TEKNOLOGI DAN MEDIA DALAM TERJEMAHAN DAN INTERPRETASI: TREND, ISU DAN CABARAN SEMASA

Transcription

1 Seminar Terjemahan dan Interpretasi Antarabangsa (ISTrI 2018) Universiti Sains Malaysia, Oktober 2018 International Seminar on Translation and Interpreting (ISTrI 2018) Universiti Sains Malaysia, October 2018 TEKNOLOGI DAN MEDIA DALAM TERJEMAHAN DAN INTERPRETASI: TREND, ISU DAN CABARAN SEMASA TECHNOLOGY AND MEDIA IN TRANSLATION AND INTERPRETING: CURRENT TRENDS, ISSUES AND CHALLENGES Editor: Editors: Haslina Haroon Wan Rose Eliza Abdul Rahman Idris Mansor Anis Shahirah Abdul Sukur

2 Seminar Terjemahan dan Interpretasi Antarabangsa (ISTrI 2018), Universiti Sains Malaysia, Oktober 2018 International Seminar on Translation and Interpreting (ISTrI 2018), Universiti Sains Malaysia, October 2018 TEKNOLOGI DAN MEDIA DALAM TERJEMAHAN DAN INTERPRETASI: TREND, ISU DAN CABARAN SEMASA TECHNOLOGY AND MEDIA IN TRANSLATION AND INTERPRETING: CURRENT TRENDS, ISSUES AND CHALLENGES Editor Editors Haslina Haroon Wan Rose Eliza Abdul Rahman Idris Mansor Anis Shahirah Abdul Sukur 2018

3 Diterbitkan oleh: Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia USM Pulau Pinang. Tel : Faks : Lawan sesawang: Hak cipta kompilasi kertas kerja Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti Sains Malaysia Hak cipta setiap kertas kerja penulis kertas kerja 2018 Hak cipta terpelihara. Setiap bahagian daripada terbitan ini tidak boleh diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran atau dipindahkan kepada bentuk lain, sama ada dengan cara elektronik, mekanikal, gambar, rakaman dan sebagainya tanpa mendapat izin daripada Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti Sains Malaysia. Perpustakaan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan Pengajaran dan Pembelajaran Terjemahan dan Interpretasi / editor Haslina Haroon, Wan Rose Eliza Abdul Rahman, Idris Mansor, Anis Shahirah Abdul Sukur eisbn Muka Taip Teks: Times New Roman Saiz Taip Teks: 11

4 iii SENARAI KANDUNGAN CONTENT Prakata Preface viii UCAP TAMA KEY NOTE PAPER 1. CRITICAL THINKING AND RESEARCH IN TRANSLATION Li Changshuan 1 KERTAS KERJA (BAHASA MELAYU) WORKING PAPERS (MALAY) 2. PENTERJEMAHAN PERKATAAN MAKIAN DALAM NOVEL THE CATCHER IN THE RYE Nur Anis Fadzil & Anis Shahirah Abdul Sukur ANALISIS PENERIMAAN AUDIENS TERHADAP ISU TERJEMAHAN HUMOR DALAM SARI KATA FILEM DEADPOOL Mohamad Zakuan Tuan Ibharim & Hasuria Che Omar HUBUNGAN ANTARA TEKS TERJEMAHAN, TEKS PERANTARA DAN TEKS SUMBER DALAM PENTERJEMAHAN TIDAK LANGSUNG: KAJIAN KES NURANI TANAH MELAYU Intan Suraya Zainol & Haslina Haroon TREND PENTERJEMAHAN BUKU KANAK-KANAK KE DALAM BAHASA MELAYU DARI TAHUN 2008 HINGGA 2017 Atikah Zabir & Haslina Haroon PROSEDUR PENTERJEMAHAN PERKATAAN DIALEK MELAYU DALAM NOVEL SEORANG TUA DI KAKI GUNUNG KE DALAM BAHASA INGGERIS Adilah Zabir & Haslina Haroon ISU-ISU PENGGUNAAN GOOGLE TRANSLATE DALAM PENTERJEMAHAN CERPEN THE LOTTERY KE DALAM BAHASA MELAYU Nurul Syafiqah Daud & Wan Rose Eliza Abdul Rahman 66

5 iv 8. TERJEMAHAN TEKS MELALUI GOOGLE TRANSLATE (GT): ANALISIS TUGASAN PELAJAR FPBU Lubna Abd Rahman & Arnida A Bakar KATA GANTI NAMA DALAM PENTERJEMAHAN SAJAK-SAJAK ANTOLOGI PELANGI MERENTASI BUANA: PERTEMUAN PENYAIR INDIA-ASEAN Saravanan P. Veeramuthu & Manonmani Devi a/p M.A.R Annamalai PROSES PENTERJEMAHAN SARI KATA REGARDS CROISÉS Nooni Ezdiani Yasin, Hanimatun Syarida Mohd Isa, Muhammad Faizal Sidik & Rokiah Awang KATEGORI KATA PINJAMAN DALAM IKLAN VERSI TERJEMAHAN Anis Shahirah Abdul Sukur ISU BAHASA DAN BUDAYA DALAM PENTERJEMAHAN KYOTO. CITY OF ZEN: VISITING THE HERITAGE SITES OF JAPAN S ANCIENT CAPITAL Cheryl Woo & Rokiah Awang PENDEKATAN METAPUISI HOLMES (1988) DAN KESANNYA TERHADAP PENTERJEMAHAN BENTUK PUISI DALAM WALDEN; OR LIFE IN THE WOODS (THOREAU, 1854) Hasnan Hakim & Rokiah Awang PENTERJEMAHAN ELEMEN IDIOMATIK DALAM TEKS PANDUAN PENYUNTINGAN Nooni Ezdiani Yasin & Rokiah Awang PROSEDUR TERJEMAHAN HIKAYAT BAYAN BUDIMAN MENURUT PANDUAN PEMINDAHAN BAHASA OLEH ZA'BA (1934) Muhammad Bazli Mahmood & Goh Sang Seong PENTERJEMAHAN ELEMEN IDEOLOGI DAN BUDAYA DALAM TEKS BUKU THE ROAD TO CHARACTER Kamal Ariffin Othman & Hasuria Che Omar KATA NAMA KHAS DALAM PENTERJEMAHAN BUKU GLOBAL CITIZENS KE DALAM BAHASA MELAYU Ezna Syaqira Zakaria KEPENTINGAN KONTEKS DALAM PENTERJEMAHAN NILAI FALSAFAH KONFUSIANISME Oo Jiu Bell & Goh Sang Seong 176

6 v 19. ISU-ISU PENTERJEMAHAN KATA NAMA KHAS DALAM HIKAYAT JELAJAH KE BARAT Cheah Poh Ying & Goh Sang Seong 20. PENTERJEMAHAN MAKNA TATABAHASA JIEGOU ZHUCI DALAM BAHASA CINA-BAHASA MELAYU Edwin Teh Joo Haw & Goh Sang Seong ARKEOLOGI TERJEMAHAN KARYA SASTERA MAHUA KE DALAM BAHASA MELAYU DI MALAYSIA Boh Phaik Ean & Goh Sang Seong PADANAN TERJEMAHAN KATA KERJA IMBUHAN MEN- DALAM KAMUS BAHASA MELAYU-CINA: RESEPTIF ATAU PRODUKTIF Lee Pin Ling & Goh Sang Seong PEMIKIRAN BASMEIH DALAM TERJEMAHAN AL-QURAN TAFSIR PIMPINAN AL-RAHMAN Kasyfullah Abd Kadir & Idris Mansor SENARIO LATIHAN DAN PENGAJARAN TERJEMAHAN BAHASA ARAB DI IPG: SATU TINJAUAN AWAL Nazirah Radin Salim & Idris Mansor EKSPLORASI AKTIVITI PENTERJEMAHAN TEKS AGAMA ISLAM KE ALAM MELAYU Wan Abdul Hayyi Wan Omar & Idris Mansor ARKEOLOGI TERJEMAHAN ARAB-MELAYU: KAJIAN SUMBANGAN SYEIKH DAUD BIN ABDULLAH AL-FATANI Sumaiyah Makhtar & Idris Mansor ANALISIS KESAHIHAN MAKNA TERJEMAHAN ELEMEN ELIPSIS Al- QURAN KE DALAM BAHASA MELAYU Azman Ariffin & Idris Mansor STRATEGI PENTERJEMAHAN TEKS SASTERA KALILAH DAN DIMNAH ARAB-MELAYU Lubna Abd Rahman, Arnida A Bakar & Nurhasma Muhamad Saad 275 (كان) 29. KAEDAH PENTERJEMAHAN PREDIKAT FRASA KERJA KĀNA Muhammad Arsyad Bin Abdul Majid, Ibrahim Bin Abdullah & Janudin Bin Sardi 284

7 vi KERTAS KERJA (BAHASA INGGERIS) WORKING PAPERS (ENGLISH) 30. DIFFICULTY IN TRANSLATION OF NUANCE: FOCUSING ON SYNONYMS AT THREE LEVELS IN ENGLISH AND JAPANESE Hiroyuki Eto CULTURAL AWARENESS IN TRANSLATING FOR THE MEDIA W. Steven Dodd HOW DO YOU SAY COVFEFE IN CHINESE?: AN ANALYSIS OF XINHUA NEWS AGENCY S CHINESE TRANSLATIONS OF THE TWEETS OF US PRESIDENT DONALD TRUMP Will Gatherer CONSTRUCTING GENDER HIERARCHY THROUGH USES OF (NON-)HONORIFICS IN KOREAN AUDIOVISUAL TRANSLATION Sehyoun Kim COMPETENCE ACQUIRED THROUGH HEALTHCARE INTERPRETING Shinobu Hattori & Taiyo Suganuma 35. TRANSLATING THE DESCRIPTIONS OF FIGHTS IN FOX VOLANT OF THE SNOWY MOUNTAIN: A COGNITIVE CONSTRUAL PERSPECTIVE Li Huahua TRANSLATION TECHNOLOGY IN CHINA: DEVELOPMENT AND NEW TRAITS Zhang Chengzhi TRIPARTITE CYCLE MODEL (TCM) ONLINE APPLICATION FOR THE BETTER STUDENTS TRANSLATION QUALITY Rudi Hartono ARAB JOURNALISTIC TRANSLATORS PERCEPTIONS TOWARDS ARABIC LANGUAGE ACADEMIES TERMINOLOGY WORK OF ARABICIZATION AND DISSEMINATION OF THE ARABICIZED TERMS IN THE ARAB PRESS Ghada Salman & Rokiah Awang CENSORSHIP OF IMAGE REPRESENTATIONS IN MANGA TRANSLATION IN MALAYSIA Chow Yean Fun & Hasuria Che Omar 390

8 vii 40. THE MALLEABLE LANGUAGE ON SOCIAL MEDIA AND THE CHALLENGE OF TRANSLATION Sai Iorvaa Peverga 402 KERTAS KERJA (BAHASA CINA) WORKING PAPER (CHINESE) YEAR CHINESE WUSHU TRANSLATION: ACHIEVEMENTS, PROBLEMS AND SOLUTIONS Li Hui & Yu Shan-an 412

9 viii PRAKATA PREFACE The Translation and Interpreting Seminar (STI) is a biannual event, which was first held in August 2016 through the initiatives of the Translation and Interpreting Research Unit (UniTI), School of Humanities, Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang. The theme for 2016 was "Teaching and Learning Translation and Interpreting. STI 2016, which started off as a national event, came to be owing to the awareness that Translation and Interpreting (henceforth T&I) is an indispensable communication medium in knowledge transfer, and thus, translator and interpreter education programs must be sustainable in their approach to educating the translators and interpreters of the future. This time around, the T&I seminar has adopted an international profile and hopes to attract and bring together multi-disciplinary experts and scholars from all relevant fields, as well as students of T&I to share, discuss and provide input on current trends, problems and perils, professional practices and research developments so as to foster a rich and meaningful intercultural exchange of the T&I landscape in general. Hence the change in the acronym from STI to ISTrI to accommodate the adoption of a much more international profile. The theme for ISTrI2018 is Technology and Media in Translation & Interpreting (T&I) Current Trends, Issues & Challenges, and it was chosen to reflect what is currently happening in the T&I world a scenario of rapid technological advances, new approaches and the creative use of new technologies in the T&I field, which have undoubtedly led to unprecedented changes and reshaping of the T&I sphere, changes which may have had a profound effect on some and baffled many. Change is inevitable and to be able to cope and make sense of change is to ride the wave and adapt to it. In T&I, one would assume that technology should serve to make our lives better as machines help automate manual steps, thus reducing the human workload. However, like most language-related tasks, T&I is a complex process. Language is not merely a code but is a dynamic system of social and cultural contexts which works to create and convey meanings - a dynamic and complex system which technology may or may not handle well. Hence, against this background, the seminar aims to: examine the current state of Technology in T&I studies and profession and explore issues, problems and complexity faced in this revolutionary upheaval. analyze and reflect on the potential impact of technology on T&I practices, especially in a multilingual communication and environment. encourage intellectual discourse on the range of activities related to technology in producing translations, subtitling and localization. deepen understanding of the value, importance, strengths and weaknesses of new technologies and its value in society. highlight the role of the translator and interpreter in this digital age. enhance cooperation and collaboration between all involved. We hope that the discussion and the exchange of ideas at the seminar will be able to contribute to enhancing practice and research in the field of T&I. Editors

10 1 CRITICAL THINKING AND RESEARCH IN TRANSLATION Li Changshuan Beijing Foreign Studies University, P.R. China ABSTRACT Machines search, humans research. The search ability of a machine allows it to present useful materials to a translator instantly, thus saving time for ensuring textual and terminological consistency. But the most crucial work of a translator is research, something that will be assisted by the Internet technology but never be replaced by a machine. The presentation will demonstrate through examples that translation is not a mechanical process of conversion, but a process of constant research and critical thinking to find out the truth and determine the appropriate form of expression. Keywords: critical thinking, translation, comprehension, expression, adaptation INTRODUCTION Translation is a process of communication, a process that discovers the author s intention and truths behind words and conveys them to the target language reader. Translation is a complicated process of decision-making in comprehension, expression and adaptation. A translator analyzes the sources text critically, consult various sources to reach or confirm an understanding, and try to express the entire meaning of the source text in a natural way. If necessary, the translator will adapt the source text to better express the intention and/or achieve the purpose of translation. In all these processes, critical thinking and research play an essential role. THE USE OF CRITICAL THINKING TO CONVEY THE INTENTION OF THE AUTHOR It is often said there are a thousand Hamlets in a thousand people's eyes. I would argue, however, that there is only one Hamlet in the eyes of a thousand translators, and that Hamlet is the one in the eyes of Shakespeare. By this I mean the author generally has a single message in his mind and intends to convey that message clearly to the reader. If the message is explicitly expressed, a literal translation might be enough to achieve the purpose. Otherwise, the translator has to clarify the intention and express it in a better way. The vagueness or ambiguity should not be replicated in the target language, unless it is intentionally created. Let s look at the following example:

11 2 IMAGE 1: Translation of a Kettle Instruction This is an instruction on how to use an electric kettle, translated from Chinese, and placed beside the kettle. The first sentence is clear: Do not boil the kettle dry. The second sentence (We recommend utilizing tap water only in your kettle), however, can be understood in different ways. Students attending my lecture typically come up with five answers: 1) Boil the water before you drink. (Tap water is not drinkable.) 2) The kettle is used only for boiling water. (Do not use it for other purposes.) 3) Use the kettle to hold water only. (Do not use it to hold other liquids.) 4) When you use water, use it in the kettle. (Even when you take a bath.) 5) Use water only in your kettle. (Do not use water in someone else s kettle.) When a translation can be understood in more than one way, we know something went wrong. Either one understanding is correct, or none. Fortunately, in this particular case, the hotel guest understands the Chinese sources text:

12 3 IMAGE 2: Source Text of a Kettle Instruction A literal translation of the Chinese instruction is as follows: Hot Water Kettle Usage When you use the hot water kettle, make sure the water level is higher than the heat transmitter. The hot water kettle is used for boiling water. Please do not put in other liquids. It can be seen that the second understanding is correct. But what does Please do not put in other liquids mean? If it means the same as the sentence before it ( Only for boiling water ), which I believe it does, then the sentence should be simply omitted in translation. It is unlikely that the guest is prohibited from using the kettle simply to hold other liquids. This is an example of using critical analysis to identify the author s intention and clearly convey such intention in the target language by omitting redundancy or interferences ( Please do not put in other liquids ). If the omitted part is kept in the translation, more harm will be done than good because the target language readers will feel equally confused as the source text readers. The intention of the author will not be effectively conveyed, and the translation purpose defeated. THE USE OF CRITICAL THINKING TO ACHIEVE THE PURPOSE OF TRANSLATION The role of a translator is not simply to produce an equivalent text, but to provide services for a purposeful activity. If the translator believes that the purpose of translation might be compromised or even defeated through a faithful translation, he is morally obliged to adapt the source text, through his own discretion or communication with stakeholders. Look at the following example: IMAGE 3: Translation of a Second Kettle Instruction This is another (translated) kettle usage instruction, found many years apart from the first one and in a city more than a thousand miles away. The translation is almost identical, except for the addition of only in the second version. I suspect they have been translated by the same translator, or with the same translation software.

13 4 I have tested many students on their understanding of the second sentence. The responses are similar with the first one: 1) Boil the water before you drink. (The tap water is undrinkable.) 2) The kettle is only for boiling water. (Do not use it for cooking.) 3) Use only tap water in your kettle. (Do not use mineral water.) 4) When you use tap water, use it in your kettle. (Even when you wash your face.) 5) Only use this kettle when boiling water. (Other devices cannot be used.) Again, we have to consult the Chinese to understand the meaning: A literal translation is as follow: IMAGE 4: Source text of a Second Kettle Instruction Enjoy Free Coffee and Tea When you use the electric kettle, please ensure the kettle is fully filled with water before heating. Please heat the tap water until boiled with the electric kettle before you drink. Obviously, the first understanding ( Boil the water before you drink. ) is correct. But if this is the intention of the author, the label is (partly) misplaced: When the guest notices the warning, he is probably already using the kettle. The warning should have been placed at the tap. In this case, the translator may suggest to the hotel manager that the label be split into two, with the first part placed beside the kettle, warning against boiling dry, and second part placed by the tap, warning against drinking tap water. In other words, being a language professional, translators also function as consultants. Nevertheless, if hotel manager claims the intention is to warn against drinking half-boiled water (which is also a possible but unusual interpretation of the Chinese text), then the translation might read like this, without the need to split the sign: Fill the kettle to the level lines. Heat until the water is boiled. (Or: Boil until power is automatically turned off.)

14 5 A normal instruction in a multi-lingual environment looks like this: IMAGE 5: A Kettle Instruction from a Multi-Lingual Environment THE USE OF CRITICAL THINKING AND RESEARCH TO DETERMINE ACCEPTABLE EXPRESSIONS An interpreter must be sensitive to the inherent rules of a language and ready to question any translation that violates such rules. Look at the following illustration from a WIPO (World Intellectual Property Organization) document on the protection of traditional knowledge (TK): Caterpillars with Emerging Cordyceps Sinensis IMAGE 6: An Image of Cordyceps Sinensis from a WIPO Text and the Caption The draft translation of the caption is mengfachu dongchong-xiacao de maomaochong, which literally means caterpillars with emerging winter-worm-summer-grass. Dongchong-xiacao (winter-worm-summer-grass) is the only Chinese name one can find in dictionaries and on the Internet for Cordyceps sinensis. It is, therefore, natural for the draft translator to use this term. But upon closer examination, one finds illogical language use: Are (winter) worms growing out of caterpillars (also a kind of worm)?

15 6 By this time, the author realized that he actually did not know how winter-worm-summer-grass is developed, despite the fact that the medicinal material is indigenous to China and wellknown among all Chinese. The Chinese name suggests the material is a worm in winter but will turn into a grass in summer. How amazing! To be sure, the author searched the Internet and found abundant information, both in Chinese and in English. My understanding had been wrong. The worm is the worm and the grass is the grass. Only that the two combine into one. By and large, a caterpillar is infected by a fungus (Cordyceps sinensis), which grows inside the body of the caterpillar before emerging from the worm s head and become a mushroom: IMAGE 7: An Image of a Living Cordyceps Sinensis from the Internet Through additional research, the translator finds that Cordyceps sinensis means Chinese clubhead, with sinensis meaning Chinese and Cordyceps meaning club-head : The generic name Cordyceps is derived from the Greek word κορδύλη kordýlē, meaning club, and the Latin stem -ceps, meaning head 1. This Chinese club-head looks like a bangchui, a wooden club used to beat clothes in washing before machines were invented. Now that the meaning is clear, a literal translation might be: mengfachu bangchui de maomaochong (caterpillars with emerging bangchui). But such translation is not acceptable because it cannot be associated wih the popular name dongchong xiacao and no one would understand. On further reflection, bangchui is actually the xiacao (summer-grass) and caterpillars the dongchong. An improved translation will be zhangchu xiacao de dongchong (dongchong with emerging xiacao). This makes a lot of sense to the Chinese readers. 1 visited July 5, 2018

16 7 But on further analysis, dongchong with emerging xiacao cannot accurately describe the picture. The xiacao in the picture is not emerging ; it is already dead and dried. In fact, the English description itself is inaccurate. The best description is simply dongchong xiacao, a general term used for all growing, harvested, or prepared products. The caption should, therefore, be translated into dongchong xiacao, a simple term determined after much complicated research and analysis. THE USE OF CRITICAL THINKING TO FIND TRUTH BEHIND WORDS Translators use critical thinking and research to find the subjective and objective truths behind words. Subject truth is the intention of the author and objective truth is the fact the author intends to describe. Both truths are objective facts for the translator. The translator has to use all his efforts to discover the truth, particularly when the author uses inadequate language or even falsely represents the truth. In such cases, the translator should use other sources of information to clarify the meaning or even correct the mistakes. Look at the following example: The voter registration is unofficial, mandatory, permanent and unique for all elections by universal, direct, equal and secret suffrage (Article 32 of the Electoral Code). This is a sentence from a report submitted by Cape Verde to the United Nations Human Rights Council. The report provides background information on the country s political, legal and economic system. The draft translation is a faithful translation in idiomatic Chinese. If translated back into English, it looks like this: The voter registration is non-official, mandatory, and permanent in nature, and all elections conducted through universal, direct, equal and secret suffrage requires separate registration. (Article 32 of the Electoral Code). The translation and the source text raise two questions: Why unofficial? Is the registration service provided by Non-government organizations (NGOs)? But these are such important elections presidential and parliamentary! In addition, why should registration for different elections be separated? Isn t that a waste of time, for both the people and the officials doing the registration? The translator tried to find the English version of the Electoral Code, in the hope that it would provide a different version that helps clarify the meaning. But such version does not exist. With the help of an English-Portuguese dictionary, the author found unofficial can be translated into two Portuguese words: não official and oficioso. This suggests unofficial may come from oficioso and oficioso may mean something different from unofficial. Using Google Translate, the author also located the original Portuguese version 2. Article 32 reads: O recenseamento eleitoral é oficioso, obrigatório, permanente e único para todas as eleições por sufrágio universal, directo, igual e secreto. 2 I used Google Translate to translate key words such as electoral code Cape Verde into Portuguese, then I used the Portuguese key words to search on the Internet; the resulting pages are, of course, all in Portuguese. I then used Google Translate to translate the pages into English and found the website that contained the Code (in Portuguese).

17 8 It was easy to identify equivalents between English and Portuguese: unofficial is equivalent to oficioso and unique to único. Using Google Translate again, the sentence was converted into English: The voter registration is unofficial, binding, permanent and unique for all elections by universal, direct, equal and secret suffrage. This was unhelpful. I had expected different choice of words. I further suspected the report was Google translated and submitted without much post-editing. The work that should have been done by the firsthand translator was now shifted to the second-hand translator. In theory, the translator may consult the author or the commissioner. But this was impractical because problems of this nature were numerous, and the United Nations Secretariat, which provided the job, would be inundated with such requests. In addition, it was already indicated on the front page of the source text that this document was not edited before release. This signals to the translator that he simply does his best. To the best of my ability, I consulted an online Portuguese dictionary, with definitions in Portuguese. I then Google translated the definitions into English. This was what I found: Oficioso: unofficial, court-appointed, informal, official, ex-officio, its own motion The phrase its own motion caught my attention as it makes a lot of sense in a voter registration context: Voters have to register on their own initiative and not wait for the authorities to call them up. The website also provides an example: No decurso do processo, o instituto procederá ao exame oficioso dos factos. It is Google translated into: In proceedings before it the Office shall examine the facts of its own motion. The usage fits perfectly into the sentence in question. Although the second-hand translator was not completely sure about this result, such understanding at lease makes sense. Along the same line, the translator attempted to find out the meaning of unique ( único ), but the result was disappointing. All Portuguese definitions about único were the same with English definitions of unique. It suddenly occurred to the translator perhaps he had gone too far. Why not come back to the homeland and visit Macao, also a former colony of Portugal? The answer was quickly found. The Chinese version of the Macao Voter Registration Act clearly provides in Article 2 (my translation): The universality and singularity of voter registration a. b. No natural or legal persons shall register again when their voter registration is still valid. The word singularity (danyixing) was obviously the translation from único, which means only once in the present context, rather than the ordinary only one. The revised translation was as follows: Xuanmin dengji juyou zijuexing, yiwuxing, yongjiuxing he danyixing, shiyong yu suoyou pubian, zhijie, pingdeng he bujiming toupiao. (Literal back-translation: Voter registration is of [one s] own

18 9 motion in nature, obligatory in nature, permanent in nature, and singular in nature, and applies to all universal, direct, equal and secret suffrage.) This is typical example of finding the truth behind words through critical thinking and thorough research. In another case, my students were asked to translate a text on climate change from an official website. The title is Climate Change Determines the Fate of a Dynasty 3, in which the author argues that dynasties in China rose and fell due to climate change. He suggested that when the climate was warmer, more food would be produced in Central Plains to support a stronger army against the invading nomads from the north. This is a paragraph: 有人以统一的斤亩折算, 秦汉时代平均亩产量为 132 公斤, 北朝平均亩产 公斤, 东晋南朝为 公斤, 均较前朝下降了 2.84% (Youren yi tongyi de jin-mu zhesuan, Qin-Han shidai pingjun muchan wei 132 gongjing, Beichao pingjun muchan wei gongjin, Dongjin-Nanchao wei gongjing, jun jiao qianchao xiajiang le 2.84%.) Language wise, this is a simple paragraph, for which a Google translation might be good enough to comprehend: Some people converted to a unified scale, the average mu yield in the Qin and Han Dynasties was 132 kg, the average yield per mu in the Northern Dynasties was kg, and that in the Eastern Jin and Southern Dynasties was kg, both of which were 2.84% lower than the previous one. A little revision will help us accomplish an ordinary translation task: In unified measurements, the average crop yield per mu in Qin and Han dynasties 1 was 132 kg; in Northern Dynasties 2, kg; and in Eastern Jin and Southern Dynasties 3, kg; both of which were 2.84% lower than previous dynasty. (Emphasis added; and to simplify discussion, numbers will be used to stand for the dynasties) But a professional translator has to make sure he understands everything. What does jun mean? In Chinese, jun can mean both all and both. If it means all, then the author is comparing Qin-Han with a previous dynasty not mentioned in the paragraph. This is less likely, so the preliminary conclusion is that jun means both, and which in the translation refers to 2 and 3: 2:1=2.84; 3:2=2.84. A professional translator also has the habit of checking the facts to make sense of the source text. For example, when we translate a description of places, we try to locate that place on the map; when translate internal and external references, we will go and find that reference; when we translate events taking place in our own country but are reported in a foreign language, we will try to find reports of that event in our own country and language; when we translate mathematical calculations, we do the calculation again to confirm the results. When we do all these, as an editor does, we will actually find a lot of mistakes on the part of the author: descriptions are inaccurate, references are empty or inaccurate, and calculations are wrong. In this example, the translator may be curious about the numbers: 132, and These are decimal numerals and it would be great coincidence if 128.8:132 and 125.4:128 both result in a 2.84% reduction. 3 visited July 4, 2018

19 10 Calculations show neither is 2.84: 2:1=-2.42 and 3:2=2.64: ( )/132=-2.42% ( )/128.8=2.64%. At this point, the translator may request the author or commissioner for assistance. But since this is only a translation exercise, students are encouraged to solve the problem by themselves. One of the students found a book by Wu Hui, A Study on Crop Yields of Various Chinese Dynasties 4. Page 194 of this book contains a table which is likely to be the source of these numbers: IMAGE 8: A Table on Crop Yields of Various Chinese Dynasties A close examination and re-calculation reveals the following: a) Qin-Han (1) is the baseline of comparison. Qin-Han is not compared with its previous dynasty (Mid- and Late-Warring States Period). Rather, the previous dynasty and all later dynasties are compared with Qin-Han. b) While East Jin and Southern Dynasties (2) is compared with Qin-Han (1), Northern Dynasties (3) is not compare with (2)! (3) is also compared with (1). Further research shows that (2) and (3) existed concurrently in a divided China, with (2) occupying northern China and (3) occupying southern China. (2) and (3) share the same previous dynasty Qin-Han (1). 4 Wu Hui (1985), Zhongguo Lidai Liangshi Muchan Yanjiu. Beijing: Nongye Chubanshe

20 11 c) Of the three numbers (132, and 125.4) in the source text, the first two are from this table. (The table uses jin or half a kilogram, instead of kilograms.) This suggests that the author of the source text might have made a mistake when copying from the table. d) The source text author might have confused 2.48 with e) The source text author might have used secondary references, and all the mistakes were made by the reference author. To be cautious, the translator re-calculated the (negative) crop yield growth of various dynasties over Qin- Han, and found that out of the nine numbers (the last column but one), three are wrong: 2.84 should be 2.65; 2.48 should be 2.42; and 31.9 should be By this time, I have lost confidence in all authors. The only numbers I have to believe are Column 4 from right: the average yield of various dynasties. If I do not believe in these numbers, I have to repeat all the research of the book s author. Now that all information is clear, we must redraft the translation to reflect the objective facts: The average yield per mu in [the warm] Qin and Han Dynasties was 132 kilograms, and dropped by 2.24% to kilograms in the [cold] Northern Dynasty; [in the same cold period but in a different region,] the yield dropped by 2.65% to kilograms under Eastern Jin and Southern Dynasties. (Italics added) The percentages are re-calculated according to the only plausible numbers in the table, and background information is added (in square brackets) to facilitate understanding. One may question what the boundary of the translator s responsibility is. Obviously, translators do not have a legal obligation to correct mistakes in the source text. But we do have a moral obligation to do so, if we happen to notice such mistakes. In this particular case, it will be fine if we leave the errors as they are. But if we do find them, which is not uncommon in our effort to comprehend the text, we may very well remind the author to correct them. In fact, the author would be most appreciative if we help them improve the source text and it will be our greatest pride if the author modifies the text according to our translation. More examples will be given in the next section. THE USE OF CRITICAL THINKING TO ADAPT THE SOURCE TEXT The translator may be faithful to the words, to the author s intention, and to the translation purpose. In most cases, a translator may achieve faithfulness simultaneously at all three levels. This means a literal translation will also convey the intention of the author and achieve the translation purpose. In certain situations, the translator can be faithful at only two levels: the intention level and the purpose level. That is, the translator has to abandon the form of the source text to convey the author s intention and achieve the purpose of translation. In rare circumstances, the author can only be faithful at one level: the translation purpose. That is, the translator has to abandon both the form of source text and the (secondary) intention of the author to achieve the larger purpose of translation. Several examples before have demonstrated how the translator abandons the form or even omits part of the source text to better convey the intention and achieve the translation purpose. Here is another example:

21 12 London is generally a safe place to travel. However, precautions are needed when entering areas mainly populated by Indians, Pakistanis and black people. We advise tourists not to go out alone at night, and females always to be accompanied by another person when traveling. This was a kind reminder on an Air China flight magazine a couple of years ago, translated directly from Chinese. It was spotted by a foreign journalist, who reported it on international media, accusing the Chinese of racism. Air China apologized, and the mayor of London quickly came out and promised London was a safe place, even in those places. He welcomed Chinese tourists. Some blamed the translator, others sympathized with him (or her) because it was not his or her mistake. From the perspective of pure translation, a translator should not be take any responsibility for the author s remarks. But as a language professional who is sensitive to cultural differences, a translator has the moral obligation to remind the commissioner of the possible consequences of a faithful translation. In this particular case, these remarks may not be offensive to any group in China, but the reaction will be different when translated into English. In addition, Air China meant to remind only Chinese tourists. The airline or the Chinese government will not take any responsibility if non-chinese nationals are attacked. Translation, therefore, is not necessary. The following is another example, also translated faithfully from Chinese: I would like to express my particular thanks to XYZ, whose joining has not only raised the average looks and fitness of the book s contributors, but also provides many suggestions of revision, thus significantly raising the readability of this book. This is taken from the preface of a book, where the author praises the beauty of an assistant in a humorous way. This kind of sexist remarks may be acceptable in the Chinese culture but offensive in the West. Since the purpose of translation is not to magnify the poor gender awareness of the author, but to disseminate his academic contributions to a larger audience, it is not necessary to be faithful to his words or even intention. The larger purpose is more important. This paragraph may be edited as follows: I would like to express my particular thanks to XYZ for her many suggestions of revision which significantly improved the readability of this book. Of course, when such important decisions as omissions or modifications texts are made, it is advisable for the translator to seek consent from the author, the commissioner or the publisher. If stakeholders insist on being faithful to words, that is their decision and translators will not take any responsibility for potential consequences. CONCLUSION Translation involves a complex process of decision-making with respect to comprehension, expression and adaptation, in which critical thinking and research play an essential role. It is hard to imagine Artificial Intelligence will be able to imitate such complex behaviors of an experienced translator. CAT will significantly improve efficiency, and will probably replace humans in simple tasks, but humans will always have enough work to do to improve on machine translation.

22 13 PENTERJEMAHAN PERKATAAN MAKIAN DALAM NOVEL THE CATCHER IN THE RYE Nur Anis Fadzil Bahagian Pengajian Penterjemahan dan Interpretasi Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Anis Shahirah Abdul Sukur Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Makalah ini menganalisis kaedah penterjemahan perkataan makian (cursing) dalam teks sastera. Perkataan makian bermaksud penggunaan perkataan kurang sopan yang berbentuk kejian, penghinaan, gurauan atau sumpahan dan mempunyai kesan emosi terhadap penerimanya (Jay, 1992). Data kajian ialah novel bertajuk The Catcher in the Rye oleh J.D. Salinger. Versi terjemahannya bertajuk Wira Ladang dan diterjemahkan oleh Zulkifli Ahmad. Novel ini mengisahkan perjalanan hidup seorang pemuda bernama Holden Caulfield yang digambarkan dalam bentuk naratif dan deskriptif. Permasalahan dalam terjemahan novel ini ialah penterjemahan pelbagai jenis perkataan makian bahasa Inggeris yang wujud dalam teks sumber ke dalam teks sasaran yang berbahasa Melayu. Oleh itu, kajian ini memanfaatkan takrif dan kategori perkataan makian oleh Jay (1992) untuk mengenal pasti dan mengelaskan perkataan makian yang wujud dalam novel. Selain itu, kaedah terjemahan komunikatif dan prosedur terjemahan oleh Newmark (1988) diaplikasikan dalam analisis data. Dapatan kajian menunjukkan penulisan kata makian dalam bahasa Inggeris boleh dikategorikan mengikut perincian Jay (1992) dan pendekatan serta prosedur Newmark (1988) sesuai dimanfaatkan untuk mengatasi permasalahan kajian ini. Antara prosedur terjemahan yang digunakan oleh penterjemah ialah modulasi, neutralisasi, parafrasa, dan pengguguran. Dapatan kajian ini diharapkan dapat menjadi garis panduan kepada penterjemah teks sastera dalam menentukan kaedah penterjemahan perkataan makian yang bertepatan dengan norma dan budaya pembaca sasaran di Malaysia. Kata kunci: kaedah terjemahan, prosedur terjemahan, perkataan makian, norma, budaya PENGENALAN Perkataan makian digunakan bersilih ganti dengan perkataan tabu, perkataan kotor, perkataan jelik dan perkataan tidak senonoh (Radiah Yusoff, dalam Marlyna Maros et al. 2012:228). Oleh sebab itu, pendefinisian dan pengkategorian perkataan makian adalah sukar ditentukan. Walau bagaimanapun, kewujudan variasi bahasa yang pelbagai seperti kata makian secara tidak diduga telah menimbulkan kesan estetika dan keunikan bagi sesuatu karya, misalnya novel remaja berbahasa Inggeris. Pepatah Melayu ada mengatakan terlajak perahu boleh diundur, terlajak kata buruk padahnya. Maka bahasa tidak sopan seperti perkataan makian adalah tidak digalakkan penggunaannya, terutama dalam norma dan budaya masyarakat Melayu. Hal ini demikian kerana bahasa Melayu terkenal dengan kesopanan dan

23 14 kesantunan bahasa yang tinggi dalam pertuturan mahupun penulisan sesuatu karya. Menurut Asmah Omar (2002), kesantunan merupakan ciri budaya orang Melayu yang tidak boleh dielakkan atau dinafikan kedudukannya. Tambahan pula, kebanyakan karya asli dan karya terjemahan dalam bahasa Melayu menggunakan bahasa yang baku dan standard. Allan & Burridge (2006) mengutarakan bahawa perkataan makian atau tabu mempunyai pengaruh hebat terhadap emosi manusia dan ekspresi bahasa yang paling evokatif dari segi emosi. Seperti Allan & Burridge, Jay (1992) menyatakan bahawa perkataan makian mempunyai kesan dari segi emosi. Hughes (2006) pula menyatakan terdapat pelbagai gaya dan kandungan luar biasa dalam perkataan makian selama berabad-abad mengikut skala daripada ungkapan paling suci hinggalah ungkapan paling tabu. Hughes (2006) bersependapat dengan Jay (1992) apabila mengatakan bahawa perkataan makian umumnya diungkapkan untuk menyumpah dan meluahkan kemarahan, kekecewaan atau kesedihan sama ada kepada seseorang atau sesuatu perkara. Penggunaan perkataan makian selalu berubah-ubah dan kebiasaannya berkembang, serta tidak boleh dianalisis dari aspek semantik semata-mata. Oleh itu, penterjemahan perkataan makian bukan suatu tugas yang mudah. Kesukaran mencari padanan terjemahan yang tepat menyebabkan terdapat penterjemah mengambil jalan mudah dengan menggugurkan perkataan makian. Hal ini terbukti apabila majoriti sarjana mengutarakan bahawa prosedur pengguguran merupakan prosedur yang kerap digunakan dalam penterjemahan perkataan makian. Kajian ini yang merupakan kesinambungan kajian-kajian lampau akan meneliti pengkategorian perkataan makian berdasarkan kategori Jay (1992) serta prosedur dan kaedah terjemahan oleh Newmark (1988) diaplikasikan dalam menangani isu penterjemahan perkataan makian yang terdapat dalam novel The Catcher in the Rye. SOROTAN KEPUSTAKAAN Menurut Jay (1992), perkataan makian merupakan perkataan kurang sopan berbentuk kejian atau sumpahan yang diungkapkan tanpa mengira jenis tindakan sama ada untuk penghinaan, gurauan, kelucahan dan sebagainya. Sesuatu perkataan makian perlu dikaji berdasarkan keseluruhan ayat dan konteks ujaran yang menjadi penentu kepada cara dan tujuan perkataan makian digunakan. Menurut Jay (1992) lagi, perkataan makian dikategorikan kepada beberapa perincian, iaitu perkataan cabul/kasar (profanity), perkataan julukan (epithets), perkataan kesat (vulgarity), perkataan berbentuk penghinaan (insults and slurs), perkataan berbentuk kelucahan (obscenity), perkataan sumpah seranah (cursing), perkataan pantangan (taboo), slanga (slang) dan perkataan berkaitan najis (scatology). Setiap perincian perkataan makian juga boleh digunakan lebih daripada satu cara, iaitu pengkategorian secara bersilang seperti Son of bitch boleh merujuk penghinaan dan julukan. Ndhlovu dan Botha (2017) mentakrifkan perkataan makian sebagai perkataan yang berkait dengan seks, bahagian tubuh, fungsi tubuh, kesakitan dan kematian. Ndhlovu dan Botha (2017) mengkaji strategi penterjemahan perkataan makian daripada bahasa Inggeris kepada bahasa Ndebele berlandaskan kerangka teori Descriptive Translation Studies (DTS) dan strategi pengklasifikasian oleh Baker (1992). Dua konsep norma, iaitu norma bahasa sasaran (eufemisme atau bahasa berlapik) dan norma bahasa sumber (eksplisit atau nyata) menjadi fokus utama. Dapatan kajian menunjukkan norma bahasa sumber dan bahasa sasaran menentukan strategi penterjemah Ndebele dalam menterjemah perkataan makian. Dapatan kajian turut menunjukkan bahawa penterjemah Ndebele cenderung menterjemah secara eufemisme bagi menghormati sensitiviti norma bahasa sasaran. Walau bagaimanapun, terdapat penterjemah yang menterjemah secara eksplisit sehingga mengundang kritikan pembaca sasaran yang menganggap tindakan sedemikian menghina budaya Ndebele. Kecenderungan terhadap norma bahasa sasaran memperlihatkan penterjemah menggunakan strategi penggantian budaya, penggunaan perkataan umum, penggunaan perkataan neutral atau pengurangan ekspresi, parafrasa dan pengguguran. Kecenderungan terhadap norma bahasa sumber pula menonjolkan strategi penggantian dan pengekalan perkataan asal beserta penerangan digunakan.

24 15 Selain itu, terdapat keadaan apabila penterjemah menggabungkan kedua-dua strategi tersebut dalam menangani isu penterjemahan perkataan makian. Kecenderungan terhadap norma bahasa sasaran juga berlaku dalam kajian Jasaitytė (2015) yang bertajuk Swear Words In Teen Fiction And Their Translation From English Into Lithuanian. Kajian Jasaitytė (2015) meneliti strategi penterjemahan perkataan makian di samping melakukan analisis perbandingan bagi mengkaji pemilihan strategi penterjemahan yang dominan dalam menangani isu penterjemahan perkataan makian yang terdapat dalam dua novel remaja, iaitu The Catcher in the Rye pada abad ke-21 dan Looking for Alaska pada abad ke-22. Strategi penterjemahan yang paling sesuai digunakan dalam penterjemahan kata makian bagi kedua-novel tersebut ialah softening, pengguguran dan terjemahan literal. Hasil kajian Jasaitytė (2015) menunjukkan bahawa strategi pengguguran menjadi pilihan penterjemah dalam menangani perkataan makian yang terdapat dalam novel The Catcher in the Rye, manakala strategi terjemahan literal mendominasi dalam penterjemahan perkataan makian yang terdapat dalam novel Looking for Alaska. Strategi pengguguran bukan satu-satunya penyelesaian dalam menangani isu penterjemahan perkataan makian, malahan terdapat beberapa strategi penterjemahan yang boleh dipertimbangkan oleh penterjemah. Menurut Baker (dalam Jasaitytė, 2015:17), strategi pengguguran merupakan tindakan yang drastik, namun pada masa yang sama beliau tidak menafikan bahawa strategi pengguguran sewajarnya digunakan dalam sesetengah konteks. Tuntasnya, pemilihan penggunaan sesuatu perkataan makian bersangkut paut dengan emosi seseorang dan situasi yang berlaku. Konteks juga memainkan peranan dalam menentukan pemilihan dan cara pengungkapan perkataan makian dalam menyampaikan mesej serta memperlihatkan sejauh mana kefahaman pembaca dalam menginterpretasikan mesej tersebut. DATA KAJIAN Teks yang dipilih sebagai teks sumber untuk kajian ini berjudul The Catcher in the Rye karya J.D. Salinger dan diterbitkan pada tahun Novel The Catcher in the Rye dibahagikan kepada tiga bahagian dengan bab 1 sebagai pengenalan dan bab akhir sebagai epilog. Bahagian pertama novel, iaitu bab 2 sehingga bab 7 merupakan peristiwa yang berlaku di sekolah Pencey Prep. Seterusnya, bab 8 sehingga bab 20 merupakan bahagian kedua novel yang memaparkan perjalanan watak protagonis, iaitu Holden yang berlegar-legar di bandar New York dan akhirnya membuat keputusan untuk pulang ke rumah. Pengakhiran novel ini, iaitu bab 21 sehingga bab 25 memaparkan Holden yang meluangkan masa dengan adiknya yang bernama Phoebe di rumah. Novel The Catcher in the Rye telah diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu oleh Zulkifli Ahmad dengan judul Wira Ladang yang diterbitkan pada tahun Susunan bab teks sasaran masih dikekalkan mengikut susunan bab teks sumber. Berdasarkan analisis yang dilakukan, penterjemah didapati melakukan pelbagai pindaan dalam menterjemah keseluruhan teks sumber yang merangkumi perkataan makian bagi menghormati sensitiviti budaya bahasa sasaran. PENTERJEMAHAN JENIS-JENIS PERKATAAN MAKIAN Kaedah komunikatif dan prosedur terjemahan Newmark (1988) serta perincian Jay (1992) dimanfaatkan secara eklektik untuk mengkaji penterjemahan kata makian bahasa Inggeris yang wujud dalam teks sumber. Perbincangan akan menfokuskan pada jenis perkataan makian dan prosedur terjemahan yang digunakan bagi memenuhi norma dan budaya bahasa sasaran. Berdasarkan penelitian terhadap teks sumber, terdapat sembilan perkataan makian yang dikenal pasti mengikut perincian Jay (1992), iaitu (1) perkataan cabul/kasar, (2) perkataan julukan, (3) perkataan kesat, (4) perkataan berbentuk penghinaan, (5) perkataan berbentuk kelucahan, (6) perkataan sumpah seranah, (7) perkataan pantangan, (8) slanga dan (9) perkataan berkaitan najis.

25 16 Perkataan cabul/kasar (profanity) Menurut Hughes (2006), penggunaan perkataan cabul pada asalnya mempunyai unsur keagamaan yang ketara, iaitu merangkumi perkataan suci seperti God, Jesus, Lord dan Jesus Christ. Namun begitu, pengembangan makna telah berlaku sehinggakan perkataan suci tersebut dikategorikan sebagai perkataan makian oleh masyarakat Barat moden di Amerika. Hal ini demikian kerana kebanyakan perkataan suci digunakan dalam konteks bukan keagamaan atau tidak sopan seperti Jesus Christ, I m hungry dan Does the Pope shit in the woods? yang sudah semestinya bercanggah dengan sifat perkataan suci tersebut. Perkataan cabul yang terdiri daripada perkataan atau frasa suci sebenarnya bukan bertujuan untuk menghina agama, Tuhan atau urusan keagamaan tetapi lebih kepada tidak mengambil serius terhadap hal tersebut sehingga menggunakan perkataan suci dalam hal yang tidak sepatutnya dan seterusnya menjadikan perkataan suci tersebut sebagai perkataan cabul (Jay, 1992). Contoh 1 Teks Sumber You re still bleeding, for Chrissake. You better put something on it. (hlm. 53) Teks Sasaran Mak datuk, darah masih mengalir di hidung kau, elok kau bubuh apa-apa untuk menghentikannya. (hlm.73) Contoh 2 Teks Sumber On the subway, for Chrissake! Ya lost them, ya mean? (hlm. 24) Teks Sasaran Di stesen kereta api bawah tanah, maksud kau, kau menghilangkannya? (hlm. 32) Contoh 1 dan 2 menunjukkan penterjemah menggunakan dua prosedur terjemahan yang berbeza untuk menterjemah perkataan makian yang sama, iaitu for Chrissake. Perkataan makian tersebut kerap dijumpai dalam teks sumber dan diterjemahkan secara berbeza mengikut konteks. Contoh 1 menunjukkan penterjemah menggunakan prosedur modulasi oleh Newmark (1988). Prosedur modulasi bebas digunakan oleh penterjemah apabila terjemahan literal tidak sesuai diaplikasikan dalam penterjemahan (Newmark, 1988). Prosedur modulasi didefinisikan sebagai suatu variasi melalui perubahan sudut pandangan atau perspektif dan kerap kali melibatkan kategori pemikiran. Perubahan sudut pandangan ini tidak menjejaskan makna konteks ayat dan berupaya mengekalkan ekspresi perasaan penutur ke dalam teks sasaran. Hal ini demikian kerana perkataan makian bukan hanya digunakan untuk penghinaan sematamata, malahan mengekspresikan perasaan seperti marah, kecewa, terkejut, penekanan dan sebagainya (Allan & Burridge, 2006). Bagi contoh 2, penterjemah telah menggugurkan perkataan makian. Menurut Newmark (1988), prosedur pengguguran sesuai digunakan dalam beberapa situasi dan tidak wajar digunakan sewenang-wenangnya. Prosedur pengguguran boleh digunakan dalam situasi seperti perkataan itu tidak boleh diterjemahkan atau makna perkataan tersebut tidak penting dalam konteks (Jasaitytė, 2015). Dalam contoh ini, pengguguran perkataan makian berlaku kerana tidak mempunyai kepentingan khusus dalam konteks ayat. Contoh 3 Teks Sumber He wanted you to think he d come in by mistake, for God s sake. (hlm. 23) Teks Sasaran Dia mahu kita berfikir bahawa dia datang kerana tersilap. (hlm. 31)

26 17 Contoh 3 menunjukkan bahawa penulis menggunakan perkataan cabul yang bersangkut paut dengan sesuatu yang suci. Perkataan cabul seperti for God s sake bukanlah sesuatu yang baru malah perkataan ini merupakan norma masyarakat Barat, terutamanya dalam kalangan remaja. Walau bagaimanapun, perkataan cabul tersebut tidak mempunyai padanan yang sesuai dalam bahasa Melayu. Oleh itu, penterjemah telah menggugurkan for God s sake kerana pengguguran tersebut tidak menjejaskan makna keseluruhan teks. Perkataan julukan (epithets) Jay (1992) mentakrifkan perkataan julukan sebagai perkataan yang kurang sopan berbentuk cacian terhadap seseorang atau sesuatu benda. Perkataan julukan kebiasaannya terdiri daripada perkataan yang singkat tetapi boleh menyinggung perasaan seseorang. Perkataan julukan biasanya digunakan untuk meluahkan perasaan kecewa, permusuhan dan melibatkan serangan emosi berbanding serangan fizikal. Contoh perkataan julukan ialah shit, damn, hell, son of bitch, goddam it up yours, piss off, fuck you dan fuck off. Contoh 4 Teks Sumber I was the goddam manager of the fencing team. (hlm.5) Teks Sasaran Aku merupakan pengurus pasukan lawan pedang. (hlm.4) Contoh 4 menunjukkan antara perkataan julukan yang paling banyak didapati dalam teks sumber ialah goddam. Perkataan goddam digunakan untuk mengekspresikan emosi seperti marah dan kecewa dengan seseorang atau benda. Analisis data menunjukkan prosedur yang dominan digunakan untuk menterjemah perkataan goddam ialah prosedur pengguguran. Perkataan goddam dalam contoh 4 tidak mempunyai makna yang khusus tetapi bertujuan untuk memberi penegasan kepada ayat tersebut. Prosedur pengguguran menjadi pilihan penterjemah, dan terjemahan yang dihasilkan kurang berkesan kerana emosi dan penegasan penutur dalam teks sumber dihilangkan. Prosedur pengguguran juga diaplikasikan dalam penterjemahan perkataan julukan yang lain, misalnya perkataan damn seperti yang ditunjukkan dalam contoh 5 berikut: Contoh 5 Teks Sumber It cost him damn near four thousand bucks. (hlm. 3) Teks Sasaran Kereta itu harganya hampir empat ribu dolar. (hlm. 2) Perkataan damn yang hadir dalam contoh 5 tidak mempunyai makna yang khusus seperti perkataan goddam sebelum ini. Kebanyakan masyarakat Barat akan menghamburkan perkataan yang berbentuk cacian dalam mengekspresikan emosi di samping memberi penegasan terhadap maklumat yang ingin disampaikan. Sikap sebegini tidak sesuai dikekalkan dalam budaya sasaran yang mengamalkan sikap kesopanan dan ketatasusilaan. Prosedur pengguguran menjadi pilihan penterjemah apabila berhadapan dengan situasi sebegini. Walau bagaimanapun, penterjemah tidak hanya menggunakan prosedur pengguguran apabila turut menterjemahkan beberapa perkataan damn yang hadir dalam teks sumber. Contohnya adalah seperti berikut: Contoh 6 Teks Sumber I don t give a damn, except that I get bored sometimes when people tell me to act my age. (hlm. 12)

27 18 Teks Sasaran Aku tak peduli, cuma kadang-kadang aku berasa bosan apabila orang menyuruh aku berkelakuan sepadan dengan umurku. (hlm. 14) Contoh 6 menunjukkan perkataan damn hadir dengan perkataan lain sehingga membentuk suatu frasa yang lengkap. Frasa I don t give a damn tidak boleh diterjemahkan secara literal mahupun digugurkan kerana frasa ini membawa makna tersendiri dalam ayat tersebut. Oleh itu, penterjemah mengambil keputusan untuk menggunakan prosedur parafrasa dalam menterjemahkan frasa tersebut. Prosedur parafrasa bertujuan untuk memberi penerangan yang lebih jelas terhadap makna dalam teks tersebut. Menurut Newmark (1988), prosedur parafrasa diperlukan apabila maksud yang hendak disampaikan oleh teks sumber adalah kurang jelas. Prosedur ini membolehkan penterjemah membuat perubahan terhadap ayat asal teks sumber bagi memastikan makna teks sumber dapat dipindahkan kepada teks terjemahan sehampir yang mungkin. Perkataan kesat (vulgarity) Perkataan kesat merupakan perkataan yang biadap dan menyinggung perasaan individu. Perkataan kesat juga mengekspresikan kekasaran bahasa jalanan (Jay, 1992). Contoh perkataan kesat ialah snot, bloody, up yours, crap, kiss my ass dan sebagainya. Contoh 7 Teks Sumber Game, my ass. (hlm. 11) Teks Sasaran Permainan, konon. (hlm.13) Contoh 8 Teks Sumber You give me a royal pain in the ass, if you want to know the truth (hlm. 148) Teks Sasaran Kau memang menyusahkan aku, kalau kau hendak tahu sebenarnya. (hlm. 207) Frasa my ass dalam contoh 7 merupakan salah satu contoh perkataan kesat yang boleh dikategorikan sebagai perkataan makian. Frasa tersebut kebiasaannya digunakan untuk menunjukkan seseorang itu tidak mempercayai maklumat yang diterimanya. Penterjemah telah menggunakan prosedur modulasi untuk menterjemahkan frasa tersebut. Prosedur ini membolehkan penterjemah mengubah sudut pandangan daripada negatif kepada positif dalam bahasa sasaran. Hal ini demikian kerana konteks hubungan jarak sosial penutur, iaitu antara anak murid dan pengajar memerlukan penterjemah menyesuaikan pemilihan perkataan yang sesuai bagi menggantikan frasa my ass yang agak kurang sopan dalam budaya bahasa sasaran. Perkataan kesat ass juga hadir bersama-sama idiom (simpulan bahasa) serta mempunyai maksud tersendiri seperti yang ditunjukkan dalam contoh 8. Perkataan makian ass hadir dalam frasa a royal pain yang mempunyai maksud tersendiri. Frasa a royal pain merupakan idiom yang bermaksud sesuatu atau seseorang yang menjengkelkan (The FreeDictionary, 2011). Penterjemah sekadar memberikan padanan kata menyusahkan bagi menjelaskan makna yang dibawa oleh frasa a royal pain in the ass. Perkataan berbentuk penghinaan (insults and slurs) Menurut Jay (1992), perkataan makian berbentuk penghinaan ini merupakan serangan berbentuk verbal terhadap orang lain. Penghinaan boleh melibatkan etnik, kelas sosial, stereotaip dan fizikal seseorang.

28 19 Perkataan makian berbentuk penghinaan ini bertujuan untuk menghina dan menyakiti seseorang dengan sengaja. Contoh 9 Teks Sumber Sleep tight, ya morons! (hlm.59) Teks Sasaran Tidur nyenyaklah kamu semua! (hlm.81) Perkataan makian berbentuk penghinaan juga terdapat dalam teks sumber seperti yang ditunjukkan pada contoh 9. Perkataan moron merupakan perkataan makian berbentuk penghinaan kepada seseorang yang sering digunakan oleh budak remaja. Perkataan moron didefinisikan sebagai seseorang yang bodoh (The FreeDictionary, 2006). Prosedur neutralisasi diaplikasikan untuk menterjemah perkataan moron tersebut. Penterjemah telah mengubah sudut pandangan negatif kepada sudut pandangan positif dalam bahasa sasaran apabila kamu orang bodoh (spesifik) telah menjadi kamu semua (umum). Terjemahan yang dihasilkan lebih sopan dan sesuai dengan kehendak norma dan budaya bahasa sasaran. Contoh 10 Teks Sumber It just drove me stark staring mad when I thought about her and Stradlater parked somewhere in the fat-assed Ed Banky s car. (hlm.55) Teks Sasaran Aku hanya merenung tajam apabila aku terkenang akan Jane dan Stradlater menghentikan kereta Ed Banky di sesuatu tempat. (hlm.75) Contoh 10 juga memperlihatkan penterjemahan perkataan makian yang berbentuk penghinaan, iaitu fatassed. Perkataan fat-assed bermaksud punggung yang besar dan digunakan untuk merujuk kepada fizikal seseorang. Penghinaan sebegini adalah bercanggah dengan norma dan budaya bahasa sasaran. Oleh itu, penterjemah telah menggugurkan perkataan fat-assed tersebut dan langkah ini merupakan pilihan yang terbaik kerana pengguguran perkataan makian tersebut tidak menjejaskan makna teks. Perkataan berbentuk kelucahan (obscenity) Secara umumnya, perkataan lucah didefinisikan sebagai perkataan yang menyinggung dan kurang sopan kerana perkataan tersebut terlalu menonjolkan perkara berkaitan seks dan pantangan yang menjijikkan sehingga tidak boleh diterima oleh standard moral (The FreeDictionary, 2011). Kelucahan juga boleh dikaitkan dengan sesuatu perkataan atau perbuatan berkaitan dengan nafsu dan perbuatan jahat yang menjijikkan (Jay, 1992). Contoh 11 Teks Sumber She had very big knockers.(hlm. 96) Teks Sasaran - (hlm. 131) Contoh 11 menunjukkan penterjemahan perkataan berbentuk kelucahan. Perkataan knockers merujuk kepada payudara wanita (McGraw-Hill s Dictionary of American Slang and Colloquial Expressions, 2006). Penterjemah bukan sahaja memilih untuk menggugurkan perkataan makian tersebut malah

29 20 keseluruhan ayat. Hal ini menunjukkan bahawa penterjemah menggugurkan penggunaan maklumat tubuh badan yang membawa konotasi negatif serta tidak mempunyai kepentingan dalam penceritaan novel. Contoh 12 Teks Sumber I spent the whole night necking with a terrible phony named Anne Louise Sherman. (hlm. 70) Teks Sasaran...aku menghabiskan masa sepanjang malam dengan gadis bernama Anne Louise Sherman. (hlm. 97) Contoh 13 Teks Sumber Innarested in a little tail t night? (hlm. 95) Teks Sasaran Hendak berseronok-seronok? (hlm. 138) Perkataan necking dalam contoh 12 juga merupakan perkataan berbentuk kelucahan yang didapati dalam teks sumber. Necking bermaksud perlakuan bercumbu dan memeluk dengan penuh keintiman (Collins English Dictionary, 2014). Prosedur terjemahan yang digunakan untuk menterjemahkan perkataan necking tersebut ialah prosedur neutralisasi. Penterjemah telah mengeneralisasikan perkataan bercumbu kepada menghabiskan masa dalam bahasa sasaran. Tindakan ini berupaya mengurangkan unsur kelucahan dalam teks sasaran. Oleh itu, terjemahan yang dihasilkan sesuai dengan norma dan budaya sasaran. Prosedur neutralisasi juga dapat dilihat melalui contoh 13, iaitu penterjemahan perkataan tail. Perkataan tail merupakan perkataan yang merujuk hubungan seksual (Merriam-Webster Dictionary). Penterjemah telah mengeneralisasikan perkataan tail kepada perkataan yang lebih umum, iaitu berseronok-seronok untuk menepati norma dan budaya di Malaysia. Perkataan sumpah seranah (cursing) Sumpah seranah merupakan perbuatan meminta sesuatu yang buruk berlaku kepada seseorang (Jay, 1992). Sumpah seranah boleh berunsurkan keagamaan atau sebaliknya. Jay (1992) juga menyatakan bahawa sumpah seranah terdiri daripada sumpahan berbentuk ayat yang panjang dan ayat ringkas. Contoh 14 Teks Sumber Like hell you are (hlm. 99) Teks Sasaran Pergi jahanamlah (hlm. 143) Contoh menunjukkan penterjemahan sumpah seranah, iaitu penterjemahan frasa like hell you are. Frasa tersebut merupakan sumpah seranah berbentuk keagamaan dengan menggunakan perkataan hell sebagai kuasa agung yang menyokong sumpahan tersebut. Penterjemah telah menggunakan prosedur parafrasa untuk menterjemah frasa tersebut. Prosedur parafrasa ini bertujuan untuk memberi kefahaman jelas kepada pembaca sasaran tentang maksud sebenar teks sumber. Dapat dilihat bahawa bentuk dan makna sumpah seranah dapat dikekalkan dalam bahasa sasaran kerana penterjemah memberikan padanan terjemahan yang sesuai. Kata pantangan (taboo) Menurut Jay (1992), kata pantangan atau tabu berbeza-beza mengikut kumpulan etnik atau kelas sosial. Jay (2009) juga menyatakan bahawa punca sesuatu perkataan dianggap sebagai kata pantangan masih

30 21 tidak jelas. Tambahnya lagi, walaupun terdapat pelbagai jenis kata pantangan, rujukan semantik yang hadir menyebabkan kata pantangan bersifat khusus mengikut budaya dan norma sesuatu tempat. Contoh 15 Teks Sumber Somebody d written Fuck you on the wall. (hlm. 221) Teks Sasaran Ada orang menulis kau pada dinding. (hlm. 315) Contoh 15 menunjukkan penterjemahan kata pantangan yang terdiri daripada rujukan seksual, iaitu fuck you. Perkataan fuck merupakan salah satu kata pantangan dalam budaya bahasa sasaran, iaitu budaya Melayu. Oleh itu, penterjemah telah menggugurkan perkataan fuck kerana perkataan tersebut bercanggah dengan norma bahasa sasaran. Penterjemah memperlihatkan wujud pengguguran perkataan dengan menggunakan tanda dalam teks sasaran. Norma kegiatan vandalisme di Malaysia mampu memberikan maklumat kepada pembaca bahawa perkataan yang digugurkan dan digantikan dengan tanda sempang merujuk kata pantangan yang kurang sopan. Slanga (slang) Allan dan Burridge (2006:69) menyatakan bahawa slanga ialah language of a highly colloquial and contemporary type, considered stylistically inferior to standard formal, and even polite informal, speech. It often uses metaphor and/or ellipsis, and often manifests verbal play in which current language is employed in some special sense and denotation; otherwise the vocabulary, and sometimes the grammar, is novel or only recently coined. Berdasarkan pendefinisian tersebut, dapat dirumuskan bahawa slanga ialah penggunaan bahasa semasa yang tidak standard seperti bahasa remaja. Contoh 16 Teks Sumber You re aces, Ackley kid, I said. (hlm. 57) Teks Sasaran Kau baik, tahu tak (hlm. 78) Contoh 17 Teks Sumber You still going around with the same babe you used to at Whooton? The one with the terrific-. (hlm. 160) Teks Sasaran Kau masih keluar dengan gadis yang sama semasa di Whooton? Gadis yang mempunyai (hlm. 226) Contoh 16 dan 17 merupakan antara bahasa slanga yang terdapat dalam teks sumber. Perkataan aces merupakan contoh bahasa remaja masyarakat Barat yang membawa maksud the best atau paling hebat. Padanan terjemahan baik adalah kurang tepat kerana tidak membawa maksud paling hebat. Contoh 17 juga menunjukkan penterjemahan bahasa slanga, iaitu babe yang merujuk perempuan muda yang mempunyai daya tarikan seksual. Bagi menterjemah perkataan babe tersebut, penterjemah telah menggunakan prosedur neutralisasi dengan mengeneralisasikan perkataan teks sumber kepada perkataan yang lebih umum, iaitu gadis dalam bahasa sasaran. Terjemahan yang dihasilkan bersesuaian dengan norma dan budaya bahasa sasaran.

31 22 Perkataan berkaitan najis (scatology) Menurut Jay (1992), najis berkaitan dengan produk atau proses pembuangan bahan buangan manusia. Satu-satunya perkataan berkaitan najis yang dijumpai dalam teks sumber ialah puke seperti berikut: Contoh 18 Teks Sumber I could puke everytime I hear it. (hlm. 14) Teks Sasaran Aku seperti nak muntah apabila mendengarnya. (hlm. 15) Contoh 18 menunjukkan penterjemahan perkataan puke yang tergolong dalam kategori perkataan berkaitan najis. Walau bagaimanapun, perkataan tersebut bukanlah sesuatu yang terlalu menjijikkan dalam budaya bahasa sasaran. Terjemahan literal merupakan prosedur terjemahan terbaik untuk menterjemah perkataan puke kerana perkataan tersebut mempunyai padanan yang sedia ada dalam bahasa Melayu, iaitu muntah. KESIMPULAN Perkataan makian berbeza mengikut norma dan budaya sesuatu masyarakat. Langkah mengkategorikan kata makian (cursing) masyarakat Barat berdasarkan perincian Jay (1992) jelas memudahkan pengenalpastian serta analisis dilakukan secara sistematik. Selain itu, penterjemahan perkataan makian memerlukan penterjemah mengaplikasikan prosedur dan kaedah yang sesuai bagi menghormati sensitiviti dan budaya bahasa sumber dan bahasa sasaran. Berdasarkan penelitian terhadap penterjemahan novel The Catcher in the Rye, kaedah komunikatif diaplikasikan apabila penterjemah tidak terlalu setia dengan struktur ayat dan perkataan yang wujud dalam bahasa sumber. Sebaliknya penterjemah menyesuaikan hasil terjemahan dengan norma penulisan bahasa Melayu. Menerusi penerapan kaedah komunikatif, teks terjemahan menggunakan bahasa yang lebih jelas, lancar dan ada kalanya terjemahan kurang (undertranslation) berlaku (Newmark, 1988). Pernyataan ini bertepatan dengan data kajian yang membuktikan bahawa prosedur pengguguran merupakan prosedur yang paling kerap digunakan oleh penterjemah untuk menterjemah perkataan makian. Di samping itu, penterjemah juga didapati melakukan pindaan apabila menterjemah perkataan makian yang terdapat dalam teks sumber dengan menggunakan prosedur parafrasa, modulasi dan neutralisasi. Setiap prosedur terjemahan ini dipilih berdasarkan kesesuaiannya untuk mengekalkan mesej di samping menghormati laras bahasa dan sensitiviti budaya pembaca sasaran. Analisis data juga menunjukkan penterjemah menggunakan prosedur terjemahan literal bagi menterjemahkan ayat dan perkataan yang mempunyai padanan sedia ada dan diterima mengikut budaya dan norma bahasa Melayu. Kesimpulannya, kajian terhadap penterjemahan perkataan makian menarik untuk ditelusuri dan dikaji dalam pelbagai pasangan bahasa. Hal ini demikian kerana bahasa yang berbeza menggunakan kata makian yang berbeza mengikut budaya masing-masing. Penterjemah teks novel sewajarnya cakna dengan perbezaan ini bagi menangani permasalahan dalam penterjemahan kata makian, khususnya dalam karya sastera. RUJUKAN Allan, K., & Burridge, K. (2006). Forbidden Words: Taboo and the Censoring of Language. New York: Cambridge University Press. Asmah Omar. (2002). Kaedah Penyelidikan Bahasa di Lapangan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

32 23 Hughes, G. (2006). Encyclopedia of Swearing: the Social History of Oaths, Profanity, Foul Language, and Ethnic Slurs in the English-speaking World. New York: M. E. Sharp. Jasaitytė, L. (2015). Swear-words in teen fiction and their translation from English into Lithuanian. Unpublished Bachelor thesis. Siauliai University, Lithuania. Jay, T. (1992). Cursing in America: A Psycholinguistic Study of Dirty Language in the Courts, in the Movies, in the Schoolyards and on the Street. Philadelphia: John Benjamin Publishing Company. Jay, T. (2009). The Utility and Ubiquity of Taboo Words. Perspectives on Psychological Science. 4(2), Diakses pada 28 April 2018 daripada knockers. (n.d.) McGraw-Hill s Dictionary of American Slang and Colloquial Expressions. (2006). Diakses pada 10 Jun 2018 daripada moron. (n.d.) American Heritage Dictionary of the English Language, 5 th Edition. (2011). Diakses pada 10 Jun 2018 daripada Ndhlovu, K. & Botha, R (2017) Euphemism vs explicitness: A Corpus Based Analysis of Translated Taboo Words from English to Zimbabwean Ndebele, South African. Journal of African Languages, 37(2), , Diakses pada 31 Mei 2018 daripada necking. (n.d.) Collin English Dictionary Complete and Unabridged, 12 th Edition Diakses pada 10 Jun 2018 daripadahttps://idioms.thefreedictionary.com/necking Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. New York: Prentice Hall. obscene. (n.d.) American Heritage Dictionary of the English Language, 5 th Edition. (2011). Diakses pada 10 Jun 2018 daripada Radiah Yusoff. (2012). Pergi Mampos La Bodoh: Satu Tinjauan Terhadap Ungkapan Makian dan Ke(tidak)santunan dalam Interaksi Internet. Dalam Marlyna Maros, Mohammad Fadzeli Jaafar & Maslinda Yusof (Ed.), Kesantunan Berbahasa, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. royal pain. (n.d.) McGraw-Hill's Dictionary of American Slang and Colloquial Expressions. (2006). Diakses pada 10 Jun 2018 daripada Salinger, J. D. (1991). The Catcher in the Rye. New York: Little, Brown and Company. Salinger, J. D. (1999). Wira Ladang (penterjemah, Zulkifli Ahmad). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. tail. (n.d.) Merriam-Webster Dictionary. Diakses pada 10 Jun 2018 daripada

33 24 ANALISIS PENERIMAAN AUDIENS TERHADAP ISU TERJEMAHAN HUMOR DALAM SARI KATA FILEM DEADPOOL Mohamad Zakuan Tuan Ibharim Bahagian Pengajian Penterjemahan dan Interpretasi Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Hasuria Che Omar Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Teori multimodaliti menjelaskan bahawa sesuatu mesej dalam produk audiovisual boleh disampaikan menerusi (gabungan) empat mod teras, iaitu bunyi, muzik, imej, dan bahasa (Pérez-González, 2014). Dalam bidang terjemahan audiovisual, isu kebolehterjemahan humor sering kali menjadi tumpuan perbahasan sarjana disebabkan oleh kerumitan humor itu sendiri. Penerimaan humor bersifat relatif (Veiga, 2009b), justeru tugas pengkaji tentunya sukar untuk menentukan kadar penerimaan audiens secara empiris. Bergerak daripada premis tersebut, kajian ini bertujuan untuk menilai aspek penerimaan terjemahan humor berbentuk sari kata menerusi sudut pandang audiens. Filem Deadpool (2016) dan sari katanya oleh ASTRO dipilih sebagai data kajian. Prosedur pemerolehan data audiens melibatkan tayangan klip video terpilih dan diikuti dengan sesi menjawab borang soal selidik. Tahap penerimaan audiens dinilai berdasarkan kerangka penerimaan oleh Gambier (2010). Kerangka teori ini dipandu oleh tiga fitur utama, iaitu (i) Respons (kemudahan membaca dan kebergantungan terhadap sari kata), (ii) Reaksi (pemahaman terjemahan humor) dan (iii) Akibat (maklum balas terhadap nilai dan ideologi dalam terjemahan). Dapatan analisis fitur reaksi dan akibat secara umumnya menunjukkan terdapat kerencaman pemahaman dan penilaian tahap lucu audiens bagi (gabungan) jenis humor yang berbeza. Aspek pengetahuan am, pengetahuan bahasa Inggeris, serta pengetahuan rujukan khusus merupakan rangkuman faktor utama yang mendasari pemahaman dan perbezaan maklum balas ini. Kata kunci: multimodaliti, humor, penerimaan, terjemahan audiovisual, Deadpool PENGENALAN Humor merupakan satu ciri penting dalam interaksi masyarakat sosial. Vandaele (2010) menyatakan bahawa humor merupakan satu ciri eksklusif manusia, walaupun gelak tawa sebagai satu tindak balas sosial juga boleh didapati pada haiwan lain. Jelas Ziv (1984), sekurang-kurangnya terdapat lima fungsi humor. Humor berupaya menjadi jambatan bagi seseorang untuk menyampaikan mesej tabu, mengkritik sesebuah organisasi, menyatukan ahli kumpulan, menghilangkan rasa takut dan bimbang, serta menyampaikan satu-satu mesej menerusi susunan kata yang bijak. Maka tidak hairanlah jika kajian mengenai humor boleh didapati dalam capaian pelbagai bidang kemanusiaan, seperti kesihatan, psikologi, falsafah, antropologi, ekonomi dan linguistik (lihat Chiaro, 2014a).

34 25 Dalam bidang terjemahan, isu penterjemahan humor kekal relevan. Penterjemahan humor dianggap rumit disebabkan oleh kekangan bahasa dan budaya (Chiaro, 2008). Satu aspek penting dalam bidang ini ialah penerimaan audiens yang pelbagai. Seseorang mungkin beranggapan satu-satu hasil terjemahan humor itu menggelikan hati, tetapi orang lain mungkin beranggapan sebaliknya. Proses terjemahan tentunya dirumitkan dengan kewujudan medium audiovisual (AV) yang menghidangkan audiens dengan pelbagai sumber (imej, bunyi, tulisan dan lain-lain) secara serentak. Bergerak daripada premis ini, kajian ini bertujuan menilai aspek penerimaan audiens mengenai terjemahan humor dalam kerangka AV. Bagi tujuan ini, filem Deadpool telah dipilih sebagai korpus kajian. Proses kutipan data melibatkan sesi tayangan klip ringkas dan sesi menjawab borang soal selidik oleh audiens. HUMOR DAN TERJEMAHANNYA Satu isu utama yang mendasari kajian humor dan kajian terjemahan humor (TH) ialah pendefinisian humor itu sendiri. Menurut Ruch (1998), tiada satu takrifan humor yang bersifat sejagat dan merangkumi keseluruhan konsep humor. Humor boleh hadir menerusi pelbagai medium, bentuk, dan menghasilkan kesan yang berbeza terhadap individu berbeza. Namun begitu, secara amnya takrifan humor boleh difahami sebagai sesuatu yang menghasilkan rasa geli hati kepada penerimanya (Chiaro, 2010). Sekurang-kurangnya terdapat tiga perspektif utama bagi menilai kewujudan humor: penutur, kandungan, dan penerima. Umumnya, sarjana kajian humor berbeza pandangan sama ada gelak tawa merupakan satu tindak balas terhadap humor atau sebaliknya. Perbahasan ini menjurus kepada kewujudan perspektif pertama, iaitu penutur. Dalam hal ini, Attardo (1994:13) bersetuju dengan definisi Kerbrat- Orecchioni yang menyatakan bahawa terdapat keperluan untuk mentakrif humor menerusi perspektif perlocutionary, yakni niat/tujuan sesuatu ujaran dihasilkan. Dengan kata lain, humor merupakan apa-apa yang bertujuan menghasilkan rasa kelakar kepada penerimanya, walaupun penerimanya tidak menganggap ujaran tersebut kelakar. Perspektif seterusnya ialah penilaian terhadap isi kandungan humor itu sendiri. Nash (1985) merupakan salah seorang sarjana terawal yang mengkaji pembentukan humor secara bersistem. Usul Formula Lokatif beliau, antara lain sangat membantu dalam memerikan dan membentuk teori ketakkongruenan yang merupakan satu teori asas kajian humor. Keadaan ketakkongruenan wujud apabila skrip baharu dimasukkan dalam perjalanan skrip asal, yang mengakibatkan penerimaan audiens/pendengar terpesong, lalu menghasilkan kesan humor. Kewujudan medium audiovisual tambah merumitkan tugas penterjemah. Hal ini demikian disebabkan pembentukan humor tidak dipengaruhi oleh percanggahan skrip semata-mata. Wacana multimodaliti menyatakan hal ini dengan jelas. Satu-satu mesej dalam produk audiovisual boleh disampaikan menerusi (gabungan) empat mod teras, iaitu bunyi, muzik, imej, dan bahasa (Pérez-González, 2014). Kajian Martínez-Sierra (2006) pula membuktikan bahawa satu-satu jenaka boleh terhasil menerusi (gabungan) lapan elemen, iaitu elemen humor, iaitu elemen komuniti dan institusi, rasa humor komuniti, visual, grafik, paralinguistik, bunyi, linguistik, dan elemen tidak ditanda. Penilaian penerima ataupun audiens merupakan satu lagi fitur penting bagi menentukan kewujudan humor. Jelas Veiga (2009b), humor itu sendiri sifatnya rencam, justeru penerimaan humor juga pelbagai. Hal ini demikian disebabkan audiens mempunyai kebolehan mencerap humor (sense of humour) yang berbeza disebabkan oleh banyak faktor seperti tahap pengetahuan audiens, penguasaan bahasa sumber, dan kerumitan humor itu sendiri (lihat juga Schauffler, 2015; Veiga, 2009a). Oleh itu, A mungkin menganggap satu-satu jenaka itu kelakar, dan B pula akan menilainya sebagai tidak kelakar. C mungkin beranggapan jenaka itu sesuai untuk umum, manakala D pula mungkin menilainya sebagai keterlaluan.

