti bihain long ol wokman bilong UN i bin karim dispela sik i go long Haiti. Narapela NGO grup, Action Aid i mekim wankain toktok long ol sik i kamap na bagarapim ol pipel. Kantri dairekta, Yolette Etienne i tok moa long 500,000 man, IKPELA belhevi i stap nau amel long Briten na EU ong Brexit, o vot ol pipel bilong Briten i bin kisim Iong bruk lusim EU. Ol lida bilong EU i wok long toktok strong meri na pikinini i nidim kaikai, klinpela wara na ples bilong slip. Mipela i wari tru long sik kolera bikos i no gat gutpela toilet na bikpela ren i ken mekim dispela sik i kamap bikpela moa. Ol ples we ol pipel i stap nau i no gat gutpela toilet na klinpela wara. Opis bilong UN i tok ol i putim 15,263 pipel long 152 kea senta. World Vision i bin salim ol opisa bilong en i go aut long ol helikopta long sekap long ol ples. Ol i tok bikpela wari bilong ol nau em long painim ples bilong putim ol pipel, givim kaikai long ol na lukautim ol pikinini. Kantri dairekta Julie Lee i tok, Wari bilong mipela em ol pikinini husat i kisim taim long dispela bikpela birua.mipela wari tu long ol kaikai gaden i bagarap nau bikos ol pipel bai sot tru long kaikai. Ol lain bilong UN, World Food Program (WFP) wantaim UNICEF i bungim ol saplai nau. WFP i tok ol i gat inap kaikai saplai long givim 300,000 pipel long wanpela mun na i gat 34 ton kaikai i stap stenbai long Miami, USA. UNICEF i stretim pinis ol samting bilong helpim 10,000 pipel long Haiti na World Vision bai bringim wara na senitesen i go long 50,000 famili. Narapela han bilong UN, Food and Agriculture Organisation (FAO) i redi long givimaut ol sid i go long ol fama long planim. Ol EU lida i tok UK bai kisim taim Francois Hollande, Angela Merkel na Jean-Claude Juncker i toktok strong. nau bihain long Praim Minista bilong Briten, Theresa May i tokaut olsem bai em i Hariken Mathew i no kamapim bikpela birua long Floria Laura Molls i sekap long haus bilong em aninit long diwai long Fort Pierce, Florida. STRONG bilong Hariken Mathew i slek liklik long las wik Fraide long taim em i kamap long Florida, bikples USA bihain long em i kamapim bikpela bagarap tru long Haiti. Planti ol ples long nambis bilong Florida i bin pilim strongpela win na ren dispela hariken i bin karim i kam. Moa long 600,000 haus i no gat pawa na moa long 22,000 pipel i bin go stap long 145 kea senta. Hariken Mathew i bin stap long solwara hariap long stretim rot bilong Briten i bruk lusim EU. Praim Minista May i bin tokaut long plen bilong em. Em i tok Briten bai kontrolim imigresen na strongim ol lo bilong UK long kamap wanpela independen, sovren nesen na i no gat ful ekses long singel maket.dispela toktok bilong em i mekim sampela lida i kros. Long Frans, Presiden Francois Hollande i tok Briten i mas pilim pen long dispela disisen bilong en. UK i laik kamapim Brexit.Mi bilip strongpela Brexit. Orait yumi mas bihainim laik bilong ol long lusim EU, sapos nogat, bai yumi daunim astingting bilong EU. Presiden Hollande i tok sapos ol i no givim sampela mekimsave long Briten, bai sampela arapela kantri tu i bruk lusim EU. Presiden bilong European Commission Claude Juncker tu i sapotim toktok bilong Presiden Hollande. Em i tok ol arapela 27 kantri long EU i no ting bai i isi long lusim EU. Yu no inap gat tupela tingting, em i tok. Yumi no ken givap hariap tumas. Em i tok ol i bin mekim bikpela wok long las 60 yia long ol kantri long Yurop i bung wantaim na nau Briten i laik brukim. Long Jemani, Angela Merkel i mekim wankain strongpela toktok. Sapos yumi no tok strong olsem ekses long singel maket i hap bilong foapela besik fridom, bai ol narapela olsem na bikples Florida i no bin kisim bikpela bagarap tumas. Gavman i bin tokim moa long 2 milien pipel long Florida, Georgia na Saut na Not Carolina long lusim haus bilong ol na muv i go long ol kea senta inap long taim Hariken Mathew i abrusim ples na muv i go longwe. Ol kain ples olsem Dysney World i bin pas long Fraide tasol ol i op gen long Sarere. kantri long Yurop tu i bihainim laik bilong ol yet. Em i singaut long ol bikpela kampani bilong Jemani long bihainim tingting bilong gavman long Brexit maski sapos ol i lusim mani. Yumi mas lukautim sindaun bilong yumi, nogut ol indastri asosiesen bilong Yurop i putim bikpela presa long yumi, em i tok. Gavman bilong Briten i no tokaut yet long wanem kain wok bung em bai gat wantaim EU long bihain taim. Tasol ol toktok bilong Praime Minista May long kontrolim ol sitisen bilong EU long go long Briten na Briten bai i no inap stap aninit long lo bilong Yuropian kot ov jastis, i soim olsem bai ol i no inap stap memba bilong singel maket.

20 P20 Wantok Octoba 13-19, 2016 bisnis Lida bilong Sandaun mas helpim nupela ges projek SIAMAN bilong Sandaun Petroleum Energy Development Limited (SPEDL) i singautim ol memba na lida bilong Sandaun Provins long sapotim wanpela nupela oil na ges projek. Siaman bilong SPEDL, Florian Sarwap, i tok wanpela nupela oil na ges projek we bai kamap long Aitape Sub- Basin long Sandaun Provins, bai bringim planti gutpela samting long senisim laip bilong ol manmeri na bringim sevis long kirapim provins. Mista Sarwap i tok ol memba na gavana bilong Sandaun mas bungim tingting wantaim na wok bung long larim dispela nupela oil na ges projek i kamap gut long provins na divelopim kantri long kamap gut. Dispela projek bai bihainim plen bilong Gavman long Vision Kampani bilong papagraun SPEDL, wantaim foren investa kampani bilong Hong Kong, Yongzheng Financial Holding Company Limited (YFHCL), bai wokbung wantaim na go pas long kirapim dispela nupela oil na ges projek, Mista Sarwap i tok. Mista Sarwap i tok dispela nupela projek bai kamapim bikpela sans bilong kirapim ikonomi bilong Sandaun na larim ol manmeri i kisim nupela wok. Sandaun Provins i no gat gutpela rot na bris na ol arapela gavman sevis. Dispela projek i bringim wanpela bikpela sans long yumi i kirapim provins bilong yumi. SPEDL i laik kirapim sevis na senisim laip bilong ol manmeri bilong yumi long Sandaun Provins, Mista Sarwap i tok. SPEDL i gat bisnis plen long wok wantaim Nesenel, Provinsal na Lokal Level Gavman long kirapim ol namba wan projek long givim sevis long pipel aninit long pablik-praivet patnasip. Investa kampani YFHCL i gat moa long 30 yia bisnis ekspirens long mekim kain kain bisnis long maining na petrokemikel indastri bisnis long Not Amerika, Rasia, Saut Afrika na Esia. SPEDL i bilip olsem bisnis ekspirens and fainensal ekspirens bilong ol bai helpim mipela long kirapim dispela nupela oil na ges projek, Mista Sarwap i tok. SPEDL na YFHCL i sainim pinis Memorandum ov Agrimen (MoA) long wokbung wantaim na kirapim dispela nupela projek. Mista Sarwap i tok em yet i statim dispela projek long yia 2012 na em i laikim ol lida bilong provins long givim luksave na helpim em long kirapim dispela projek. Ol manmeri bilong yumi long ples i lusim ples na i wok long go ausait long long painim wok na gutpela sindaun. Tasol taim dispela projek i kamap, mi laikim ol long kam bek gen long ples na yusim dispela sans long kirapim ples na statim gutpela laip, em i tok. Ol man i laitim paia long sekim ges. ANX: Haus em i namba wan samting HAUS em i wanpela namba wan samting long laip bilong manmeri, wanpela ekseketiv bilong kampani i tok. Jeneral Menesa bilong ANX Real Estate Brokers, Gilad Levi, i salensim ol PNG manmeri long sevim mani gut na baim gutpela haus. Mista Levi i tok manmeri long dispela kantri i no save tingim gut long bihain taim, na dispela i no gutpela samting. Yumi no ken tingting long nau tasol. Bihain taim laip bilong ol pikinini bilong yumi em i bikpela samting. Ol papamama i mas wok hat long baim gutpela haus na larim ol pikinini i slip long gutpela haus, kaikai gutpela kaikai, go skul na kisim gutpela save, em i tok. Em i tok dispela em i invesmen bilong bihain taim na em i namban samting. Mista Levi, husat i bilong Isrel, i tok kantri bilong em i no gat gutpela graun na i no gat risos. PNG i pulap long risos. Ol manmeri husat i save salim buai na smok i save kisim bikpela mani tasol ol i save pinisim mani long bia na arapela samting olsem mekim kompensesen, moka, maritim meri, na westim mani long haus krai, em i tok. Em i tok ANX Real Estate Brokers i stap redi long helpim ol manmeri i baim gutpela haus na kamapim gutpela sindaun. Suprim Kot bilong Yukon givim tok orait long InterOil BIKNEM intaenesenel oil na ges kampani bilong Amerika, ExxonMobil Corp, bai baim InterOil Corp bihain long Suprim Kot bilong Yukon long Kenada i givim tok orait. Bihain long moa long 80 pesen seaholda bilong InterOil i wanbel long salim kampani, bod na menesemen bilong kampani i askim Suprim Kot bilong Yukon long givim laspela tok orait bikos InterOil em i kampani bilong Yukon long Kenada. Pastaim Oil Search i bin laik baim InterOil long US$2.2 bilien tasol Exxon- Mobil i tok long givim US$ 2.5 bilien. ExxonMobil bai baim InterOil wantaim PRL 15 laisens eria long Elk-Antelope ges fil. Elk-Antelope em i wanpela bikpela ges fil long Sauten Hemispia na dispela ges fil bai saplaim ges bilong kamapim namba tu LNG Projek long PNG, Papua LNG Projek. Long mun Septemba, planti seaholda bilong InterOil i bin wanbel long salim InterOil i go long ExxonMobil. Siaman bilong InterOil, Chris Finlayson i tok: Mi laik tok tenkyu long ol seaholda i wanbel long strongim veliu bilong invesmen bilong ol taim ol i wanbel long salim kampani i go long ExxonMobil. Pastaim Siaman na CEO bilong InterOil, Phil Mulacek, i no bin wanbel long salim InterOil na em i bin kisim bod na menesmen bilong kampani i go long kot. Mista Mulacek, husat i bin statim InterOil long PNG long yia 1997, i gat klostu long 5 pesen sea long InterOil. Em i wok long tok ges risev bilong InterOil long PRL 15 laisens eria long Elk-Antelope, em i bikpela tru na i no inapim dispela mani we Oil Search na ExxonMobil i tok long givim long InterOil. Ges risev em i moa long 7 trilien kiubik fit. Ol seaholda bilong InterOil bai lusim bikpela mani, Mista Mulacek i tok. Long wankain taim, Indipenden Konsiuma na Kompetisen Komisin (ICCC) i autim tingting olsem dispela plen bilong baim InterOil bai no inap kamapim wanpela gutpela kompetisen long oil na ges indastri na maket long PNG. Komisina na Sif Ekseketiv Opisa (CEO) bilong ICCC, Paulius Ain, i tok lo bilong larim kompetisen i kamap long indastri na bisnis, Kompetisen Ekt 2002, i no givim tok orait long larim wanpela kampani tasol i bosim bisnis long wanpele sekta. Mipela i tokim ExxonMobil pinis. Mipela i wok long sekim sapos dispela plen bilong baim InterOil i bihainim Kompetisen Ekt 2002 o no gat, em i tok. Em i tok ExxonMobil i ken kisim ol loya long stretim dispela toktok na askim ol loya tu long kliarim toktok long sait bilong lo bilong kompetisen. ICCC i tok ExxonMobil i kamap opereta bilong PNG LNG Projek na taim em kamap olsem wanpela projek patna bilong Papua LNG Projek, dispela bai no inap larim strongpela kompetisen i kamap. Projek patna bilong Papua LNG Projek em ol Total SA bilong Frans olsem opereta, Oil Search, Kumul Petrolium na nau ExxonMobil bai kisim ples bilong InterOil.