35 26 Pastinya hal ini akan merumitkan tugas pengkaji bagi menentukan garis pemisah antara perkara yang dinilai kelakar atau sebaliknya secara empiris. KAJIAN PENERIMAAN TERJEMAHAN HUMOR AUDIOVISUAL (THAV) Liputan kajian penerimaan THAV sangat luas. Oleh yang demikian, kajiannya memberi fokus serta mengguna pakai kaedah kutipan data dan analisis yang berbeza-beza. Tinjauan pengkaji mendapati bahawa sebahagian besar kajian penerimaan THAV berpusat pada data alih suara berbanding data sari kata (lihat Antonini, Bucaria, & Senzani, 2003; Chiaro, 2014b). Terdapat juga sejumlah kecil kajian yang membandingkan penerimaan audiens terhadap mutu terjemahan kedua-dua medium ini bersumberkan korpus filem yang sama (lihat Fuentes Luque, 2003). Aspek perbezaan fokus kajian turut merubah kaedah pemerolehan data. Kajian Orrego-Carmona (2015), umpamanya mengaplikasikan teknologi kaedah jejakan mata (eye-tracking) bagi mengenal pasti pola bacaan sari kata dan kadar kebergantungan audiens terhadapnya berdasarkan siri televisyen popular The Big Bang Theory. Selain kaedah ini, data juga diperoleh menerusi proses tayangan. Amnya, proses ini disusuli dengan sesi menjawab borang soal selidik dan kaedah temu bual (lihat Bucaria, 2008; Fuentes Luque, 2003). KORPUS Kajian ini menggunakan satu siri filem X-Men, iaitu Deadpool (2016) dan sari kata bahasa Melayu yang disediakan oleh ASTRO sebagai data kajian. Filem yang diarahkan oleh Tim Miller dan lakon layar oleh Paul Wenick dan Rhett Reese ini mengisahkan perjalanan watak Deadpool/Wade Wilson (Ryan Reynolds). Diperihalkan sebagai seorang pembunuh upahan, beliau kemudiannya didiagnosis menghidap kanser, dan bersetuju untuk menjadi bahan uji kaji bagi menyembuhkan penyakit tersebut. Dalam makmal yang dikendalikan oleh watak jahat Ajax/Francis (Ed Skrein), Wade telah diseksa dan dikenakan pelbagai ujian mengerikan, dan akhirnya beliau sembuh walaupun mengalami kecacatan kulit kekal di seluruh badannya. Plot seterusnya mengisahkan aksi Deadpool bagi membalas dendam terhadap Ajax/Francis bagi mendapatkan formula untuk menyembuhkan kecacatan kulitnya. Sebagaimana edaran filem berbentuk DVD di Malaysia, ASTRO juga menetapkan klasifikasi 18 tahun bagi tontonan filem ini. Amnya, kandungan Deadpool telah ditapis. Selain DVD dan ASTRO, klasifikasi 18 tahun turut diberikan bagi tayangan pawagam di Malaysia (Cinema Online, 2016). Sebagai perbandingan, klasifikasi R (Restricted) ditetapkan oleh pihak Motion Pictures Association of America (MPAA) (filmratings.com, 2016), yang mensyaratkan pengawasan penjaga/orang dewasa bagi audiens berusia 17 tahun ke bawah bagi tontonan di pawagam Amerika Syarikat. Pemilihan Deadpool sebagai korpus kajian ini didasari beberapa faktor. Pertamanya, Deadpool diklasifikasikan sebagai filem bergenre humor. Hal ini penting bagi menjamin aspek pertama penilaian kewujudan humor yang dibincangkan di atas, iaitu penutur. Dalam konteks ini, penutur merupakan penerbit filem yang pastinya berniat untuk menghasilkan rasa humor pada audiens. Faktor kedua ialah jenis humor khusus yang membezakan Deadpool dengan filem bergenre humor lain. Secara umumnya, jenis humor ini boleh dibahagikan kepada dua aspek, iaitu 1) komedi hitam (black atau dark humour), yakni humor yang menyentuh perihal sensitiviti sesebuah masyarakat, serta 2) kewujudan pelbagai rujukan humor khusus sepanjang filem ini. Deadpool merupakan salah satu siri filem adi wira yang diadaptasi daripada komik X-Men. Sebagaimana filem adaptasi lain, pembentukan semula watak komik ini perlu mematuhi pemerihalannya dalam komik. Deadpool diperihalkan sebagai pembunuh upahan bermulut hodoh (merc with a mouth). Justeru, banyak adegan humor sarkastik dan berkonotasi seksual boleh didapati sepanjang filem ini. Kewujudan rujukan khusus dalam filem ini ketara dan dibincangkan di

36 27 pelbagai platform media sosial. Contohnya, klip video yang dihasilkan oleh Mr Sunday Movies (2016) menyenaraikan lebih seratus rujukan humor yang tersembunyi dalam filem ini. KERANGKA TEORI Kajian ini memanfaatkan rangkuman konsep penerimaan Gambier (2010) bagi tujuan pemerihalan borang soal selidik dan analisis. Menurut beliau (18 20), penerimaan (reception) boleh dikelaskan kepada tiga aspek, iaitu respons (response), reaksi (reaction) dan akibat (repercussion): i. Respons merujuk kepada aspek kemudahan mentafsir maklumat dalam teks AV, ataupun proses penyahkodan persepsi (perceptual decoding, ataupun lisibility). Dalam konteks kajian ini, aspek ini merujuk kepada kadar kebolehbacaan dan kebergantungan seseorang terhadap sari kata yang disediakan. ii. Reaksi merujuk kepada kemudahan membaca elemen-elemen dalam teks audiovisual. Aspek ini berkaitan dengan isu psikologi-kognitif, iaitu ingatan jangka pendek/panjang dan pemahaman audiens. Dalam konteks kajian, reaksi melibatkan kadar kefahaman seseorang terhadap paparan jenaka yang ditayangkan. iii. Akibat merujuk kepada isu sikap (attitude) dan kepercayaan (beliefs) seseorang. Aspek ini melibatkan maklum balas dan penilaian penonton terhadap strategi dan amalan terjemahan tertentu, seperti kecenderungan terhadap mod penterjemahan audiovisual tertentu, serta nilai dan ideologi yang diterapkan dalam terjemahan. Dalam kajian ini, aspek ini merujuk kepada maklum balas audiens mengenai tahap lucu humor dan kecenderungan penerimaan audiens terhadap jenis humor. METODOLOGI KAJIAN Kajian ini bertujuan untuk menilai aspek penerimaan terjemahan humor berbentuk sari kata menerusi sudut pandang audiens. Sebagaimana penjelasan di atas, kajian ini berteraskan konsep penerimaan Gambier (2010), justeru kaedah pemerolehan data dan analisis turut berpandukan tiga aspek penerimaan ini. Sejumlah 22 pelajar sarjana muda daripada dua buah universiti awam, iaitu Universiti Sains Malaysia (12 pelajar) dan Universiti Utara Malaysia (10 pelajar) mengambil bahagian dalam kajian ini. Proses kutipan data melibatkan dua fasa utama, iaitu sesi tayangan filem dan sesi menjawab borang soal selidik. Sesi tayangan dijalankan sebanyak dua kali. Tayangan pertama melibatkan tayangan plot (sekitar sepuluh minit). Proses ini bertujuan memberi kefahaman plot yang menyeluruh kepada responden, selain memberikan gambaran awal mengenai jenis humor yang disampaikan oleh watak filem Deadpool. Tayangan kali kedua pula dijalankan semasa responden menjawab borang soal selidik. Bagi tujuan ini, tiga adegan (enam humor secara keseluruhan) telah dipilih, seperti berikut: i. Adegan 1: Weasel membandingkan kehodohan wajah Wade dengan hubungan seks antara dua buah avokado. ii. iii. Adegan 2: Weasel dan Wade membincangkan nama adi wira yang sesuai untuk Wade. Adegan 3: Deadpool yang pada mulanya meminta maaf kerana memukul wanita kemudian melempar seorang wanita lain sambil menggelarnya sebagai beruk. Seperti yang telah dijelaskan sebelum ini, satu asas humor ialah kerelatifannya. Veiga (2009a) menyatakan bahawa setiap individu mempunyai kebolehan mencerap humor yang berbeza. Bagi tujuan penilaian kebolehan ini, responden dikehendaki mengenal pasti humor yang wujud (sekiranya ada) dalam

37 28 setiap adegan yang ditayangkan. Borang soal selidik mengandungi dua bahagian utama. Bahagian pertama (demografi) mengandungi soalan profil asas audiens (umur, jantina, mood semasa, keputusan Malaysian University English Test (MUET), dan pengetahuan am filem Deadpool dan X-Men). Bahagian kedua pula merangkumi soalan berasaskan konsep penerimaan Gambier, iaitu: i. Respons: Oleh sebab akses pengkaji terhadap kaedah jejakan mata dan lain-lain adalah terhad, hanya penilaian kendiri audiens mengenai aspek kebolehbacaan dan kebergantungan terhadap sari kata digunakan bagi kajian ini. ii. Reaksi: Responden diminta untuk menanda dan menerangkan humor menerusi paparan adegan yang disediakan. Penilaian mengenai fitur ini dilakukan berdasarkan dua aspek, iaitu 1) kebolehan audiens mengenal pasti humor yang wujud dalam paparan adegan dan 2) ujian iii. pengetahuan, iaitu sama ada audiens boleh menerangkan rujukan humor dengan betul. Akibat: Penilaian audiens mengenai tahap lucu adegan yang dipaparkan, dan sama ada terdapat adegan yang dinilai sebagai sensitif, keterlaluan dan sebagainya. Perbandingan antara fitur Akibat dan Reaksi akan dilakukan bagi meneliti faktor yang mempengaruhi penilaian ini. Sebagaimana kaedah pemerolehan data, kaedah analisis juga amnya bersandarkan tiga fitur utama konsep penerimaan Gambier (2010). Analisis dimulakan dengan perincian profil audiens dan fitur pertama penerimaan, iaitu Respons. Analisis dua fitur akhir pula dilakukan berdasarkan urutan humor dalam adegan. Bagi tujuan ini, analisis kajian membahagikan fitur Reaksi kepada dua aspek, iaitu Faham (rujukan betul) dan Tidak Faham (rujukan salah). Fitur Akibat pula dipecahkan kepada empat aspek, iaitu Kelakar-Rujukan betul, Kelakar-Rujukan salah, Tidak kelakar-rujukan betul, dan Tidak kelakar-rujukan salah. Pola jawapan responden mengenai kedua-dua fitur ini dijelaskan secara serentak menerusi paparan graf. Pemerihalan terperinci pula diberikan secara deskriptif. ANALISIS RAJAH 1. Profil demografi dan fitur Respons Jadual 1 memaparkan profil asas audiens. Jumlah keseluruhan 22 responden dibahagikan kepada empat kumpulan utama berdasarkan keputusan penilaian ujian bahasa Inggeris MUET. Berdasarkan jadual ini, tiga responden masing-masing berada pada kumpulan terendah (Band 2) dan tertinggi (Band 5). Kumpulan Band 3 pula mencatatkan jumlah responden yang tertinggi, iaitu seramai sepuluh orang. Amnya, jumlah responden pelajar lelaki sedikit melebihi jumlah responden perempuan. Kesemua responden menyatakan perihalan mood semasa normal/baik semasa kajian dijalankan. Hal ini penting bagi memastikan jawapan borang soal selidik yang diberikan tidak dipengaruhi oleh faktor luaran, terutamanya gangguan emosi semasa audiens. Paparan ini juga memperlihatkan pengetahuan am audiens mengenai filem Deadpool dan siri filem adi wira X-Men berada pada tahap sederhana dan rendah. Selain fitur tahap bahasa Inggeris audiens, aspek

38 29 pengetahuan ini penting disebabkan terdapat humor yang merujuk filem adi wira sepanjang filem ini. Hanya empat responden mengikuti siri filem ini secara keseluruhan, dan tiada responden daripada kumpulan Band 2 dan Band 5 yang mengikuti perkembangan ini. Bagi aspek tontonan Deadpool pula, tiada responden daripada kumpulan akhir (Band 5) yang pernah menonton filem kajian berbanding jumlah keseluruhan dua belas yang pernah menonton. Dua aspek akhir memaparkan satu fitur utama kajian ini, iaitu Respons. Fitur ini merujuk kepada penilaian kendiri audiens mengenai kadar kebolehbacaan dan kebergantungan terhadap paparan sari kata. Kesemua responden menyatakan bahawa sari kata yang disediakan mudah dibaca. Hal ini mengandaikan bahawa audiens tidak menemukan sebarang masalah teknikal sari kata yang ketara semasa menonton, seperti isu garis masa (waktu masuk/keluar sari kata), segmentasi sari kata, jenis dan saiz muka taip dan tanda baca. Walau bagaimanapun, kadar kebergantungan terhadap sari kata memperlihatkan kerencaman penilaian responden. Walaupun hampir separuh daripada jumlah keseluruhan audiens (sembilan) memerlukan sari kata untuk memahami intisari filem (klip) ini, hanya 30% responden daripada kumpulan Band 3 (sederhana) menyatakan bahawa mereka memerlukan sari kata untuk memahami plot filem. Adegan 1 Adegan selama enam belas (16) saat ini merujuk kepada dua humor. Humor pertama merupakan ujaran Weasel setelah melihat kehodohan wajah Wade. Ujaran ini disari kata sebagai Rupa awak seperti dua avokado yang sedang berasmara. Ringkasnya, pembentukan humor ini boleh difahami menerusi pengetahuan am, iaitu perbandingan antara kehodohan kulit buah avokado dan wajah Wade. Unsur kehodohan ini turut diperkuatkan dengan rujukan hubungan seks antara dua avokado, walaupun kadar kehodohan ini lebih ketara menerusi dialog bahasa Inggerisnya (...an avocado had sex with an older, more disgusting avocado) berbanding terjemahannya, iaitu berasmara. Secara fizikal, paparan humor ini turut dibantu oleh unsur bunyi latar yang disenyapkan dan paparan raut wajah bersahaja Weasel. Humor kedua pula merujuk kepada humor seksual, yang merupakan kesinambungan perihalan wajah Wade oleh Weasel. Bukan sahaja kehodohan wajah Wade dikaitkan dengan hubungan seks, Weasel menambah bahawa hubungan antara dua avokado itu juga bermasalah. Sepertimana humor pertama, Weasel juga menggambarkan keadaan kehodohan wajah Wade dengan raut wajah bersahaja. Humor 1 Rajah 2. humor 1 (adegan 1) Menerusi paparan rajah 2, analisis menunjukkan bahawa kesemua 22 responden dapat mengenal pasti kedudukan humor 1. Walau bagaimanapun, analisis fitur Reaksi menunjukkan terdapat perbezaan kadar kefahaman humor antara kumpulan Band 2 dengan kumpulan responden lain. Kesemua jawapan tiga responden Band 2 tidak merujuk kepada perbandingan wajah Wade dengan avokado. Antara penerangan yang diberikan adalah dua avokado tersebut merujuk kepada pasangan lelaki dan perempuan dan juga

39 30 perbandingan ini merujuk kepada wajah Wade dan objek tidak bergerak (buah). Hampir semua responden kumpulan Band 3, 4, dan 5 memberikan rujukan humor yang betul. Analisis fitur Akibat menunjukkan sedikit perbezaan penerimaan rasa kelakar humor ini. Hampir kesemua responden menilai humor 1 sebagai kelakar, termasuk responden kumpulan Band 2 dan Band 3 yang tidak menyatakan rujukan humor yang tepat. Seorang responden masing-masing daripada kumpulan Band 5 dan Band 4 pula menilainya tidak kelakar walaupun rujukan humor ini ditanda dengan betul. Seorang responden Band 5 menyatakan bahawa walaupun rujukan itu difahami, humor jenis seksual ini dinilai sensitif dan tidak sesuai bagi masyarakat tempatan. Humor 2 Rajah 3. humor 2 (adegan 1) Berbanding dengan humor 1, rujukan seksual pada humor 2 lebih eksplisit. Graf di atas menunjukkan terdapat perbezaan ketara mengenai tahap pengenalpastian humor 2 ini. Paling ketara ialah perbezaan antara fitur pengetahuan bahasa Inggeris audiens. Walaupun jumlah responden Band 3 paling ramai, hanya seorang sahaja berjaya mengenal pasti humor 2. Tiada responden daripada kumpulan Band 2 berjaya mengenal pasti humor ini. Analisis aspek kefahaman pula memperlihatkan bahawa secara amnya, responden yang dapat mengenal pasti humor ini faham mengenainya. Meskipun penelitian pada pola fitur Reaksi menandakan peratusan kefahaman yang tinggi, maklum balas responden mengenai humor ini berbeza. Kedua-dua responden daripada kumpulan Band 5 menilai humor 2 sebagai tidak kelakar. Antara jawapan yang diberikan ialah sub-tema berasmara tapi membenci hanyalah satu bentuk paradoks yang acap kali digunakan dalam filem. Kebanyakan responden kumpulan Band 4 menilai humor 2 sebagai kelakar dengan rujukan yang tepat, dan sebahagian besar responden menyatakan bahawa mimik muka, intonasi dan keadaan bersahaja Weasel turut membantu menjayakan humor ini. Adegan 2 Keseluruhan adegan ini berdurasi dua puluh empat (24) saat. Humor pertama merujuk kepada (gabungan) pilihan nama watak yang sesuai untuk Deadpool oleh Weasel. Watak pertama merupakan Wade si Pelawak yang diterjemah daripada frasa asal Wade the Wisecracker. Selain maksud kata pelawak yang merujuk kepada sifat Wade yang gemar berjenaka, frasa bahasa sumber turut mempunyai unsur aliterasi, iaitu pengulangan fonem awalan /w/ yang memudahkan sebutan keseluruhan nama ini. Hal ini secara tidak langsung boleh membantu penyampaian humor. Gelaran kedua, iaitu Scaredevil secara jelas merujuk kepada watak/filem adi wira yang gagal di pasaran pada tahun 2003, iaitu Daredevil (lihat Brown, 2015). Penyampaian humor ini turut dibantu dengan syot wajah Wade yang kelihatan melengung semasa pilihan nama-nama ini diberikan. Sebagaimana Scaredevil, humor kedua juga berbentuk sarkastik. Humor ini merujuk terus kepada watak adi wira komik DC, iaitu Captain America. Setelah mendapat ilham nama Deadpool, Wade kemudiannya meletakkan gelaran kapten di hadapannya, namun serta-merta tidak bersetuju. Menerusi paparan adegan,

40 31 pembentukan humor 2 ini turut dibantu oleh efek bunyi latar, syot perlahan serta raut wajah tidak bersetuju oleh Weasel setelah mendengar cadangan Wade. Bagi analisis keseluruhan adegan 2 ini, seorang responden langsung tidak dapat mengenal pasti kewujudan sebarang humor (Band 2). Humor 1 Rajah 4. humor 1 (adegan 2) Rajah 4 menunjukkan bahawa peratusan pengenalpastian dan kefahaman humor 1 sangat rendah. Walaupun sebanyak 40% responden Band 3 dan 33% responden Band 4 berjaya mengenal pasti kedudukan humor ini, hanya satu jawapan sahaja memberi rujukan humor dengan betul, iaitu rujukan Scaredevil/Daredevil. Hampir semua responden lain menyatakan bahawa humor hadir disebabkan gelaran yang diberikan Weasel sesuai (juga tidak sesuai) dengan bentuk fizikal/wajah Wade. Penilaian ini menandakan bahawa rujukan watak adi wira Daredevil tidak difahami oleh responden kajian ini. Paparan rajah ini juga menunjukkan tiada responden daripada kumpulan Band 2 dan Band 5 berjaya mengenal pasti humor ini. Walaupun kebanyakan jawapan yang diberikan tidak bersesuaian, analisis fitur Akibat menunjukkan bahawa kesemua enam responden menilai humor 1 sebagai kelakar. Menariknya, seorang responden yang berjaya memberikan rujukan betul turut menyatakan bahawa humor ini merupakan satu bentuk perlian terhadap kegagalan filem adi wira Daredevil. Humor 2 Rajah 5. humor 2 (adegan 2) Berbanding dengan humor 1, peratusan audiens kajian yang berjaya mengenal pasti humor 2 agak tinggi. Sebanyak lapan belas (18) responden berjaya mengenal pasti kedudukan humor ini secara keseluruhannya, dan kesemua kumpulan responden mencatatkan peratusan melebihi 50%. Namun begitu, aspek penilaian tahap kefahaman pula menunjukkan kerencaman kadar kefahaman audiens. Rujukan khusus watak adi wira Captain America hanya diketahui oleh empat audiens. Sebahagian besar jawapan lain merujuk kepada fungsi kapten secara am, iaitu ketua. Sebahagian jawapan pula hanya merujuk kepada keadaan fizikal yang membantu penyampaian humor 2, iaitu perubahan mimik muka dan intonasi Wade serta bunyi efek yang disenyapkan. Pola penilaian tahap kelakar audiens juga berbeza-beza. Hampir kesemua audiens menilai humor 2 sebagai kelakar. Seperkara yang menonjol menerusi Rajah 5

41 32 ini adalah penilaian sebahagian kecil responden sebagai tidak kelakar dengan merujuk kepada rujukan humor yang tidak tepat. Antara jawapan yang diberikan ialah humor ini merujuk kepada watak adi wira Spiderman dan Joker dan gelaran kapten yang diberikan tidak menakutkan. Adegan 3 Adegan 3 hanya berdurasi lima (5) saat. Humor pertama merujuk kepada ujaran maaf dengan nada sarkastik oleh Deadpool terhadap seorang wanita akibat memukul wanita tersebut. Humor ini merujuk kepada satu tema popular, iaitu isu seksisme. Pembentukan konteks humor ini boleh difahami dengan merujuk kepada paparan keseluruhan plot. Plot ini menunjukkan watak Deadpool sedang memburu Francis menerusi konco-konconya. Dalam satu adegan (setelah paparan adegan 3), Deadpool menyatakan tema ini secara jelas dengan mengujarkan kepada wanita tersebut This is confusing. Is it sexist to hit you? It is more sexist to not hit you? I mean, the line gets real blurry. Selain konteks ini, penyampaian humor ini juga dibantu oleh intonasi sarkastik Deadpool semasa memohon maaf. Humor 2 berbentuk gelaran/makian. Humor ini merujuk kepada percanggahan permohonan maaf Deadpool menerusi humor 1. Setelah Deadpool meminta maaf, secara tiba-tiba seorang wanita lain menyerangnya dengan cara melompat ke atas belakang Deadpool. Deadpool terus melempar wanita itu sambil mengujarkan Oh! You little spider monkey! yang diterjemahkan sebagai Beruk tak guna!. Secara keseluruhannya, terdapat empat responden (tiga daripada kumpulan Band 3, 1 daripada kumpulan Band 5) yang tidak berjaya mengenal pasti sebarang humor dalam adegan 3. Humor 1 Secara amnya, hanya empat responden berjaya mengenal pasti humor 1, iaitu seorang daripada kumpulan Band 3 dan 3 daripada kumpulan Band 4. Dari sudut fitur Reaksi pula, kesemua jawapan yang diberikan menunjukkan kefahaman terhadap rujukan humor ini. Walau bagaimanapun, analisis fitur Akibat menunjukkan seorang responden daripada kumpulan Band 4 menilai adegan ini sebagai tidak kelakar. Humor 2 Rajah 6. humor 2 (adegan 3) Berbanding dengan humor 1, sebanyak empat belas responden (lebih 50% untuk setiap kumpulan tahap bahasa Inggeris) berjaya mengenal pasti humor ini. Sebagaimana humor 1, kesemua jawapan yang diberikan menunjukkan kadar kefahaman 100% daripada audiens kajian ini. Walau bagaimanapun, analisis maklum balas audiens mengenai tahap lucu humor pula menunjukkan keputusan berbeza. Seperdua daripada jumlah responden kumpulan Band 4 dan 5 (33% daripada jumlah keseluruhan audiens kumpulan ini) menilai humor ini sebagai tidak kelakar. Menurut sebahagian responden, gelaran yang membandingkan manusia dengan haiwan ini dianggap keterlaluan. Disebabkan humor ini secara khusus merujuk kepada tema/isu layanan terhadap wanita, satu perbandingan antara jawapan audiens dan jantina telah dilakukan. Penelitian ini mendapati bahawa terdapat juga sebahagian (6 daripada 14) audiens perempuan yang menilai humor ini sebagai kelakar.

42 33 PERBINCANGAN Atas kekangan ruangan, bahagian ini hanya memfokuskan tiga fitur utama kajian penerimaan ini, iaitu Respons, Reaksi dan Akibat. Pertamanya ialah fitur Respons. Penilaian kendiri responden bahawa sari kata yang disediakan mudah dibaca dan difahami berasas. Hal ini disokong oleh keputusan analisis adegan 1 dan 3. Selain rujukan humor adegan 2 yang memerlukan pengetahuan audiens mengenai filem adi wira, peratusan kadar kefahaman audiens yang tinggi bagi adegan 1 dan 3 menandakan bahawa ternyata humor diterjemah dan disampaikan dengan baik. Namun, harus dijelaskan juga bahawa pastinya analisis aspek kemudahan membaca dan kebergantungan sari kata ini masih perlu dianalisis secara empiris (menerusi kaedah jejakan mata dan sebagainya) bagi meneliti aspek ini dengan mendalam. Analisis humor pertama dalam adegan 1 menunjukkan bahawa kesemua responden berjaya mengenal pasti humor ini. Hal ini memberi bayangan bahawa rujukan humor 1 jelas dan mudah difahami. Walaupun bacaan pola graf rajah 2 menandakan terdapat perbezaan kadar pemahaman bagi audiens yang berpengetahuan Inggeris berbeza, perbezaan ini tidak ketara memandangkan sebahagian besar audiens daripada kumpulan Band 3 memberikan rujukan humor yang tepat. Tambahan pula, avokado bukanlah sejenis buah tempatan. Justeru wujud kebarangkalian bahawa sebahagian daripada responden tidak arif mengenainya, walaupun kajian ini tidak meneliti perihalan faktor ini secara khusus. Keputusan analisis humor 2 (adegan 1) memperlihatkan kerencaman jawapan audiens. Humor berunsur seksual tidak dinilai kelakar oleh kebanyakan audiens, walaupun mereka berpengetahuan tinggi dalam bahasa Inggeris dan memahami rujukan humor tersebut. Hal ini sedikit sebanyak menandakan bahawa tahap pengetahuan dan kefahaman humor ini tidak mempunyai kaitan langsung dengan penerimaan rasa kelakar audiens. Pernyataan sebahagian audiens mengenai ketidaksesuaian humor 2 pada konteks tempatan juga membuktikan hal ini. Dapatan kajian Antonini, Bucaria, & Senzani (2003) juga menyatakan perihalan yang sama. Kajian penerimaan berasaskan tiga aspek iaitu persepsi, penikmatan dan pemahaman ini menggunakan sitkom Father Ted sebagai data kajian. Dapatan kajian ini mendapati bahawa humor berteraskan isu sensitif dinilai tidak kelakar oleh sebahagian masyarakat Itali. Secara amnya, hasil analisis adegan 2 menunjukkan bahawa rujukan watak filem lain sukar difahami oleh audiens, khasnya rujukan watak Scaredevil/Daredevil (adegan 1, humor 1). Hal ini, antara lain mungkin berkaitan dengan isu kegagalan filem ini di pentas antarabangsa (lihat Brown, 2015). Walau bagaimanapun, analisis humor 2 memperlihatkan keputusan yang sedikit berbeza. Walaupun kebanyakan responden juga sukar untuk mengaitkan gelaran kapten ini dengan watak Captain America, sebahagian lainnya berjaya memberi rujukan ini. Tentunya perbandingan kejayaan filem ini memberikan sumbangannya yang tersendiri. Kutipan filem Captain America: Civil War (2018) secara keseluruhannya berjaya mencatat keuntungan lebih daripada 1.5 bilion dolar Amerika Syarikat-sebahagian besarnya (64.6%) disumbangkan oleh tayangan antarabangsa. Seperkara penting lagi ialah pengadaptasian kefahaman audiens berdasarkan aspek kreativiti yang terdapat dalam jawapan humor 2 ini. Walaupun rujukan humor yang diberikan tidak betul, sebahagian besar audiens menjelaskan humor ini berdasarkan kefahaman masing-masing, dan kesemuanya menilai humor 2 ini sebagai kelakar. Menariknya, hal yang sama juga diutarakan menerusi kajian Antonini, Bucaria, & Senzani (2003) yang menyatakan kewujudan sebahagian responden yang memberikan interpretasi mereka yang tersendiri terhadap rujukan humor yang dikaji, sedangkan andaian tersebut tidak tepat. Seterusnya ialah perbincangan adegan 3. Analisis humor 1 dalam adegan ini menunjukkan kadar kefahaman 100% oleh responden. Namun begitu, sebahagian besar audiens tidak dapat mengenal pasti rujukan ini. Walaupun faktor yang mendasari aspek ini tidak diteliti secara khusus dalam kajian ini,

43 34 keputusan analisis menunjukkan terdapat pengaruh faktor penguasaan bahasa Inggeris audiens terhadap kefahaman humor 1. Hanya seorang responden daripada kumpulan bahasa Inggeris sederhana dan rendah (Band 2 dan 3) yang berjaya mengenal pasti rujukan humor ini. Hal ini sedikit sebanyak menandakan bahawa unsur sarkastik dalam permohonan maaf oleh Deadpool tidak berjaya difahami. Akhir sekali ialah analisis humor 2. Dapatan analisis membuktikan bahawa humor berbentuk makian dan carutan mudah difahami, walaupun penilaian tahap kelakar humor tersebut tidak sama. Penggunaan gelaran buruk serta perbandingan antara sifat manusia dan haiwan juga merupakan sebahagian daripada budaya berbahasa masyarakat tempatan menerusi pelbagai kisah tauladan, simpulan bahasa dan peribahasa. Dalam konteks humor 2, hal ini secara tidak langsung membantu memudahkan pemahaman audiens, walaupun tidak semua yang memahaminya menganggap humornya kelakar. PENUTUP Secara amnya, walaupun kajian ini hanya meneliti sebahagian kecil (enam) humor, penerimaan audiens sangat rencam. Hal ini adalah disebabkan pemilihan adegan dalam kajian ini menyampaikan bentuk dan rujukan humor yang pelbagai. Humor dalam adegan 1 berasaskan penghinaan dan rujukan seksual. Humor dalam adegan 2 pula merujuk kepada watak filem lain, dan humor dalam adegan terakhir merujuk kepada adegan dalam filem Deadpool itu sendiri, selain humor berbentuk gelaran. Selain itu, hasil kajian juga memperlihatkan kewujudan hubungan langsung antara aspek kefahaman audiens dengan rujukan humor tersebut. Humor yang jelas dan menonjol lebih mudah difahami berbanding humor berujukan khusus. Dalam kerangka AV, aspek kefahaman audiens bertambah rumit disebabkan humor tidak hanya merujuk kepada satu rujukan tertentu; sebaliknya humor boleh dibantu oleh (gabungan) pelbagai rujukan lain. Hal ini juga mengesahkan kepentingan menilai humor menerusi sudut pandang multimodaliti sebagaimana yang diusulkan oleh Martínez-Sierra (2006) dan Pérez- González (2014). Akhir sekali, kajian berlatarbelakangkan konsep penerimaan Gambier (2010) ini berupaya menjelaskan aspek penerimaan humor dengan baik. Namun, pastinya keupayaan kajian berskala kecil ini terhad dan memerlukan perincian lebih meluas bagi mewakili korpus dan jumlah audiens yang lebih besar. RUJUKAN Antonini, R., Bucaria, C., & Senzani, A. (2003). It s a priest thing, you wouldn t understand: Father Ted goes to Italy. Antares Umorul O Nou Stiinta VI, (Isu Khas), Attardo, S. (1994). Linguistic Theories of Humor. (V. Raskin & M. Apte, Eds.). Berlin: Mouton de Gruyter. Box Office Mojo. (2018). Captain America: Civil War. Dicapai pada1 Jun, 2018, daripada Brown, K. (2015). 10 terrible Daredevil film moments for the TV show to avoid. Dicapai pada 1 Jun, 2018, daripada Bucaria, C. (2008). Dubbing Dark Humour: A Case Study in saudiovisual Translation. Lodz Papers in Pragmatics, 4, Chiaro, D. (2008). Verbally expressed humour and translation. Dlm. V. Raskin (Ed.), The primer of humor research ( ). Chiaro, D. (2010). Translation and Humour, Humour and Translation. Dlm. D. Chiaro (Ed.), Translation, Humour and Literature (1 29). London: Continuum International Publishing Group. Chiaro, D. (2014a). Laugh and the world laughs with you: tickling people s (transcultural) fancy. Dlm. E. Perego;, A. De Laurentiis, & F. Bianchi (Eds.), Translating Humour in Audiovisual Text (15 24).

44 35 Peter Lang AG. Chiaro, D. (2014b). The Eyes and Ears of the Beholder? Translation, Humor, and Perception. Dlm. D. Abend-David (Ed.), Media and Translation: An Interdisciplinary Approach ( ). London: Bloomsbury. Cinema Online. (2016). Deadpool. Dicapai pada 1 Oktober, 2016, daripada filmratings.com. (2016). Deadpool. Dicapai pada 1 Oktober, 2016, daripada Fuentes Luque. (2003). An Empirical Approach to the Reception of AV Translated Humour: A Case Study ofthe Marx Brothers Duck Soup. The Translator, 9(2), Gambier, Y. (2010). Perception and Reception of Audiovisual Translation: Implications and Challenges. Jurnal Penterjemah (Journal of the Malaysian Translators Association), XII, Martínez-Sierra, J. J. (2006). Translating Audiovisual Humour. a Case Study. Perspectives, 13(4), Mr Sunday Movies. (2016). Watch DEADPOOL Easter Eggs, Secret Cameos & References. Dicapai pada 1 Oktober, 2016, daripada Nash, W. (1985). The Language of Humour: Style and technique in comic discourse. Longman. London, United Kingdom. Orrego-Carmona, D. (2015). The reception of (non)professional subtitling. Tesis Ph.D (tidak diterbitkan), Universitat Rovira i Virgili. Pérez-González, L. (2014). Audiovisual Translation: Theories, Methods and Issues. Oxon: Routledge. Reynolds, R., Kinberg, S., Donner Shulen, L. (Penerbit), & Miller, T. (Pengarah). (2016). Deadpool [Motion Pictures]. Amerika Syarikat: Motion Pictures. Ruch, W. (1998). The Sense of Humor: Explorations of a Personality Characteristic. Berlin: Mouton de Gruyter. Schauffler, S. (2015). Wordplay in Subtitled Films An Audience Study. Dlm. A. Zirker & E. Winter- Froemel (Eds.), Wordplay and Metalinguistic/Metadiscursive Reflection: Authors, Contexts, Techniques, and Meta-Reflection ( ). Berlin: Walter de Gruyter. Vandaele, J. (2010). Humor in translation. Dlm. Y. and L. van D. Gambier (Ed.), Handbook of Translation Studies (Vol. 1, ). Veiga, M. J. (2009a). Linguistic mechanisms of humour subtitling. 4th Forum for Linguistic Sharing. Veiga, M. J. (2009b). The Translation of Audiovisual Humour in Just a Few Words. Dlm. J. Díaz Cintas (Ed.), New Trends in Audiovisual Translation ( ). Bristol: Multilingual Matters. Ziv, A. (1984). Personality and sense of humor. New York: Springer Pub. Co.

45 36 HUBUNGAN ANTARA TEKS TERJEMAHAN, TEKS PERANTARA DAN TEKS SUMBER DALAM PENTERJEMAHAN TIDAK LANGSUNG: KAJIAN KES NURANI TANAH MELAYU Intan Suraya Zainol Bahagian Pengajian Penterjemahan dan Interpretasi Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Haslina Haroon Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Proses penterjemahan lazimnya melibatkan dua elemen utama, iaitu sebuah teks sumber dan sebuah teks terjemahan. Walaupun penterjemahan lazimnya dilakukan secara langsung daripada teks sumber, terdapat juga terjemahan yang terhasil daripada sebuah teks perantara, iaitu teks yang juga merupakan terjemahan daripada teks sumber tersebut. Teks terjemahan yang berasal daripada teks perantara seperti ini dirujuk sebagai terjemahan tidak langsung. Salah satu isu yang timbul dalam penterjemahan tidak langsung ialah jarak di antara teks terjemahan dengan teks sumber sebenar diandaikan menjadi semakin jauh kerana teks terjemahan tidak dihasilkan secara langsung daripada teks sumber asal. Kajian ini bertujuan untuk meneliti isu ini, dengan memberikan fokus pada teks terjemahan berbahasa Melayu, Nurani Tanah Melayu, teks perantara berbahasa Inggeris bertajuk The Soul of Malaya serta teks sumber berbahasa Perancis bertajuk Malaisie. Secara khususnya kajian ini bertujuan untuk meneliti sama ada proses penterjemahan tidak langsung menghasilkan teks terjemahan yang menyimpang daripada teks sumber sebenar dan sama ada teks perantara mempengaruhi penyimpangan yang berlaku. Untuk menjalankan kajian ini, setiap ayat dalam teks sumber berbahasa Perancis dibandingkan dengan padanannya dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu. Kajian ini mendapati bahawa terdapat beberapa bentuk hubungan yang wujud antara teks terjemahan, teks perantara dan teks sumber, yang melibatkan persamaan dan perbezaan antara ketiga-tiganya. Perbezaan antara teks dihuraikan dengan mengenal pasti penyesuaian yang dilakukan dalam proses penterjemahan. Kajian ini juga menunjukkan bahawa penyimpangan daripada teks sumber asal tidak semestinya disebabkan oleh pengaruh teks perantara. Selain itu, persamaan antara teks terjemahan dengan teks sumber asal juga tidak semestinya disebabkan oleh bantuan teks perantara. Kata kunci: penterjemahan tidak langsung, teks sastera, teks perantara, penyesuaian, padanan PENGENALAN Terjemahan melibatkan penyampaian semula makna yang terkandung dalam teks dalam satu bahasa tertentu ke dalam teks dalam satu bahasa yang lain. Penterjemahan sering dilihat sebagai satu proses yang mudah, yang melibatkan sebuah teks sumber dan sebuah teks terjemahan. Walau bagaimanapun, bukan semua teks terjemahan terhasil daripada proses yang mudah seperti ini. Sebagai contoh, novel terjemahan

46 37 dalam bahasa Melayu bertajuk Deru Ombak tidak diterjemahkan terus daripada teks sumber asal dalam bahasa Jepun bertajuk Shiosai tetapi diterjemahkan berdasarkan teks bahasa Inggeris bertajuk The Sound of Waves yang merupakan terjemahan dalam bahasa Inggeris bagi novel Shiosai (Haslina Haroon & Melati Abdul Majid, 2015). Teks yang tidak diterjemahkan secara terus atau secara langsung daripada teks sumber yang sebenar tetapi diterjemahkan berdasarkan sebuah teks perantara yang juga merupakan terjemahan daripada teks sumber tersebut dikenali sebagai terjemahan tidak langsung. Terjemahan tidak langsung, yang dirujuk dengan kependekan ITr (indirect translation) oleh Assis Rosa, Pięta and Maia (2017: 113), dapat ditakrifkan sebagai a translation of a translation, iaitu terjemahan berdasarkan sebuah terjemahan. Terjemahan tidak langsung juga ditakrifkan sebagai translation into Language C based on a translation into Language B of a source text in Language A (Landers 2001: 34). Hakikat bahawa penterjemahan tidak langsung melibatkan tiga teks yang berbeza dalam tiga bahasa yang berbeza dijelaskan oleh Kittel dan Frank, yang mentakrifkan terjemahan tidak langsung sebagai the translation based on a source (or sources) which is itself a translation into a language other than the language of the original, or the target language (1991: 3). Terjemahan tidak langsung juga dirujuk dengan pelbagai nama yang lain oleh sarjana dalam bidang penterjemahan. Coll-Vinent menggunakan istilah mediated translation, yang ditakrifkan sebagai translations made from previously produced, intermediate translation (1998: 58). Sementara itu, St. Andre, menggunakan istilah relay translation, yang bermaksud the translation of a translated text (either spoken or written) into a third language (2009: 230). Bagi Ringmar pula, yang menggunakan istilah relay translation, proses ini melibatkan a chain of (at least) three texts, ending with a translation made from another translation: (original) ST > intermediate text (IT) > (end) TT (2012: 141), di mana ST merujuk kepada source text atau teks sumber, IT kepada intermediate text atau teks perantara dan TT kepada target text atau teks sasaran/teks terjemahan. SOROTAN KEPUSTAKAAN Isu penterjemahan tidak langsung baru sahaja mendapat perhatian para sarjana dalam bidang penterjemahan dalam beberapa tahun kebelakangan ini. Hal ini dapat dilihat dari segi penerbitan beberapa makalah penting berkaitan isu penterjemahan tidak langsung dalam beberapa tahun yang lalu (rujuk Pięta 2014; Pięta 2017; Assis Rosa, Pięta dan Maia 2017; Marin-Lacarta 2017; Ivaska dan Paloposki 2018). Sebelum ini, penterjemahan tidak langsung dilihat sebagai satu fenomena yang negatif, khususnya kerana terjemahan tidak langsung dihasilkan bukan berdasarkan teks sumber asal tetapi berdasarkan teks perantara yang juga merupakan terjemahan daripada teks sumber yang sama. Terjemahan sendiri sering dianggap sebagai teks sekunder, iaitu teks yang tidak asli. Kedudukan teks terjemahan tidak langsung lebih rendah jika dibandingkan dengan teks terjemahan biasa atau teks terjemahan langsung kerana ia dihasilkan berdasarkan sebuah terjemahan. Salah satu isu utama dalam penterjemahan tidak langsung ialah isu kesetiaan kepada teks sumber, iaitu sejauh mana teks terjemahan yang dihasilkan mencerminkan teks sumber asal disebabkan oleh kewujudan teks perantara yang menjadi teks sumber dalam proses penterjemahan. Dengan kata lain, oleh sebab teks perantara digunakan dalam proses penterjemahan, terdapat kemungkinan teks terjemahan yang dihasilkan menyimpang daripada teks sumber asal. Proses menghasilkan terjemahan berdasarkan sebuah teks terjemahan yang lain diibaratkan oleh Landers sebagai membuat salinan berdasarkan sebuah salinan yang lain: a copy of a copy of a copy loses sharpness and detail with each successive passage through the process (2001: 131). Dengan kata lain, penggunaan teks perantara dalam proses penterjemahan tidak langsung akan menyebabkan berlakunya perubahan pada teks terjemahan.

47 38 Kehilangan yang berlaku dalam penterjemahan sememangnya tidak dapat dielakkan kerana penyesuaian tentu sekali dilakukan oleh penterjemah dalam proses pemindahan mesej dalam satu bahasa ke dalam satu bahasa yang lain (Kadiu 2016: 1). Menurut Dollerup, sesetengah perubahan yang berlaku dalam proses penterjemahan tidak langsung adalah disebabkan oleh perbezaan budaya (2000: 23). Dalam hal ini, dapat dikatakan bahawa perubahan dilakukan oleh penterjemah dengan sengaja. Perubahan pada teks juga mungkin berlaku disebabkan kesilapan pihak penterjemah. Seterusnya, jika penterjemahan dilakukan berdasarkan teks perantara yang mengandungi kesilapan, kesilapan tersebut akan diulang dan dihasilkan semula dalam teks terjemahan yang seterusnya (Landers 2001: 131). Masalah kesetiaan kepada teks sumber asal menjadi semakin serius kerana lebih banyak penyesuaian dan kesilapan akan berlaku apabila teks terjemahan semakin jauh daripada teks sumber asal (St. Andre 2009: 230). Perkara ini akan menyebabkan berlakunya penyimpangan yang semakin banyak atau a cumulation of deviations dalam terjemahan yang seterusnya (Dollerup 2000: 23). Menurut Dollerup (2000), salah satu akibat daripada perubahan dan penyesuaian yang dilakukan dalam proses penterjemahan ialah tahap kesetiaan teks terjemahan kepada teks sumber asal menjadi semakin berkurangan (Dollerup 2000: 23). Sememangnya, salah satu andaian yang sering dibuat tentang penterjemahan tidak langsung ialah ia akan menyebabkan persamaan antara teks terjemahan dan teks sumber asal menjadi semakin berkurangan (Assis Rosa, Pięta dan Maia 2017: 113). Perubahan yang berlaku dalam proses penterjemahan tidak langsung dapat dikenal pasti dengan meneliti persamaan dan perbezaan antara teks sumber asal, teks perantara dan teks terjemahan. Ringmar (2007: 10), misalnya menyatakan bahawa melalui penggunaan teks perantara dalam penterjemahan tidak langsung, perbezaan antara teks terjemahan dengan teks sumber asal lebih banyak jika dibandingkan perbezaan antara teks perantara dengan teks sumber asal. Kajian yang dilakukan oleh Kadiu (2016), yang melibatkan teks sumber dalam bahasa Albania (A), teks perantara dalam bahasa Perancis (F) dan teks terjemahan dalam bahasa Inggeris (E) meneliti perubahan antara teks sumber dan teks terjemahan dan sejauh mana teks perantara mempengaruhi perubahan yang berlaku dalam penterjemahan tidak langsung. Empat bentuk hubungan dikenal pasti dalam kajian oleh Kadiu (2016). Walaupun Kadiu (2016) menggunakan kependekan A, F dan E untuk mewakili tiga bahasa yang terlibat dalam proses penterjemahan tidak langsung dalam kajiannya, di sini teks sumber bahasa Albania (A) digantikan dengan kependekan TS (teks sumber), teks perantara bahasa Perancis (F) digantikan dengan kependekan TP (teks perantara) dan teks terjemahan bahasa Inggeris (E) digantikan dengan kependekan TT (teks terjemahan) untuk menjelaskan dengan lebih mudah hubungan yang wujud antara teks-teks ini. Empat bentuk hubungan yang dikenal pasti dalam kajian Kadiu (2016) adalah seperti berikut: 1. TS TP, dan TP=TT. Dalam kes ini, teks perantara menyimpang daripada teks sumber. Teks terjemahan pula mematuhi teks perantara dengan sepenuhnya. Oleh itu, penyimpangan teks terjemahan daripada teks sumber asal boleh dikatakan berpunca daripada penggunaan teks perantara. 2. TS TP, dan TP TT. Dalam kes ini, teks perantara menyimpang daripada teks sumber, dan teks terjemahan juga menyimpang daripada teks perantara. Teks terjemahan juga didapati menyimpang daripada teks sumber asal, tetapi perubahan yang berlaku bukanlah disebabkan oleh teks perantara kerana penterjemah tidak mematuhi teks perantara dengan sepenuhnya. 3. TS=TP, tetapi TP TT. Dalam kes ini, walaupun teks perantara mencerminkan teks sumber asal, teks terjemahan tidak mematuhi teks perantara. Disebabkan hal ini, teks terjemahan juga menyimpang daripada teks sumber asal. Walau bagaimanapun, perubahan yang berlaku pada teks terjemahan bukanlah disebabkan oleh teks perantara kerana penterjemah tidak mematuhi teks perantara dengan sepenuhnya.

48 39 4. TS TP, dan TP TT, tetapi TT=TS. Dalam kes ini, teks perantara menyimpang daripada teks sumber, dan teks terjemahan juga menyimpang daripada teks perantara. Keadaan ini sama seperti keadaan 2. Walau bagaimanapun, dalam hal ini, teks terjemahan mencerminkan teks sumber asal. Selain itu, terdapat juga keadaan apabila teks terjemahan mematuhi dan menyimpang daripada teks perantara dan/atau teks sumber asal. Oleh sebab jenis hubungan seperti ini tidak melibatkan satu bentuk hubungan yang khusus tetapi merangkumi pelbagai persamaan, perbezaan dan perubahan yang tidak konsisten antara ketiga-tiga teks, hubungan seperti ini tidak dapat diungkapkan secara khusus seperti empat bentuk hubungan yang dinyatakan sebelum ini. Dengan mengambil kira isu tentang hubungan antara teks sumber asal, teks perantara dan teks terjemahan dalam penterjemahan tidak langsung dan isu sama ada teks terjemahan yang dihasilkan menyimpang daripada teks sumber asal disebabkan pengaruh teks perantara, kajian ini bertujuan untuk meneliti isu-isu yang timbul dengan lebih mendalam dengan memberikan fokus pada teks terjemahan dalam bahasa Melayu bertajuk Nurani Tanah Melayu, teks perantara dalam bahasa Inggeris bertajuk The Soul of Malaya dan teks sumber asal dalam bahasa Perancis bertajuk Malaisie. Secara khususnya, kajian ini mempunyai objektif yang berikut: 1. untuk menentukan hubungan yang wujud antara teks sumber asal dalam bahasa Perancis, teks perantara dalam bahasa Inggeris dan teks terjemahan dalam bahasa Melayu, 2. untuk mengenal pasti penyesuaian yang dilakukan dalam proses penterjemahan tidak langsung ke dalam bahasa Melayu, 3. untuk menentukan sama ada proses penterjemahan tidak langsung menghasilkan teks terjemahan yang menyimpang daripada teks sumber asal. DATA DAN METODOLOGI Data dalam kajian ini melibatkan tiga teks, iaitu teks sumber dalam bahasa Perancis, teks perantara dalam bahasa Inggeris dan teks terjemahan dalam bahasa Melayu. Teks sumber asal dalam bahasa Perancis, Malaisie, merupakan hasil karya Henri Fauconnier. Ia diterbitkan pada tahun 1930 oleh Librairie Stock di Paris. Novel ini berlatarbelakangkan Malaya pada tahun 1920-an dan menonjolkan dua watak utama, iaitu warga Perancis bernama Rolain yang merupakan pemilik ladang getah, dan Lescale, pengurus ladang getah Rolain. Terdapat juga dua watak sampingan, iaitu Smail, pembantu Rolain, dan Ngah, adik kepada Smail yang juga merupakan pembantu Lescale. Malaisie diterjemahkan ke dalam bahasa Inggeris pada tahun 1931 oleh Eric Sutton dengan tajuk The Soul of Malaya. Terjemahan dalam bahasa Inggeris ini diterbitkan oleh Elkin Mathews & Marrot di London. Teks terjemahan dalam bahasa Melayu yang bertajuk Nurani Tanah Melayu telah diterbitkan oleh Institut Terjemahan & Buku Malaysia (ITBM) di Kuala Lumpur pada tahun Terjemahan dalam bahasa Melayu ini dihasilkan bukan berdasarkan teks sumber asal dalam bahasa Perancis tetapi berdasarkan teks terjemahan novel ini dalam bahasa Inggeris. Perkara ini diterangkan oleh penterjemah teks bahasa Melayu ini sendiri, iaitu Muhammad Haji Salleh. Dalam prakata penterjemah, beliau menerangkan bahawa oleh sebab penguasaan bahasa Perancis saya sangat asas, saya telah menggunakan terjemahan Eric Sutton ke dalam bahasa Inggeris, yang diberi judul The Soul of Malaya (2015: viii). Muhammad Haji Salleh seterusnya menerangkan bahawa setelah memulakannya selama beberapa bulan, saya sedar bahawa saya tidak perlu bergantung pada Sutton sepenuhnya (2015: viii). Beliau mendapatkan bantuan daripada seorang penyelidik bernama Deborah Chow, khususnya untuk menyemak hasil terjemahan dalam bahasa Melayu dengan membandingkannya dengan teks sumber asal dalam bahasa Perancis. Muhammad Haji Salleh menerangkan bahawa tindakan ini pula dibalas dengan penyemakan kerja saya dengan karya Perancisnya dengan sangat murah hati dan teliti. Dengan berbuat demikian, terjemahan saya dibawa ke

49 40 inti suara dan bicara Fauconnier (2015: viii). Muhammad Haji Salleh juga menyebut tentang bantuan yang diperoleh daripada rakan baik beliau, Dr. Laurent Metzger, untuk membuat semakan terakhir setelah terjemahan tersebut selesai disemak oleh Deborah Chow. Untuk menentukan hubungan yang wujud antara teks sumber asal dalam bahasa Perancis, teks perantara dalam bahasa Inggeris dan teks terjemahan dalam bahasa Melayu dan sama ada proses penterjemahan tidak langsung menghasilkan teks terjemahan yang menyimpang daripada teks sumber asal disebabkan oleh pengaruh teks perantara, ketiga-tiga teks yang terlibat perlu dibandingkan. Untuk tujuan ini, setiap ayat dalam teks sumber asal dalam bahasa Perancis dipadankan dengan pasangannya dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu. Hubungan antara ketiga-tiga teks ditentukan dengan menggunakan kerangka hubungan antara teks dalam penterjemahan tidak langsung seperti yang diutarakan oleh Kadiu (2016). Seterusnya, perubahan yang berlalu dalam proses penterjemahan ditentukan dan dianalisis dengan menggunakan kerangka teknik penyesuaian dalam penterjemahan (techniques of adjustment) seperti yang dikemukakan oleh Nida (1964). Teknik penyesuaian ini merangkumi tiga prosedur, iaitu (1) penambahan, (2) pengguguran, dan (3) pindaan. DAPATAN KAJIAN Bahagian ini membincangkan bentuk-bentuk hubungan yang wujud antara teks sumber asal dalam bahasa Perancis (P), teks perantara dalam bahasa Inggeris (I) dan teks terjemahan dalam bahasa Melayu (M). Selain meneliti hubungan antara teks, bahagian ini juga meneliti sama ada teks terjemahan bahasa Melayu menyimpang daripada teks sumber asal dalam bahasa Perancis disebabkan pengaruh teks perantara. Berdasarkan analisis yang dilakukan, terdapat dua bentuk hubungan umum yang wujud antara ketiga-tiga teks. Dalam bentuk hubungan yang pertama, kandungan teks tidak berubah. Dalam bentuk yang kedua pula, terdapat perubahan dari segi kandungan teks. Tiada perubahan dari segi kandungan teks Dalam bentuk hubungan ini, tidak terdapat perubahan atau terdapat perubahan yang sedikit sahaja dari segi kandungan teks dalam proses penterjemahan. Dengan kata lain, teks perantara dalam bahasa Inggeris mencerminkan kandungan teks sumber dalam bahasa Perancis, dan teks terjemahan dalam bahasa Melayu juga mencerminkan kandungan teks perantara dalam bahasa Inggeris. Disebabkan hal ini, teks terjemahan dalam bahasa Melayu juga mencerminkan kandungan teks sumber asal dalam bahasa Perancis. Hubungan ini dapat diungkapkan seperti berikut: P = I = M, and M = P. Contoh bentuk hubungan ini adalah seperti berikut: Contoh 1 P: [La distance], [de] [Kuala Paya], [n est que] [d un centaine] [de milles]. (hlm. 18) [jarak], [dari] [Kuala Paya], [hanya] [satu ratus] [batu] I: The distance, from Kuala Paya, is only about a hundred miles. (hlm. 13) M: Jarak dari Kuala Paya hanya kira-kira 100 batu. (hlm. 8) Dapat dilihat dalam contoh ini bahawa tidak terdapat perbezaan yang ketara antara teks sumber dalam bahasa Perancis, teks perantara dalam bahasa Inggeris dan teks terjemahan dalam bahasa Melayu.

50 41 Perubahan dari segi kandungan teks Dalam bentuk hubungan yang kedua pula, terdapat perbezaan antara teks-teks yang dibandingkan, disebabkan penyesuaian yang dilakukan oleh penterjemah. Empat jenis hubungan dikenal pasti dalam kategori ini. Jenis hubungan 1: Teks perantara dalam bahasa Inggeris (I) menyimpang daripada teks sumber dalam bahasa Perancis, tetapi teks terjemahan dalam bahasa Melayu (M) mencerminkan teks perantara dalam bahasa Inggeris (I) Dalam jenis hubungan yang pertama ini, teks terjemahan dalam bahasa Melayu mencerminkan teks perantara dalam bahasa Inggeris, yang menyimpang daripada teks sumber asal dalam bahasa Perancis. Disebabkan teks terjemahan bergantung pada teks perantara, teks terjemahan juga menyimpang daripada teks sumber asal dalam bahasa Perancis. Hubungan ini dapat diungkapkan seperti berikut: P I = M, dan M P. Bentuk hubungan ini dapat dilihat dalam Contoh 2, yang melibatkan penyesuaian dalam bentuk penambahan: Contoh 2 P: [Comment] [n avais-je pas] [pensé] [qu en effet] [ce fruit], [qui] [contient] [la science] [du bien] [et] [du mal], [c était] [la morale]? (hlm. 184) [bagaimanakah] [saya tidak] [sedar] [sebenarnya] [buah ini] [yang] [mengandungi] [sains] [kebaikan] [dan] [keburukan] [ia adalah] [akhlak] I: How was it I had never realised that the fabled fruit, which contained the knowledge of good and evil, was morality? (hlm. 104) M: Mengapakah saya tidak sedar bahawa buah daripada fabel itu mengandungi pengetahuan tentang baik dan buruk, iaitu akhlak? (hlm. 108) Dalam contoh ini, watak bernama Lescale menggunakan ungkapan ce fruit untuk merujuk kepada buah yang dimakan oleh Eve seperti yang terkandung dalam cerita daripada kitab Bible. Dalam terjemahan bahasa Inggeris, kata adjektif fabled ditambah kepada perkataan fruit, lalu menghasilkan frasa the fabled fruit. Penterjemah teks bahasa Inggeris menyatakan dengan jelas dalam terjemahannya bahawa fruit dalam konteks ini merujuk kepada buah larangan dalam fabel atau cerita Adam dan Eve. Penterjemah teks bahasa Melayu pula menterjemah the fabled fruit secara literal, lalu menghasilkan buah daripada fabel itu. Oleh itu, dapat dilihat bahawa teks terjemahan bahasa Melayu menyimpang sedikit daripada teks sumber dalam bahasa Perancis. Walaupun kedua-dua teks merujuk kepada buah yang sama, prosedur penambahan menyebabkan rujukan kepada buah larangan dalam fabel tentang Adam dan Eve menjadi lebih eksplisit dalam teks terjemahan bahasa Melayu. Oleh kerana teks terjemahan bahasa Melayu bergantung pada teks perantara bahasa Inggeris, dapat disimpulkan bahawa teks terjemahan dalam bahasa Melayu menyimpang daripada teks sumber asal dalam bahasa Perancis disebabkan pengaruh teks perantara dalam bahasa Inggeris. Jenis hubungan 2: Teks perantara dalam bahasa Inggeris (I) menyimpang daripada teks sumber dalam bahasa Perancis (P), dan teks terjemahan dalam bahasa Melayu (M) juga menyimpang daripada teks perantara dalam bahasa Inggeris (I)

51 42 Dalam jenis hubungan yang kedua ini, ketiga-tiga teks berbeza antara satu sama lain. Hubungan ini dapat diungkapkan seperti berikut: P I M, dan M P. Bentuk hubungan ini dapat dilihat dalam Contoh 3, yang melibatkan penyesuaian dalam bentuk pindaan: Contoh 3 P: [Il] [n abaissait] [ce] [dais] [qu en ma presence] [et] [montrait] [un] [visage] [de nèfle] [blette], [une] [poitrine] [cousue] [de fil blanc], [un] [ventre] [plat], [brun], [finement plissé], [comme] [une] [gaufre] [trop cuite]. (hlm. 59) [dia] [menurunkan] [itu] [payung] [di hadapan saya] [dan] [menunjukkan] [satu] [wajah] [buah medlar] [ranum], [satu] [dada] [dijahit] [dengan benang putih], [satu] [perut] [leper] [coklat] [berkedut], [seperti] [satu] [wafel] [terlebih masak] I: He lowered this canopy only in my presence, displaying a face like a parched medlar, a chest criss-crossed with white hair, and a flat brown belly, faintly lined, like an over-cooked griddle-cake. (hlm. 36) M: Dia menurunkan payung itu hanya di hadapan saya, dan memperlihatkan wajah seperti buah setar yang kecut, dadanya ditutupi penuh oleh bulu putih, dan perutnya leper serta berwarna coklat, bergaris halus, seperti seketul kek yang terlalu lama berada di dalam ketuhar. (hlm. 31) Contoh ini menceritakan tentang seorang pekerja di ladang Rolain. Dalam teks asal dalam bahasa Perancis, dia digambarkan sebagai seorang yang mempunyai perut yang leper dan berwarna coklat seperti une gaufre trop cuite ( wafel yang terlebih masak ). Teks terjemahan bahasa Inggeris pula menggambarkan lelaki yang sama dengan perut leper seperti an over-cooked griddle-cake ( penkek yang terlebih masak ). Oleh itu, pembaca teks bahasa Inggeris mendapat imej yang tidak sama seperti imej yang digambarkan dalam teks bahasa Perancis kerana teks bahasa Inggeris menyimpang daripada teks sumber bahasa Perancis. Teks terjemahan bahasa Melayu juga menyimpang daripada teks bahasa Inggeris. Dalam teks terjemahan bahasa Melayu, lelaki yang sama dikatakan mempunyai perut seperti seketul kek yang terlalu lama berada di dalam ketuhar. Terjemahan yang dihasilkan dalam bahasa Melayu jelas menyimpang daripada teks perantara dalam bahasa Inggeris dan teks sumber dalam bahasa Perancis. Berdasarkan contoh ini, penyimpangan teks terjemahan bahasa Melayu daripada teks sumber asal dalam bahasa Perancis bukan disebabkan oleh pengaruh teks perantara tetapi disebabkan oleh penterjemah bahasa Melayu itu sendiri. Jenis hubungan 3: Teks perantara dalam bahasa Inggeris (I) mematuhi teks sumber dalam bahasa Perancis (P), tetapi teks terjemahan dalam bahasa Melayu (M) menyimpang daripada teks perantara dalam bahasa Inggeris (I) Dalam jenis hubungan yang ketiga ini, teks sumber asal dan teks perantara mempunyai kandungan yang sama. Walau bagaimanapun, teks terjemahan menyimpang daripada teks perantara. Disebabkan hal ini, teks terjemahan juga menyimpang daripada teks sumber asal. Hubungan ini dapat diungkapkan seperti berikut: P = I M, dan M P. Bentuk hubungan ini dapat dilihat dalam Contoh 4, yang melibatkan penyesuaian dalam bentuk penambahan:

52 43 Contoh 4 P: "... [Mais] [transporte] [Smaïl] [aux] [Folies-Bergère], [et] [il se croira] [au] [paradis]..." (hlm. 185) [tetapi] [bawa] [Smail] [ke] [Folies-Bergère] [dan] [dia percaya dirinya] [dalam] [syurga] I: "...but transport Smail to the Folies-Bergère, and he will believe himself in paradise..." (hlm. 143) M: "...tetapi bawa Smail ke pertunjukan Folies-Bergère, dengan penari yang tanpa pakaian itu, tentu dia akan berasa seperti di syurga..." (hlm. 108) Dalam contoh ini, kedua-dua teks perantara dalam bahasa Inggeris dan teks terjemahan dalam bahasa Melayu mengekalkan rujukan kepada Folies-Bergère yang terdapat dalam teks sumber asal dalam bahasa Perancis. Teks terjemahan bahasa Melayu, walau bagaimanapun, menjadikan rujukan kepada Folies-Bergère semakin eksplisit, iaitu dengan merujuk kepadanya bukan sahaja sebagai pertunjukan Folies-Bergère tetapi juga dengan memberikan huraian tambahan tentang pertunjukan tersebut, iaitu satu pertunjukan dengan penari yang tanpa pakaian. Jelas sekali bahawa penambahan ini dilakukan sendiri oleh penterjemah teks bahasa Melayu. Dalam kes ini, penyimpangan teks terjemahan dalam bahasa Melayu daripada teks sumber asal dalam bahasa Perancis bukan disebabkan oleh pengaruh teks perantara tetapi disebabkan oleh pengaruh penterjemah sendiri. Jenis hubungan 4: Teks perantara dalam bahasa Inggeris (I) menyimpang daripada teks sumber dalam bahasa Perancis (P), dan teks terjemahan dalam bahasa Melayu (M) juga menyimpang daripada teks perantara dalam bahasa Inggeris (I) Dalam jenis hubungan yang keempat, teks perantara menyimpang daripada teks sumber, dan teks terjemahan juga menyimpang daripada teks perantara. Kes ini menarik kerana disebabkan teks perantara menyimpang daripada teks sumber, dan teks terjemahan juga menyimpang daripada teks perantara, andaian yang dapat dibuat ialah teks terjemahan dalam bahasa Melayu juga akhirnya akan menyimpang daripada teks sumber asal dalam bahasa Perancis. Walau bagaimanapun, dalam kes ini, teks terjemahan dalam bahasa Melayu mencerminkan dengan tepat teks sumber dalam bahasa Perancis. Hubungan ini dapat diungkapkan seperti berikut: P I, dan I M tetapi M = P. Bentuk hubungan ini dapat dilihat dalam Contoh 5, yang melibatkan penyesuaian dalam bentuk pindaan. Contoh 5 P: [Entre temps], [il] [portait] [l eau] [et] [allait] [au] [village] [acheter] [des provisions]. (hlm. 62) [sementara itu] [dia] [mengangkut] [air] [dan] [pergi] [ke] [kampung] [membeli] [barang keperluan] I: From time to time he brought in wood, or went to the village to buy provisions. (hlm. 37) M: Kadang-kadang dia mengangkut air atau pergi ke kampung di luar sana untuk membeli barang keperluan. (hlm. 33)

53 44 Contoh ini menunjukkan gambaran yang diberikan oleh Lescale tentang Karuppan, iaitu tukang kebun Rolain. Dalam teks sumber bahasa Perancis, Karuppan membantu dengan membawa l eau ( air ) ke banglo Rolain. Teks perantara dalam bahasa Inggeris, walau bagaimanapun, menyimpang daripada teks sumber asal. Dapat dilihat bahawa dalam teks perantara, Karuppan membawa wood ( kayu ) ke banglo Rolain. Walau bagaimanapun, pindaan ini tidak dicerminkan dalam teks terjemahan bahasa Melayu. Malah, didapati bahawa butiran dalam teks terjemahan bahasa Melayu mencerminkan dengan tepat butiran dalam teks sumber asal dalam bahasa Perancis. Walaupun terdapat pindaan pada teks perantara, persamaan yang terdapat antara teks terjemahan dan teks sumber asal dalam bahasa Perancis menunjukkan bahawa terdapat kemungkinan teks sumber asal dalam bahasa Perancis dirujuk, sama ada oleh penterjemah atau penyemak, dalam proses penghasilan teks terjemahan dalam bahasa Melayu. KESIMPULAN Kajian ini telah mengenal pasti hubungan yang wujud antara teks sumber asal dalam bahasa Perancis, teks perantara dalam bahasa Inggeris dan teks terjemahan dalam bahasa Melayu dan juga penyesuaian yang dilakukan dalam proses penterjemahan tidak langsung ke dalam bahasa Melayu. Dalam proses penterjemahan tidak langsung, didapati bahawa terdapat persamaan antara teks terjemahan dengan teks sumber asal dalam bahasa Perancis dan terdapat juga penyimpangan daripada teks sumber tersebut. Penyimpangan ini ada kalanya berlaku disebabkan oleh pengaruh teks perantara. Walau bagaimanapun, dapat dilihat juga bahawa penyimpangan juga berlaku disebabkan oleh faktor penterjemah. Dengan kata lain, penterjemah sendiri membuat penyesuaian pada teks terjemahan yang menyebabkan ia menyimpang daripada teks sumber asal. Selain itu, terdapat juga keadaan yang menunjukkan bahawa teks terjemahan mencerminkan teks sumber asal dengan tepat. Walaupun keadaan ini secara umumnya berlaku disebabkan bantuan teks perantara, terdapat juga keadaan di mana teks terjemahan mematuhi teks sumber walaupun perubahan berlaku dalam teks perantara. Hal ini menunjukkan bahawa penterjemah mungkin merujuk teks sumber asal dalam proses penterjemahan. Peranan penyemak juga perlu diambil kira dalam hal ini, kerana terdapat kemungkinan kolaborasi penyemak memainkan peranan dalam menghasilkan terjemahan yang setia kepada teks sumber asal. RUJUKAN Assis Rosa, A., H. Pięta & R.B. Maia (2017). Theoretical, methodological and terminological issues regarding indirect translation: An overview. Translation Studies, 10(2): Coll-Vinent, S. (1998). The French connection. The Translator 4(2): Dollerup, C Relay and support translations. Dlm. Translation in Context: Selected Contributions from the EST Congress, ed. Andrew Chesterman, Natividad Gallardo San Salvador & Yves Gambier, Amsterdam: John Benjamins. Fauconnier, H. (1930). Malaisie. Paris: Librairie Stock. Fauconnier, H. (2015). The Soul of Malaya (penterjemah Eric Sutton). Singapore: Editions Didier Millet. Fauconnier, H. (2015). Nurani Tanah Melayu (penterjemah Muhammad Haji Salleh). Kuala Lumpur: Institut Terjemahan & Buku Malaysia. Haslina Haroon & Melati Abdul Majid (2015). The translation of foreign novels into Malay by Dewan Bahasa dan Pustaka. Malay Literature 28(1): Ivaska, L. & O. Paloposki (2018). Attitudes towards indirect translation in Finland and translators strategies: Compilative and collaborative translation. Translation Studies 11(1), Kadiu, S. (2016). David Bellos indirect translation of Ismail Kadare s The file on H: A contextual analysis. IJLL International Journal Literary Linguistics 5(3): Kittel, H. & A.P Frank (1991). Introduction. Dlm. Interculturality and the Historical Study of Literary Translations, ed. Harald Kittel & Armin Paul Frank, 3-4. Berlin: Erich Schmidt Verlag.

54 45 Landers, C.E. (2001). Literary translation: A practical guide. Clevedon: Multilingual Matters. Marin-Lacarta, M. (2017). Indirectness in literary translation: Methodological possibilities. Translation Studies 10(2): Nida, E.A. (1964). Toward a science of translating, wity special reference to principles and procedures involved in Bible translating. Leiden: E.J. Brill. Pięta, H. (2014). What do (we think) we know about indirectness in literary translation? A tentative review of the state-of-the-art and possible research avenues. Dlm. Traducció indirecta en la literatura catalana, ed. Ivan Garcia Sala, Diana Sanz Roig & Bożena Zaboklicka, Lleida: Punctum. Pięta, H. (2017). Theoretical, methodological and terminological issues in researching indirect translation: A critical annotated bibliography. Translation Studies 10(2), Ringmar, M. (2007). Roundabout Routes. Some Remarks on Indirect Translations". Dlm. Selected Papers of the CETRA Research Seminar in Translation Studies 2006, ed. Francis Mus, Leuven: CETRA. Ringmar, M. (2012). Relay Translation. Dlm. Handbook of Translation Studies, Vol. 3., ed. Yves Gambier & Luc Van Doorslaer, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. St. Andre, J. (2009). Relay. Dlm. Routledge Encyclopedia of Translation Studies. 2nd ed., ed. Mona Baker & Gabriela Saldanha, London: Routledge.

55 46 TREND PENTERJEMAHAN BUKU KANAK-KANAK KE DALAM BAHASA MELAYU DARI TAHUN 2008 HINGGA 2017 Atikah Zabir Bahagian Pengajian Penterjemahan dan Interpretasi Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Haslina Haroon Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Sejarah perkembangan sastera kanak-kanak membuktikan bahawa penterjemahan memainkan peranan penting dalam kemajuan sastera kanak-kanak. Kajian terdahulu menunjukkan aktiviti penterjemahan buku kanak-kanak di Malaysia pada awal tahun 2000-an semakin berkurang. Walau bagaimanapun, terdapat lompang dalam kajian berkenaan trend aktiviti penterjemahan buku kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu selepas tempoh tersebut. Sehubungan itu, kajian bibliografi ini dijalankan untuk mendapatkan gambaran tentang situasi semasa industri penterjemahan buku kanak-kanak di Malaysia. Hasil kajian menunjukkan bahawa trend penterjemahan buku kanak-kanak dalam tempoh 10 tahun kebelakangan ini ternyata menunjukkan perkembangan yang memberangsangkan. Dalam tempoh antara 2008 sehingga 2017, sekurang-kurangnya 1200 buah terjemahan buku kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu telah dihasilkan. Jumlah ini lebih tinggi berbanding 593 terjemahan yang dihasilkan dalam tempoh kemuncak penterjemahan buku kanak-kanak antara 1974 sehingga Genre terjemahan terbahagi sama rata antara buku berbentuk informatif dan bahan kesusasteraan kreatif. Terjemahan yang dihasilkan oleh organisasi berkaitan kerajaan seperti Institut Terjemahan dan Buku Malaysia (ITBM) dan Pusat Penyelidikan Perkembangan Kanak-Kanak Negara didapati tertumpu pada karya informatif, manakala terjemahan berbentuk cerita lebih banyak dihasilkan oleh penerbit bebas. Sama seperti tempoh penjajahan dan juga pascakemerdekaan, karya bahasa Inggeris masih membentuk peratusan terbesar bagi karya sumber yang diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu. Walau bagaimanapun, trend terbaharu menunjukkan karya dalam bahasa-bahasa Asia seperti bahasa Cina, Korea, Indonesia dan Thai juga semakin banyak diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu. Kata kunci: sastera kanak-kanak, penterjemahan, penerbit, kajian bibliografi, Malaysia PENGENALAN Karya sastera kanak-kanak memainkan peranan penting sebagai instrumen pendidikan dan juga hiburan untuk kanak-kanak. Kepentingan sastera kanak-kanak diungkapkan oleh MacIntyre (1981: 216) seperti berikut: Deprive children of stories and you leave them unscripted, anxious stutterers in their actions as in their words. Melalui pendedahan kepada sastera, kanak-kanak mempelajari kata dan idea baru yang bukan sahaja penting untuk tujuan pendidikan, tetapi juga penting untuk memupuk keyakinan dalam diri

56 47 kanak-kanak. Rosen (2009) turut mengemukakan pendapat yang sama tentang kepentingan sastera kanakkanak. Menurut beliau, Children who come from homes where books are being read get access to the kinds of abstract and complex ideas that you can only get hold of easily through exposure to extended prose. The rest are being fed worksheets. Hal ini demikian kerana asas bahasa dan pemahaman konsep yang kukuh adalah penting untuk menyokong kemahiran berfikir kanak-kanak dan seterusnya membolehkan mereka bersifat lebih yakin dalam apa-apa sahaja yang mereka lakukan. Sastera kanakkanak ternyata memainkan peranan utama untuk memastikan kanak-kanak membesar secara holistik. Kepentingan sastera untuk pembesaran kanak-kanak sememangnya diperakui. Walau bagaimanapun, penulisan secara khusus untuk kanak-kanak boleh dikatakan agak baru di banyak negara di seluruh dunia. Oleh sebab itu, terjemahan membentuk sebahagian besar sastera kanak-kanak di seluruh dunia (Čermáková, 2018: 118). Di Malaysia, penterjemahan juga memainkan peranan penting dalam menggerakkan dan seterusnya mengembangkan industri buku untuk kanak-kanak. Bagi memenuhi lompang dalam keperluan bahan bacaan untuk kanak-kanak dalam bahasa Melayu, penterjemahan sastera kanak-kanak telah dimulakan sejak abad ke-19 lagi (Md. Sidin, 2005: 27). Bertitik tolak dari usaha penterjemahan oleh mubaligh Kristian pada abad ke-19, penterjemahan terus memainkan peranan penting dalam industri buku kanak-kanak di Malaysia, termasuklah selepas pembentukan Malaysia. Kajian oleh Sharifah Fadzliyaton (2007) menunjukkan selepas tempoh kemuncak antara 1970-an hingga 1980-an, penterjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu semakin berkurangan sekitar akhir 1990-an, antara lain disebabkan oleh pertambahan penulisan bahan bacaan untuk kanak-kanak dalam bahasa Melayu. Walau bagaimanapun, pemerhatian yang dijalankan ke atas judul buku kanak-kanak yang diterbitkan di dalam bahasa Melayu dalam tempoh sepuluh tahun kebelakangan ini, iaitu antara tahun 2008 sehingga tahun 2017 menunjukkan terdapat sekitar 1270 judul buku kanak-kanak yang merupakan terjemahan. Jumlah ini bukan sahaja lebih tinggi berbanding 593 judul dalam tempoh kemuncak antara tahun 1974 hingga 1985, tetapi juga lebih tinggi berbanding 950 judul terjemahan yang diterbitkan dalam tempoh antara tahun 1958 sehingga tahun Peningkatan ini menunjukkan trend yang seiring dengan peningkatan penerbitan buku kanak-kanak di Malaysia, dan pada masa yang sama membuktikan bahawa penterjemahan masih memainkan peranan utama yang menyumbang kepada sumber bacaan kanak-kanak dalam bahasa Melayu. KAJIAN BERKENAAN PENTERJEMAHAN SASTERA KANAK-KANAK KE DALAM BAHASA MELAYU Walaupun penterjemahan memainkan peranan penting dalam industri buku kanak-kanak, penyelidikan yang menumpukan kepada terjemahan sastera kanak-kanak adalah masih terhad. Menurut Datin Paduka Hajah Shahaneem Hanoum yang merupakan pengerusi Majlis Buku Kanak-Kanak dan Remaja Malaysia, masih banyak yang tidak diketahui secara tepat tentang sastera kanak-kanak di Malaysia (dalam ucapan pengantar, buku Perkembangan Sastera Kanak-Kanak di Malaysia: Buku Melayu Mencari Nafas Baru, 2005). Walaupun lebih sepuluh tahun telah berlalu sejak pemerhatian ini dibuat, situasi ini telah berlanjutan sehingga ke masa kini. Antara sarjana tempatan yang telah menulis berkenaan penterjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu ialah Sharifah Fadzliyaton (2007), Md. Sidin (1998/2005), Hadijah (2006), Zalina (2006) dan Sakinah & Fauziah (2016). Kajian oleh Md. Sidin (2005) meneliti penerbitan buku kanak-kanak dalam bahasa Melayu secara amnya, bermula dari abad ke-19 sehingga Bahagian pertama dalam kajian Sharifah Fadzliyaton (2007) juga meneliti trend penerbitan terjemahan buku kanak-kanak kanak di Malaysia antara tahun 1958 hingga Kajian-kajian terkemudian yang menyentuh penterjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu tidak meneliti trend secara menyeluruh seperti Md. Sidin,

57 48 Hadijah dan Sharifah Fadzliyaton. Kajian oleh Sakinah & Fauziah (2016), misalnya menyelidiki peranan aktiviti penterjemahan dalam pendidikan di Malaysia. Kajian-kajian lain lebih tertumpu kepada prosedur penterjemahan aspek bahasa yang terhad dalam sastera kanak-kanak, dan mengkaji satu karya khusus sahaja. Kajian oleh Atikah (2015) dan Alimie (2007), misalnya, mengkaji penterjemahan kata nama khas dalam novel Harry Potter and The Goblet of Fire dan Prince and the Pauper. Kanchana (2007) pula mengkaji penterjemahan kata taksa dalam novel Harry Potter and The Chamber of Secrets. Sehubungan itu, kajian ini dijalankan untuk meneliti dan mengkaji penterjemahan karya sastera kanakkanak di Malaysia antara tahun 2008 hingga DEFINISI DAN PENGKELASAN SASTERA KANAK-KANAK Takrifan untuk sastera kanak-kanak agak rumit kerana terdapat beberapa aspek yang perlu dipertimbangkan, antaranya definisi sastera dan kanak-kanak itu sendiri. Pertama sekali, sastera kanak-kanak juga dikenali sebagai buku dagangan (trade books) untuk membezakannya dengan buku teks sekolah (Hillman, 1999: 2; Lynch-Brown & Tomlimson, 2008: 4). Molina (1984: 2) dalam perbincangannya tentang sastera kanak-kanak menumpukan kepada buku kanak-kanak yang dibaca pada waktu lapang dan untuk tujuan keseronokan. Walau bagaimanapun, tidak dapat dinafikan bahawa buku dagangan turut digunakan sebagai bahan sokongan pembelajaran dan pengajaran di sekolah. Menurut Molina lagi (ibid: 3), sastera kanak-kanak merangkumi semua jenis penulisan berbentuk kreatif dan imaginatif yang dikhususkan untuk bacaan, hiburan dan penilaian oleh kanak-kanak. Takrifan yang diberikan oleh Lynch-Brown & Tomlimson (2008: 4) juga hampir sama, tetapi lebih terperinci iaitu buku dagangan bermutu tinggi untuk kanak-kanak sejak dari lahir sehingga usia remaja, dan merangkumi tajuk yang sesuai dan menarik untuk kanak-kanak dan terdiri daripada prosa dan puisi, fiksyen dan bukan fiksyen. Penggunaan istilah remaja dalam definisi sastera untuk kanak-kanak didapati bersifat agak subjektif. Sebagai contoh, takrifan sastera kanak-kanak yang digunakan dalam kajian Hadijah (2006: xv) ialah sastera yang ditujukan kepada pembaca yang berada dalam lingkungan usia 16 tahun dan ke bawah, khususnya kanak-kanak dari peringkat sekolah rendah hingga ke peringkat sekolah menengah. Knuth (2012) pula menyifatkan karya sastera kanak-kanak sebagai buku atau karya sastera yang ditulis untuk kanak-kanak sehingga umur 18 tahun. Definisi Knuth sesuai dengan takrifan kanak-kanak menurut Tabung Kanak-Kanak Persatuan Bangsa-bangsa Bersatu (UNICEF), iaitu golongan yang berumur di bawah 18 tahun. Secara amnya, pengkategorian oleh UNICEF ini diguna pakai di seluruh dunia, termasuk di Malaysia seperti yang termaktub dalam Akta Kanak-Kanak 611 (2011). Walaupun terdapat perbezaan pendapat tentang istilah remaja dan peringkat umur, satu kesimpulan yang dapat dibuat ialah kebanyakan takrifan untuk sastera kanak-kanak yang telah dibincangkan dalam bahagian ini turut merangkumi sastera untuk golongan remaja (literature for young adults). Takrifan yang melibatkan sastera untuk golongan remaja ini dilihat lebih bersifat adil kerana turut mengambil kira faktor bahawa terdapat ramai kanak-kanak yang membaca pada tahap yang lebih tinggi berbanding biasa. Walaupun secara amnya kanak-kanak boleh dibahagikan kepada beberapa peringkat umur dan tahap membaca yang khusus, beberapa sarjana seperti Nodelman dan Reime (2003:87-88) dan Resch (1993) menekankan kepentingan untuk mengambil kira keupayaan kognitif yang berbeza dalam kalangan kanakkanak. Bagi kanak-kanak dengan kemahiran dan minat membaca yang tinggi, bahan bacaan untuk peringkat rendah sudah tidak bersesuaian dengan kemahiran dan minat mereka, dan mereka lebih cenderung membaca karya yang ditujukan untuk peringkat umur yang lebih tinggi seperti novel remaja. Sama seperti sastera untuk orang dewasa, sastera kanak-kanak juga boleh dibahagikan kepada beberapa genre. Pengkelasan genre yang dikemukakan oleh Freeman & Lehman (2001) terdiri daripada buku

58 49 bergambar, fiksyen, buku maklumat, biografi, puisi dan cerita rakyat. Senarai genre oleh Lynch-Brown & Tomlimson (2008) dan Hillman 1999) juga hampir sama, tetapi mereka telah membahagikan fiksyen kepada tiga kategori iaitu fantasi moden, fiksyen realistik dan fiksyen sejarah. Russell (2005) juga menyenaraikan buku cerita bergambar, cerita rakyat, puisi, fantasi, fiksyen realistik (termasuklah fiksyen sejarah) dan biografi serta buku maklumat. Walau bagaimanapun, terdapat satu genre berbeza yang disenaraikan oleh Russell iaitu buku awal untuk kanak-kanak (books of early childhood). Antara jenis buku dalam genre ini ialah buku bergambar tanpa perkataan, buku permainan, buku abjad dan buku mengira. Goforth (1998) pula mengkelaskan genre sastera kanak-kanak kepada tiga kumpulan utama, iaitu fiksyen, bukan fiksyen, dan lain-lain. Di bawah kategori fiksyen yang dikemukakan oleh Goforth ialah cerita rakyat, fantasi dan fiksyen realistik manakala biografi dan buku maklumat terletak di bawah kategori bukan fiksyen. Puisi dan buku bergambar pula terletak di bawah kategori lain-lain. METODOLOGI KAJIAN Dalam kajian ini, populasi sastera kanak-kanak dalam bahasa Inggeris dan terjemahannya ke dalam bahasa Melayu akan dipilih berdasarkan definisi sastera kanak-kanak oleh Lynch-Brown & Tomlimson (2008: 4) iaitu buku dagangan bermutu tinggi untuk kanak-kanak sejak dari lahir sehingga usia remaja, dan merangkumi tajuk yang sesuai dan menarik untuk kanak-kanak dan terdiri daripada prosa dan puisi, fiksyen dan bukan fiksyen. Pengkaji telah menyenaraikan semua teks terjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu yang dihasilkan dalam tempoh sepuluh tahun kebelakangan ini, iaitu dari tahun 2008 sehingga tahun Pengkaji memanfaatkan katalog OPAC Perpustakaan Negara Malaysia untuk di bawah tag pinjaman kanak-kanak. Pengkaji memilih katalog Perpustakaan Negara Malaysia (PNM) sebagai sumber dapatan penerbitan buku kanak-kanak kerana pada tahun 1982, PNM telah dilantik sebagai Pusat Kebangsaan bagi International Standard Book Number (ISBN). Selain daripada itu, Akta Penyerahan Bahan Perpustakaan 1986 telah menggantikan Akta Pemeliharaan Buku-Buku Di bawah Akta Penyerahan Bahan Perpustakaan 1986, penerbit buku di Malaysia wajib menyerahkan lima naskhah bahan cetakan dan dua naskhah bahan bukan cetakan kepada Perpustakaan Negara Malaysia. Sehubungan itu, katalog OPAC PNM dilihat sebagai sumber paling lengkap bagi mendapatkan maklumat tentang judul-judul terjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu. Contoh paparan maklumat yang diperoleh daripada katalog OPAC PNM adalah seperti dalam Rajah 1 berikut:

59 50 Paparan maklumat dalam katalog OPAC PNM membantu penyelidik untuk mengenal pasti dan menyenaraikan terjemahan. Walau bagaimanapun, paparan maklumat dalam katalog ini tidaklah sempurna dan penyelidik perlu berhati-hati dan meneliti judul-judul yang mungkin merupakan terjemahan walaupun tidak dinyatakan sebagai terjemahan dalam katalog. Judul-judul terjemahan sastera kanakkanak yang dikenal pasti melalui katalog ini kemudiannya dikelaskan berdasarkan pengkelasan genre sastera kanak-kanak yang dikemukakan oleh Goforth (1998) iaitu fiksyen, bukan fiksyen, dan lain-lain. Mengikut pengkelasan Goforth, kategori fiksyen terdiri daripada cerita rakyat, fantasi dan fiksyen realistik. Genre dalam kategori bukan fiksyen pula ialah biografi dan buku maklumat, manakala dalam kategori lain-lain ialah genre puisi dan buku bergambar. Fiksyen, bukan fiksyen dan lain-lain Terjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu boleh dibahagikan kepada tiga kategori utama iaitu fiksyen, bukan fiksyen dan lain-lain. Seperti yang dapat dilihat dalam Jadual 1, kategori fiksyen masih membentuk peratus utama. Genre dalam kategori fiksyen ini termasuklah cerita rakyat, fantasi dan fiksyen realistik. Kategori bukan fiksyen yang terdiri daripada buku maklumat dan biografi juga membentuk peratus yang agak besar. Huraian dan perbincangan tentang genre sastera kanak-kanak lazimnya tidak mengambil kira komik sebagai satu bentuk sastera kanak-kanak. Hal ini mungkin disebabkan genre sastera mempunyai implikasi tentang kualiti yang tinggi (Hillman,1999: 2; Sutherland & Arbuthnot, 1977: 18, Molina, 1984 dan Hadijah, 2006) dan komik dilihat sebagai tidak memenuhi aspek kualiti tersebut. Walau bagaimanapun, dapatan kajian ini menunjukkan peningkatan dalam jumlah terjemahan komik kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu. Pemerhatian di kedai-kedai buku utama juga menunjukkan terjemahan komik kanak mempunyai permintaan dan sambutan yang tinggi. Selain untuk tujuan hiburan, banyak komik juga berbentuk ilmiah. Dalam Jadual 1, komik dikelaskan di bawah kategori lain-lain. Bahasa sumber JADUAL 1. Kategori genre terjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu Kategori Genre Jumlah Peratus Fiksyen Bukan Fiksyen Lain-lain Jumlah Kajian Sharifah Fadzliyaton (2007: 92) menunjukkan bahasa Inggeris sebagai bahasa sumber utama sastera kanak-kanak yang diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu. Selain daripada bahasa Inggeris, turut diterjemahkan ialah beberapa karya daripada bahasa Arab, Jerman, Perancis, Jepun dan Belanda dalam jumlah yang terhad. Kajian terjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu antara tahun 2008 hingga tahun 2017 ini menunjukkan bahasa Inggeris masih membentuk peratus utama bagi teks sumber sastera kanak-kanak yang diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu. Walau bagaimanapun, terdapat peningkatan memberangsangkan bagi bahasa sumber lain, terutamanya bahasa-bahasa Asia iaitu bahasa Korea, Indonesia, China, Thai, Arab dan Jepun. Bahasa Korea membentuk peratus kedua terbesar selepas bahasa Inggeris, dan penyumbang terbesar bagi jumlah ini ialah daripada penterjemahan komik. Banyak juga karya yang diterjemahkan daripada bahasa Indonesia yang rata-rata terdiri daripada buku Islamik. Walau bagaimanapun, pengkaji masih belum dapat mengenal pasti bahasa sumber bagi 82 terjemahan seperti yang dipaparkan dalam Jadual 2.

60 51 JADUAL 2. Bahasa sumber terjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu Bahasa sumber Jumlah Peratus Inggeris Korea Indonesia Cina Parsi Turki Thai Arab Jepun Sepanyol Slovak Tidak dapat dikenal pasti Jumlah % Penerbit Penerbit terjemahan sastera kanak-kanak boleh dibahagikan kepada dua kategori utama, iaitu penerbit badan kerajaan dan juga penerbit bebas. Institut Terjemahan dan Buku Malaysia (ITBM) merupakan penyumbang terbesar terjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu, dan kebanyakan terjemahan sastera kanak-kanak yang diterbitkan oleh ITBM berbentuk ilmiah. Dua lagi badan kerajaan yang turut menyumbang kepada penterjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu ialah Dewan Bahasa dan Pustaka dan juga Pusat Penyelidikan Perkembangan Sastera Kanak-Kanak. Sementara itu, penerbit bebas lebih cenderung untuk menghasilkan terjemahan berbentuk fiksyen. Darul Mughni Trading dan Al-Ameen Serve Holdings ialah antara penerbit terjemahan sastera kanak-kanak yang paling aktif, dan kebanyakan terjemahan yang dihasilkan terdiri daripada buku-buku cerita dan ilmiah yang Islamik. Al-Ameen Serve Holdings juga banyak menterjemahkan karya-karya bahasa Parsi ke dalam bahasa Melayu. Anjung Taipan Sdn. Bhd., Gala Unggul Resources Sdn. Bhd. dan Exact Publisher Sdn. Bhd. pula ialah penerbit terjemahan komik kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu. JADUAL 3. Penerbit utama terjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu Kategori Genre Jumlah Peratus Insitut Terjemahan dan Buku Malaysia Dewan Bahasa dan Pustaka Pusat Penyelidikan Perkembangan Kanak-Kanak Negara Darul Mughni Trading Orbit Buku Sdn. Bhd Anjung Taipan Sdn. Bhd Penerbitan Fargoes Edukid Publication Sdn. Bhd Al-Ameen Serve Holdings Kohwai & Young Publications Gala Unggul Resources Sdn. Bhd PTS One Nusantara Exact Publisher Sdn. Bhd Advantage Quest Sdn. Bhd

61 52 Future Text Publication Noon Publication Qaff Publication MPH Group Publishing Sdn. Bhd KESIMPULAN Rumusannya, penterjemahan sastera kanak-kanak masih memainkan peranan yang sangat penting dalam menghidupkan industri buku kanak-kanak di Malaysia. Antara trend terbaru dalam penterjemahan sastera kanak-kanak ke dalam bahasa Melayu ialah peningkatan aktiviti penterjemahan buku-buku Islamik, dan juga komik-komik yang bertujuan untuk mendidik. Terdapat juga peningkatan bahasa-bahasa sumber daripada negara-negara Asia lain seperti Indonesia, Korea Selatan, dan China terutamanya. Kajian ini, walau bagaimanapun, masih belum lengkap sepenuhnya. Sehubungan itu, data yang dipaparkan mungkin berubah setelah kajian yang lebih teliti berjaya dijalankan. RUJUKAN Bland, J. (2013). Children s literature and learner empowerment: Children and teenagers in English language education. London: Bloomsbury. Freeman, E. & Lehman, B. (2001). Global perspectives in children s literature. Needham Heighs, MA: Allyn & Bacon. Goforth, F.S. (1998). Literature and the learner. Belmont, CA: Wadsworth Publishing Company Hadijah Rahmat. (2006). Peranan dan Perkembangan Sastera Kanak-Kanak. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Hassett, D. (2009). Children's Literature and Early Literacy Success: Using the Charlotte Zolotow Award Collection in Early Childhood Teacher Education. Journal of Early Childhood Teacher Education, 30 (4), Hillman, J. (1999). Discovering children s literature (Edisi ke-2). New Jersey: Prentice-Hall. Lynch-Brown, C. & Tomlimson, C.M. (2008). Essentials of children s literature (Edisi ke-6). Boston: Pearson. Md. Sidin Ahmad Ishak. (2005). Perkembangan Sastera Kanak-Kanak di Malaysia. Shah Alam: Cerdik Publications Sdn. Bhd. Molina S. Nijhar. (1984). Apakah sastera kanak-kanak khasnya buku bergambar. Dlm. Sekitar Sastera Kanak-Kanak dan Remaja (1-14). Othman Puteh & Abdul Ahmad (Ed.). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Munat, J. (2017). Lexical creativity as a marker of style in science fiction and children s literature. Dlm. Lexical Creativity, Texts and Contexts ( ). Amsterdam: John Benjamins. Olohan, M. (2004). Introducing corpora in translation studies. New York: Routledge. Revealed: the eight-year-old girl who saved Harry Potter. (3 Julai 2005). Independent. Dicapai pada 14 Ogos 2018 di Sharifah Fadzliyaton Shaik Ismail. (2007). The Publishing Phenomenon of Enid Blyton in Malay Language in the 1970s: Socio-cultural context and Strategies Employed. Tesis kedoktoran yang tidak diterbitkan, University of Manchester. Sulaiman Masri. (1984). Penulisan bahan bacaan kanak-kanak. (1984). Dlm. Sekitar Sastera Kanak- Kanak dan Remaja (15-20). Othman Puteh & Abdul Ahmad (Ed.). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Sutherland, Z. & Arbuthnot, M.H. (1977). Children and books (Edisi ke-5). Illinois: Scott, Foresman.

62 53 PROSEDUR PENTERJEMAHAN PERKATAAN DIALEK MELAYU DALAM NOVEL SEORANG TUA DI KAKI GUNUNG KE DALAM BAHASA INGGERIS Adilah Zabir Bahagian Pengajian Penterjemahan dan Interpretasi Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Haslina Haroon Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Penterjemahan dialek merupakan satu cabang bidang penterjemahan yang masih belum diteroka secara mendalam di Malaysia. Bahasa Melayu yang merupakan bahasa utama di Malaysia mempunyai pelbagai jenis dialek yang digunakan secara meluas bukan sahaja dalam percakapan harian masyarakat tetapi juga dalam karya-karya sastera, antaranya novel. Penterjemahan novel yang mengandungi elemen dialek Melayu ke dalam bahasa asing seperti yang terdapat di pasaran secara idealnya membuka ruang untuk penyelidikan tentang penterjemahan elemen dialek tersebut. Oleh itu, satu kajian dilaksanakan untuk meneliti penterjemahan perkataan dialek dalam sebuah novel Melayu bertajuk Seorang Tua di Kaki Gunung karya Azizi Haji Abdullah ke dalam bahasa Inggeris. Kajian tersebut mendapati bahawa terdapat 68 perkataan dialek dalam teks sumber. Perkataan dialek ini boleh dibahagikan kepada dua kategori utama, iaitu (i) dialek geografi (dialek Kedah atau Utara, Kelantan, Terengganu, Pahang dan Negeri Sembilan) dan (ii) dialek sosial (perkataan arkaik, bahasa percakapan dan sastera lama). Perkataan dialek ini diteliti prosedur penterjemahannya ke dalam bahasa Inggeris dengan menggunakan dua kerangka teori, iaitu oleh Newmark (1988) dan Leppihalme (2000). Kedua-dua kerangka teori ini dimanfaatkan bersama untuk menerangkan penterjemahan perkataan dialek dengan lebih jelas. Bahagian akhir kertas kerja ini menilai kesesuaian kedua-dua kerangka tersebut untuk menerangkan penterjemahan perkataan dialek Melayu ke dalam bahasa Inggeris. Kata kunci: dialek Melayu, penterjemahan dialek, prosedur penterjemahan PENGENALAN Dialek dapat ditakrifkan sebagai suatu ragam bahasa yang dapat dibezakan dengan agak jelas daripada ragam-ragam lain berdasarkan ciri-ciri lafaz, kosa kata atau tatabahasa dan dapat dibahagikan kepada dua jenis, iaitu dialek daerah atau geografi dan dialek sosial Collins (1989, hlm. xx). Penggunaan keduaduanya adalah amat relevan dan umum di seluruh dunia. Setiap penutur sesebuah bahasa secara asasnya merupakan penutur bagi kedua-dua dialek ini, memandangkan setiap individu mempunyai latar sosial (kelas sosial, peringkat umur, kaum, jantina dan lain-lain ciri-ciri sosial berkaitan) dan daerah atau kawasan tersendiri (Chambers & Trudgill, 1998, hlm. 45). Kedua-duanya saling berkait rapat.

63 54 Kebiasaannya dialek sering digunakan dalam pertuturan harian masyarakat. Namun begitu, penggunaannya bukanlah semata-mata terhad dalam konteks tersebut. Dialek juga banyak digunakan dalam karya-karya penulisan. Contoh yang ketara boleh dilihat dalam bidang kesusasteraan apabila ragam bahasa tersebut dimanfaatkan oleh ramai penulis atau pengarang pelbagai puisi, pementasan, drama dan novel atau fiksyen. Malah, penggunaan dialek sudah dapat dikesan sejak dahulu lagi dalam karya-karya kesusasteraan klasik dan terkenal oleh beberapa pengarang ternama seperti Rudyard Kipling (Stalky & Co), Charles Dickens (David Copperfield), Daniel Defoe (Robinson Crusoe), Herman Melville (Moby Dick), George Bernard Shaw (Pygmalion) dan Mark Twain (The Adventures of Huckleberry Finn). Dalam kesemua karya yang telah disenaraikan, dialek memainkan peranan yang amat penting, umumnya sebagai alat gaya bahasa yang membantu penulis membentuk ciri-ciri dan latar belakang pelbagai watak. Kesannya membolehkan plot berkembang secara lancar dan kukuh justeru tema, persoalan dan isu-isu khusus dapat disampaikan kepada pembaca. Di Malaysia, terdapat juga ramai pengarang dan sasterawan yang memanfaatkan dialek tempatan dalam karya-karya penulisan mereka khususnya novel atau fiksyen, seperti Shahnon Ahmad (Ranjau Sepanjang Jalan, Seluang Menodak Baung), S. Othman Kelantan (Angin Timur Laut, Juara), Azizi Haji Abdullah (Seorang Tua di Kaki Gunung, Kawin-kawin), Fatimah Busu (Nasinya Tumpah, Anak-Anak Dari Kampung Pasir Pekan), Zakaria Ali (Empangan). Sebagaimana karya-karya kesusasteraan terkenal luar negara yang telah disenaraikan di atas, karya-karya tempatan ini juga sebahagiannya telah diterjemahkan ke dalam pelbagai bahasa asing, antaranya termasuklah Ranjau Sepanjang Jalan (bahasa Inggeris dan Sepanyol) (No Harvest But a Thorn / La Gente Del Arrozal), Empangan (bahasa Inggeris, Sepanyol dan Jerman) (The Dam / El Embalse / Der Damm) dan Seorang Tua di Kaki Gunung (bahasa Inggeris dan Jepun) (The Old Man at the Foot of the Mountain / 山の麓の老人 Yama no fumoto no rōjin). Oleh itu, ketersediaan karya-karya kesusasteraan tempatan yang menggunakan dialek serta telah diterjemahkan ke dalam bahasa-bahasa asing ini membuka ruang untuk kajian tentang penterjemahan dialek tempatan khususnya dialek bahasa Melayu ke dalam bahasa asing dilaksanakan. SOROTAN KEPUSTAKAAN Perkara yang biasa dibincangkan dalam kajian-kajian tentang penterjemahan dialek meliputi topik berkenaan cabaran, masalah, kesukaran malah juga ketidakbolehterjemahan (untranslatability) dialek. Englund Dimitrova (2004) menggelar dialek sebagai a classical case of untranslatability, manakala Landers (2001, hlm. 117) pula berpendapat bahawa tiada dialek yang dapat diterjemahkan dengan baik ke dalam bahasa sasaran. Salah satu puncanya mungkin atas faktor dialek yang bukan sahaja khusus dalam sesebuah bahasa sumber malah membawa kepentingan pragmatik dan semiotik tersendiri dalam sesebuah teks sumber (Pinto, 2006, hlm. 59). Selain itu, antara konflik tentang kesukaran atau masalah yang timbul dalam penterjemahan dialek adalah kebimbangan tentang ketiadaan padanan tepat dalam bahasa lain kerana perbezaan stereotaip atau konotasi dialek dalam pelbagai bahasa (Brett, 2009, hlm. 50), kehilangan ciri-ciri asli pertuturan dialek dalam bahasa sumber (Englund Dimitrova, 2004, hlm. 135) dan kewujudan risiko bagi pembaca sasaran menganggap karya yang telah diterjemahkan adalah karya asli dalam bahasa mereka sekiranya dialek bahasa sumber diterjemahkan dengan padanan dialek yang selari dari segi geografi, sosial dan politik bahasa sasaran (Perteghella, 2002, hlm. 47). Kajian tentang isu yang dihadapi penterjemah dalam menterjemah dialek sememangnya tidak dinafikan kepentingannya agar punca-punca setiap masalah yang dihadapi dapat dikenal pasti dengan jelas sebelum sebarang tindakan dapat diambil untuk mengatasi masalah tersebut. Pada masa yang sama, perbincangan tentang cara penterjemahan dialek, baik strategi, kaedah, teknik atau prosedur turut perlu diberi perhatian agar wujud keseimbangan dalam aspek perbincangan penterjemahan dialek. Oleh itu, selain perbincangan mengenai cabaran, masalah, kesukaran dan ketidakbolehterjemahan, terdapat juga kajian-kajian yang

64 55 mengetengahkan pelbagai strategi (Hatim dan Mason, 1997, hlm ; Brodovich, 1997, hlm ; Berezowski, 1997; Englund Dimitrova, 1997, hlm. 62; Perteghella, 2002, hlm ) dan prosedur (Leppihalme, 2000, hlm. 252) penterjemahan dialek yang boleh diaplikasikan dalam konteks pelbagai jenis karya kesusasteraan seperti puisi, pementasan dan fiksyen. Namun, Herrera (2014, hlm. 281) berpendapat bahawa sekalipun wujud kajian-kajian yang menerangkan cara-cara penterjemahan dialek tersebut, garis panduan yang lebih jelas dan bertindak seperti teori penilai kesesuaian cara yang dibincangkan masih lagi kurang. Garis panduan atau perbincangan sedemikian amat diperlukan bagi mengenal pasti punca kesesuaian atau ketidaksesuaian mana-mana cara penterjemahan dialek yang dibincangkan. Hasilnya, jumlah dan kualiti prosedur, kaedah atau strategi penterjemahan dialek yang khusus, realistik dan boleh diaplikasikan dengan berkesan dapat dipertingkatkan untuk manfaat penterjemah. Di Malaysia, bukan sahaja kajian tentang penterjemahan dialek malah kajian tentang dialek juga agak terhad jika dibandingkan dengan negara-negara luar. Sehingga tahun 1989, jumlah penulisan tentang dialek kecil sekali jika dibandingkan dengan kekayaan dialek yang dituturkan di Malaysia (Perpustakaan Tun Seri Lanang, 1981 dalam Collins, 1989, hlm. xvii). Collins (1989, hlm. xvii) berpendapat bahawa hal sedemikian sewajarnya tidak berlaku kerana kajian tentang dialek Melayu harus dilakukan secara berterusan, antaranya kerana dialek berperanan penting dalam penentuan haluan pembinaan keperibadian Malaysia dan penyusunan garis panduan bahasa kebangsaan selaras dengan perkembangan zaman. Walaupun dapatan berkenaan kekurangan jumlah penulisan tentang dialek di Malaysia tersebut adalah dalam konteks 1980-an, pemerhatian tersebut sebenarnya tidak banyak berbeza dalam konteks tahuntahun terkini. Tinjauan pengkaji juga mendapati jumlah penulisan tentang dialek di Malaysia masih lagi sedikit jika dipertimbangkan kekayaan dan kelangsungan pertuturan dialek dalam kehidupan seharian masyarakat di Malaysia sehingga ke hari ini. Tinjauan ini juga hanya melihat dari segi dialek bahasa Melayu dan belum lagi merangkumi dialek bahasa-bahasa lain yang dituturkan di Malaysia, seperti dalam bahasa Cina dan India. Sekiranya ada, penulisan atau kajian tentang dialek pula kebanyakannya dilaksanakan dalam bidang linguistik dan geografi (Asmah Omar, 1975, 1987, 2008 & 2015; Collins & Naseh Hassan, 1989; Nothofer, 1993; Cohen, 1993; Fazal Mohamed Mohamed Sultan & Nurulafiqah Suhaimi, 2013; Norfazila Ab. Hamid & Rahim Aman, 2014; Sakinah Nik Muhammad Naziman, Sharifah Raihan Syed Jaafar & Mohammad Fadzeli Jaafar, 2014), dengan sebilangan daripadanya dalam bidang pendidikan (Farid M. Onn & Ajid Che Kob, 1993) dan karya-karya kesusasteraan (Siti Hawa Haji Salleh, 1993; Ainon Muhammad, 1993; Inon Shaharuddin Abd. Rahman & Shafie Abu Bakar, 1993). Walau bagaimanapun, kajian tentang dialek dalam bidang pendidikan dan sastera di Malaysia dalam konteks terkini tidak dapat dikesan oleh pengkaji. Dalam bidang penterjemahan pula, kajian tentang dialek juga teramat terhad (Lee Wei Ying, 2010; Haslina Haroon, 2016) dan jelas sekali lebih banyak penulisan yang membicarakan tentang penterjemahan dialek di negara ini diperlukan. Pengarang novel Seorang Tua di Kaki Gunung (STDKG), Azizi Haji Abdullah, memanfaatkan elemenelemen kesusasteraan dengan baik dalam menyampaikan isu, tema dan persoalan cerita ini, seperti perwatakan, latar masyarakat dan latar tempat. Gabungan pengolahan kesemua elemen ini yang selari berjaya menyampaikan mesej tentang kesan buruk yang boleh berlaku apabila perbezaan pendapat dan cara hidup antara golongan tua yang terbiasa dengan kehidupan tradisional di kampung (Tukya dan Besah) dengan generasi muda yang selesa dengan kehidupan moden di bandar (Fikri dan keluarganya) tidak diraikan dengan sebaiknya. Perwatakan Tukya dan isterinya Besah serta latar sosial dan tempat mereka turut diserlahkan pengarang melalui penggunaan dialek geografi dan dialek sosial. Kedua-dua watak utama tersebut yang sudah tua dan tidak pernah mendapat pendidikan formal tinggal di sebuah kampung di kawasan pedalaman berdekatan kaki Gunung Bongsu, Kulim, Kedah. Selaras dengan itu, terdapat banyak perkataan dialek geografi khususnya dialek Kedah atau Utara dan dialek sosial seperti perkataan arkaik (kuno atau ketinggalan zaman), bahasa percakapan (kolokial atau basahan) dan sastera

65 56 lama (klasik) yang digunakan oleh mereka dan penduduk kampung. Justeru, penggunaan gaya bahasa unik tersebut serta ketersediaan terjemahan novel ini dalam bahasa Inggeris (The Old Man at the Foot of the Mountain) memberi peluang yang amat perlu dimanfaatkan sebaiknya untuk pelaksanaan kajian tentang penterjemahan elemen dialek bahasa Melayu di Malaysia ke dalam bahasa asing. Justeru, mengambil kira isu-isu yang telah dibincangkan, kajian ini akan meneliti penterjemahan dialek bahasa Melayu dalam novel STDKG ke dalam bahasa Inggeris dengan memberi fokus kepada prosedur khusus penterjemahan perkataan dialek dalam teks tersebut dan seterusnya menilai kesesuaian kerangkakerangka yang dimanfaatkan dalam penelitian prosedur-prosedur tersebut. METODOLOGI Fokus kertas kerja ini adalah sebahagian daripada kajian bertajuk sama yang lebih luas dan meliputi dua lagi objektif tambahan iaitu (i) pengenalpastian dan pengelasan perkataan dialek Melayu serta ii) penentuan kecenderungan dalam penterjemahan perkataan dialek Melayu dalam novel STDKG (Adilah Zabir, 2017). Kertas kerja ini walau bagaimanapun tidak akan mengulas lanjut tentang kedua-dua objektif tersebut dan hanya meneliti prosedur penterjemahan perkataan dialek Melayu dalam novel STDKG ke dalam bahasa Inggeris menggunakan dua kerangka berasingan oleh Newmark (1988) dan Leppihalme (2000). Secara keseluruhan, terdapat sebanyak 68 perkataan dialek dalam novel STDKG yang dikelaskan kepada dua kategori utama iaitu (i) dialek geografi yang meliputi dialek Kedah atau Utara (termasuk Pulau Pinang), Kelantan, Terengganu, Pahang dan Negeri Sembilan (dilabelkan sebagai Kd, Pn, Kl, Tr, Ph, NS) dan (ii) dialek sosial yang merangkumi perkataan arkaik, bahasa percakapan dan sastera lama (dilabelkan sebagai ark, bp, sl). Majoriti daripadanya adalah perkataan dialek geografi khususnya dialek Kedah, sesuai dengan latar tempat penceritaan novel yang juga di negeri tersebut. Secara khususnya, kerangka-kerangka yang dimanfaatkan dalam meneliti prosedur penterjemahan perkataan dialek bahasa Melayu dalam teks sumber adalah seperti berikut: a. Prosedur terjemahan budaya oleh Newmark (1988) Prosedur ini dimanfaatkan bagi mengenal pasti prosedur terjemahan asas perkataan dialek bahasa Melayu dalam teks sumber ke dalam teks terjemahan berbahasa Inggeris pada peringkat leksikal. i. Terjemahan literal ii. Pemindahan iii. Naturalisasi iv. Persamaan budaya v. Persamaan fungsian vi. Persamaan deskriptif vii. Kesinoniman viii. Pinjam terjemah ix. Anjakan atau Transposisi x. Modulasi xi. xii. xiii. xiv. xv. xvi. xvii. xviii. xix. Terjemahan sedia ada Terjemahan label Pemampasan Analisis komponen Pengguguran Pengembangan Parafrasa Nota, maklumat tambahan dan glos Kuplet b. Prosedur pengolahan elemen-elemen kedaerahan (regionalisms) oleh Leppihalme (2000) Prosedur ini dijadikan panduan dalam menghuraikan prosedur penterjemahan perkataan dialek bahasa Melayu dalam teks sumber ke dalam teks terjemahan berbahasa Inggeris. Berasal daripada kajian tentang pengolahan elemen-elemen kedaerahan (treatment of regionalisms) dalam sebuah novel Finland bertajuk Koillismaa ke dalam terjemahan berbahasa Inggeris, prosedur yang dimanfaatkan pengkaji ini telah diadaptasi daripada lapan kepada 11 prosedur melalui pemisahan beberapa prosedur asal Leppihalme (2000, hlm ) (satu prosedur dikembangkan kepada dua, justeru menghasilkan prosedur-prosedur

66 57 (i) dan (ii), (iv) dan (v), dan (ix) dan (x). Istilah pengolahan yang digunakan beliau turut digunakan di sini untuk membezakan kedua-dua prosedur Newmark (1988) dan Leppihalme (2000). i. Perkataan kedaerahan (regional) yang kurang jelas maknanya diterjemah menggunakan common words atau perkataan biasa, ii. Pengguguran, iii. Perkataan pinjaman yang diubah bagi menyesuaikan dengan sebutan tempatan bagi bahasa Finland diterjemah menjadi item tidak bertanda (unmarked items), iv. Kekunoan atau arkaisme diterjemah menjadi perkataan dalam penggunaan kontemporari (semasa), v. Kolokialisme kebiasaannya dineutralkan, vi. Denotasi dialek bagi item-item standard yang superfisial (dangkal) diterjemah menjadi perkataan bahasa Inggeris standard, vii. Perkataan-perkataan majmuk (compound words) tidak standard yang mengandungi elemenelemen standard diterjemah kepada frasa-frasa yang agak kolokial, viii. Gabungan kata-kata nama dan kerja umum dan perkataan-perkataan sinonimnya yang bersifat dialek (yang menerangkan kata nama dan kata kerja umum tersebut) diterjemahkan kepada itemitem dalam laras standard fungsi deskriptif elemen-elemen kedaerahan hilang memandangkan tiada perkataan-perkataan atau kata-kata sifat yang digunakan bagi memenuhi fungsi tersebut, ix. Ungkapan (simpulan bahasa) dinormalkan (normalized) x. Beberapa elemen klise (kata basi) diterjemahkan secara literal bagi mendapatkan kesan eksotik, xi. Penanda sintaksis bagi kegunaan kedaerahan digugurkan. Kedua-dua kerangka ini kemudian dinilai kesesuaiannya dalam menterjemah perkataan dialek bahasa Melayu yang terdapat dalam teks sumber ke dalam teks sasaran yang berbahasa Inggeris. PENTERJEMAHAN PERKATAAN DIALEK DALAM NOVEL SEORANG TUA DI KAKI GUNUNG BERPANDUKAN PROSEDUR TERJEMAHAN BUDAYA (NEWMARK, 1988) DAN PROSEDUR PENGOLAHAN ELEMEN-ELEMEN KEDAERAHAN (LEPPIHALME, 2000) Secara keseluruhan, majoriti daripada kesemua 68 perkataan dialek yang dikenal pasti muncul secara berulangan dengan jumlah kekerapan penggunaan sebanyak 153 kali. Berikut merupakan rumusan kekerapan penterjemahan perkataan dialek menggunakan prosedur terjemahan budaya (Newmark, 1988): JADUAL 1. Jumlah dan peratus kekerapan prosedur terjemahan budaya (Newmark, 1988) Bil. Prosedur terjemahan budaya (Newmark, 1988) Kekerapan Peratus (%) 1. Terjemahan literal Pemindahan Naturalisasi Persamaan budaya Persamaan fungsian Persamaan deskriptif Kesinoniman Pinjam terjemah Anjakan atau Transposisi Modulasi Terjemahan sedia ada Terjemahan label Pemampasan Analisis komponen - -

67 Pengguguran Pengembangan Parafrasa Nota, maklumat tambahan dan glos Kuplet JUMLAH Seperti yang dapat dilihat, terdapat sembilan daripada 19 prosedur Newmark yang tidak digunakan dalam penterjemahan perkataan dialek dalam teks sumber. Prosedur terjemahan literal pula paling kerap digunakan oleh penterjemah. Berikut merupakan sebahagian contoh penterjemahan perkataan dialek dalam teks sumber yang mewakili setiap satu daripada 10 prosedur lain yang dimanfaatkan oleh penterjemah: JADUAL 2. Contoh penterjemahan perkataan dialek menggunakan prosedur terjemahan budaya (Newmark, 1988) Prosedur Terjemahan Budaya Terjemahan literal Bil. Perkataan Dialek Maksud Label hlm. Padanan Terjemahan Pemindahan 3. genuak kerdas Pn Persamaan deskriptif Kesinoniman 6. kator (katoq) Anjakan / Transposisi Modulasi 11. jenuh (jenoh) Pengguguran 12. terkelehom (kelohom) hlm. 1. hijau hijau yang terlalu terang Kd 18 vibrant green 19 merengau (hijau tua). 2. dikalih beralih. sl 133 turned 131 genuak 8 genuak 61 genuak Qulhu majlis tahlil untuk orang yang telah meninggal dunia; kulhu. 5. likur bilangan antara 20 dan 30, dua puluhan; tujuh ~ dua puluh tujuh; selikur dua puluh satu. lopak, aliran air, alur atau jalan air di celah-celah bukit atau tanah tinggi; katok. 7. tanak memasak nasi (ubat, pulut, minyak dan sebagainya), menanak. 8. mengepak membengkokkan (dahan dan lain-lain) hingga patah. 9. kator lopak, aliran air, alur atau (katoq) jalan air di celah-celah bukit atau tanah tinggi; katok. 10. terkelepek berkenaan dengan seseorang yang terlalu letih. 1. banyak. 2. berkenaan dengan sesuatu yang terlalu banyak bilangannya. kempung, kempis, terperosok ke dalam seperti tin kosong kemek, bola kempis, pipi yang cengkung. Kd 180 Sincerity chapter of the Qur an sl the twentyfirst,...the twenty-fourth,... Kd the waterfall the waterfall Kd 147 make 144 ark 201 chopping 193 Kd 34 there 35 Pn 176 too 169 Kd, Pn was making her very tired 191 Kd 57-57

68 fiil 1. perbuatan, kerja. 2. kelakuan, perangai. Pengembangan 14. cabai cili merah, cili besar atau (idop) cili hidup. 15. taubat sudah tidak berani berbuat lagi, sudah bosan, sudah jera. Parafrasa 16. gincah (kincah) 1. menggunakan air dengan berlebihan secara membazir. 2. membersihkan sesuatu dengan menggoncangkannya di dalam air. ark Kd, Pn 5 chilli spices 6 bp he was 109 expected to feel regret in his life... Pn his flesh and 112 blood. Kuplet (Kesinoniman & Pengembangan) (Kesinoniman & Anjakan / Transposisi) 17. pungkur belakang, burit(an), punggung. 18. berkeresoi terurai dan kusut (rambut), menggerbang. 19. bercempera bercempera berpecah belah ke sana sini, bertempiaran, bercerai-berai. sl 34 You shoot like you ve got your hands in your pocket! 34 Kd, 28...tied in a bun. 28 Pn ark 33 the chatter 34 Seterusnya, penerangan yang lebih jelas bagi penterjemahan kesemua perkataan dialek tersebut menggunakan perspektif penterjemahan dialek dilakukan dengan mengaplikasikan kerangka oleh Leppihalme (2000). Berikut adalah paparan kekerapan penterjemahan perkataan dialek menggunakan 11 prosedur oleh Leppihalme tersebut: JADUAL 3. Jumlah dan peratus kekerapan prosedur pengolahan elemen-elemen kedaerahan (Leppihalme, 2000) Bil. Prosedur pengolahan elemen-elemen kedaerahan Kekerapan Peratus (%) 1. Perkataan kedaerahan (regional) kurang jelas makna diterjemah menjadi perkataan biasa (common words) 2. Pengguguran Perkataan pinjaman yang diubah mengikut sebutan tempatan diterjemah - - menjadi item tidak bertanda (unmarked items) 4. Kekunoan atau arkaisme diterjemah menjadi perkataan dalam penggunaan kontemporari (semasa) 5. Kolokialisme dineutralkan Denotasi dialek bagi item standard yang superfisial (dangkal) diterjemah - - menjadi perkataan standard 7. Perkataan-perkataan majmuk (compound words) tidak standard yang - - mengandungi elemen-elemen standard diterjemah menjadi frasa kolokial 8. Gabungan kata nama, kata kerja umum dan perkataan sinonim bersifat dialek (yang menerangkan kata nama dan kata kerja umum tersebut) diterjemah kepada item laras standard fungsi deskriptif elemen kedaerahan hilang (tiada perkataan atau kata sifat digunakan bagi memenuhi fungsi deskriptif) 9. Ungkapan (simpulan bahasa) dinormalkan (normalized) Elemen klise (kata basi) diterjemah secara literal bagi kesan eksotik - -

69 Penanda sintaksis bagi kegunaan kedaerahan digugurkan - - JUMLAH 143/ /100 Sebagaimana yang tercatat pada bahagian bawah jadual di atas, jumlah keseluruhan kekerapan penterjemahan menggunakan kesemua prosedur Leppihalme adalah sebanyak 143 berbanding 153 bagi prosedur Newmark. Hal ini demikian kerana perkataan genuak yang dipindahkan ke dalam teks sasaran sebagai genuak sekerap 10 kali tidak dapat dikategorikan di bawah sebarang prosedur Leppihalme yang tersenarai. Seperti kerangka Newmark, kerangka Leppihalme juga mempunyai prosedur-prosedur yang tidak dimanfaatkan oleh penterjemah untuk menterjemah semua perkataan dialek yang dikenal pasti dalam teks sumber. Prosedur pertama adalah paling kerap digunakan oleh penterjemah dalam penterjemahan perkataan dialek dalam teks sumber. Berikut merupakan beberapa contoh penerangan penterjemahan perkataan dialek tersebut menggunakan gabungan kerangka atau prosedur oleh Newmark (1988) dan Leppihalme (2000): Contoh 1 jenuh (jenoh) (Kd, Pn) Teks sumber : Jenuh dia mengimbangi badannya yang tua itu. (hlm. 198) Terjemahan : Shifting her weight to walk more easily was making her very tired. (hlm. 191) Dalam contoh ini, perkataan jenuh yang mempunyai maksud yang ringkas, iaitu banyak (Glosari Dialek Kedah, 2015) digunakan untuk menggambarkan keadaan Besah yang berhempas-pulas (menggunakan banyak tenaga) untuk mengimbangi badannya sewaktu berjalan. Dalam terjemahan, berlaku perubahan dalam perspektif pembaca sasaran iaitu pembaca sasaran melihat kesan atau akibat terhadap perlakuan Besah yang sedaya-upaya mengimbangi badannya iaitu Besah menjadi letih ( was making her very tired ). Oleh itu, perubahan dari segi perspektif pembaca menggambarkan prosedur terjemahan modulasi yang diambil oleh penterjemah. Dalam contoh ini juga, perkataan jenuh yang merupakan perkataan dialek diterjemahkan kepada klausa biasa yang tidak mempunyai sebarang konotasi kedaerahan dalam teks sasaran. Contoh 2 terkelehom (kelohom) (Kd) Teks sumber : Besah tersenyum kerepot sehingga pipinya terkelehom. Pengalaman cucu adalah pengalaman yang cukup membanggakannya. (hlm. 57) Terjemahan : Besah smiled widely, pride swelling in her chest as her grandson recounted his experience. (hlm. 57) Terkelehom ialah perkataan dialek Kedah yang bermaksud kempung, kempis, terperosok ke dalam seperti tin kosong kemek, bola kempis atau pipi yang cengkung (Glosari Dialek Kedah, 2015). Dalam contoh ini, perkataan terkelehom telah digugurkan daripada terjemahan. Penterjemah hanya menterjemah sebahagian daripada ayat pertama iaitu berkenaan perilaku Besah yang tersenyum ( smiled widely ) tanpa menggambarkan keadaan fizikal pipinya yang terkelehom dalam teks sumber tersebut.

70 61 Contoh 3 bercempera (ark) Teks sumber : Di kejauhan, di sebelah atas, kedengaran kera lotong lari bercempera. (hlm. 33) Terjemahan : Somewhere above them, the chatter of monkeys was faintly audible. (hlm. 34) Dalam contoh ini, perkataan bercempera yang bermaksud berpecah belah ke sana sini, bertempiaran, bercerai-berai (Kamus Dewan, 2015) telah diterjemahkan juga menggunakan prosedur kuplet, iaitu melalui dua prosedur. Prosedur pertama ialah prosedur anjakan atau transposisi apabila perkataan bercempera yang sebahagian daripada klausa lari bercempera diterjemah kepada frasa the chatter. Kelas perkataan telah berubah daripada kata adverba (merujuk khusus kepada kedudukan bercempera dalam ayat di atas) kepada frasa nama ( the chatter ). Frasa nama the chatter (the action or sound of chattering uttering rapidly, idly, or indistinctly) (Merriam-Webster, 2017) juga mempunyai komponen maksud yang hampir sama dengan bercempera, iaitu melibatkan bunyi bising walaupun secara dasarnya kedua-dua perkataan dan frasa tersebut mempunyai makna literal yang berbeza. Oleh itu, persamaan tersebut menggambarkan prosedur kesinoniman yang turut diambil penterjemah dalam menterjemah perkataan bercempera seperti dalam contoh di atas. Pada masa yang sama, perkataan bercempera yang merupakan perkataan arkaik ini diterjemahkan kepada frasa the chatter yang biasa digunakan dalam konteks semasa bahasa Inggeris. Contoh 4 taubat (bp) Teks sumber : Mahu buat apalagi kalau tidak buat begitu? Kalau taubat kerana sekali terjadi begitu, lebih baik tulis surat pada Fikri minta usung tikar bantalnya dan tinggal sahaja bersamanya di kota. (hlm. 110) Terjemahan : Besides, what else was there to do if not that? If he was expected to feel regret in his life over a single accident, he might as well write a letter to Fikri asking him to help bring his sleeping mat so that he could live with him in the city. (hlm. 109) Perkataan taubat merupakan bahasa percakapan bagi menggambarkan keadaan seseorang yang sudah tidak berani berbuat (sesuatu perkara) lagi, sudah bosan atau sudah jera (serik) (Kamus Dewan, 2015). Dalam terjemahan, maksud perkataan tersebut disampaikan sepenuhnya oleh pengarang dalam bentuk pengembangan melalui klausa he was expected to feel regret in his life. Walaupun perkataan taubat adalah sebahagian daripada bahasa percakapan atau kolokial, terjemahannya dalam bentuk klausa tersebut adalah bahasa biasa atau neutral dalam bahasa Inggeris. Contoh 5 hijau merengau (Kd) Teks sumber : Tukya berdiri lalu menengadah ke puncak gunung yang hijau merengau dengan daun-daun dan pokok-pokok kecil besar. (hlm. 18) Terjemahan : He straightened his back and looked towards the mountain and the vibrant green tinge of trees that dotted its peak. (hlm. 19) Dalam teks terjemahan, frasa ini diterjemah secara literal kepada frasa vibrant green. Kedua-dua perkataan tersebut adalah perkataan standard. Oleh itu, fungsi deskriptif elemen kedaerahan yang terkandung dalam perkataan merengau telah hilang apabila diterjemahkan ke dalam bahasa sasaran.

71 62 Contoh 6 gincah (kincah) (Pn) Teks sumber : Tetapi sebenci-benci mana pun, Farid adalah cucu. Dibasuh, digincah, akhirnya daging yang busuk tentu dimakan juga. (hlm. 114) Terjemahan : Nevertheless, as much as he hated him, he tried to remind himself that Farid was still his grandson, his flesh and blood. (hlm. 112) (-) pungkur (sl) Teks sumber : Tukya tergelak. Sieeeee! Tangan seluk pungkur ayam! katanya. (hlm. 34) Terjemahan : Tukya began laughing. You shoot like you ve got your hands in your pocket! he mocked. (hlm. 34) Kedua-dua contoh ini diterjemah melalui prosedur parafrasa. Dalam contoh pertama, penterjemah telah menterjemahkan keseluruhan ayat (kedua) yang merupakan peribahasa tersebut kepada frasa his flesh and blood yang merumuskan kepada pembaca sasaran bahawa seburuk-buruk perangai Farid dia tetap merupakan cucu atau darah daging Tukya. Bagi contoh kedua pula, penterjemah menterjemahkan ekspresi Tukya tersebut kepada satu perumpamaan atau perbandingan dalam bahasa sasaran You shoot like you ve got your hands in your pocket!, yang secara ringkasnya bermaksud melastik seperti orang yang tidak pandai atau langsung tidak menggunakan tangannya (sesuatu perkara yang mustahil dan akan mengakibatkan kegagalan). Seperti yang dapat dilihat, kedua-dua bahagian ayat yang merupakan ungkapan tersebut telah diterjemahkan kepada frasa dan ayat yang normal. PENILAIAN KESESUAIAN PROSEDUR TERJEMAHAN BUDAYA (NEWMARK, 1988) DAN PROSEDUR PENGOLAHAN ELEMEN-ELEMEN KEDAERAHAN (LEPPIHALME, 2000) BAGI PENTERJEMAHAN PERKATAAN DIALEK MELAYU DALAM NOVEL SEORANG TUA DI KAKI GUNUNG Dapatan kajian menunjukkan bahawa terdapat beberapa prosedur daripada prosedur Newmark (1988) dan Leppihalme (2000) yang digunakan oleh penterjemah untuk menterjemah perkataan dialek yang terdapat dalam teks sumber. Namun begitu, terdapat juga beberapa prosedur lain, khususnya sembilan daripada 19 prosedur Newmark (1988) dan lima daripada 11 prosedur Leppihalme (2000), yang tidak relevan bagi konteks kajian ini. Jumlah prosedur yang tidak digunakan oleh penterjemah tersebut memberi gambaran bahawa kedua-dua prosedur Newmark (1988) dan Leppihalme (2000) bukanlah merupakan prosedur sempurna yang boleh menggambarkan penterjemahan perkataan dialek Melayu secara menyeluruh. Bagi prosedur Newmark (1988), terdapat beberapa prosedur yang boleh menggambarkan dengan jelas dan tepat penterjemahan perkataan dialek yang dilakukan oleh penterjemah. Namun terdapat juga beberapa prosedur lain yang boleh digantikan dengan prosedur yang tidak disenaraikan oleh Newmark (1988) bagi penjelasan yang lebih tepat dan padat tentang penterjemahan perkataan dialek tersebut. Sebagai contoh, prosedur yang kerap dikenal pasti digunakan oleh penterjemah ialah prosedur generalisasi bagi perkataan dialek yang tidak mempunyai padanan perkataan yang khusus dalam bahasa sasaran (contoh: kator waterfall) dan prosedur peringkasan (condensation) bagi beberapa perkataan dialek yang mempunyai makna yang sama (contoh: terkernyih terkerisin grinned). Prosedur Leppihalme (2000) pula jelas sekali bukan prosedur yang paling sesuai untuk menggambarkan penterjemahan perkataan dialek bahasa Melayu secara menyeluruh. Hal ini demikian kerana prosedur yang dikenal pasti beliau tersebut adalah berdasarkan novel berbahasa Finland yang mempunyai beberapa

72 63 subjenis dialek (geografi dan sosial) yang agak berbeza dengan dialek bahasa Melayu. Dalam erti kata lain, jenis dialek yang berbeza dalam setiap bahasa memainkan peranan penting dalam menentukan prosedur khusus penterjemahan elemen dialek bagi setiap bahasa tersebut. Selain itu, pengadaptasian prosedur Leppihalme yang dilakukan bagi kajian ini juga menunjukkan bahawa setiap prosedur penterjemahan sebenarnya adalah hampir sama. Penyesuaian prosedur tersebut dilakukan berdasarkan subjenis dialek dalam bahasa Finland dan bahasa Melayu yang hampir sama (contoh: kekunoan/arkaisme - perkataan arkaik, kolokialisme - bahasa percakapan, ungkapan - simpulan bahasa). Jika diteliti, setiap prosedur tersebut kelihatan hampir sama antara satu sama lain sekiranya setiap subjenis dialek yang tersenarai pada awal setiap prosedur diabaikan. Setiap prosedur tersebut umumnya menggambarkan penterjemahan ke arah bahasa standard (contoh: dineutralkan, ditukar kepada bahasa standard, dinormalkan ). Atas faktor ini juga, prosedur Leppihalme ini lebih sesuai digunakan untuk meneliti penterjemahan elemen dialek daripada perspektif strategi penstandardan (standardization). Oleh itu, walaupun kurang sesuai bagi menerangkan penterjemahan dialek secara komprehensif atas faktor perbezaan subjenis dialek dalam dua bahasa yang berlainan, prosedur ini sesuai bagi menggambarkan penterjemahan perkataan dialek Melayu dalam konteks kajian ini. Hal ini demikian kerana pemerhatian awal pengkaji mendapati penterjemah cenderung menggunakan strategi penstandardan dalam mengolah perkataan dialek Melayu dalam novel STDKG. Prosedur terjemahan budaya oleh Newmark (1988) dan prosedur pengolahan elemen-elemen kedaerahan oleh Leppihalme (2000) juga dilihat sebagai pemangkin utama yang boleh dijadikan contoh dan panduan dalam bidang penterjemahan elemen dialek khususnya pada peringkat leksikal. Seperti yang telah diulas, tidak banyak prosedur atau strategi penterjemahan dialek khususnya pada peringkat leksikal yang boleh dirujuk sebagai panduan kepada komuniti penterjemah. Walau bagaimanapun, kewujudan kedua-dua prosedur ini memudahkan pengkaji untuk mengenal pasti langkah asas penterjemahan perkataan berunsur budaya seperti perkataan dialek. Bagi tujuan kajian ini, kedua-dua prosedur Newmark (1988) dan Leppihalme (2000) dapat dimanfaatkan sebaiknya oleh pengkaji dalam memberi gambaran umum tentang langkah-langkah yang diambil oleh penterjemah teks sumber bagi menterjemah perkataan dialek bahasa Melayu. KESIMPULAN Dapatan kajian ini menunjukkan prosedur terperinci penterjemahan perkataan dialek Melayu ke dalam bahasa Inggeris. Pada masa yang sama, penilaian kesesuaian kerangka-kerangka yang dimanfaatkan dalam penerangan prosedur penterjemahan perkataan dialek tersebut juga diperlukan dalam usaha memperhalus pengenalpastian prosedur paling khusus dan tepat yang menggambarkan penterjemahan perkataan dialek Melayu. Justeru, sebagai permulaan, kajian ini meneliti penterjemahan dialek pada peringkat paling ringkas, iaitu peringkat leksikal atau perkataan, dengan memanfaatkan prosedur-prosedur penterjemahan sedia ada. Kajian ini juga mendapati bahawa terdapat keperluan untuk pelaksanaan kajian lebih lanjut dan terperinci dalam mengenal pasti atau merangka langkah atau prosedur penterjemahan dialek yang khusus dalam bahasa Melayu berpandukan pelbagai subjenis dialek yang unik dalam bahasa tersebut. Akhir sekali, kajian ini diharap membantu merintis pelaksanaan kajian secara berfokus dan terperinci tentang penterjemahan elemen dialek dalam bahasa Melayu, khususnya berkenaan prosedur penterjemahan di samping membantu perkembangan bidang kajian penterjemahan dialek secara umum. RUJUKAN Adilah Zabir (2017). Prosedur Penterjemahan Perkataan Dialek Melayu Dalam Novel Seorang Tua Di Kaki Gunung Ke Dalam Bahasa Inggeris. Tesis Sarjana (Tidak Diterbitkan), Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang, Malaysia.

73 64 Ainon Muhammad (1993). Unsur Dialek Dalam Karya Prosa: Penyelidikan Dan Pendidikan. Dlm. Farid M. Onn & Ajid Che Kob (Ed.). Simposium Dialek Penyelidikan Dan Pendidikan (hlm ). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Asmah Haji Omar (1975). The Role Of Dialects In The Modernization Of Language. Dlm. Asmah Haji Omar (Ed.). Essays On Malaysian Linguistics (hlm ). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Asmah Haji Omar (1987). Sociolinguistic Varieties Of Malay. Dlm. Asmah Haji Omar (Ed.) Malay In Its Sociocultural Context (hlm ). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Asmah Haji Omar (2008). Susur Galur Bahasa Melayu (Edisi Kedua). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Asmah Haji Omar (2015). Bahasa Standard, Dialek Dan Dialek-Antara: Beberapa Persoalan Teoretis. Journal Of Modern Languages, 12(1), Azizi Haji Abdullah (2001). Seorang Tua Di Kaki Gunung (Siri Novel Malaysia Pilihan Abad 20). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka & Rhythm Consolidated Berhad. Azizi Haji Abdullah (2010). The Old Man At The Foot Of The Mountain. (Nur Ilyanna Mohammad Shaharul Hashri, Terj.). Kuala Lumpur: Institut Terjemahan Negara Malaysia. Berezowski, L. (1997). Dialect In Translation (No. 1996). Poland: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Brett, D.F. (2009). Eye Dialect: Translating The Untranslatable. Annali Della Facoltà Di Lingue E Letterature Straniere Di Sassari, 6, Brodovich, O. (1997) Translation Theory And Non-Standard Speech In Fiction. Perspectives: Studies In Translatology, 5(1), Chambers, J.K. & Trudgill, P. (1998). Dialectology (2nd Ed.). Cambridge: Cambridge University Press. Cohen, P.D. (1993). Linguistic Unity And Diversity In Keningau District (SABAH). Dlm. Farid M. Onn & Ajid Che Kob (Ed.). Simposium Dialek Penyelidikan Dan Pendidikan (hlm ). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Collins, J.T. (1989). Pendahuluan. Dlm. Collins, J.T. Antologi Kajian Dialek Melayu (hlm. xvii-xxii). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Collins, J.T. & Naseh Hassan. (1989). Kajian Dialek Ulu Terengganu: Pemetaan Dan Kesimpulan Awal. Dlm. Collins, J.T. (Ed.). Antologi Kajian Dialek Melayu (hlm ). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Englund Dimitrova, B. (1997). Translation Of Dialect In Fictional Prose Vilhelm Moberg In Russian And English As A Case In Point. Dlm. Norm, Variation And Change In Language. Proceedings Of The Centenary Meeting Of The Nyfilologiska Sällskapet, Nedre Manilla March 1996 (hlm ). Stockholm: Almqvist & Wiksel. Englund Dimitrova, B. (2004). Orality, Literacy, Reproduction Of Discourse And The Translation Of Dialect. Dlm. Irmeli Helin (Ed.). Dialektübersetzung Und Dialekte In Multimedia (hlm ). Frankfurt Am Main: Peter Lang. Farid M. Onn & Ajid Che Kob (1993). Persepsi Murid Dan Guru Terhadap Pengaruh Bahasa Daerah Dalam Pembelajaran Bahasa Melayu Di Kalangan Pelajar Melayu. Dlm. Farid M. Onn & Ajid Che Kob (Ed.). Simposium Dialek Penyelidikan Dan Pendidikan (hlm ). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Fazal Mohamed Mohamed Sultan & Nurulafiqah Suhaimi (2013). Sintaksis Kata Tanya Sapa Dalam Dialek Kedah. GEMA: Online Journal Of Language Studies, 13(1), Glosari Dialek Kedah (Edisi Kedua). (2015). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Haslina Haroon (2016). Prosedur Penterjemahan Alat Susastera Dalam Teks Kesusasteraan Melayu Ke Dalam Bahasa Inggeris. Melayu: Jurnal Antarabangsa Dunia Melayu. 9(1), Hatim, B. & Mason, I. (1997). The Translator As Communicator. London: Routledge. Herrera, J.M.R. (2014). The Reverse Side Of Mark Twain s Brocade: The Adventures Of Huckleberry Finn And The Translation Of Dialect. European Journal Of English Studies, 18(3),

74 65 Inon Shaharuddin Abd. Rahman & Shafie Abu Bakar (1993). Dialek Dalam Kesusasteraan Melayu: Lisan Dan Tulisan. Dlm. Farid M. Onn & Ajid Che Kob (Ed.). Simposium Dialek Penyelidikan Dan Pendidikan (hlm ). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Kamus Dewan (Edisi Keempat). (2015). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Landers, C.E. Literary Translation: A Practical Guide. (Topics In Translation: 22). United Kingdom: Multilingual Matters Ltd. Lee Wei Ying (2010). Percampuran Kod Dalam Bahasa Mandarin Di Kelantan (Tesis Sarjana). Diperoleh Daripada University Of Malaya Students Repository. ( Leppihalme, R. (2000). The Two Faces Of Standardization: On The Translation Of Regionalisms In Literary Dialogue. The Translator, 6(2), Merriam-Webster 2017 Merriam-Webster, Incorporated. (Dicapai Pada 9 Jun 2017). Newmark, P. (1988). A Textbook Of Translation. New York: Prentice Hall. Norfazila Ab. Hamid & Rahim Aman (2014). Proses Pemanjangan Vokal Dalam Dialek Hulu Sik Kedah: Satu Penerapan Teori Fonologi Generatif Model Non-Linear. E-Bangi: Jurnal Sains Sosial Dan Kemanusiaan, 9(2), Nothofer, B. (1993). Cita-Cita Penelitian Dialek. Dlm. Farid M. Onn & Ajid Che Kob (Ed.). Simposium Dialek Penyelidikan Dan Pendidikan (hlm ). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Perteghella, M. (2002). Language And Politics On Stage: Strategies For Translating Dialect And Slang With References To Shaw's Pygmalion And Bond's Saved. Translation Review, 64(1), Pinto, S.R. (2006). Theatrical Text Vs Subtitling Linguistic Variation In A Polymedial Context. Dlm. Mutra: Audiovisual Translation Scenarios. Proceedings Of EU High Level Scientific Conferences, Marie Curie Euroconferences, Copenhagen 1-5 May 2006 (hlm ). Germany: Advanced Translation Research Center (ATRC) Saarland University. Sakinah Nik Muhammad Naziman, Sharifah Raihan Syed Jaafar & Mohammad Fadzeli Jaafar (2014). Debukalisasi Kata Pinjaman Bahasa Inggeris Dalam Dialek Kelantan. Jurnal Bahasa, 14(2), Siti Hawa Haji Saleh (1993). Unsur-Unsur Dialek Dalam Naskhah Melayu Lama. Dlm. Farid M. Onn & Ajid Che Kob (Ed.). Simposium Dialek Penyelidikan Dan Pendidikan (hlm ). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka.