21 IMF: Ikonomi bilong wol bai gro isi et opis bilong IMF long Washington DC, Amerika. NTENESENEL Monetari Fan IMF) i givim tok lukaut lsem ikonomi bilong wol ai no inap gro hariap na ispela bai lukim planti ol anmeri i hat long mekim red o i go kam long ol araela kantri. IMF i tok taim Inglan i ekim disisen long lusim uropen Yunion (EU) na aim Donald Trump i wok ong strongim kona bilong m long kamap Presiden biong Amerika, dispela tupela amting i wok long mekim ol antri i wari long ikonomi. IMF i mekim dispela tokok bihain long ol i kamauim wanpela ripot we ol i bin lasim gro bilong wol konomi long 3.1 pesen long ia 2016, na long 3.4 pesen ong yia IMF i bin katim daun samela moa pesen bilong gro ilong wol ikonomi taim ol i in glasim Wol Ikonomik utluk o ripot long mun pril long dispela yia. Dispela ripot i tok global konomi i wok long gro i go ong sait, i no gro i go antap. Sapos yumi no kamapim sampela gutpela polisi bilong strongim na kamapim planti wok long ikonomi long sotpela taim na longpela taim wantaim, gro bilong ikonomi bai go daun bikos planti nogut samting i kamap long politiks, Sif Ikonomis o save bilong stadim ikonomi long IMF, Maurice Obstfeld, i tok. Mista Obstfeld i tok Brexit o disisen bilong Inglan i lusim EU long Jun 22 em i wanpela nogut samting we dispela i bin pundaunim ikonomi bilong sampela kantri long EU na ausait long EU. Mi amamas long sampela ol Sentral Benk i bin redim ol yet long got het wantaim dispela senis, tasol dispela bai no inap stopim level bilong pundaun long wol ikonomi, em i tok. IMF i givim tok lukaut long ol kantri olsem em i gutpela long ol i stretim gen ol polisi bilong kirapim ikonomik gro long larim planti wok i kamap long strongim gro bilong ikonomi. Prais bilong intanet bai go daun PRAIS bilong kisim na yusim intanet long PNG em i bikpela mani tasol dispela hai prais bai pundaun i kam daun. Menesing Dairekta bilong Nesenel Infomesen na Komyunikesen Atoriti (NICTA), Charles Punaha, i tok gavman i lukluk long mekim ol samting long daunim mani mak bilong kisim na yusim intanet long kantri. Mipela i wok long mekim ol samting long daunim mani mak bilong intanet. Bai mipela daunim mani mak i kam daun olgeta long 90 pesen, Mista Punaha i tok. Wanpela dairekta bilong NICTA, Dokta Bob Horton, i tok prais bilong intanet long planti kantri long wol em i liklik mani tasol PNG em i bikpela mani tru. Em i tok NICTA i wok long mekim bikpela wok long daunim dispela hai prais i kam daun. NUPELA het opis bilong Benk Saut Pasifik (BSP) long Waigani bai op klostu, Grup Sif Ekseketiv Opisa, Robin Fleming, i tok. Mista Fleming i tok insait long 8-pela wik, ol bai traim long stretim ol samting bilong dispela het opis na larim ol samting i wok long wankain olsem ol i save wok long pastaim het opis long Pot Mosbi. Em i tok dispela nupela het opisa bai gat klostu long 900 wok manmeri husat i wok long riteil, IT, operesens, aset menesmen, projek menesmen, humen risos, bisnis Oktoba 13-19, 2016 Wantok P21 Cane Constructions winim kontrak WANPELA konstraksen kampani bilong PNG yet i winim wanpela kontrak long kirapim tupela dabol stori klasrum bilong Pot Mosbi Bisnis Koles. Cane Constructions Limited i bin resis wantaim sampela ol biknem konstraksen kampani tasol ol i winim kontrak long kirapim dispela tupela dabol klasrum. Menesing Dairekta bilong Cane Constructions, Michael Ipa, i tok Sentral Saplai na Tendas Bod (CSTB) i sainim pinis kontrak wantaim kampani bilong em long statim projek. "Em i no stret taim yu draiv raun long siti na lukim ol foren kampani i kisim kontrak long kirapim ol liklik samting olsem bas stop, klasrum, haus bilong tisa o arapela ol liklik wok we ol kontrakta bilong PNG yet i ken mekim. Wanem wok i stap long larim yumi ol kontrakta bilong PNG yet i mekim? Nau em i taim we yumi mas bilip long ol konstraksen kampani na ol kontrakta bilong yumi Menesing Dairekta bilong Cane Constructions, Michael Ipa (raithan) i sainim kontrak wantaim opisa bilong CSTB. yet, Mista Ipa i tok. Mista Ipa i tok Cane Construction i gat gutpela fainensal menesmen sistem long yusim mani gut na pinisim gut wok long mak bilong mani. "Pasin bilong stilim mani na paulim mani em wanpela samting Cane Constructions i save les tru long en. Mipela Nupela BSP het opis bai op klostu taim Grup CEO bilong BSP, Robin Fleming. odit, ligel, operesenel risk, sapot sevis na kol senta. Nau ol dispela dipatmen i stap nabaut long Boroko Benking Senta, Waigani Benking Senta na long BSP Haus long Kone, Mista Fleming i tok. Mista Fleming i tok i luk olsem long muvim ol wok manmeri na ol samting bilong ol i stap long dispela tripela brens bai kamap insait long tripela mun. Em i tok dispela nupela het opis long Waigani i gat ol nupela sistem long holim gut ol samting sapos wanpela birua paia i kamap. Dispela em i wanpela gutpela samting. Ol infomesen bilong wok em i bikpela samting. Ol i mekim dispela nupela het opis wantaim ol nupela sistem bilong sevim na holim gut ol infomesen na arapela ol namba wan samting bilong benk sapos sampela kain birua i kamap, Mista Fleming i tok. BSP i bin statim bikpela konstraksen wok long kirapim dispela nupela het opis long Waigani, nupela data na sekyuriti senta long Gordon na bikpela komesal senta long Lae. Mista Fleming i tok ol i yusim K30 milien long kirapim ol dispela wok. i save tokim ol odita long sekim gut mani mipela i save kisim long kirapim ol kontrak na long wan wan yia, fainesal menesmen sistem bilong mipela i kamap gut na ol klaien bilong mipela i wanbel long wok mipela i mekim, Mista Ipa i tok. Em i tok Cane Constructions bai yusim ain tasol long kirapim dispela tupela tu strori dabol klasrum bilong Pot Mosbi Bisnis Kolis. Mi laik tok tenkyu long CSTB i bilip long mipela. Maski kampani bilong mipela i yangpela tumas na i wok long gro, mipela i mekim stretpela wok long bihainim baset na long laik bilong ol klaien, Mista Ipa i tok. Sonk: PNG gat inap ges PNG i gat inap ges long skruim PNG LNG Projek na kamapim namba tri tren long LNG plent, Menesing Dairekta bilong Kumul Petrolium Holdings Limited, Wapu Sonk, i tok. Mista Sonk i tok ges long Elk-Antelope ges fil long Petrolium Ritensen Laisens (PRL 15) bai inap long kirapim nupela LNG projek. Taim sampela ol save manmeri long oil na ges i wok long glasim olsem ges ol i kisim long Elk-Antelope bai joinim PNG LNGF Projek na kamapim namba tri tren o namba foa tren, Mista Sonk i tok PNG i gat inap ges long mekim dispela. LNG tren em i rifaineri bilong senisim ges i kamap wara na salim i go long ges maket. PNG LNG Projek i gat tupela tren o tupela rifaineri bilong mekim dispela wok, tasol ExxonMobil i bin autim sampela tingting long kamapim wanpela moa LNG tren na apim level bilong prodaksen. Mi bilip olsem yumi gat inap ges long kirapim nupela LNG Projek. Papua LNG Projek i ken kisim ges long Elk- Antelope ges fil na kamapim nupela LNG projek. ExxoMobil PNG i sainim wanpela agrimen pinis wantaim gavman long kisim ges long Pynyang ges fil long Westen Provins. Dispela i ken kamapim namba tri tren bilong PNG LNG Projek sapos ExxonMobil i laik skruim projek i go moa na apim prodaksen level, Mista Sonk i tok. Em i tok disisen bilong larim Papua LNG Projek i kamap projek bilong em yet, o join wantaim PNG LNG Projek, i stap long han bilong ExxonMobil, Total SA na Oil Search. Ol dispela kampani em ol projek patna bilong Papua LNG Projek bihain long Exxon- Mobil i laik baim InterOil. InterOil i bin painimaut bikpela ges tru long Elk-Antelope ges fil na i bin stap olsem opereta tasol Exxon- Mobil i laik baim InterOil wantaim PRL 15. Taim prais bilong oil na ges long intenesenel maket i wok long pundaun, Exxon- Mobil na Oil Search i tok tupela i mekim yet winmani, na long mekim bisnis bilong oil na ges long PNG em i no nidim planti mani. Ol oil na ges kampani i lukim olsem PNG em i klostu long maket bilong ges na oil long Esia na kost bilong kirapim projek i no bikpela mani.