75 66 ISU-ISU PENGGUNAAN GOOGLE TRANSLATE DALAM PENTERJEMAHAN CERPEN THE LOTTERY KE DALAM BAHASA MELAYU Nurul Syafiqah Daud Bahagian Pengajian Penterjemahan dan Interpretasi Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Wan Rose Eliza Abdul Rahman Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Penterjemahan merupakan suatu aktiviti untuk memperkenalkan penulisan dalam bahasa lain kepada golongan pembaca tertentu yang bukan penutur asli bagi bahasa berkenaan. Dalam era serba moden ini, aktiviti penterjemahan lebih mudah dilakukan dengan adanya penggunaan teknologi tertentu. Google Translate merupakan antara bantuan teknologi dalam aktiviti-aktiviti penterjemahan. Ciri-ciri Google Translate yang mengandungi pelbagai jenis bahasa dan juga boleh didapati dengan mudah dan percuma memudahkan lagi penterjemah untuk menggunakannya bagi tujuan aktiviti-aktiviti penterjemahan. Namun, penggunaan Google Translate dilihat masih mempunyai masalah dalam penghasilan sebuah teks terjemahan itu. Kajian ini memfokuskan kepada isu-isu yang diketengahkan dalam menggunakan Google Translate sebagai sebuah medium untuk menterjemah cerpen berjudul The Lottery oleh Shirley Jackson. Dalam hal ini, beberapa aspek seperti penggunaan struktur bahasa, penggunaan perkataan adjektif dan juga penggunaan perkataan berunsurkan budaya dalam cerpen ini yang telah diterjemahkan menggunakan Google Translate telah diketengahkan. Terdapat perkataan berunsurkan budaya yang tidak dapat diterjemahkan dengan baik oleh Google Translate. Dalam hal ini, Google Translate dilihat hanya memfokuskan kepada makna denotasi pada perkataan itu sahaja dan bukannya makna lain yang boleh membawa kepada budaya tertentu dalam sesebuah masyarakat itu kerana prosedur terjemahan dilakukan adalah banyak kepada terjemahan literal. Selain itu, penggunaan Google Translate juga akan menyebabkan teks terjemahan yang dihasilkan tidak sejadi. Malah, makna yang disampaikan dalam teks sumber tidak akan sama menerusi penggunaan Google Translate. Kajian ini agak penting untuk membantu penterjemah agar tidak seharusnya bergantung sepenuhnya kepada mesin terjemahan sematamata dalam menghasilkan suatu teks terjemahan itu. Kata kunci: Google Translate, The Lottery, Shirley Jackson PENGENALAN Penterjemahan merupakan suatu aktiviti memindahkan penulisan daripada satu bahasa ke bahasa yang lain. Aktiviti penterjemahan merupakan suatu aktiviti yang dapat membantu seseorang untuk lebih memahami suatu budaya masyarakat lain. Penterjemah pada masa hanya perlu bergantung kepada kamus semata-mata untuk melakukan proses penterjemahan. Namun begitu, selari dengan perkembangan

76 67 teknologi, kini penterjemah sudah tidak hanya bergantung kepada material seperti kamus, ensiklopedia semata-mata untuk menterjemah. Kini, kepesatan teknologi menyaksikan penterjemah juga perlu mengikut trend pada masa kini, iaitu dengan penggunaan peralatan teknologi seperti komputer, penggunaan Internet dan sebagainya. Penggunaan terjemahan berbantukan mesin seperti Google Translate yang dapat diperoleh melalui carian Google ternyata sedikit sebanyak dapat membantu penterjemah untuk mempercepatkan proses penterjemahan dilakukan. Ciri-ciri Google Translate seperti kepelbagaian bahasa, butang virtual keyboard, butang speech input memudahkan lagi penggunaan Google Translate ini. SOROTAN KEPUSTAKAAN Aktiviti terjemahan adalah aktiviti yang telah mula berkembang pesat di seluruh dunia. Aktiviti penterjemahan adalah penting untuk memastikan bahawa seseorang mendapat gambaran sepenuhnya mengenai budaya masyarakat lain. Namun begitu, pada zaman dahulu, aktiviti terjemahan dianggap sebagai satu aktiviti yang boleh dilakukan oleh golongan tertentu sahaja terutama bagi golongan yang mempunyai pendidikan yang tinggi. Garcia (2009:200) turut menyatakan bahawa hanya golongan berpendidikan tinggi sahaja yang dianggap mampu untuk menterjemah pada ketika itu. Hal ini dapat dilihat seperti berikut: For most of written history, translators were bilinguals with a particular ability or inclination to transfer text between languages, mentored (or not) by more experienced masters. They typically made their living from another primary activity, and applied their knowledge and insights to transferring key texts. Thus, physicians translated medical texts, public servants translated laws or treaties, theologians translated scripture, writers and poets translated literature, and so forth. Dalam hal ini dapat dilihat bahawa pada zaman dahulu seseorang itu diukur kebolehannya untuk menterjemah melalui kemahirannya untuk berbahasa dan juga ilmu yang dimiliki oleh seseorang untuk membolehkannya menterjemah. Namun, seiring dengan peredaran masa, kini penterjemah sudah boleh mempercepatkan kerja-kerja penterjemahan melalui penggunaan teknologi. Malah, bidang penterjemahan juga telah semakin berkembang disebabkan oleh teknologi dalam dunia penterjemahan. Terdapat banyak peralatan yang boleh digunakan untuk menterjemah pada masa kini. Antara peralatan yang sering dilakukan pada masa kini ialah penggunaan Internet. Internet mula berkembang sekitar tahun 90-an. Malah, penggunaan Internet juga sudah semakin meluas. Enjin carian seperti Google, Yahoo Bing dan sebagainya amat membantu penterjemah dalam mendapatkan maklumat tentang suatu makna perkataan yang mungkin tidak difahami. Malah, penggunaan Internet juga membantu memudahkan lagi komunikasi antara pemberi tugas dan juga penterjemah melalui penggunaan perisian seperti kamera, emel dan sebagainya. Malah, ada antara pemberi tugas yang meminta penterjemah untuk menggunakan perisian tertentu untuk melakukan tugasan terjemahan yang diberikan. Kamus pula dianggap merupakan antara peralatan yang paling penting dalam menterjemah suatu teks itu. Seiring dengan peredaran masa, kini penterjemah sudah boleh mengakses kamus di mana-mana sahaja tanpa perlu penterjemah untuk membawa kamus untuk menyiapkan tugasan terjemahan. Penterjemah hanya perlu mengakses kamus berkenaan melalui komputer, komputer riba serta telefon bimbit. Penterjemah hanya memerlukan data Internet yang mencukupi dan laju untuk mengakses kamus elektronik dalam Internet. Penggunaan Internet juga memperlihatkan penggunaan Google Translate, iaitu sejenis terjemahan mesin yang diperkenalkan oleh syarikat Google. Google Translate ini membolehkan penterjemah memasukkan

77 68 terus teks sumber untuk diterjemahkan ke dalam bahasa terjemahan yang dikehendaki. Google Translate ini dilakukan secara sepenuhnya oleh mesin. Seiring dengan peredaran masa, Google Translate kini mempunyai 103 bahasa yang berbeza dan salah satunya adalah Bahasa Melayu. Namun begitu, penterjemah tidak seharusnya bergantung kepada mesin terjemahan semata-mata. Sofer (2009:71) menyatakan bahawa mesin terjemahan hanya boleh mempercepatkan proses penterjemahan dilakukan sahaja dan maknanya belum tentu adalah tepat. Zetzsche (2007) pula berpendapat bahawa terjemahan berbantukan mesin ini tidak dapat menterjemah sebaik seperti seorang penterjemah menterjemah sesebuah teks ini. Hal ini turut disokong oleh Iman Santoso (2011) yang menyatakan bahawa: Seperti layaknya mesin penterjemah yang lain, hasil dari proses penerjemahan oleh Google masih mengandungi keterbatasan dan belum memberikan hasil terjemahan yang akurat. Kualitas hasil penerjemahan dari satu bahasa ke bahasa lain tidak selalu sama. Hal ini menunjukkan bahawa Google Translate adalah suatu terjemahan mesin yang hanya boleh membantu penterjemah untuk mempercepatkan proses terjemahan dilakukan sahaja. Justeru, kajian ini memperlihatkan tentang beberapa isu yang berlaku apabila penterjemah menggunakan Google Translate untuk menterjemah sebuah teks yang banyak mengandungi unsur budaya, unsur kesukaran bahasa dan sebagainya, iaitu teks yang bertajuk The Lottery. METODOLOGI KAJIAN Kajian ini memfokuskan kepada analisis teks. Teks sumber telah dibaca dengan teliti. Pengkaji akan memilih beberapa perenggan untuk diterjemahkan menggunakan Google Translate. Penterjemah kemudiannya menggunakan laman sesawang Google Translate iaitu untuk menterjemah perenggan yang telah dipilih. Berdasarkan terjemahan yang dilakukan oleh Google Translate, pengkaji akan menilai hasil terjemahan yang dilakukan berdasarkan beberapa aspek-aspek berkaitan, iaitu daripada segi pemilihan perkataan, tatabahasa, dan juga struktur ayat bagi ayat yang telah diterjemahkan itu. ANALISIS DATA Analisis yang dilakukan menunjukkan terdapat beberapa masalah yang berlaku apabila Google Translate digunakan untuk menterjemah teks The Lottery. Masalah pertama ialah pemilihan perkataan yang digunakan. Pemilihan perkataan ini dipilih berdasarkan beberapa kriteria seperti penggunaan kata nama, kata kerja, peribahasa dan juga pemilihan perkataan yang berunsurkan budaya. Pemilihan perkataan, iaitu penggunaan kata nama dapat dilihat menerusi contoh berikut:

78 69 JADUAL 1 Teks Sumber The people of the village began to gather in the square, between the post office and the bank, around ten o'clock; in some towns there were so many people that the lottery took two days and had to be started on June 2th. but in this village, where there were only about three hundred people, the whole lottery took less than two hours, so it could begin at ten o'clock in the morning and still be through in time to allow the villagers to get home for noon dinner. Teks Terjemahan Penduduk kampung mula berkumpul di alun-alun, antara pejabat pos dan bank, kira-kira sepuluh jam; di beberapa bandar terdapat banyak orang yang loteri mengambil masa dua hari dan perlu bermula pada 2 Jun. tetapi di kampung ini, di mana terdapat hanya kira-kira tiga ratus orang, loteri mengambil masa kurang dari dua jam, supaya ia boleh bermula pada pukul sepuluh pagi dan masih melalui masa untuk membolehkan penduduk kampung pulang ke rumah untuk waktu tengah hari makan malam. Jadual 1 menunjukkan terdapat beberapa pemilihan perkataan yang diterjemahkan dengan salah oleh Google Translate. Contoh perkataan ialah perkataan square yang terdapat dalam Jadual 1. Perkataan square dalam teks ini adalah merujuk kepada sebuah kawasan yang lapang atau dataran yang menjadi tempat penduduk kampung itu berkumpul. Perkataan ini telah diterjemahkan oleh Google Translate menjadi alun-alun. Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat (2008), perkataan alun-alun dapat membawa maksud tanah lapang di muka keraton (istana) atau kabupaten. Oleh itu, penggunaan perkataan alun-alun dalam konteks teks ini sudah berbeza memandangkan gambaran diberikan oleh penulis dalam teks sumber adalah merujuk kepada sebuah dataran yang lapang yang terletak di antara pejabat pos dan juga sebuah bank di kampung berkenaan. Perkataan yang sesuai digunakan untuk menterjemah perkataan square ini adalah seperti perkataan dataran. Hal ini adalah kerana perkataan dataran mempunyai makna yang terdekat dan bersesuaian dengan makna square dalam konteks teks ini. Proses penterjemahan perkataan dengan menggunakan Google Translate melalui juga dapat dilihat seperti berikut: JADUAL 2 Teks Sumber The children assembled first, of course. School was recently over for the summer, and the feeling of liberty sat uneasily on most of them; they tended to gather together quietly for a while before they broke into boisterous play, and their talk was still of the classroom and the teacher, of books and reprimands. Teks Terjemahan Sudah tentu kanak-kanak berkumpul dahulu. Sekolah baru-baru ini berakhir untuk musim panas, dan perasaan kebebasan duduk dengan tidak sengaja pada kebanyakan mereka; mereka cenderung untuk berkumpul secara senyapsenyap untuk seketika sebelum mereka memainkan mainan, dan ceramah mereka masih di dalam bilik darjah dan guru, buku dan teguran. Jadual 2 menunjukkan perkataan talk telah diterjemah menggunakan Google Translate menjadi ceramah dalam teks terjemahan. Secara literalnya, makna perkataan talk sememangnya boleh merujuk kepada sebuah majlis menyampaikan ucapan tentang suatu topik yang dihadiri oleh sekumpulan individu tertentu di tempat tertentu. Walau bagaimanapun, dalam konteks teks ini, perkataan talk merujuk kepada

79 70 perbincangan secara tidak formal yang dilakukan oleh sekumpulan kanak-kanak dalam masyarakat berkenaan sementara menantikan upacara lottery itu dilakukan. Oleh itu, perkataan ceramah yang digunakan oleh Google Translate dalam menterjemah perkataan talk dirasakan tidak bersesuaian dengan konteks latar belakang teks ini. Isu kedua yang timbul akibat penggunaan Google Translate ialah penterjemahan unsur budaya dalam teks berkenaan. Terdapat beberapa perkataan yang digunakan dalam teks ini adalah berunsurkan budaya yang mungkin tidak dapat difahami oleh pembaca sasaran. Pengkaji telah memasukkan perkataan lottery untuk diterjemahkan menggunakaan Google Translate. Hasil yang diperoleh adalah seperti berikut: JADUAL 3 Teks Sumber The lottery was conducted--as were the square dances, the teen club, the Halloween program--by Mr. Summers, who had time and energy to devote to civic activities. Teks Terjemahan Loteri telah dijalankan- seperti tarian persegi, kelab remaja, program Halloween- oleh Encik Summers, yang mempunyai masa dan tenaga untuk menumpukan kepada aktiviti sivik. Makna denotasi lottery adalah merujuk kepada aktiviti pembelian kertas undian untuk mendapatkan keuntungan sama ada dalam bentuk barang mahupun duit. Namun dalam konteks teks ini, perkataan lottery mempunyai konteks budayanya tersendiri yang membawa maksud aktiviti mengorbankan nyawa manusia yang menjadi upcara kebiasaan dalam sesebuah masyarakat berkenaan. Ritual ini telah dilakukan bertujuan untuk membersihkan kampung berkenaan daripada sebarang bala. Oleh itu, akan ada seorang penduduk yang akan dikorbankan dalam upacara berkenaan. Penduduk akan membaling batu kepada individu yang terpilih sehingga individu berkenaan meninggal dunia. Perkataan ini telah diterjemah secara literal menjadi loteri. Malah keseluruhan teks memperlihatkan penggunaan perkataan loteri sebagai terjemahan kepada perkataan lottery dalam teks sumber. Oleh itu, pemilihan perkataan loteri dalam teks terjemahan adalah salah apabila maksud yang disampaikan dalam teks terjemahan sudah tidak sama seperti makna yang cuba disampaikan melalui perkataan lottery dalam teks sumber. Malah, budaya ritual yang selalu diamalkan oleh masyarakat itu juga tidak dapat disampaikan dengan baik dalam teks terjemahan. Perkataan budaya seterusnya dapat dilihat menerusi ayat berikut: JADUAL 4 Teks Sumber The lottery was conducted--as were the square dances, the teen club, the Halloween program-- by Mr. Summers. who had time and energy to devote to civic activities. Teks Terjemahan Loteri telah dijalankan- seperti tarian persegi, kelab remaja, program Halloween- oleh En. Musim panas yang mempunyai masa dan tenaga untuk menumpukan kepada aktiviti sivik. Perkataan square dance dalam petikan telah diterjemahkan menjadi tarian persegi oleh Google Translate. Makna ini adalah tidak tepat kerana square dance dalam teks ini adalah merujuk kepada sejenis tarian masyarakat Amerika yang menunjukkan empat pasangan penari yang berkumpul dalam bentuk segi empat sama. Oleh hal yang demikian, pembaca sasaran tidak dapat gambaran yang sebenar tentang tarian

80 71 yang dimaksudkan dalam teks sumber. Sekiranya tiada padanan yang bersesuaian untuk unsur budaya ini, seseorang penterjemah boleh memfokuskan untuk memberi maklumat tambahan untuk menunjukkan gambaran tentang square dance kepada pembaca sasaran. Akan tetapi Google Translate tidak mempunyai ciri-ciri seperti memberikan maklumat tambahan dalam teks yang diterjemahkan. Isu seterusnya ialah penggunaan peribahasa dalam teks ini seperti contoh berikut: JADUAL 5 Teks Sumber Teks Terjemahan The villagers kept their distance, leaving a Penduduk kampung berpindah jauh, space between themselves and the stool, and meninggalkan ruang antara mereka when Mr Summers said, Some of you dan bangku dan ketika Encik fellows want to give me a hand? Summers berkata, Ada di antara kamu yang ingin memberi saya tangan? JADUAL 6 Teks Sumber Be a good sport, Tessie. Mrs. Delacroix called, and Mrs. Graves said, All of us took the same chance. Teks Terjemahan "Menjadi sukan yang baik, Tessie." Puan Delacroix memanggil, dan Puan Graves berkata, "Kami semua mengambil peluang yang sama." Bahasa figuratif sememangnya merupakan antara elemen yang kerap digunakan dalam sesebuah teks kesusasteraan. Salah satunya adalah penggunaan peribahasa. Google Translate telah menterjemahkan perkataan give me a hand kepada ingin memberi saya tangan dalam teks terjemahan. Frasa give me a hand memberikan makna sebagai memberi pertolongan kepada seseorang. Begitu juga dengan frasa be a good sport yang dapat memberikan makna seseorang itu perlu menjadi baik. Dalam teks terjemahan, frasa ini telah diterjemah dengan literal menjadi menjadi sukan yang baik. Oleh yang demikian, penggunaan peribahasa tidak dapat diterjemahkan dengan baik oleh Google Translate. Hal ini adalah kerana Google Translate menggunakan terjemahan literal untuk menterjemah sesuatu perkataan itu sedangkan tidak semua bahasa figuratif dapat diterjemahkan dengan menggunakan terjemahan literal. Isu seterusnya ialah penggunaan tatabahasa yang salah oleh Google Translate seperti contoh berikut:

81 72 JADUAL 7 Teks Sumber The people of the village began to gather in the square, between the post office and the bank, around ten o'clock; in some towns there were so many people that the lottery took two days and had to be started on June 2th. but in this village, where there were only about three hundred people, the whole lottery took less than two hours, so it could begin at ten o'clock in the morning and still be through in time to allow the villagers to get home for noon dinner. Setiap bahasa mempunyai sistem tatabahasa yang berbeza. Aspek tatabahasa juga merupakan aspek penting dalam penterjemahan suatu ayat itu. Walau bagaimanapun, masalah timbul apabila Google Translate tidak dapat menterjemahkan suatu perkataan itu mengikut sistem tatabahasa dalam bahasa terjemahan itu. Perkataan banyak dalam Bahasa Melayu kebiasaannya digunakan untuk menunjukkan kuantiti bagi benda bukan hidup. Akan tetapi, dalam konteks teks ini, penggunaan Google Translate menunjukkan bahawa perkataan many telah diterjemahkan menjadi banyak. Mengikut sistem tatabahasa bahasa terjemahan iaitu Bahasa Melayu, perkataan ramai adalah lebih sesuai untuk digunakan bagi menunjukkan jumlah orang yang berada di tempat itu Isu seterusnya adalah mengenai terjemahan yang kedengaran tidak sejadi seperti contoh berikut: JADUAL 8 Teks Sumber There had been, also, a ritual salute, which the official of the lottery had had to use in addressing each person who came up to draw from the box, but this also had changed with time, until now it was felt necessary only for the official to speak to each person approaching. Teks Terjemahan Penduduk kampung mula berkumpul di alun-alun, antara pejabat pos dan bank, kira-kira sepuluh jam; di beberapa bandar terdapat banyak orang yang loteri mengambil masa dua hari dan perlu bermula pada 2 Jun. tetapi di kampung ini, di mana terdapat hanya kira-kira tiga ratus orang, loteri mengambil masa kurang dari dua jam, supaya ia boleh bermula pada pukul sepuluh pagi dan masih melalui masa untuk membolehkan penduduk kampung pulang ke rumah untuk waktu tengah hari makan malam. Teks Terjemahan Terdapat juga upacara ritual, yang mesti digunakan oleh pegawai loteri dalam menangani setiap orang yang datang untuk mengambil dari kotak, tetapi ini juga telah berubah dengan masa, sehingga kini dirasakan perlu hanya untuk rasmi untuk bercakap dengan setiap orang yang menghampiri. Ayat dalam bahasa sasaran menunjukkan bahawa terjemahan yang dilakukan masih berbaur terjemahan. Hal ini akan menampakkan seolah-olah ianya diterjemah menggunakan mesin terjemahan. Tambahan pula, ayat yang dihasilkan dalam bahasa sasaran adalah tidak mengikut struktur tatabahasa yang betul dalam bahasa sasaran. Hal ini akan memberikan kesukaran lagi kepada pembaca sasaran untuk memahami teks yang telah diterjemahkan menggunakan terjemahan mesin ini. Selain itu, masalah timbul kerana mesin terjemahan kebiasaannya memfokuskan kepada teknik terjemahan literal sahaja sedangkan terdapat ayat yang memerlukan lebih daripada teknik terjemahan literal bagi memberi kefahaman kepada pembaca sasaran.

82 73 Selain itu, terdapat juga masalah percampuran bahasa yang berlaku apabila ayat diterjemahkan menggunakan Google Translate. Hal ini dapat dilihat seperti berikut: JADUAL 9 Masalah berlaku apabila Google Translate telah mencampuri dua bahasa yang berbeza, iaitu bahasa sumber dan juga bahasa terjemahan dalam teks terjemahan. Hal ini dapat dilihat apabila perkataan daughter dan juga draw telah dipinjam ke dalam bahasa terjemahan. Walau bagaimanapun, apabila pengkaji memasukkan perkataan daughter ke dalam Google Translate untuk diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu, ternyata Google Translate telah menterjemahkannya kepada anak perempuan dan padanan itu merupakan padanan perkataan yang betul dalam bahasa terjemahan. KESIMPULAN Kajian ini memaparkan kelemahan yang berlaku dalam menterjemah sesebuah teks dengan menggunakan penterjemahan mesin iaitu Google Translate. Sememangnya diketahui bahawa Google Translate sangat membantu dalam membolehkan terjemahan dilakukan dengan cepat. Walau bagaimanapun, seorang penterjemah tidak seharusnya bergantung sepenuhnya kepada Google Translate. Sebuah cerpen yang mengandungi banyak unsur seperti unsur budaya, unsur adjektif dan sebagainya telah dipilih dalam kajian ini dan telah diterjemahkan dengan menggunakan Google Translate. Hasil daripada penterjemahan mendapati bahawa terlalu banyak kesalahan yang telah dilakukan oleh Google Translate dalam menterjemah beberapa perenggan dalam cerpen ini. Kesalahan yang paling ketara yang dapat dilihat ialah pemilihan perkataan yang mengikut konteks ayat. Google Translate dilihat memfokuskan lebih kepada makna denotasi sesebuah perkataan itu berbanding makna konotasinya. Kajian ini juga diharapkan dapat membantu dalam menyelesaikan isu-isu berkaitan dengan Google Translate. Kajian ini juga diharapkan dapat memberi kesedaran kepada penterjemah agar tidak terlalu bergantung kepada penggunaan mesin terjemahan semata-mata ketika proses penterjemahan dilakukan. RUJUKAN Teks Sumber "Daughters draw with their husbands' families, Tessie," Mr. Summers said gently. Teks Terjemahan "Daughters draw dengan keluarga suami mereka, Tessie," kata Encik Summers perlahanlahan. Garcia, I. (2009). Beyond Translation Memory: Computers and the professional translator. The Journal of Specialised Translation, 12, Iman Santoso, Analisis Kesalahan Kebahasaan Hasil Terjemahan Google- Translate Teks Bahasa Indonesia ke dalam Bahasa Jerman. Seminar Internasional Jurusan Pendidikan Bahasa Jerman. Katynbeth (2013). The Good and Bad of Google Translate on Language Education. Dimuat turun daripada bad-of-google-translateon-language-education/ Mohd Khairulanuar Manshor, (2009). Aplikasi Teknologi dalam Penterjemahan. Persidangan Penterjemahan Antarabangsa ke-12, Kelestarian Bidang Penterjemahan. Sofer, M (2009). The Morry Sofer s translator s handbook, edisi ke-7. USA: Schreiber Publishing Inc Wan Rose Eliza. (2013). Penggunaan Peralatan dan Teknologi dalam Penterjemahan. Dlm. Haslina Haroon&Hasuria Che Omar (Ed). Asas Terjemahan dan Interpretasi ( ). Pulau Pinang: Penerbitan Universiti Sains Malaysia Zetzsche, J. (2007). Machine Translation Revisited. Translation Journal, Volume (11). (

83 74 TERJEMAHAN TEKS MELALUI GOOGLE TRANSLATE (GT): ANALISIS TUGASAN PELAJAR FPBU Lubna Abd Rahman Universiti Sains Islam Malaysia (USIM), Negeri Sembilan Arnida A Bakar Universiti Sains Islam Malaysia (USIM), Negeri Sembilan. arnida@usim.edu.my ABSTRAK Aplikasi Google Translate ialah satu bentuk mesin yang diguna pakai untuk membantu proses penterjemahan teks dalam pelbagai bahasa. Aplikasi ini mudah dicapai dan amat praktikal digunakan semasa melalui proses menterjemah. Walau bagaimanapun, ketepatan Google Translate ini dalam memberi padanan kepada perkataan perlu diteliti. Kajian ini dijalankan untuk meninjau keupayaan pelajar Tahun 3 Fakulti Pengajian Bahasa Utama (FPBU), Universiti Sains Islam Malaysia dalam menyunting dan membuat pembetulan terhadap tugasan berbentuk teks terjemahan daripada bahasa Inggeris kepada bahasa Arab yang dihasilkan oleh Google Translate. Kajian menggunakan pendekatan kualitatif yang menjurus kepada analisis kandungan hasil semakan pelajar terhadap teks tersebut. Kajian ini diharap dapat memberi kesimpulan tentang aspek-aspek linguistik yang perlu diberi perhatian oleh penterjemah semasa menggunakan Google Translate bagi mengelakkan berlakunya ketidaktepatan dalam hasil terjemahan. Kata kunci: terjemahan teks, Google Translate, tugasan pelajar PENGENALAN Terjemahan mesin atau machine translation (MT) merupakan sejenis terjemahan automatik. MT, seperti yang didaftarkan dalam Kamus Oxford atas talian ( bermaksud terjemahan yang dilakukan oleh komputer. MT merupakan salah satu teknologi yang diguna pakai oleh penterjemah dalam menghasilkan teks sasaran kerana dapat menghasilkan terjemahan yang cepat. Penggunaan MT dianggap penting untuk diguna pakai seiring dengan arus globalisasi ini yang memerlukan akses kepada informasi secara cepat dan efektif, di samping memudahkan proses terjemahan. Google Translate (GT) ialah salah satu contoh MT yang paling kerap diguna pakai oleh pelajar untuk membantu mereka menyelesaikan tugasan yang melibatkan terjemahan antara dua bahasa kerana aplikasi ini mudah, cepat dan percuma (Nur Naimah Akmar & Harun, 2016). Walaupun MT banyak memberi manfaat kepada penterjemah, MT masih tidak dapat menandingi kepakaran manusia dalam menghasilkan terjemahan yang berkualiti kerana sistem bahasa yang rumit dan banyak bergantung kepada pelbagai faktor, antaranya budaya, konteks dan ciri-ciri linguistik bahasa itu sendiri (Wan Rose Eliza, 2013). Justeru, terjemahan yang dihasilkan lazimnya berbentuk literal dan perlu kepada pengubahsuaian. Di sinilah perlunya peranan penterjemah untuk menstruktur semula susunan dan olahan hasil MT melalui proses penyuntingan bagi menjamin mutu hasil terjemahan. Kertas kerja ini cuba melihat teks terjemahan yang dihasilkan oleh Google Translate dengan mengkaji keupayaan pelajar untuk

84 75 melakukan pengubahsuaian atau membuat pembetulan terhadap teks terjemahan tersebut memandangkan hasil terjemahan Google Translate bukanlah tepat secara keseluruhannya. SOROTAN KEPUSTAKAAN Dengan kemajuan dan kecanggihan teknologi pada masa ini, bidang terjemahan telah memanfaatkan kebaikan dan kemudahan teknologi untuk menjadikan bidang ini seiring dengan arus globalisasi yang memerlukan akses kepada informasi secara cepat dan efektif. Penterjemah tidak lagi hanya bergantung kepada koleksi rujukan dan kamus bercetak, tetapi menggunakan bantuan peralatan elektronik yang mampu menjadikan aktiviti terjemahan cepat dan mudah. Pada abad ke-21 ini secara mutlak semua penterjemah menggunakan kemudahan jaringan internet, komputer dan alat-alat elektronik lain untuk membantu kerja terjemahan mereka (Khadijah & Maheram, 2013). Kajian mengenai terjemahan mesin (MT) banyak sekali dilakukan oleh ahli bahasa dan penyelidik. Salah satu faktor kajian mungkin disebabkan oleh kekurangan yang ada pada MT itu sendiri. Tidak dinafikan bahawa MT satu bentuk kemudahan teknologi yang membantu penterjemah menghasilkan output dalam masa yang singkat dan pantas. Walau bagaimanapun, terjemahan yang dilakukan oleh MT seratus peratus tidak semestinya menghasilkan output berkualiti tinggi. Hal ini demikian kerana cara mesin melakukan terjemahan adalah secara literal dan hanya sesuai dengan keadaan teks yang konteks bahasanya terhad dan bersifat teknikal. Sistem bahasa yang sangat rumit dan halus juga menjadi faktor kepada kekurangan MT dalam menjamin mutu terjemahan yang baik. Justeru penyuntingan adalah sangat penting untuk mendapatkan terjemahan yang baik dan pastinya tugas ini memerlukan kepakaran manusia. (Wan Rose Eliza, 2013). Hal ini demikian kerana MT hanya bergantung kepada perisian dan bank perkataan yang ada sedangkan manusia pula menggunakan kemahiran dan keupayaan berbahasa ketika menterjemah (Nur Naimah Akmar & Harun, 2016). MT hanyalah sebuah alat yang berguna untuk menterjemah perkataan sahaja, tetapi bukan makna yang diutamakan. Makna tersebut tidak mampu dihasilkan oleh mesin, kerana hanya manusia yang dapat menghasilkannya (Vitek, 2010 dalam Khadijah & Maheram, 2013). Keadaan sedemikian kerana manusia mempunyai kelebihan, iaitu kemampuan kognitif yang hanya berlaku di dalam otak. Mereka mempunyai kemahiran dari segi menguasai dua bahasa, mengetahui bidang teks yang akan diterjemah, budaya dua bangsa dan nahu terjemahan dua bahasa tersebut serta pengalaman penterjemah sendiri (Khadijah & Maheram, 2013). Google Translate (GT) ialah salah satu aplikasi MT yang terkehadapan dan digunakan secara meluas kerana mampu menterjemah lebih daripada 50 bahasa di dunia (Iman, 2011). Tentu sekali aplikasi ini banyak membantu aktiviti terjemahan secara automatik dan mengambil masa yang singkat. GT boleh mengesan dan mencari corak dalam teks atau dokumen yang telah diterjemah oleh manusia, kemudian melakukan terjemahan berdasarkan bentuk ayat atau pilihan perkataan yang sesuai berdasarkan teknik korpus dan statistik daripada terjemahan manusia (Tya, et al, 2015). Namun, terjemahan yang dihasilkan tidak terjamin kualitinya. Justeru, tidak hairanlah kenapa banyak kajian terhadap terjemahan melalui Google Translate ini dilakukan. Hasil terjemahan GT masih perlu kepada semakan semula (Mohd Khairulanuar, 2009; Iman, 2011). Antara masalah MT termasuklah GT ini terletak pada nilai tatabahasa atau nahu terjemahan, justeru terjemahan yang dihasilkan lazimnya tidak berkualiti dari sudut tatabahasa (Mohd Khairulanuar, 2009). Aspek lain yang perlu juga diberi perhatian ialah aspek ketepatan makna dan semantik (Nur Naimah Akmar & Harun, 2016). Hasil terjemahan GT pasti perlu kepada proses pemurnian dan pengeditan semula. Tidak dinafikan GT mempunyai keupayaan dalam menterjemah teks, namun kemahiran penterjemah manusia atau penyunting terjemahan tetap diperlukan untuk menjadikan hasil terjemahan

85 76 lebih baik dan sempurna. Hal ini demikian kerana manusia menghasilkan terjemahan berdasarkan pengetahuan, kemahiran dan pengalaman, manakala hasil GT terbatas kepada korpus dan bank perkataan yang ada (Khadijah & Maheram, 2013; Nur Faezah & Hasnah, 2015). Walau bagaimanapun, gabungan antara terjemahan mesin dan terjemahan manusia dilihat akan menghasilkan teks sasaran yang bukan sahaja berkualiti, tetapi juga mengambil masa yang lebih cepat. Penggunaan GT sangat membantu memudahkan aktiviti penterjemahan manusia, walaupun memerlukan penambahbaikan daripada kemahiran dan kepakaran manusia. Hakikatnya, manusia dan mesin berbeza, namun kedua-duanya mempunyai kelebihan masing-masing. Gabungan kedua-duanya pasti akan menghasilkan terjemahan yang sempurna dan bermanfaat untuk digunakan khususnya kepada pelajarpelajar yang ingin menguasai bahasa asing (Nur Faezah & Hasnah, 2015). METODOLOGI Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif berbentuk deskriptif yang menjurus kepada analisis kandungan teks daripada tugasan yang diberikan kepada 10 kumpulan pelajar Tahun 3 program Sarjana Muda Bahasa Arab dan Komunikasi (SMBAK) yang mengikuti kursus Kemahiran Terjemah. Dalam kajian ini, salah satu MT, iaitu Google Translate (GT) dijadikan medium untuk menterjemah teks sumber daripada bahasa Inggeris kepada bahasa Arab. Tujuan kajian ini dijalankan adalah untuk melihat keupayaan pelajar menambahbaik dan memurnikan hasil terjemahan Google Translate (GT) sebagai satu latihan dalam kursus tersebut. Teks sumber adalah sebuah cerpen bertajuk The Man in the Brown Coat yang dipilih secara rawak daripada buku cerpen bahasa Inggeris bertajuk Triump of the Egg and Other Tales. Hanya beberapa perenggan sahaja dipilih untuk diterjemahkan oleh GT kepada bahasa Arab sebagai latihan secara berkumpulan kepada pelajar. Dalam kajian ini, hasil suntingan pelajar dipilih secara rawak. ANALISIS DAN PERBINCANGAN Daripada penelitian terhadap hasil terjemahan GT ke atas teks pilihan, didapati terdapat beberapa bentuk frasa dan perkataan yang perlu kepada penambaikan, pemurnian atau penyuntingan. Jadual 1 berikut memperincikan contoh-contoh petikan teks sumber dan hasil terjemahan GT yang memerlukan pemurnian serta cadangan pembetulan: JADUAL 1 Contoh petikan dari teks sumber (TS) dan hasil terjemahan GT Bil Contoh petikan TS Hasil terjemahan GT Cadangan pembetulan 1 My wife is somewhere in this house where for hours now I have been sitting and writing. زوجيت يف مكان ما يف هذا املنزل حيث كنت أجلس وأكتب ساعات منذ زوجيت يف مكان ما يف هذا املنزل حيث كنت أجلس منذ ساعات والكتابة 2 She is a tall woman with black hair, turning a little grey. إهنا امرأة طويلة ذات شعر أسود حتول لونه إىل اللون الرمادي إهنا امرأة طويلة ذات شعر أسود حتول لونها إىل اللون الرمادي 3 All day she goes softly about doing the housework in our house. كل يوم تستمر يف القيام / تبدأ كل يوم تذهب هبدوء القيام باألعمال القيام باألعمال املنزلية يف منزلنا

86 77 املنزلية يف منزلنا. هبدوء. 4 We own this house in which I sit. حنن منلك هذا املنزل الذي أعيش حنن منلك هذا املنزل الذي أجلس فيه. فيه. 5 You may see my books standing straight up on the shelves of libraries. They stand up like sentries. قد ترى كتيب تقف بشكل مستقيم على رفوف املكتبات. إهنا تقف مثل احلراس. قد ترى كتيب تقف بشكل مستقيم على رفوف املكتبات. إنهم يقفون مثل احلراس. 6 The side door of our house bangs. الباب اجلانيب من منزلنا ي غل ق بقوة. الباب اجلانيب من منزلنا االنفجارات. 7 Every day I sit staring. كل يوم أجلس حمدقا / مدق قا. كل يوم أجلس يحدق. 8 My hand trembles. ترجتف يدي / يدي ترجتفان. يدي يرتجف. Tulisan yang digaris dan dihitamkan (bold) dalam Jadual 1 menunjukkan contoh terjemahan tidak tepat yang dihasilkan oleh GT dan perlu kepada pemurnian dan pembetulan, manakala tulisan yang dicondongkan (italic) pula ialah cadangan pembetulan. Daripada hasil terjemahan GT, didapati bahawa aspek yang tidak menepati bahasa sasaran ialah aspek tatabahasa dan semantik. Contoh 1 menunjukkan bahawa GT menjadikan (writing) sebagai kata nama denga menterjemahkannya kepada (الكتابة) sedangkan writing itu ialah kata kerja. Contoh 2 pula menunjukkan bahawa terjemahan GT tidak mengambil kira,(شعر) seharusnya merujuk kepada (لوهنا) dalam (ها) rujukan kata ganti nama yang betul. Kata ganti nama justeru penggunaan kata ganti nama yang betul ialah.(لونه) Contoh 1 dan 2 adalah sebahagian daripada kesalahan tatabahasa yang perlu diperbetulkan. Dari aspek semantik pula, terjemahan GT tidak memberi maksud yang tepat mengikut konteks ayat, sebagai contoh frasa kata kerja goes about dalam contoh 3 diterjemahkan kepada (تذهب) yang bermaksud pergi dan menyebabkan terjemahan ayat dalam konteks tersebut tidak tepat kerana goes about bukan bermaksud pergi tetapi begin atau carry on with ( Berikut adalah contoh hasil semakan dan suntingan yang diutarakan oleh kumpulan pelajar yang diberi tugasan: JADUAL 2 Contoh suntingan oleh pelajar Bil Contoh petikan TS Hasil terjemahan GT Contoh suntingan oleh pelajar 1 My wife is somewhere in this house where for hours now I زوجيت يف مكان ما يف هذا املنزل حيث زوجيت يف مكان ما يف هذا املنزل حيث

87 78 have been sitting and writing. كنت أجلس وأكتب منذ ساعات. كنت أجلس منذ ساعات والكتابة. زوجيت يف هذا املنزل الذي كنت أجلس وأكتب منذ ساعات. زوجيت يف مكان ما يف هذا املنزل حيث كنت أجلس منذ ساعات وأدو نكتابة. Segelintir sahaja pelajar yang mengekalkan terjemahan ayat asal. 2 She is a tall woman with black hair, turning a little grey. 3 All day she goes softly about doing the housework in our house. إهنا امرأة طويلة ذات شعر أسود حتول لوهنا إىل الرمادي. إهنا امرأة طويلة ذات شعر أسود تتحول إىل الرمادي. إهنا امرأة طويلة ذات شعر أسود لوهنا رماديا. وكان هي امرأة طويلة عندها شعر أسود ولكن تتحول رمادية. مع إهنا امرأة طويلة إىل اللون الرمادي. حتولت شعر أسود إهنا امرأة طويلة ذات شعر أسود حتول لونها إىل اللون الرمادي. كل يوم تذهب هبدوء القيام باألعمال املنزلية يف منزلنا. Segelintir pelajar mengekalkan terjemahan ayat asal كل يوم تذهب هبدوء املنزلية يف منزلنا. كل يوم تذهب يف منزلنا. للقيام باألعمال تقوم باألعمال املنزلية كل يوم تقوم باألعمال املنزلية هادئة. كل يوم تفعل األعمال املنزلية هبدوء. Kebanyakan pelajar mengekalkan terjemahan ayat asal. 4 We own this house in which I sit. حنن منلك هذا املنزل الذي أبقى فيه. حنن منلك هذا املنزل الذي أجلس فيه. حنن أصحاب املنزل الذي أعيش فيه. Sebahagian besar pelajar mengekalkan terjemahan ayat asal.

88 79 5 You may see my books standing straight up on the shelves of libraries. They stand up like sentries. قد ترى كتيب تقف بشكل مستقيم على مثل إنهم يقفون رفوف املكتبات. احلراس. Pelajar mengekalkan terjemahan ayat asal. 6 The side door of our house bangs. انفجر الباب اجلانيب من منزلنا. الباب اجلانيب من منزلنا االنفجارات. ذلك الباب االنفجارات. انفجر ذلك الباب. الباب اجلانيب من منزلنا ينفجر. الباب اجلانيب من منزلنا أيقظتهم. Segelintir sahaja pelajar yang mengekalkan terjemahan ayat asal. 7 Every day I sit staring. كل يوم أجلس يحدق. كل يوم أجلس حمدقا. كل يوم أجلس وأحدق. كل يوم أجلس وأنا أحدق. 8 My hand trembles. يدي يرتجف. ارتعشت يدي. Dalam contoh ayat 1, sebahagian besar pelajar mengubah kata nama ( يدي ارتعشت. يرتعش يدي. يرجتف يدي. يدي ترجتف. ) kepada bentuk kata kerja الكتابة Hal ini menunjukkan bahawa mereka memahami bahawa (writing) dalam ayat tersebut adalah.(أكتب) kata kerja yang datang seiring dengan (have been sitting) dan bukannya kata nama seperti terjemahan GT. Begitu juga dengan contoh ayat 6. Dalam konteks ayat ini, perkataan bangs ialah kata kerja, namun GT menterjemahkannya sebagai kata nama iaitu.(انفجارات) Penulis mendapati terdapat segelintir pelajar yang mengekalkan terjemahan GT tersebut. Mungkin kerana mereka tidak memahami maksud ayat tersebut. Namun, kebanyakan pelajar cuba mengolah dan membetulkan semula ayat seperti menterjemahkannya kepada kata kerja (انفجر) atau (ينفجر) sebagaimana yang ditunjukkan dalam Jadual 1. Walau bagaimanapun, penulis merasakan bahawa makna perkataan (انفجر) tidak sesuai dengan konteks ayat. membawa maksud menyerang, meletup, terpancar dan lain-lain (Kamus Besar Arab-Melayu (انفجر) Dewan, 2006) yang tidak sesuai digunakan untuk menggambarkan keadaan pintu yang ditutup kuat. Jelas di sini bahawa terjemahan GT adalah tidak tepat dari aspek semantik dalam konteks ayat tersebut.

89 80 Dalam contoh ayat 2 pula, didapati bahawa suntingan pelajar tidak menepati aspek tatabahasa, kerana masih mengekalkan rujukan kata ganti nama atau damir dalam perkataan (,(لوهنا malah ada pelajar yang menukar perkataan (حتول) kepada ( (حتولت dengan menambah damir ta ta nith ( (ت yang tidak merujuk kepada (شعر) atau hair, bahkan merujuk kepada (امرأة) atau woman. Tentu sekali terjemahan ini tidak tepat sama sekali kerana bukan perempuan itu yang berwarna kelabu, tetapi rambutnya! (تذهب) Frasa kata kerja goes about dalam contoh ayat 3 yang diterjemahkan oleh GT kepada bermaksud pergi adalah tidak tepat dalam konteks ayat tersebut. Goes about dalam konteks ini bermaksud meneruskan atau memulakan. Kebanyakan pelajar tidak cakna dengan kehadiran frasa kata kerja goes about atau phrasal verb yang mempunyai makna berbeza dengan kata kerja dasar (goes) sahaja. Justeru mereka mengekalkan terjemahan frasa tersebut. Walau bagaimanapun, terdapat juga pelajar yang memberikan olahan berbeza daripada terjemahan GT yang mengabaikan terjemahan (كل يوم تقوم باألعمال املنزلية هادئة - كل يوم تفعل األعمال املنزلية هبدوء ( contoh frasa kata kerja tersebut, sebagai seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 2. Ketidaktepatan terjemahan dalam contoh ayat 4 adalah berkaitan dengan aspek semantik. Penulis berpendapat bahawa dalam konteks ayat tersebut, perkataan sit tidak membawa maksud duduk, tetapi tinggal. Namun, GT menterjemahkannya secara literal kepada (أجلس) atau saya duduk. Sebahagian (أبقى) kepada (أجلس) besar pelajar mengekalkannya. Hanya segelintir pelajar sahaja yang menterjemahkan dan juga (أعيش) yang bermaksud saya menetap dan saya tinggal. Contoh ayat 5 pula menunjukkan bahawa semua pelajar mengekalkan ayat asal. Dalam contoh ini, penggunaan kata ganti nama (هم) dalam يقفون) (إهنم adalah tidak tepat. Kata ganti nama ini digunakan untuk merujuk kata jamak bagi manusia (maskulin) sahaja sedangkan rujukan sebenar dalam konteks ini ialah books atau.(كتيب) Dalam Bahasa Arab, kata ganti nama yang digunakan untuk kata jamak bagi.(ها) binatang dan benda ialah kata ganti nama mufrad muannath Contoh ayat 7 dan 8, masing-masing menunjukkan bahawa GT menyalahi tatabahasa teks sasaran kerana tidak menggunakan kata kerja yang tepat untuk merujuk subjek. Dalam contoh ayat 7, GT menterjemahkan staring kepada,(حيدق) bermaksud dia memerhatikan yang mempunyai rujukan kata ganti nama ketiga, sedangkan rujukan asal adalah untuk saya. Pelajar dilihat dapat mematuhi aspek tatabahasa teks sasaran kerana menukar kata kerja mudari c,(حيدق) kepada kata kerja (أحدق) yang merujuk kepada kata ganti nama pertama saya memerhatikan. Selain itu, terdapat pelajar yang menjadikan kata kerja itu sebagai hāl dengan menterjemahkan staring kepada (حمدقا) dan ini bersesuaian dengan tatabahasa teks sasaran. Dalam contoh ayat 8 pula, (يدي) ialah kata nama yang berstatus muannath majazi yang menunjukkan bilangan dua (muthanna), iaitu bermaksud dua tanganku. Justeru terjemahan yang baik dalam bahasa Arab mesti mengambil kira rujukan kata kerja dan juga bentuk bilangan yang digunakan kerana bahasa Arab mempunyai tiga bentuk bilangan iaitu bilangan mufrad, bilangan dua dan bilangan jamak, berbeza

90 81 dengan bahasa Inggeris yang hanya mempunyai dua bentuk bilangan sahaja: mufrad dan jamak. Jadual 1 menunjukkan hanya segelintir pelajar peka bahawa kata nama (يدي) ialah muannath majazi, justeru,(ارتعشت يدي) menggunakan rujukan yang betul dalam kata kerja untuk kata nama tersebut, sebagai contoh manakala kebanyakan daripada mereka adalah sebaliknya, malah tidak peka kepada bentuk bilangannya. KESIMPULAN Kajian ini membuktikan bahawa aspek yang banyak mengundang ketidaktepatan terjemahan oleh GT ialah aspek tatabahasa. Antara unsur yang perlu diberi perhatian semasa menyunting teks sasaran dalam bahasa Arab ialah rujukan kata ganti nama sama ada dalam kata kerja mahu pun kata nama. Selain itu, terjemahan frasa kata kerja (phrasal verb) bahasa Inggeris juga perlu difahami maksudnya oleh penterjemah kerana tidak sama dengan maksud kata kerja dasar. Begitu juga aspek semantik, kajian menunjukkan bahawa antara masalah GT ialah kemampuan untuk mengenalpasti konteks yang melatari ayat. Oleh itu, didapati adakalanya GT tidak dapat menterjemah perkataan dengan tepat. Satu perkataan mungkin mempunyai maksud yang berbeza dalam konteks ayat yang tertentu. Pemilihan perkataan yang diterjemahkan mungkin tidak mendokong maksud yang hendak disampaikan oleh teks sumber dan menyebabkan kualiti terjemahan terjejas. Selain itu, mungkin boleh membawa kepada tahap kebolehbacaan yang rendah terhadap teks sasaran. Daripada contoh suntingan yang dilakukan, penulis mendapati terdapat pelajar yang kurang peka dengan aspek tatabahasa dalam terjemahan mereka terutamanya yang melibatkan kata kerja dan rujukan kata ganti nama. Di samping itu, mereka juga mungkin kurang arif atau kurang berpengetahuan untuk memilih perkataan yang sesuai dengan konteks ayat. Walau bagaimanapun, usaha yang dilakukan oleh mereka untuk memurnikan teks terjemahan GT walaupun tidak semuanya tepat haruslah dihargai. Penulis berpendapat bahawa latihan demi latihan seumpama ini perlu diperbanyakkan untuk meningkatkan kemahiran terjemahan pelajar. Di samping itu, aspek tatabahasa dan semantik perlu diberi penekanan dan diperkasa oleh guru, selain aspek lain seperti pragmatik sebagai asas kepada proses penyuntingan dan penulisan. Sebelum ini telah dinyatakan bahawa gabungan terjemahan mesin dan manusia akan menghasilkan teks sasaran yang lebih baik dan berkualiti. Namun, perkara ini hakikatnya bergantung kepada kemahiran penterjemah manusia itu sendiri. Seseorang penterjemah mesti mempunyai pengetahuan luas dan kemahiran bahasa yang baik dalam kedua-dua bahasa sumber dan sasaran. Sekiranya kemahiran bahasa penterjemah tidak mencapai tahap yang baik dan memuaskan, terjemahannya mungkin tidak mencapai standard kualiti yang dikehendaki oleh sesiapa sahaja dalam industri terjemahan, sama ada editor, penerbit buku mahu pun pembaca bahasa sasaran. RUJUKAN English Oxford Living Dictionary. Dicapai dari laman sesawang Iman, S. (2011). Analisis Kesalahan Kebahasaan Hasil Terjemahan Google-Translate Teks Bahasa Indonesia ke dalam Bahasa Jerman, dalam prosiding Seminar Internasional Jurusan Pendidikan Bahasa Jerman. Dicapai pada 28 Jun 2018 dari AN+HASIL+TERJEMAHAN.pdf Kamus Besar Arab-Melayu Dewan. (2006). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Khadijah, S & Maheram, A. (2013). Penterjemahan Frasa Al-Idafah Arab-Melayu Menggunakan Google

91 82 Translate. Islamiyyat The International Journal of Islamic Studies, 35(2), Mohd Khairulanuar, M. (2009). Aplikasi Teknologi dalam Penterjemahan. Prosiding Penterjemahan Antarabangsa ke-12, Ogos 2009, Pulalu Pinang ISBN , hlm Nur Faezah, M.A & Hasnah, M. (2015). Perbandingan Terjemahan Manusia dengan Terjemahan Mesin dalam Buku Fitness 24/7. Jurnal Bahasa, 15(2), Nur Naimah Akmar, K & Harun, B. (2016). Penggunaan Google Translate Dalam Aktiviti Terjemahan Kata Arab. Prosiding Persidangan Kebangsaan Isu-Isu Pendidikan Islam 2016 (ISPEN-i 2016), Mei 2016, Kuala Lumpur Malaysia ISBN , hlm Tya, V, Sonthida, K & Thanis, B. (2015). Investigating the Use of Google Translate in Terms and Conditions in an Airline s Official Website: Errors and Implications. PASAA Vol. 49 (January - June 2015), Wan Rose Eliza, A.R. (2013). Penggunaan peralatan dan teknologi dalam penterjemahan. Dalam Haslina, H & Hasuria, C.O (Eds.). Asas terjemahan dan interpretasi (hlm ). Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.

92 83 KATA GANTI NAMA DALAM PENTERJEMAHAN SAJAK-SAJAK ANTOLOGI PELANGI MERENTASI BUANA: PERTEMUAN PENYAIR INDIA-ASEAN Saravanan P. Veeramuthu Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Manonmani Devi a/p M.A.R Annamalai Fakulti Bahasa dan Komunikasi Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI), Perak ABSTRAK Seseorang penterjemah dituntut mempunyai pemahaman tentang isi teks dan muatan budayanya. Bathgate (1983) berpendirian bahawa sesuatu hasil terjemahan yang baik ialah terjemahan yang baik dari sisi semantik dan dari struktur bahasa yang digunakan. Menurut Larson (1984) seseorang penterjemah sebagai pengalih makna dari bahasa sumber ke bahasa sasaran akan melalui tiga langkah pendekatan yakni mempelajari leksikon, struktur tatabahasa, situasi komunikasi dan konteks bahasa dari teks bahasa sumber; menganalisis teks bahasa sumber untuk menemukan maknanya, dan akhirnya mengungkapkan kembali maknanya sesuai dengan leksikon dan struktur tatabahasa yang sesuai dengan bahasa sasaran. Hal tersebut tentunya menimbulkan kesulitan kepada seseorang penterjemah dalam proses penterjemahannya. Dalam usaha ini seseorang penterjemah perlu melibatkan bahasa dan sistem kebahasaan yang cukup kompleks yang melibatkan satu bahasa sebagai bahasa sumber dan bahasa sasaran. Tambahan pula proses penterjemahan tidak sekadar mengacu kepada makna literalnya sahaja, tetapi juga memerlukan pemahaman mengenai konteks, sama ada konteks politik, sosial, ekonomi, dan sebagainya. Sementelahan itu, kegagalan mengalihkan maksud bahasa sumber ke bahasa sasaran akan menimbulkan masalah. Masalah seperti ini mungkin terjadi pada proses penterjemahan, dan yang lebih serius ialah kesalahan menterjemahkan mampu mengubah makna teks bahasa sasaran. Jika keadaan ini berlaku seseorang pembaca dalam bahasa sasaran akan memperoleh informasi yang salah. Hal ini dikatakan demikian kerana penterjemahan merupakan salah satu usaha untuk memperkenalkan hasil karya sesuatu bangsa ke bangsa lain yang mempunyai bahasa yang berbeza. Kajian ini akan melihat kesalahan-kesalahan yang kelihatan dalam kerja penterjemahan antologi sajak yang diusahakan dalam buku Pelangi Merentasi Buana: Pertemuan Penyair India-ASEAN. Kata kunci: kata ganti nama, bahasa Melayu, bahasa Tamil, puisi, kesilapan terjemahan PENGENALAN Penterjemahan dikatakan sebagai salah satu bidang ilmu yang sudah sekian lama bertapak di Malaysia (Selva Kumaran, 2017). Dalam konteks ini, penterjemahan merupakan salah satu usaha untuk memperkenalkan hasil karya sesuatu bangsa kepada bangsa lain yang memiliki sistem bahasa yang berbeza. Oleh hal yang demikian penterjemah berfungsi sebagai jambatan antara bangsa yang bermatlamat untuk menyampaikan maklumat, idea serta ilmu yang bermanfaat di samping berperanan untuk memindahkan inti pati daripada bahasa asal kepada bahasa sasaran (Laksonoa, 2014). Usaha ini

93 84 dilakukan dengan tujuan untuk memudahkan seseorang pembaca asing memahami maksud sebenar teks daripada bahasa asal (Noor Ida Ramli, Norizah Ardi & Aini Aziz, 2011). Salah satu teks yang sering diterjemahkan ialah karya-karya sastera. Salah satu sebab utama karya sastera diterjemahkan adalah untuk memperkenalkan teks kepada bahasa dan pembaca dari budaya dan bahasa yang lain. Oleh hal yang demikian Noorsyuhada dan Maheram Ahmad (2015) melihat usaha penerbitan karya asli dan terjemahan sesebuah negara sebagai keghairahan golongan sarjana, ilmuwan dan cendekiawan negara tersebut menghasilkan wacana. Hal ini dikatakan demikian kerana terjemahan memungkinkan pembaca menikmati novel, cerpen, fiksyen, bukan fiksyen, puisi, prosa dan karya sastera lain yang dihasilkan oleh pengarang asing untuk pembaca daripada bahasa sasaran. Penterjemahan karya sastera ini secara tidak langsung memperkenalkan budaya sebuah bangsa kerana dalam sebuah karya sastera tersuguh budaya sebuah bangsa baik yang diceritakan secara tersirat atau tersurat. Satu hal yang perlu difahami ialah proses menterjemahkan menjadi satu seni dan penterjemah buku ahli harus dipertimbangkan untuk dunia baru untuk pembaca di seluruh dunia. Lantaran itu, Goh dan Azman (2009: 2) berpendapat bahawa kerja penterjemahan sebenarnya merupakan satu usaha penulisan semula. Puisi sebagai sebuah wacana komunikasi terdiri daripada dua bahagian yakni aspek bentuk dan isi (Frost, 1969). Kedua-dua aspek puisi itu penting dan menjadi cabaran kepada seseorang penterjemah. Oleh hal yang demikian, Jakobson berpendapat bahawa penterjemahan puisi merupakan satu kerja yang mencabar. Baginya: only creative transposition is possible: either intra lingual transposition - from one poetic shape into another, or inter lingual transposition - from one language into another, or finally inter semiotic transposition - from one system of signs into another (1959, hlm.7) Manakala Venuti (2004:154) pula berpendirian bahawa dalam proses penterjemahan puisi seseorang penterjemah sering tidak dapat menghasilkan terjemahan yang baik sama ada dari aspek bentuk ataupun isi kerana wujud kecenderungan dalam kalangan penterjemah yang selalunya mengorbankan aspek bentuk semata-mata untuk menjaga aspek isi puisi tersebut. Manakala Nida dan Taber (1969) pula berpendapat dalam proses penterjemahan puisi, aspek isi sahaja tidak menjadi masalah malahan ada kalanya bentuknya juga mengalami gangguan. Oleh hal yang demikian Holmes (1970) merumuskan bahawa dalam penterjemahan puisi hasil terjemahan tidak pernah mirip dengan teks asalnya kerana setiap teks puisi memiliki tafsiran yang pelbagai dan tafsiran ini sememangnya membuka rencaman kemungkinan dalam terjemahan. Menyedari hal ini kajian ini akan melihat kesalahan-kesalahan yang kelihatan dalam kerja penterjemahan antologi sajak yang diusahakan dalam buku Pelangi Merentasi Buana: Pertemuan Penyair India-ASEAN. Antologi ini memuatkan puisi yang ditulis dalam bahasa Melayu yang telah diterjemahkan ke dalam bahasa Tamil. Dalam konteks ini usaha penterjemah berfungsi sebagai jambatan antara bangsa dan tamadun. Seiring dengan ini Persatuan Penulis Nasional Malaysia (PENA), Jabatan Pengajian India, Universiti Malaya dan Anuragam Kalaignaan mengusahakan penerbitan sajak-sajak daripada penulis Malaysia ke dalam bahasa Tamil untuk dihidangkan kepada khalayak pembaca di India. Penerbitan seumpama ini mampu merintis jalan untuk khalayak pembaca saling memahami antara dua budaya dan tamadun merupakan kunci perdamaian sejagat [dan] seterusnya memudahkan komunikasi. (Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam, 2017: hlm. 5). Kajian ini akan melihat kesalahan-kesalahan yang kelihatan dalam kerja penterjemahan antologi sajak yang diusahakan dalam buku Pelangi Merentasi Buana: Pertemuan Penyair India-ASEAN. PERNYATAAN MASALAH Terjemahan yang baik merupakan terjemahan yang tepat dari segi makna dan kedengaran bersahaja pada penerima dalam bahasa sasaran (Zabaidah Ibrahim-Bell, 2006). Hal ini dikatakan demikian kerana dalam

94 85 proses penterjemahan kita memindahkan maklumat daripada satu bahasa ke dalam bahasa lain. Dalam konteks ini aspek makna hendaklah dikekalkan dan bukannya bentuk maklumat itu. Ainon Mohd dan Abdullah Hassan (2006) menegaskan bahawa proses penterjemahan ini bukan semata-mata melibatkan bahasa, tetapi juga berkaitan dengan aspek-aspek semantik yang didukung bahasa sumber. Hal ini menuntut seorang penterjemah yang baik selain menguasai bahasa sumber dan bahasa sasaran mereka juga perlu memahami konteks karya yang akan diterjemahkan oleh mereka (Muhammad Zaid Daud, 2017). Namun demikian dalam terjemahan teks, perbezaan yang wujud dalam struktur sesuatu bahasa boleh menyebabkan kemungkinannya berlaku kesilapan (Bell,1991: 6). Kesilapan dalam terjemahan pula boleh menyebabkan unsur-unsur budaya dan idea yang terkandung dalam teks atau bahan bahasa sumber kemungkinan besar tidak dapat disampaikan secara menyeluruh dalam bahasa sasarannya (Khairunisah Sayed Ibrahim, 2008). Oleh hal yang demikian, Selva Kumaran (2017) berpendapat bahawa seseorang penterjemah bertanggungjawab untuk menyampaikan makna, pandangan, kesan, dan fahaman yang terdapat dalam teks asal ke dalam teks terjemahan. Kesilapan dalam penterjemahan boleh menjejaskan kualiti terjemahan teks. Wongranu (2017) menegaskan bahawa setakat ini tidak ada sebarang model untuk mengkategorikan kesilapan yang berlaku dalam penterjemahan. Hal ini dikatakan demikian kerana kesilapan dalam proses terjemahan terjadi disebabkan oleh pelbagai sebab seperti kekurangan pemahaman, atau kesalahan tafsiran perkataan dan keadaan ini menyebabkan timbul pelbagai klasifikasi kesalahan yang terdapat dalam penyelidikan tentang penterjemahan ini (Hatim, 2001). Pym (1992) telah membahagikan kesilapan ini kepada dua kategori kesalahan terjemahan yakni kesilapan binari dan bukan binari. Kesilapan binari merujuk kepada manamana kesilapan terjemanhan yang tidak tepat. Sebaliknya, kesilapan bukan binari merujuk kepada penterjemahan yang bukannya tidak tepat sama sekali tetapi yang boleh diperbaiki. Pengkategorian kesilapan ini mampu memberikan kita pengetahuan tentang penguasaan atau kompetensi bahasa serta kemahiran terjemahan. Salah satu aspek yang penting dalam tatabahasa bahasa Melayu ialah kata ganti nama diri. Liaw Yock Fang (1985) mendefinisikan kata ganti nama sebagai kata-kata yang menggantikan, menanyakan serta menunjukkan kata nama atau frasa nama dalam sesuatu ayat. Abdullah Hassan (1993) pula melihat kata ganti nama sebagai perkataan yang digunakan untuk menggantikan nama orang, nama benda, nama tempat atau nama perkara. Mees (1969) berpendapat kata ganti nama diri terbahagi kepada dua yakni kata ganti persona yang merujuk diri penutur dan kata ganti mandiri yang merujuk kepada bukan penutur. Dalam Bahasa Melayu, kata ganti nama diri terbahagi kepada tiga yakni kata ganti diri pertama, kedua dan ketiga (Nik Safiah Karim et. al., 2008, 102). Menurut Lai (2001) kata ganti nama merupakan kata yang sangat penting dalam sesuatu bahasa. Hal ini dikatakan demikian kerana kata ganti nama berdiri di tempat kata nama dan boleh berfungsi sebagai subjek ataupu objek sesuatu ayat. Kata ganti nama diri dalam bidang linguistik teks adalah salah satu elemen penting yang membentuk ketenunan atau kohesi (cohesion) dalam teks (Nasimah Abdullah et. al., 2017). Oleh hal yang demikian semasa menterjemahkan sesebuah teks, penterjemah sepatutnya menggunakan kata ganti nama diri yang betul. Hal ini demikian kerana kata ganti nama diri dalam bahasa sumber amat penting dalam memastikan penyampaian mesej yang betul dan tepat serta mudah difahami oleh pembaca dalam bahasa sasaran. Pengguna yang tidak faham dan keliru terhadap penggunaan kata ganti nama akan melakukan kesilapan dengan tidak sengaja (Lai, 2001). Apakah yang akan terjadi jika penterjemah melakukan kesilapan dalam penggunaan kata ganti nama? Kesannya telah dinyatakan dengan jelas dalam kutipan ini: penggunaan kata ganti nama diri yang salah atau tidak jelas akan menjejaskan keutuhan sesuatu laras sebagai sebuah teks secara keseluruhan. Dalam amali penterjemahan, penterjemah perlu peka dengan faktor keseragaman atau padanan antara kata ganti nama diri teks sumber dan kata ganti nama diri teks sasaran kerana ia

95 86 mempunyai implikasi nahuan dan makna yang begitu signifikan terhadap pembaca sasaran. (Nasimah Abdullah et. al, 2017: hlm. 1) SOROTAN KEPUSTAKAAN Kajian tentang kesilapan dalam terjemahan bahasa Tamil ke bahasa Melayu telah dilaksanakan oleh Muthukumar B. Palanisamy (2012). Teks cerpen telah digunakan dan kajian tertumpu kepada kebolehan penterjemahan responden dengan menggunakan teori dinamis. Kajian Muthukumar berbeza dengan kajian ini kerana kajian ini menggunakan genre puisi sebagai teks sumber dan terjemahan dari bahasa Melayu ke bahasa Tamil. Satu lagi kajian yang dilakukan oleh Parimala Gunasekaran (2018) juga telah melihat aspek penterjemahan dalam pembingkaian tajuk berita jenayah dalam bahasa Melayu (teks sumber) dan terjemahannya ke dalam bahasa Tamil (teks sasaran). Kajian ini mendapati bahawa surat khabar bahasa Tamil lebih mementingkan penggunaan tajuk berita jenayah yang lengkap dan jelas berbanding tajuk berita jenayah bahasa Melayu dan oleh sebab ini menggunakan lebih banyak item leksikal dalam tajuk utama jika dibandingkan dengan tajuk bahasa Melayu. Namun demikian tajuk berita jenayah bahasa Melayu yang lebih padat dibandingkan dengan tajuk berita jenayah Tamil juga cenderung menggunakan bahasa kiasan seperti metafora. Kajian ini menggunakan teks berita, iaitu genre yang berbeza dengan kajian ini. Satu lagi kajian penterjemahan dalam bahasa Tamil dan bahasa Melayu ialah kajian yang dilakukan oleh Selva Kumaran (2017). Kajian sarjana ini dijalankan untuk meneroka keberkesanan penterjemahan teks berita daripada sumber bahasa Melayu ke dalam teks sasaran bahasa Tamil. Dalam kajian ini pengkaji menggunakan Teori Penterjemahan Nida (1969). Kajian ini menyimpulkan bahawa kebanyakan teks dapat diterjemahkan dengan tepat menepati kriteria tahap penterjemahan yang baik dengan ketidaktepatan minimal. Penterjemahannya menggambarkan kesemua petikan asal dengan hanya sedikit kesilapan leksikal. Kejadian ini juga menggunakan genre berita sebagai data untuk kajian dan ini berbeza dengan kajian ini yang menggunakan puisi sebagai teks sumber. Dalam sesebuah wacana, unsur kohesi dan koheren tidak dapat dipisahkan. Hal ini dikatakan demikian kerana unsur ini berfungsi untuk membentuk kesinambungan antara bahagian-bahagian teks sehingga membentuk satu kesatuan dalam sesebuah teks atau wacana. Dalam membincangkan pertalian ini Halliday (1994) melihat penanda rujukan sebagai unsur tautan yang penting. Idris Aman (2010), mendefinisikan alat tenunan rujukan (reference) sebagai lakuan untuk membuat rujukan yang berkaitan dengan hubungan makna terhadap unsur sebelum yakni anafora dan selepas yakni katafora dalam sesebuah wacana. Anafora ialah satu daripada rujukan endofora yang menjadi alat kohesi untuk mewujudkan tautan atau kohesi di dalam teks, iaitu dengan cara merujuk kembali maklumat yang telah disebut sebelumnya (Halliday dan Hassan, 1976: 33). Bagi Idris (2010), kata bayangan tersebut ialah kata ganti nama. Penggunaannya bertujuan untuk mengurangkan perulangan unsur bahasa yang tertentu dalam ayat atau wacana serta mengurangkan jumlah perkataan (Midiyana Mohamad dan Mohammad Fadzeli Jaafar, 2015). Kajian tersebut memperlihatkan rujukan diri dalam rencana Mahathir Mohammad manakala kajian ini lebih tertumpu kepada genre puisi sebagai teks sumber. Kajian Nasimah Abdullah et. al. (2017) telah meninjau ketidaksepadanan terjemahan kata ganti nama dalam terjemahan al-qur an oleh Abdullah Basmeih dengan memberi fokus hanya kepada Surah al- Syu araa. Berdasarkan lima contoh ayat yang dikaji, kajian ini mendapati bahawa terdapat ketidakseragaman dalam menterjemah kata ganti nama daripada bahasa Arab ke bahasa Melayu berdasarkan kaedah tatabahasa Melayu. Kajian ini berbeza dengan kajian ini daripada dua aspek yakni pengguna teks kreatif sebagai teks sumber dan kedua melihat penterjemahan bahasa Melayu ke bahasa Tamil.

96 87 ANALISIS Dalam bahagian ini akan dikemukakan lima (5) contoh yang diambil secara rawak daripada buku Pelangi Merentasi Buana: Pertemuan Penyair India-ASEAN (2017) yang menunjukkan wujudnya ketidaksepadanan dalam terjemahan kata ganti nama diri bahasa Melayu ke bahasa Tamil. Kemudian penulis cuba membuat perbandingan dan rumusan tentang hasil terjemahan tersebut dan meninjau punca terjadinya ketidakseragaman dalam terjemahan tersebut. Penggantian yang tidak selaras Jadual 1: Penyesalan (Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam, 2017, 172) Petikan Teks sumber Masa mukanya yang duka Tidak mungkin dia peroleh lagi! Petikan Teks Terjemahan அத வர ம க லங கள ல நடக கப ப க ம ஒர த க க ந கழ வ ன க ற த ப Atu varum kālaṅkaḷil naṭakkappōkum oru tukka nikaḻviṉai kuṟittē [itu][datang][dalam masa][bakal berlaku][satu][kesedihan][peristiwa][menandakan] அத ம ண ட ம ப ற வ ற க க அல லபவ Atu mīṇṭum peṟuvataṟkāka allavē [itu][sekali lagi][peroleh][tidak] Dalam contoh yang diberikan penterjemah telah menterjemahkan kata ganti nama tunjuk untuk kata ganti nama diri yakni (dia) ditukar menjadi (itu). Kaedah terjemahan ini adalah tidak sepadan kerana (அத ) dan ( ) tidak seragam dengan kata ganti nama diri (nya/dia) yang merujuk kepada kata ganti nama diri yang ketiga. Sepatutnya diterjemah dengan ( ) agar sepadan dengan bentuk bahasa Melayu. Hasil terjemahan tersebut menjadikan keseluruhan wacana adalah tidak mantap kerana hal ini membawa implikasi nahuan dan makna yang tidak signifikan dengan maksud asal teks sumber. Kesilapan ini telah menjejaskan maksud dalam teks bahasa Tamil tidak selaras dengan bahasa Melayu yang menjadi teks sumbernya. Jadual 2: Sajak Titipan Air Mata (Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam, 2017, 16 ) Petikan Teks sumber Dalam senafas Pelukan terlepas Kau ambil isteri Anak dan sahabatku? Petikan Teks Terjemahan ஒப ம ச ச ல ழ வல நழ வ யத ந என நண ன மன வ னயய ம க ழந ன கனளய ம ந எட த த க பக ண ட ய? Orē mūcciṉil taḻuval naḻuviyatu

97 88 nī eṉ naṇpaṉiṉ maṉaiviyaiyum kuḻantaikaḷaiyum nī eṭuttuk koṇṭāy? [se][nafas][pelukan][terlepas][kau][ku][sahabat][isteri][ anak][kau][ambil][sudah] Jadual 3: Kepada Kekasih Tak kunjung Tiba (Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam, 2017, 26) Petikan Teks sumber Serta rinding tubuhku tiap kau bacakan Petikan Terjemahan என உடல ல ச ல ர த உப மங கள ஒவ பவ ன னறய ம ட த ப ன Eṉ uṭalil cilirtta urōmaṅkaḷ ovvoṉṟaiyum paṭittēṉ [aku][tubuh][rinding][bulu][setiap satu][saya baca] Jadual 4: Gambar Lama (Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam 2017, 110) Petikan Teks sumber Berkali-kali pula kaunyatakan Petikan Terjemahan ந ன லம னற க ற க பறன Nāṉ palamuṟai kūṟukiṟēṉ [Saya][berkali-kali][nyatakan] Dalam tiga contoh yang diberikan di atas, penterjemah juga telah membuat penterjemahan yang salah. Hal ini telah menjejaskan maksud yang ingin disampaikan dalam teks sumber. Kesilapan ini telah membuat maksud dalam teks bahasa Tamil tidak selaras dengan bahasa Melayu yang menjadi teks sumbernya. Kaedah terjemahan ini adalah tidak sepadan serta tidak seragam dengan kata ganti nama diri daripada teks sumber. Penambahan kata ganti nama diri Jadual 5. Taman Permainan Kita (Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam, 2017, 86) Petikan Teks sumber Petikan Terjemahan Adakah kau pernah datang membuka mangga pagar ந ங கள அந பவல ய ன ப ட னட றந த ண ட Nīṅkaḷ anta vēliyiṉ pūṭṭai tiṟantatuṇṭā [kamu sekalian][itu][pagar][mangga][adakah membuka] Dalam ayat di Jadual 5 di atas kata ganti nama (kau) merujuk kepada bentuk tunggal. Manakala dalam terjemahan pula perkataan itu ditambah menjadi (ந ங கள ) yang merujuk kepada bentuk jamak. Begitu juga dengan contoh di Jadual 6 dan Jadual 7 ini: Jadual 6: Anak-Anak Kecil (Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam, 2017, 20) Petikan Teks sumber Petikan Teks Terjemahan jika hanya rintangan yang memesongkan mata னடகள உங கள கண கனள ம ற ற வழ க க menghentikan derap langkahanmu ர ப ல ம ச க ஒல க க ம உங கள க லட ஓனசனய ந ற த ர கள Taṭaikaḷ uṅkaḷ kaṇkaḷai māṟṟu vaḻikku tiruppiṉālum

98 89 cīrāka olikkum uṅkaḷ kālaṭi ōcaiyai niṟuttātīrka [rintangan][kalian][mata][berlainan][cara][memesongk an][derap][berbunyi][kalian][langkah][bunyi][jangan menghentikan] Jadual 7: Padang Perjuangan (Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam, 2017, 90) Petikan Teks sumber Petikan Teks Terjemahan Engkau dengarkah ngauman serigala jalang அந பவற பக ண ட ஓந ய கள ன ஓலங கனள பகட க ற ர கள? Anta veṟikoṇṭa ōnāykaḷiṉ ōlaṅkaḷai kēṭkiṟīrkaḷā? [itu][jalang][serigala][ngauman][dengarkah] Pengguguran kata ganti nama diri Dalam contoh yang diberikan ini, penterjemah telah menggugurkan kata ganti nama yang terdapat dalam bahasa Melayu apabila mengalihbahasakannya ke dalam bahasa Melayu. Dalam contoh-contoh ini, didapati teknik ini tidak menjejaskan maksud dalam teks sasaran. Hal ini telah mengindahkan terjemahan tersebut tanpa menjejaskan maksud yang didukung dalam teks sumber. Jadual 8: Sudah sampai waktunya (Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam, 2017, 92) Petikan Teks sumber Petikan Teks Terjemahan Kita menanggalkan capal perak பவள ள ச பசர ப ன கழற ற ப ப ட வ ற க ம Veḷḷic ceruppai kaḻaṟṟip pōṭuvataṟkum [capal][perak][menaggalkan] Jadual 9: Tanah Kita Milik Kita (Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam, 2017, 42) Petikan Teks sumber Kaulaungkan keramat merdeka Petikan Teks Terjemahan ச ந ம என ற அம வ ர த ன னய உ க க ம ழங க ல ப த ம Cutantiram eṉṟa amuta vārttaiyai urakka muḻaṅkiṉāl pōtumā [merdeka][bagai][keramat][perkataan][tinggikan][laung an][mencukupike]

99 90 PERBINCANGAN Terjemahan puisi dari bahasa Melayu ke bahasa Tamil ini ternyata satu usaha yang baik. Dalam konteks ini usaha ini memberi manfaat seperti yang ditegaskan oleh Laksana (2014). Usaha ini telah mengantarabangsakan puisi-puisi Melayu. Namun demikian, haruslah diingat bahawa tugas hakiki penterjemah hanyalah menyampaikan apa-apa sahaja yang ditulis oleh penulis asal dan bukan mentafsir atau membuat interpretasi bagi pihak penulis asal. Hal ini telah menyebabkan kesilapan berlaku dalam contoh di jadual 1. Selain itu, kesilapan terjadi kerana penterjemah lebih cenderung untuk menjaga aspek bentuk puisi semata-mata. Hal ini seiring dengan pendapat (Venuti,2004). Walaupun ada usaha untuk memberi perhatian terhadap isi tetapi penterjemah terbawa-bawa oleh kecenderungan penterjemahan bebas yang kadang kala menimbulkan pemilihan kata ganti nama yang salah. Ainon berpendapat, Penterjemah tidak putus-putus berhadapan dengan masalah apakah yang patut diutamakan: bentuk puisi asal atau makna yang terkandung di dalamnya (1979,87) Penguasaan bahasa yang tidak konsisten turut menimbulkan masalah kesilapan ini. Hal ini perlu diberi perhatian dalam usaha penterjemahan. Saranan Abdullah Hassan (2006) perlu diberi perhatian. Hal ini demikian kerana dalam penterjemahan kedua-dua bahasa perlu dikuasai dengan baik seperti yang ditekankan oleh Muhammad Zaid Daud (2017). Usaha menerbitkan puisi dalam dwibahasa membantu kita melihat puisi-puisi dengan baik. Malahan Metzger menyatakan bahawa hal ini dapat membantu kerana: Pembaca boleh mengikut karya asal, jikalau, dia mengetahui bahasanya dan dia boleh juga memberi satu terjemahan yang baharu. (1979, hlm.125) Usaha penterjemahan ini sememangnya perlu diberi pujian kerana menurut Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam (2017, hlm. 5) usaha ini telah berjaya menghubungkan penulis antara dua negara, menyebarkan sastera ke luar negara dan dengan itu dapat mengutip pengetahuan tentang sastera di luar lingkungan. KESIMPULAN Sebagai penyimpul bicara boleh dikatakan bahawa wujud ketidakseragaman dalam menterjemah kata ganti nama diri daripada bahasa Melayu ke bahasa Tamil. Terdapat pemilihan kata ganti nama yang salah, penggantian kata ganti nama tunggal kepada bentuk jamak, kata ganti nama digantikan dengan kata ganti nama tunjuk. Memandangkan hal ini adalah dicadangkan bahawa penterjemah perlu berusaha untuk memahami maksud ayat puisi dengan lebih mendalam dan bukan semata-mata membuat terjemahan tanpa melihat sifat kohesi dan sepadan dari segi maknanya. Oleh hal yang demikian penterjemah disarankan memberi perhatian yang lebih mendalam terhadap terjemahan kata ganti nama dalam terjemahan yang berfungi sebagai subjek ayat puisi agar kekurangan dalam terjemahan dapat diatasi. RUJUKAN Abdullah Hassan, (1993). Tatabahasa Pedagogi Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributor Sdn. Bhd.

100 91 Ainon Mohd & Abdullah Hassan. (2006). Teori dan Teknik Terjemahan. Kuala Lumpur: PTS Professional Publishing Sdn.Bhd. Ainon Mohd,(1979). Pengantar Terjemahan Teori dan Latihan Praktikal. Penerbitan Adabi,Damansara Utama, Kuala Lumpur. Asmah Haji Omar,(1979).Aspek Penterjemahan dan Interpretasi. Kuala Lumpur: Pusat Bahasa, Universiti Malaya. Azman Ismail (2007). Wajarkah penulis mengikut rentak khalayak?. Utusan Online, 8 November 2007 utusan.com.my/utusan/ [Dicapai pada 23 Julai 2018] Bell, R. T. (1991). Translation and translating: Theory and practice. Taylor & Francis. Frost, W. (1969). Dryden and The Art of Translation. New Haven, Connecticut: Yale University Press. Goh Ying Soon & Azman Che Mat Penterjemahan dan budaya. Kertas kerja Persidangan Penterjemahan Antarabangsa ke-12. Anjuran Persatuan Penterjemah Malaysia. Pulau Pinang, Ogos Halliday, M.A.K., & Hasan, R. (1976). Cohesion in English. London: Longman Group Limited. Halliday, M.A.K., (1994). An Introduction to Functional Grammar. Edisi kedua. London: Edward Arnold. Hatim, B. (2001). Teaching and researching translation. Kuala Lumpur: Pearson Education. Lee, E. T. Holmes, J Forms of Verse Translation and The Translation of Verse Form, dalam Holmes, J., The Nature of Translation: Essays on The Theory and Practice of Literary Translation.The Hague: Mouton Idris Aman. (2010). Analisis Wacana. Bangi: Penerbit UKM Jakobson, R On Linguistic Aspects of Translation dalam R. A. Brower (Ed.) On Translation.Cambridge: Harvard University Press Khairunisah Sayed Ibrahim. (2008). Unsur Budaya dalam Koleksi Terjemahan Cerita Jenaka Bahasa Melayu- Bahasa Jerman Satu Analisis. Dicapai pada 20 Ogos, 2013, daripada brahim_thesis.pdf Lai, Siew Yoon (2001) Analisis kesilapan kata ganti nama diri bahasa Melayu di kalangan pelajar Cina / Lai Siew Yoon. Masters thesis, Universiti Malaya. Laksono, P. (2014). Analisis Metode Penerjemahan dalam Menerjemahkan Novel Revolusi di Nusa Damai ke Revolt in Paradise. Jurnal Penelitian dan Pengabdian kepada Masyarakat UNSIQ, 1(1). Program Studi Sastra Inggris Universitas Sains Al Qur an. Larson, M. L. (1984). Meaning-based translation: A guide to cross-language equivalence. Lanham: University press of America. Liaw Yock Fang, Nahu Melayu Moden. Singapura: Pustaka Nasional. Mees, C.A., (1969). Tatabahasa dan Tatakalimat. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Midiyana Mohamad dan Mohammad Fadzeli Jaafar (2015). Anafora dalam teks ilmiah: Pendekatan analisis kontrastif. Journal of Language Studies 15(2) Mohamad Saleeh Rahamad dan Krishanan Maniam. (2017). Pelangi Merentasi Buana: Pertemuan Penyair India-Asean. Chennai: Kalaignaan Pathipagam. Mohd. Zaki Bin Abdul Rahman, Ahmad Arifin bin Sapar & Maheram Ahmad Analisis Strategi Penterjemahan Peribahasa Arab-Melayu Terhadap Teks Kasih dan Harapan. Dicapai pada 20 Ogos, df Muhammad Zaid Daud, Mohammad Shahrul Nizam Abd Wahid, Mohd. Khairul Adenan dan Kharull Haffis Ngairan (2017). Keselarian Makna Dalam Terjemahan Sajak Baha Zain. Journal of Business and Social Development Volume 5 (2), September 2017: Muthukumar B. P. (2013). Satu Kajian Kesilapan Penterjemahan Teks Bahasa Tamil ke Bahasa Melayu. Kuala Lumpur. Tesis Sarjana: Universiti Malaya: Universiti Malaya.

101 92 Nasimah Abdullah, Lubna Abd. Rahman, Norfazila Ab. Hamid & Murni Syakirah Musa (2017). Ketidaksepadanan Terjemahan Kata Ganti Nama Diri Dalam Surah al-syu araa. Persidangan Antarabangsa Sains Sosial & Kemanusiaan (PASAK2017) April 2017, KUIS. Nida, E. A dan Taber, C. R. (1969). The Theory and Practice of Translation. Leiden: E.J. Brill. Nik Safiah Karim, Farid M. Onn, Hashim Haji Musa, & Abdul Hamid Mahmood (2008). Tatabahasa Dewan (3rd ed.). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Noor Ida Ramli, Norizah Ardi & Aini Aziz. (2011). Asas dan Kemahiran Menterjemah. Puchong: August Publishing Sdn.Bhd. Noorsyuhada Mohamed Salleh Maheram Ahmad Salleh. (2015). Tinjauan Literatur Penterjemahan Novel Melayu ke Bahasa Arab/Literature Review on the Translation of Malay Novels into Arabic. Islamiyyat, 37(2), 147. Parimala, Gunasekaran (2018). Analisis pembingkaian tajuk berita jenayah dalam Bahasa Melayu dan terjemahannya kedalam Bahasa Tamil. Tesis Sarjana: Universiti Malaya. Pym, A. (1992). Translation error analysis and the interface with language teaching. Retrieved from training/1992_error.pdf Selva Kumaran, Subrayan. (2017). Penterjemahan ulasan berita Bahasa Melayu ke Bahasa Tamil dalam siaran radio RTM. Tesis Sarjana: Universiti Malaya. Venuti, Lawrance The translation studies reader. New York: Routledge. Wongranu, P. (2017). Errors in translation made by English major students: A study on types and causes. Kasetsart Journal of Social Sciences, 38(2), Zubaidah Ibrahim-Bell (2006). Translating Travel Literature. Foreign Literature Studies. Hankuk University of Foreign Studies

102 93 PROSES PENTERJEMAHAN SARI KATA REGARDS CROISÉS Nooni Ezdiani Yasin Universiti Sains Malaysia (USM)/Open University Malaysia (OUM), Kuala Lumpur Hanimatun Syarida Mohd Isa Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Muhammad Faizal Sidik Universiti Sains Malaysia (USM)/Balai Seni Visual Negara (BSVN), Kuala Lumpur Rokiah Awang Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Kertas kerja ini meneliti proses dan prosedur penterjemahan sari kata video untuk sebuah badan bukan kerajaan, iaitu Service Civil International (SCI). SCI adalah salah sebuah organisasi sukarelawan antarabangsa yang terbesar di dunia dengan puluhan pejabat operasi di serata dunia termasuk di Malaysia. Video yang berdurasi 30 minit ini memuatkan laporan mengenai aktiviti projek yang mereka jalankan di serata Perancis sepanjang zaman. SCI Malaysia telah memberikan penterjemah video asal mereka dari ibu pejabat SCI France yang dihasilkan dalam bahasa Perancis dan video yang dimuatkan (embedded) dengan sari kata bahasa Inggeris tanpa fail SRT, iaitu video tanpa kod masa dan tanpa teks terjemahan lain. Proses yang terlibat dari mula mendapatkan projek terjemahan hingga hasil akhir diperoleh, iaitu terjemahan sari kata daripada bahasa Inggeris ke dalam bahasa Melayu dibincangkan dalam kertas kerja ini. Dapat diperhatikan di sini terdapat tiga jenis bahasa yang terlibat, iaitu audiovisual asal dalam bahasa Perancis, sari kata 1 dalam bahasa Inggeris dan sari kata 2 dalam bahasa Melayu. Dalam perbincangan ini, tumpuan diberi kepada kaedah dan prosedur penterjemahan daripada bahasa Inggeris ke dalam bahasa Melayu. Masalah dan penyelesaian terjemahan yang diambil oleh penterjemah dalam usaha memastikan penterjemahan sari kata yang terbaik dapat dihasilkan dan diterima oleh pelanggan turut diteliti. Kata kunci: proses penterjemahan, terjemahan sari kata, Service Civil International (SCI) PENGENALAN Sari kata berupaya meningkatkan pemahaman penonton terhadap sesuatu video, seterusnya menambah baik kemahiran pendengaran (Ghoneam, 2015:287). Terjemahan sari kata datang daripada pelbagai platform penyiaran dan produksi. Di Malaysia, Radio dan Televisyen Malaysia (RTM) dan TV3 memainkan peranan penting pada peringkat awal dalam menterjemah sari kata bagi program yang datang dari luar negara. Penglibatan syarikat produksi swasta membantu memperbanyakkan terjemahan sari kata. Pada akhir tahun 1990-an, muncul platform penyiaran antarabangsa swasta seperti All-Asian Satellite

103 94 Television and Radio Operator (Astro) yang memasuki pasaran tempatan dalam menyaingi permintaan yang ada. Stesen penyiar ini mengimport pelbagai program daripada British Broadcasting Corporation (BBC), Cartoon Network, Discovery Channel, Action Extreme Network (AXN) dan lain-lain yang menggiatkan lagi usaha penterjemahan, terutamanya daripada bahasa Inggeris ke dalam bahasa Melayu. Kertas kerja ini membincangkan pengalaman tiga orang pelajar ijazah sarjana pengajian penterjemahan Universiti Sains Malaysia dalam menterjemah sari kata video dokumentari yang dikeluarkan oleh sebuah organisasi sukarelawan antarabangsa. Ketiga-tiga penterjemah tidak mempunyai pengalaman dalam bidang sari kata tetapi sangat berminat untuk mempelajarinya. Untuk tujuan itu, penterjemah menghantar resume dan portfolio terjemahan kepada beberapa syarikat dan menduduki ujian yang diberikan. Hasilnya, penterjemah berjaya mendapatkan tugasan daripada Service Civil International (SCI) yang merupakan antara organisasi sukarelawan antarabangsa yang terbesar di dunia. Ibu pejabat SCI terletak di Perancis, tetapi mereka menjalankan operasi di seluruh dunia termasuk di Malaysia. Penterjemahan dilakukan daripada bahasa Inggeris ke bahasa Melayu walaupun video dokumentari asal selama 30 minit bertajuk Regards Croisés adalah dalam bahasa Perancis. Untuk tugasan ini, penterjemah telah diberi teks dalam bahasa Inggeris (sari kata 1) yang diterjemahkan sebagai Crossed Looks. Setelah projek sari kata ini selesai, tajuk terjemahannya menjadi Sepintas Lalu selepas dimasukkan sari kata bahasa Melayu (sari kata 2). Kertas kerja ini menerangkan proses penterjemahan daripada permulaan projek diperoleh sehingga proses akhir berjaya dicapai oleh penterjemah. Pada bahagian berikutnya, penerangan akan diberi berkenaan latar belakang pemberi tugasan, diikuti dengan proses mendapatkan kerja terjemahan dan proses yang terlibat dalam aktiviti penterjemahan sari kata Regards Croisés yang merangkumi penterjemahan sari kata, kaedah dan prosedur yang terlibat dalam terjemahan, pengumpulan terjemahan, memasukkan sari kata, penyuntingan serta masalah dan penyelesaian terjemahan. LATAR BELAKANG PEMBERI TUGASAN SCI MALAYSIA Sebelum menterjemahkan sari kata dokumentari ini, beberapa persediaan dilakukan. Antaranya adalah membuat penyelidikan berkenaan dengan pemberi tugasan dari segi penubuhan, misi dan peranan yang dimainkannya. Persediaan ini perlu untuk memahami tujuan dokumentari ini dilakukan dan golongan sasarannya. Pemberi tugasan, SCI, merupakan sebuah Pergerakan Keamanan Antarabangsa yang bergiat aktif dalam kerja sukarelawan. Organisasi bukan kerajaan ini mempunyai 43 cawangan di seluruh dunia termasuk di Malaysia. Di negara ini, persatuan ini dikenali sebagai SCI Malaysia. Persatuan ini menyanjung tinggi serta berusaha memupuk persefahaman antarabangsa, pertukaran antara budaya dan kebebasan daripada keganasan. Sejarah permulaan kewujudan persatuan ini bermula pada tahun 1920, iaitu selepas Perang Dunia Pertama berakhir apabila pengasas persatuan ini, seorang jurutera berbangsa Swiss yang bernama Pierre Cérésole, memulakan sebuah projek keamanan. Beliau mengumpulkan beberapa orang sukarelawan untuk membina semula sebuah perkampungan di sempadan Perancis dan Jerman yang musnah akibat peperangan yang tercetus. Cérésole ingin membuktikan bahawa manusia daripada pelbagai bangsa yang berbeza sebenarnya boleh bekerjasama dan beliau percaya bahawa kerja gotong-royong yang dilakukan atas dasar persahabatan adalah tindakan yang mampu memupuk semangat perpaduan antarabangsa. Bertitik tolak daripada projek keamanan itu, SCI mengorak langkah yang lebih besar dengan melakukan banyak lagi kerja sukarelawan di seluruh pelosok dunia dengan berpegang teguh pada matlamat untuk

104 95 mewujudkan perpaduan sejagat. Maka, pada sekitar tahun 1965, SCI telah mula bertapak di Malaysia, iaitu di Pulau Pinang. Pada tahun 1977 pula, SCI melebarkan sayapnya di Kuala Lumpur apabila salah seorang tulang belakang persatuan ini berpindah ke kota metropolitan tersebut. SCI Malaysia didaftarkan di bawah Akta Pertubuhan 1966 dan pertubuhan ini aktif menjalankan pelbagai kerja sukarelawan sehingga kini. PROSES MENDAPATKAN KERJA TERJEMAHAN Tugasan terjemahan ini diperoleh daripada salah seorang ahli SCI Malaysia cawangan Kuala Lumpur yang sedang mencari penterjemah bagi menterjemah sebuah video laporan perjalanan kerja sukarelawan dari SCI cawangan Perancis. Video berdurasi 30 minit itu dihasilkan dalam bahasa Perancis dan mempunyai sari kata dalam bahasa Inggeris. Penterjemah menawarkan diri untuk menterjemahkan sari kata video tersebut ke dalam bahasa Melayu dan pihak SCI Malaysia telah bersetuju. Penterjemah juga mendapatkan kebenaran mereka agar terjemahan ini dijadikan sebagai projek kajian ijazah sarjana penterjemahan. PROSES YANG TERLIBAT DALAM AKTIVITI PENTERJEMAHAN Proses penterjemahan video dokumentari ini melibatkan tiga buah bahasa, iaitu audiovisual asal dalam bahasa Perancis, sari kata 1 dalam bahasa Inggeris dan sari kata 2 dalam bahasa Melayu. Video asal yang diterima adalah dalam bahasa Perancis. Oleh sebab pelanggan hanya menyerahkan video yang telah dimuatkan dengan sari kata bahasa Inggeris tanpa fail SRT, iaitu video tanpa kod masa dan teks terjemahan bahasa Inggeris; maka penterjemah perlu membuat kod masa dan meletakkan teks sumber bahasa Inggeris untuk diterjemahkan ke dalam bahasa sasaran bahasa Melayu. Aktiviti penterjemahann sari kata ini sangat mencabar dan memerlukan tumpuan serta penelitian yang amat tinggi jika tidak pernah atau jarang melakukannya. Semasa hendak melaksanakan penyarikataan, penterjemah perlu memberi fokus kepada imej visual, teks yang ditulis dan audio agar semuanya selari dan tepat. Ketika melakukan proses terjemahan, pelbagai rintangan dan halangan ditempuhi sebelum dapat menyempurnakan tugasan ini. Bahagian berikut merupakan kronologi proses menterjemah yang dilalui oleh penterjemah. Pembahagian Tugas Setelah mendapat video daripada pelanggan, perkara pertama yang dilakukan adalah berbincang dan membahagikan tugasan menterjemah secara sama rata kepada ketiga-tiga ahli kumpulan. Setelah perbincangan dijalankan, setiap ahli bersetuju untuk membahagikan video berdurasi 30 minit ini kepada 10 minit seorang. Terjemahan dilakukan secara berasingan dan akan dikumpulkan semula apabila siap diterjemahkan. Merekodkan Kod Masa Sebelum memulakan terjemahan, perkara pertama yang perlu dilakukan oleh penterjemah adalah mencatatkan semua perbualan dalam video bersama kod masa seperti contoh yang dipaparkan dalam DATA 1. Kod masa ini perlu direkodkan agar dapat dijadikan rujukan ketika proses pemindahan sari kata ke dalam perisian dilakukan kelak. Sebanyak 320 kod masa disediakan untuk penterjemahan sari kata ini.

105 96 DATA 1. Kod masa dan sari kata No. Kod Masa Audio Sari Kata 1 Sari Kata :00:03 Narator (Justine) How can you be useful nowadays, when you re called Justine, Bagaimana saya berjasa jika mereka panggil saya Justine :00:07 Narator You re 24, and have huge amount of energy to spend? Berusia 24 tahun dan penuh bertenaga untuk berbakti? 3 00:00:42 [Teks] Crossed Look Sepintas Lalu. 4 00:02:08 Victor We are an association that exist since 1920 Kami pertubuhan yang wujud sejak :03:31 Marc-André Herman The main job of SCI French today to send young French Tugas utama SCI Perancis adalah hantar anak muda Perancis :06:01 Yvette So my name is Yvette and I have been in SCI for 50 years. Saya Yvette dan telah berkhidmat selama 50 tahun dengan SCI. 7 00:09:21 Yvette dan Narator - And you? - Very good! Thanks again for your Awak pula? -Lena! Terima kasih atas layanan. 8 00:11:51 Oceane Peisey hospitality. Planète Lilas is an association based on market gardening and there are 2.5 hectares. Planète Lilas persatuan berasas kebun pasaran; 2.5 hektar. 9 00:12:03 [Split]...membantu kami, ia projek persatuan :14:04 Benoit Outters Komitmen sukarela ada kelebihan dari segi perjalanannya... Personal journey as much as collective one, voluntary commitment draws its strength Melakukan Transkripsi Selain merekodkan kod masa, penterjemah juga harus melakukan transkripsi pada mana-mana bahagian dalam video yang tidak disertakan dengan sebarang sari kata. Oleh sebab video yang diberikan kepada penterjemah mempunyai sari kata bahasa Inggeris, perbualan dalam bahasa Inggeris yang terkandung dalam video tersebut tidak diletakkan sari kata bagi bahagian-bahagian berkenaan. Maka, penterjemah harus mentranskripsikan dialog bahasa Inggeris berkenaan sebelum boleh diterjemahkan kesemuanya ke bahasa Melayu. Menterjemah Setelah selesai memindahkan setiap dialog ke dalam format seperti yang dinyatakan sebelum ini, barulah proses menterjemah boleh dilakukan. Berikut ialah kaedah dan prosedur terjemahan yang digunakan ketika terjemahan dilakukan. Dalam perbincangan ini, tumpuan diberi kepada kaedah dan prosedur penterjemahan daripada bahasa Inggeris ke dalam bahasa Melayu. Kaedah Terjemahan Secara keseluruhannya, terjemahan bahasa Melayu yang dihasilkan menggunakan kaedah terjemahan komunikatif Newmark (1981, 1988). Penterjemah berpendapat kaedah terjemahan komunikatif ialah kaedah yang paling efektif untuk menterjemahkan sari kata video tersebut. Hal ini demikian kerana perbezaan konvensi bahasa Inggeris dan bahasa Melayu menjadikan terjemahan sukar dilakukan melalui kaedah lain. Dengan kata lain, penterjemah memberi tumpuan utama terhadap mesej yang cuba disampaikan.

106 97 Prosedur Terjemahan Ketika menjalankan kerja penterjemahan, penterjemah menggunakan beberapa prosedur dan teknik tertentu yang diguna pakai oleh sarjana penterjemahan seperti Vinay dan Darbelnet (1958/1995) serta Nida (1964). Yang berikut ialah penerangan dan contoh prosedur yang digunakan dalam kajian ini: (a) Prosedur Persamaan oleh Vinay dan Darbelnet (1958/1995) Prosedur ini digunakan ketika menterjemah unsur peribahasa daripada bahasa Inggeris (teks sumber) ke dalam bahasa Melayu (teks sasaran) seperti dalam DATA 2. DATA 2. Terjemahan teks menggunakan prosedur persamaan Teks Sumber And in the end, if everyone puts down a stone, then aren't we building a path together? Teks Sasaran Akhirnya, bersatu kita teguh, bercerai kita roboh! Ayat bahasa Inggeris dalam DATA 2 kedengaran janggal jika diterjemahkan secara literal. Maka penterjemah telah menggunakan peribahasa yang membawa maksud yang sama dalam bahasa sasaran untuk menggambarkan maksud yang disampaikan. (b) Prosedur Modulasi (Vinay & Darbelnet, 1958/1995) Prosedur ini merujuk kepada sudut pandangan asal yang berubah apabila terjemahan dilakukan terhadap ayat bahasa sumber. Vinay dan Darbelnet (dlm Haslina dan Hasuria, 2013:63), mencadangkan prosedur ini digunakan sekiranya sudut pandangan dalam bahasa sumber menghasilkan terjemahan yang janggal dan tidak idiomatik. Oleh sebab kekangan aksara yang perlu dipatuhi oleh penterjemah, maka prosedur modulasi sering digunakan dalam terjemahan ini agar ayat yang dihasilkan dapat dikekalkan makna dan ciri idiomatiknya. Ketiga-tiga ayat dalam DATA 3 adalah antara contoh prosedur modulasi yang diaplikasikan dalam terjemahan ini. DATA 3. Terjemahan teks menggunakan prosedur modulasi Teks Sumber How can you be useful nowadays, when you re called Justine, Far from a tourist approach, We can find many activities and projects that can match this desire. Teks Sasaran Bagaimana awak bermanfaat jika mereka panggil awak Justine... Bukannya untuk menjadi pelancong... Banyak aktiviti dan projek yang menjurus ke arah ini. (c) Prosedur Pengguguran (Nida, 1964) Prosedur ini pula merupakan salah satu daripada tiga pendekatan menterjemah yang diperkenalkan oleh Nida (1964). Menurut beliau, teknik ini boleh digunakan sekiranya penterjemah berhadapan dengan situasi seperti wujud pengulangan kata atau rujukan khusus dalam bahasa sumber. Selain itu, teknik ini juga digunakan sekiranya wujud kata hubung atau kata sapaan dalam teks berkenaan. Dalam situasi terjemahan sari kata ini, teknik pengguguran banyak digunakan bukan sahaja kerana situasi seperti yang dinyatakan di atas, malah turut juga digunakan untuk meringkaskan ayat agar menepati had aksara yang ditetapkan dalam perisian yang digunakan. Contoh ayat yang mengamalkan proses pengguguran ditunjukkan dalam DATA 4.

107 98 DATA 4. Terjemahan teks menggunakan prosedur pengguguran Teks Sumber The path of citizenship and activism. To be really useful to others and to society. Hi, I m Victor, I am employed at SCI : Service Civil International. Teks Sasaran... menjadi warganegara dan aktivis. Berguna kepada orang lain dan masyarakat. Hai, saya Victor, pekerja Service Civil International (SCI). Ketiga-tiga ayat dalam DATA 4 mengalami pengguguran beberapa butiran dalam terjemahannya. Perkataan the path dalam ayat pertama telah digugurkan, namun makna ayat berkenaan tetap kekal sama. Manakala ayat kedua pula mengalami pengguguran pada perkataan to be. Dalam ayat ketiga pula, perkataan I am employed telah digugurkan dan dipendekkan menjadi pekerja sahaja. Semua contoh yang diberi menunjukkan bahawa walaupun pengguguran dilakukan terhadap ayat berkenaan, maknanya tetap tidak berubah. Mengumpulkan Terjemahan Setelah ketiga-tiga bahagian siap diterjemahkan, kesemua terjemahan tadi dikumpulkan semula dan digabungkan dalam satu format lengkap. Terjemahan yang telah lengkap ini diletakkan ke dalam perisian. Memasukkan Sari Kata Setelah penyuntingan selesai, barulah sari kata sedia untuk dimasukkan ke dalam video menggunakan perisian Subtitle Edit dan diselarikan dengan video (rujuk RAJAH 1). Proses ini juga mengambil masa yang agak lama untuk disempurnakan kerana ahli kumpulan yang ditugaskan itu perlu memahirkan diri dalam penggunaan perisian ini sebelum melakukan proses memuat naik sari kata ke dalam perisian. Namun demikian, berkat iltizam dan komitmen yang tinggi, proses ini berjalan dengan baik. RAJAH 1. Sari kata dimasukkan ke dalam perisian Subtitle Edit Penyuntingan Proses penyuntingan dilakukan semasa sari kata dimasukkan ke dalam perisian Subtitle Edit. Proses ini rumit tetapi amat penting kerana penyunting perlu meneliti dan menyunting semula terjemahan yang dihasilkan agar menepati syarat bagi peletakan sari kata (lihat DATA 5). Dalam proses penyuntingan terdapat beberapa kriteria penting yang perlu dititikberatkan, iaitu:

108 99 DATA 5. Perbezaan antara sebelum dengan selepas penyuntingan teks sasaran Teks Sumber How can you be useful nowadays, when you re called Justine, Again we had done the water induction and this went on for years, Teks Sasaran Sebelum Suntingan Nama saya Justine. Saya tertanya-tanya pada diri bagaimana saya boleh memberi manfaat kepada orang lain. Sekali lagi kami telah melakukan lagi projek pengepaman air yang telah mengambil masa selama setahun, Teks Sasaran Selepas Suntingan Bagaimana saya berjasa jika mereka panggil saya Justine... Kemudian kami bina pam air yang ambil masa 2 tahun. Ejaan Penyunting perlu memastikan setiap ejaan dalam terjemahan yang dihasilkan tiada sebarang kesalahan. Contohnya, ejaan nama Jean-Pierre pada kod masa 00:06:44 dalam sari kata 1 dan 2 adalah serupa kerana merupakan kata nama khas. Melalui pemerhatian sari kata kedua-dua versi pada masa yang sama, perbandingan boleh dilakukan dan dapat dikenal pasti ejaan dan makna yang betul dalam video (Li, 2016:215). Selain ejaan, penggunaan tanda sengkang juga perlu diteliti penggunaannya pada awal sari kata kerana menunjukkan bahawa orang berbeza menuturkan kata-kata pada bingkai skrin yang sama (Abed Shahooth Khalaf et al., 2014:47). Umpamanya dalam DATA 1, item No. 7 memaparkan contoh tanda sengkang. Tatabahasa Penyunting juga harus memastikan hukum tatabahasa bahasa sasaran, iaitu bahasa Melayu dipatuhi selayaknya. Perisian Dewan Eja Pro 8 digunakan untuk menyemak teks. Penterjemah perlu memastikan maksud teks tidak terjejas sambil mengaplikasikan tatabahasa yang betul. Contohnya, perkataan Dan tidak digunakan sebagai permulaan ayat, sebaliknya dimulai perkataan Ketiga (lihat DATA 6). DATA 6. Penggunaan tatabahasa yang betul Kod Masa Teks Sumber Teks Sasaran 00:05:00 And then the third is social justice. Ketiga ialah keadilan sosial. Tanda Baca Penggunaan tanda baca juga harus diteliti agar tidak disalahgunakan. Penyunting perlu meneliti aspek ini kerana tanda penggunaan tanda baca yang salah boleh memesongkan makna. Selain itu, terdapat tanda baca yang tidak boleh dimasukkan, misalnya, *. Ketepatan Makna dan Fakta Ketepatan makna dan fakta dalam penterjemahan juga amat perlu dititikberatkan oleh penyunting. Hal ini kerana makna atau fakta yang terpesong boleh mengakibatkan kesan yang negatif. DATA 7 menunjukkan contoh ketepatan makna dan fakta yang kekal walaupun sedikit penyesuaian ayat dilakukan dalam teks sasaran. DATA 7. Ketepatan makna dan fakta Kod Masa Teks Sumber Teks Sasaran 00:15:34 My first Morocco s workcamp was in 1967, Kem penempatan pertama saya di Maghribi pada then 1968 and , 1968, Had Aksara

109 100 Selain itu, penyunting juga harus memastikan setiap ayat terjemahan yang dihasilkan menepati had aksara yang ditetapkan oleh perisian yang akan digunakan. Kebiasaannya, ayat teks sumber yang panjang akan menjadi pendek dan padat dalam teks sasaran. Ada kalanya penterjemah terleka dengan hal ini dan terjemahan yang dihasilkan menjadi lewah. Maka penyunting harus menyunting semula terjemahan berkenaan agar menepati had aksara yang diperuntukkan. Dengan ini, proses memuat naik sari kata ke dalam video tidak menghadapi masalah terlebih aksara. Selain itu, bagi memudahkan pembacaan sari kata, ketiga-tiga imej, suara latar dan sari kata perlu selari (Bisson et al., 2014) dan perkara ini boleh dicapai dengan bilangan aksara yang memadai. Memastikan Tiada Kod Masa yang Bertindan Penyunting perlu memastikan kod masa yang diberi tidak bertindan antara satu ayat dengan yang lain agar sari kata yang keluar adalah sesuai. Meletakkan Elipsis (...) Elipsis diletakkan pada tempat yang sepatutnya dalam sari kata untuk menandakan ayat itu bersambung sebelum/selepas sari kata seterusnya. Penyunting perlu menyemak setiap baris sari kata. Contoh elipsis dalam teks sasaran pada kod masa 00:05:32 ialah...yang ada banyak pengalaman ini. Masalah dan Penyelesaian Terjemahan Kamal Taher Furgani (2016:177) mendapati antara masalah teknikal yang biasa dialami dalam penyarikataan ialah jenis fon, saiz fon, warna fon, bilangan baris perkataan dan bilangan aksara. Bahagian ini meneliti masalah dan penyelesaian dari segi terjemahan yang diambil oleh penyari kata dalam usaha memastikan sari kata yang terbaik dapat dihasilkan dan diterima oleh pelanggan. Antara rintangan dan masalah yang dihadapi penterjemah ketika proses terjemahan dilakukan ialah: Kesukaran Memahami Ayat Terjemahan Bahasa Inggeris Video asal tugasan ini adalah dalam bahasa Perancis tetapi telah disertakan bersama sari kata dalam bahasa Inggeris. Namun demikian, sari kata bahasa Inggeris yang diberi bukanlah bahasa Inggeris standard. Bahasa Inggeris yang digunakan banyak dipengaruhi hukum tatabahasa bahasa Perancis. Oleh itu, sari kata bahasa Inggeris yang disediakan perlu dibaca berulang kali agar maknanya dapat difahami. Selain itu, penterjemah juga terpaksa berhubung dengan salah seorang ahli SCI di Malaysia untuk mendapatkan maklumat lanjut dan bertanyakan soalan berkaitan untuk lebih memahami dan memastikan bahawa terjemahan yang penterjemah lakukan tidak menyimpang daripada mesej asal. Tiada Salinan Sari Kata Bahasa Inggeris Ketika menerima tugasan ini, penterjemah hanya diberikan video sahaja. Pemberi tugasan tidak membekalkan salinan sari kata bahasa Inggeris dalam bentuk salinan lembut (soft copy). Oleh itu, penterjemah terpaksa menaip semula terjemahan bahasa Inggeris ke dalam format pemproses kata Microsoft Word sebelum memulakan terjemahan. Transkripsi (Transcribing) Menambahkan lagi kesukaran tugasan ini, terdapat beberapa bahagian dalam video ini yang tidak disertakan sari kata dalam bahasa Inggeris kerana individu dalam video tersebut bercakap dalam bahasa Inggeris. Oleh itu, penterjemah terpaksa melakukan transkripsi kepada percakapan yang tidak diterjemahkan ini. Proses ini mengambil masa agak lama sebelum kerja menterjemah keseluruhan video tersebut dapat diteruskan dengan sempurna. Ketika melakukan transkripsi, penterjemah harus mendengar setiap butir bicara secara teliti dan berulang kali untuk mengelakkan sebarang kesalahan sebelum dapat menaip semula butir bicara yang terkandung dalam video tersebut.

110 101 Had Aksara dalam Perisian Subtitle Edit Penterjemah menggunakan perisian bernama Subtitle Edit untuk mendapatkan kod masa dan memuat naik sari kata bahasa Melayu bagi video ini. Jumlah aksara bagi sari kata adalah terhad agar mudah dan sempat dibaca oleh khalayak sasaran. Penterjemah telah menetapkan (setting) ke dalam perisian ini had aksara tertentu untuk setiap rangka waktu (time frame) yang diberi seperti yang dibuat untuk sari kata bagi rancangan televisyen. Penetapan penterjemah dalam Subtitle Edit ialah had panjang baris pertama hanya 37 aksara, manakala baris kedua pula berjumlah 75 aksara. Had aksara yang ditetapkan ini perlu dipatuhi agar sari kata yang dimuat naik dapat dipaparkan dengan cantik dan kemas. Sekiranya had aksara ini tidak dipatuhi, maka sari kata yang dipaparkan akan kelihatan janggal dan dalam masa yang sama menyukarkan pembaca membacanya kelak. Aktiviti Pascaterjemahan Memandangkan video yang diberikan oleh pelanggan telah dimasukkan dengan sari kata bahasa Inggeris tanpa fail berasingan bagi sari kata (fail SRT), maka sari kata bahasa Inggeris daripada video perlu dipisahkan terlebih dahulu. Oleh sebab kekangan masa, maka seorang pakar video telah diupah untuk mengasingkan video. Selepas memperoleh video tanpa sari kata, penterjemah memasukkan sari kata itu menggunakan perisian Subtitle Edit. Fail SRT dan video kosong Regards Croisés (tanpa sebarang sari kata) disediakan secara berasingan dan diberi kepada pelanggan untuk kemudahan akan datang sekiranya terjemahan kepada bahasa lain dilakukan. Video yang telah dimasukkan sari kata turut disediakan untuk pelanggan. Semakan pada Peringkat Akhir Sebaik sahaja video sari kata bahasa Melayu disiapkan, penterjemah menyemak semula keseluruhan video tersebut untuk meneliti sekiranya terdapat sebarang kesalahan yang mungkin tidak disedari dan terlepas pandang selama proses terjemahan dilakukan. Setelah berpuas hati dengan keseluruhan video terbabit, barulah hasil akhir ini disimpan. Pemindahan Format Video Setelah pemeriksaan akhir selesai dan semua ahli berpuas hati dengan hasil video ini, barulah pemindahan ke dalam format MP4 dilakukan sebelum ia diserahkan kepada pelanggan. Secara keseluruhan, video sari kata dalam bahasa Melayu ini telah berjaya disiapkan dalam tempoh empat minggu dan diserahkan kepada pihak SCI melalui e-mel. Pihak SCI berpuas hati dengan terjemahan yang dilakukan dan memuat naik video terjemahan tersebut dalam laman sesawang rasmi mereka. RAJAH 2 memaparkan video yang asal yang diterima (dengan sari kata bahasa Inggeris), manakala RAJAH 3 menunjukkan video yang dimuatkan dengan sari kata bahasa Melayu. RAJAH 2. Sari kata 1 RAJAH 3. Sari kata 2 Sumber: SCI Malaysia (2017a) Selain itu, SCI turut merakamkan penghargaan atas usaha dan kerjasama yang diberi oleh penterjemah seperti yang dapat dilihat dalam RAJAH 4.

111 102 RAJAH 4. Rakaman penghargaan pemberi tugasan kepada penterjemah Sumber: SCI Malaysia (2017b) KESIMPULAN Terjemahan sari kata merupakan penghubung antara versi asal video dengan bahasa sasaran penonton (Shi, 2014:1395). Bukan itu sahaja, sari kata merupakan faktor berkesan dalam mempengaruhi perkembangan perbendaharaan kata (Sirmandi & Sardareh, 2016:68). Kesabaran dan komitmen yang tinggi diperlukan oleh setiap penterjemah semasa melakukan terjemahan sari kata. Walaupun video yang diterjemahkan hanya berdurasi 30 minit, namun banyak proses yang terlibat dalam aktiviti penterjemahan dan setiap perkara yang diselesaikan mengambil masa yang panjang. Penglibatan teknologi terkini, iaitu perisian komputer Subtitle Edit juga digunakan sebagai alat bantuan untuk memudahkan penterjemah menyempurnakan perletakan sari kata. Sebagai rumusan, pelbagai kekangan yang timbul sepanjang proses penterjemahan menambahkan lagi kesukaran menyiapkan tugasan ini. Namun, semuanya dapat diselesaikan secara bijaksana dan pada masa yang sama kualiti terjemahan turut dapat dikekalkan. Penterjemahan sari kata dalam kertas kerja ini dilaksanakan berpandukan kaedah penterjemahan Newmark (1981, 1988) dan beberapa prosedur seperti prosedur persamaan dan modulasi (Vinay dan Darbelnet, 1958/1995), dan prosedur pengguguran (Nida, 1964). Selain itu, ia turut melibatkan tiga jenis bahasa, iaitu bahasa Perancis, bahasa Inggeris dan bahasa Melayu. Semoga kertas kerja ini dapat dijadikan panduan dan rujukan kepada mereka yang baru atau berhasrat untuk berkecimpung dalam bidang penyarikataan. PENGHARGAAN Sekalung penghargaan dan jutaan terima kasih ditujukan kepada pihak Service Civil International (SCI), cawangan Kuala Lumpur atas peluang, kesempatan serta kepercayaan yang diberi kepada barisan penterjemah sari kata ini. Kerjasama yang diberi oleh pihak SCI bukan sahaja membantu penterjemah menjayakan penyediaan sari kata ini, malah turut memberikan pengalaman serta ilmu yang berguna dan tidak ternilai harganya. RUJUKAN

112 103 Abed Shahooth Khalaf, Sabariah Md Rashid, Muhd Fauzi Jumingan, & Muhd Suki Othman. (2014). Problems in Amateur Subtitling of English Movies into Arabic. Malaysian Journal of Languages and Linguistics, 3(1), Bisson, M. J., Van Heuven, W. J. B., Conklin, K., & Tunney, R. J. (2014). Processing of Native and Foreign Language Subtitles in Films: An Eye Tracking Study. Applied Psycholinguistics, 35(2), Ghoneam, N. S. (2015). The Effect of Subtitling on the Enhancement of EFL Learners Listening Comprehension. Arab World English Journal, 6(4), Idris Mansor. (2013). Pendekatan Penterjemahan. Dlm. Haslina Haroon, & Hasuria Che Omar (Eds.). Asas Terjemahan dan Interpretasi. Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia. Kamal Taher Furgani. (2016). A Study into the Challenges of Subtitling English into Arabic. Tesis Ph.D Tidak Diterbitkan, Liverpool John Moores University, Liverpool, England. Li, M. (2016). An Investigation into the Differential Effects of Subtitles (First Language, Second Language, and Bilingual) on Second Language Vocabulary Acquisition. Tesis Ph.D Tidak Diterbitkan, The University of Edinburgh, Scotland, United Kingdom. Newmark, P. (1981). Approaches to Translation. London: Ergamon Press. Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. Hertfordshire: Prentice Hall. Nida, E. A. (1964). Toward a Science of Translating. Leiden: E. J. Brill. SCI Malaysia. (2017a). Sepintas Lalu (Crossed Looks with Malay Sub). Dicapai dari SCI Malaysia. (2017b). Translation Project for SCI France from Students of USM Doing Their Masters. Dicapai dari Shi, X. (2014). On the Translation of Subtitles from the Perspective of Cultural Dimensions. Theory and Practice in Language Studies, 4(7), Sirmandi, E. H., & Sardareh, S. A. (2016). The Effect of BBC World Clips with and without Subtitles on Intermediate EFL Learners Vocabulary Development, 4(4), Vinay, J. P., & Dalbernet, J. (1958/1995). Comparative Stylistics of French an English: A Methodology for Translation. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.

113 104 KATEGORI KATA PINJAMAN DALAM IKLAN VERSI TERJEMAHAN Anis Shahirah Abdul Sukur Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Penterjemahan iklan berbahasa Inggeris ke dalam bahasa Melayu secara tidak langsung membawa bersama norma penulisan dan sistem bahasa negara pengeluar iklan berkenaan. Di samping itu, tindakan penterjemah yang meminjam perkataan berbahasa Inggeris menerusi prosedur peminjaman dan prosedur naturalisasi mengakibatkan iklan versi terjemahan bersifat cenderung ke arah sistem bahasa Inggeris. Oleh itu, makalah ini menganalisis jenis-jenis kata pinjaman dalam iklan versi terjemahan. Data kajian terdiri daripada 1032 tajuk utama versi bahasa Inggeris dan 1032 tajuk utama versi bahasa Melayu yang dikutip daripada katalog Cosway dan katalog Avon. Menurut Haugen (1972), kata pinjaman merupakan pengimportan morfem dan pemindahan terus leksem dari segi bentuk dan makna. Selain takrif kata pinjaman Haugen (1972), kajian ini juga memanfaatkan pandangan Heah (1989) dan Puteri Roslina (2012) sewaktu menganalisis data. Dapatan kajian menunjukkan kata pinjaman boleh diperincikan mengikut kategori kata pinjaman tidak asimilasi, kata pinjaman separa asimilasi, kata pinjaman asimilasi lengkap, kata pinjaman asimilasi ortografi, kata pinjaman majmuk asimilasi, serta kata pinjaman asing yang dipendekkan. Selain itu, analisis data juga memperlihatkan tindakan penterjemah yang mengekalkan struktur ayat serta sistem tatabahasa bahasa Inggeris telah menghasilkan terjemahan iklan yang janggal dalam bahasa Melayu. Implikasi kajian ini ialah penterjemah teks iklan perlu mempertimbangkan faktor bahasa Inggeris sebagai bahasa sumber, dan pada masa yang sama bersikap cakna dengan laras bahasa dan norma iklan berbahasa Melayu di Malaysia. Kata kunci: kata pinjaman, terjemahan, iklan, laras bahasa, norma PENGENALAN Gerding et al. (2014) menyatakan kata pinjaman atau loanword berlaku dalam pelbagai bahasa akibat daripada pertembungan bahasa. Di samping itu, peminjaman item leksikal merupakan mekanisme lazim bagi sesuatu bahasa dalam memperkaya dan memperkembangkan kosa katanya. Menurut Haugen (1972), kata pinjaman merupakan pengimportan morfem dan pemindahan terus leksem dari segi bentuk dan makna. Kata pinjaman terdiri daripada perkataan atau istilah, malahan kata pinjaman sesuai digunakan secara lisan dan bukan lisan (Shehu, 2013). Apabila membincangkan aspek kata pinjaman dalam konteks Malaysia, Asmah (2008) memerihalkan kata pinjaman yang paling banyak dalam bahasa Melayu berasal daripada bahasa Inggeris. Pandangan Asmah disokong oleh Nathesan (2015) yang menghujahkan kebarangkalian bahawa bilangan kata pinjaman bahasa Inggeris dalam kosa kata bahasa Melayu telah melangkaui bilangan kata pinjaman daripada bahasa Arab dan bahasa Sanskrit. Maklumat ini secara tidak langsung membuktikan pengaruh bahasa Inggeris dalam memperkaya kosa kata bahasa Melayu. Tambahan pula, faktor Malaysia yang pernah dijajah oleh kuasa Barat menjustifikasikan faktor kewujudan kata pinjaman. Hal ini demikian kerana kuasa Barat mempengaruhi perkembangan bahasa Melayu dengan memperkenalkan konsep-konsep asing dalam bahasa Inggeris. Hal ini selaras dengan

114 105 pandangan Zainal Abidin (1997) bahawa penjajah Inggeris cenderung untuk memperkenalkan sistem Barat kepada penduduk tempatan berbanding dengan mempelajari budaya penduduk setempat. Sistem budaya Inggeris yang dimaksudkan dalam konteks ini merangkumi sistem politik, pentadbiran, kehidupan seharian dan teknologi. Selain faktor penjajahan, kemunculan kata pinjaman bahasa Inggeris di Malaysia juga dipengaruhi oleh faktor dasar negara, dasar pendidikan negara, media massa, strategi pembangunan kerajaan, peranan institusi dan status bahasa Inggeris itu sendiri (Heah, 1989). Perkembangan semasa pula menunjukkan faktor perdagangan dan penterjemahan menjadi pemangkin ke arah pertambahan bilangan kata pinjaman di Malaysia. Contohnya senario produk yang menembusi sempadan sesebuah negara akan disertakan dengan iklan dalam pelbagai bahasa. Faktor kepelbagaian bahasa mendorong aktiviti penterjemahan dilakukan supaya produk mampu disasarkan kepada pelbagai khalayak secara meluas. Walau bagaimanapun, nama jenama dan konsep yang tiada padanan dalam bahasa sasaran jelas menyukarkan usaha penterjemahan dilakukan. Seawal tahun 1980-an, Asmah (1984) menghujahkan bahawa terdapat terjemahan iklan dalam bahasa Melayu yang berbau keinggerisan. Perkataan keinggerisan dalam konteks ini ialah objek, idea atau konsep yang merujuk tamadun Barat. Keinggerisan tidak semestinya berasal daripada bahasa Inggeris, bahkan keinggerisan merangkumi perkataan yang diterima pakai sebagai kosa kata bahasa Inggeris dan sebati dengan sistem bahasa Inggeris (Majlinda, 2014). Konsep keinggerisan jelas bersifat meluas, namun makalah ini hanya meneliti aspek kata pinjaman bahasa Inggeris dari perspektif terjemahan sahaja. SOROTAN KEPUSTAKAAN Tinjauan kajian lepas membuktikan terdapat pelbagai kajian yang membincangkan aspek penterjemahan iklan dan kata pinjaman. Kajian Smith (2002) misalnya memfokuskan penterjemahan dalam iklan di Rusia. Analisis data yang merangkumi 45 pasangan iklan bercetak menunjukkan penterjemah setia dengan iklan sumber dan cenderung untuk mengaplikasikan prosedur peminjaman. Oleh itu, perkataan berbahasa Inggeris digunakan dalam iklan sasaran untuk pembaca di Rusia. Christelle (2012) pula mengkaji isu semiotik dan pemujukan dalam penterjemahan iklan minuman ringan Coca-Cola. Imej dalam iklan yang menggunakan pelbagai warna dikekalkan dalam teks terjemahan. Penampilan selebriti juga dikekalkan bagi menarik perhatian peminat untuk membeli produk minuman. Dapatan kajian ini menunjukkan bahawa elemen semiotik berperanan penting dalam penterjemahan yang merentasi dua bahasa dan dua budaya yang berbeza. Kajian ini juga membuktikan bahawa selain perkataan, elemen semiotik dalam iklan juga boleh dikekalkan dalam iklan versi terjemahan. Kajian Valimohammadi (2013) berbentuk soal selidik dan memberikan maklumat dari perspektif pembaca sasaran. Sebanyak 72 peratus responden berpandangan bahawa slogan tidak perlu diterjemahkan. Selain itu, 42 responden memberikan maklum balas bahawa mereka lebih menggemari penulisan slogan dalam bahasa Inggeris berbanding dengan versi terjemahan. Walaupun kajian Valimohammadi dilakukan dalam skala yang terhad, dapatan kajian beliau memberikan maklumat bahawa slogan iklan cenderung untuk dikekalkan dalam bahasa sumber. Basem (2006) pula mengkaji penterjemahan teks iklan daripada bahasa Inggeris ke dalam bahasa Arab. Berdasarkan kajian yang dijalankan terhadap menu makanan segera, Basem (2006) menjustifikasikan faktor penterjemah yang bukan berbangsa Arab menyebabkan teks terjemahan bersifat asing dengan budaya dan norma pembeli sasaran yang berbangsa Arab. Tindakan penterjemah yang menggunakan prosedur peminjaman dan transliterasi pula dikenal pasti sebagai faktor yang menyebabkan mesej dalam teks terjemahan sukar untuk difahami. Selain itu, Maserah & Idris (2012) mengkaji ideologi dalam wacana iklan kosmetik berbahasa Jepun. Berdasarkan analisis data, pengaruh Barat wujud apabila nama produk kecantikan memanfaatkan kata serapan bahasa Inggeris. Hanya transliterasi yang disediakan sebagai panduan untuk pembaca menyebut

115 106 nama produk dalam bahasa asing mengikut sebutan bahasa Jepun. Pemikiran mengagungkan nilai Barat jelas masih wujud dalam masyarakat Jepun walaupun data kajian merupakan iklan produk kecantikan buatan Jepun dan dipasarkan dalam pasaran Jepun. Kajian Wan Halizawati (2011) pula memerihalkan fenomena kata pinjaman dalam program kartun Supa Strikas. Beliau menghujahkan faktor konsep dan istilah bidang yang dicipta berdasarkan norma dan konvensi negara Barat mencetuskan langkah peminjaman istilah asing ke dalam bahasa Melayu. Sifat bahasa Melayu yang dinamik pula memudahkan istilah bahasa Inggeris diserap menerusi peminjaman atau penyesuaian berdasarkan sistem ejaan dan sebutan dalam bahasa Melayu. Tuntasnya, beberapa kajian terdahulu mengetengahkan pengaruh bahasa Inggeris selaku lingua franca dalam medium periklanan secara khusus atau medium media secara umumnya. Produk yang dihasilkan di sesebuah negara sudah semestinya mengandungi maklumat bahasa dan budaya sumber. Oleh itu, penterjemah sewajarnya menguasai bahasa dan norma penghasilan iklan sumber serta iklan terjemahan. Rata-rata kajian juga membuktikan terdapat penterjemah yang memilih untuk meminjam perkataan secara langsung, melakukan transliterasi dan mengubah suai perkataan mengikut sistem sebutan dan ejaan bahasa sasaran (naturalisasi). Selain peminjaman dalam bentuk perkataan, terdapat juga iklan yang imejnya dikekalkan atau dipinjam ke dalam iklan sasaran. Kajian lepas juga memberikan maklumat tambahan bahawa terdapat golongan yang selesa dengan penggunaan bahasa Inggeris dalam iklan versi terjemahan atau sebaliknya kerana menganggapnya sukar untuk difahami. Walau bagaimanapun, sorotan kajian juga memberikan maklumat bahawa masih kurang kajian yang memperincikan kategori kata pinjaman yang wujud dalam iklan versi terjemahan. Bahagian seterusnya dalam makalah ini akan memperincikan kategori-kategori kata pinjaman dalam iklan versi terjemahan serta huraiannya. DATA DAN METODOLOGI KAJIAN Data kajian terdiri daripada katalog bercetak Cosway dan Avon. Dalam tempoh tiga bulan, terdapat enam katalog Avon dan tiga katalog Cosway yang dikumpulkan. Secara keseluruhannya, terdapat 1032 tajuk utama versi bahasa Inggeris dan 1032 tajuk utama versi bahasa Melayu yang digunakan sebagai data kajian. Dalam konteks kajian ini, pasangan bahasa yang dikaji ialah bahasa Inggeris dan bahasa Melayu. Hal ini disebabkan oleh Asmah (1984) menyatakan terjemahan iklan tempatan berbau keinggerisan. Oleh itu, kajian yang dilakukan signifikan bagi menghuraikan permasalahan sebenar isu iklan terjemahan berbahasa Melayu di Malaysia yang dalamnya wujud kata pinjaman bahasa Inggeris. Kajian ini dijalankan mengikut langkah-langkah seperti yang berikut. Pertama, katalog Cosway dan katalog Avon dikumpulkan sebagai data kajian kerana mengandungi dua versi bahasa (bahasa Inggeris dan bahasa Melayu). Oleh sebab katalog bercetak terdiri daripada beberapa bahagian, hanya tajuk utama yang dimanfaatkan bagi tujuan analisis data. Pemilihan tajuk utama disebabkan oleh variasi bahasa yang digunakan di samping sifat penting tajuk utama selaku tarikan utama dalam sesebuah iklan. Kedua, kata pinjaman yang terkandung dalam tajuk utama dikenal pasti mengikut takrifan Haugen (1972). Ketiga, perincian kata pinjaman mengikut konteks bahasa Melayu oleh Heah (1989) dan Puteri Roslina (2012) dimanfaatkan untuk mengkategorikan data secara lebih rinci. Keempat, hasil analisis setiap kategori kata pinjaman dihurai dan dibincangkan. Terakhir, rumusan bagi dapatan kajian dilakukan. KATEGORI KATA PINJAMAN Berdasarkan analisis data tajuk utama, kata pinjaman sesuai dikategorikan kepada enam kategori, iaitu kata pinjaman tidak asimilasi (KPTA), kata pinjaman separa asimilasi (KPSA), kata pinjaman asimilasi lengkap (KPAL), kata pinjaman asimilasi ortografi (KPAO), kata pinjaman majmuk asimilasi (KPMA) dan kata pinjaman asing yang dipendekkan (KPAP). Berikut disenaraikan maklumat dari segi bilangan untuk setiap kategori kata pinjaman dalam katalog bercetak Cosway dan katalog bercetak Avon.

116 107 JADUAL 1. Senarai Kata Pinjaman dan Bilangan Perincian Cosway Avon KPTA KPSA 15 6 KPAL 5 4 KPAO 20 5 KPMA 5 2 KPAP 1 0 Kata Pinjaman Tidak Asimilasi (KPTA) Kata pinjaman dalam konteks ini merujuk kata asing yang dipinjam oleh penterjemah tanpa melibatkan perubahan ejaan perkataan. Di samping itu, makna asal perkataan dalam bahasa sumber dikekalkan dalam bahasa sasaran. Contohnya seperti berikut. Contoh 1 Teks Selari I Echinacea: Super Charge Your Immune Defences EPO for Health & Beauty Teks Selari II Echinacea: Memperkuatkan Sistem Imun Badan Anda EPO Bagi Kesihatan dan Kecantikan Berdasarkan analisis data, kategori KPTA boleh diperincikan kepada beberapa bahagian. Pertama, istilah bidang dan akronim. Penterjemah cenderung meminjam istilah seperti echinacea dan akronim seperti EPO ke dalam bahasa Melayu. Peminjaman kata asing ini berlaku disebabkan oleh faktor istilah yang diserap menyebabkan mudahnya pemindahan timbal balik antara istilah asing dengan istilah Melayu, penyerapan istilah asing memudahkan pembaca di Malaysia memahami teks asing, dan istilah asing yang diserap lebih ringkas jika dibandingkan dengan terjemahan dalam bahasa Melayu. Kedua, perkataan yang sinonim dengan tempat dan kawasan geografi tertentu cenderung untuk dipinjam dan dikekalkan dalam iklan sasaran. Misalnya nama makanan dan tumbuhan serta nama perayaan. Bagi contoh ini, penterjemah sekadar meminjam nama dalam bahasa sumber ke dalam bahasa sasaran, misalnya nama sarapan muesli. Terakhir, nama jenama seperti Stock Pot dan Sweet Honesty dipinjam ke dalam iklan sasaran. Hal ini demikian kerana produk antarabangsa boleh mengekalkan nama jenama ke dalam bahasa Melayu. Walau bagaimanapun, wujud pengecualian bagi nama jenama yang mempunyai konotasi negatif dalam bahasa dan budaya sasaran. Kata Pinjaman Separa Asimilasi (KPSA) Bersesuaian dengan namanya, kata pinjaman jenis kedua ini hanya mengalami peminjaman dan penyesuaian separa sahaja. Hal ini disebabkan oleh KPSA belum sebati sepenuhnya dalam bahasa Melayu dari aspek sebutan dan ejaan. Menurut Puteri Roslina (2012), KPSA dikenal pasti berdasarkan konsonan seperti fl, tl, pr, tr, sk, pl dan st pada bahagian awal, tengah dan akhir perkataan. Contohnya perkataan flexibility dipinjam dan mengalami penyesuaian ejaan -ex- menjadi -eks- dan -ty menjadi -ti. Konsonan flbagi perkataan fleksibiliti memberikan maklumat bahawa perkataan ini mengandungi ciri bahasa asing. Hal ini disebabkan oleh bahasa Melayu tidak mempunyai konsonan fl- di bahagian awal kata. Contoh lanjut seperti di bawah.

117 108 Contoh 2 Teks Selari I Deep cleanse pores in ONE EASY SCRUB! Salute to the BB cream that does it all! Teks Selari II Bersihkan liang dengan mendalam DENGAN SATU SKRUB! Syabas pada krim BB yang mampu melakukan segalanya! Konsonan sk- memberikan maklumat bahawa perkataan skrub merupakan kata pinjaman bahasa asing. Perkataan ini sering digunakan dalam konteks kecantikan seperti skrub badan dan skrub muka. Penyesuaian berlaku dalam ejaan perkataan apabila huruf sc- ditukar menjadi sk- dalam bahasa Melayu. Seterusnya perkataan cream menunjukkan perubahan ejaan apabila huruf cr- ditukar menjadi kr-. Penggunaan perkataan krim BB pasti mengaitkannya semula dengan produk kecantikan Barat, walaupun bahasa Melayu mempunyai padanan perkataan seperti bedak asas, bedak pelindung noda atau bedak menutup cela. Contoh KPSA secara ringkasnya merupakan perkataan bahasa Inggeris yang diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu menerusi penyesuaian ejaan dan masih mengekalkan ciri-ciri asing dalam penulisannya. Kata Pinjaman Asimilasi Lengkap (KPAL) Kategori kata pinjaman ketiga merujuk kata pinjaman yang terhasil menerusi penyesuaian ejaan mengikut sistem bahasa sasaran. Selain itu, kata pinjaman ini berasimilasi atau diserap sepenuhnya dalam kosa kata bahasa sasaran sehingga menyukarkan pengenalpastiannya sebagai kata pinjaman. Contoh 3 Teks Selari I Cleans & Sanitises Washing Machine Feels even better than other shaping products! Teks Selari II Membersih & Menyahkuman Mesin Pembasuh Terasa lebih hebat dari produk pembentuk lain! Perkataan pinjaman yang digunakan secara kerap dalam bahasa Melayu mampu mempengaruhi penerimaannya oleh pengguna bahasa. Contohnya perkataan asing mesin yang pengucapan dan penulisannya sudah sebati dalam bahasa Melayu (Heah, 1989). Seterusnya perkataan produk juga sudah sebati dalam bahasa Melayu dan digunakan dalam pelbagai konteks, seperti produk kosmetik, produk kesihatan, produk bagi sesuatu kajian saintifik, produk dalam industri perkhidmatan, dan produk periklanan. Tambahan pula, perkataan produk masih cenderung digunakan dalam konteks bahasa Melayu sehingga tersenarai sebagai kata masukan Kamus Dewan (2007) walaupun mempunyai perkataan sinonim, iaitu perkataan barangan dalam konteks bahasa Melayu. Kata Pinjaman Asimilasi Ortografi (KPAO) Kata pinjaman jenis ini merupakan kata pinjaman yang ejaannya disesuaikan mengikut sistem ejaan bahasa Melayu, namun sebutannya masih sama dengan sebutan bahasa asing. Oleh itu, hal yang dipentingkan ialah bentuk ejaan perkataan dan bukannya bunyi atau sebutan perkataan.

118 109 Contoh 4 Teks Selari I Lose More Weight with Auriculotherapy Without Starvation, Diet Pills, or Exercise Teks Selari II Kurangkan Lebih Banyak Berat Badan dengan Aurikuloterapi Tanpa Kelaparan, Pil Diet, atau Senaman Contoh menunjukkan perkataan diet yang sebutannya masih sama dengan sebutan bahasa asing. Pada masa yang sama contoh ini juga menunjukkan wujud perkataan pinjaman yang ejaannya dikekalkan seperti asal kerana bertepatan dengan sistem ejaan dalam bahasa Melayu. Selain itu, analisis data memberikan maklumat bahawa terdapat perkataan seperti bakteria, syampu, losen, glamor dan blok yang masih mengekalkan sebutan asal dalam bahasa Inggeris. Faktor ejaan yang berbeza dengan sebutan juga memungkinkan penterjemah melakukan kesalahan sewaktu mengeja perkataan. Contohnya perkataan losen merupakan kata masukan dalam Kamus Dewan (2007), namun cara sebutan perkataan ini memungkinkan penterjemah melakukan kesalahan dengan menggunakan ejaan losyen. Kata Pinjaman Majmuk Asimilasi (KPMA) Kelima ialah kata majmuk yang dipinjam, ejaannya disesuaikan dengan bahasa Melayu serta susunan perkataan disesuaikan mengikut hukum DM dalam bahasa Melayu. Hukum DM ialah peraturan dalam menyusun kata nama majmuk yang mendahulukan unsur yang diterangkan (ringkasan D) dan seterusnya kata sifat yang menerangkan (ringkasan M). Contoh lanjut seperti di bawah. Contoh 5 Teks Selari I Recapture the Essence of Youth with Hyaluronic Acid Teks Selari II Alamilah Esen Keremajaan Dengan Asid Hialuronik Contoh menunjukkan kata majmuk yang dipinjam daripada bahasa Inggeris dan penulisannya disesuaikan dengan hukum DM dalam bahasa Melayu. Padanan terjemahan yang diberikan bagi hyaluronic acid ialah asid hialuronik. Penterjemah menterjemahkan perkataan acid menjadi asid dan hyaluronic menjadi hialuronik. Seterusnya susunan perkataan diubah bagi disesuaikan dengan hukum DM dalam bahasa Melayu, iaitu asid sebagai diterangkan dan hialuronik sebagai menerangkan. Penyesuaian ejaan juga dilakukan apabila -cid dieja menjadi -sid, hya- dieja menjadi hia- dan -nic dieja menjadi -nik. Kata Pinjaman Asing Dipendekkan (KPAP) Kata pinjaman terakhir ini merupakan kata pinjaman yang suku katanya dipendekkan atau disusun semula. Menurut Puteri Roslina (2012), bentuk KPAP berkemungkinan berlaku kerana bahasa Melayu merupakan bahasa yang mempunyai dwisuku kata berbanding bahasa lain. Contoh 6 Teks Selari I Total Care & Protection Against Tooth Sensitivity! Teks Selari II Penjagaan Menyeluruh & Perlindungan Daripada Gigi Sensitif! Bilangan KPAP sangat sedikit dalam data kajian apabila analisis data katalog menunjukkan hanya satu data yang mempunyai lebih daripada dua suku kata dalam iklan sumber, tetapi disusun semula ejaannya dan mengalami pengurangan suku kata dalam iklan sasaran. Contohnya perkataan bahasa Inggeris

119 110 sensitivity (sen-si-tiv-i-ty) terdiri daripada lima suku kata. Padanan terjemahan sensitif (sen-si-tif) dalam bahasa Melayu terdiri daripada tiga suku kata. Perubahan dari segi bilangan suku kata ini berlaku disebabkan oleh faktor perbezaan antara sebutan, ejaan dan tatabahasa dalam bahasa Melayu dan bahasa Inggeris. Oleh itu, penterjemah seharusnya cakna dengan perbezaan tersebut bagi menghasilkan iklan terjemahan yang mematuhi norma bahasa sasaran. PENGEKALAN ELEMEN BAHASA INGGERIS DALAM IKLAN VERSI TERJEMAHAN Analisis peringkat makro menunjukkan terdapat beberapa data tajuk utama yang struktur ayat serta tatabahasanya mirip kepada laras bahasa Inggeris. Pengekalan ciri-ciri bahasa Inggeris atau keinggerisan sifatnya dalam tajuk utama mengakibatkan terjemahan yang terhasil bersifat terlalu literal. Di samping itu, hasil terjemahan ini kelihatan kekok dan janggal apabila dibaca dalam konteks bahasa Melayu. Aspek bahasa ini secara tidak langsung mampu mempengaruhi respons pembaca sasaran sama ada terpujuk untuk membeli produk yang diiklankan atau sebaliknya. Berikut dihuraikan beberapa contoh sahaja bagi pengekalan elemen bahasa Inggeris dalam katalog versi terjemahan berbahasa Melayu. Contoh 7 Teks Selari I Sugar-Free Mints to Rid Bad Mouth Odor Clinically Proven to Strengthen Weak Bladder Revitalising Your Festive Day with Healthy Organic Food Freeze em now, SERVE straight when the guests arrive! Teks Selari II Mints Pudina Tanpa-gula, Membantu Menyingkirkan Bau Mulut Klinikal Terbukti Dapat Menguatkan Pundi Kencing Yang Lemah Makanan Organik Yang Berkhasiat Untuk Mencergaskan Hari Perayaan Anda Bekukan sekarang, hidangkan terus bila tetamu datang! Pertama, penterjemah menggabungkan dua perkataan, iaitu tanpa dan gula dalam teks versi bahasa Melayu. Penterjemah berkemungkinan mengambil langkah ini kerana mengikut format penulisan sugarfree dalam bahasa Inggeris. Perkataan tanpa dan gula tidak perlu digabungkan dengan tanda sempang dalam bahasa Melayu. Namun, penterjemah masih mematuhi peraturan tatabahasa Melayu apabila menyesuaikan kedudukan perkataan dengan memberikan padanan terjemahan tanpa gula untuk sugarfree. Kedua, penterjemah setia dengan struktur ayat bahasa Inggeris apabila menterjemahkan bahagian awal tajuk utama Clinically Proven menjadi Klinikal Terbukti. Padanan terjemahan yang lebih tepat ialah terbukti secara klinikal yang mematuhi Hukum DM. Hal ini disebabkan oleh mesej yang cuba disampaikan ialah produk telah menjalani ujian atau kajian klinikal dan produk itu didakwa terbukti mampu mengatasi penyakit. Padanan klinikal terbukti membawa maksud berlainan, iaitu ujian klinikal yang terbukti. Ketiga, penterjemahan satu demi satu perkataan dan menyesuaikan hasil terjemahan mengikut sistem bahasa sasaran juga tidak semestinya menghasilkan terjemahan yang tepat. Contohnya tajuk utama ketiga kelihatan taksa kerana memberikan gambaran (i) produk Cosway sesuai digunakan untuk mencergaskan pembaca iklan pada Hari Perayaan, atau (ii) produk Cosway sesuai digunakan untuk mencergaskan Hari Perayaan, iaitu menjadikan Hari Raya (bukan manusia) sebagai pembeli sasaran. Oleh itu, padanan

120 111 terjemahan yang sewajarnya ialah Makanan Organik Yang Berkhasiat Untuk Mencergaskan Anda pada Hari Perayaan. Padanan ini mampu mengelakkan ketaksaan dan menyampaikan makna dengan berkesan. Keempat, tajuk utama menunjukkan perkataan when diterjemahkan secara literal menjadi kata tanya bila dalam bahasa Melayu. Penggunaan kata tanya berkenaan adalah kurang tepat kerana tajuk utama dalam kedua-dua bahasa tidak membawa maksud soalan atau pertanyaan. Sewajarnya padanan apabila digunakan bagi membawa maksud semasa tetamu datang. Beberapa contoh ringkas ini jelas menunjukkan pengekalan sistem tatabahasa, terjemahan literal dan pengekalan struktur ayat bahasa Inggeris akan menghasilkan terjemahan yang kurang gramatis. Hasil terjemahan ini juga mampu menimbulkan kekeliruan terhadap pembaca sasaran. KESIMPULAN Penterjemahan mengakibatkan kewujudan pelbagai jenis kata pinjaman dalam teks iklan. Berdasarkan analisis data, kata pinjaman boleh diperincikan mengikut kategori kata pinjaman tidak asimilasi, kata pinjaman separa asimilasi, kata pinjaman asimilasi lengkap, kata pinjaman asimilasi ortografi, kata pinjaman majmuk asimilasi, serta kata pinjaman asing yang dipendekkan. Secara ringkasnya, kategori ini memerihalkan kata pinjaman dari aspek tahap asimilasi, perubahan atau pengekalan ejaan, serta aspek sebutan. Namun, kata pinjaman bahasa Inggeris dalam kosa kata bahasa Melayu tidak wajar dianggap sebagai masalah. Pertambahan bilangan perkataan amat membantu dalam memperkayakan kosa kata sesebuah bahasa. Selain analisis peringkat perkataan, analisis peringkat keseluruhan struktur ayat juga memberikan maklumat bahawa penterjemah cenderung untuk mengikut sistem tatabahasa dan struktur ayat bahasa Inggeris. Sewajarnya penterjemah teks iklan mempertimbangkan faktor bahasa Inggeris sebagai bahasa sumber, dan pada masa yang sama bersikap cakna dengan laras bahasa dan norma iklan berbahasa Melayu di Malaysia. PENGHARGAAN Penulis merakamkan penghargaan kepada Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang, Malaysia atas pembiayaan kajian ini di bawah geran 304/PHUMANITI/ RUJUKAN Asmah Omar. (1984). Bahasa Iklan Perniagaan. Satu Kajian Bahasa Retorik. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka & Kementerian Pelajaran Malaysia. Asmah Omar. (2008). Ensiklopedia bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Basem Abbas Al Agha. (2006). The translation of fast-food advertising texts from English into Arabic. Tesis Ijazah Sarjana (Tidak diterbitkan), University of South Africa, Pretoria, Afrika Selatan. Christelle, K. F. (2012). The translation of advertisements: Issues of semiotics, symbolism and persuasion. Tesis Ijazah Sarjana (Tidak diterbitkan), University of the Witwatersrand, Afrika Selatan. Gerding, C., Fuentes, M., Gómez, L. & Kotz, G. (2014). Anglicisms: An Active Word-formation Mechanism in Spanish. Colombian Applied Linguistics Journal, 16(1) Haugen, E. I. (1950). The Analysis of Linguistics Borrowing. Language. 26, Haugen, E. I. (1972). The Ecology of Language: Essays by Einar Haugen. (Anwar S. Dil., Ed.). Stanford, California: Stanford University Press. Heah, C. L. H. (1989). The Influence of English on the Lexical Expansion of bahasa Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Kamus Dewan. (2007). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Majlinda Nuhiu. (2014). Anglicisms in the Albanian Mass Media in the Republic of Macedonia. European Journal of Research on Education

121 112 Maserah Shabudin & Idris Aman. (2012). Wacana dan Ideologi Iklan Produk Kecantikan Berbahasa Jepun. GEMA Online Journal of Language Studies. 12(3), Nathesan, S. (2015). Etimologi bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. New York: Prentice Hall. Puteri Roslina Abdul Wahid. (2012). Menelusuri Peristilahan bahasa Melayu. Kuala Lumpur: University of Malaya Press. Shehu, I. (2013). Anglicisms in Italian and Albanian Language in the Field of Telecommunication and Informatics. Mediterranean Journal of Social Sciences, 4(10), 689. Smith, K. L. (2002). The translation of advertising texts. A study of English-language printed advertisements and their translations in Russian. Tesis Ijazah Doktor Falsafah (Tidak diterbitkan), University of Sheffield, United Kingdom. Valimohammadi, H. (2013). Strategies Used in Translation of Advertisement Slogans from English to Persian. International Research Journal of Applied and Basic Sciences. 6(3), Zainal Abidin Bakar. (1997). Siapakah penterjemah profesional. Dalam Zainal Abidin Bakar (Ed.), Perkembangan sains dan teknologi dan penterjemahan: Proceedings of the 6th International Conference on Translation (hlm ). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

122 113 ISU BAHASA DAN BUDAYA DALAM PENTERJEMAHAN KYOTO. CITY OF ZEN: VISITING THE HERITAGE SITES OF JAPAN S ANCIENT CAPITAL Cheryl Woo Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang woowengsze@gmail.com Rokiah Awang Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang arokiah@usm.my ABSTRAK Industri pelancongan berkembang pesat dalam era globalisasi ini. Bahan-bahan pelancongan dengan pelbagai jenis bahasa diperlukan untuk menarik perhatian pelanggan berpotensi dari seluruh negara. Maka, terjemahan untuk bahan pelancongan memainkan peranan yang sangat penting. Kajian ini bertujuan untuk melakukan analisis praterjemahan dan mengenal pasti isu-isu yang dihadapi oleh penterjemah dalam proses terjemahan, serta pendekatan dan prosedur yang digunakan untuk menangani isu tersebut. Buku yang digunakan untuk kajian ini berjudul Kyoto. City of Zen: Visiting the Heritage Sites of Japan s Ancient Capital yang ditulis oleh Judith Clancy yang telah menetap di bandar Kyoto lebih daripada 40 tahun, sementara Ben Simmons bertindak sebagai jurugambar. Isu-isu yang akan dibincang ialah gaya bahasa, kata budaya, kata nama dan struktur ayat majmuk. Penterjemah mencadangkan pendekatan Penterjemahan Berunsur Asing yang diperkenalkan oleh Lawrence Venuti (1995) untuk melakukan terjemahan. Namun, didapati berlaku percampuran pendekatan selepas terjemahan dihasilkan. Selain daripada Penterjemahan Berunsur Asing, pendekatan Penterjemahan Berunsur Tempatan yang diperkenalkan oleh Venuti (1995) juga turut digunakan. Prosedur yang digunakan untuk kajian ini ialah pemindahan, naturalisasi, pinjam-terjemah, terjemahan literal, pengguguran dan persamaan budaya yang diperkenalkan oleh Peter Newmark (1988). Kesan penggunaan pendekatan Penterjemahan Berunsur Asing adalah untuk mengekalkan unsur asing yang disampaikan oleh penulis, manakala pengaplikasian pendekatan Penterjemahan Berunsur Tempatan digunakan untuk menyampaikan nilai budaya dan linguistik yang difahami oleh budaya sasaran. Kata kunci: bahasa, budaya, pelancongan PENGENALAN Warisan budaya merupakan lambang yang menggabungkan sejarah, tradisi dan budaya sesuatu negara atau komuniti. Warisan budaya ialah sumber kebanggaan yang tidak dapat diganti bagi golongan yang memilikinya. Negara Jepun melindungi warisan budaya yang ketara dan tidak ketara dengan menyokong perlindungan melalui Japanese Funds-in Trust untuk Pemeliharaan Warisan Budaya Dunia yang ditubuhkan melalui UNESCO (Ministry of Foreign Affairs of Japan, 2016). Salah sebuah bandar di Jepun yang mempunyai banyak tapak warisan budaya ialah Kyoto. Kyoto, sebuah bandar yang ditubuhkan 1200 tahun yang lalu, merupakan sebuah bandar unik yang merangkumi budaya

123 114 keindahan seni kraf dan agama. Kyoto merupakan salah satu destinasi pelancongan yang paling popular di dunia. Bandar Kyoto mempunyai beratus-ratus buah taman, istana, vila, serta rumah berhala yang diperbuat daripada kayu, termasuk 17 Tapak Warisan Dunia UNESCO. Perbezaan gaya hidup moden seperti dalam kalangan penduduk yang bekerja di Syarikat Nintendo di Kyoto yang mereka permainan video dengan gaya hidup tradisional seperti penduduk yang mengukir kerajang emas ke atas sebuah lukisan juga menggambarkan keunikan bandar Kyoto yang berkongsi warisan budaya tradisional yang berabad-abad lamanya. Keistimewaan bandar ini menjadikan penterjemah tertarik untuk mengetengahkannya ke alam Melayu melalui kajian penterjemahan sebuah teks berjudul Kyoto. City of Zen: Visiting the Heritage Sites of Japan s Ancient Capital (Kyoto. City of Zen). Buku yang diterbitkan pada tahun 2012 ini ditulis oleh Judith Clancy sementara Ben Simmons bertindak sebagai jurugambar. Secara khusus, kajian ini bertujuan untuk pertama, melakukan analisis praterjemahan terhadap buku Kyoto. City of Zen bagi mengenal pasti isu-isu yang mungkin timbul dalam proses penterjemahan buku ini. Kedua, melakukan ulasan analitikal berhubung isu-isu yang timbul semasa penterjemahan buku ini serta penyelesaiannya. Genre teks yang dipilih untuk kajian ini merupakan genre teks pelancongan. Genre bahasa teks pelancongan menyampaikan ciri-ciri leksikal, sintaktik dan fungsian spesifik berlainan yang menjadikannya sebagai wacana yang khusus (specialized discourse) (Muñoz, 2012: 336). ANALISIS PRATERJEMAHAN Nord (1991: 35) berpendapat fungsi komunikatif teks sumber, yang diwakili oleh faktor situasi komunikasi apabila teks sumber mencapai fungsi tersebut, merupakan penentu yang penting untuk analisis teks. Faktor-faktor ini dirujuk sebagai faktor ekstratekstual dan faktor intratekstual. Faktor Ekstratekstual Menurut Nord (1991: 37), faktor ekstratekstual dianalisis berdasarkan pengirim dan penerima teks, motif pengirim, medium penghasilan teks, tempat dan masa penghasilan teks serta fungsi teks. Jadual berikut merupakan faktor ekstratekstual dalam teks sumber dan teks sasaran Kyoto. City of Zen. JADUAL 1. Faktor ekstratekstual teks sumber dan teks sasaran Kyoto. City of Zen Faktor ekstratekstual Teks Sumber Teks Sasaran Fungsi teks Fungsi informatif dan fungsi operatif. Fungsi informatif dan fungsi operatif. Pembaca sasaran Pembaca yang memahami Pembaca berbahasa Melayu bahasa Inggeris di Hong Kong, yang meminati tempat warisan Amerika Utara, Amerika Latin, dan budaya Jepun serta Eropah, Jepun dan Singapura. pengkaji budaya, seni bina, Masa dan tempat penerimaan teks Diterbitkan oleh Tutle Publishing di Hong Kong pada tahun 2012 dan diedarkan di Amerika Utara, Amerika Latin, Eropah, Jepun dan Singapura. Medium penghasilan teks Buku yang bercetak dan berkulit keras. geografi dan seni taman. Dijangka akan diterbitkan di Malaysia pada tahun 2020 dan diedarkan di Singapura, Brunei dan Indonesia. Buku yang bercetak dan berkulit keras.

124 115 Motif penghasilan teks Tujuan untuk memberikan gambaran dan penerangan yang jelas kepada pembaca tentang tempat yang dikunjungi oleh pembaca di Kyoto untuk mengelakkan isu seperti tempat yang dikunjungi tidak sama dengan tempat yang dilihat. Tujuan penyebaran ilmu serta memperkenalkan Tapak Warisan Dunia UNESCO di Kyoto. Faktor Intratekstual Nord (1991: 37) berpendapat faktor intratekstual dianalisis dengan meninjau bidang sesuatu teks, maklumat dan kandungan yang ditunjukkan dalam teks, praandaian pengetahuan yang dibuat oleh penulis, pembentukan atau pembinaan sesuatu teks, elemen bukan linguistik atau paralinguistik yang mengiringi teks, ciri-ciri leksikal dan struktur sintaktik yang didapati dalam teks serta ciri-ciri suprasegmental intonasi dan prosodi. Berikut merupakan faktor intratekstual dalam teks sumber Kyoto. City of Zen. 1.0 Gaya Bahasa dan Pemilihan Kata Disebabkan teks sumber merupakan teks pelancongan, maka, ciri-ciri bahasa teks pelancongan dapat ditemui dalam teks sumber. Ciri-ciri bahasa teks pelancongan yang banyak didapati dalam teks sumber Kyoto, City of Zen adalah seperti penggunaan adjektif yang positif, penggunaan bahasa penegas (Emphatic language), penggunaan bentuk superlatif dan penggunaan rujukan budaya (realia). Salah satu elemen pemilihan kata teks sumber yang agak menonjol ialah penggunaan kata nama am dan kata nama khas dalam bahasa Inggeris dan bahasa Jepun yang terdapat di dalam teks sumber. Kata nama ini mendatangkan masalah dalam proses penterjemahan disebabkan kesukaran untuk mencari padanan yang tepat dan betul serta mengekalkan ciri leksikal dan makna asalnya. Selain itu, unsur personifikasi dan unsur onomatopia juga didapati dalam teks sumber. Kedua-dua unsur personifikasi dan onomatopia menyukarkan penterjemah untuk mengekalkan unsur yang sama dalam teks sasaran. 1.1 Susunan Ayat Susunan ayat memainkan peranan yang penting dalam sesuatu teks. Penterjemah mendapat tanggapan pertama sesuatu struktur ayat teks sumber dengan menganalisis jenis ayat dan kepanjangan biasa sesuatu ayat dengan mengambil kira kata penghubung yang digunakan dalam teks tersebut. Kebanyakan ayat dalam teks sumber menggunakan ayat majmuk. Kewujudan banyak ayat majmuk memberikan cabaran kepada penterjemah untuk menterjemahkan teks sumber disebabkan maklumat dan informasi yang berbelit-belit digabungkan dalam satu ayat. Penterjemah dikehendaki memahami ayat tersebut supaya dapat menghasilkan terjemahan yang difahami juga oleh pembaca sasaran. 1.2 Elemen Budaya Maklumat latar belakang budaya merupakan faktor yang paling penting untuk menarik perhatian pelancong (Wang Fengxiang, t.t: 340). Newmark (1988: 94) mendefinisikan budaya sebagai the way of life and its manifestations that are peculiar to a community that uses a particular language as its means of expression. Budaya merupakan cara kehidupan yang khusus oleh sesuatu komuniti yang menggunakan bahasa yang berlainan.