22 P22 Wantok Oktoba 13-19, 2016 Amerika Embesi i helpim Pot Mosbi kamap grin TINGTING bilong kamapim ol luksave bilong ol samting we i no save sting long graun i kamapim birua long laip long Papua Niugini nambis na ol laip bilong solwara, i mekim ol wokman na wokmeri bilong Amerika Embesi long Pot Mosbi na ol memba bilong PNG Olympik Komiti i go ausait long ai bilong opis bilong ol yet long ruralindastri U.S. Embeseda, Catherine Ebert-Gray wantaim ol wokman na wokmeri bilong embesi na sampela lain bilong Olympik Komiti i wokim klinap long Douglas Street. Poto: US Embesi. Douglas Strit, Pot Mosbi long Oktoba 5 na wokim bikpela klinap kempen. Moa long 57 lain i bin kamp long kisim ol pipia we hevi bilong ol i olsem 1000 kilogrem we i gat ol plastik beg, ai bilong botol, buai skin, na ol narapela pipia we ol pipel i tromoi nating long arere bilong rot. Ol dispela pipia i bagarapim lukluk bilong ol rot na siti na tu ol i go insait long ol baret o drein, ol liklik wara na ol bikpela wara na bihain ol i karim i go insait long solwara we ol i kilim ol laip insait long solwara. Pasin bilong tromoi nating ol pipia em i bikpela hevi long olgeta hap bilong kantri long ol pablik bung ples na ol rot olsem ol spot eria tu. Lusim pipia nating na tromoi pipia long kain kain hap o kukim ol pipia em i pasin we olgeta lain i save wokim. Tasol dispela kain pasin em i bringim bagarap long Turisem, laip long solwara na em i save bagarapim helt bilong ol pipel, ol pis we ol i kaikai inap long gat ol posin i kam long ol plastik, toksik smok i kam long ol paia bilong pipia i gat ol plastik na we ol pipia i bung em i save kamapim ples bilong ol natnat i karim kiau na bringim sik. US Embesi i strongim komitmen long kamap grin na long lukautim envairomen insait na long arere bilong Pot Mosbi siti. Em i bin tingting bilong Grin Tim Stia Komiti long painim ol wok we ol inap long sapotim long strongim ikolojikal konsevesen. Klinap bilong Oktoba 5 em i kamap bihain long wanpela presentesen bilong NGO Sustainable Coastlines PNG i mekim long ol Embesi wokman na wok meri. Embesi i laikim sapotim tingting bilong Love Your Coast lukluk raun long Papua Niugini, na em i laikim pulim ai bilong ol pipel i kam long Klinim Mosbi Kempen we bai ran long Oktoba 17 i go long Novemba 13, Nesenel Kepital Distrik Komision tu i helpim long klinim Douglas Strit klinap wantaim plastik beg na ol han glap long ol Embesi lain i yusim na tu ol i helpim long karim ol pipia i go long Baruni damp. Klinim envairomen arere long Embesi long Pot Mosbi em i wanpela wei bilong mipela i laikim kamapim grin kempen, U.S Embeseda Catherine Ebert-Gray i tok. Tasol moa impoten em long kamapim toktok bilong ol samting we i save bagarapim envairomen na ol pipel bai i mas save na traim long tromoi gut ol pipia long ples bilong tromoi pipia stret, em i tok. Hap graun namel long tupela strit long Pot Mosbi siti arere long U.S Embesi i bagarap tru long pipia. Ramu NiCo papa graun laikim K10milien FOAPELA papagraun asosiesen bilong Ramu Nikel Projek long Madang provins i laikim Nesenel Gavman long baim ol mani bilong Bisnis Divelopmen Gren nau, sapos no gat ol i tok bai ol i stopim wok bilong Ramu Nickel Projek. Long Trinde dispela wik, ol 4-pela papagraun asosiesen siaman, Tobby Bare bilong KBK, Peter Tai bilong Inlen, Jeffery Gamrai bilong Kostal na Sama Mellombo bilong Basamuk i askim bilong wanem na nesenel gavman i wok long lukluk gut long ol narapela wankain projek long kantri long givim ol Divelopmen Gren na em i wok long givim baksait long komitmen bilong en long Ramu Nickel Projek ol papagraun. Sapos Nesenel Gavman i tingting olsem Ramu Projek em i wanpela impoten projek long nesenel ikonomi na long baileteral rilesensip bilong en wantaim Saina orait, i no longtaim mipela bai bagarapim wok bilong Projek. Mipela wet long 2006 yet taim pastaim Praim Minista, Sir Michael Somare i bin mekim komitmen long givim K20 milien. Ten milien Kina i bin kamaut long yia 2011 aninit long Praim Minista Peter O Neill tasol nau mipela i laikim narapela K10 milien, Siaman Tobby Bare i mekim Dispela hap graun em i bin doti nogut tru tasol ol wokman na wokmeri bilong Amerika Embesi wantaim Embeseda i klinim na em i kamap klin olsem. Poto: Amerika Embesi. tok makim olgeta siaman bilong ol papagraun. Long wanpela pas ol i raitim i go long Praim Minista, Peter O Neill long Ogas 10, 2016, ol 4-pela siaman i askim Praim Minista long givim tok orait long gavman i mas putim las K10 milien bilong ol i go long ol 4-pela kampani bilong ol; KBK Ltd, Maigari Ltd, Wass Matau Ltd and Basamuk Enteprais olsem sit mani. Ol kamapani bilong papagraun i laikim mani hariap long resis wantaim ol narapela kampani insait long projek eria na tu long ausait. Em bikos planti gutpela bisnis kontrak em ol i wok long givim i go long ol narapela papagraun kampani long taim bilong konstraksen na long taim bilong ol i opim Ramu Nickel Projek, ol 4-pela siaman i tok. Ol siaman i tok, ol i no laikim ol pipel long stopim o bagarapim ol wok bilong projek bikos em i bikpela projek bilong kantri na ol i no laikim gavman na kantri bai lusim bikpela mani long dispela. Ol siaman i tok, mani i mas go insait long Mineral Risos Atoriti long ol i brukim na tilim mani i go long ol ol 4- pela papagraun kampani na i no long ol kam man na ol narapela ejen bilong ol narapela papagraun kampani long ausait. KBK LOA Siaman, Tobby Bare i toktok long taim bilong tok promis seremoni.

23 Ol top eit NRL tim i les long pilai Wol Kap salens nrlnawolspot Oktoba 13-19, 2016 Wantok P23 Bennett i bungim pait bilong O'Loughlin Melbourne Storm bai no inap resis long Wol Kap Salens rana ap resis. Poto: Getty Images. NESENEL Ragbi Lig bai painim hat taim liklik long painim wanpela tim bai makim ol long Wol Kap salens rana ap resis bikos ol top eit tim i les long stap insait long resis bai kamap long Februeri. Ol NRL premia, Cronulla Sharks, i stap long bungim ol Wagon, husat i Sempion bilong Supa Lig long UK na ol rana ap long NRL resis, Melbourne Storm, i no amamas long joinim bikos, NRL sisen bai stat bihain long wanpela mun long Wol Kap Salens. Mipela i gat sampela bikpela wari long i go long narapela sait bilong wol insait long tupela wik taim NRL sisen bai stat bikos dispela em i traim resis, Sif ekseketiv bilong Storm, Dave Donaghy, i tok. Ol poro tim husat i bin go AUT Afrika i kamap wina amba foa taim egensim ol ustralia long wan de inteesenel kriket resis. Ol i bin daunim ol Ausralia taim kepten bilong ol, af du Plessi, i topim skoa antaim 69 ran insait long -pela wiket win. Kyle Abbott i kisim 4-pela iket taim Australia bowlim ut 167 insait long 36.4 ova, a i kam klostu long ol Saut frika. Pilai i kamap strong we ol sasim pilaia bilong Ausralia, Mathew Wade, bikos m i paitim Tabraiz Shamsi ilong Saut Afrika long elbo ilong em long taim em i ran ong ining bilong Australia. Ol i bin sasim tupela wantaim long brukim lo bilong Intenesenel Kriket Kaunsil (ICC). long fainal, Canberra Raider, North Queensland, Brisbane Bronco, Penrith Panther, Canterbury Bulldog na Gold Coast Titan i no amamas long dispela resis. Tasol, ol Sydney Rooster i bin resis long Wol Kap Salens rana ap resis long Februeri 2016, we ol i bin daunim ol St Helens, 38-12, i ken sapotim wari bilong klap na stap baksait long ol. aut Afrika daunim Australia amba foa taim Kyle Abbottt i rausim Aaron Finch na David Warner long namba wan tupela ova bilong em. Poto: Gallo Images. Long wankain taim, ol i bin sasim ol narapela pilaia tu long brukim wankain lo. Las sans i stap long joinim volantia program LAVIAI Nielsen, 400 mita rana bilong Briten i karim kit bilong Jessica Ennis-Hill long taim bilong heptathlon long London 2012, i laikim ol lain husat i laikim helpim em long 2017 Wol Etletik na Para Etletik Sempionsip long salim pas i kam bipo long Oktoba 16. Dispela wok bai salim yupela i go paslain long wol iven bai kamap long UK, Nielsen i tok. Mi ken mekim gen, sapos mi no tingting long resis. Moa long 24,000 lain i soim amamas bilong ol na salim pas i kam bihain long regisresen i stat, na husat i laik long salim pepa i kam em i gat taim i stap inap long Sande nait, 16 Oktoba. Ol seleksen bai pinis bipo long pinis bilong 2016 na ol bai tokaut long stat bilong Long 2012 London Olimpik resis, mi bin ran sampela liklik mita bihain long Jessica taim em i kamap namba wan long resis. Long dispela taim, mi tingting long resis olsem, Nielsen i tok. Long namba wan taim, tupela sempionsip bai kamap long wankain siti long wankain yia. Mi laik tokim olgeta lain olsem ol lain husat i ken karim kit long dispela taim em ol bai luksave long nupela samting long laip bilong ol, Nielsen i tok. Kosa bilong Inglan, Wayne Bennett, bai lusim kepten, Sean O'Loughlin, long Foa Nesen resis, bikos klap bilong Sean, Wigon, i les long lusim em. Poto: Getty Images. KOSA bilong Inglan, Wayne Bennett, i bungim pait bilong kepten bilong Inglan, Sean O'Loughlin, taim em i haitim wanpela bagarap em i bin kisim long join bilong em na em i laik pilai long gren fainal resis bilong Wigan. Na, klap i laikim O'Loughlin long stap aut long tonamen. Tasol, Sean i tok, Mi tok tru olsem mi no bin tokim wanpela lain long dispela yet. Mi kam gut insait long gem na dispela em i toktok mi bai toktok wantaim husat lain bai stap insait long seleksen. Log wankain taim, Taulima Tautias i tok, em bai askim ol bipo tim poro bilong em, Cronulla Shark long go isi wantaim em long Wol Kap Salens. Ol Wigan Supa Lig wina i bin pilai 33 gem bilong ol Shark long 2010 na 2011 na nau em tupela poro bai pilaia long pri sisen long yia i kam. Wigan i daunim ol Warrington Liam Farrell bilong Wigan i kisim Man ov da Mets long Supa Lig resis, i brukim banis bilong ol Warrington na i putim namba wan trai bilong ol Wigan long gren fainal resis. OL Wigan i daunim ol Warrington long Supa Lig gren fainal resis na ol i lukluk long pilai Wol Kap Salens long Sydney. Nau ol bai salensim ol NRL premia, Cronulla Shark, long Wol Kap Salens long Sauten Kros Stediam (SCS). Mi ting olsem yumi bai go long hap na bai gat pri sisen bung, winga pilaia bilong ol Wigan, Lewis Tierney, i tok. Mipela bai go long Australia na pilai egensim ol namba wan tim long NRL bai kirapim tingting bilong mipela moa. Faiv eit bilong Wigan, George Williams, i tok moa olsem, Mi harim olsem ol Cronulla i laik kam long hia na mipela i laik go long hap. Sapos ol i kam long hia long Februeri, klaut bai pasim ples na ol bai no inap laikim dispela. Long wankain taim, NRL gren fainal rana ap, Melbourne Storm, i les long pilai Wol Kap rana ap resis na rana ap bilong Supa Lig gren fainal, Warrington, bai painim wanpela birua tim. GB 400 mita rana, Laviai Nielsen, i karim kit bilong Jessica Ennis-Hill long London 2012 Olimpik resis.