125 116 Newmark (1988: 95) menerangkan bahawa, kebanyakan perkataan yang mempunyai unsur budaya sangat mudah dikesan kerana lazimnya ia berkaitan dengan sesuatu bahasa yang tertentu dan tidak dapat diterjemahkan dengan literal. Jadual berikut merupakan elemen budaya yang didapati dalam teks sumber. JADUAL 2. Elemen budaya dalam teks sumber Kyoto, City of Zen. Kategori elemen budaya Contoh elemen budaya teks sumber Tempat Ginkaku-ji, Arashiyama Makanan kaiseki, momen Adat resam Perayaan Gion, Perayaan Shichigosan Agama Buddha, Zen Taman kare-sansui Kesenian geisha, maiko Cadangan Pendekatan Lawrence Venuti (1995) telah memperkenalkan dua bentuk terjemahan, iaitu Terjemahan Berunsur Tempatan (Domesticating Translation) dan Terjemahan Berunsur Asing (Foreignizing Translation). Pendekatan Penterjemahan Berunsur Tempatan describe the translation strategy in which a transparent, fluent style is adopted in order to minimize the strangeness of the foreign text for TL readers (Shuttleworth & Cowie, 1997: 44). Pendekatan Penterjemahan Berunsur Tempatan menggambarkan strategi terjemahan yang menggunakan gaya telus dan lancar untuk mengurangkan unsur keanehan teks asing kepada pembaca teks sasaran. Teks yang dihasilkan bersifat ethnocentric, iaitu mengandungi nilai linguistik dan budaya yang difahami oleh sesuatu budaya tempatan. Dalam pendekatan Penterjemahan Berunsur Asing, a TT is produced which deliberately breaks target conventions by retaining something of the foreignness of the original (Shuttleworth & Cowie, 1997: 59). Penterjemah mengekalkan dan menonjolkan unsur asing yang didapati dalam teks sumber ke dalam teks sasaran. Fungsi terjemahan ini menunjukkan perbezaan linguistik dan budaya teks asing dengan membawa pembaca ke luar negara, seperti yang dikatakan oleh Venuti (1995: 20), an ethnodeviant pressure on those values to register the linguitic and cultural difference of the foreign text, sending the reader abroad. Petikan ini boleh dikaitkan dengan contoh pengekalan realia teks sumber di dalam teks sasaran. Terjemahan jenis ini cenderung kepada teks sumber; oleh itu, teks sasaran yang dihasilkan akan mengekalkan kandungan teks sumber, berpaksikan penulis asal dan pembaca teks sumber. Teks yang dihasilkan bersifat nonethnocentric, iaitu mengekalkan unsur-unsur asing dalam teks sasaran. Berdasarkan analisis ekstratekstual dan intratekstual yang telah dibincangkan, penterjemah berpendapat pendekatan Penterjemahan Berunsur Asing (Foreignizing Translation) yang diperkenalkan oleh Lawrence Venuti (1995) sesuai digunakan untuk menterjemah teks sumber ini dan akan diaplikasikan sebagai kaedah utama dalam penterjemahan teks sumber. Newmark (1988: 81) mengatakan bahawa while translation methods relate to whole texts, translation procedures are used for sentences and the smaller units of language. Pendekatan terjemahan digunakan untuk keseluruhan teks, dan prosedur terjemahan digunakan untuk ayat dan unit bahasa yang lebih kecil. Maka, selain daripada pendekatan Penterjemahan Berunsur Asing yang akan digunakan untuk menterjemah teks sumber, prosedur terjemahan juga akan diaplikasikan ialah prosedur terjemahan yang diperkenalkan oleh Peter Newmark (1988).

126 117 ULASAN ANALITIKAL Berdasarkan analisis ekstratekstual dan intratekstual yang dibincang di atas, sebanyak empat isu utama dihadapi oleh penterjemah semasa proses penterjemahan dijalankan. Antara isu-isu yang dihadapi ialah isu gaya bahasa, kata budaya, kata nama dan struktur ayat majmuk. 2.0 Isu Gaya Bahasa Oleh sebab teks sumber merupakan teks pelancongan, maka, ciri-ciri bahasa teks pelancongan dapat ditemui dalam teks sumber. Ciri-ciri bahasa teks pelancongan yang banyak didapati dalam teks sumber adalah seperti berikut: (a) Penggunaan adjektif yang positif Penggunaan adjektif yang positif memberikan keindahan dan perbezaan untuk sesuatu teks (Muñoz, 2012: 337). Contoh penggunaan perkataan adjektif positif dalam teks sumber adalah seperti exotic, spectacular, elegant dan lain-lain. Perkataan exotic dan elegan mengaplikasikan prosedur terjemahan naturalisasi dan perkataan spectacular menggunakan prosedur terjemahan literal, iaitu pemindahan bahasa sumber ke dalam bahasa sasaran secara langsung yang sesuai dari segi tatabahasa dan pemakaian (Newmark, 1988: 69). Maka, penggunaan perkataan adjektif postif ini masing-masing diterjemahkan sebagai eksotik, menarik dan elegan dalam teks sasaran. (b) Penggunaan bahasa penegas (Emphatic language) Menurut Gotti (2007: 27), bahasa penegas merujuk kepada The lexis used in them is often very emphatic and highly evaluative, usually extolling the positive features of the places described and the services offered. Bahasa penegas menggunakan leksis yang sangat tegas dan bahasa jenis ini sering digunakan untuk memuji ciri-ciri positif sesuatu tempat pelancongan dengan penuh minat. Contoh penggunaan bahasa penegas adalah seperti stunning and massive yang diterjemahkan kepada agam dan menakjubkan dengan mengaplikasikan prosedur terjemahan literal. Satu lagi contoh penggunaan bahasa penegas ialah unique and remarkably beautiful yang diterjemahkan sebagai unik dan sangat indah dengan mengaplikasikan prosedur terjemahan naturalisasi, iaitu perkataan bahasa sumber yang dimodifikasi ke dalam bahasa sasaran mengikut sistem morfologi teks sasaran (Newmark, 1988: 82) untuk perkataan unique dan prosedur terjemahan literal untuk remarkably beautiful. (c) Penggunaan bentuk superlatif Penggunaan bentuk superlatif hanya digunakan dari segi positif dan menyampaikan perasaan kegembiraan, sifat tersendiri dan ketulenan. Selain itu, bentuk superlatif digunakan untuk menyampaikan kualiti yang eksklusif untuk destinasi yang diterangkan (Cesiri, t.t: 3). Contoh penggunaan perkataan bentuk superlatif yang didapati dalam teks sumber adalah seperti greatest, farthest, loveliest dan lain-lain. Penggunaan perkataan bentuk superlatif ini masing-masing diterjemahkan sebagai terbaik, paling jauh dan paling cantik dalam teks sasaran dengan mengaplikasikan prosedur terjemahan literal. Penggunaan gaya bahasa figuratif seperti unsur personifikasi dan onomatopia merupakan salah satu isu yang dihadapi dalam proses penterjemahan. Masalah utama untuk menterjemahkan gaya bahasa ini adalah untuk menghasilkan kembali gaya bahasa teks asal dalam teks sasaran. DATA 1: Teks Sumber Teks Sasaran The Higashiyama (Eastern Mountains) district Daerah Higashiyama (Pergunungan Timur) di

127 118 around the temple is rich in color and craft. Rickshaws swoop around the hilly terrain carrying tourists. sekitar rumah berhala kaya dengan warna dan kraf tangan. Beca bebas bergerak di sekitar kawasan berbukit dengan membawa pengunjung. Data 1 menunjukkan contoh gaya bahasa figuratif, iaitu personifikasi. Berdasarkan Pusat Rujukan Persuratan Melayu (2018), personifikasi merupakan pemberian sifat-sifat manusia kepada benda yang tidak bernyawa atau sesuatu yang abstrak mempunyai sifat-sifat manusia. Merujuk kepada contoh di atas, perkataan swoop dalam teks sumber digunakan untuk melambangkan sifat-sifat manusia. Maka, penterjemah menterjemahkan sebagai bebas bergerak yang lebih melambangkan kenderaan. DATA 2: Teks Sumber The crystal clear flow of sake as it is poured into tiny delicate cups and the many courses are accompanied by the swish of a silk kimono and the graceful demeanor of the server. Teks Sasaran Sake dituang ke dalam cawan kecil dan cantik manakala pelbagai jenis juadah dihidang dengan kibasan kimono sutera serta pesona penghidang. Data 2 menunjukkan contoh gaya bahasa figuratif yang berunsur onomatopia. Menurut Kyota Higa et al. (2013: 351), onomatopia merujuk kepada sesuatu perkataan yang meniru suara atau pergerakan. Perkataan swish dalam Data 5 meggambarkan unsur onomatopia, iaitu bunyi dikeluarkan yang berkaitan dengan bunyi udara. Perkataan ini diterjemahkan sebagai kibasan dengan menggunakan prosedur terjemahan literal. 2.1 Isu Kata Budaya Kata budaya dalam teks sumber seperti nama makanan, nama pakaian, nama orang terkemuka serta adat kesenian negara Jepun yang banyak dipaparkan dalam teks sumber menunjukkan budaya Jepun yang unik dan tersendiri. Penggunaan rujukan budaya, ataupun dipanggil sebagai realia, jarang mempunyai padanan yang tepat dalam bahasa sasaran. Menurut Florin (1993: 125), kesukaran utama semasa menterjemah realia ialah padanan atau analog yang tidak didapati dalam bahasa sasaran, serta keperluan untuk menyampaikan makna realia kepada pembaca sasaran dengan budaya tempatan dan konotasi bahasa sumber. Untuk isu kata budaya kajian ini, padanan yang tepat untuk kata-kata budaya dalam bahasa Jepun tidak dapat dicari dalam bahasa Melayu. Contoh berikut merupakan kata budaya yang ditemui dalam teks sumber berserta makna kata-kata budaya tersebut: DATA 3: Bil. Kata Budaya Makna Kata Budaya 1. kaiseki Sajian pelbagai jenis tradisional Jepun. 2. tofu Sejenis produk kacang soya. 3. geisha Penghibur atau pelayan wanita tradisional Jepun. 4. moritsuke Susunan artistik makanan Jepun. 5. miyadaiku Tukang kayu mahir Jepun. 6. kare-sansui Taman landskap Jepun. Penterjemah mengaplikasikan prosedur pemindahan untuk contoh-contoh kata budaya yang digolongkan dalam Data 3. Hal ini adalah disebabkan padanannya untuk bahasa sasaran tidak didapati. Menurut Muñoz (2012: ), tourist texts describe and inform about a reality in a local culture which may not exist in the foreign culture, and to an audience who may have never heard of this reality. These concepts that belong to a concrete culture are the so called realia. Dalam kata yang lain, teks pelancongan seperti teks sumber yang dikaji mengandungi kata budaya asing yang tidak didapati dalam budaya tempatan pembaca sasaran.

128 119 Kata budaya dipindahkan secara langsung ke dalam teks sasaran untuk memberikan unsur tempatan budaya, menarik perhatian pembaca dan memberikan rasa kekariban antara teks dan pembaca dengan gambar yang menarik, seperti yang dikatakan oleh Newmark (1988: 82), cultural words are often transferred to give local colour, to attract the reader, to give a sense of intimacy between the text and the reader sometimes the sound or the evoked image appears attractive. Contoh-contoh kata budaya yang dipindahkan dari teks sumber ke dalam teks sasaran adalah untuk menunjukkan unsur budaya Jepun yang unik dan tersendiri. Tujuannya adalah untuk memberikan pemahaman kepada pembaca sasaran tentang budaya dan mesej yang ingin disampaikan oleh penulis asal. Walau bagaimanapun, terdapat satu pengecualian yang timbul semasa proses penterjemahan kata-kata budaya ini. Salah satu kata budaya, iaitu kata budaya tofu dalam contoh 2 di atas mengaplikasikan prosedur persamaan budaya yang dikemukakan oleh Newmark. Beliau memberi takrifan persamaan budaya sebagai proses penggantian perkataan budaya bahasa sumber dengan perkataan budaya sasaran (Newmark, 1988: 82-83). Tofu merupakan salah satu jenis makanan yang biasa di budaya sasaran (Malaysia, Singapura, Brunei, Indonesia) yang dikenali sebagai Tauhu. Maka, penterjemah menggunakan perkataan Tauhu dalam teks sasaran dengan mengaplikasikan prosedur persamaan budaya, iaitu proses penggantian perkataan budaya bahasa sumber dengan perkataan budaya sasaran (Newmark, 1988: 82-83). Istilah asing ditanda dengan jelas dalam teks sumber dengan penggunaan huruf condong (italics). Penggunaan huruf condong (italics) untuk istilah asing dikekalkan dalam teks sasaran untuk membezakannya dengan teks yang lain. 2.2 Isu Kata Nama Isu ketiga yang dibincang ialah isu kata nama. Asmah Haji Omar (1993: 27) memberi takrifan kata nama sebagai subgolongan kata benda yang boleh berfungsi pada Subjek dan Objek ayat. Dari segi makna, kata nama adalah kata yang merujuk kepada sesuatu, baik yang bernyawa atau tak bernyawa, konkrit atau abstrak. Beliau menggolongkan sebanyak 16 kategori kata nama, antaranya, penterjemah mengaplikasikan kata nama am dan kata nama khas. DATA 4: Bil. Kategori Teks Sumber Teks Sasaran Prosedur 1. Kata nama am zelkova zelkova Pemindahan 2. Kata nama khas Shinkyogoku Shinkyogoku Pemindahan 3. Kata nama am cypress sipres Naturalisasi 4. Kata nama khas Shogun Syogun Naturalisasi 5. Kata nama am tea master guru teh Pinjam-terjemah 6. Kata nama khas The Cycle of Death Kitaran Kematian Pinjam-terjemah and Rebirth dan Kehidupan Semula Berdasarkan contoh-contoh yang digolongkan dalam Data 4, boleh dilihat penterjemah mengaplikasi prosedur yang berlainan untuk kata nama am dan kata nama khas. Prosedur pertama ialah prosedur pemindahan. Prosedur pemindahan juga dikenali sebagai prosedur peminjaman oleh Vinay dan Darbelnet. Vinay dan Darbelnet memberikan definisi prosedur peminjaman sebagai The SL word is transferred directly to the TL Sometimes borrowings may be employed to add local colour (sushi, kimono, Oshogatsu in a tourist brochure about Japan, for instance) (Vinay dan Darbelnet, 1995, dalam Munday, 2012: 86). Sesetengah perkataan dalam teks sumber dipindahkan ke dalam teks sasaran tanpa

129 120 perubahan. Kata nama am dan kata nama khas dalam teks sumber tidak diterjemahkan supaya makna asal dan ideologi kata nama dan istilah tersebut tidak dihilangkan. Untuk kata nama am seperti zelkova, prosedur pemindahan digunakan dalam teks sasaran disebabkan tiada padanan yang sesuai dalam bahasa sasaran. Selain itu, kata nama khas Shinkyogoku dipindahkan secara langsung dengan menggunakan prosedur pemindahan supaya ideologi dan makna asal kata nama tersebut tidak dihilangkan. Prosedur kedua, iaitu prosedur naturalisasi juga diaplikasikan dalam contoh-contoh kata nama am dan kata nama khas dalam Data 9 di atas. Newmark (1988) memberikan definisi naturalisasi sebagai adapts the SL word first to the normal pronunciation, then to the normal morphology (word-forms). Perkataan bahasa sumber akan dimodifikasi ke dalam bahasa sasaran mengikut sistem morfologi teks sasaran. Kata nama am cypress dalam Data 4 diterjemahkan kepada sipres dalam teks sasaran dengan mengekalkan sebutan bahasa sumber ke dalam bahasa sasaran. Kata nama khas Shogun yang merupakan pentadbiran negara Jepun pada zaman dahulu diterjemahkan sebagai Syogun dalam teks sasaran. Sebutan kata-kata nama khas yang telah diterjemah melalui prosedur naturalisasi masih menyamai sebutan dalam teks sumber supaya dapat mengekalkan unsur asing teks sumber di dalam teks sasaran. Prosedur ketiga yang dikemukakan oleh Newmark merupakan prosedur pinjam-terjemah (through translation / calque). Prosedur ini dikenali sebagai calque oleh Vinay dan Darbelnet seperti yang dibincangkan dalam Bab 1. Shuttleworth dan Cowie (1997: 17-18) juga memberikan takrifan prosedur ini sebagai a term used to denote the process whereby the individual elements of an SL item are translated literally to produce a TL equivalent. Dengan merujuk kepada definisi oleh ketiga-tiga sarjana ini, dapat dirumuskan bahawa prosedur ini merupakan satu pinjaman unik yang melibatkan peminjaman sesuatu perkataan dalam bahasa sumber dan penterjemahan secara literal ke dalam bahasa sasaran. Kata nama am tea master diterjemahkan sebagai guru teh dengan menggunakan prosedur pinjam-terjemah, iaitu, tea diterjemahkan sebagai teh dan master diterjemahkan sebagai guru secara literal. Maka, hasilnya perkataan tea master diterjemah sebagai guru teh. Kata nama khas The Cycle of Death and Rebirth merupakan lukisan gambaran prinsip Zen. Penterjemah menterjemah setiap elemen dalam kata nama tersebut secara literal dalam bahasa sasaran dan hasil terjemahan adalah Kitaran Kematian dan Kehidupan Semula dalam bahasa sasaran. Hal ini adalah untuk menyampaikan mesej oleh penulis teks sumber dengan sehampir mungkin kepada pembaca sasaran supaya pembaca mempunyai gambaran yang sama semasa membaca teks sasaran. Secara tuntasnya, prosedur pemindahan, naturalisasi dan pinjam-terjemah digunakan semasa proses penterjemahan teks sasaran. Justifikasi pemilihan prosedur-prosedur ini adalah untuk mengekalkan makna dan ideologi yang disampaikan oleh penulis teks sumber. 2.3 Isu Struktur Ayat Majmuk Isu keempat merupakan struktur ayat majmuk yang banyak ditemui dalam teks sumber. Sebahagian besar ayat-ayat dalam teks sumber menunjukkan ayat yang panjang dan kompleks. Ayat-ayat panjang tersebut mengandungi banyak maklumat mengenai sesuatu topik dalam satu ayat. Akan tetapi, maklumat yang terlalu banyak dalam sesuatu ayat dapat mengelirukan pembaca tentang mesej yang ingin disampaikan oleh penulis asal. Menurut Nik Safiah et al. (2002: 477), ayat majmuk ialah ayat yang dibina dengan mencantumkan dua ayat tunggal atau lebih, dan percantuman ayat-ayat itu disusun mengikut cara tertentu sehingga menjadikannya ayat baharu. Berikut merupakan beberapa contoh ayat majmuk yang terdapat dalam teks sumber serta teks sasaran yang dilakukan oleh penterjemah: DATA 5: Teks Sumber Teks Sasaran The Nishijin district is filled with businesses that Daerah Nishijin dipenuhi perniagaan yang

130 121 import raw silk, begin the process of dyeing it, encase some threads with gold or silver foil for the obi, sell and repair looms, operate spinning machines, specialize in threading looms all leading to the production of clothing and the wholesellers who line Muromachi Street offering magnificent seasonal showings of their products, for kimono and obi are not mass produced; each is custom designed and made. mengimport sutera mentah dan bermulalah proses mencelup sutera, menyaluti benang dengan kerajang emas atau perak untuk obi, menjual dan membaiki alat tenun, mengendalikan mesin pintal, mengkhusus dalam alat tenun membenang lalu menghasilkan pakaian. Pemborong mempamerkan produk bermusim mereka di Jalan Muromachi, kerana kimono dan obi tidak dikeluarkan secara besarbesaran; setiap satu direka dan ditempah khas. Data 5 menunjukkan ayat majmuk campuran yang panjang. Ayat majmuk teks sumber merangkumi banyak maklumat bermula dari proses mencelup sutera, penerangan berkaitan dengan alat tenun sehingga jualan penghasilan pakaian. Penterjemah melakukan pecahan ayat dengan penerangan proses mencelup sutera dan penerangan alat tenun dalam satu ayat. Ayat yang seterusnya menjelaskan jualan penghasilan pakaian. Penterjemah menggantikan tanda sengkang selepas ayat all leading to the production of clothing dan menggantikannya dengan tanda noktah lalu menghasilkan pakaian. Penterjemah menggugurkan kata hubung and the dengan menggunakan prosedur pengguguran dan bermula dengan ayat baharu daripada kata nama am wholesellers sebagai Pemborong dalam teks sasaran. PENUTUP Teks yang dipilih bertajuk Kyoto. City of Zen: Visiting the Heritage Sites of Japan s Ancient Capital. Penterjemah melakukan analisis praterjemahan berdasarkan ciri-ciri ekstratekstual dan intraktekstual yang dikemukakan oleh Christian Nord (1991). Antara isu-isu yang timbul semasa proses penterjemahan ialah gaya bahasa, kata budaya, kata nama dan struktur ayat majmuk. Disebabkan teks sumber merupakan teks jenis pelancongan, maka, kata nama banyak dijumpai dalam teks sumber. Tambahan pula, penggunaan kata budaya untuk menerangkan elemen dan unsur kebudayaan juga kerap dijumpai dalam teks sumber. Struktur ayat majmuk serta gaya bahasa teks pelancongan dan figuratif juga didapati dalam teks sumber. Isu-isu yang dibincang ditangani dengan mengaplikasikan pendekatan Penterjemahan Berunsur Asing (Foreignizing Translation) yang dikemukakan oleh Lawrence Venuti (1995) dan prosedur terjemahan yang diperkenalkan oleh Peter Newmark (1988). Hasil dapatan ulasan menunjukkan tujuh prosedur terjemahan oleh Newmark diaplikasikan, iaitu prosedur pemindahan, naturalisasi, pinjam-terjemah, terjemahan literal, pengguguran, persamaan budaya. Dengan merujuk kepada kaedah yang digunakan, terdapat percampuran pendekatan yang diaplikasikan, iaitu pendekatan Penterjemahan Berunsur Tempatan (Domesticating Translation). Kesan pengaplikasian pendekatan Penterjemahan Berunsur Asing adalah untuk menyampaikan dan mengekalkan unsur asing yang disampaikan oleh penulis asal dengan sedaya upaya. Pada masa yang sama, penggunaan pendekatan Penterjemahan Berunsur Tempatan diaplikasikan untuk menyampaikan nilai linguistik dan budaya yang difahami oleh budaya tempatan sasaran. RUJUKAN Asmah Haji Omar. (1993). Nahu Melayu Mutakhir (Edisi ke-4). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Cesiri, D. (t.t.). Lexical and Morpho-Syntactic Features in the LOT: Text Types in the Field of Tourism. Dipetik daripada Dipetik pada 15 Jun 2018, hlm. 1-6.

131 122 Florin, S. (1993). Realia in translation. Dalam Zlateva, P. Translation as Social Action: Russian and Bulgarian Perspectives. New York: Routledge, hlm Gotti, M. (2007). The Language of Tourism as Specialized Discourse. Dalam Palusci, O. Translating Tourism Linguistic / cultural representations. Trento: Editrice Università degli Studi di Trento, hlm Higa, K., Ishikawa, M., & Nomura, T. (2013). Onomatopoeia Expressions for Intuitive Understanding of Remote Office Situation. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, hlm Ministry of Foreign Affairs of Japan. (2016). Cultural Heritage. Dipetik daripada Dipetik pada 15 Jun Munday, J. (2012). Introducing Translation Studies. Theories and Applications (Edisi ke-3). London: Routledge. Muñoz, I. D. (2012). Analysing common mistakes in translation of tourist texts (Spanish, English and German). Scientific Information System Redalyc. Dipetik daripada Dipetik pada 15 Jun 2018, hlm Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. Hertfordshire: Prentice Hall. Nik Safiah Karim, Farid M. Onn, Hashim Hj. Musa & Abdul Hamid Mahmood (2002). Tatabahasa Dewan Edisi Baharu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Nord, C. (1991). Text Analysis in Translation: Theory, Methodology, and Didactics Application of a Model for Translation-Oriented Text Analysis. Amsterdam: Rodopi. Pusat Rujukan Persuratan Melayu (2018). Dipetik daripada Dipetik pada 15 Jun Shuttleworth, M., & Cowie, M. (1997). Dictionary of Translation Studies. London and New York: Routledge. Wang Fengxiang (t.t.). The Four Features of Tourism English. Dipetik daripada Dipetik pada 8 Januari 2018, hlm

132 123 PENDEKATAN METAPUISI HOLMES (1988) DAN KESANNYA TERHADAP PENTERJEMAHAN BENTUK PUISI DALAM WALDEN; OR LIFE IN THE WOODS (THOREAU, 1854) Hasnan Hakim Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Rokiah Awang Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Dalam proses terjemahan teks terpilih dalam Walden; or Life in the Woods (Thoreau, 1854), bentuk puisi yang terdapat dalam karya ini adalah antara cabaran yang paling rumit. Kerumitan terjemahan puisi ini khususnya disebabkan oleh faktor seperti struktur irama puisi, penggunaan bahasa yang indah, kepentingan makna yang sama pada semua peringkat dan pemeliharaan koherens melalui penyelarasan berterusan seluruh puisi oleh penterjemah (Newmark, 1988). Untuk menanganinya, pendekatan metapuisi Holmes (1988) telah dipilih. Terdapat lima jenis pendekatan metapuisi Holmes iaitu terjemahan mimetik (literal), terjemahan analogikal (pengekalan fungsi), terbitan bentuk (penghasilan bentuk), terbitan kandungan atau organik (penghasilan makna) dan pendekatan luaran (penolakan empat jenis di atas). Sebelum terjemahan lima buah puisi terpilih dapat dilakukan, analisis puisi yang berasaskan Dastjerdi, Hakimshafaaii dan Jannesaari (2008) telah dijalankan. Dua ciri yang dianalisis termasuk ciri luaran seperti bentuk atau jenis, bunyi atau muzik dan leksis, dan ciri dalaman seperti kiasan, nada dan mesej atau makna. Antara prosedur terjemahan berasaskan Newmark (1988) yang digunakan ialah terjemahan literal, sinonimi, modulasi dan transposisi. Hanya satu jenis pendekatan metapuisi iaitu terbitan kandungan atau organik telah digunakan dengan dominan berbanding dengan empat pendekatan Holmes yang lain. Melalui pendekatan ini, ciri dalaman atau mikrostruktur secara umumnya dapat dipindahkan dengan wajar, manakala ciri luaran atau makrostruktur tidak dapat dipertahankan secara menyeluruh. Kata kunci: terjemahan puisi, pendekatan terjemahan, metapuisi PENGENALAN Puisi, menurut Muhammad Haji Salleh (1988), adalah antara genre kesusasteraan yang sering dianggap sulit kerana sejarah tanggapan mahupun bentuknya yang padat dan ekspresi yang berlainan jika dibandingkan dengan prosa. Secara umumnya, puisi ditakrifkan sebagai pengucapan yang imaginatif yang lahir daripada perasaan yang mendalam (Kamus Kesusasteraan, 2015) dengan memaksimumkan unsur bahasa seperti kiasan, rima, matra, baris, rangkap dan lain-lain. Muhammad Haji Salleh (1988) membezakan kata puisi dengan sajak. Walaupun sering digunakan sebagai padanan, sajak dilihat sebagai salah satu bentuk puisi moden yang bebas, longgar dan tidak terikat dengan bentuk puisi tradisional seperti pantun atau gurindam dalam dunia puisi Melayu. Sajak pula tidak mencapai tahap pengiktirafan yang tinggi oleh khalayak, manakala puisi merupakan bentuk yang matang, tinggi keseniannya dan

133 124 diiktiraf oleh khalayak. Dalam artikel ini, istilah puisi akan digunakan untuk merujuk kedua-dua genre dan bentuk. Selari dengan perspektif di atas, kesulitan atau kerumitan puisi dilihat berlaku juga dalam bidang terjemahan puisi. Newmark (1988) beranggapan bahawa terjemahan puisi adalah antara jenis terjemahan sastera yang paling menguji penterjemah berbanding dengan bentuk prosa. Perkara ini disebabkan oleh dua faktor: pertama, makna kata yang dianggap sama penting dengan makna seluruh baris, rangkap atau tema; dan kedua, pemeliharan koherens kata, rangkap, baris dan keseluruhan teks memerlukan kompromi dan penyelarasan semula terjemahan secara berterusan (Newmark, 1988). Kertas kerja ini meneliti implikasi pemilihan pendekatan dan kaedah terjemahan terhadap sejumlah puisi pilihan yang terkandung dalam karya Walden; or Life in the Woods (Thoreau, 1854). Pendekatan metapuisi Holmes (1988) telah dipilih untuk menterjemah lima buah puisi daripada bahasa Inggeris kepada bahasa Melayu, manakala prosedur terjemahan Newmark (1988) digunakan. Untuk analisis prapenterjemahan, skema yang dianjurkan oleh Dastjerdi, Hakimshafaaii dan Jannesaari (2008) telah diguna pakai. Pada akhirnya, walaupun terjemahan berjaya dilakukan, kesatuan (unity) dan nilai estetika puisi yang diterjemahkan tidak dapat dipelihara sepenuhnya. Hal ini disebabkan oleh pilihan penyelesaian berterusan yang perlu dilakukan oleh penterjemah apabila menangani perbezaan bahasa dan budaya. PENDEKATAN TERJEMAHAN PUISI Terjemahan puisi yang melibatkan bahasa Melayu dan Inggeris perlu mengambil kira ciri persamaan dan perbezaan puisi dalam kedua-dua bahasa ini. Secara umumnya, puisi Inggeris dan Melayu terbahagi kepada dua iaitu puisi tradisional dan puisi moden. Puisi tradisional dalam kedua-dua tradisi bercirikan unsur terikat bagi suku kata dan rima. Puisi tradisional Inggeris bersifat aliteratif dan tekanan leksis pada suku kata atau kata serta jumlahnya yang menghasilkan pelbagai struktur matra baris seperti iambik, trokaik, spondaik, anapestik dan daktilik dengan jumlah suku kata monometer, dwimeter, trimeter, tetrameter, pentameter, heksameter, heptameter dan oktameter. Struktur pentameter iambik merupakan matra yang biasa dilihat pada puisi Inggeris tradisional. Antara bentuk puisi tradisional Inggeris yang terkenal ialah puisi soneta. Puisi tradisional Melayu, berbanding puisi Inggeris, bercirikan unsur terikat pada bunyian suku kata, penggunaan asonansi misalnya, atau rima akhir manakala unsur tekanan leksis pada suku kata atau kata yang menghasilkan matra seperti yang disebutkan bukanlah kebiasaan. Antara bentuk puisi tradisional asli Melayu yang terkenal ialah pantun. Puisi Inggeris dan Melayu moden pula merupakan bentuk puisi yang bebas atau separa bebas, iaitu tidak semestinya mempunyai unsur terikat yang jelas dari sudut aliterasi, asonansi, rima, matra atau rentak. Selain itu, aspek persamaan dan perbezaan luar puisi juga perlu dipertimbangkan. Puisi adalah sebahagian daripada genre kesusasteraan. Dua cabaran terjemahan teks kesusasteraan digariskan oleh Asmah Omar (2008) iaitu penggunaan modulasi yang bersifat psikobudaya dan idiom atau bahasa idiomatik yang banyak. Oleh yang demikian, penterjemah perlu menguasai bukan sahaja sistem dan struktur kedua-dua bahasa sumber dan sasaran, malah lapisan seperti psikologi, budaya dan peraturan sosial yang terkandung dalam bahasa juga perlu didalami. Dari segi pendekatan terjemahan, lima pertimbangan dicadangkan oleh Newmark (1988) untuk penterjemah puisi iaitu (i) kesepaduan unit kata dan baris serta imej perlu dipelihara melalui pengekalan tanda baca yang menghasilkan nada asal termasuk terjemahan metafora yang tepat; (ii) kesan terjemahan puisi bukan untuk khalayak yang lebih besar tetapi hanya diri penterjemah sahaja; (iii) pemilihan hanya satu bentuk atau jenis puisi sasaran sahaja; (iv) pemilihan bentuk atau isi berasaskan nilai puisi terjemahan dan teori atau pendekatan yang dipilih termasuk pertimbangsan fungsi; (v) kesan bunyi sebagai perkara terakhir yang ditangani oleh penterjemah.

134 125 Holmes (1988) pula memilih analogi pemetaan suatu daerah sebagai melambangkan aktiviti sebenar dalam terjemahan puisi. Suatu daerah mewakili puisi sumber manakala sejenis peta daerah tersebut mewakili sebuah puisi terjemahan. Pada asasnya, penterjemah puisi menentukan kaunterpart atau gambaran yang mewakili fungsi dalam bahasa dan budaya sasarannya, dan sehampir atau sewajar mungkin dengan bahasa dan budaya sumbernya. Bagi Holmes (1988) dan selari dengan pendapat Newmark (1988), penterjemah perlu membuat pilihan keutamaan berterusan sama ada tumpuan pada aspek makrostruktur atau bentuk, atau tumpuan pada mikrostruktur atau isi. Pemilihan bentuk akan mengorbankan sebahagian isi, begitu juga sebaliknya. Pada Holmes (1988), terdapat tujuh jenis karya yang lahir daripada puisi sumber iaitu (i) esei kritikal tentang puisi sumber dalam bahasa sumbernya, (ii) esei kritikal tentang puisi sumber dalam bahasa lain, (iii) terjemahan prosa bagi puisi sumber, (iv) terjemahan puisi, (v) puisi tiruan, (vi) puisi baharu tentang puisi sumber dan (vii) puisi baharu yang diinspirasikan oleh puisi sumber. Jenis (i), (ii) dan (iii) melibatkan pentafsiran puisi asal manakala jenis (v), (vi) dan (vii) melahirkan puisi baharu. Hanya jenis (iv) iaitu terjemahan puisi (verse translation) memiliki ciri pentafsiran puisi sumber dan penulisan karya baharu. Bagi Holmes (1988), jenis terjemahan puisi menghasilkan metapuisi (meta-poem) sebenar dalam bahasa sasaran iaitu puisi tentang puisi sumber. Selain itu, metapuisi mempunyai lima jenis pendekatan iaitu (i) mimetik (pengekalan bentuk puisi sumber, seakan-akan terjemahan literal), (ii) analogikal (pengekalan fungsi puisi asal), (iii) terbitan bentuk (penghasilan bentuk dalam bahasa sasaran), (iv) terbitan kandungan atau organik (penghasilan makna dalam bahasa sasaran), dan (v) luaran iaitu penolakan empat pendekatan di atas. Lima pendekatan ini memaparkan pilihan penterjemah antara keutamaan makrostruktur dengan mikrostruktur. Secara umumnya, pendekatan (i) dan (iii) lebih mementingkan makrostruktur, manakala pendekatan (ii) dan (iv) mikrostruktur. Keutamaan makrostruktur dan mikrostruktur dalam pendekatan (v) tidak jelas. DATA Penelitian implikasi pendekatan metapuisi Holmes (1988) ini melibatkan data tentang lima daripada tujuh buah puisi atau petikan puisi dalam Hasnan Hakim (2018) iaitu sebuah projek terjemahan untuk memenuhi keperluan ijazah Sarjana di Universiti Sains Malaysia. Teks sumber Walden; or Life in the Woods oleh Thoreau (1854) merupakan sebuah mahakarya penulisnya iaitu seorang tokoh dan antara pelopor falsafah transendentalisme Amerika pada abad ke-19. Teks malar hijau ini yang menggabungkan persembahan bentuk prosa dan puisi memaparkan rumusan catatan Thoreau tentang kembaranya ke dalam hutan di pinggir tasik Walden, Massachusetts selama lebih dua tahun. Dalam projek tersebut, terjemahan yang dijalankan terhadap teks sumber pilihan menggunakan pendekatan metatekstual oleh Nord (2005) iaitu terjemahan dokumentari, yang disokong oleh pendekatan metapuisi Holmes (1988) untuk bentuk puisi. Prosedur terjemahan pula masih menggunakan kumpulan prosedur Newmark (1988) untuk menyokong pendekatan tersebut. Penelitian akan dibuat terhadap jenis pendekatan metapuisi yang digunakan dan implikasi terhadap puisi sasaran yang dihasilkan. ANALISIS Analisis tentang penilaian puisi sebelum terjemahan yang dibentangkan dalam kertas kerja ini menggunakan kerangka Dastjerdi, Hakimshafaaii dan Jannesaari (2008) yang meneliti salah satu atau lebih daripada enam ciri berikut: bentuk atau jenis, bunyi atau muzik, leksis, kiasan atau alat susastera, nada dan mesej atau kandungan puisi.

135 126 Puisi 1 Teks Sumber Thy entry is a pleasant field, Which some mossy fruit trees yield Partly to a ruddy brook, By gliding musquash undertook, And mercurial trout, Darting about. (Thoreau, 1854: 219) Teks Sasaran Apabila engkau sampai ke padang mengundang seronok, Beberapa pepohon buah berlumut tunduk Sebahagiannya kepada anak sungai yang airnya seakan merah, Dengan meluncur muskrat melangkah, Dan ikan traut tanpa terduga, Menerjah ke sini sana. (Hasnan Hakim, 2018: 36) Dari segi bentuk, puisi sumber ini yang dipetik oleh Thoreau daripada puisi karya E. Channing yang lebih panjang merupakan puisi prosa. Puisi ini juga puisi separa bebas kerana unsur terikat agak longgar. Dari segi bilangan suku kata, barisnya memaparkan struktur Rima akhir dihasilkan pada konsonan akhir setiap baris iaitu /ield/-/ield/-/ook/-/ook/-/out/-/out/ atau a-a-b-b-c-c. Alat susastera yang menonjol ialah kinesik pada kata gliding dan Darting about. Puisi ini menghuraikan citraan pemandangan indah sebuah kawasan dengan unsur alam seperti pokok berlumut, anak sungai kemerah-merahan dan jenis ikan. Dari segi terjemahan, penterjemah memilih keutamaan mikrostruktur melalui pindahan makna yang sesuai atau wajar berbanding dengan makrostruktur atau bentuk. Bilangan suku kata tidak dipertahankan, walaupun rima puisi sumber dipelihara iaitu a-a-b-b-c-c dengan gabungan konsonan dan vokal. Kata kinesik diberikan padanan yang sesuai iaitu meluncur dan Menerjah ke sini sana. Terdapat prosedur modulasi yang digunakan pada kata Thy entry iaitu Apabila engkau sampai dan mercurial iaitu tanpa terduga. Pada peringkat puisi, padanan citraan atau imej yang wajar berjaya dibina tetapi jenis ikan iaitu ikan muskrat dan traut memaparkan unsur asing yang jelas. Dengan mengutamakan mikrostruktur, pendekatan metapuisi yang digunakan ialah pendekatan terbitan kandungan atau organik. Puisi 2 Teks Sumber And here a poet builded, In the completed years, For behold a trivial cabin That to destruction steers. (Thoreau, 1854: 220) Teks Sasaran Dan di sini penyair bertukang, Usainya pula berbilang tahun, Lihatlah mata kabin nan ringkas Namun keuzuran jua arah haluan. (Hasnan Hakim, 2018: 37) Puisi sumber ini juga puisi Channing yang dipetik oleh Thoreau. Dari segi bentuk, ia seperti puisi kuatrin atau empat baris. Puisi ini mengandungi bilangan suku kata dan matra tidak sekata dari baris ke baris. Penggunaan konsonansi /t/ dan asonansi /e/ agak jelas pada setiap baris, dengan struktur rima akhir a-b-c-b. Puisi kuatrin ini puisi separa bebas kerana kewujudan unsur terikat dan bebas. Selain itu, terdapat penggunaan paradoks pada citraan iaitu percanggahan hasrat binaan kabin untuk dihuni lama tetapi akhirnya akan musnah. Paradoks dalam citraan ini ditambah dengan nada ironi apabila elemen kemusnahan diletakkan pada baris akhir. Dalam teks sasarannya, bentuk kuatrin puisi sumber dipelihara, di samping bentuk lihatan melalui pengekalan inden pada baris kedua dan keempat. Bilangan suku kata puisi sumber pula tidak dapat dipelihara, namun suku kata bagi puisi sasaran berpotensi untuk ditambah baik. Struktur rima akhir a-b-c-b dipelihara walaupun penggunaan konsonansi dan asonansi diabaikan. Pada peringkat pemindahan makna, terdapat tiga contoh yang menunjukkan bahawa penterjemah mengutamakan mikrostruktur melalui penggunaan pendekatan terbitan kandungan atau organik berbanding sebaliknya.

136 127 Frasa a poet builded diterjemahkan kepada frasa penyair bertukang melalui prosedur padanan budaya. Kata behold pula diterjemahkan kepada Lihatlah mata melalui prosedur sinonimi tetapi dengan tambahan kata mata untuk memberi penekanan makna. Kata destruction diterjemahkan kepada keuzuran melalui prosedur sinonimi yang sesuai. Puisi 3 Teks Sumber yare not of the text a pulled hen That saith that hunters ben not holy men. (Thoreau, 1854: 228) Teks Sasaran "menghargai ayam togel sedia dimasak dan bukan teks yang menyatakan bahawa pemburu bukanlah orang mulia." (Hasnan Hakim, 2018: 46) Rangkap arkaik ini dipetik oleh Thoreau daripada karya agung sastera Inggeris, The Canterbury Tales oleh Geoffrey Chaucer (2005) yang disusun dalam bahasa Inggeris zaman Pertengahan. Karya ini ditulis oleh Chaucer dalam bentuk puisi tradisional terikat atau puisi kewiraan dengan struktur 10 suku kata pada hampir semua baris. Namun, dalam petikan ini struktur 8-10 dipaparkan. Hampir keseluruhan karya ini dikatakan bercirikan matra baris pentameter iambik, dan baris kedua petikan ini menunjukkan matra berkenaan iaitu x-/-x-/-x-/-x-/-x-/. Rima akhir juga menunjukkan unsur terikat a-a atau konsonansi /en/- /en/. Rangkap ini bercerita tentang paderi yang tidak mematuhi fatwa agama Kristian ketika itu yang merendahkan kerjaya pemburu. Dalam bait ini, paderi itu tidak lagi menghargai teks yang mengatakan bahawa pemburu tidak boleh menjadi orang mulia, sebaliknya memandang tinggi seekor ayam togel hasil buruan yang sedia untuk dimasak. Teks terjemahan bagi bait puisi tradisional ini tidak mengutamakan makrostruktur dengan mengabaikan struktur 10 suku kata, matra pentameter iambik dan rima akhir. Malah, bentuk puisi terjemahan ialah puisi prosa bebas berbanding dengan puisi sumber. Dari sudut mikrostruktur, kata majmuk pulled hen diterjemahkan kepada kata hampir ayam togel dengan menggunakan prosedur padanan fungsian. Maksud sebenar kata sumber ini merujuk ayam yang telah dilucutkan seluruh bulunya sebelum dimasak. Dalam baris ini, prosedur transposisi juga digunakan apabila kata ayam togel diletakkan pada awal baris manakala teks pada akhir baris. Kata majmuk holy men juga diterjemahkan kepada orang mulia dengan menggunakan prosedur padanan fungsian. Kata orang mulia di sini wajar digunakan berbanding dengan kata wali kerana kaitannya dengan konteks fatwa agama Kristian pada masa itu yang merendahkan atau tidak memuliakan golongan pemburu. Pendekatan metapuisi yang digunakan bagi puisi ini ialah terbitan kandungan atau organik. Puisi 4 Teks Sumber How happy's he who hath due place assigned To his beasts and disaforested his mind! ***** Can use his horse, goat, wolf, and ev'ry beast, And is not ass himself to all the rest! Else man not only is the herd of swine, But he's those devils too which did incline Them to a headlong rage, and made them worse. (Thoreau, 1854: 237) Teks Sasaran Betapa gembiranya dia yang tempatnya ditetapkan Bagi haiwan buas dalam dirinya dan mindanya diranggaskan! ***** Menggunakan kuda, kambing, serigala dan setiap haiwan buasnya, Dan dia sendiri bukanlah baghal untuk semua! Sebaliknya manusia bukan sahaja gembala khinzir, Malah dia juga syaitan yang meniup sihir Menjadikan marah kedahsyatan, lalu dia tertimpa getir. (Hasnan Hakim, 2018: 54) Puisi sumber ini dipetik oleh Thoreau daripada puisi John Donne (Robbins, 2014), penyair abad ke-16 yang terkenal dengan aliran puisi metafizik dalam kesusasteraan Inggeris. Puisi metafizik merupakan

137 128 puisi tradisional dengan tema falsafah dan agama, menggunakan banyak kiasan atau metafora dan paradoks, dan gaya bahasanya bercirikan dialog harian yang bersahaja (Kamus Kesusasteraan, 2015: ). Puisi sumber memiliki bilangan 10 suku kata dalam setiap baris dengan struktur rima akhir a-a-b-bc-c-d. Aspek matra lain tidak sekata dalam puisi sumber. Dari sudut citraan, puisi ini banyak menggunakan metafora iaitu manusia sebagai haiwan dan syaitan. Puisi sasaran yang diterjemahkan berbentuk puisi separa bebas tanpa unsur terikat kecuali rima akhirnya, a-a-b-b-c-c-c. Bagi kata metafora seperti beasts, herd of swine dan devils, penterjemah menggunakan prosedur terjemahan literal dengan memindahkan masing-masing kepada haiwan buas, gembala khinzir dan syaitan. Terjemahan gembala khinzir boleh ditambah baik dengan menggunakan kata kawanan khinzir yang jauh lebih tepat. Dari sudut citraan keseluruhan petikan puisi, puisi terjemahan berjaya mengekalkan citraan puisi sumber. Pendekatan metapuisi yang digunakan ialah terbitan kandungan atau organik dengan mengutamakan aspek mikrostruktur. Puisi 5 Teks Sumber Light-winged Smoke, Icarian bird, Melting thy pinions in thy upward flight, Lark without song, and messenger of dawn, Circling above the hamlets as thy nest ; Or else, departing dream, and shadowy form Of midnight vision, gathering up thy skirts ; By night star-veiling, and by day Darkening the light and blotting out the sun ; Go thou my incense upward from this hearth, And ask the gods to pardon this clear flame. (Thoreau, 1854: 271) Teks Sasaran Kabut bersayap ringan bak burung Icarus, Sayap menipis sedang terbang ke langit, Unggas tanpa lagu, dan utusan waktu fajar, Berpusar di angkasa desa seperti bersarang; Atau sebaliknya, mimpi yang mati, dan lembaga berbalam Dari lukisan tengah malam, berkumpul lalu berpusing; Pabila malam bintang terhijab, pabila siang Mengelamkan cahaya lalu matahari bertompokan; Menjulanglah setanggi dari ruang api ini, Pada dewata berbisiklah tuk memaafi sang nyala jernih. (Hasnan Hakim, 2018: 87) Puisi sumber ini ialah puisi lengkap asli nukilan Thoreau yang pernah disiarkan dalam terbitan lain berjudul Smoke (Hansen, 2012). Bentuk puisi ini ialah puisi bebas kerana unsur terikat seperti rima dan matra tidak menonjol kecuali konsonansi /t/ pada beberapa patah perkataan dalam setiap baris. Puisi ini dipersembahkan dengan penggunaan alat susastera yang banyak seperti metafora, alusi, paradoks, personifikasi dan kinesik. Metafora asap atau kabut sebagai burung Icarus terdapat pada baris pertama dan maknanya kekal sehingga akhir puisi. Icarus merujuk alusi mitos dewa Yunani yang terbang ke matahari, mencairkan sayapnya lalu mati. Unsur paradoks terdapat pada baris kedua iaitu asap yang naik ke atas tetapi semakin menipis dan baris ketiga iaitu persis unggas yang kelihatan tanpa bunyi tetapi mempunyai makna. Personifikasi diwujudkan dalam baris terakhir apabila asap menerima ciri manusia yang memohon keampunan untuk orang lain. Elemen kinesik pula terdapat pada kata Melting, Circling, gathering up, skirts, Darkening dan blotting out. Terdapat nada transendental melalui asap atau kabut yang diberikan bau wangian yang mengirim doa kepada dewata. Oleh sebab puisi sumber merupakan puisi bebas, terjemahan yang dijalankan mengutamakan aspek mikrostruktur dengan pendekatan terbitan kandungan atau organik yang dilaksanakan oleh penterjemah. Puisi terjemahan yang dihasilkan merupakan puisi bebas juga. Metafora asap atau kabut sebagai burung Icarus dipindahkan sebagai simile dengan penambahan kata bak pada baris pertama. Alusi Icarus juga dikekalkan sebagaimana puisi sumber. Elemen paradoks dan personifikasi dalam baris kedua, ketiga dan kelima dikekalkan secara terjemahan literal manakala elemen kinesik dikekalkan melalui terjemahan literal yang meliputi kata menipis, Berpusar, berkumpul, berpusing, Mengelamkan dan bertompokan dalam puisi sasaran. Nada transendental juga dipelihara dengan pengekalan unsur asap biasa yang negatif dan penggunaan kata padanan setanggi bagi incense.

138 129 PERBINCANGAN Terdapat tiga dapatan utama yang dapat dicerap melalui analisis proses terjemahan lima buah puisi di atas. Pertama, jenis pendekatan metapuisi Holmes (1988) yang dominan digunakan ialah pendekatan terbitan kandungan atau organik. Dalam pendekatan metapuisi ini, kandungan atau aspek mikrostruktur atau ciri dalaman diberikan keutamaan oleh penterjemah. Terjemahan Puisi 1, 2, 3 dan 4 menghasilkan jenis puisi yang tidak sama dengan puisi sumbernya, iaitu puisi separa bebas kepada puisi bebas, puisi kewiraan kepada puisi bebas, dan puisi metafizikal kepada puisi bebas. Hanya terjemahan Puisi 5 sahaja menghasilkan puisi sasaran bebas yang sama dengan puisi sumber. Walaupun demikian, aspek makrostruktur masih cuba dikekalkan oleh penterjemah tetapi longgar dan tidak menyeluruh. Kedua, pendapat Holmes (1988) tentang unsur yang perlu digugurkan apabila penterjemah membuat pilihan mikrostruktur atau makrostruktur dapat dibuktikan melalui analisis data di atas. Antara sebab berlakunya pengguguran ialah padanan aspek bentuk atau isi yang mencukupi atau memuaskan tidak dapat diwujudkan, contohnya matra pentameter iambik puisi Inggeris tidak diamalkan atau sukar dipindahkan ke dalam puisi Melayu, atau kata idiomatik dalam puisi sumber tidak mempunyai padanan idiomatik yang wajar dan sesuai dalam bahasa dan tradisi puisi sasaran. Holmes (1988) berpendapat bahawa salah satu halangan besar ialah faktor stok terjemahan (translation stock) antara dua bahasa. Jika stok terjemahan antara dua bahasa lebih luas, penyelesaian untuk masalah terjemahan khusus antara dua bahasa juga mungkin lebih mudah. Jika lebih kecil, penyelesaiannya juga lebih sukar. Pada hemat penulis, stok terjemahan bagi genre puisi antara bahasa Inggeris dan bahasa Melayu masih kecil. Oleh yang demikian, penyelesaian masalah terjemahan bentuk dan isi puisi juga sukar. Ketiga, keutuhan, kesatuan dan nilai estetika puisi sumber yang dihasilkan untuk menjadi puisi sasaran melalui pendekatan metapuisi sering kali tidak dapat dipertahankan. Namun, perkara ini bukanlah satu kekurangan kerana terjemahan puisi hendaklah dilihat sebagai aktivti yang mempunyai perbezaan nyata dengan aktiviti terjemahan bentuk prosa. Holmes (1988) menegaskan bahawa penterjemah puisi mempunyai dua sasaran utama iaitu menghasilkan sebuah teks terjemahan puisi sumber dan teks atau puisi sasaran yang mempunyai nilai tersendiri dalam bahasa sasarannya. Untuk memenuhi sasaran ini, penterjemah puisi perlu mengambil kira tiga konteks iaitu konteks linguistik, kesusasteraan dan sosiobudaya bagi kedua-dua teks sumber dan sasaran. Selanjutnya, penterjemah perlu memilih antara pendekatan terjemahan berunsur asing (exoticizing) atau naturalisasi (naturalization) dan juga terjemahan berteraskan unsur sejarah (historicizing) atau unsur moden (modernizing). Terjemahan berunsur asing dan sejarah menghasilkan tumpuan pada pengekalan (retention) puisi sumber, manakala terjemahan naturalisasi dan berteraskan unsur moden menghasilkan tumpuan pada penciptaan semula (re-creation) puisi sumber. Hasil puisi sasaran pula hendaklah memenuhi dua kriteria iaitu padanan minimum dan puisi. Bagi Holmes (1988), dua kriteria ini berlawanan kerana kriteria padanan minimum yang menitikberatkan dikotomi konteks bagi puisi sumber dan sasaran, manakala kriteria puisi menitikberatkan kesatuan atau keutuhan sebuah puisi. Untuk menyelesaikan situasi berlawanan ini, penterjemah mengambil pendekatan ilusionisme atau membina ilusi kesatuan puisi sasaran. Dengan kata lain, penterjemah menghasilkan sebuah puisi yang melambangkan salah satu daripada pelbagai tafsiran puisi asal dengan menitikberatkan aspek tertentu tetapi pada masa yang sama menggugurkan aspek lain. KESIMPULAN Menerusi penelitian terhadap lima buah puisi di atas, penggunaan pendekatan metapuisi Holmes (1988) khususnya jenis terbitan kandungan atau organik menghasilkan puisi sasaran yang memelihara kandungan keseluruhan puisi sumber walaupun berlaku perubahan dari segi bentuk puisi sasaran. Implikasi pendekatan metapuisi ini ialah penumpuan pada salah satu aspek puisi iaitu ciri dalaman atau mikrostruktur di samping pengabaian aspek lain iaitu ciri luaran atau makrostruktur. Puisi sasaran yang

139 130 dihasilkan juga dilihat sebagai salah satu daripada pelbagai tafsiran puisi sumber. Namun, setelah menepati kriteria bentuk puisi dan padanan minimum, puisi sasaran hendaklah dilihat sebagai sebuah karya seni baharu dalam bahasa dan budaya sasaran. Pada masa hadapan, kajian yang lebih lanjut perlu dijalankan untuk meneliti proses terjemahan puisi bahasa Melayu kepada bahasa Inggeris dari perspektif metapuisi Holmes (1988) terutamanya dengan menggunakan data yang lebih besar dalam kalangan penyair utama negara. Aspek pengabaian mikrostruktur dan makrostruktur serta hubungannya dengan nilai estetika dan kesatuan puisi sasaran berbanding degan puisi sumber perlu juga diteliti dengan lebih mendalam. RUJUKAN Asmah Omar. (2008). Penterjemahan Pemindahan Sistem Semiotik. Dalam Abdullah Hassan, Hasuria Che Omar, Dahlia Daut Mohmud & Sao dah Abdullah (Penyusun). Membina Kepustakaan dalam Bahasa Melayu. Prosiding Persidangan Penterjemahan Antarabangsa ke-11 (Ms ). Kuala Lumpur: Institut Terjemahan Negara Malaysia & Persatuan Penterjemah Malaysia. Dastjerdi, H. V., Hakimshafaaii, H., & Jannesaari, Z. (2008). Translation of Poetry: Towards a Practical Model for Translation Analysis and Assessment of Poetic Discourse. Journal of Language & Translation, 9(1), Hansen, S. P. (2012). Thoreau s Careful Artistry in the Poem Smoke. Thoreau Society Bulletin, 278, Summer, 5-7. Hasnan Hakim. (2018). Projek terjemahan dan ulasan: Walden; or Life in the Woods. Disertasi Sarjana Sastera Kajian Penterjemahan Tidak Diterbitkan, Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang, Malaysia. Holmes, J. S. (1988). Translated! Papers On Literary Translation and Translation Studies (Edisi Kedua) [Versi Google Play Books]. Amsterdam: Rodopi. Diperoleh daripada Diakses pada 1 November Kamus Kesusasteraan. (2015). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Muhammad Haji Salleh. (1988). Pengalaman Puisi. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. New York: Prentice-Hall International. Nord, C. (2005). Text Analysis in Translation: Theory, Methodology, and Didactic Applicaton of a Model for Translation-Oriented Text Analysis (Edisi kedua). Amsterdam: Rodopi B.V. Robbins, R., ed. (2014). The Poem of John Donne, Volume 1. New York: Routledge. Diperoleh daripada _summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false. Diakses pada 13 Julai Thoreau, H. D. (1854). Walden; or Life in the Woods. Boston: Ticknor and Fields. Diperoleh daripada Diakses pada 1 Februari 2017.

140 131 PENTERJEMAHAN ELEMEN IDIOMATIK DALAM TEKS PANDUAN PENYUNTINGAN Nooni Ezdiani Yasin Universiti Sains Malaysia (USM)/Open University Malaysia (OUM), Kuala Lumpur Rokiah Awang Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Kertas kerja ini mengkaji penterjemahan elemen idiomatik yang terdapat di dalam teks panduan penyuntingan. Data diperoleh daripada teks yang berjudul The Editor s Companion. An Indispensable Guide to Editing Books, Magazines, Online Publications, and More yang diterjemahkan daripada bahasa Inggeris ke dalam bahasa Melayu. Buku ini merupakan pedoman kepada penyunting, penulis, pembaca pruf dan pengamal bahasa yang lain. Ia menggariskan kepentingan penyuntingan dalam memastikan sesuatu teks yang dihasilkan dapat mencapai kualiti yang diperlukan. Dalam menterjemahkan teks mengenai bidang penyuntingan ini, masalah utama yang dihadapi adalah dalam menterjemahkan elemen idiomatik yang banyak terdapat di dalam teks sumber. Masalah timbul kerana perkataan-perkataan ini mempunyai maksud yang berunsur konotasi atau kiasan. Oleh yang demikian makna sebenar yang dibawa oleh kata-kata idiomatik ini perlu dianalisis dan ditentukan dahulu sebelum penterjemahan dapat dilakukan. Hasil kajian mendapati masalah ini dapat diatasi melalui kaedah terjemahan komunikatif yang digagaskan oleh Newmark (1988). Prosedur terjemahan Newmark (1988) yang merangkumi antaranya pemindahan, pinjam terjemah, terjemahan sedia ada dan neutralisasi juga diaplikasikan. Melalui penggunaan prosedur ini, permasalahan dari segi elemen idiomatik dapat ditangani. Dengan mementingkan kesan terhadap pembaca sasaran, maka penyampaian maklumat serta pembacaan dan pemahaman yang lebih baik kepada pembaca sasaran dapat dicapai. Hasilnya, terjemahan yang sesuai dan lebih gramatis dapat diperoleh. Kata kunci: terjemahan, prosedur terjemahan, elemen idiomatik, penyuntingan PENGENALAN Penghasilan elemen idiomatik adalah nukilan kreatif dan bukti kebijaksanaan sesuatu bangsa, budaya dan negara (Jafarova, 2016). Penterjemahan elemen idiomatik merupakan suatu cabaran bagi seseorang penterjemah kerana ia melibatkan rentasan budaya yang berbeza antara teks sumber dengan teks sasaran (Ali & Al-Rushaidi, 2016:187). Kertas ini membincangkan kaedah dan prosedur penterjemahan elemen idiomatik dalam teks panduan penyuntingan berjudul The Editor s Companion. An Indispensable Guide to Editing Books, Magazines, Online Publications, and More (The Editor s Companion) hasil nukilan Steve Dunham, seorang penulis dan penyunting yang mempunyai pengalaman lebih 30 tahun dalam bidang penerbitan. Buku yang diterbitkan di Amerika Syarikat pada tahun 2014 ini bukan setakat memberikan panduan penyuntingan tetapi lebih daripada itu memaparkan seni dalam penyuntingan. Panduan penyuntingan yang difokuskan di dalam buku ini menitikberatkan cara untuk membantu

141 132 seseorang penulis berkomunikasi dengan pembaca dengan cara yang lebih berkesan. Dalam mencapai matlamat ini, buku ini sarat dipenuhi elemen idiomatik kerana Dunham telah memasukkan pelbagai contoh penulisan dan anekdot bagi menunjukkan cara menyunting sesuatu penulisan bagi menjadikannya lebih berkualiti. Walaupun menarik untuk dibaca, kewujudan elemen idiomatik dalam jumlah yang agak banyak memberikan cabaran kepada penterjemah untuk menterjemahkan buku ini. ELEMEN IDIOMATIK Perkataan idiomatik mempunyai dua maksud jika dirujuk dalam Kamus Dewan (2005), iaitu (a) Berupa, mempunyai atau penuh dengan kiasan; dan (b) Mengikut jalan bahasa (loghat dan sebagainya) tertentu. Berpandukan konteks teks, makna pertama yang merujuk kata mempunyai atau penuh kiasan diguna pakai dalam perbincangan kertas kerja ini. Idiom, secara umum, dapat ditakrifkan seperti berikut: Bunga-bunga bahasa, atau bahasa kiasan atau istilah Inggerisnya idiom ialah ungkapanungkapan yang maknanya tidak boleh diketahui daripada makna perkataan itu sendiri ataupun daripada susunan tatabahasanya. (Abdullah Hassan, 2013: 330) Menurut Mossop (2014:97), ungkapan idiomatik merupakan ekspresi perkataan yang sering diguna pakai oleh penutur bahasa ibunda (native speaker). Broz & Glavan (2011: 48) mengatakan bahawa ungkapan idiomatik mempunyai pelbagai jenis. Mereka memberikan contoh jenis ungkapan idiomatik dalam bahasa Inggeris seperti berikut: idiom (cth. shoot the breeze), metafora atau ungkapan metafora (cth. hit the ceiling, ungkapan metonimik (cth. give somebody a hand), kata-kata (cth. that s the way the cookie crumbles), peribahasa (cth. every cloud has a silver lining), kata berkolokasi (cth. live and learn), simile/idiom perbandingan (cth. as cool as a cucumber), frasa kata kerja majmuk (cth. deadline), frasa kata kerja (cth.. make out), ungkapan lazim (e.g. be my guest), idiom tatabahasa (cth. let alone), and idiom dengan kata it (cth. take it easy). ISU PENTERJEMAHAN Hasil kajian mendapati terdapat banyak elemen idiomatik dalam The Editor s Companion yang sukar untuk diterjemahkan. Elemen idiomatik sukar diterjemahkan kerana terdapat maksud yang berupa kiasan atau konotasi. Maka analisis perlu dibuat dalam mengetahui maksud sebenarnya. Pembacaan yang teliti dan penggunaan kamus secara dalam talian atau fizikal dapat menghuraikan kata-kata idiomatik yang tertera dalam teks sumber. Selain itu, kajian yang dijalankan oleh Ali dan Al-Rushaidi (2016:194) mendapati kesukaran dalam menterjemahkan kata-kata idiomatik bahasa Inggeris bukan kerana kurang padanannya dalam teks sasaran, tetapi kerana kurang kebolehan linguistik penterjemah dalam mendapatkan padanan yang paling sesuai. Untuk mencari padanan yang sesuai, seseorang penterjemah harus terlebih dahulu mempelajari cara untuk membezakan antara elemen-elemen bahasa figuratif seperti ungkapan idiomatik, metafora, simile, parabola dan sebagainya bagi memastikan makna yang paling tepat diperolehi. Hanya selepas itu, padanan yang sesuai dapat diperoleh. KAEDAH DAN PROSEDUR TERJEMAHAN Pemilihan pendekatan yang baik dapat menentukan terjemahan yang dihasilkan berkualiti. Hasil kajian mendapati masalah penterjemahan elemen idiomatik dapat diatasi melalui kaedah terjemahan komunikatif yang digagaskan oleh Newmark (1988). Menurut Newmark:

142 133 Communicative translation atttempts to render the exact contextual meaning of the original in such a way that both content and language are readily acceptable and comprehensible to the readership. (1988: 41) Kaedah terjemahan komunikatif berusaha untuk menghasilkan semula makna kontekstual teks sumber melalui cara yang paling sejadi agar kandungan dan bahasa teks sasaran dapat diterima dan difahami dengan lebih mudah oleh pembaca sasaran. Melalui kaedah komunikatif ini, kesan terjemahan pada pembaca sasaran adalah sehampir mungkin seperti kesan yang terdapat pada pembaca teks asal. Oleh sebab The Editor s Companion dikategorikan sebagai manual, maka kaedah terjemahan komunikatif saranan Newmark (1981; 1988:41) paling sesuai diambil untuk menterjemahkannya. Strategi ini dipilih agar pembaca dapat lebih memahami kandungan teks dengan jelas. Teks terjemahan yang dihasilkan akan lebih mementingkan mesej yang ingin disampaikan, khalayak sasaran, fungsi dan budaya bahasa sasaran. Bagi menyelesaikan masalah penterjemahan yang dinyatakan sebelum ini, pengaplikasian prosedur yang sesuai akan memudahkan masalah ini diatasi. Selain kaedah terjemahan komunikatif yang digunakan sebagai strategi keseluruhan, prosedur terjemahan Newmark (1988) turut diaplikasikan dalam menterjemah teks sumber pada peringkat mikro. Secara umum, terdapat sekurang-kurangnya 13 prosedur terjemahan yang dibincangkan oleh Newmark (1988:103), seperti ditunjukkan dalam JADUAL 1. JADUAL 1. Prosedur penterjemahan Newmark No. Prosedur Deskripsi 1 Terjemahan literal Prosedur ini menggantikan perkataan bahasa sumber dengan perkataan bahasa sasaran 2 Persamaan budaya Prosedur ini menggantikan perkataan daripada budaya bahasa sumber dengan perkataan daripada budaya bahasa sasaran 3 Pemindahan Prosedur pemindahan akan memindahkan bahasa sumber ke dalam bahasa sasaran 4 Neutralisasi Ia termasuk dua pendekatan lain, iaitu persamaan fungsian (proses mengeneralisasikan kata dalam bahasa sumber yang hendak diterjemahkan) dan persamaan deskriptif (terjemahan yang dihuraikan) 5 Naturalisasi Prosedur ini menyesuaikan bahasa sumber berdasarkan sistem morfologi bahasa sasaran 6 Terjemahan label Biasanya digunakan untuk menterjemahkan istilah baharu yang sering menggunakan tanda petikan. Sekiranya istilah telah diterima umum, maka tanda petikan digugurkan 7 Analisis komponen Prosedur ini menyenaraikan komponen makna yang terkandung dalam sesuatu perkataan 8 Parafrasa Prosedur ini menerangkan makna dalam teks sumber 9 Pengguguran dan pengembangan Melalui prosedur ini, perkataan bahasa sumber mungkin digugurkan atau dikembangkan dalam teks bahasa sasaran 10 Terjemahan sedia ada Prosedur ini merujuk kepada padanan sedia ada dalam bahasa sasaran untuk perkataan dalam bahasa sumber 11 Kuplet Juga merangkumi triplets dan quadruplet. Penggunaan dua prosedur atau lebih untuk menterjemahkan sesuatu maklumat. 12 Pengklasifikasi Istilah umum yang diberi penterjemah untuk menerangkan istilah tertentu

143 Nota, maklumat tambahan dan glos Prosedur ini merangkumi bentuk tambahan dalam teks, nota di bahagian bawah halaman, nota pada akhir bab dan nota atau glosari yang terpampang pada akhir artikel atau buku PERBINCANGAN Berdasarkan penelitian yang dijalankan terhadap elemen idiomatik dalam teks sumber, sejumlah sembilan contoh akan dibincangkan bagi menunjukkan prosedur yang digunakan dalam menterjemah elemen idiomatik dalam teks The Editor s Companion. JADUAL 2 menyenaraikan sembilan contoh tersebut. JADUAL 2. Elemen idiomatik dalam teks sumber Contoh Teks Sumber 1 And flights of angels sing thee to thy rest. (ms. 9) 2 Language is worth a thousand pounds a word! (ms. 14) 3 the curse of Babel (ms. 14) 4 second-guessing (ms. 19) 5 Janus words (ms. 49) 6 showstopper (ms. 49) 7 deal-breaker (ms. 49) 8 Nor all, that glisters, gold. (ms. 50) 9 Nero fiddled while Rome burned. (ms. 56) Bahagian berikutnya membincangkan secara terperinci setiap contoh di atas, yang melibatkan kaedah terjemahan dan prosedur yang digunakan. Contoh 1: TS: TT: Few people in real life might bid a deceased loved one farewell by saying, Good night, sweet prince,/and flights of angels sing thee to thy rest. (ms. 9) Hanya beberapa orang dalam kehidupan sebenar mungkin mengucapkan selamat tinggal kepada orang yang disayanginya dengan berkata, Selamat malam, putera yang menawan,/dan sekumpulan malaikat menyanyi kepadamu untuk beradu. (ms. 29) Contoh 1 bagi elemen idiomatik ini diterjemahkan dengan menggunakan prosedur persamaan budaya. Rest di sini bermakna beradu dalam bahasa istana atau tidur dalam ayat biasa kerana dia mengucapkan selamat malam. Elemen idiomatik ini membawa maksud orang itu sedang mengucapkan selamat tinggal sebagai ucapan terakhir untuk orang yang amat disayanginya yang akan tidur/beradu buat selamalamanya. Perkataan poitik dan indah ini merujuk kepada salah satu karya agung Shakespeare yang merupakan penulis yang berbakat luar biasa dan menjadi idola kepada ramai orang, walaupun beliau sudah tiada di dunia ini. Begitulah berkesannya penulisan seseorang, yang boleh mengubah hidup orang lain Contoh 2: TS: Better say nothing at all. Language is worth a thousand pounds a word! as Lewis Carroll wrote in Through the Looking-Glass. (ms. 14)

144 135 TT: Lebih baik tidak mengatakan apa-apa. Bahasa bernilai seribu pound bagi satu perkataan! menurut Lewis Carroll dalam Through the Looking-Glass. (ms. 35) Contoh 2 menggunakan prosedur terjemahan literal. Bahasa ialah satu seni. Kata-kata idiomatik ini bermaksud walaupun satu patah perkataan, ia umpama bernilai satu ribu pound atau kira-kira sebanyak enam ribu Ringgit Malaysia (RM6,000). Setiap patah perkataan perlu digunakan dengan sebaik-baiknya kerana sangat bernilai. Begitulah yang digambarkan betapa berharganya sesuatu pengetahuan. Contoh 3: TS: TT: Writing to impress oneself or others is what editor Dave Fessenden called the curse of Babel. He pointed out that people built the Tower of Babel to make a name for themselves and ended up with their language confounded a result still obtained by vain and pompous writers, he said. (ms. 14) Menulis untuk menarik perhatian diri sendiri atau orang lain ialah perkara yang penyunting Dave Fessenden sebut sebagai the curse of Babel (sumpahan Babel). Beliau mengatakan orang membina Menara Babel bagi mengharumkan nama mereka sendiri, namun berakhir dengan bahasa mereka yang mengelirukan, hasil yang masih diperoleh penulis yang berasa megah dan angkuh, katanya. (ms. 36) Dalam Contoh 3 ini, prosedur maklumat tambahan dimasukkan setelah teks asal dikekalkan agar pembaca sasaran dapat lebih memahami maksud yang terkandung di dalamnya. Elemen idiomatik ini telah diterangkan maksudnya dalam teks itu sendiri, iaitu menulis untuk menarik perhatian diri sendiri atau orang lain. Contoh 4: TS: TT: An extreme example of second-guessing the meaning was a reference to a story in the Atlanta Constitution headlined Mock Bioterror Attack Spooks Some in Denver. (ms. 19) Contoh yang keterlaluan bagi mengagak makna terlebih dahulu adalah merujuk kepada kisah dalam Atlanta Constitution bertajuk Mock Bioterror Attack Spooks Some in Denver (Serangan Pengganas Bio Olok-olok Menakutkan Beberapa Orang di Denver). (ms. 43) Dalam Contoh 4 ini, second-guessing diterjemahkan sebagai mengagak makna terlebih dahulu. Elemen idiomatik ini menggunakan prosedur neutralisasi untuk diterjemahkan, iaitu dengan menerangkan maksud makna idiomatik teks sumber di dalam teks sasaran. Maksud idiomatik ini digeneralisasikan ke dalam bahasa sasaran, iaitu mengagak makna terlebih dahulu. Contoh 5: TS: TT: Another source of ambiguity lies in what William Safire called Janus words (named for the two-faced god in Roman mythology) words with contradictory meanings. (ms. 49) Satu lagi sumber kekaburan terletak pada perkara yang William Safire namakan sebagai Janus words atau perkataan Janus (dinamakan sempena dewa berwajah dua dalam mitologi Roman), iaitu perkataan dengan makna yang bercanggah. (ms. 82) Dalam Contoh 5 ini, prosedur neutralisasi beserta pengembangan digunakan untuk frasa idiomatik Janus words. Frasa asal Janus words telah dipindahkan ke dalam bahasa sasaran dan kemudian maklumat

145 136 tambahan dimasukkan dengan meminjam terjemah perkataan janus dalam bahasa sasaran. Maksud elemen idiomatik ini telah diterangkan dalam teks itu sendiri, iaitu perkataan dengan makna yang bercanggah. Contoh 6: TS: TT: Consider showstopper, spectacular performance that causes the audience to interrupt with applause (ms. 49) Contohnya, perkataan showstopper yang bermaksud persembahan hebat yang menyebabkan persembahan terhenti disebabkan penonton bertepuk tangan (ms. 82) Dalam Contoh 6 ini, showstopper diterjemahkan dengan menggunakan prosedur pemindahan. Melalui prosedur ini, teks sumber dikekalkan dalam bahasa teks sumber agar pembaca lebih faham maksudnya dan juga kerana selepas elemen idiomatik ini, penerangan maknanya diberi dalam teks, iaitu persembahan hebat yang menyebabkan persembahan terhenti disebabkan penonton bertepuk tangan. Contoh 7: TS: One answer that may serve: deal-breaker as a substitute for a bad showstopper. (ms. 49) TT: Satu jawapan yang mungkin sesuai: deal-breaker (faktor yang menentukan) sebagai pengganti untuk showstopper yang tidak sesuai. (ms. 83) Dalam Contoh 7, prosedur pemindahan beserta pengembangan juga telah diaplikasikan. Selain memindahkan kata teks sumber ke dalam teks sasaran, maksud bagi elemen idiomatik deal-breaker juga diterangkan sebagai faktor yang menentukan agar hasil terjemahan lebih difahami. Contoh 8: TS: Nor all, that glisters, gold. (ms. 50) TT: Bukan semua (nor all), yang bergemerlapan, ialah emas. (ms. 85 Dalam Contoh 8 ini, kata-kata idiomatik ini diterjemahkan menggunakan prosedur terjemahan literal. Namun, frasa asal nor all telah dimasukkan juga ke dalam bahasa sasaran bagi menjelaskan kepada pembaca perbezaan antara frasa not (tidak) dengan nor (bukan). Not mewakili klausa negatif sementara nor dalam contoh adalah seperti neither, iaitu tidak dan tidak (juga). Contoh 9: TS: TT: Many things that are common knowledge are not true; it is common knowledge, for instance, that Nero fiddled while Rome burned. (ms. 56) Banyak perkara yang diketahui umum adalah tidak benar; misalnya, sudah menjadi pengetahuan umum bahawa Nero berfoya-foya ketika Rome terbakar. (ms. 90) Dalam Contoh 9 ini, Nero merujuk kepada pemerintah Rom yang asyik bersuka ria walaupun krisis sedang melanda negaranya. Ini diterangkan melalui kata fiddle yang membawa dua maksud iaitu bersenang-senang dengan bermain muzik tanpa menghiraukan kesengsaraan orang lain dan daya usaha yang lemah.

146 137 The phrase Nero fiddled while Rome burned is used to express both these meanings of the word fiddle. 3 First it presents the picture of an individual playing a musical instrument as he took a sadistic pleasure in the terrible misfortunes of others. Secondly it represents ineffectual effort. That is, Nero, who should have made himself useful, was fiddling (Gyles, 1947). Dalam petikan berikut, dinyatakan sejarah terciptanya ungkapan idiomatik tersebut dan bahawa kata-kata idiomatik ini merujuk kepada dua perkara, iaitu seseorang yang asyik bermain muzik tanpa menghiraukan nasib orang lain dan pemimpin yang tidak cekap ketika berlaku sesuatu krisis. In July of 64 A.D., a great fire ravaged Rome for six days, destroying 70 percent of the city and leaving half its population homeless. According to a well-known expression, Rome s emperor at the time, the decadent and unpopular Nero, fiddled while Rome burned. The expression has a double meaning: Not only did Nero play music while his people suffered, but he was an ineffectual leader in a time of crisis (History.com, 2012). Berdasarkan petikan ini, Contoh 10 menunjukkan penggunaan prosedur persamaan budaya apabila kata teks sumber fiddled digantikan dengan kata berfoya-foya dalam bahasa sasaran. Berfoya-foya dalam bahasa Melayu diberi pengertian bersuka-suka; bersenang-senang (dgn menghabiskan masa, wang dsb) (PRPM). Strategi ini dilakukan supaya makna yang jelas dapat diberikan kepada pembaca sasaran. Walaupun tidak sama dari segi rujukan fizikal, kata bahasa sasaran ini menepati maksud yang terkandung dalam teks sumber iaitu keadaan seseorang yang suka melakukan perkara yang sia-sia dan melampau. Seseorang yang berkelakuan demikian tentunya tidak berupaya memenuhi tugas dan tanggungjawab yang diletakkan ke atas dirinya. KESIMPULAN Sebagai rumusan, setelah meneliti contoh-contoh elemen idiomatik yang terdapat dalam teks manual ini, kaedah kaedah komunikatif ternyata sesuai digunakan bagi menterjemah elemen tersebut. Kaedah terjemahan komunikatif Newmark (1988) diambil bagi memudahkan pembaca menggarap dan memahami kandungan buku ini dengan lebih jelas. Kaedah ini dibantu oleh prosedur terjemahan iaitu neutralisasi, persamaan budaya, pemindahan, terjemahan literal, dan pengembangan. Ternyata, prosedur-prosedur ini berjaya diaplikasikan dalam penterjemahan teks kerana ayat bahasa Melayu yang dihasilkan lebih gramatis dan lebih sejadi. RUJUKAN Abdullah Hassan. (2013). Tatabahasa bahasa Melayu: Morfologi dan sintaksis untuk guru dan pelajar. Kuala Lumpur: PTS Publications and Distribution. Ali, H. I. H., & Al-Rushaidi, S. M. S. (2016). Translating idiomatic expressions from English into Arabic: Difficulties and strategies. Arab World English Journal, 7(4), Broz, V., & Glavan, M. (2011). Synonymy in idiomatic expressions, SRAZ LVI, Carrol, G., & Conklin, K. (2017). Cross language lexical priming extends to formulaic units: Evidence from eye-tracking suggests that this idea has legs. Bilingualism, 20(2), Dunham, S. (2014). The editor s companion: An indispensable guide to editing books, magazines, online publications, and more, Blu Ash, OH.: Writer s Digest Books Gyles, M. F., (1947). Nero fiddled while Rome burned, Classical Journal, 42, Jafarova, L. M. (2016). Challenges in translating phraseological units. Theory and Practice in Language

147 138 Studies, 6(7), Mossop, B. (2014). Revising and editing for translators (Ed. ke-3). Abingdon/New York: Routledge. Newmark, P. (1981). Approaches to translation. London: Ergamon Press Ltd. Newmark, P. (1988). A textbook of translation. Hertfordshire: Prentice Hall. Nooni Ezdiani Yasin. (2018). Projek terjemahan dan ulasan: The editor s companion. An indispensable guide to editing books, magazines, online publications, and more. Disertasi Sarjana Tidak Diterbitkan, Universiti Sains Malaysia. Stovall, J. G., & Mullins, E. (2006). The complete editor (Ed. ke-2). Boston: Pearson Education.

148 139 PROSEDUR TERJEMAHAN HIKAYAT BAYAN BUDIMAN MENURUT PANDUAN PEMINDAHAN BAHASA OLEH ZA'BA (1934) Muhammad Bazli Mahmood Pusat Bahasa Antarabangsa Universiti Malaysia Perlis Goh Sang Seong Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Berdasarkan amalan penterjemahan, makalah ini membincangkan prosedur terjemahan intralingual Hikayat Bayan Budiman berdasarkan panduan pemindahan bahasa yang digagaskan oleh Za'ba (1934). Terjemahan intralingual merupakan terjemahan yang dilakukan dalam bahasa yang sama. Bentuk terjemahan boleh melibatkan pengungkapan semula atau parafrasa atau pentafsiran lambang verbal dengan makna lambang yang lain dalam bahasa yang sama. Za'ba dalam bukunya Ilmu Mengarang Melayu (1934) menggariskan beberapa panduan pemindahan bahasa yang sesuai dijadikan panduan kepada penterjemah dalam menangani cabaran yang timbul sebelum dan semasa proses terjemahan dilakukan. Dipaparkan bahawa penterjemah cenderung menggunakan prosedur terjemahan parafrasa, neutralisasi, nota kaki dan beberapa prosedur terjemahan lain dalam menangani cabaran terjemahan bahasa Melayu klasik kepada bahasa Melayu moden. Penterjemah juga turut menyuaipadankan panduan terjemahan yang diberikan oleh Za'ba dengan kaedah terjemahan komunikatif yang diutarakan oleh Newmark (1988) dalam melakukan terjemahan. Cabaran yang dikenal pasti dalam melakukan terjemahan termasuklah dalam aspek sintaksis, leksikal dan juga budaya yang terdapat dalam Hikayat Bayan Budiman. Selain itu, aspek stailistik dan keindahan gaya penulisan bahasa Melayu klasik turut cuba dikekalkan dan diperkenalkan dalam teks sasaran. Cabaran yang diketengahkan dan juga cadangan penyelesaian yang dikemukakan oleh penterjemah diharapkan mampu memberikan panduan dalam penterjemahan intralingual bahasa Melayu dan turut membantu menggalakkan perkembangan terjemahan intralingual di Malaysia. Kata kunci: terjemahan intralingual, Za'ba, terjemahan komunikatif PENGENALAN Jakobson (1959/2004) membahagikan terjemahan kepada tiga jenis, iaitu (i) terjemahan intralingual, (ii) terjemahan interlingual dan (iii) terjemahan intersemiotik. Terjemahan intralingual berlaku apabila terjemahan dilakukan dalam satu bahasa yang sama. Manakala terjemahan interlingual pula merujuk penterjemahan dua teks bertulis yang berbeza bahasanya (Jakobson, 2000). Terjemahan intralingual ialah penterjemahan teks ke dalam bahasa yang sama. Terjemahan intersemiotik pula merupakan pemindahan mesej daripada satu bahasa kepada bahasa yang lain dan terjemahan ini berlaku jika sesuatu teks bertulis diterjemahan ke dalam bentuk yang berlainan seperti muzik, filem, lukisan dan sebagainya (Munday, 2001).

149 140 Terjemahan intralingual merupakan terjemahan yang dilakukan dalam bahasa yang sama. Bentuk terjemahan boleh melibatkan pengungkapan semula atau parafrasa atau pentafsiran lambang verbal dengan makna lambang yang lain dalam bahasa yang sama (Jakobson,1959/2004). Menurut Wan Halizawati Wan Mahmood (2017), terjemahan intralingual merangkumi empat subkategori seperti berikut: terjemahan diakronik, iaitu antara peringkat sejarah yang berbeza dalam satu bahasa yang sama; terjemahan dialek, iaitu antara variasi geografi, sosial ataupun generasi yang berbeza dalam bahasa yang sama; terjemahan diamesik, iaitu perubahan dalam mod bahasa seperti daripada bentuk ucapan kepada bentuk bertulis atau sebaliknya; dan akhir sekali transliterasi yang melibatkan perubahan abjad. Haslina Haroon (2009) turut mengertikan konsep memindahkan bahasa yang digagaskan oleh Za ba (1934) sebagai penulisan semula dalam bahasa yang sama, iaitu terjemahan intralingual. Dalam konteks ini, penterjemahan daripada teks sastera klasik bahasa Melayu kepada teks sastera moden bahasa Melayu menjadi pilihan sebagai usaha bagi mempopularkan terjemahan intralingual sekali gus mengisi kekosongan yang wujud dalam Pengajian Penterjemahan khususnya dalam terjemahan bahasa Melayu. Pertembungan dua cabang bahasa, iaitu bahasa Melayu klasik dan bahasa Melayu moden yang banyak perbezaan ini semestinya memberikan masalah kepada penterjemah. Oleh itu, kajian ini diharapkan dapat menemukan cabaran penterjemahan intralingual bahasa Melayu dengan cadangan penyelesaiannya melalui proses amali penterjemahan, dan seterusnya cadangan penyelesaian itu dapat dijadikan garis panduan kepada penterjemahan intralingual bahasa Melayu pada masa hadapan. TEKS HIKAYAT BAYAN BUDIMAN Berdasarkan bahagian kata pengantar teks Hikayat Bayan Budiman keluaran DBP ini, Winstedt (1985) menyatakan bahawa Hikayat Bayan Budiman berasal daripada Sanskerta Sukasaptati. Sukasaptati mengandungi 70 hikayat di dalamnya. Hikayat Sukasaptati kemudiannya telah diperbaiki ke dalam bahasa Parsi oleh Nakhsyabi dengan judul Tuti-Nameh pada tahun Selain daripada versi Nakhsyabi, terdapat juga beberapa versi lain Sukasaptati dalam bahasa Parsi seperti versi Sary Abdullah Effendi, versi bersajak oleh Hamid Lahori dan versi prosa ringkas oleh Mohd. Qadiri pada tahun Versi Nakhsyabi mengandungi 52 hikayat. Pada tahun 1792, Gerrans telah menterjemahkan 12 daripada 52 hikayat ini dalam bahasa Inggeris dengan judul Tales of a Parrot done into English from Persian Manuscript entitled Tooti-Nameh. Selain itu, A.C. Stephen pada tahun 1892 turut menterjemahkan karya Nakhsyabi ke dalam bahasa Inggeris dengan judul "Tooti-Nameh Fairy Tales of a Parot". Salinan Hikayat Bayan Budiman dalam bahasa Melayu yang tertua ialah fregmen empat belas halaman yang dimiliki oleh Edward Pococke yang ditulis pada kira-kira tahun Salinan ini kini disimpan di Perpustakaan Bodleian, Oxford. Beberapa halaman Hikayat Bayan Budiman ini memiliki persamaan dalam aspek susunan cerita dengan versi yang ditulis oleh Logan, van der Wall dan Raffles. Hikayat Bayan Budiman turut wujud dalam beberapa judul yang berlainan seperti Hikayat Khojah Maimun, Hikayat Khojah Mubarak dan Cerita Taifah. Penterjemahan Hikayat ini dalam bahasa Melayu terawal telah dilakukan oleh Kadi Hassan pada tahun Walaupun Hikayat Bayan Budiman kurang diberikan perhatian dan tidak dikenali di alam Melayu, namun Hikayat ini masyhur dan banyak disimpan di beberapa buah perpustakaan utama dunia seperti di London, Leiden, Paris dan Singapura.

150 141 Walaupun Hikayat Bayan Budiman berasal daripada Sanskerta Sukasaptati dan Tuti-Nameh dalam bahasa Parsi, namun terdapat beberapa perbezaan ketara yang boleh dikenal pasti. Antara perbezaannya ialah dari segi susunan kisah yang terdapat dalam versi Parsi dan versi Melayu. Terdapat beberapa cerita yang sama dengan versi Tuti-Nameh dan ada juga cerita yang tidak terdapat dalam versi tersebut namun ia wujud dalam versi bahasa Melayu. Antara perbezaan utama versi Parsi dengan versi bahasa Melayu ialah pada pengakhiran cerita kedua-dua versi ini. Versi Parsi berakhir dengan burung bayan menceritakan kecurangan isteri tuannya yang bernama Bibi Zainab. Akibat berang dengan perbuatan Bibi Zainab, suaminya telah membunuhnya. Manakala dalam versi bahasa Melayu pula, burung bayan berjaya memperdayakan Bibi Zainab daripada bertemu kekasihnya sehingga suami Bibi Zainab pulang daripada pelayaran. Burung bayan tidak menceritakan perkara yang berlaku di antara Bibi Zainab dan kekasihnya dan kemudiannya burung bayan dilepaskan oleh tuannya ke tempat asalnya kembali. PENDEKATAN TERJEMAHAN Cadangan pendekatan penterjemahan yang dikenal pasti bagi menterjemah Hikayat Bayan Budiman ialah penterjemahan komunikatif. Hal ini kerana pendekatan penterjemahan ini bertujuan menghasilkan kesan sehampir mungkin kepada pembaca sasaran seperti yang diperoleh oleh pembaca teks asal (Newmark, 1981). Tambah Newmark lagi, ciri-ciri terjemahan komunikatif adalah lebih cenderung kepada terjemahan berkurangan, mementingkan mesej, mementingkan pembaca sasaran, mementingkan budaya bahasa sasaran dan mementingkan fungsi. Selain memanfaatkan pendekatan komunikatif yang digagaskan oleh Newmark (1981), penterjemah turut menggunakan panduan pemindahan bahasa yang dicadangkan oleh Za ba (1934). Za ba menggunakan istilah memindahkan bahasa bagi menerangkan konsep terjemahan intralingual. Dalam pada itu, beliau memperkenalkan beberapa prinsip atau saranan dalam proses melakukan terjemahan intralingual. Menurut Za ba, sebelum memulakan sebarang proses penterjemahan, penterjemah seharusnya memahami maksud yang ingin disampaikan melalui teks sumber. Pemahaman penterjemah bukanlah sekadar memahami maksud tersurat sahaja, malahan penterjemah hendaklah mendalami keseluruhan teks termasuk maksud tersirat yang ingin disampaikan oleh penulis asal. Bagi konsep atau perkataan yang kurang difahami, penterjemah disarankan untuk merujuk bahan rujukan seperti buku istilah, kamus dialek dan kamus. Selain itu, penterjemah juga boleh merujuk orang sekitar yang lebih arif dengan konsep yang ingin disampaikan dalam teks sumber. Semasa menterjemah, Za ba menyarankan supaya penterjemah memberikan beberapa padanan yang sesuai untuk sesuatu perkataan yang ingin diterjemahkan. Hal ini kerana semasa proses penterjemahan, kadangkala penterjemah terlepas pandang maksud asal yang ingin disampaikan. Maka, pilihan terjemahan adalah perlu bagi memudahkan proses penyemakan kelak. Beliau turut mencadangkan penterjemah supaya menggunakan bahasa yang mudah dan sesuai dibaca oleh golongan sasaran teks terjemahan. Apabila tidak ditemukan padanan yang sesuai, perkataan asal yang terdapat dalam teks sumber haruslah dikekalkan bagi mengelakkan salah terjemah atau pengurangan makna. Za ba turut menekankan bahawa penterjemah seharusnya menterjemahkan maksud yang ingin disampaikan dengan selengkapnya dan bukannya memindahkan perkataan daripada bahasa sumber. Prinsip ini sama seperti konsep terjemahan komunikatif yang digagaskan oleh Newmark (1981) yang dimanfaatkan sebagai pendekatan penterjemahan teks ini. Selain itu, penterjemah diingatkan supaya melakukan pemindahan maksud asal daripada teks sumber kepada teks sasaran tanpa sebarang penambahan elemen makna. Mesej yang ingin disampaikan dalam teks terjemahan perlulah selari dengan

151 142 mesej yang ingin digarap oleh penulis asal teks sumber. Walau bagaimanapun, huraian kepada konsep dibenarkan jika mesej yang disampaikan dalam teks terjemahan tidak mencukupi bagi membolehkan pembaca sasaran memahami konsep tersebut. Struktur teks boleh diubah. Hal ini bermakna Za ba tidak menyarankan penterjemah mengekalkan bentuk teks sumber dalam teks terjemahan. Cakap ajuk boleh diubah kepada kata-kata pengarang dan ayat penyata juga boleh diubah kepada ayat seru dan ayat tanya. Ayat majmuk yang panjang boleh dipendekkan dan dipisahkan kepada beberapa ayat tunggal, manakala beberapa ayat tunggal pula dibenarkan dicantumkan menjadi ayat majmuk. Daripada satu segi yang lain, Za ba menggagaskan supaya gaya penulisan penulis asal dikekalkan dengan sebaik mungkin bagi membolehkan rasa terjemahan yang sama dapat dirasai oleh pembaca sasaran. Unsur bahasa seperti bahasa kiasan perlu dipelihara bagi membolehkan keaslian dan keindahan bahasa teks sumber turut dirasai oleh pembaca teks terjemahan. Prinsip penterjemahan yang disarankan oleh Za ba ini menjadi panduan kepada penterjemah bagi menghasilkan terjemahan intralingual yang berkualiti sejajar dengan kemasyhuran teks ini. ANALISIS TERJEMAHAN Analisis terjemahan dijalankan bagi mengenal pasti ciri-ciri teks yang mendatangkan cabaran kepada penterjemah. Elemen Sintaksis Kebanyakan pola ayat yang terdapat dalam Hikayat Bayan Budiman terdiri daripada ayat majmuk dan ayat pasif. Pola ayat klasik kebanyakannya tidak dikekalkan bentuknya dalam teks terjemahan. Antara perubahan yang berlaku dalam pola ayat ini adalah seperti ayat tunggal bertukar menjadi ayat majmuk, ayat majmuk kekal sebagai ayat majmuk dan ayat pasif bertukar kepada ayat aktif. Penterjemah menyesuaikan struktur ayat dalam teks terjemahan dengan kebiasaan laras bahasa yang dituturkan oleh pembaca sasaran. Ayat Tunggal Menurut Tatabahasa Dewan Edisi Baharu (1993), ayat tunggal ialah ayat yang mengandungi elemen asas dalam sintaksis, iaitu satu subjek dan satu predikat. Subjek ialah bahagian ayat yang diterangkan dan predikat pula merupakan bahagian ayat yang menerangkan. Ayat tunggal dalam ragam bahasa Melayu terbahagi kepada dua bahagian, iaitu ayat aktif dan ayat pasif. Kebiasaannya, prosa klasik jarang-jarang menggunakan ayat tunggal tetapi lazimnya menggunakan ayat majmuk. Berikut merupakan contoh cabaran yang dihadapi oleh penterjemah semasa menterjemah ayat-ayat tunggal dalam teks ini. Contoh 1 Teks Sumber Maka, disentakkannya tiung itu dari dalam sangkarannya lalu dihempaskannya ke bumi. Maka, tiung itu sama matilah. (hlm. 7) Teks Terjemahan Kemudian Bibi Zainab menghempaskan burung tiung ke lantai dan tamatlah riwayatnya. Melalui contoh ini, penterjemah telah menukarkan ayat tunggal kepada ayat majmuk dengan menggabungkan ayat sebelum dan ayat selepas melalui penggunaan kata hubung dan. Di samping itu,

152 143 ayat asal dalam teks sumber juga diolah semula melalui prosedur parafrasa. Perubahan struktur ayat ini bertujuan menjadikan terjemahan yang dihasilkan itu lebih menepati laras bahasa kontemporari. Prosedur ini bertepatan dengan panduan yang diberikan oleh Za ba (1934) dalam melakukan terjemahan intralingual (pemindahan bahasa) kerana Za ba menyarankan pemindahahan bahasa tidaklah dilakukan mengikut perkataan demi perkataan tetapi memindahkan maksud karangan asal keseluruhannya. Beliau juga menyarankan penggunaan bahasa dan leksikal yang sesuai dengan pembaca sasaran terjemahan. Selaras dengan panduan yang dijelaskan oleh Za ba, terjemahan yang dicadangkan ini juga sesuai dengan konsep terjemahan komunikatif yang menitikberatkan ketersampaian kesan pembacaan pada pembaca sasaran. Contoh 2 Teks Sumber Maka kata bayan itu, Demikianlah kejahatan orang yang tiada menurut kata ibu bapanya. (hlm. 38) Teks Terjemahan Begitulah nasib anak yang tidak mahu mendengar nasihat ibu bapanya, kata burung bayan kepada anaknya. Walaupun tiada perubahan jenis ayat dalam terjemahan ini, namun penterjemah telah menggunakan prosedur parafrasa bagi menghilangkan rasa bahasa klasik seperti yang terdapat dalam teks sumber. Pembaca sasaran boleh menerima gaya penulisan yang lebih moden dan bersifat kontemporari seperti yang diharapkan oleh penterjemah. Hal ini turut mengambil kira panduan yang diberikan oleh Za ba (1934) yang mementingkan pembaca sasaran dan menjelaskan maksud teks sumber ke dalam teks sasaran mengikut keperluan dan kehendak pembaca sasaran dan bukannya mengekalkan bentuk teks sumber. Newmark (1981) juga menambah terjemahan komunikatif cenderung kepada melakukan terjemahan berkurangan dan lebih mementingkan kepada bahasa dan budaya pembaca sasaran berbanding kepada teks asal tersebut. Ayat Majmuk Seperti yang telah dijelaskan oleh Awang Sariyan (1988), karya bahasa klasik memiliki gaya penulisan yang kerap menggunakan ayat majmuk dan kompleks. Menurut Tatabahasa Dewan Edisi Baharu (1993), ayat majmuk ialah ayat yang dibina dengan mencantumkan dua atau lebih ayat tunggal dan susunan ayatayat ini disusun mengikut cara yang tertentu sehingga menjadikannya ayat baharu. Kebanyakan ayat dalam teks sumber menggunakan gaya penulisan ini. Hal ini dianggap sebagai salah satu keistimewaan prosa klasik yang amat memberikan cabaran dalam projek terjemahan ini. Contoh 3 Teks Sumber Wahai ibuku, pergi apalah ibuku, kusuruhkan kepada isteri Khojah Maimun itu, katakan padanya aku berkehendakkan dia dengan sesungguhnya, tiada boleh tidak, bagaimana juga daya upaya ibukulah akan meluluskan maksudku itu. (hlm. 5) Teks Terjemahan Wahai ibuku, pergi khabarkan kepada isteri Khojah Maimun yang aku mahukannya walau dengan apa-apa cara sekalipun. Ciri-ciri bahasa klasik yang jelas pada keseluruhan teks ialah penggunaan ayat majmuk. Pola ayat yang sama telah dikekalkan dalam teks terjemahan namun berlaku perubahan dalam aspek keseluruhan ayat.

153 144 Penterjemah telah mengekalkan makna asal teks sumber seperti yang disarankan oleh Za ba (1934) melalui prosedur parafrasa dalam mengungkapkan maksud asal dalam terjemahan. Penggunaan gaya penulisan yang sesuai dengan cita rasa pembaca sasaran ini turut dititikberatkan oleh Za ba kerana beliau menyatakan bahawa karya terjemahan yang dihasilkan seharusnya lancar dibaca dan boleh difahami walaupun pembaca sasaran tidak pernah membaca karya asal teks sumber. Hal ini turut sama menjadi 'tulang belakang' kepada kaedah terjemahan komunikatif yang berorentasikan pembaca sasaran dalam aspek penyampaian makna dan gaya penulisan. Contoh 4 Teks Sumber Setelah sudah saudagar itu mendengar kata bayan itu, maka ia pun menangis seraya katanya, Terlalu sekali takjub aku membuang akan isteriku, tiada dengan dosanya. (hlm. 12) Teks Terjemahan Setelah mendengar jawapan burung bayan, saudagar menyesal dan menangis, Aku menyesal kerana telah menghalaunya. Gaya penulisan dalam teks terjemahan lebih sesuai dengan kehendak pembaca sasaran yang merupakan pelajar sekolah menengah yang mempunyai latar belakang pelbagai budaya dan bahasa. Penterjemah telah mengikut saranan Za ba dalam menjalankan terjemahan dengan mengekalkan keseluruhan makna yang ingin disampaikan oleh teks sumber dengan menggunakan gaya penulisan dan laras bahasa yang lebih sesuai dengan kehendak pembaca sasaran. Za ba turut menyarankan bahasa ayat-ayat yang panjang dan berbelit-belit yang sinonim dengan gaya penulisan Hikayat Bayan Budiman boleh diringkaskan dan dimudahkan supaya lebih mudah difahami oleh pembaca sasaran. Prosedur parafrasa digunakan untuk menterjemah Analisis 5. Walau bagaimanapun ia masih mengekalkan keseluruhan maksud dan emosi yang ingin disampaikan dalam laras bahasa yang bersesuaian. Ayat Pasif Ayat aktif ialah ayat yang terbentuk daripada ayat aktif transitif dan mengandungi kata kerja yang mengutamakan objek asal sebagai judul atau unsur yang diterangkan. Menurut Tatabahasa Dewan Edisi Baharu (1993), ayat pasif dibahagikan kepada tiga, iaitu ayat pasif dengan imbuhan kata kerja pasif (didan ter-), ayat pasif dengan kata ganti nama diri pertama dan kedua serta ayat pasif dengan menggunakan kata kena yang hadir sebelum kata kerja. Kategori ayat pasif yang menggunakan imbuhan kata kerja pasif dan penggunaan kata ganti diri pertama dan kedua lebih dominan dalam keseluruhan teks ini. Berikut merupakan contoh penterjemahan ayat pasif. Contoh 5 Teks Sumber Maka kata Ferhad, Hamba ini disuruh oleh raja mencari kepala harimau. (hlm. 68) Teks Terjemahan Ferhad kemudiannya menceritakan perkara yang berlaku dan permintaan raja kepada lelaki tua itu. Menurut Za ba (1934), struktur teks boleh diubah. Contohnya, cakap ajuk boleh diubah kepada kata-kata pengarang dan ayat penyata juga boleh diubah kepada ayat seru dan ayat tanya. Berdasarkan saranan ini, penterjemah telah mengubah bentuk cakap ajuk dalam teks sumber kepada ayat penyata dalam teks sasaran. Walau bagaimanapun, penterjemah tidak memindahkan makna yang terdapat dalam teks sumber

154 145 kerana keseluruhan teks sumber sebelum ayat ini membincangkan permintaan raja yang perlu dilakukan oleh Ferhad. Maka, faktor kurang terjemah tidak wujud jika dilihat dalam keseluruhan teks. Selain itu, prosedur parafrasa turut digunakan oleh penterjemah untuk memvariasikan gaya penulisan dan menyesuaikannya dengan cita rasa pembaca sasaran. Perubahan struktur seperti yang turut berlaku, iaitu ayat teks sumber (ayat pasif) telah ditukarkan kepada ayat aktif dalam teks terjemahan. Sekali lagi kaedah parafrasa digunakan bagi membolehkan cita rasa dan gaya penulisan yang sesuai dengan pembaca sasaran dapat dicapai dalam terjemahan. Elemen Leksikal Leksikal Bahasa Asing Leksikal bahasa asing yang wujud dalam teks sumber kebanyakannya merupakan kata pinjaman daripada bahasa Arab. Hal ini kerana hikayat ini sendiri merupakan hikayat saduran Islam (Parsi) yang kaya dengan elemen-elemen budaya Islam. Berikut merupakan contoh kata pinjaman: Contoh 6 Teks Sumber Ada seorang orang ubatan dapat ia menjadikan dirinya segala rupa. (Hlm. 20) Teks Terjemahan Ada seorang pawang yang boleh menjelma dalam pelbagai rupa. Berdasarkan analisis ini, penterjemah telah menggunakan prosedur penggantian bagi menggantikan perkataan orang ubatan kepada pawang. Hal ini kerana berdasarkan teks sumber orang ubatan tidak membawa maksud seseorang individu yang memiliki kuasa atau kesaktian untuk mengubah dirinya kepada bentuk yang berbeza. Berdasarkan Kamus Dewan Edisi Keempat (2005), pawang membawa maksud (1) orang yang mempunyai kebolehan istimewa melakukan sesuatu, biasanya dengan menggunakan kuasa ghaib. (2) orang yang pandai mengubati orang sakit dengan jampi dan lain-lain; dukun; bomoh. Maka, komponen makna yang dibawa oleh pawang lebih sesuai dengan sifat watak yang ingin disampaikan dalam cerita. Maka, terjemahan ini bertepatan dengan konteks makna keseluruhan yang ingin disampaikan dalam teks sumber. Contoh 7 Teks Sumber Akan laki-laki itu amatlah cemburuan, apabila ia hendak berjalan, maka dijadikannya dirinya seorang gajah dengan hikmatnya, maka ditaruhnya isterinya itu di atas baluhan belakangnya; (Hlm. 20) Teks Terjemahan Jika mereka keluar bersiar-siar, dia menjelma menjadi gajah dan isterinya menungganginya kerana risau isterinya berlaku curang kepadanya. Dalam teks sumber, baluhan merujuk kayu rangka-rangka pada tempat duduk di belakang gajah. Penterjemah telah menggugurkan perkataan ini daripada teks terjemahan. Hal ini kerana kata kerja menunggangi telah membawa maksud isterinya berada dan menunggang di atas gajah. Maka, perkataan baluhan yang terdapat dalam teks sumber tidak diperlukan lagi bagi mendukung maksud yang telah disampaikan dengan jelas dalam teks terjemahan dan pengguguran ini tidak mengganggu mesej asal yang ingin disampaikan dalam teks sumber.

155 146 Elemen Budaya Dalam Hikayat Bayan Budiman, pertembungan pengaruh agama Hindu yang masih terdapat dalam karya kesusasteraan Melayu klasik menyukarkan proses penterjemahan. Walau bagaimanapun, elemen agama Hindu ini memainkan peranan penting dalam keseluruhan penceritaan teks ini. Unsur seperti mempercayai tilikan dan memberikan elemen manusia kepada binatang turut dapat dilihat jelas dalam keseluruhan teks ini terutama sekali dalam watak Bayan Budiman sebagai burung yang bijak dan mampu meramal masa hadapan. Berikut merupakan contoh unsur budaya Hindu yang terdapat dalam teks: Contoh 8 Teks Sumber Hai Khojah Maimun! Sungguhlah hamba ini sekepal, tetapi hati hamba di mana tuan tahu? Akan sekalian alam ini di bawah tilik hamba dan hamba ini bukanlah seperti unggas yang lain... (hlm. 2). Teks Terjemahan Hai Khojah Maimun, walaupun aku bertubuh kecil, namun tilikan aku tidak seperti haiwan lain. Mana Sikana (2003) menjelaskan bahawa walaupun Hikayat Bayan Budiman merupakan karya sastera Islam, namun masih terdapat elemen-elemen saduran India (agama Hindu) dalam karya ini. Hal ini jelas dilihat dalam aspek memberikan kesaktian kepada binatang yang mampu meramal masa hadapan dan kepercayaan kepada tangkal yang boleh membawa tuah atau keuntungan kepada tuannya. Penterjemah teks ini masih menggunakan prosedur parafrasa bagi mengurangkan elemen klasik dalam terjemahannya. Dalam aspek penterjemahan budaya, antara cabaran yang dihadapi oleh penterjemah adalah mengelakkan elemen budaya yang bukan berteraskan Islam disalah faham oleh pembaca sasaran. Hal ini kerana, intipati Hikayat Bayan Budiman bukanlah menggunakan budaya Islam yang sebenar tetapi saduran daripada budaya Hindu. Maka, menjadi cabaran kepada penterjemah untuk membezakan budaya Islam dan juga budaya saduran Islam. Hal ini kerana, jika penterjemah tidak tahu membezakan elemen ini dalam terjemahan, pembaca (terutamanya pembaca bukan beragama Islam) akan menganggap elemen budaya yang dinyatakan dalam teks ini adalah sebahagian daripada budaya agama Islam. Penyelesaiaannya, penterjemah cuba mengurangkan seboleh mungkin elemen budaya yang kurang sesuai selagi tidak mengganggu kelancaran penceritaan dan tidak mengubah mesej yang ingin disampaikan oleh penulisan asal. KESIMPULAN Kesimpulannya, secara keseluruhan penterjemahan Hikayat Bayan Budiman yang dilakukan berpandukan pendekatan terjemahan komunikatif dan diselaraskan dengan panduan terjemahan (pemindahan bahasa) yang dikemukakan oleh Za ba (1934). Hal ini kerana masih kurang panduan terjemahan intralingual dalam bahasa Melayu untuk dijadikan panduan kepada penterjemah untuk menterjemah. Hampir keseluruhan prosedur yang digunakan ialah prosedur parafrasa yang dikemukakan oleh Newmark (1988). Hal ini turut disokong oleh Za ba yang menyarankan supaya penterjemah memahami teks sumber dan menggunakan penulisan semula untuk menyampaikan maksud teks sumber serta tidak terikat oleh perkataan-perkataan dalam teks sumber. Pelbagai elemen bahasa Melayu klasik yang jarang-jarang digunakan dalam bahasa Melayu moden seperti leksikal bahasa Melayu klasik dan laras bahasa yang berbelit-belit telah diringkaskan dan dimudahkan selaras dengan tahap penguasaan bahasa Melayu pembaca sasaran, iaitu pelajar sekolah menengah.

156 147 Walau bagaimanapun, keseluruhan terjemahan ini diyakini masih mampu memberikan gambaran awal tentang intipati dan keunikan hikayat ini kepada pembaca sasaran. Lebih-lebih lagi tujuan utama terjemahan ini bukanlah untuk menandingi karya asal tetapi hanyalah untuk memudahkan pemahaman pembaca muda dan seterusnya membolehkan mereka kembali kepada karya asal yang amat tinggi nilai seninya. RUJUKAN Awang Sariyan Kesinambungan bahasa dalam kesusasteraan Melayu. Petaling Jaya: Penerbit Fajar Bakti. Haslina Haroon (2009). Nasihat Za ba dalam Menterjemah. Dewan Bahasa Ogos 2009, 6-9. Jakobson, R. (1959/2000). On linguistic aspects of translation dalam Venuti, L. (ed.) The Translation Studies Reader, second edition, New York: Routledge, Tatabahasa Dewan (1993). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Kamus Dewan Edisi Keempat. (2005). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Munday, J. (2001). Introducing Translation Studies: Theories and Applications. London & New York: Routledge. Newmark, P. (1981). Approaches to translation. London: Ergamon Press Ltd. Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. New York: Prentice-Hall. Winstedt, R.O. (1985). Kata Pengantar, Hikayat Bayan Budiman. Kuala Lumpur: Oxford Fajar Bakti Sdn. Bhd.. Zainal Abidin Ahmad. (1934). Ilmu Mengarang Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

157 148 PENTERJEMAHAN ELEMEN IDEOLOGI DAN BUDAYA DALAM TEKS BUKU THE ROAD TO CHARACTER Kamal Ariffin Othman Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Hasuria Che Omar Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Kertas kerja ini mengkaji penterjemahan elemen ideologi dan budaya yang terdapat dalam teks buku berjudul The Road to Character yang diterjemahkan daripada bahasa Inggeris ke dalam bahasa Melayu. Teks asal buku ini ditulis oleh David Brooks, wartawan The New York Times. Buku ini sarat dengan kemajuan falsafah, ilmu dan budaya Barat dan Amerika Syarikat. Dalam menterjemahkan teks ini, masalah utama yang dihadapi adalah dalam menterjemahkan elemen ideologi dan budaya yang banyak terdapat dalam teks sumber. Masalah timbul apabila terdapat konflik sama ada hendak mengekalkan budaya dan ideologi dalam teks sasaran. Hal ini bergantung pada ideologi penterjemah dan pendekatan yang diambil sama ada setia kepada teks sumber atau kepada pembaca sasaran. Kertas kerja ini melihat kepada kedua-dua kaedah terjemahan semantik dan komunikatif yang digagaskan oleh Newmark (1988) dalam konteks terjemahan budaya. Prosedur terjemahan Newmark (1988) yang merangkumi antaranya pemindahan, pinjam terjemah, terjemahan sedia ada dan neutralisasi juga diaplikasikan. Melalui penggunaan prosedur ini, permasalahan dari segi elemen ideologi dan budaya dapat ditangani. Hasilnya, terjemahan yang sesuai dan lebih gramatis dapat diperoleh. Kata kunci: prosedur terjemahan, elemen ideologi, elemen budaya PENGENALAN Buku The Road to Character merupakan sebuah karya yang ditulis oleh David Brooks, seorang wartawan akhbar The New York Times. Sebagai wartawan yang berpengalaman, Brooks juga merupakan penulis untuk beberapa buah buku terlaris antaranya Bobos in Paradise (2000), dan The Social Animal: The Hidden Sources of Love, Character and Achievement (2011). Buku-buku ini merupakan komentari sosial dan budaya. The Road to Character merupakan komentari sosial dan budaya yang menyentuh pelbagai bidang termasuk ideologi dan budaya. Dalam kertas kerja ini, kita juga akan mengkaji penterjemahan elemen ideologi dan budaya yang terdapat dalam teks buku. Buku ini tergolong dalam fiksyen dan biografi yang bersifat ekspresif dan informatif. Namun tek sumber juga merupakan teks komentari penulis dengan mesej yang bersifat vokatif yang bermakna penekanan diberikan terhadap mesej yang ingin disampaikan, kepentingan maklumat, dan bahasa sasarannya hendaklah ringkas serta padat, eksplisit dan memberi maklumat yang jelas tentang rujukan teknikal dan budaya (Newmark, 2009: 34).

158 149 ANALISIS PRATERJEMAHAN Pendahuluan Analisis teks adalah satu langkah utama dalam proses terjemahan (Larson, 1984; Newmark, 1988; dan Nord, 1991/2001). Proses menganalisis teks dilakukan secara menyeluruh kerana penterjemah perlu memahami teks sumber secara keseluruhan dan dengan betul (Nord, 2005: 1). Analisis teks termasuk mengkaji leksikon, struktur tatabahasa, konteks budaya dan sebagainya untuk membantu penterjemah menghasilkan terjemahan yang berkesan. Analisis teks dibuat untuk menentukan makna, seterusnya membina semula makna itu dalam bahasa sasaran dengan menggunakan leksikon dan struktur tatabahasa yang sesuai dalam bahasa dan konteks budaya sasaran, seperti yang dijelaskan oleh Larson (1984: 3): Translation, then consists of studying lexicon, grammatical structure, communication situation, and cultural context of the source language text, analyzing it in order to determine its meaning, and then reconstructing this same meaning using the lexicon and grammatical structure which are appropriate in the RECEPTOR LANGUAGE and cultural context. Analisis makrotekstual/ekstratekstual Setiap tugasan terjemahan yang diterima daripada klien selalunya disertakan dengan maklumat tentang cara teks terjemahan akan berfungsi dalam persekitaran sasaran. Menurut Nord (1997/2001), dalam kes yang ideal, klien akan memberi maklumat yang dikenali sebagai ikhtisar terjemahan. Ikhtisar terjemahan ini digunakan untuk analisis makrotekstual. Berikut adalah unsur yang dianalisis: fungsi teks; pembaca sasaran; masa dan tempat penerimaan teks; medium penyampaian teks; dan motif penghasilan atau penerimaan teks. Fungsi teks Nord (1991/2001) membahagikan fungsi teks kepada empat iaitu referensial, ekspresif, apelatif dan fatik. Fungsi referensial melibatkan rujukan kepada objek atau fenomena dalam teks. Rujukan ini boleh merujuk kepada peristiwa rekaan atau sebenar. Penerima sasaran mungkin mentafsirkan sesetengah peristiwa yang dirujuk dengan tafsiran yang berlainan daripada penerima asal. Fungsi ekspresif ialah sikap penyampai atau penulis terhadap objek atau fenomena dalam teks. Dalam teks ekspresif penyampai meluahkan emosinya, memberi penilaian, menggunakan ironi atau gabungan sebahagian atau kesemua yang dinyatakan di atas. Fungsi apelatif atau pujukan ditujukan kepada penerima untuk bertindak atau memberi respons dalam cara yang tertentu. Fungsi ini boleh diterapkan dengan pujukan secara langsung, tidak langsung, atau menggunakan bahasa yang mempunyai nilai aestetik dan menarik pada pandangan pembaca. Fungsi fatik bertujuan untuk mewujudkan, mengekalkan atau mengakhiri hubungan antara penyampai dan penerima. Fungsi ini tidak memberi apaapa maklumat atau nilai kepada penerima tetapi boleh mentakrifkan perhubungan antara penyampai dan penerima sama ada formal atau tidak formal. Contoh fungsi fatik ialah perbualan tentang cuaca. Fungsi teks oleh Nord tidak berbeza daripada sarjana lain seperti Newmark (1988a) yang membahagikan fungsi teks atau bahasa kepada tiga kategori utama iaitu fungsi ekspresif, informatif dan vokatif. Fungsi ekspresif selalunya terdapat dalam teks seperti biografi, karya sastera imaginatif yang serius, esei dan surat-menyurat peribadi. Fungsi informatif pula didapati dalam teks yang mempunyai format standard seperti buku teks, laporan teknikal, dokumen saintifik dan laporan mesyuarat. Vokatif mempunyai takrif yang sama seperti fungsi apelatif oleh Nord. Teks yang bersifat vokatif boleh didapati dalam notis, bahan propaganda, publisiti, iklan dan syarahan agama yang tujuannya adalah untuk

159 150 memujuk orang ramai untuk bertindak, berfikir atau mempunyai perasaan seperti yang dikehendaki oleh teks. Berdasarkan takrif yang dinyatakan, teks sumber mempunyai fungsi ekspresif, informatif dan vokatif. Teks mempunyai fungsi informatif kerana membuat rujukan kepada individu dan sejarah. Contoh rujukan individu adalah seperti Presiden Amerika Syarikat, Dwight Eisenhower dan Perkins, dan rujukan peristiwa adalah seperti kebakaran di sebuah kilang pakaian di New York City pada 1911 yang membawa kepada penggubalan undang-undang keselamatan bangunan. Fungsi ekspresif pula diambil kira kerana sebahagian besar kandungan teks ini merupakan biografi kecil tentang individu terkenal yang melakar sejarah dan peradaban budaya mereka sendiri. Fungsi apelatif atau vokatif pula ditunjukkan dengan sikap penulis atau penyampai yang mahu audiens atau pembaca menjadikan individu dalam buku ini sebagai suri teladan. Contohnya penulis mahu kita belajar daripada ibu kepada Presiden Eisenhower yang berjaya mengasuh anaknya agar berdisiplin dan menghargai pendidikan sehingga berjaya. Pembaca sasaran Pembaca asal teks sumber ialah masyarakat umum yang berbahasa Inggeris, dengan tumpuan mereka yang tinggal di Amerika Syarikat dan United Kingdom yang berbahasa Inggeris. Kebanyakan individu dan peristiwa yang dirujuk berkaitan dengan Amerika Syarikat dan United Kingdom. Pembaca juga seorang yang berpengetahuan tentang ideologi agama Kristian kerana terdapat perbincangan tentang konsep agama Kristian seperti dosa, amalan Kristian, dan rujukan daripada Kitab Bible. Pembaca sasaran pula ialah pembaca yang berbahasa Melayu. Kebanyakan pembaca sasaran adalah orang Melayu yang beragama Islam khususnya di Malaysia. Pembacaan juga mungkin boleh diluaskan ke Singapura, Indonesia, Brunei malahan sehingga ke selatan Thai. Kehadiran konsep agama Kristian ini mungkin memberi masalah dalam menterjemahkan dan memindahkan konsep agama Kristian yang agak asing malah kemungkinan bertentangan dengan nilai dan pandangan pembaca sasaran. Masa dan tempat dikeluarkan Teks sumber diterbitkan pada 2015 di New York oleh Penguin Books. Rujukan peristiwa dalam teks berlangsung sekitar dari awal zaman perkembangan agama Kristian, zaman Victoria, selepas Perang Dunia Kedua di Amerika Syarikat sehingga sekarang. Buat masa ini, teks sasaran adalah dihadkan untuk tujuan kajian terjemahan. Hal ini disebabkan terdapat teks atau idea yang mungkin tidak sesuai untuk diterbitkan dan penterjemah menghadapi kekangan dari segi tuntutan penerbit dan pembaca yang mungkin tidak mahu unsur seperti perjuangan tokoh lesbian, gay, biseksual dan transgender (LGBT) Bayard Rustin yang diketengahkan dalam Bab 6 ke dalam pasaran buku tempatan bahasa Melayu. Disertasi ini tidak menghadapi kekangan sedemikian kerana teks atau bab yang dipilih tidak termasuk bab mengenai perjuangan tokoh LGBT tersebut. Medium penyampaian teks Medium penyampaian bermaksud cara teks disampaikan atau disalurkan kepada pembaca. Medium ini mungkin berbentuk format bercetak, audio, buku elektronik atau sebagainya. Teks sumber boleh didapati dalam bentuk bercetak sama ada kulit keras atau lembut, e-buku, dalam bentuk audio dan CD (audio sahaja). Versi yang digunakan dirujuk juga dalam pelbagai bentuk iaitu buku bercetak, e-buku atau digital dan audio. Versi digital memudahkan tugas penterjemahan dan pemahaman kerana alatan pada pembaca buku elektronik membolehkan penterjemah terus menyemak maksud sesuatu perkataan dengan cepat tanpa perlu menyemak helaian kamus. Versi audio pula dirujuk untuk mendengar

160 151 luahan emosi yang dizahirkan melalui nada suara. Sekiranya mahu diterbitkan, teks sasaran dicadangkan untuk dikeluarkan dalam versi buku bercetak dan dalam bentuk versi digital. Motif penghasilan atau penerimaan teks Motif penghasilan atau penerimaan teks ialah tujuan atau perkara yang ingin disampaikan kepada pembaca. Buku ini diterbitkan untuk mengajak pembaca agar memupuk sifat baik yang kini diabaikan oleh kebanyakan manusia zaman moden seperti merendah diri, prihatin kepada orang kurang bernasib baik dan merenung diri sendiri. Sifat baik ini ditakrifkan oleh penulis sebagai sifat utama yang membina karakter diri yang kuat. Teks sasaran mempunyai motif yang sama seperti teks sumber untuk memupuk sifat baik yang membina karakter. Teks sasaran juga bersifat memberitahu iaitu memberitahu kisah hidup individu ini yang mungkin tidak dikenali oleh generasi millenial pada masa kini iaitu mereka yang lahir pada sekitar tahun 1980 hingga Namun penterjemah mungkin perlu menyesuaikan ideologi dan budaya yang terkandung dalam teks ini untuk pembaca tempatan. Analisis mikro/intratekstual Analisis mikro/intratekstual merupakan analisis yang dilakukan terhadap ciri intratekstual atau faktor dalaman termasuk unsur bukan verbal yang terkandung dalam teks. Ciri-ciri intratekstual yang diperkenalkan oleh Nord (2005) adalah kandungan teks, pemilihan kata, susunan ayat, gaya bahasa, elemen budaya, organisasi teks, dan elemen bukan verbal. Ciri-ciri ini akan dibincangkan dengan lebih terperinci dalam bahagian yang berikutnya. Kandungan teks Kandungan teks merujuk kepada rujukan yang dibuat dalam teks terhadap perkara seperti objek atau fenomena yang disebut dalam teks. Rujukan ini diluahkan dalam bentuk maklumat semantik dengan struktur leksikal dan tatabahasanya. Struktur maklumat ini berkait dan dihubungkan untuk membentuk suatu wacana yang koheren atau boleh difahami. Dengan kata lain, analisis ini melihat tentang perkara yang cuba disampaikan oleh penulis. Dalam The Road to Character, penulis asal cuba menggalakkan pembaca agar meneroka sifat baik seperti meletakkan kepentingan orang lain berbanding kepentingan sendiri, prihatin atas nasib mereka yang lemah, tidak membangga diri dan berani memperjuangkan hak orang lain. Penulis merujuk kepada tokoh Amerika Syarikat seperti Frances Perkins, Dwight Eisenhower dan Viktor Frankl. Selain itu, tokoh dalam bidang kesusasteraan Inggeris dan agama Kristian juga dirujuk. Pemilihan kata Menurut Nord (2005), pemilihan kata ditentukan oleh perkara dan kandungan yang dibincangkan dalam teks. Contoh perkara yang dianalisis ialah kata tema yang merujuk pada perkara utama yang menjadi tajuk perbincangan. Pemilihan kata banyak berkisar pada kata nama atau frasa yang menerangkan sifat baik manusia seperti vocation, apotheosis, self-effacement dan unbribed soul. Susunan ayat Susunan ayat membawa maksud cara ayat dalam teks ini disusun. Terdapat ayat yang mudah dan pendek tetapi memberi impak yang mendalam. Contoh ayat mudah dan pendek adalah seperti di bawah: Input leads to output. Efforts leads to reward. Practice makes perfect. Pursue self-interest. Maximize your utility. Impress the world. (Hlm. 6) Namun begitu, penulis juga menggunakan ayat yang panjang dan kompleks untuk menyampaikan mesej seperti di bawah:

161 152 If you are only Adam I, you turn into a shrewd animal, a crafty, self-preserving creature who is adept at playing the game and who turns everything into a game. If that s all you have, you spend a lot of time cultivating professional skills, but you don t have a clear idea of the sources of meaning in life, so you don t know where you should devote your skills, which career path will be highest and best. (Hlm. 8) Teks ini menggunakan kala kini dan kala lampau kerana merujuk kepada perkara semasa serta perkara masa lampau. Kala lampau digunakan apabila penulis menceritakan kisah yang berlaku pada masa lalu seperti kisah hidup individu dan peristiwa yang dinyatakan dalam buku seperti pada Amerika pada abad ke-20. Teks ini juga menggunakan unsur subteks seperti nota kaki dan petikan. Nota kaki dilampirkan dalam bahagian akhir buku selepas Acknowledgement di bawah tajuk kecil Notes dan disusun mengikut bab. Petikan pula dapat dilihat sepanjang teks dalam buku yang diambil oleh penulis dari pelbagai sumber termasuk buku dan rancangan radio. Penyampaian maklumat adalah dalam bentuk naratif dan informatif. Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat (2005), naratif bermaksud cerita atau kisah tentang peristiwa, pengalaman dan lain-lain. Contoh teks naratif dan informatif dalam teks sumber adalah kisah tentang kebakaran kilang Triangle Shirtwaist yang menyaksikan mangsa terjun ke bawah seperti kain yang jatuh dari tingkap, seperti di bawah: Some saw what they thought were bundles of fabric falling from the windows. They thought the factory owners were saving their best material. As the bundles continued to fall, the onlookers realized they were not bundles at all. They were people, hurling themselves to their death. People had just begun to jump as we got there, Perkins would later remember. They had been holding on until that time, standing in the windowsills, being crowded by others behind them, the fire pressing closer and closer, the smoke closer and closer. (Hlm. 17) Gaya bahasa Gaya bahasa ialah penggunaan bahasa atau cara bahasa digunakan dalam teks. Penggunaan gaya bahasa merujuk kepada bahasa yang sesuai digunakan oleh penulis dalam mengolah cara mesej disampaikan. Berdasarkan perbincangan sebelum ini berkaitan fungsi teks iaitu informatif dan vokatif, maka boleh dikatakan gaya penulisan yang digunakan oleh penulis adalah bersifat deskriptif, memujuk dan naratif. Deskriptif kerana penulis melakukan penerangan dalam kebanyakan teks untuk menerangkan keadaan bangunan di Manhattan pada awal abad ke-20; vokatif atau memujuk untuk mengajak pembaca untuk mengikuti contoh sifat baik yang ditunjukkan oleh tokoh yang dibincangkan dalam buku; dan naratif untuk menggambarkan situasi cerita, contohnya ketika berlaku kebakaran besar di kilang pakaian Triangle Shirtwaist di New York. Sehubungan dengan itu, dalam melakukan terjemahan buku ini, penterjemah perlu memikirkan untuk mengekalkan gaya penulisan berdasarkan fungsi teks untuk menyampaikan kesan yang sama kepada pembaca sasaran. Elemen budaya Dalam analisis makrotekstual, kita mendapati bahawa terdapat unsur budaya yang berbeza antara pembaca teks sumber dan audiens yang akan disasarkan. Salah satu cara untuk menganalisis unsur budaya ini adalah dengan membuat praandaian. Praandaian ialah andaian permulaan berdasarkan pengetahuan. Dari segi pandangan penulis asal, praandaian yang dibuat terhadap pembaca buku ini terdiri daripada orang Amerika Syarikat. Mereka ini

162 153 lebih berkemungkinan mengetahui tentang tokoh, agama Kristian, sejarah Amerika Syarikat dan perkara lain yang berkaitan dengan Amerika Syarikat dan budaya Barat yang terkandung dalam teks buku ini. Dalam proses terjemahan, penterjemah perlu tahu perbezaan antara budaya pembaca sumber dan budaya pembaca sasaran dengan membuat praandaiannya sendiri. Contohnya konsep eulogi yang dibincangkan oleh penulis pada bahagian awal buku (hlm. xi-xii) merupakan sesuatu yang asing buat masyarakat Melayu dan mungkin memerlukan sedikit penerangan untuk membolehkan mesej lebih difahami oleh pembaca sasaran. Begitu juga dengan rujukan peristiwa dalam kitab Bible seperti penciptaan dalam Genesis (hlm. ix) yang digunakan oleh penulis untuk menerangkan naluri dan sifat dalam diri kita yang saling bertentangan. Organisasi teks Secara umumnya, organisasi teks ialah cara teks distruktur untuk membentuk buku ini. Thiel (dalam Nord, 1991/2001) mendapati teks mempunyai struktur besar (iaitu komposisi dan susunan unit maklumat) yang terdiri daripada bab dan perenggan serta struktur kecil dengan sintaktiknya, peranti leksikal, dan ciri suprasegmental. Teks yang dibahagikan kepada segmen kecil mungkin mempunyai fungsi yang berbeza seterusnya memerlukan strategi terjemahan yang berbeza. Seterusnya, sesetengah bahagian mungkin mempunyai unsur khusus budaya dan analisis organisasi teks dalam menyingkap beberapa maklumat tentang subjek ini. Buku ini disusun mengikut bahagian pengenalan, bab isi, penghargaan, nota, kredit kelulusan, dan indeks. Boleh dikatakan bab permulaan dan pengakhiran buku ini lebih kepada berbentuk informatif dan vokatif sementara bab yang lain pula lebih berbentuk ekspresif kerana menceritakan kisah tokoh yang terlibat. Oleh itu, kecuali Bab 1 dan Bab 10 yang masing-masing permulaan dan pengakhiran buku, lapan bab yang lain dalam buku ini ialah biografi kecil tokoh yang dipilih penulis. Jadual 1 menunjukkan penyusunan dan pembahagian buku. Jadual 1. Susunan dan pembahagian buku Bahagian Tajuk Utama Penerangan PENGENALAN INTRODUCTION: ADAM II Pengenalan dan tujuan buku ditulis dan cara buku disusun. BAB 1 THE SHIFT Bab ini mengandungi komentari penulis dan falsafah yang ingin disampaikan. BAB 2 THE SUMMONED SELF Sebahagian besarnya mengenai aktivis buruh Frances Perkins. BAB 3 SELF-CONQUEST Sebahagian besarnya mengenai Presiden Amerika Syarikat Eisenhower dan ibunya Ida. BAB 4 STRUGGLE Sebahagian besarnya mengenai aktivis sosial dan penganut Kristian Dorothy Day. BAB 5 SELF-MASTERY Sebahagian besarnya mengenai jeneral terkenal Amerika Syarikat George Catlett Marshall. BAB 6 DIGNITY Sebahagian besarnya mengenai aktivis hak asasi kulit hitam Philip Randolph dan aktivis LGBT Bayard Rustin. BAB 7 LOVE Sebahagian besarnya mengenai

163 154 Bahagian Tajuk Utama Penerangan novelis dan penyajak terkenal Mary Anne Evans atau (George Eliot) pada zaman Victoria. BAB 8 ORDERED LOVE Sebahagian besarnya mengenai Saint Augustine, ahli teologi awal Kristian. BAB 9 SELF EXAMINATION Sebahagian besarnya mengenai penulis Inggeris Samuel Johnson. BAB 10 THE BIG ME Komentari dan rumusan. ACKNOWLEDGEMENTS Penghargaan oleh penulis. NOTES Nota atau rujukan untuk setiap bab. INDEX Senarai nama, subjek dan lainlain yang disebut dalam buku. Elemen bukan verbal Unsur bukan verbal ialah unsur yang tidak melibatkan perkataan atau ucapan. Dalam komunikasi lisan, unsur bukan verbal termasuk ekspresi muka, bahasa badan dan intonasi percakapan. Dalam komunikasi bertulis, unsur bukan verbal termasuk gambar, ilustrasi, lambang, jenis cetakan dan lain-lain. Teks ini tidak mempunyai gambar, ilustrasi atau lambang. Namun begitu unsur bukan verbal seperti ekspresi muka dan bahasa badan digambarkan melalui teks. Contohnya seperti ayat di bawah: He did a self-puffing victory dance, as the camera lingered. (Hlm. 4) One young woman gave a speech before diving, gesticulating passionately, but no one could hear her. (Hlm. 17) Sementara itu unsur bukan verbal lain seperti penekanan, intonasi percakapan, berhenti dalam bercakap, huruf italik, tanda baca dan sebagainya menjadi ciri suprasegmental. Ciri suprasegmental ini merupakan ciri yang boleh dilihat sepanjang pembacaan teks ini terutamanya dialog dalam percakapan. ISU IDEOLOGI DAN BUDAYA BARAT DAN KRISTIAN Kamus Merriam Webster dalam talian ( mentakrifkan ideologi sebagai kelakuan atau kandungan ciri pemikiran individu, kumpulan atau budaya. Mason (1994: 25) bersetuju bahawa ideologi, yang merupakan set kepercayaan dan nilai, menggambarkan pandangan institusi atau individu tentang dunia dan membentuk tafsiran mereka terhadap peristiwa yang berlaku, fakta dan sebagainya. Seterusnya Newmark (1988a: 94) mengkategorikan unsur budaya dalam terjemahan itu kepada lima kategori iaitu (1) ekologi (contohnya flora, fauna dan bukit); (2) artifak (makanan, baju dan rumah); (3) budaya sosial (pekerjaan); (4) organisasi, adat resam, aktiviti, konsep (politik dan keagamaan); dan (5) gerak isyarat dan kelakuan (meludah). Bagaimanapun untuk tujuan disertasi ini, perbincangan akan lebih tertumpu kepada organisasi, adat resam, aktiviti dan konsep keagamaan. Berdasarkan kepada teks sumber, didapati terdapat unsur ideologi, khususnya dari sudut pandangan budaya Barat dan Amerika Syarikat. Contohnya tindakan pemuda yang memeluk dan bercium dengan gadis sebelum mereka terjun dari tingkat bangunan yang sedang terbakar (hlm. 17). Tindakan memeluk dan mencium gadis yang bukan dari kalangan ahli keluarga adalah budaya yang asing dalam masyarakat Malaysia terutamanya masyarakat Melayu yang beragama Islam. Disebabkan pembaca sasaran mempunyai latar belakang budaya yang berlainan, mesej yang ingin disampaikan oleh penulis asal juga

164 155 berkemungkinan tidak mempunyai kesan yang sama ke atas pembaca sasaran. Mungkin pada pandangan pembaca di negara Barat, pemuda ini bertindak sebagai lelaki yang beradab tetapi berakhir dengan kisah sedih dan tragis apabila dia juga terjun ke bawah dari bangunan tinggi selepas bercium dengan gadis yang dicintainya. Mengikut budaya Barat, teks sumber mungkin memberi kesan yang dramatik kepada pembaca mereka. Sementara bagi masyarakat Malaysia terutamanya masyarakat Melayu yang beragama Islam, tindakan pemuda itu mungkin dianggap tidak sopan dan bertentangan dengan nilai dan norma setempat dan agama. Masyarakat Barat juga mempunyai konsep pemahaman dosa yang berlainan daripada masyarakat Timur terutamanya orang Islam. Konsep dosa ini boleh ditemui dalam buku ini, antaranya:...if we acknowledge that our inclination to sin is part of our nature, and that we will never wholly eradicate it, there is at least something for us to do in our lives that will not in the end seem just futile and absurd. (Hlm. 11). The crooked timber moral tradition based on the awareness of sin and the confrontation with sin was an inheritance passed down from generation to generation. (Hlm. 13). Hal ini bermaksud masyarakat Barat melihat dosa kepada suatu kecenderungan yang dilakukan oleh manusia kerana dosa itu adalah sebahagian daripada diri manusia dan diwarisi turun temurun. Sementara itu, bagi masyarakat Melayu dan Islam, dosa dipandang dari sudut Islam yang dilarang dilakukan dan mereka yang melakukan dosa boleh mendapat hukuman yang berat. Penterjemah menghadapi dilema iaitu sama ada mahu setia kepada teks sumber atau lebih menitikberatkan kepada pembaca sasaran. Di sini, penterjemah seharusnya melihat dirinya sebagai perantara antara dua budaya terutamanya dalam era globalisasi dan penggunaan teknologi seperti Internet dan komputer apabila berlaku banyak interaksi dan pertembungan antara budaya. STRATEGI MENTERJEMAH IDEOLOGI DAN BUDAYA Teori dasar Terdapat tiga prinsip penting yang digariskan oleh Alexander Fraser Tytler, antara tokoh terawal yang menyumbang kepada teori terjemahan moden, untuk menghasilkan terjemahan yang baik (Munday, 2001: 27). Tiga prinsip penting ini adalah: 1) Terjemahan mesti mengekalkan makna yang lengkap tentang idea teks sumber 2) Gaya dan cara bahasa terjemahan hendaklah sama semangatnya dengan gaya dan cara bahasa teks sumber 3) Terjemahan hendaklah lancar dan dirasakan seolah-olah ia teks sumber Di samping memperkenalkan teknik moden seperti penambahan dan pengurangan, Tytler juga merupakan tokoh yang mengakhiri zaman menterjemah secara bebas melalui kritikannya terhadap tokoh penterjemah dan penyair Inggeris John Dryden dengan pendekatan bebas seperti parafrasa (Ainon Mohd dan Abdullah Hassan: 2000, 72). Perdebatan sama ada untuk menterjemahkan secara literal atau secara bebas berlarutan sehingga ke hari ini. Secara khususnya, masalah utama adalah berkaitan leksikal iaitu mencari persamaan untuk perkataan, kolokasi, makna idiomatik dan sebagainya. Teks sumber ini, terutamanya, mengandungi banyak perkataan, istilah dan frasa idiomatik yang tidak dapat diterjemahkan secara langsung. Eugene A. Nida (1964), seorang pakar linguistik dan penterjemah moden yang berpengaruh, memperkenalkan konsep kesan persamaan (equivalence effect) melalui persamaan dinamik yang lebih bebas dan persamaan formal yang lebih terikat dan setia kepada teks asal. Dengan persamaan dinamik,

165 156 sesuatu teks terjemahan itu berjaya sekiranya ia memberi kesan yang serupa kepada pembaca sasaran seperti mana pembaca asal. Berdasarkan analisis ekstratekstual dan intratekstual, pendekatan yang sesuai digunakan untuk penterjemahan teks sumber ialah gabungan pendekatan semantik dan komunikatif seperti yang disarankan oleh Newmark (1981). Pendekatan semantik bersifat setia kepada bentuk, laras, dan pola yang terdapat pada teks bahasa asal. Sementara pendekatan komunikatif pula bersifat tidak setia tetapi cuba menyampaikan makna kontekstual yang tepat. Kedua-dua bentuk terjemahan mempunyai matlamat memberi kefahaman kepada audiens sasaran dan terdapat pertindihan atau gabungan dalam pendekatan terjemahan, seperti yang dinyatakan oleh Newmark: There is no one communicative or one semantic method of translating a text - these are in fact widely overlapping bands of methods. A translation can be more, or less, semantic more, or less, communicative even a particular section or sentence can be treated more communicatively or less semantically. (Newmark, 1991: 10) Sama ada pendekatan semantik atau komunikatif yang akan digunakan, teks sasaran hendaklah diterjemahkan sedekat mungkin dengan teks sumber sekiranya teks sumber itu ditulis dengan baik (Newmark, 2009: 30). Prosedur terjemahan yang disarankan oleh Newmark terdiri daripada yang berikut: a. Terjemahan literal: Terjemahan literal merupakan prosedur asas dalam kedua-dua terjemahan semantik dan komunikatif kerana terjemahan bermula daripada terjemahan literal (Newmark, 1988a: 70). b. Pemindahan: Proses memindahkan perkataan dalam teks sumber ke dalam teks sasaran. Proses ini merangkumi transliterasi dan transkripsi. c. Naturalisasi: Prosedur pemindahan yang melibatkan proses penyesuaian. Perkataan bahasa sumber akan diubahsuai mengikut sistem morfologi bahasa sasaran (Newmark, 1988b:82). d. Parafrasa: Proses memberi penjelasan dan penerangan tentang makna yang dimaksudkan dalam teks sumber, dan selalunya digunakan apabila maksud yang hendak disampaikan dalam teks sumber adalah kurang jelas (Newmark, 1988b: 90). e. Pengembangan: Merujuk kepada pendekatan yang digunakan apabila penterjemah mengembangkan teks sasaran dengan menambah perkataan lain seperti penambahan adjektif dan sebagainya. f. Pengguguran: Berlaku apabila sesuatu perkataan bahasa sumber dilenyapkan dalam teks bahasa sasaran. g. Pinjam terjemah: Pinjam terjemah atau calque melibatkan peminjaman bentuk ekspresi bahasa lain yang diterjemahkan secara literal kepada bahasa sasaran. h. Persamaan budaya: Proses menggantikan perkataan budaya bahasa sumber dengan perkataan budaya bahasa sasaran. Disebabkan keunikan budaya, prosedur yang menggunakan persamaan budaya menghasilkan terjemahan hampir kerana persamaan yang terhasil bukan merupakan persamaan yang tepat. i. Persamaan fungsi: Digunakan kepada perkataan yang mempunyai unsur budaya dalam bahasa sumber untuk menggantikannya dengan perkataan yang bersifat neutral budaya. Prosedur persamaan fungsi juga digunakan apabila perkataan teknikal dalam bahasa sumber tidak mempunyai persamaan perkataan dalam bahasa sasaran (Newmark, 1988b:83).

166 157 j. Persamaan deskriptif: Digunakan untuk memberi penerangan (deskripsi) tentang perkataan atau istilah dengan menggunakan beberapa patah perkataan. Prosedur ini mengambil kira fungsi dan keterangan yang sepadan dalam budaya sasaran (Newmark, 1988b:83). k. Analisis komponen: Digunakan untuk membuat perbandingan antara kata bahasa sumber dengan kata bahasa sasaran yang mempunyai maksud yang sama tetapi bukan persamaan satu kepada satu yang jelas. Dengan menganalisis komponen, kita dapat mengenal pasti elemen yang sama dan berbeza antara perkataan bahasa sumber dan bahasa sasaran (Newmark, 1988b:114). l. Kuplet: Kuplet berlaku apabila penterjemah menggunakan dua prosedur terjemahan. Prosedur ini digunakan dalam menterjemahkan perkataan yang mempunyai unsur budaya. Prosedur yang menggabungkan lebih daripada dua dinamakan sebagai triplet (tiga) dan kuadruplet (empat) dan sebagainya. m. Nota, maklumat tambahan dan glos: Digunakan dalam proses terjemahan dan ia boleh terdiri daripada beberapa bentuk seperti tambahan dalam teks, nota pada bahagian bawah halaman atau bahagian akhir bab dan glosari pada bahagian akhir buku. Antara prosedur dalam maklumat tambahan adalah apa yang Newmark takrif sebagai pengklasifikasi. Pengklasifikasi digunakan oleh penterjemah untuk menerangkan istilah tertentu, sebagai contoh kitab Genesis. n. Terjemahan sedia ada: Merujuk pada persamaan dalam bahasa sasaran yang telah sedia ada untuk sesuatu perkataan bahasa sumber. Hal ini berlaku apabila penterjemah menggunakan terjemahan rasmi atau yang diterima umum daripada mana-mana istilah institusi (Newmark, 1988b:89). Strategi umum Strategi yang digunakan adalah membaca sekali bahagian permulaan teks sehingga selesai bahagian pengenalan dan mula menterjemah tiga perenggan awal mengikut ayat demi ayat. Pembacaan awal perlu untuk mencari tujuan, laras bahasa, ton, dan menandakan perkataan dan perenggan yang sukar sebelum memulakan proses menterjemah. Selepas itu, semakan semula dibuat terhadap terjemahan itu, mengkaji strategi dan pendekatan yang diambil dan baca keseluruhan teks yang ingin diterjemahkan untuk analisis teks praterjemahan. Analisis praterjemahan dibuat pada peringkat bacaan awal berdasarkan kerangka yang dibincangkan pada Bab 1 disertasi ini. Newmark (1988a) membahagikan teks kepada tiga kategori utama iaitu ekspresif, informatif dan vokatif. Pendekatan yang diambil untuk teks ekspresif ialah terjemahan yang lebih setia kepada teks sumber; sementara untuk teks informatif dan vokatif, pendekatan terjemahan adalah lebih setia kepada teks sasaran. Newmark memasukkan penulisan tentang biografi dalam kategori ekspresif. Antara prosedur yang dicadangkan oleh Newmark (1988b: 81-93) dalam melakukan terjemahan adalah pemindahan termasuk transliterasi, naturalisasi, persamaan budaya, persamaan fungsi, persamaan deskriptif, transposisi, modulasi, dan penggunaan nota seperti yang dibincangkan sebelum ini. Dalam menangani masalah seperti istilah, kita perlu menyampaikan makna istilah itu setepat yang mungkin dengan kesan yang serupa terhadap pembaca sasaran, sekali pun jika terpaksa menterjemahkannya secara literal atau dicairkan maknanya (Newmark, 1988a:47). Dalam menangani masalah ketiadaan persamaan sedia ada dalam bahasa sasaran, Newmark (1988b: 82) menyarankan antaranya pendekatan naturalisasi dengan mengadaptasikan perkataan asing kepada sebutan normal dan kemudian kepada morfologi normal dalam bahasa sasaran. Pada masa yang sama, menurut Venuti kaedah seperti ini dapat menangani kekangan dalam budaya dan bahasa sasaran (dalam Baker, 1998: 240). Perlu ditekankan di sini bahawa kaedah terjemahan umumnya digunakan terhadap keseluruhan teks. Namun, untuk ayat atau unit bahasa yang lebih kecil kita menggunakan prosedur terjemahan yang

167 158 pelbagai (Newmark, 1988b: 81). Ini juga bermakna persamaan boleh dicapai bukan sahaja pada peringkat perkataan tetapi juga pada peringkat frasa, perenggan dan keseluruhan teks (Baker, 1992/2011). Secara umumnya, penterjemah perlu mengenal pasti tema dan rema ayat untuk memutuskan sama ada hendak mengekalkan atau menggugurkan bahagian tertentu. Buku ini mempunyai bahagian rujukannya sendiri pada halaman akhir berserta indeks. Bahagian ini juga penting dan penterjemah perlu membaca dan memahaminya. Berdasarkan kaedah pendekatan yang disarankan oleh Newmark, penterjemah boleh menterjemahkan dahulu indeks yang selalunya menyenaraikan perkataan atau konsep penting yang dibincangkan dalam buku. Dengan ini, indeks ini boleh bertindak seperti glosari yang menolong penterjemah menyeragamkan terjemahan dengan istilah yang tepat. Secara keseluruhannya, terdapat dua kecenderungan dalam menghasilkan sesebuah terjemahan; iaitu pertama dengan memindahkan teks dan mengadaptasikannya dengan situasi pembaca sasaran. Manakala kecenderungan kedua pula berlaku apabila pembaca teks sasaran mengadaptasikan dirinya terhadap unsur asing dalam penggunaan bahasa dan situasi yang terdapat dalam teks asal. Maksudnya di sini, unsur asing seperti budaya, nama dan sebagainya tidak diubah tetapi dikekalkan. Ini kerana, tujuan penterjemahan dilakukan antaranya adalah untuk menghubungkan budaya, dan pengenalan kepada budaya asing adalah salah satu cara untuk menggalakkan persefahaman dan pemahaman tentang budaya lain. Langkah penting lain yang diambil ketika proses terjemahan adalah dengan menyemak semula terjemahan awal teks sasaran. Penterjemah perlu memastikan teks sasaran dapat difahami, tepat, dan memberi kesan yang serupa kepada pembaca sasaran yang berbahasa Melayu sama seperti teks sumber memberi kesan kepada pembaca dalam bahasa Inggeris. Difahami di sini bermaksud mesej yang ingin disampaikan oleh penulis asal dapat disampaikan dengan baik dan mempunyai kesan kepada pembaca bahasa Melayu dari segi bahasa dan makna serta lancar dengan penggunaan bahasa yang betul. Penterjemah juga tidak boleh menukar perkataan bahasa Inggeris yang mempunyai persamaan atau boleh diterangkan dalam bahasa Melayu sewenang-wenangnya. Menterjemah budaya dan ideologi Secara umumnya, penterjemah menggunakan kuasanya untuk memilih bahagian mana yang sesuai dan tidak sesuai untuk disampaikan kepada pembaca sasaran. Penterjemah mempunyai kuasa untuk mengetepikan pembaca tertentu, sistem nilai tertentu, kepercayaan, malah budaya (Hatim dan Munday, 2004). Namun, penentuan mengenai apa-apa yang sesuai dan tidak sesuai dimasukkan ke dalam teks sasaran bergantung kepada ideologi penterjemah. Mason (1994) mentakrifkan ideologi sebagai kepercayaan dan nilai pandangan individu atau institusi tentang dunia dan membantu pentafsiran mereka tentang peristiwa, fakta dan sebagainya. Di samping itu, penterjemah juga dikekang oleh tuntutan institusi termasuk penerbit yang mungkin mahu buku diharamkan kerana mengandungi unsur yang tidak sesuai dengan masyarakat di Malaysia. Seperti mana yang dibincangkan sebelum ini, teks sumber ini mengandungi unsur ideologi daripada pandangan budaya Barat, Amerika Syarikat dan agama Kristian. Contoh yang diberikan sebelum ini adalah budaya memeluk dan bercium antara lelaki dan perempuan yang bukan muhrim (hlm. 17) dan konsep pemahaman dosa yang tidak sama dengan agama Islam. Dalam hal ini secara keseluruhannya, penterjemah mengambil pendekatan mengekalkan unsur budaya asing untuk setia kepada teks sumber dengan tujuan memberi perspektif yang berlainan kepada pembaca sasaran berbahasa Melayu. Selain itu, pembaca sasaran yang berbahasa Melayu tidak semestinya beragama Islam. Oleh itu kesetiaan kepada teks sumber dan penulis asal mengatasi konflik terhadap satu segmen pembaca beragama Islam. Tambahan pula, jika teks ini digugurkan, ia akan menjejaskan penceritaan kisah hidup atau butiran sejarah seperti dalam perincian tentang aksi mangsa ketika kebakaran kilang Triangle Shirtwaist.