24 P24 Wantok Oktoba 13-19, 2016 ramunico Prodaksen mak go antap tasol hevi bilong Maining operesen long Kurumbukari Main Ol HPAL trein long Basamuk Rifaineri. mani stap yet Ol wokman wokim driling long KBK Main. PRODAKSEN bilong intamidiate haidroksaid prodak bilong Ramu NiCo (MCC) i bin brukim nupela rekot gen long mun Septemba wantaim prodaksen mak i kamap olsem 95.2 pesen. Ripot i kamaut long Kampani i soim olsem dispela gutpela prodaksen mak em nupela rekot bihain long Projek lod komisining long mun Septemba Kampani i tokaut olsem total MHP prodaksen em 7, tan, na metal nikel em 2, tan na metal kobalt em tan. Kampani i tokaut olsem long mun Septemba ol wokman na menesmen i wok wantaim strongpela tingting long sait long wokim prodaksen i go stret na bringim ap mak bilong prodaksen na gutpela menesmen. Olsem na bihainim dispela wok mak, Kurumbukari Main na Basamuk Rifaineri i wok strong tru na kamap wantaim dispela gutpela mak bilong prodaksen long mun Septemba. Antap long en tu em wok lain i daunim kost bilong prodaksen long Kurumbukari Main na Basamuk Rifaineri tu em go daunbilo stret. Maski olsem prodaksen bilong Ramu NiCo i go antap Kampani i tokaut olsem em i stap yet long taim nogut long sait long mani. Dispela em bikos nikel prais long wol maket em daunbilo tru na kost bilong prodaksen long Kampani em antap tru. Moa long en tu dinau em Kampani i gat long mun Oktoba bai go mak olsem US$ 11 milien. Olsem na bikpela samting Kampani laikim i mas kamap em long gutpela wok long sefti na gutpela menesmen wok mas kamap we bai no ken weistim na bagarapim ol samting bilong wok. Long ol mun i kam, Ramu NiCo (MCC) menesmen tim i putim kamap wanpela operesen o wok prinsipol o lo we i go wantaim sefti long wok-ples, wok operesen we bai kamapim moa wok, na gutpela prosesing na gutpela meintenens wok. Ol wok we i mas bihainim stronpela lo long Kurumbukari Main, em long maintenens bilong wasing plent na benefisiesin plen. Ol dispela bai kamap bihainim ran bilong prodaksen na prodaksen plen. KBK Main bai lukluk tu long haidro-slusing na holim moa slari i gat nikel na kobalt graun long en, na no ken wasim nating i go. Wok long Basamuk Rifaineri bai lukim menesmen i putim kamap kontrol long ol tempretsa o hot i kamap long ol autokleiv na daunim mak bilong ol esid na pasin bilong yusim laim slari long neutrolaisesen seksen na strongim ikwipmen patrol na meintenens long Esid Plent na bringim go antap mak bilong salfa melting. Ol lain husat i wok long wara eria mas oltaim klinim sait sait bilong Yaganon riva na kamap stret wantaim mak bilong prodaksen na ol lain long Laimston Seksen mas wok strong long brukim ston na bringim i go long krasing eria. Ol MHP beg wet long go antap long sip long go ovasis. Bikpela sip redi long karim MHP. 135 KM Slurry Pipeline BSK Refinery KBK Mining

25 spotnius Oktoba 13-19, 2016 Wantok P25 PNGOC na IBS i redim rot bilong ol etlit bihain long spot NSAIT long planti yia, gol edal wina bilong Papua iugini, Dika Toua, i kamap amba wan long spot bilong m, weitlifting long PNG, na resis long ol bikpela level nsait long wol. Em i bin givim olgeta taim ilong em long wanpela amting i bikpela long em et na i amamas long win ong nem bilong kantri biong em. Toua i no gat wanpela ogut tingting bihain long pot laip bilong em, nogat. m i luksave olsem, wanpela aim, amamas, glori, trening a resis bai pinis na nupela alens bai kamap. Dispela em i wanpela hat aim we planti etlit bilong NG i save bungim bihain ong ol i save stap insait long pot. Na em i save kamap biain long laspela resis bilong l na ol i save kam bek long aus, ol i nogat sans long go ek gen long pilai graun. Taim dispela de i kamap, oua na ol narapela wankain tlit bai nidim ol narapela amting long mekim bilong l yet na famili. Dispela em i no wanpela ari aninit long Etlit Ekseens Program (AEP) we em i apotim Institut bilong Bisis Stadi (IBS) aninit long apua Niugini Olimpik omiti (PNGOC). IBS i luksave olsem ikpela lida long redim ekseens long edukesen, trening, isets na em i bin bikpela atna bilong PNGOC aninit ong sapot bilong em long rukai Fan Ran. Em i aninit long dispela atnasip we ol i bin amapim Etlit Ekselens Proram (EAP) bilong ol yangela etlit. Program i lukluk long givim ans long ol yangpela etlit biong PNG long kisim gutpela kwalifikesen long edukesen aninit long Diploma na Setifiket kos bilong IBS. Dispela kwalifikesen long edukesen bai strongim ol long kamap gutpela profesenel manmeri bihain long spot laip bilong ol. Toua i luksave long dispela bihain long em i marit na gat pikinini. Mi luksave olsem, wanpela taim mi bai no inap long resis moa, na lukluk long ol narapela samting long mekim bihain long spot long lukautim mi yet na famili bilong mi, Toua i tok. Em i tok, program i helpim em long bikpela wei bilong divelopim nupela skil we dispela bai strongim em long painim wanpela wok. Em i tok tenkyu long IBS na PNG Olimpik Komiti long ol i luksave na stretim welfe bilong ol etlit bilong PNG bihain long spot. Ekseketiv Dairekta bilong IBS, Edward Silva, i tok, IBS i save bilip long divelopim planti save manmeri bilong Papua Niugini na kontribusen bilong ol long dispela em ol i save redim kwaliti edukesen long ol pipel bilong kantri. Dispela kantri i ken kamap namba wan long ikonomi long wol sapos ol i divelopim planti save manmeri. IBS i traim long joinim dispela rot na i save skulim ol sumatin long ol narapela level, Silva i tok. Dispela em i namba wan as tingting long wanem, IBS i laik go insait long bisnis bilong ekademi na edukesen, tasol yumi laik kamap narapela kain na kamapim bikpela spes long dispela kain ektiviti. Seketeri Jenerel bilong PNGOC, Auvita Rapilla, i tok etlit em ol spesel pipel husat Ekseketiv Dairekta bilong IBS, Edward Silva, i toktok. i gat laik na kantri bilong ol na i givim planti taim long ol wan wan eria bilong spot ol i stap long en. Ol etlit i gat wan wan as tingting long pilai spot. Sampela i save makim pinis long pilai, sampela i save pilai bikos ol i save painim hat taim long laip bilong ol na sampela i save pilai bikos ol i no save kisim gutpela edukesen. Papua Niugini Olimpik Komiti i toktok strong olsem, ol yangpela etlit bilong PNG i mekim gut long pilai graun na long laip bilong ol tu. Ol narapela etlit husat i go aninit long dispela program em liklik susa bilong Dika Toua na poro weitlifta bilong em, Thelma wantaim ol tim poro, Lorraine Harry na Toua Udia na wantaim etlit bilong futbal, Abel Redenut. Skolasip em i bikpela samting long yumi ol etlit na dispela i givim mipela namba tu sans long soim olsem mipela i kamap namba wan spot na long edukesen tu. Mi tok tenyu long PNGOC na IBS long dispela skolasip, Redenut i tok. IBS em i longpela taim patna bilong yia Trukai Fan Ran bilong PNGOC na i save reisim planti mani long ol etlit bilong Tim PNG husat i save go resis long Pasifik, Komonwelt na Olimpik Gems. Aninit long dispela sapot, 5-pela lain long kantri i gat sans long satdi long wan wan yia insait long siks mun setifiket program we IBS i sponsa long Pot Mosbi. Ol 5-pela laki wina ol i bin makim ol long dro em ol i bin pulmapim ol pepa na i go givim long taim bilong Trukai Fan Ran iven long dispela yia. Gol Medal wina bilong Papua Niugini, Dika Toua, i kamap namba wan long spot bilong em, weitlifting long PNG, na i resis long ol bikpela level insait long wol. Kopret 9s i pinisim raun 1 na 2 KOPRET 9s Ragbi Lig resis bilong 2016 i pinisim raun namba 1 na 2 resis long las wik Sande long Nesenel Futbal Stediam, Pot Mosbi. Long resis i kamap long moning taim em, PNG Ports i daunim ol Bishop Brothers, 10-6, Spidertek i daunim ol EFM, 26-0, Sunrise i daunim ol Digicel, 8-4, Sentral Provinsal Gavman i daunim ol AES, 18-6, na Funeral Home i daunim ol Price Waterhouse Cooper, Ol resis long apinun em, Spidertek i daunim ol Bishop Brothers, 16-0, Sentrel Provinsal Gavman i daunim ol Digicel, 20-8, Sunrise i daunim ol AES, 28-20, Price Waterhouse Cooper i daunim ol Finance, 6-4, na ANG i daunim ol Finance, Fowod bilong AES i ran egensim ol Sunrise. Ol Sunrise i daunim ol, Ol fainal bilong dispela resis bai kamap long dispela wiken. Ol kap wina bai kisim K4,000 prais mani na ol rana ap bilong kap bai kisim K2,500, plet wina bai kisim K,2000 na rana ap bai kisim K1,500, bowl wina bai kisim K750 na rana ap bai kisim K500 na penent wina bai kisim K450 na rana ap bai kisim K300. VML Australia i patna bilong RLWC2017 RAGBI Lig Wol Kap 2017 (RLWC2017) i makim VML Australia olsem opisal dijital patna bilong tonamen. Olsem opisal dijital patna, ol wok bilong VML olsem givim ol ki dijital aset wantaim websait na aplikesen bilong tonamen em ol bai tokaut long Oktoba 2016 long enroid na IOS divais na sosel midia plen. Websait bai redim ol sapota wantaim rot bilong baim tiket, diteil bilong gem na tim infomesen bilong tonamen. Jenerel Menesa Komesal na RLWC2017, Rohan Sawyer, i tok, Taim intenesenel iven bilong spot bai kamap, dispela bai mekim isi long ol sapota i ken kisim ol infomesen bilong Ragbi Lig Wol Kap 2017 long websait. VML Australia i gat namba wan trek rekot long givim aut wol klas dijital solusen we ol sapota i ken isi long yusim dispela na kisim ol infomesen. Mipela i amamas long patna wantaim tim long VML na mipela bai tokaut long websait bilong tonamen, RLWC2017.com, bihain long dispela mun. VML em i namba wan dijital kontent na teknoloji ogenaisesen we i save givim aut ol nupela maketing solusen long wol na ol i gat klostu long 30 opis na moa long 2500 wok lain. VML i gat namba wan spot kastoma olsem NRL, Intanesenel Olimpik Komiti, Rip Curl na Gatorade. Menesing Dairekta na ECD bilong VML Australia, Aden Hepburn, i tok, Mipela bai no inap long amamas tumas long patna wantaim Ragbi Lig Wol Kaplong kamapim dijital na sosel ekspiriens bilong ol. Ol i gat gutpela tim na mipela i gat gutpela plen long givim dijital ekspiriens long mobail, desktop na sosel bilong tonamen. Dispela patnasip i kamap antap long ekspiriens we mipela i kamapim taim mipela i wok wantaim NRL long sampela yia i go, na mipela bai mekim wok bilong mipela klostu taim long dispela bikpela iven bai kamap. Ol i bin makim 11 tim pinis na ol bai makim fainal tripela tim bihain long Yurop Kwalifaing Tonamen bai kamap long Oktotoba na Novemba long dispela yia. Ol tim husat i resis yet em Wales, Ireland, Rasia, Serbia, Itali na Spein.

26 P26 Wantok Oktoba 13-19, 2016 spotsnius Talidig bai lukautim 2018 Sumkar spot tonamen James G. Kila i raitim SIAMAN bilong Sumkar distrik spot tonamen long Madang, Atis Deme i tokaut olsem 2016 Sumkar distrik spot tonamen bai kamap long bikples long Talidig. Em i tokaut long dispela las wik long Kinim stesin long Karkar Ailan we spot tonamen bilong dispela yia i bin kamap. Fainal bilong soka i lukim Ubi Hills bilong Kavailo spot asosiesen i kamap sempion bihain long ol i winim Sumbar bilong Talidig spot asosiesen. Ol i winim tropi wantaim K1500 na Sumbar i winim namba tu ples tropi wantaim K1,000. Namba tri ples i bin go long 2MK Klap bilong Mamoke long Karkar Ailan, na namba foa ples i bin go long Bisel bilong Biranis ples long bikples. Deme i tok, tonamen long dispela yia i bin gat 38 soka tim olgeta, na ol i brukim ol i go long 4-pela pul we i lukim 8-pela i go insait long kwata fainel na ol wina i go long semi fainel na gren fainel. Fainel bilong dat resis i lukim Sea Waves bilong Kuseng viles long NCR i winim kap. Namba tu ples em Wagaben na namba tri em Traim Tasol. Namba foa ples i bin go long Galsan Hunters bilong Komoria viles. Volibal fainel i lukim Irasa bilong ples Mirap long NCR i winim Sum Wan bilong Banab na i winim K800. Sum Wan i kisim tropi na K600, na namba tri ples i go long Young Guns bilong Basken viles na namba foa ples em Bisel bilong Biranis viles long NCR. Volibal fainal bilong ol meri i lukim Sumbar bilong Talidig i winim fainel egensim Sum Wan. Sumbar i winim K800 wantaim tropi, na Sum Wan i kisim K600 na tropi. Namba tri ples i bin go long Sum Tu, na namba foa ples i bin go long ol meri Irasa bilong Mirap viles, husat i kisim K400. Long tas futbal, tupela tim i bin go long fainel we i lukim Karkum wantaim Kados 1 bilong Bunu viles i salens. Kados bin winim fainel na i kisim K800 prais mani na ol boi Karkum i kisim K500. Long basketbal fainel long tonamen bilong ol man i lukim Bar i kamap sempion na i winim tropi wantaim K800 kes mani. Namba tu ples em Sobilara husat i kisim tropi wantaim K600, namba tri em Kidoga bilong Karkar na namba foa em Irasa bilong Mirap viles long NCR husat i kisim K400. Fainal bilong ol meri long basketbal i lukim ol meri bilong Megiar viles Sobilara i kamap sempion na winim tropi wantaim K800, na tim kamap namba tu ples em Yunaitet Sistas bilong Bangme viles long Karkar Ailan i kisim tropi wantaim K600. Deme i tokaut olsem tonamen long dispela yia i lukim soka putim 38 tim, dat i putim 20 tim, na volibal na basketball i lukim 20 tim. Tas ragbi tasol i lukim 5-pela tim i salens. PNGOC i rausim Taekwondo PNG PAPUA Niugini Olimpik Komiti (PNGOC) i rausim Taekwondo PNG olsem memba bilong en. Dispela bai namba tri taim ol i rausim Taekwondo federesen long malolo. Bod bilong Papua Niugini Olimpik Komiti i mekim dispela disisen long Otktoba 3, we ol i lukim olsem Taekwondo PNG i no bihainim ol membasip lo bilong PNGOC. Ol memba bilong PNG i bin luksave long disisen bilong Bod na ol bai i gat Spesel Jenerel Miting o bung long Novemba 5, 2016 long PNGOC Konfrens rum long makim nupela opisa long Nesenel Federesen. PNGOC i wok klostu wantaim Wol Tekwondo Fedresen (WTF) aninit long Osenia Taekwondo Yunion (OTU) long kamapim gen Nesenel Federesen long strongim Taekwondo PNG wok aninit long lo we WTF i laikim na bungim ol mak we lo bilong PNGOC i putim. Presiden bilong PNGOC, Sir John Dawanincura, i toktok long ol bai makim ol nupela ekseketiv long bung na i tok, Ol i rausim Taekwondo PNG i soim olsem, husat lain i stap insait long spot i mas i gat bel hangre long lukluk long bihain bilong Taekwondo na makim ol gutpela lain long bringim spot i go het. Presiden bilong OTU, John Kotsifas, i tok moa olsem, OTU i laik lukim ol gutpela lain long kamap nupela ekseketiv na lukautim Taekwondo spot gut na i ken kamap bikpela long PNG. Ol memba i afilieit wantaim Taekwondo PNG i ken ringim PNGOC stret long telepon namba o , long kisim moa tok save long Spesel Jenerel Miting, na i no aninit long ol narapela klap o asosiesen, nogat. PNGOC i lukluk gen long ol lo bilong en, na i tok save long memba bilong Nesenel Federesen long bihainim gut. Bihainim lo i ken bringim spot i go long nupela level na ol i laikim olgeta Nesenel Federesen long bihainim lo. Lamana Hotel na Beachside Brasserie bai redim VIP kaikai LOKAL Ogenaisin Komiti i amamas long tokaut olsem kontrak bilong kukim kaikai bilong ol VIP bai kam long 2016 FIFA Wol Kap resis bilong ol meri. Ol i bin sainim VIP na Kopret ketaring kontrak long Tunde wantaim tupela bikpela hotel na restoren long Pot Mosbi. Lamana Hotel na Beachside Brasserie bai redim hai kwaliti kaikai na ol wara long ol lokal na intenesenel VIP na Kopret lain aninit long tripela wik tonamen bai stat long mun Novemba. Sif Ekseketiv Opisa bilong Lokal Ogenaising komiti, Seamus Marten, i tok, tupela kampani i winim olgeta mak bilong FIFA long sait bilong kaikai long teist tes sesen. Wol bai kam long PNG, na em i bikpela samting long ol kuk bai redim ol spesel mak na tu, givim gutpela kaikai long ol lain bai kam long narapela kantri,' Marten i tok. Tupela kampani wantaim i gat inap ekspiriens long kukim kaikai long wei tupela i bin mekim wankain wok long taim bilong 2015 Pasifik Gem. Asisten Menesa bilong Lamana Hotel, Jacquie Simons, i tok tenkyu long Lokal Ogenaising Komiti long givim ol sans long kukim kaikai long taim bilong soka resis. Ubi Hills i sempion bilong Sumark distrik soka tonamen. Ol wok bai redi bipo long resis bai stat EKSEKETIV Dairekta bilong PNG Spot Faundesen, Peter Tsiamalili Jnr i tok, ol wok long Bava Pak na PNG Futbal Stediam em ol bai pinisim na redi bipo long FIFA Anda 20 Wol Kap resis bilong ol meri bai stat. Tsiamalili i toktok taim ol memba bilong Infrastraksa Projek Stiaring Komiti (IPSC) i go lukim tupela hap bilong pilai long las wik olsem ol i SUSA i stat raun long ol skul long Pot Mosbi Simbol o sain (mascot) bilong FIFA Anda 20 World Cup resis bilong ol meri, Susa, wantaim ol sumatin bilong St. Theresa Praimeri Skul. OPISAL simbol o sain (mascot) bilong 2016 FIFA Anda 20 Wol Kap resis bilong ol meri, Susa, i stat raun long ol skul long Pot Mosbi long Oktoba 4. Namba wan skul em i go lukim em St. Therese Primary Skul we moa long 100 praimeri skul sumatin na ol tisa bilong ol i welkamim em. Lukluk raun bilong Susa bai pinis wantaim FIFA '11 bilong Helt' Legacy Program we nau ol i ranim long 26 skul insait long Nesenel Kapital Distrik. Het tisa, Misis Christine Tsuga, em i namba tu meri presiden bilong Pot Mosbi Soka Asosiesen i amamas na i tok, em i sans bilong ol skul i lukim Susa skul bilong ol. Em i tok dispela em i namba wan taim bilong ol tisa na sumatin long lukim simbol bilong tonamen na ol i amamas long Susa i kam lukim ol long skul bilong ol. FIFA Anda 20 Wol Kap resis bilong ol meri i promotim futbal namel long ol meri na long wankain taim, em i promotim ol toktok bilong jenda ol pait egensim ol meri na strongim ol meri long brukim ol toktok bilong wan wan kalsa long skul na lainim disiplin o gutpela save bung long wan wan wik. Ol IPSC memeba em ol namba wan teknikal opisal olsem Dipatmen bilong Treseri, Dipatmen bilong Fainens, Dipatmen bilong Nesenel Plening, Sentral Saplai Tenda Bod (CSTB), na FIFA Lokal Ogenaising Komiti. Bung i save kamap long wan wan wik em long strongim ol sapot bilong gavman ogenaisesen na ol kontrekta long ol hap bilong wok. Dispatmen bilong Fainens, Treseri na Plening i putim han i go antap long sapotim dispela wol resis. Long dispela taim, Nesenel Gavman bai fandim mani em bikpela nid. Dispela bai strongim mipela long bungim taim bilong pinis bilong ol wok insait long 30 de na ol gem i ken redi long resis, Tsiamalili i tok. pasin, Tsuga i tok. Em i tok moa olsem PNG i gat bikpela sans long bringim dispela kain intenesenel tonamen i kam long kantri bikos dispela i putim PNG long mep bilong wol na promotim ol divelopmen bilong futbal long kantri. Ol sumatin bilong St. Theresa Praimeri Skul i amams long Susa i go lukim ol long skul bilong ol na ol i lukluk long lukim dispela resis bai kamap long Novemba. FIFA Anda 20 Wol Kap resis bilong ol meri bai kamap long Novemba 13 i

27 spotpoto OL DAI HAT SAPOTA Oktoba 13-19, 2016 Wan wan spot i gat ol sapota insait long PNG na taim bikpela pilai kamap, ol bai go na sapotim. Ol wan wan tim tu gat ol sapota bilong ol na taim ol pilai bai ol dispela save bihain ol i go long pilai graun long sapotim long ol. Planti ol bikpela pilai i kamap long Pot Mosbi long mun i go pinis olsem, bikpela ragbi pilai namel long PNG PMs 13 na Australia PMs 13. Dispela bikpela pilai i pulim planti sapota bilong PNG na Australia. Volibal Sempionsip tu i bin kamap long Pot Mosbi na planti ol tim long ples autsait Wantok P27 long Mosbi bin kam pilai long dispel taim. Ol sapota bilong ol tu i bin lusim ples long kam sapotim tim bilong ol. Wantok Niuspepa kamera man bin stap long ol dispela bikpela pilai na kisim poto bilong ol sapota na ol fen bilong ol pilaia husat i bin pilai long dispela taim. Ol dai hat fen bilong wanpela pilaia bilong Australia PMs 13 i amamas long holim skin bilong em na i laikim givim basket long em. Ol fen bilong Willie Minoga i holim pasim em na amamas bihain long pilai i pinis namel long PNG PMs 13 na Australia. Ol sapota bilong Volibal i apim plak bilong tim bilong ol i skoa. Bets man bilong Hebou PNG Barramundis i sekhan long pilaia bilong Western Grit. Poto: Kriket PNG Ol sapota i save mekim kain kain stail long sapotim tim bilong ol olsem dispela yangpela meri i danis na singsing wantaim, taim tim bilong em i skoa long volibal sempionsip. Ol poto: Nicky Bernard. Tim Hebou PNG Barramundis. Poto: Kriket PNG.

28 Namba 2196 Oktoba 13-19, 2016 Haoda i kamap sempion long dat resis ELIZABETH Haoda bilong Madang na Nu Ailan Provins i kamap sempion long dat resis bilong ol meri long Tabubil. Long taim namba wan dat pilaia bilong sisen i stat i go inap long pinis bilong en, yu mas i gat gutpela tingting, lukluk gut, na disiplin. Sapos yu gat ol dispela tripela samting, olgeta samting bai isi, Haoda i tok. Tabubil Gazebo Dat Asosiesen (TGDA) i bin kolim Liz olsem meri pilaia bilong yia long presentesen bilong gren fainal resis bikos em i soim namba wan kala bilong em long stat bilong 2016 sisen i go inap long pinis bilong en. Sempion bilong TGDA i kisim prais long tripela eria olsem hai skoa-140 long raun 2, hai sek aut-96, planti sek aut- 17 taim na pilaia bilong yia 2016 sisen. Mi gat bikpela amamas long kolim mi pilaia bilong yia long resis bilong ol meri, Haoda i tok. Mi bin stat pilai dat long yia 2008 na mi save salensim sampela senia pilaia long ol dispela yia, tasol mi no save lusim, nogat. Long ol stat bilong nupela sisen long nupela yia, mi save mekim gut yet long tromoi na sek aut, na nau em mi kam kamap long dispela mak. Mi kisim dispela prais long nem bilong man bilong mi, Jack, long em i no save malolo long givim trening long mi, nogat. Na tu, long nem bilong ol pikinini bilong mi long sapot na taim bilong ol, Elizabeth i tok. Liz na Jack i go pas long ol Ice Breaker na pinisim namba 4 ples wantaim 20 poin bihain long raun namba 15 bilong resis. Ol i winim 10-pela resis na lus long 5-pela resis, na i kwalifai long top eit fainal. Long kwata fainal, ol Ice Breaker i daunim ol Diwai Piston, 7-6, tasol ol Dimaneng i bin daunim ol, 7-3, long semi fainal. Tru mi bin mekim gut, na dispela i strongim tingting bilong mi na tim bilong mi, Ice Breaker. Na, mi bilip olsem, long 2017 ais bai bruk na mipela bai go long gren fainal, Liz i tok. Yumi gat liklik namba bilong pilaia long tim, tasol mi gat olgeta as tingting long bilipim tim bilong mi bikos mipela i bin mekim gut. Elizabeth Haoda, man bilong em, Jack, wantaim ol pikinini bilong ol, Dorrah i gat 3-pela krismas, Jamie Lee i gat 13 krismas na Anthony i gat 15 krismas, i bung wantaim na soim ol awod Liz i winim.

Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia

Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia ' Long taim ol lain bilong Israel i gat sampela hevi, Nehemia i sfap wanpela GUTPELA LIDA TRU. Dispela em i stadi buk long wok bilong Nehmaia, em bai

More information

RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION PANEL O KOMITI BILONG GLASIM

RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION PANEL O KOMITI BILONG GLASIM 25 th November 2009 The Inspection Panel 1818 # Street, N.W Washington D.C 20433 United States Dear Members of the Panel, RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION

More information

Septemba - Disemba N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church. Gutpela Pasin. Rot bilong kamapim.

Septemba - Disemba N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church. Gutpela Pasin. Rot bilong kamapim. Septemba - Disemba 2016 N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church Gutpela Pasin Rot bilong kamapim Gutpela Sindaun Editorial Dia Pren, Yu pilim olsem wanem taim yu karim wanpela hevipela

More information

Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT)

Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT) Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT) Yu ken kisim moa kopi bliong dispela toktok na moa infoesen long: National Agricultural Research Institute Tumerik National Agricultural Research Institute Wet Lowlands

More information

Jisas Krais. Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris. Sabat Kaikai. slotu Sel, Wok Pris. September - December No. 190

Jisas Krais. Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris. Sabat Kaikai. slotu Sel, Wok Pris. September - December No. 190 September - December 2018 No. 190 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church Jisas Krais Tewel o Samting Tru? Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris Sabat Kaikai slotu Sel, Wok Pris Editorial /

More information

Madang solwara bisnis. senta bai go het: Kulit

Madang solwara bisnis. senta bai go het: Kulit YC YM Y K INSAIT Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 1836 Wan Wik, Oktoba 15-21, 2009 K1 tasol long olgeta hap Madang solwara bisnis Painim Bal Resis!! senta bai go het: Kulit Winim K100 na Bemobile

More information

Namba Tri Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tri Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tri Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Planti senis i daunim rait bilong ol yangpela sumatin. Sensasip. Awenes long. woksop... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Planti senis i daunim rait bilong ol yangpela sumatin. Sensasip. Awenes long. woksop... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2149 Novemba 19-25, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Sensasip Opis i holim sensasip awenes woksop - P3 Fri edukesen mekim tisa kisim hat taim - P6 Australia helpim Angau

More information

May - August No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS WITH CHRIST

May - August No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS WITH CHRIST May - August 2016 No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS CHRIST WITH Editorial Dia Pren, / Tok i go paslain Mi tingim yet wanpela de long laip bilong mi, em planti yia i go pinis.

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. F www.pnglng.com Ekseketiv Toktok

More information

Ol gavman bisnis i winim K20 bilien

Ol gavman bisnis i winim K20 bilien Namba 2160 Febueri 4-10, 2016 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes TOKSAVE! Wantok Niuspepa i nau stap antap long opis bilong Dove travel 4-mail. Section 24, Lot 25, Angau Drive (CNR

More information

OPOSISEN I GAT NAMBA:

OPOSISEN I GAT NAMBA: Namba 2099 Novemba 27 - Disemba 3, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT: Wantok Today bilong mun Disemba i stap insait! P6,7,20,21 Wol Visen na EU sapotim wok.. P10 OPOSISEN I

More information

Sios helt sevis bungim hevi

Sios helt sevis bungim hevi Wantok Namba 2190 Septemba 1-7, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol September issue insait P9,10,19&20 Millenium Development Goals report - P13,14,15 &16 Maprik i senis aninit long

More information

Indigenous knowledge and the value of plants. Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two. Laspela hap long buk Tu

Indigenous knowledge and the value of plants. Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two. Laspela hap long buk Tu Laspela hap long buk Tu Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two Indigenous knowledge and the value of plants Long dispela laspela hap bilong buk, James em wokim sampela toktok o stori long

More information

NG rausim ios wokman

NG rausim ios wokman Isu Namba 2230 Jun 15-21, 2017 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT NG rausim ios wokman 32 pes saplimen i stap insait NCD/SENTRAL I REDI: Join Operesen bilong Polis, Ami na

More information

ISTA. Wantok. Somare tok tenkyu. Lukim spesel saplimen bilong Gren Sif Sir Michael long ol pes insait. K1 tasol. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

ISTA. Wantok. Somare tok tenkyu. Lukim spesel saplimen bilong Gren Sif Sir Michael long ol pes insait. K1 tasol. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wantok Isu Namba 2221 Epril 13-19, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Somare tok tenkyu Anna Solomon i raitim GREN Sif Sir Michael Somare i tok tenkyu long ol pipel bilong Papua Niugini

More information

Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS?

Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS? Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS? Wok bilong stetistisks long divelopmen bilong PNG Yusim gutpela stetistiks i ken kamapim gutpela polisi na gutpela divelopmen we ol pipel na kantri

More information

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Foa Kwata 2013 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2162 Febueri 18-24, 2016 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Gavman i no sot long mani Dairi Vele. PNG i ran long han bilong gutpela gavman. GAVMAN i no sot long mani long ranim

More information

Pes 16 na 17. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Pes 16 na 17. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Lukaut long birua bilong rot - Pes 5 na 6 2-pela pes Niu Silan Waitangi de insait... Pes 16 na 17 Gavamani Sivarai Janueri 2010 Isu Insait... Namba 1850 Wan Wik Februei 4-10, 2010 Niuspepa Bilong

More information

PNG i ran olsem Afrika

PNG i ran olsem Afrika Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 NAMBA 7 DRO Namba 2069 Me 1-7, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Mipela i droim yet so putim was neks wik! PNG i ran olsem Afrika KLOSTU REDI:

More information

Tupela memba i kros. 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15

Tupela memba i kros. 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15 Wantok Namba 2193 Septemba 22-28, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15 Tupela memba i kros TUPELA biknem lida bilong nesenel kapital siti

More information

Ol dia brata na susa bilong

Ol dia brata na susa bilong NAMBAWAN PRESIDENSI TOKTOK, NOVEMBA 2017 Ol dia brata na susa bilong mi, mi daunim mi yet na prei olsem bai Spirit bilong Bikpela bai stap wantaim yumi taim mi toktok tede. Bel bilong mi i pulap long bikpela

More information

O Neill makim. nupela minista

O Neill makim. nupela minista Namba 2063 Mas 20-26, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 1. Rachael Sorige (NCD) 2. Allan Rabu (NCD) 3. Cathy Kevin (NCD) 4. Robert David (NCD)

More information

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Pilai bai kamap long taim

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Pilai bai kamap long taim Namba 2111 Februeri 26 - Mas 4, 2015 28 pes Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! March Issue i stap insait! P9,10,19 na 20 INSAIT Palamen Nius Esia man salim buai... Yumi redi nau! Pilai

More information

Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset

Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset Namba 2158 Janueri 21-27, 2016 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset STRONGPELA disisen gavman i mekim long daunim hevi bilong mani sot

More information

Vot pepa bai kam long mun Mas. Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2. Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3

Vot pepa bai kam long mun Mas. Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2. Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3 Wantok Isu Namba 2213 Februeri 16-22, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2 Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3 NASFUND OPIM MODEN

More information

Femili dai wantaim long balus birua

Femili dai wantaim long balus birua Insait: P3 P4 Bisnis na Lutheran Synod Politiks long yia nius... i go pinis... Musik long yia i go pinis... P16 Namba 1847 Wan Wik Janueri 7-13, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Femili

More information

Meri Krismas. Hepi Niu Yia Olgeta! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi, stap wanbel na lukautim yu yet!!

Meri Krismas. Hepi Niu Yia Olgeta! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi, stap wanbel na lukautim yu yet!! BAMPA ISU!! Namba 2103 Disemba 24 - Janueri 7, 2015 32pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Dispela wik Krismas Saplimen Riviu bilong yia 2014 Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Meri Krismas

More information

Paraka, O Neill aut long nupela COI. Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23. Ol poto 14 na 15 SOIM RISPEK. K1 tasol.

Paraka, O Neill aut long nupela COI. Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23. Ol poto 14 na 15 SOIM RISPEK. K1 tasol. Namba 2089 Septemba 18-24, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT: 39 Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23 Ol poto 14 na 15 PIH Saveman Nius Niupela Helt nius olgeta wik

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

O Neill promotim invesmen

O Neill promotim invesmen Wantok Namba 2202 Novemba 24-30, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Have you Enrolled? Toksave bilong Ilektoral Komisen - P14 na 15 FIFA Wol Kap anda 20 meri soka eksen - P8 na 21

More information

Gutbai Oseah Philemon(OP)

Gutbai Oseah Philemon(OP) Wantok Janueri 5-11, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Gutbai Oseah Philemon(OP) Moa stori long pes 3... Ol Post Courier meri i sanap long sait bilong kofin bilong wan wok bilong

More information

Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL

Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL Wantok Namba 2189 Ogas 25-31, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Fiji brukim lo bilong tred - P6 Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL Lainim sefti bilong solwara Ol sumatin bilong

More information

Hevi bilong Telikom na PNG Power givim hevi long ol Hailans kastoma

Hevi bilong Telikom na PNG Power givim hevi long ol Hailans kastoma INSAIT: Moa stori long kalabus ronawe... P3 Lae salensim Mosbi long dijitel musik... P17 Catholic Reporter bilong Janueri 2010 i stap insait... Namba 1850 Wan Wik Janueri 28 - Februei 3, 2010 Niuspepa

More information

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tu Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. F www.pnglng.com Ekseketiv toktok Wok

More information

MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY

MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY Vol 8, No 1 April 1992 MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY EDITORIAL Revd Christopher Garland CURRICULUM DESIGN AT NEWTON COLLEGE Professor Michael Horsburgh DIVELOPMEN NA WOK BILONG SIOS Kurt Rieke PROPOSED

More information

Lapun tasol strong yet...

Lapun tasol strong yet... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 1842 Wan Wik, Novemba 26 - Desemba 2 2009 K1 tasol long olgeta hap Lapun tasol strong yet... 10th Anviseri Saplimen insait! Gavman Mani Plen i no wok: Man long

More information

Wokman pilim pen long takis

Wokman pilim pen long takis Namba 2032 Ogas 8-14, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Kol pis bilong Moimara tais... Dispela tripela pikinini Esther, Eliz wantaim brata bilong ol i karim wanpela kol-pis ol i hukim

More information

PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015

PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015 PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. Pemanen Fasilitis Kompaun Ekseketiv

More information

PNG i no gat helt standet

PNG i no gat helt standet Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2150 Novemba 26 - Desemba 2, 2015 28 pes INSAIT P9, 10,19,20 Laipstail Komyuniti projek kamap long Sentral Manus - P15 Wol nius poto - P16 PNG i

More information

PNG hat long sekim rekot ilong Fainens Dipatmen

PNG hat long sekim rekot ilong Fainens Dipatmen Namba 2033 Ogas 15-21, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Insait: DWU i glasim loa bilong gavman long laik kilim trabel lain - P2 Wok Bung wantaim polis long provins - P4 Rausim dak

More information

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim:

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: PNG LNG Envaironmentel na Sosel Ripot Yia 2017 PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: Yutilitis Teknisen, Jonathan Bebego na Mekenikel Teknisen, Junias

More information

OL ELEMENTERI SKUL PIKININI:

OL ELEMENTERI SKUL PIKININI: Namba 1881 Wan Wik Septemba 2-8, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol What is our social policy, if we have one Page 6 Laipstail: HMAS Tobruk kamap long PNG long wok bilong Pasifik Patnasip

More information

Juffa laikim eksen long SABL ripot

Juffa laikim eksen long SABL ripot Namba 2143 Oktoba 8-14, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes The Catholic Reporter insait - 9,10,19,20 Laipstail Buk na DVD i makim kalsa bilong Lihir - P14 Juffa laikim eksen

More information

Bikpela hat wok. tru long boda... INSAIT P15. Fri Wes Papua. NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... bringim pret long ol pipel..

Bikpela hat wok. tru long boda... INSAIT P15. Fri Wes Papua. NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... bringim pret long ol pipel.. Namba 2011 Mas 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Bikpela hat wok Fri Wes Papua P2 NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... P8 tru long boda... OL boda ples long

More information

Namba 1949 Desemba 29, Janueri 4, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Namba 1949 Desemba 29, Janueri 4, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 1949 Desemba 29, 2011 - Janueri 4, 2012 36 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Lukluk bek long 2011 124 Ritim Sabina long pes 11 na 12... P2 Wantok Desemba 29 - Janueri 4, 2012 lukluk

More information

Insait: 2012 Krismas Saplimen. Wantok Riviu bilong dispela yia...

Insait: 2012 Krismas Saplimen. Wantok Riviu bilong dispela yia... Krismas Isu Namba 2000 Disemba 20, 2012 - Janueri 2, 2013 40pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wantok! Noken westim taim bilong yu long siti..go bek long ples na amamasim krismas bilong

More information

2015 baset salens. Stanley Nondol i raitim

2015 baset salens. Stanley Nondol i raitim Namba 2096 Novemba 6-12, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 2015 baset salens - yusim mani gut- no ken dinau moa NCSL Memba Sevings na Brens Sapot Menesa, Richard Leka i sanap wantaim

More information

O Neill: PNG senis hariap tru

O Neill: PNG senis hariap tru Wantok K1 tasol Namba 2177 Jun 2-8, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! 4pes saplimen insait P13, 14, 15, 16 The Catholic Reporter Insait... O Neill: PNG senis hariap tru PRAIM Minista Peter

More information

Ista... INSAIT. King Jisas Krais... P4,5. P8,9 Lukim ol stori bilong Ista insait.. Tingim dai bilong. Lukim Ista Spesel insait. long pes...

Ista... INSAIT. King Jisas Krais... P4,5. P8,9 Lukim ol stori bilong Ista insait.. Tingim dai bilong. Lukim Ista Spesel insait. long pes... Namba 2013 Mas 28 - Epril 3, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Kalabus ronawe wantaim bilak jisas P3 Lukim Ista Spesel insait long pes... P4,5 Ista... Tingim dai bilong King

More information

Spes i sot. Ailan sindaun long bikpela wari - Pes 2. Tisa lonsim intanet benking websait - Pes 4

Spes i sot. Ailan sindaun long bikpela wari - Pes 2. Tisa lonsim intanet benking websait - Pes 4 Namba 2002 Janueri 10-16, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol LONGPELA PIS BILONG KEAPARA: Rachell Ila na pikinini bilong em Tony Ila save maketim pis bilong tupela olgeta avinun long

More information

Ripot Namba PG

Ripot Namba PG Ripot Namba 64458-PG Investigesen Ripot INDIPENDEN STET BILONG PAPUA NIUGINI: Smolholda Agrikalsa Divelopmen Projek (IDA Credit No. 4374-PNG) September 19, 2011 Stori bilong Panel Inspeksen Panel i bin

More information

Kisim pepa long stop drag long komyuniti - p7. NHC wokman kisim 4-pela de profesenel in haus trening - p2

Kisim pepa long stop drag long komyuniti - p7. NHC wokman kisim 4-pela de profesenel in haus trening - p2 Namba 2026 Jun 27 - Julai 3, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol SARENDA: Ol yut long Not Mekeo i kam long fran bilong ol Polis, Yut lida, Pater, Pastor wantaim long Dairekta Jeneral

More information

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Foa Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com Ekseketiv Toktok Sapotim

More information

Namba tri UN bos i raun long PNG

Namba tri UN bos i raun long PNG Namba 2065 Epril 3-9, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Moa Stori insait: Gutbai long wanpela win meri, Leit RoseTsiroats - P8 Catholic Reporter Epril Isu i stap insait Pes 9,10,19

More information

antri bai sot long mani

antri bai sot long mani Namba 2159 Janueri 28 - Febueri 3, 2016 28 pes Wantok TOKSAVE! Word Publishing Kampani papa bilong Wantok niuspepa i stap nau Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol long nupela opis long Dove Travel

More information

Gavman skelim K20m bilong Nesenel I.D. kad sistem

Gavman skelim K20m bilong Nesenel I.D. kad sistem Namba 1993 Novemba 1-7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol REDI NAU: Ol soldia i wok long prektis long bungim Prins Charles na meri bilong em Duchess of Conwalv Camilla Parker long

More information

Gavman bai rausim 2010 Envaironmen Loa senis

Gavman bai rausim 2010 Envaironmen Loa senis Namba 1938 Oktoba 13-19, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Redi long pait long Yunaitet Nesens intanesenel oporesen... WANTOK WARIA: Long bikmoning long Trinde, 110 PNG Difens Fos paitman

More information

El Nino dai ripot i no klia yet

El Nino dai ripot i no klia yet Namba 2138 Septemba 3-9, 2015 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Neks Wik The Catholic Reporter El Nino dai ripot i no klia yet STRONGIM WOK BUNG NA WOK PREN: Gavana Jenerel na Gren

More information

Dinau baset bai go antap tru

Dinau baset bai go antap tru Namba 2042 Oktoba 17-23, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren, Kanage stori o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela

More information

Polis Pawa! P10. Bai kostim K15.6 bilian. opim bek Panguna main... Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek...

Polis Pawa! P10. Bai kostim K15.6 bilian. opim bek Panguna main... Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek... Namba 2015 Epril 11-17, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Bai kostim K15.6 bilian long opim bek Panguna main... P2 Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek... P4 Pablik long

More information

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tu Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Gavman putim ai long ol Supa Fan

Gavman putim ai long ol Supa Fan Namba 2046 Novemba 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol HAMAS: Misis Jane Parkop em namba wan meri long baim ol giaman muruk na pisin bilong ol pikinini bilong em taim Gavana

More information

Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu

Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu Wantok Isu Namba 2219 Mas 30 - Epril 5, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu INSAIT bilong mun Mas i stap insait - P 9,

More information

Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy. Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi. Issue Date: May 2013

Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy. Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi. Issue Date: May 2013 Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi Issue Date: May 2013 Updated: April 2016 INTRODUCTION Wantaim ol niupela tingting na pasin bilong wok, Ricegrowers

More information

Ol sios i egensim lo bilong kilim ol kalabus

Ol sios i egensim lo bilong kilim ol kalabus Namba 2109 Februeri 12-18, 2015 28 pes Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wantok Niuspepa i tok sori tru long paulim taitel bilong Honorabel Spika bilong Palamen bilong Papua Niugini, na

More information

Chan wari long birua bilong ol risos projek

Chan wari long birua bilong ol risos projek Namba 1871 Wan Wik Jun 24-30, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Chan wari long birua bilong ol risos projek "WOK divelopmen em i no wok bilong groim ekonomi bilong kantri, na divelopmen

More information

oken mamas ani yet Lukim ol Wol nius poto... Pes LAIPSTAIL- Nupela drama pilai kempein bai helpim MDG... Pes I go moa long pes 3

oken mamas ani yet Lukim ol Wol nius poto... Pes LAIPSTAIL- Nupela drama pilai kempein bai helpim MDG... Pes I go moa long pes 3 Namba 1906 Wan Wik Mas 3-9, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol oken mamas ong DSIP ani yet INSAIT: Paul Zuvani i raitim INAP long nau nogat mak bilong soim K19 milion mani gavman i givim

More information

Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT

Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen INSP/64458-PG OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT BIHAINIM RIPOT LONG OL WOK PAINIMAUT PANEL

More information

PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010

PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010 PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010 Eneji bilong Wol. Luksave bilong Papua Niugini. EKSEKIUTIV TOKTOK Wanpela Projek, Wanpela Tim, Lukluk Long As Tingting Bilong Projek One Project,

More information

pas! Paul Zuvani i raitim

pas! Paul Zuvani i raitim Wantok Isu Namba 2223 Epril 27 - Me 3, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Tingim dai long Wol Woa 2 Praim Minista bilong Papua Niugini, Peter O Neill i wokabaut i go long Wol Woa II

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2011 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com Ekseketiv Toktok Kapsaitim

More information

SunRice Group Speak Up Policy

SunRice Group Speak Up Policy Issue Date: November 2014 (Updated: April 2016) SunRice Group s Speak Up Process Rot SunRice Grup Isave Bihainim Lo Tok Aut Long ples bilong wok: Yu ken putim ripot igo long opis bilong Integrity Ofisa:

More information

avman makim 20, 000 long gol medol

avman makim 20, 000 long gol medol Wantok Namba 2129 Julai 2-8, 2015 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Lukim pes 13 avman makim 20, 000 long gol medol - K10, 000 silva - K5000 brons Linda Pulsen i kisim plak long Praim

More information

...Metal prais pundaun

...Metal prais pundaun Namba 2152 Desemba 10-16, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Ramu NiCo na OTML bungim hevi...metal prais pundaun James Kila na Aja Potabe i raitim BIKPELA pundaun bilong wol

More information

Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek

Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek Silver Jubilee Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek Eucharistic Celebration Friday 22 September 2017 St Paul s Catholic Church Mt Hagen ENTRANCE PROCESSION: MOROWA Morowa gara padiki mine yesu,

More information

ol nupela provins go pas

ol nupela provins go pas Namba 1974 Jun 21-27, 2012 36 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol YUMI VOT NAU: Taim bilong votim ol nupela lida bilong lukautim yumi long faivpela yia i kam, i kamap pinis. Yumi noken abrus.

More information

K14.2 bilien baset bilong 2016

K14.2 bilien baset bilong 2016 Wantok Laipstail Kilim dai nating manmeri oil i sutim tok olsem em sanguma mas stop nau! Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 2147 Novemba 5-11, 2015 28 pes P14-15 Nupela kampani bilong mekim

More information

Strongim skul, strongim pipel - PM

Strongim skul, strongim pipel - PM Namba 1932 Ogas 31 - Septemba 7, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Strongim skul, strongim pipel - PM Gavman redim mani bilong fri edukesen Yuni sumatin bai kisim potnait gen TAIM palamen

More information

Givim bek mani bilong Ilektoral Komisin

Givim bek mani bilong Ilektoral Komisin Wantok Isu Namba 2212 Februeri 9-15, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol NEC rausim Duma na Pok LUKIM STORI LONG PES 3 Aja Potabe i raitim GAVMAN i brukim lo taim ol i rausim mani bilong

More information

Liklik Baibel Dikseneri

Liklik Baibel Dikseneri Liklik Baibel Dikseneri Pisin - English Tok Pisin English Mining Moa Bilong En, a? right (only if an affirmative answer is expected) Dispela i stap long pinis bilong hap tok taim yu ting man bai tok yes.

More information

edim plen bilong tuna isnis na klaimet senis

edim plen bilong tuna isnis na klaimet senis Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2141 Septemba 24-30, 2015 28 pes INSAIT Pik poket kamapim dai - P7 Trefik opisa bilong RH - P7 Meri winim skolasip long pailot skul - P11 edim plen

More information

Wokabaut bilong Prins Charles bai kostim K10 milian

Wokabaut bilong Prins Charles bai kostim K10 milian Namba 1989 Oktoba 4-10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol GO PAS LONG WOK REDI: (L-R) Minista bilong Spots, Pasifik Gems na nau, Nesenel Ivens em Justin Tksatchenko i sanap wantaim

More information

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim:

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: PNG LNG Envaironmentel na Sosel Ripot Yia 2016 PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: Ekseketiv toktok Long taim yumi skelim ol wok mak EMPNG i winim long

More information

Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6

Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6 Wantok Isu Namba 2215 Mas 2-8, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol O Neill: Oil Ges, i stap strong yet- P2 Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6 P9, 10.19 na 20 adae bai stat

More information

Dion em i Deputi Praim Minista

Dion em i Deputi Praim Minista Namba 1981 Ogas 9-15, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol TONI EM I WANPELA GAVMAN MINISTA Memba bilong Lae Open na Palamentri Pati Lida bilong Indijenes Pipols Pati, Loujaya Toni (raithan),

More information

Guria kilim tupela long ARoB

Guria kilim tupela long ARoB Namba 2067 Epril 17-23, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 NAMBA 5 DRO 1. Benardine Tano (AROB) 2. Clement Daimas (Madang) 3. Maggie Appe (WHP)

More information

Glasim Judisal Kondak Bil

Glasim Judisal Kondak Bil P2 Wantok Mas 29 - Epril 4, 2012 nius Tok klia long SMS Data na Vois Top-Ap Telikom PNG i autim SMS Vois na Data top-ap bilong ol pripeit kastoma bilong en. SMS Vois top-ap Risasim Vois Akaun Bilong Yu

More information

Olgeta plen long kantri mas lukluk moa long populesin - Dokta Mola

Olgeta plen long kantri mas lukluk moa long populesin - Dokta Mola Namba 1882 Wan Wik Septemba 9-15, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol This government will favour foreigners with money, but not its people.. Page 6 Liklik rais fama kisim helpim - P22 Olgeta

More information

Madang taun bagarap - pes 7

Madang taun bagarap - pes 7 Namba 1992 Oktoba 25-31, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Palamen Nius - pes 2 PM salim toksore long leit Se Donatus Mola - pes 5 Madang taun bagarap - pes 7 Promotim fud sekuriti

More information

Namba 1991 Oktoba 18-24, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Namba 1991 Oktoba 18-24, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 1991 Oktoba 18-24, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol REDI NAU: Ol Ami, Polis na CS bai mekim bikpela wok nau long klinim na redim Mosbi Siti taim Prins Charles na meri bilong

More information

Palamen i senisim 10-pela seksen bilong konstitusen

Palamen i senisim 10-pela seksen bilong konstitusen Namba 2059 Februeri 20-26, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Glasim asailam sika agrimen Veronica Hatutasi i raitim Palamen i senisim 10-pela seksen bilong konstitusen Stanley Nondol

More information

op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Bai stap long vatiken monastri na pre I go moa long pes 2... Jada 013

op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Bai stap long vatiken monastri na pre I go moa long pes 2... Jada 013 Namba 2007 Februeri 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Jada 013 Bai stap long vatiken monastri na pre HETMAN bilong moa long

More information

Narapela kain Pop INSAIT P15. Pablik sevis i slek... Selebretim yia bilong Snek long Basamuk... Moa stori long nupela Pop long pes 4 na 5...

Narapela kain Pop INSAIT P15. Pablik sevis i slek... Selebretim yia bilong Snek long Basamuk... Moa stori long nupela Pop long pes 4 na 5... Namba 2012 Mas 21-27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Moa long K600m Takis Kredit Skim mani lus long wok divelopmen P2 Pablik sevis i slek... Polis mekim wok painimaut...

More information

OTML papagraun egensim O Neill

OTML papagraun egensim O Neill Namba 2039 Septemba 26 - Oktoba 2, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela

More information

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2142 Oktoba 1-7, 2015 28 pes INSAIT bilong mun Oktoba i stap insait - P9,10,19,20 Fiji - Place to be... SPOT JENELIS GAT ASOSIESEN: Ol nius manmeri

More information

Mande neks wik- O Neill o Somare?

Mande neks wik- O Neill o Somare? Namba 1955 Februeri 9-15, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Mande neks wik- O Neill o Somare? Aja Alex Potabe i raitim SUPRIM Kot refrens bilong tokaut sapos O Neill gavman o Somare

More information

40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI. Nius na toktok bilong 500 yia selebresen Lukim long pes 60 MAS NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes...

40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI. Nius na toktok bilong 500 yia selebresen Lukim long pes 60 MAS NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes... NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes...4 EXTRA 130 YIA WOK SIOS INSAIT LONG PNG Pes...34 INTAVIU WANTAIM NUPELA BISOP NA JENEROL SEKRETERI Pes...56 MAS 2017 40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI Nius

More information

BCL i stopim sampela wok program

BCL i stopim sampela wok program Wantok Namba 2120 Epril 30 - Me 6, 2015 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol BCL i stopim sampela wok program US$5.2 bilien long opim bek Panguna Main Veronica Hatutasi I raitim Bilong mun

More information