168 159 Terjemahan tidak dapat lari daripada konflik kuasa, ideologi dan manipulasi oleh pihak yang terbabit dalam proses terjemahan seperti penterjemah dan penerbit. Tiga unsur ini dapat mempengaruhi penghasilan sesebuah teks terjemahan termasuk dari segi kesetiaannya terhadap teks sumber. Keputusan untuk mengekalkan kesetiaan kepada teks sumber dengan mengekalkan unsur budaya dan ideologi ini juga selaras dengan pandangan yang diberikan oleh sarjana komunikasi Walter Fisher dengan teori paradigma naratif beliau bahawa naratif sesuatu penceritaan yang rasional itu memerlukan koherensi dan kesetiaan yang mentakrifkan kredibiliti sesuatu cerita (dalam Baker, 2006: 152). Berikut adalah contoh penterjemahan ideologi dan budaya dalam teks sumber dengan ulasan pendekatan yang digunakan. Penumpuan diberikan kepada perkataan atau frasa yang digariskan. Contoh 1: Teks Sumber Soloveitchik noted that there are two accounts of creation in Genesis and argued that these represent the two opposing sides of our nature, which he called Adam I and Adam II. (Hlm. ix) Teks Sasaran Soloveitchik menyatakan terdapat dua kisah tentang penciptaan dalam kitab Genesis dan berhujah bahawa kisah ini mewakili dua sisi berlawan diri kita yang dipanggil Adam I dan Adam II. Ulasan Genesis ialah nama Kitab pertama dalam Kitab Taurat yang dipegang orang Yahudi yang juga dikenali dengan nama Perjanjian Lama dalam Bible yang dipegang oleh penganut agama Kristian. Kitab ini menerangkan penciptaan dan kejadian langit dan bumi, manusia, banjir besar serta penghijrahan bangsa Israel dari Mesir ke tanah yang sekarang bergolak iaitu Palestin. Jelas sekali ayat di atas mengandungi unsur pengaruh dan budaya asing terutama dari segi pandangan masyarakat Barat dan Kristian. Istilah Genesis dikekalkan dengan menggunakan terjemahan sedia ada yang wujud dalam Kamus Dewan. Hal ini dilakukan kerana istilah itu sudah tepat dan pembaca tidak perlu dikelirukan. Namun, untuk menjelaskan lagi maksud Genesis, prosedur pengklasifikasi digunakan dengan penambahan perkataan kitab. Alternatif lain yang boleh digunakan ialah penterjemahan Genesis sebagai Kitab Kejadian. Pada hemat penterjemah, sungguhpun penggunaan Kitab Kejadian tidak salah tetapi frasa nampak agak umum (dengan perkataan umum seperti Kejadian ) dan kurang memberi kesan terhadap pembaca sasaran. Oleh itu, kaedah pendekatan yang digunakan di sini adalah bersifat semantik, dan prosedur ialah terjemahan literal dan penambahan maklumat melalui pengklasifikasi. Contoh 2 Teks Sumber It was a cultural and intellectual tradition, the crooked timber tradition, that emphasized our own brokenness. (Hlm. xii) Teks Sasaran Ia merupakan satu tradisi budaya dan intelek iaitu tradisi "papan bengkok" yang menekankan ketidaksempurnaan diri manusia. Ulasan Istilah crooked timber berasal daripada kata-kata ahli falsafah Jerman iaitu Immanuel Kant tentang diri manusia. Kata-kata Kant ini, yang ditulis pada asalnya dalam bahasa Jerman dan kemudian diterjemahkan ke dalam bahasa Inggeris, berbunyi Out of the crooked timber of humanity, no straight thing was ever

169 160 made. Apa yang dapat difahami di sini adalah, Kant menggunakan gambaran mental sebuah papan yang bengkok yang tidak boleh digunakan untuk membuat sesuatu yang lurus seperti rak buku dan sebagainya. Seperti papan bengkok, manusia juga mempunyai kelemahan dan tidak sempurna. Prosedur terjemahan yang digunakan adalah terjemahan literal dan pendekatan semantik. Hal ini bersesuaian kerana imej papan bengkok itu sendiri yang diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu dapat menyampaikan falsafah yang mahu disampaikan oleh teks sumber. Contoh 3 Teks Sumber The episode I happened to hear was broadcast the day after V-J Day, on August 15, (Hlm. 3) Teks Sasaran Episod yang kebetulan saya dengar disiarkan pada hari selepas hari kemenangan Pihak Berikat ke atas Jepun dalam Perang Dunia Kedua iaitu pada 15 Ogos Ulasan V-J Day merujuk kepada hari Jepun menyerah kalah kepada tentera Berikat dalam Perang Dunia Kedua. Hari ini disambut pada 15 Ogos 1945 di United Kingdom dan 2 September 1945 di Amerika Syarikat. Hari V-J merupakan sambutan budaya yang unik kepada masyarakat Barat terutama di United Kingdom dan Amerika Syarikat dan mungkin tidak diketahui oleh kebanyakan masyarakat di Malaysia. Meskipun begitu, Malaysia juga merupakan antara salah satu negara yang pernah dijajah oleh Jepun dari tahun 1941 hingga 1945 semasa Perang Dunia Kedua dan sejarah kekalahan Jepun merupakan satu peristiwa yang tidak asing dalam masyarakat Malaysia. Oleh itu prosedur terjemahan yang digunakan ialah persamaan deskriptif iaitu terjemahan yang berbentuk huraian. Contoh 4 Teks Sumber If you don t have some inner integrity, eventually your Watergate, your scandal, your betrayal, will happen. (Hlm. 12) Teks Sasaran Jika anda tiada integriti dalaman, akhirnya Watergate anda iaitu skandal dan pengkhianatan anda akan berlaku. Ulasan Perkataan Watergate merujuk kepada skandal politik besar di Amerika Syarikat pada tahun 1970-an berkenaan penyalahgunaan kuasa dan penyembunyian kebenaran oleh pihak berkuasa. Skandal ini begitu kuat kesannya sehingga membawa kepada peletakan jawatan Presiden Amerika Syarikat pada ketika itu iaitu Richard Nixon. Media Barat sering merujuk dan menggunakan perkataan Watergate untuk krisis politik hinggakan perkataan itu diterima dalam perbendaharaan kata harian rakyat Amerika. Perkataan Watergate, selain merujuk kepada skandal pada zaman Nixon, boleh ditemui dalam kamus Merriam- Webster dalam talian yang merujuk kepada sebarang skandal yang melibatkan penyalahgunaan kuasa, tipu daya, dan cubaan untuk melindungi kesalahan itu. Dalam hal ini istilah Watergate dikekalkan dalam bahasa Melayu dengan prosedur pemindahan.

170 161 Contoh 5 Teks Sumber The leaders of the social gospel movement challenged their listeners to test and purify themselves by working for social reform. (Hlm. 30) Teks Sasaran Pemimpin pergerakan keagamaan sosial mencabar pendengar mereka untuk menguji dan membersihkan diri mereka dengan bekerja untuk reformasi sosial. Ulasan Frasa social gospel movement merujuk kepada pergerakan pembaharuan sosial pada awal abad ke-20 di Amerika Syarikat yang menggunakan prinsip dan etika nilai Kristian Protestan untuk menangani masalah sosial dan keadilan sosial seperti ketidaksamaan ekonomi, jenayah, perkauman, buruh kanak-kanak dan persatuan buruh. Dalam teks sasaran, istilah ini diterjemahkan sebagai pergerakan keagamaan sosial dengan menggunakan prosedur persamaan budaya dengan perkataan neutral iaitu keagamaan untuk menggantikan gospel. Penterjemah berpendapat pemilihan persamaan yang neutral juga dapat memberi kesan yang serupa seperti dalam teks sumber. Ini juga untuk mengelakkan salah faham dalam kalangan pembaca Melayu yang mungkin beranggapan bahawa pergerakan Injil atau Kristian selalunya dikaitkan dengan kegiatan mubaligh Kristian. Dalam hal ini, social gospel movement lebih mirip kepada pergerakan menuntut keadilan daripada aktiviti mubaligh Kristian. Contoh 6 Teks Sumber She left stronger, fortified, ardent for service and clearly unsuited to the narrow bourgeois world in which she d grown up. (Hlm. 30) Teks Sasaran Beliau meninggalkan Holyoke sebagai seorang yang lebih kuat, keras, bersemangat untuk berkhidmat dan jelas tidak sesuai dengan dunia borjuis sempit tempat beliau membesar. Ulasan Frasa bourgeois world merujuk kepada kehidupan masyarakat kelas pertengahan. Penterjemah menterjemahkannya sebagai dunia borjuis dengan menggunakan prosedur pinjam terjemah. Meskipun dunia kelas pertengahan atau kehidupan kelas pertengahan boleh digunakan, tetapi ia tidak akan memberi kesan yang sama kepada pembaca sasaran seperti kesannya ke atas pembaca asal. Hal ini kerana istilah borjuis lebih memberi konotasi negatif yang diingini oleh penulis asal berbanding dengan menggunakan istilah kelas pertengahan yang lebih bersifat neutral. Contoh 7 Teks Sumber Perkins spoke in the upper-crust tones befitting her upbringing like Margaret face in the old Marx Brothers movies or Mrs. Thurston Howell III with long flat a s, dropped r s, and rounded vowels, tomaahhhto for tomato. (Hlm. 16) Teks Sasaran Perkins bercakap dalam nada kelas atasan sesuai dengan cara beliau dibesarkan seperti Margaret dalam filem lama Marx Brothers atau Puan Thurston Howell III dengan "a" yang panjang mendatar,

171 162 "r" yang tidak disebut, dan vokal yang disebut dengan mulut dimuncungkan, "tomaahhhto" untuk "tomato." Ulasan Penulis menggunakan alusi dengan membuat rujukan kepada pelakon popular pada abad ke-20, iaitu Margaret sebagai Mrs Thurston Howell III dalam filem lama Marx Brothers. Pendekatan terjemahan yang diambil adalah mengekalkan nama khas Margaret dan mengeja namanya dengan nama penuh Margaret Dumont. Hal ini bertujuan untuk memberi penjelasan. Nama Mrs. Thurston Howell III juga dikekalkan. Penterjemah boleh mengekalkan nama khas ini atau pun menyesuaikannya dengan konvensi fonik/grafik bahasa sasaran seperti yang disarankan oleh Hervey dan Higgins (1992: 29). Prosedur terjemahan literal digunakan dan tidak melibatkan transposisi budaya. Hal ini sesuai digunakan untuk teks buku ini kerana nama khas itu tiada persamaan literal dalam bahasa sasaran. Di samping itu, Newmark (1988a: 214) menekankan bahawa selalunya nama orang dipindahkan (tidak diubah) untuk memelihara unsur kewarganegaraan mereka di samping menganggap nama mereka tidak mempunyai konotasi dalam teks. Dalam perbincangan di atas, termasuk dalam contoh berkenaan Watergate, penterjemah menganggap bahawa pembaca sasaran mempunyai maklumat latar belakang atau sedia ada. Leppihalme (1997:79) mencadangkan strategi untuk menterjemahkan alusi nama khas dengan mengekalkan nama, menggunakan nama itu dengan menambah maklumat tambahan seperti nota kaki, menggantikan nama khas itu dengan nama lain yang sesuai dalam bahasa sasaran dan mengabaikan terus nama itu tetapi menggunakan kaedah lain seperti menggantikan dengan kata nama am. Penggunaan nota kaki dan maklumat tambahan merupakan satu cara dalam prosedur terjemahan selain penapisan, penulisan semula, dan pengguguran. Namun, disebabkan pendekatan yang diambil untuk projek terjemahan ini lebih kepada pendekatan semantik, maka penggunaan nota kaki yang selain daripada teks asal cuba diminimumkan untuk mengekalkan gaya dan bentuk asal. Penterjemah perlu mempunyai pengetahuan yang baik bagi kedua-dua bahasa dan budaya yang dikongsi atau dipindahkan serta dapat menangani masalah yang timbul dalam proses mencari persamaan yang sesuai. Budaya yang berbeza menggunakan ungkapan yang berbeza untuk menyampaikan makna yang sama. Apa yang mereka ungkap mungkin hanya dapat difahami oleh masyarakat mereka dengan budaya yang sama tetapi bagi mereka yang mempunyai budaya berbeza mungkin ungkapan itu nampak kabur, mengarut dan tidak difahami dengan jelas. Secara umum, komponen budaya biasanya dipindahkan tanpa diubah dalam teks ekspresif; dipindahkan dan diterangkan dengan istilah neutral budaya dalam teks informatif dan diganti dengan persamaan budaya dalam teks vokatif. Teks yang ditulis dengan teruk dan/atau tidak tepat mesti kekal dalam terjemahan sekiranya teks itu berbentuk ekspresif, tetapi penterjemah mesti memberitahu pembaca tentang kesilapan itu. Perkara utama yang perlu diambil berat di sini adalah terdapat banyak unsur budaya yang diketengahkan oleh penulis teks The Road to Character. Menurut Newmark, jika budaya itu sama penting dengan mesej yang ingin disampaikan, penterjemah perlu menghasilkan bentuk dan kandungan sedekat (literal) yang boleh. Hal ini perlu diterjemahkan mengikut kesesuaian pembaca sasaran agar mudah difahami. Difahami di sini bermaksud memberi kesan yang sama kepada pembaca sasaran, sepertimana yang disarankan oleh Nida (1964) dan Newmark (1988a). KESIMPULAN Kesimpulannya, teks ini menarik kerana ia membincangkan tentang ideologi dan budaya manusia dengan pandangan yang membuka minda kita. Dalam teks ini, kita mempelajari tentang ideologi dan budaya yang

172 163 dapat membantu kita memahami sesuatu di luar daripada budaya kita sendiri dan mengambil pengajaran daripadanyas. Kesemua perkara ini merupakan sesuatu yang menarik untuk diterjemahkan agar maklumat berharga ini dapat dikongsi bersama dengan pembaca sasaran. Semestinya terdapat isu dan cabaran termasuk memahami dan menterjemahkan segi konsep dan istilah asing yang harus dilakukan dengan baik agar suara penulis itu dapat disampaikan dengan berkesan. Pendekatan yang boleh diambil antaranya adalah dengan melihat teks secara keseluruhan bagi mengenal pasti tema atau mesej yang ingin disampaikan dan menggunakan prosedur linguistik yang bersesuaian untuk penghasilan terjemahan yang berkesan. Berdasarkan analisis dan kerja terjemahan yang dibuat mendapati bahawa pendekatan semantik dan komunikatif yang disarankan oleh Newmark (1988) sesuai digunakan. Prosedur terjemahan yang digunakan adalah pelbagai termasuk terjemahan literal, penambahan dan pengurangan serta tambahan maklumat. Isu lain ialah penyampaian mesej yang berpotensi mewujudkan konflik seperti hak asasi yang bertentangan dengan nilai setempat dan LGBT. Isu-isu seperti ini menjadikan proses terjemahan buku ini sesuatu yang menarik untuk dipertimbangkan. RUJUKAN Ainon Mohd. dan Abdullah Hassan. (2000). Teori dan Teknik Terjemahan. Kuala Lumpur: Persatuan Penterjemah Malaysia. Baker, M (2006). Translation and Conflict: A Narrative Account. London: Routledge. Brooks, D. (2015). The Road to Character. New York/London: Penguin Books. Hatim, B. dan Munday, J. (2004). Translation: An Advanced Resource Book. London: Routledge. Hervey, S., & Higgins, I. (1992). Thinking Translation. London & New York: Routledge. House, J. (2009). Translation Haslina Haroon (2013). Penterjemah (Terj.). Kuala Lumpur: Institut Terjemahan & Buku Malaysia. In the Loop: A Reference Guide to American English Idioms. (2010). Washington, D.C.: Office of English Language Program, United States Department of State. Kamus Dewan Edisi Keempat. (2005). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Katan, D. (1999). Translating Cultures: An Introduction for Translators, Interpreters and Mediatiators. Manchester: St. Jerome Publishing. Larson, M.L. (1984). Meaning-based Translation: A guide to cross-language equivalence. Lanham: University Press of America. Leppihalme, R. (1997). Culture bumps: an empirical approach to the translation of allusions. Clevedon: Multilingual Matters. Mason, I. (1994). Discourse, Ideology and Translation. Dalam R de Beaugranda, A Shunnaq dan M Heliel (ed), Language, Discourse and Translation in the West and Middle-East, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, Munday, J. (2001). Introducing Translation Studies: Theories and Applications. London & New York: Routledge. Newmark, P. (1988a). A Textbook of Translation. Hertfordshire: Prentice-Hall. Newmark, P. (1988b). Approaches to Translation. Hertfordshire: Prentice Hall. Newmark, P. (1991). About Translation: Multilingual Matters. Clevedon, Philadelphia, Adelaide: Multilingual Matters Ltd. Newmark, P. (2009). The Linguistic and Communicative Strategies in Translation Theory. Dalam J Munday (ed), The Routledge companion to translation studies, London/New York: Routledge, Nida, E. A. (1964). Towards a Science of Translation. Leiden: E. J. Brill.

173 164 Nida, E. A. (2001). Contexts in Translating. Armsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. Nord, C. (1991/2001). Text Analysis in Translation: Theory, methodology, and didactic application of a model for translation-oriented text analysis. Amsterdam: Rodopi. Nord, C. (1997). Translating as a Purposeful Activity: Functionalist approaches explained. Manchester: St.Jerome. Venuti, L. (1998). Strategies of translation. Dalam M. Baker (Ed.), Encyclopedia of translation studies (Hlm ). London dan New York: Routledge.

174 165 KATA NAMA KHAS DALAM PENTERJEMAHAN BUKU GLOBAL CITIZENS KE DALAM BAHASA MELAYU Ezna Syaqira Zakaria ABSTRAK Kertas kerja ini akan membincangkan kata nama khas dalam penterjemahan buku Global Citizens tulisan Mark Gerzon ke dalam bahasa Melayu. Menurut Newmark (1988:35), penterjemah mesti mengenal pasti setiap kata nama khas bagi memastikan kata tersebut difahami dan dipadankan menurut konteks ayat yang digunakan. Hal ini kerana kata-kata dalam sesuatu bahasa mungkin mempunyai lebih daripada satu makna (polisemi). Kertas kerja ini akan meneliti padanan makna bagi kata nama khas bahasa Inggeris dalam Global Citizens dan menganalisis ketepatan padanannya dalam bahasa Melayu. Penterjemah telah menggunakan strategi penterjemahan komunikatif untuk menterjemahkan teks sumber. Prosedur yang digunakan termasuklah terjemahan literal, terjemahan sedia ada, pemindahan dan pengembangan. Dapatan analisis menunjukkan bahawa pendekatan sebegini sesuai digunakan untuk penterjemahan dalam konteks teks umum sebegini. Kata kunci: terjemahan komunikatif, kata nama khas, ketepatan makna PENGENALAN Penterjemahan merupakan aktiviti mental, iaitu makna sesuatu wacana linguistik diterjemahkan daripada satu bahasa ke dalam bahasa lain. Ia merupakan kaedah mengalih entiti linguistik daripada satu bahasa mengikut padanan yang sesuai dalam bahasa lain. Terjemahan merupakan kaedah di mana konteks sesuatu teks dipindahkan daripada bahasa sumber kepada bahasa sasaran. Penterjemah perlu mahir dalam kedua-dua bahasa sumber dan bahasa sasaran, di samping mempunyai kepekaan linguistik yang tinggi kerana beliau perlu menyampaikan maksud, pendapat dan buah fikiran penulis asal setepat dan sesetia mungkin dalam versi terjemahan. Pendekatan yang akan digunakan untuk menganalisis terjemahan kata nama khas ini adalah penterjemahan budaya daripada Newmark. Dalam hal ini, terdapat beberapa prosedur yang digunakan seperti pemindahan (transference). Prosedur ini merujuk kepada proses memindahkan perkataan bahasa sumber kepada bahasa sasaran. Prosedur ini juga merangkumi transliterasi, iaitu proses mengalih huruf daripada satu bentuk huruf kepada bentuk huruf yang lain. Selain itu, terjemahan literal digunakan. Newmark (1988:69) membezakan antara prosedur ini dengan pendekatan terjemahan perkataan demi perkataan. Hal ini demikian, terjemahan literal bukan hanya melibatkan pasangan satu lawan satu malah turut peka pada kehendak sistem tatabahasa bahasa sasaran. Prosedur pengguguran dan pengembangan juga digunakan dalam terjemahan kata nama khas ini, sesuatu perkataan bahasa sumber mungkin dilenyapkan dalam teks bahasa sasaran, atau sebaliknya dikembangkan dengan menambah perkataan lain seperti penambahan kata adjektif. Akhir sekali, prosedur terjemahan sedia ada merujuk kepada padanan dalam bahasa sasaran yang telah sedia ada untuk perkataan bahasa sumber.

175 166 PENTERJEMAHAN TEKS GLOBAL CITIZENS Isu yang wujud dalam penterjemahan selalunya sama ada penterjemah perlu menterjemah secara literal atau secara bebas. Dalam proses penterjemahan, biasanya, penulis teks sumber, penterjemah dan pembaca sasaran dapat dapat dikenal pasti. Untuk membolehkan makna teks asal disampaikan kepada pembaca sasaran, pelbagai kaedah dan prosedur terjemahan dapat digunakan. Antara sarjana yang biasa dirujuk untuk kaedah atau prosedur terjemahannya ialah Newmark (1998). Newmark telah memberikan perbezaan antara kaedah dan prosedur terjemahan seperti berikut: Newmark (1988:81) menyatakan bahawa While translation methods relate to whole texts, translation procedures are used for sentences and smaller units of language. Dalam bidang penterjemahan, pendekatan yang dianggap bersesuaian untuk menterjemahkan teks seperti Global Citizen ini ialah penterjemahan komunikatif sebagaimana yang diperkenalkan oleh Newmark (1981). Pendekatan komunikatif ini akan menghasilkan kepada pembaca sasaran kesan yang sehampir mungkin seperti yang dirasai oleh pembaca sumber. Pendekatan komunikatif lebih memberi tumpuan kepada pembaca sasaran. Hasil terjemahan yang terhasil nanti sepatutnya tidak akan menghasilkan kesulitan atau kesamaran kepada pembaca sasaran. Dalam sesetengah keadaan, sekiranya perlu unsur asing yang terdapat dalam teks sumber akan cuba dipindahkan dengan sebanyak mungkin ke dalam bahasa dan budaya sasaran. Menerusi pendekatan komunikatif, terjemahan yang terhasil biasanya lebih lancar, mudah difahami, jelas penyataan maksudnya, lebih langsung, lebih biasa didengar oleh pembaca sasaran, serta akur kepada laras tertentu bahasa. Kecenderungan untuk berlakunya terjemahan kurang juga boleh hadir. Berikut adalah beberapa contoh penggunaan pendekatan penterjemahan komunikatif dalam teks sumber dan teks terjemahan. DATA 1 Bil. Teks Sumber Teks Sasaran Ulasan a. Whether the problem being debated is the financial crisis or immigration, war in the Middle East or the next pandemic, we human being are now being challenged to realize that we are something more than citizens of separate nations, members of different races, and followers of different religions. We are also global citizens. (halaman xiii) Sama ada masalah yang dibahaskan ini adalah krisis kewangan atau imigresen, perang di Timur Tengah atau wabak yang akan datang, kita sebenarnya sedang dicabar untuk menyedari bahawa kita adalah lebih daripada warganegara negara yang berasingan, ahli-ahli daripada pelbagai kaum, dan pengikut agama yang berbeza. Kita adalah warganegara global. Terjemahan menumpu kepada pembaca sasaran, lebih lancar, mudah, jelas, lebih langsung, lebih biasa, akur kepada laras bahasa laras tertentu bahasa. b. So even we are legally national citizens, every other dimension of our lives underscores that we are, in fact, global citizens. (halaman xvii) Walaupun dari segi undangundang kita adalah warga negara, setiap dimensi lain kehidupan kita menekankan bahawa kita sebenarnya warga global. Terjemahan menumpu kepada pembaca sasaran, lebih lancar, mudah, jelas, lebih langsung, lebih biasa, akur kepada laras bahasa laras tertentu

176 167 c. What is needed now is a practical, results-oriented approach to global citizenship that meets Einstein s challenge. (halaman xix) Apa yang diperlukan sekarang ialah pendekatan praktikal berorientasikan hasil untuk kewarganegaraan global yang memenuhi cabaran Einstein. bahasa. Terjemahan lebih lancar, mudah, jelas, lebih langsung, lebih biasa, akur kepada laras bahasa laras tertentu bahasa. KATA NAMA KHAS Kamus Dewan Edisi Keempat (2005) mendefinisikan kata nama khas sebagai kata yang merujuk kepada orang, tempat benda yang khusus, misalnya Kuala Lumpur atau Muhammad. Huruf besar digunakan digunakan sebagai huruf pertama bagi perkataan dalam ayat atau huruf pertama bagi kata nama khas seperti nama orang atau nama tempat (Kamus Dewan Edisi Keempat, 2005). Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (2015) pula memberi definisi kata nama khas sebagai kata nama yang merujuk nama sesuatu benda yang khusus dan ejaannya berpangkalkan huruf besar. Oleh yang demikian, kata nama khas adalah kata nama yang dikhususkan untuk orang, benda, tempat dan perlu ditulis dalam huruf besar. Contoh kata nama khas yang terdapat dalam teks sumber termasuk Greece, Mahatma Gandhi, British dan Middle East. Kata nama khas boleh diterjemahkan ke dalam bahasa teks sasaran sepenuhnya tanpa sebarang perubahan. Proses ini dikenali sebagai transliterasi. Kata nama khas boleh diubah untuk disesuaikan dengan konvensyen fonetik dan grafik bahasa sasaran. Kadangkala, kata nama khas juga boleh digugurkan terus. Inilah proses-proses yang dilalui oleh kata nama khas dalam penterjemahan. Hervey dan Higgins (2002) percaya terjemahan melibatkan bukan sahaja dua bahasa, tetapi peralihan daripada satu budaya kepada budaya yang lain. Hervey dan Higgins (2002) menekankan isu transposisi budaya dan menyatakan bahawa kata nama khas berkait langsung dengan isu ini. Menurut Hervey dan Higgins, transliterasi merupakan kaedah biasa dalam menterjemah kata nama China dan Rusia dalam teks bahasa Inggeris. Terdapat kaedah ketiga bagi penterjemah ketika menterjemah kata nama. Ini dinamakan cultural transplantation atau pemindahan budaya. Hervey dan Higgins (1992:2002) mentakrifkan prosedur pemindahan budaya sebagai the wholesale transplanting of the source text setting, resulting in the entire text being rewritten in a target culture setting. Melalui prosedur ini, unsur budaya teks sumber diadaptasikan kepada budaya bahasa sasaran sehingga menampakkan teks terjemahan itu seperti teks asal. KATA NAMA KHAS DALAM PENTERJEMAHAN TEKS GLOBAL CITIZENS Kata nama khas mendukung makna rujukan khusus pada sesuatu nama orang, haiwan, benda, perbadanan (institusi), undang-undang, bangsa, bahasa, pangkat, dan seumpamanya. Dalam tulisan, huruf pertama kata nama khas ditulis dengan huruf besar. Kata nama khas dapat dibahagikan kepada dua kumpulan, iaitu kata nama khas hidup dan kata nama khas tak hidup. Kata nama khas hidup pula dapat dibahagikan lagi kepada kata nama khas hidup manusia dan kata nama khas hidup bukan manusia. Kata nama khas hidup manusia terdiri daripada perkataan yang merujuk kepada manusia, seperti dalam teks sumber iaitu Tom Friedman, Mansour Javidan, dan Vladimir Putin. Kata nama khas hidup manusia dapat didahului dengan panggilan atau gelaran. Dalam teks sumber misalnya, terdapat penggunaan Kata Nama Khas President John F. Kennedy dan Ambassador Maria Berecz. Kata nama khas hidup bukan manusia terdiri daripada perkataan yang merujuk kepada benda-benda yang hidup tetapi bukan jenis manusia, seperti malaikat, haiwan, tumbuh-tumbuhan dan seumpamanya. Dalam teks sumber, contoh kata nama khas ini seperti Mount Kilimanjaro.

177 168 Kata nama khas tak hidup pula terdiri daripada perkataan yang merujuk kepada benda-benda khusus tetapi bukan hidup misalnya nama benda, institusi, negara, tempat, bangsa, bahasa, pangkat, undangundang dan seumpamanya. Contoh dalam teks sumber termasuk World Trade Centre (kata nama khas tempat), University of British Columbia (kata nama khas tempat), International Leadership Association (kata nama khas institusi) dan lain-lain. Menurut Newmark (1988:35), penterjemah mesti mengenal pasti setiap kata nama khas. Bagi menterjemah nama orang, biasanya nama pertama dan nama keluarga dipindahkan, mengekalkan kewarganegaraan dan menganggap bahawa nama ini tiada konotasi dalam teks. Bagi kata nama khas yang mengandungi jenama, atau hak empunya, biasanya akan dipindahkan dan dipasangkan dengan pengklasifikasi (classifier) sekiranya kata nama tersebut tidak diketahui oleh pembaca sasaran. Berikut adalah beberapa contoh kata nama khas dalam teks sumber dan padanannya dalam teks terjemahan. DATA 2 Bil. Teks Sumber Teks Sasaran Kaedah/Prosedur Terjemahan a. Contrary to the view of Tom Friedman, says Mansour Javidan, referring to the New York Times columnist, the world is not flat. Maybe it will be seventy-five years from now. But now, the global cultural terrain is pretty bumpy. (halaman xix) Bertentangan dengan pandangan Tom Friedman, kata Mansour Javidan, merujuk kepada kolumnis New York Times itu, dunia tidak rata. Mungkin dalam tujuh puluh lima tahun lagi. Tetapi sekarang, kawasan budaya global agak beralun. Terjemahan literal/ Pemindahan b. After all the travels and interviews with heads of state, Newsweek International editor Fareed Zakaria says that people all over the world feel familiar to him. (halaman 17) c. Over the past few generations, this visionary identity has been evoked by renowned political leaders (Mahatma Gandhi), endorsed by some of the greatest scientists (Albert Einstein), and even put into music (John Lennon). (halaman xii) Selepas semua perjalanan dan temu bual dengan ketua negara, editor Newsweek International Fareed Zakaria menyatakan bahawa semua orang di seluruh dunia merasa biasa kepadanya. Sejak beberapa generasi yang lalu, identiti berwawasan in telah dibangkitkan oleh pemimpin politik terkenal (Mahatma Gandhi), disokong oleh beberapa ahli sains terkenal (Albert Einstein), dan dimasukkan juga dalam muzik (John Lennon). Terjemahan literal/ Pemindahan Terjemahan literal/ Pemindahan d. Not one not the USA s George Bukan (pemimpin) Amerika

178 169 Bush, not China s Hu Jintao, not Russia s Vladimir Putin gained widespread support. (halaman xx) e. As a Khoi-San-Europe-Malay- Indian-Chinese hyphen, who was leading a hyphenated nation, he did not identify with only one of those ingredients, but instead announced that he was all of them. (halaman 17) f. Like golfing phenomenon Tiger Woods (who described himself as Thai-African-Cherokee- America ), Citizen 4.0s don t build bridges between cultures; they are bridges. (halaman 17) g. A 2008 World Public Opinion Poll asked a global sample of twenty thousand people which leader on the world stage inspired their confidence. (halaman xx) h. Huddled in our blue mess tent, my Kenyan colleague Kimani Njogu and I surveyed the tired but committed trekkers in Outward Bound International s first Global Leaders Program. (halaman 11) i. The contrast between how these two men arrived in the United States of America could not be starker. (halaman 43) j. (Even Global Issues for Global Citizens, the tome recently published by the World Bank, never managed to define what a Syarikat, George Bush, bukan (pemimpin) China, Hu Jintao, bukan (pemimpin) Rusia, Vladimir Putin mendapat sokongan meluas. Sebagai seorang pemimpin daripada kalangan (orang) Khoi- San-Eropah-Melayu-India- China yang mengetuai negara dengan pelbagai bangsa di dalamnya, beliau tidak mengaku asal usulnya hanya daripada satu keturunan, sebaliknya beliau adalah kombinasi kesemunya. Seperti jaguh golf Tiger Woods (yang menyifatkan dirinya sebagai orang Thai-Afrika- Cherokee-Amerika ), Warganegara 4.0 tidak membina jambatan antara budaya kerana mereka adalah jambatannya. Undian Pendapat Umum Dunia 2008 telah menjalankan soal selidik ke atas dua puluh ribu sampel berkenaan pemimpin dunia yang menjadi inspirasi keyakinan mereka. Bersesak-sesak di dalam khemah biru yang berselerak, saya dan rakan sekerja Kenya Kimanu Njogu meninjau pengembara yang letih tetapi komited dalam Program Pemimpin Global pertama oleh Outward Bound International. Perbezaan antara cara kedua-dua individu ini tiba di Amerika Syarikat adalah nyata. (Malah Global Issues for Global Citizens, sebuah buku besar terbitan Bank Dunia sendiri tidak pernah berjaya menentukan Terjemahan literal/ Pengembangan Terjemahan literal/ Pengembangan Terjemahan literal/ Pengembangan Terjemahan literal Terjemahan literal/ Pemindahan Terjemahan sedia ada Terjemahan literal/ Pemindahan/ Terjemahan

179 170 global citizen actually is.) (halaman xxi) definisi warga global yang sebenar). sedia ada Cabaran dalam menterjemah kata nama khas ialah ketiadaan padanan sedia ada dalam bahasa sasaran. Namun begitu, terdapat juga kata nama khas yang sudah mempunyai padanan dalam bahasa sasaran. Oleh sebab itu, bagi kata nama khas yang belum ada padanan sedia ada, penterjemah mengambil keputusan untuk menterjemah menggunakan prosedur bersesuaian yang telah dicadangkan oleh Newmark, misalnya prosedur pemindahan seperti nama orang, iaitu Mansour Javidan, Tom Friedman, terjemahan literal dan pengembangan iaitu Khoi-San-Europe-Malay-Indian-Chinese menjadi (orang) Khoi-San-Eropah- Melayu-India-China. Kata nama khas ini boleh dibahagikan kepada beberapa kategori iaitu (i) nama majalah/penerbitan/penerbit, (ii) nama orang, (iii) keturunan/rujukan negara, (iv) nama pergerakan/program, (v) nama negara/tempat, dan (iv) nama organisasi/universiti/pertubuhan dan lainlain. Kategori kata nama khas ini dibincangkan berdasarkan penterjemahan sedia ada dan yang belum ada. Kategori (i) Nama Majalah/Penerbitan/Penerbit DATA 3 Bil. Teks Sumber Teks Sasaran Prosedur 1. He clicked on CNN s I-Report link, where it advises: Use the toolkit to find out how to send video, photos, and audio from your computer or your cell phone. (halaman 21) Beliau klik pada pautan CNN I- Report, dan arahannya berbunyi: Gunakan toolkit untuk mengetahui cara menghantar video, foto dan audio dari komputer atau telefon anda. Pemindahan 2. One of the publications that decided to run his story was Hollywood Reporter. (halaman 22) 3. It took days, sometimes weeks, even months to get images out, recalls Aung Zaw, editor of the independent Irrawaddy Magazine and its companion website. (halaman 23) Salah sebuah penerbitan yang membuat keputusan untuk menyiarkan berita itu adalah Hollywood Reporter. Kadang-kadang, proses mendapatkan imej mengambil masa berhari-hari, beberapa minggu, hingga berbulan-bulan, kata Aung Zaw, editor sebuah majalah bebas, Irrawaddy Magazine. Pemindahan Pemindahan Bagi kategori (i), penterjemah menggunakan prosedur pemindahan. Prosedur pemindahan merujuk kepada proses memindahkan perkataan bahasa sumber kepada bahasa sasaran, prosedur ini juga merangkumi transliterasi iaitu proses mengalih huruf daripada satu bentuk huruf kepada bentuk huruf yang lain seperti transliterasi daripada tulisan Arab kepada tulisan Rumi. Perkataan tersebut kemudiannya dikenali sebagai kata pinjaman. Sebagai contoh, New York Times merupakan nama akhbar di Amerika

180 171 Syarikat dan dikenali di seluruh dunia. Oleh yang demikian, nama ini dikekalkan penggunaannya dalam teks sasaran. Kategori (ii) Nama orang Bil. Teks Sumber Teks Sasaran Prosedur 1. In 1962, when President John F. Kennedy announced his intention to put a man on the moon, this vision of one Earth was still in its infancy. (halaman 7) Pada tahun 1962, semasa Presiden John F. Kennedy mengumumkan hasratnya untuk meletakkan seorang lelaki di bulan, wawasan satu Bumi masih di peringkat awal. Pemindahan 2. When the Prime Minister of the United Kingdom, Gordon Brown visited the John F. Kennedy Presidential Library in Boston a few years ago, the primary message of his speech was the necessity of global citizenship. (halaman 7) Ketika Perdana Menteri United Kingdom, Gordon Brown melawat Perpustakaan Presiden John F. Kennedy di Boston beberapa tahun yang lalu, mesej utama ucapan beliau adalah keperluan kewarganegaraan global. Pemindahan Hervey dan Higgins (2002: 31-33) menyatakan bahawa nama orang merupakan salah satu daripada cabaran penterjemahan. Terdapat dua pilihan utama dalam membincangkan berkenaan nama. Nama ini boleh dikekalkan dalam teks sasaran, atau boleh diadaptasi kepada konvensyen grafik bahasa sasaran. Dalam teks Global Citizens ini, penterjemah menggunakan prosedur pemindahan bagi menterjemah kategori (ii). Penterjemahan nama khas nama orang biasanya dikekalkan dan tidak akan diubah ke dalam bahasa sasaran. Kategori (iii) Keturunan/Rujukan Bangsa Bil. Teks Sumber Teks Sasaran Prosedur 1. Build on the principles outlined by the US Founding Fathers, Brown proclaimed another self-evident truth: that we are all of us all throughout the world in this together There is no other planet for us and our children we must cooperate to make our stewardship of this Earth work. (halaman 7) Berlandaskan prinsip-prinsip yang digariskan oleh Bapa Pengasas Amerika Syarikat, Brown mengisytiharkan satu kebenaran jelas: bahawa kita semua semua di seluruh dunia adalah satu Tidak ada planet lain untuk kita dan anakanak kita kita mesti bekerjasama untuk menjaga Bumi bersama-sama. Terjemahan literal 2. For the first time in history, beginning in January 2008, the President and First Lady came from a family that is black-white Asian, Christian-Muslim-Jewish, and speaks English-French-Cantonese- Buat kali pertama dalam sejarah, bermula pada Januari 2008, Presiden dan Wanita Pertama datang dari keluarga kulit hitam-putih-asia, (beragama) Kristian-Islam- Pengembangan

181 172 German-Hebrew-Swahili-Luo-Igbo. (halaman 18) Yahudi, dan bertutur bahasa Inggeris-Perancis-Kantonis- Jerman-Ibrani-Swahili-Luo- Igbo. Kategori (iii) menggunakan prosedur terjemahan literal dan pengembangan. Sesuatu perkataan bahasa sumber mungkin dilenyapkan dalam teks bahasa sasaran, atau sebaliknya dikembangkan dengan penambahan perkataan lain seperti penambahan kata adjektif. Prosedur pengembangan digunakan pada penterjemahan keturunan dan rujukan bangsa dengan menambah perkataan pemimpin, agama dan orang. Kaedah ini digunakan untuk menunjukkan terdapat bangsa dan agama yang pelbagai di dunia. Kategori (iv) Nama Pergerakan/Program Bil. Teks Sumber Teks Sasaran Prosedur 1. When the National Aeronautics and Space Administration (NASA) announced Project Mercury in October 1958, it committed the USA to putting a man into orbit around the Earth. (halaman 2) Apabila Pusat Pentadbiran Aeronautik dan Angkasa Kebangsaan (NASA) mengumumkan Project Mercury pada bulan Oktober 1958, mereka meminta Amerika Syarikat untuk menghantar manusia ke orbit mengelilingi Bumi. Pemindahan 2. So are Vietnam Labour Watch (reporting on unfair and unhealthy working conditions), Australian Paper Watch (dealing with deforestation), Baikal Watch (monitoring Lake Baikal), and many others. (halaman 25) 3. In Iraq, there will never be the equivalent of a hall in Philadelphia where leaders form a national democracy by signing a Declaration of Iraqi Independence. (halaman 33) 4. Yet he developed a deep affection for the USA, became an advocate of non-violence, and was nominated for the Nobel Peace Prize by Martin Luther King, Jr. (halaman 44) Begitu juga dengan Vietnam Labour Watch (melaporkan keadaan kerja yang tidak adil dan tidak sihat), Australian Paper Watch (berkaitan dengan penebangan hutan), Baikal Watch (pemantauan Tasik Baikal), dan lain-lain. Di Iraq, tidak mungkin akan berlaku keadaan seperti di dewan di Philadelphia di mana para pemimpin membentuk demokrasi kebangsaaan dengan menandatangani Pengisytiharan Kemerdekaan Iraq. Namun, beliau menanamkan perasaan kasih sayang yang mendalam kepada Amerika Syarikat, menjadi seorang penyokong keamanan, dan telah dicalonkan untuk Hadiah Nobel Pemindahan Terjemahan literal Terjemahan sedia ada

182 173 Keamanan oleh Martin Luther King, Jr. Bagi kategori (iv), penterjemah menggunakan prosedur terjemahan literal, pemindahan dan terjemahan sedia ada. Menurut Newmark (1988: 69), terjemahan literal melibatkan semua tahap bahasa daripada tahap terjemahan kata demi kata hinggalah ke tahap terjemahan ayat demi ayat. Terjemahan literal digunakan kerana tiada padanan yang sesuai dalam bahasa dan budaya sasaran. Menurut beliau lagi, terjemahan literal merupakan kaedah paling asas dalam terjemahan dan tepat untuk digunakan selagi hasil terjemahan tersebut sesuai dalam bahasa sasaran. Prosedur kedua ialah pemindahan, iaitu memindahkan perkataan bahasa sumber (Project Mercury) kepada bahasa sasaran (Project Mercury). Perkataan tersebut kemudiannya dikenali sebagai kata pinjaman. Prosedur pemindahan digunakan untuk mengekalkan kata nama khas dalam bahasa sumber ke dalam bahasa sasaran. Contoh lain pemindahan seperti Vietnam Labour Watch, Australian Paper Watch, Baikal Watch dan Human Rights Watch. Prosedur terjemahan sedia ada merujuk kepada padanan dalam bahasa sasaran yang telah sedia ada untuk sesuatu perkataan bahasa sumber. Dalam hal ini, walaupun padanan sedia ada kelihatan kurang tepat, namun tindakan memperkenalkan padanan baharu yang mungkin pada hemat penterjemah adalah lebih tepat, boleh mengelirukan pembaca. Hanya satu sahaja kata nama khas yang diterjemah menggunakan terjemahan sedia ada iaitu Hadiah Nobel Keamanan kerana terdapat padanan dalam bahasa sasaran. Kategori (v) Nama Negara/Tempat Bil. Teks Sumber Teks Sasaran Prosedur 1. For Yuri Glazkov, of the USSR, the most unfathomable blackness of space filled him with gratitude for the blessings of Earth. (halaman 4) Bagi Yuri Glaskoz dari Kesatuan Soviet, beliau berasa bersyukur atas nikmat Bumi. Terjemahan sedia ada 2. After all, surrounded by the magnificence of the Rocky Mountains, why would I want to draw this nondescript little tree? (halaman 34) 3. T. spends more than an hour being searched and and interrogated to determine whether he poses a security threat to the United States of America before his is finally released. (halaman 43) Lagipun, dikelilingi dengan keindahan Pergunungan Rocky, apa istimewanya pokok ini? T. menghabiskan masa lebih daripada satu jam diperiksa dan disoal siasat untuk menentukan sama ada beliau menimbulkan ancaman keselamatan kepada Amerika Syarikat sebelum dia akhirnya dibebaskan. Terjemahan literal Terjemahan sedia ada Bagi kategori (v), penterjemah menggunakan kaedah terjemahan literal untuk menterjemah kata nama khas.

183 174 Kategori (vi) Nama Universiti/Organisasi/Pertubuhan dan lain-lain Bil. Teks Sumber Teks Sasaran Prosedur 1. I am sitting here on campus with Professor Javidan; we are participating in a meeting of the International Leadership Association. (halaman xix) Saya berada dengan Profesor Javidan; sewaktu kami menyertai mesyuarat Persatuan Kepimpinan Antarabangsa. Terjemahan literal 2. We may dream that one day, in the notso-distant future, borders between states will simply vanish from our maps and minds, says Ambassador Marianne Berecz from Hungary, who works with the Organization of Security and Cooperation in Europe (OSCE) to monitor peace in the war-torn Balkans. (halaman 9) Kita boleh idamkan suatu hari nanti, sempadan negara/negeri akan terhapus daripada peta dan minda kita, kata Duta Marianne Berecz dari Hungary, yang bekerja dengan Pertubuhan Keselamatan dan Kerjasama di Eropah (OSCE) untuk memantau keamanan di Balkan yang dilanda perang. Terjemahan sedia ada Kata nama khas bagi kategori (vi) pula menggunakan prosedur terjemahan literal dan terjemahan sedia ada. Terjemahan literal melibatkan semua tahap bahasa daripada tahap terjemahan kata demi kata sehingga ke tahap terjemahan ayat demi ayat. Kaedah terjemahan sedia ada pula merujuk kepada padanan yang telah tersedia dalam bahasa sasaran untuk sesuatu perkataan bahasa sumber. Dalam hal ini, walaupun padanan yang sedia ada kelihatan kurang tepat, namun tindakan memperkenalkan padanan baharu yang mungkin pada hemat penterjemah adalah lebih tepat, sebenarnya boleh mengelirukan pembaca. KESIMPULAN Penterjemahan kata nama khas adalah perkara yang mencabar bagi penterjemah. Dalam hal ini, adalah penting bagi penterjemah memahami idea penulis asal di dalam teks sumber. Walaupun penterjemah berusaha untuk menghasilkan teks sasaran yang sejadi dengan teks sumber, adakalanya usaha ini tidak semestinya berjaya. Dalam sesetengah situasi, penterjemahan tidak dapat memberikan kesan yang sama seperti teks sumber. Oleh yang demikian, penterjemah menggunakan pelbagai prosedur untuk mengurangkan kekaburan dalam teks sasaran. RUJUKAN Definition of 'exonym'. (2018, May 31st). Retrieved from Collins English Dictionary: Gerzon, M. (2010). Global Citizens. United Kingdom: Rider Books. Haroon, H. & Che Omar, H. (2013). Asas Terjemahan dan Interpretasi. Pulau Pinang: Penerbit USM. Hatim, B. &. (1990). Discourse and The Translator, Language in Social Life Series. London: Longman. Hermans, T. (1988). On Translating Proper Names, with reference to De Witte and Max Havelaar. M. J. Wintle (ed) Modern Dutch Studies. Essays in Honour of Professor Peter Kings on the Occassion of his Retirement, 1-24.

184 175 Hervey, S. &. (2002). Thinking French Translation: A Course in Translation Method: French to English (2nd Edition). London/New York: Routledge. Jixing, L. (2013). Translation Definition in Different Paradigms. Canadian Social Science, Jordan, P., Adamic, M. O. & Woodman, P. (2007). Exonyms and the International Standardisation of Geographical Names. Berlin: Lit Verlag GmbH & Co. KG Wien. Kamus Dewan Edisi Keempat. (2005). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Karim, N. S., M. Onn, F., H. Musa, H. & Mahmood, A. H. (2015). Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. Great Britain: Prentice Hall. Nord, C. (2003). Proper names in translation for children: Alice in wonderland as a case in point. Meta: Translator's Journal, 48 (1-2), Sarkka, H. (2007). Translation of proper names in non-fiction texts. Translation Journal 11(1). Seyed Alireza, S. &. (2014). Translating proper nouns: A case study on English translation of Hafez's Lyrics. English Language Teaching, 7(7), Waters, T. (2018, May 31st). Exonym vs. Endonym: Definitions and Examples. Retrieved from Study.com:

185 176 KEPENTINGAN KONTEKS DALAM PENTERJEMAHAN NILAI FALSAFAH KONFUSIANISME Oo Jiu Bell Bahagian Pengajian Penterjemahan dan Interpretasi Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Goh Sang Seong Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Kertas kerja ini membincangkan kepentingan konteks dalam penterjemahan nilai falsafah Konfusianisme yang terdapat dalam Hikayat Tiga Negara. Konteks ialah persekitaran penggunaan bahasa iaitu item linguistik yang hadir sebelum dan selepas sesuatu nilai falsafah. Hikayat Tiga Negara pula merupakan karya kesusasteraan klasik China yang unggul dari segi pengolahan peristiwa sejarah. Salah satu cirinya yang istimewa ialah pengolahannya yang berdasarkan pemikiran budaya Konfusianisme. Nilai falsafah Konfusianisme dalam konteks situasi dijadikan korpus dengan nilainya tergambar pada perwatakan dalam situasi atau peristiwa sejarah tertentu. Kajian bertujuan menganalisis makna nilai falsafah Konfusianisme berdasarkan struktur tipikal pengolahan peristiwa dalam hikayat dan seterusnya meneliti pengaruh konteks terhadap penterjemahan makna nilai. Kajian memanfaatkan konteks bersistem sinkronik Peng Liyuan (2005) untuk meneliti makna nilai dan teori fungsi konteks Xi Zhen Guang Zhen (1992) untuk menganalisis fungsi konteks dalam penterjemahan nilai. Dapatan kajian menunjukkan bahawa konteks membatasi makna nilai kepada fitur tertentu dalam konteks situasi. Konteks juga berfungsi melengkapkan ciri makna yang tidak hadir dalam bahasa sasaran. Kata kunci: nilai falsafah Konfusianisme, konteks situasi, fungsi konteks PENGENALAN Nilai falsafah Konfusianisme merupakan nilai yang dibicarakan dalam kitab Lun Yu, atau terjemahannya The Analects of Confucius, iaitu ajaran Konfusianisme oleh pengasasnya Konfusius. Nilai-nilai 仁 (ren), 义 (yi), 礼 (li), 智 (zhi) dan 信 (xin) merupakan lima nilai yang mendasari ajaran Konfusianisme (Ling Yu, 1997: 134). Dalam kelima-lima nilai ini, 仁 (ren) merupakan nilai nukleus yang merangkumi kesemua nilai moral yang dibicarakan oleh Konfusius (Chen Gujia, 1996: 28). Dengan kata lain, 义 (yi), 礼 (li), 智 (zhi) dan 信 (xin) juga merupakan cabang nilai daripada lingkungan 仁 (ren). Pentafsiran nilai 仁 adalah sukar bagi penterjemah. Penterjemah cenderung menggunakan kaedah-kaedah yang berlainan bagi menghasilkan terjemahan yang dapat mewakili sebanyak nilai moral yang mungkin dalam bahasa sasaran, iaitu bahasa Inggeris, seperti benevolence, humanity, virtue dan sebagainya (Yang Ping, 2008: 62). Yang Ping (2008: 63) pula mengesyorkan transliterasi ren bagi mengekalkan bentuk dan makna berpolisemi 仁 (ren).

186 177 Masalah penterjemahan yang dinyatakan berpunca daripada ketiadaan konteks situasi yang dapat menyerlahkan atau memberikan maklumat tentang konsep nilai 仁 (ren) dalam sesuatu ayat dalam Lun Yu. Hal ini nyata dengan pentafsiran makna 仁 (ren) yang bergantung pada peristiwa yang melatari konsepnya (Wang Hui, 2001: 117). Namun begitu, nilai falsafah Konfusianisme dapat ditafsirkan maknanya melalui analisis konteks situasi dalam Hikayat Tiga Negara. Seni pengolahan hikayat ini yang berorientasikan nilai falsafah Konfusianisme berserta dengan konteks situasi yang menceritakan peristiwa bagi mempersembahkan ciri-ciri nilai falsafah tersebut dapat menyerlahkan makna nilai. Menyedari kepentingan konteks situasi dalam pemahaman dan pentafsiran makna nilai falsafah Konfusianisme dalam Hikayat Tiga Negara, kertas kerja ini bertujuan mengenal pasti makna konteks nilai falsafah Konfusianisme serta menganalisis fungsi konteks dalam penterjemahan nilai tersebut. Teori yang dimanfaatkan untuk analisis makna konteks ialah sistem berkonteks sinkronik Peng Liyuan (2005), manakala bagi pengenalpastian fungsi konteks, teori fungsi konteks Xi Zhen Guang Zheng (1992) dimanfaatkan. DEFINISI DAN KLASIFIKASI KONTEKS Menurut The New Shorter Oxford English Dictionary: On Historical Principles, Vol. 1: A-M, 1993: 493, konteks atau dalam bahasa Inggeris context berasal daripada bahasa Latin contextus yang bermaksud bertenun bersama. Maksud ini diberikan padanan dalam bahasa Inggeris sebagai a joining together (atau gabungan bersama) dalam Online Etymology Dictionary, Kajian konteks dalam linguistik bermula daripada Malinowski (1923) yang merujuk kata atau ayat (atau teks) yang berada sebelum dan selepas teks. Beliau seterusnya mengasaskan konteks situasi dan konteks budaya. Firth (1935) yang berminat dengan latar budaya bahasa memanfaatkan konsep konteks situasi oleh Malinowski (1923) dan mengintegrasikannya ke dalam teori linguistiknya. Beliau menyatakan bahawa kajian linguistik adalah kajian makna dan makna adalah fungsi dalam sesuatu konteks (Halliday dan Hasan, 1985: 8). Kerangka konteks situasi teks merangkumi peserta, aktiviti oleh peserta, fitur-fitur yang berkaitan denga situasi dan kesan aksi verbal oleh peserta. Menurut Halliday dan Hasan (1985: 5), pemahaman bahasa bermula daripada pengajian teks. Teks pula dikelilingi oleh konteks ( context ) dengan con bermaksud bersama ( with ). Unsur yang bersama teks atau konteks merangkumi kesemua unsur persekitaran teks, termasuklah unsur bukan bahasa. Maka, konteks berfungsi sebagai jambatan yang menghubungkan teks dan situasi teks. Halliday dan Hasan memfokuskan kajian teks dari aspek linguistik dengan merujuk konteks sebagai situasi teks dan medium pentafsiran teks. Catford (1965) pula merujuk konteks sebagai konteks situasi, yakni elemen-elemen ekstratekstual dalam situasi yang berkaitan dengan teks. Beliau merujuk unsur-unsur yang mengelilingi unsur kajian sebagai teks bersama ( co-text ). Halliday (1985: 99) mengemukakan tiga fitur dalam konteks situasi, iaitu bidang wacana ( field ), tenor wacana ( tenor ) dan medium wacana ( mode ). Field merujuk peristiwa, aktiviti dan kandungan komunikasi; tenor merujuk status dan hubungan interpersonal antara peserta yang terlibat, di samping fungsi bahasa dalam konteks tertentu serta mode merujuk medium yang digunakan untuk menyampaikan mesej dalam konteks tertentu. Ketiga-tiga elemen ini disingkatkan sebagai FTM. Beliau juga menghubungkan FTM dengan tiga metafungsi bahasa, iaitu F meramalkan makna eksperiensial,

187 178 T meramalkan makna interpersonal dan M meramalkan makna tekstual. Bell (1991: ) dan Baker (1992) juga membincangkan konteks situasi mengikut FTM. Baker (1992) yang membincangkan kepadanan dalam konteks mengklasifikasikan faktor konteks kepada faktor linguistik dan ekstralinguistik. Pada beliau, faktor ekstralinguistik merujuk kepadanan pragmatik. Newmark (1991) dan Nida (2001) memfokuskan perbincangan konteks dari sudut linguistik. Menurut Newmark (1991: 87), berdasarkan linguistik, kata-kata diletakkan dalam konteks mengikut kolokasi, fungsi tatabahasa dan susunan kata dalam ayat. Di luar aspek linguistik, kata-kata berada dalam situasi nyata atau maya, berlatarkan budaya, dan merupakan topik dan pengalaman yang lumrah dalam kalangan pembaca. Mengikut Nida (2001: 79) pula, kata-kata berhubung dengan konteks dalam ayat tunggal konteks sintagmatik atau berhubung dengan kata-kata lain yang berada dalam domain semantik yang sama sebagai konteks paradigmatik. Kajian terhadap konteks di China berkembang sejak 1990-an sehingga merangkumi lebih banyak klasifikasi konteks. Wang Jianping (1992: 62-86) membahagikan konteks kepada konteks ekstralinguistik dan konteks intralinguistik. Konteks ekstralinguistik terdiri daripada faktor konteks subjektif (seperti tahap kognitif, pemikiran, latar belakang penutur-penerima dan sebagainya) dan faktor konteks objektif (seperti masa, tempat situasi, objek, topik percakapan dan sebagainya). Konteks intralinguistik pula terdiri daripada konteks kumpulan kata, konteks ayat, konteks perenggan dan konteks teks atau wacana. Konteks kumpulan kata merujuk kumpulan kata yang berada sebelum atau selepas unit linguistik yang dikaji; konteks ayat merujuk ayat kehadiran yang mengandungi unit linguistik yang dikaji ataupun ayat sebelum atau selepas unit linguistik yang dikaji; konteks perenggan merujuk perenggan yang mengandungi unit linguistik yang dikaji ataupun perenggan sebelum atau selepas unit linguistik yang dikaji; manakala konteks teks merujuk teks yang mengandungi unit linguistik yang dikaji ataupun teks sebelum atau selepas unit linguistik yang dikaji. Wang Jianhua (2002) membahagikan konteks kepada konteks ekstralinguistik, konteks yang mendampingi teks, dan konteks intralinguistik. Konteks ekstralinguistik terdiri daripada konteks kognitif dan konteks budaya sosial; konteks yang mendampingi teks ialah konteks sementara yang wujud sebagai konteks situasi; manakala konteks intralinguistik ialah konteks teks dan konteks ayat. Menurut Wang Jinjuan (2003: 30), konteks situasi merupakan persekitaran aktiviti bahasa yang merangkumi masa, ruang dan peserta dalam sesuatu komunikasi. Disebabkan bahasa yang digunakan dalam komunikasi, analisis fenomena bahasa perlu dikaitkan dengan konteks situasi yang membabitkan faktor-faktor FTM. Wu Yicheng (1998:47) juga berpendapat bahawa penggunaan kata, tatabahasa dalam ayat dipengaruhi oleh FTM. Selain memahami makna pragmatik daripada FTM, penterjemah juga perlu memahami hubungan antara komponen-komponen atau glosem dalam teks yang dikaji, termasuklah morfem, kata, kumpulan kata, frasa dan ayat supaya fungsi FTM dapat disempurnakan dan makna komunikasi dapat diserlahkan. Bagi Han Caiying (2000: 39), konteks sebelum dan selepas unit linguistik yang dikaji menentukan makna khusus unit tersebut dalam konteks situasi tertentu. Fungsi pembatasan konteks situasi terhadap makna unit linguistik adalah sama dengan fungsi pembatasan konteks sebelum dan selepas unit tersebut. Peng Liyuan (2005) mendefinisikan konteks sebagai persekitaran penggunaan bahasa, iaitu item linguistik yang hadir sebelum dan selepas sesuatu kata yang dikaji. Konteks terbahagi kepada dua jenis, iaitu konteks intralinguistik dan konteks ekstralinguistik. Kajian konteks Peng (2005) yang berdasarkan konteks bersistem sinkronik meneliti makna konteks sesuatu kata daripada interaksi antara faktor-faktor dalam konteks intralinguistik dan ekstralinguistik berdasarkan teks. Faktor dalam konteks intralinguistik terdiri daripada langue dan parole, manakala konteks ekstralinguistik merangkumi faktor konteks situasi dan faktor konteks budaya. Beliau menghubungkan faktor-faktor langue, parole, konteks situasi

188 179 dan konteks budaya dalam konteks bersistem sinkronik untuk menganalisis makna unit linguistik yang dikaji berdasarkan teks sumber. Rumusannya, kajian-kajian lepas mengklasifikasikan konteks kepada konteks situasi, konteks budaya, konteks intralinguisik dan konteks ekstralinguistik dalam kajian linguistik secara umumnya. Kajian ini memanfaatkan definisi konteks dan klasifikasi konteks Peng Liyuan (2005) yang berdasarkan sistem sinkronik bagi menganalisis makna konteks sinkronik nilai falsafah Konfusianisme dalam teks Hikayat Tiga Negara. Seterusnya, fungsi konteks bersistem sinkronik dalam penterjemahan nilai falsafah Konfusianisme ini diteliti. SENI PENGOLAHAN HIKAYAT TIGA NEGARA Hikayat Tiga Negara merupakan sebuah novel agung yang terawal di arena kesusasteraan China, malahan juga hikayat sejarah yang terunggul melalui penampilan nilai sejarah, seni pengolahan dengan gabungan fakta dan rekaan peristiwa, episod-episod yang menarik, keperibadian watak-watak yang hidup serta struktur pengolahan yang rinci dan utuh (Tan Luofei, 1992: 15). Hikayat Tiga Negara yang dikarang berasaskan peristiwa sejarah serta dikembangkan melalui imaginasi dan rekaan ini bertujuan menyampaikan kisah sejarah di samping menyebarkan fahaman sejarah dan prinsip moral (Tan Luofei, 1992: 14). Hikayat Tiga Negara mengisahkan pemisahan dan penyatuan tiga buah negara pada Dinasti Han (206 Sebelum Masihi- 220 Masihi) dan Dinasti Jin ( ). Dalam tempoh tersebut, gagasan Konfusianisme ortodoks sudah mantap kedudukannya di negara China sebagai budaya induk masyarakat. Zaman kehidupan pengarang Luo Guanzhong secara kebetulan berada pada penghujung Dinasti Yuan ( ) dan permulaan Dinasti Ming ( ) (yakni zaman selepas Dinasti Han dan Dinasti Jin) serta konteks budaya dalam karya Hikayat Tiga Negara sendiri sudah tentu terpengaruh oleh ajaran Konfusianisme (Ling Yu, 1997: 125). Menurut Zhou Jialu (1992) yang mengkaji San Guo Yan Yi atau nama asalnya San Guo Zhi Tong Su Yan Yi, budaya tradisi China ialah budaya jenis etika yang mementingkan hubungan antara manusia dan prinsip moral serta meremehkan kepentingan individu. Budaya masyarakat China lebih menyanjung konsep nilai moral yang berlandaskan prinsip moral Konfusianisme daripada pencapaian individu dan perkembangan bakat. Selain itu, budaya China mementingkan kebenaran dan keadilan serta memandang remeh pada kemasyhuran dan kepentingan individu. Penilaian nilai moral ini berdasarkan prinsip moral Konfusianisme sebagai kayu ukur tertinggi terhadap nilai budaya. Ternyata bahawa Hikayat Tiga Negara mengandungi nilai budaya tradisi China yang selaras dengan budaya Konfusianisme yang berteraskan konsep prinsip moral. Berdasarkan hubungan antara Hikayat Tiga Negara dan budaya China, Ji Chen (1991: ) merumuskan bahawa Hikayat Tiga Negara bukan sahaja merupakan sebuah karya kesusasteraan, malah juga sebuah karya berbudaya yang mencerminkan budaya pemikiran rakyat China. Budaya pemikiran tergambar dalam dua aspek, iaitu dalam pegangan prinsip moral dan keperibadiannya serta moral tradisi rakyat. Budaya pemikiran yang diintegrasikan dalam pengolahan episod dan watak ini membentuk keperibadian yang berbudaya Konfusianisme. Budaya China yang merupakan budaya kemoralan yang berfalsafahkan Konfusianisme ini amat signifikan bagi menyampaikan harapan rakyat terhadap pemerintahan kerajaan Dinasti Ming ( ) yang bermoral, menyanjung semangat kewiraan, dan menyampaikan perasaan cinta dan keji terhadap pemerintahan dalam kisah hikayat. Lantaran itu, golongan berpengetahuan daripada pihak pemerintah mengemukakan pemerintahan berideologi 仁 (ren) atau pemerintahan penyayang demi pemerintahan yang kekal dan stabil (Zheng Tiesheng, 2000: 86). Konsep ini muncul dengan kerap dalam

189 180 hikayat, sama ada dalam dialog watak atau dalam konteks-konteks situasi yang berlainan dengan pentafsiran fungsi pemerintahan berideologi 仁 (ren) yang berbeza (Zhu Hanbin, 2001: 69). Berdasarkan pengolahan episod peristiwa Hikayat Tiga Negara yang mengutarakan nilai falsafah Konfusianisme 仁 (ren) dalam pemerintahan negara dan harapan rakyat terhadap pemerintahan yang mengamalkan prinsip moral yang berasaskan nilai 仁 (ren) serta keperibadian watak yang diintegrasikan dalam kisah hikayat, kajian ini bertujuan meneliti kepentingan konteks dalam penterjemahan nilai 仁 (ren), terutamanya dalam penentuan makna khususnya dalam konteks situasi yang berlainan. KERANGKA TEORI Kajian memanfaatkan analisis konteks bersistem sinkronik Peng Liyuan (2005) bagi menentukan makna nilai 仁 (ren) dalam konteks situasi tertentu. Kajian juga memanfaatkan teori fungsi konteks Xi Zhen Guang Zheng (1992) bagi menganalisis pengaruh konteks terhadap penentuan makna nilai 仁 (ren). Analisis konteks berdasarkan sistem sinkronik Peng Liyuan (2005) adalah berasaskan analisis sinkronik (synchronic analysis) Saussure (1916). Analisis sinkronik Saussure (1916) menganalisis makna linguistik kata tanpa mengambil kira perubahan makna mengikut peredaran zaman. Saussure (1916) menggagaskan sistem sintagmatik dan paradigmatik langue dan parole bagi mengkaji makna linguistik kata. Analisis konteks berdasarkan sistem sinkronik Peng Liyuan (2005) pula meneliti makna khusus yang terhasil daripada sesuatu konteks situasi yang berlatarkan konteks budaya tertentu dalam teks. Deskripsi dalam konteks situasi pula berfungsi menyerlahkan makna khusus nilai 仁 (ren). Peng Liyuan (2005) mendefinisikan konteks sebagai persekitaran penggunaan bahasa yang terdiri daripada langue, parole, konteks situasi dan konteks budaya. Pengungkapan semula makna konteks sinkronik melibatkan kesalinghubungan antara faktor-faktor sistem sintagmatik dan paradigmatik langue dan parole, konteks situasi dan konteks budaya. Sistem sintagmatik langue merujuk hukum penggabungan glosem dengan glosem (Peng Liyuan, 2005a: 112). Sistem paradigmatik langue pula merupakan integrasi antara bentuk dan makna kata yang dikaji (Peng Liyuan, 2005a: 113). Selain itu, sistem sintagmatik parole merujuk hubungan antara kata yang dikaji dengan konteks sebelum dan selepasnya dalam konteks mikro dan konteks makro (Peng Liyuan, 2005a: 113). Konteks mikro merangkumi hubungan makna antara kata dengan kata, serta antara pasangan kata dengan pasangan kata dalam ayat, manakala konteks makro merujuk konteks sebelum dan selepas kata yang dikaji yang tidak terbatas pada ayat yang mengandungi unsur kajian tersebut tetapi menjangkaui ayat tersebut, iaitu konteks wacana (Peng Liyuan, 2005a: 113). Dengan ini, kajian meneliti bentuk padanan nilai 仁 (ren) dan maknanya dalam kamus. Seterusnya, makna konteks sinkronik nilai dianalisis dalam konteks mikro atau konteks makro untuk menentukan makna hakikinya dalam konteks situasi tertentu. Konteks situasi dilatari konteks budaya Konfusianisme. Teori lain yang dimanfaatkan dalam kajian ini ialah fungsi konteks Xi Zhen Guang Zheng (1992). Dalam perbincangan konteks dan kajian linguistik, beliau mengasaskan lapan jenis fungsi konteks iaitu fungsi mutlak atau umum, fungsi pembatasan, fungsi penerangan, fungsi perekaan, fungsi penapisan dan pelengkapan, fungsi pemaknaan baru, fungsi penukaran serta fungsi perolehan bahasa. Kelapan-lapan fungsi ini dapat dirumuskan kepada fungsi pembatasan dan fungsi penerangan (Chen Zhi an dan Wen Xu, 1997: 24). Maka, berdasarkan kedua-dua fungsi yang asas ini, kajian meneliti pengaruh konteks terhadap penterjemahan nilai 仁 (ren). Fungsi pembatasan merujuk batasan konteks terhadap penggunaan bahasa dan analisis bahasa. Fungsi pembatasan dapat diteliti dari empat aspek, iaitu pembatasan skop kajian data, pembatasan arah rujukan,

190 Pembatasan secara keseluruhan Pembatasan secara separa Pembatasan sebelum-selepas Pembatasan atas-bawah Pembatasan dalam-luar Pembatasan episod Pembatasan budaya Pembatasan situasi Pembatasan struktur Pembatasan bentuk bahasa Pembatasan gaya bahasa 181 pembatasan kandungan dan pembatasan struktur bahasa (Xi Zhen Guang Zheng, 1992: 28). Fungsi pembatasan dapat ditunjukkan dalam Rajah 1 berikut: Fungsi Pembatasan Konteks Skop kajian data Arah rujukan Kandungan Struktur bahasa Rajah 1: Fungsi pembatasan konteks (Xi Zhen Guang Zheng, 1992: 28) Kajian memfokuskan fungsi pembatasan konteks dari segi pembatasan skop kajian data dan pembatasan arah rujukan sahaja kerana pembatasan kandungan dan struktur bahasa adalah di luar lingkungan kajian. Menurut Xi Zhen Guang Zheng (1992: 28-30), dari segi pembatasan skop kajian data, pembatasan secara keseluruhan merujuk pembatasan secara makro dan mikro. Pembatasan secara makro merujuk pembatasan makna oleh konteks sosial dan alam semula jadi, manakala pembatasan secara mikro merujuk pembatasan makna oleh ayat, frasa dan kata. Secara umumnya, karya kesusasteraan membatasi keseluruhan konteks karya tersebut dari segi latar belakang pengkaryaan, tema utama, tujuan dan gaya pengarang. Pembatasan secara makro menentukan pengaruh konteks terhadap kandungan dan seni pengolahan karya tersebut. Pembatasan secara mikro pula merujuk makna sesuatu ayat berserta dengan konteks sebelum dan selepas ayat yang memberikan gambaran lengkap terhadap sesuatu konteks situasi. Selain itu, pembatasan secara separa merujuk pembatasan makna terhadap sebahagian aktiviti atau fenomena bahasa dalam sebahagian data yang mempunyai idea yang berkesinambungan. Pembatasan arah rujukan pula merupakan rujukan makna mengikut arah sebelum-selepas, atas-bawah atau dalam-luar dalam data kajian (Xi Zhen Guang Zheng, 1992: 30-31). Pembatasan sebelum-selepas merujuk perolehan mesej dalam susunan ayat sebelum dan selepas teks yang dikaji. Selain itu, pembatasan atas-bawah merujuk perolehan mesej daripada bahagian atas atau bawah teks yang dikaji, misalnya dalam karangan, pendahaluan (bahagian atas) membatasi makna teks bawah. Pembatasan dalam-luar pula terbahagi kepada pembatasan makna dari dalam teks dan pembatasan makna dari luar teks. Pembatasan makna dari dalam teks merujuk latar belakang karya dan deskripsi situasi yang menggambarkan pemikiran dan keperibadian watak, manakala pembatasan makna dari luar teks merujuk bahasa atau kandungan teks dapat mempengaruhi emosi pembaca.

191 182 Di samping itu, fungsi penerangan konteks dapat menerangkan fungsi fonetik bahasa, makna kata, tatabahasa, bahasa retorik, makan pragmatik dan penggunaan kata (Xi Zhen Guang Zheng, 1992: 32-39). Kajian ini hanya memfokuskan fungsi penerangan dari segi makna kata. Makna kata dalam konteks terdiri daripada makna ekstralinguistik dan makna dalam konteks situasi. Makna ekstralinguistik merupakan makna kata yang tidak dapat diperoleh daripada kamus dan merupakan makna baharu yang terhasil daripada pentafsiran makna melalui ayat, kumpulan ayat atau teks. Makna dalam konteks situasi pula merupakan makna pragmatik yang terhasil daripada pemahaman konteks situasi tertentu. Chen Zhi an dan Wen Xu (1997: 24-25) menambah lagi bahawa makna dalam konteks situasi juga menjelaskan makna yang kabur dalam konteks situasi tertentu. Berdasarkan teori fungsi pembatasan konteks ini, dapat dirumuskan bahawa konteks berperanan dalam membatasi dan menerangkan makna kata melalui pemahaman dan pentaksiran makna dalam konteks situasi tertentu. Konteks situasi dapat ditentukan skop kajian data dan arah rujukan mengikut jenis pembatasan tertentu. ANALISIS DATA Data kajian 1: Teks sumber: 苗入奏何后云 : 大将军辅佐新君, 不行仁慈, 专务杀伐 今无端又欲杀十常侍, 此取乱之道也 (Bab 2, halaman 20) Transliterasi: [Miao] [ruzou] [he hou] [yun]: [Dajiangjun] [fuzuo] [xinjun],[bu] [xing] [renci],[zhuanwu] [shafa]. [jin] [wuduan] [you] [yu] [sha] [shichangshi],[ci] [qu] [luan] [zhi] [dao] [ye]. Glos: [Miao] [masuk ke istana] [Ibu Suri He] [berkata]: [Panglima besar] [membantu] [maharaja baru],[tidak] [melakukan] [baik hati dan kasih sayang],[asyik] [membunuh]. [Kini] [tidak semena-mena] [lagi] [ingin] [membunuh] [pembesar sida bersepuluh], [ini] [mengambil] [huru-hara] [yang] [cara] [-]. Teks sasaran: He Miao kemudian masuk ke istana, lalu menyembah Ibu Suri He, Panglima besar yang membantu maharaja baru dalam pentadbiran negara tidak mengamalkan dasar yang bersifat penyayang dan pengasih, tapi asyik melakukan pembunuhan saja. Kini, dengan tidak semena-mena timbul niat hendak menghapskan pembesar sida bersepuluh lagi. Padahal, tindakan seperti itu hanya akan mendatangkan rusuhan saja. (Bab 2, halaman 39) Penjelasan: Menurut Kamus Konfusianisme China Zhongguo Ruxue Cidian (1989: 608), makna asas 仁 (ren) ialah kasih sayang, yakni mengasihi atau menyayangi manusia secara umum. Padanan 仁慈 (renci) secara literalnya bermaksud baik hati, pengasih atau penyayang dan berbelas kasihan (Kamus Besar China Hanyu Da Cidian, 2000: 198). Konteks selepas 仁慈 (renci) dalam konteks mikro (dalam ayat) 专务杀伐 今无端又欲杀十常侍, 此取乱之道也 iaitu asyik membunuh, kini tidak semena-mena berniat untuk membunuh pembesar sida bersepuluh. Tindakan sebegini hanya akan menimbulkan kehuru-haraan atau rusuhan menunjukkan bahawa watak He Miao tidak bersifat 仁慈 (renci) atau tidak menyayangi

192 183 nyawa rakyat dalam pemerintahan seperti dalam konteks sebelum 仁慈 (renci), iaitu panglima besar yang membantu maharaja baru tidak mengamalkan dasar yang bersifat penyayang dan pengasih. Konteks mikro, iaitu bahagian sebelum dan selepas 仁慈 (renci) membatasi makna nilai 仁 (ren) kepada penyayang dan pengasih. Terdapat juga penambahan maklumat dasar yang bersifat penyayang dan pengasih dalam konteks situasi yang berhubung dengan urusan pemerintahan bagi melengkapkan ciri makna nilai 仁 (ren) yang tidak hadir dalam teks sumber. Data kajian 2: 陶谦乃仁人君子, 非好利忘义之辈 ; 尊父遇害, 乃张闿之恶, 非谦罪也 (Bab 10, halaman 85) Transliterasi: [Tao Qian] [nai] [renren junzi] [fei] [haoli-wangyi] [zhi] [bei];[zun] [fu] [yu hai],[nai] [Zhang Kai] [zhi] [e],[fei] [qian] [zui] [ye]. Glos: [Tao Qian] [ialah] [orang yang baik hati], [bukan] [tamak akan kekayaan dan melupakan prinsip kemoralan] [yang] [orang];[tuan] [ayah] [menimpa kemalangan], [ialah] [Zhang Kai] [yang] [kejahatan], [bukan] [Qian] [kesalahan] [-]. Teks sasaran: Tao Qian seorang yang budiman, bukannya orang yang membelakangkan setia kawan seperti yang tuan sangka. Ayah tuan dibunuh adalah angkara Zhang Kai, bukannya angkara Tao Qian. (Bab 10, halaman 138) Penjelasan: Padanan 仁人君子 (renren junzi) bermaksud orang yang baik hati (Kamus Besar China Hanyu Da Cidian, 2000: 198). Dalam konteks mikro ini, konteks selepas 仁人君子 (renren junzi) 非好利忘义之辈 ; 尊父遇害, 乃张闿之恶, 非谦罪也 atau glosnya bukannya orang yang tamak akan kekayaan dan melupakan prinsip kemoralan seperti yang tuan sangka menggambarkan sebahagian daripada ciriciri baik hati. Terjemahannya bukannya orang yang membelakangkan setia kawan seperti yang tuan sangka menjelaskan bahawa Tao Qian seorang yang mengenang budi (dalam konteks sebelum 仁人君子 (renren junzi). Walaupun terdapatnya pemfokusan makna 忘义 (wang yi), iaitu melupakan prinsip kemoralan atau membelakangkan setia kawan dan pengguguran makna 好利 (hao li), iaitu tamak akan kekayaan dalam terjemahan, namun, terjemahan 仁人君子 (renren junzi) sebagai budiman menepati mesej dalam konteks situasi ini. Konteks mikro, iaitu konteks selepas 仁人君子 (renren junzi) dalam terjemahan ini membatasi makna nilai 仁 (ren) kepada orang yang berbudi atau budiman. Selain itu, konteks terjemahan juga menonjolkan ciri khusus bagi orang yang baik hati dalam konteks situasi ini, yakni budiman. Maka, boleh dikatakan bahawa konteks terjemahan juga melengkapkan fitur makna 仁人君子 (renren junzi) yang tidak hadir dalam teks sumber. Data kajian 3:

193 184 孔明曰 : 景升欲以荆州付主公, 奈何却之? 玄德曰 : 景升待我, 恩礼交至, 安忍乘其危而夺之? 孔明叹曰 : 真仁慈之主也! (Bab 39, halaman 326) Transliterasi: [Kongming] [yue]: [Jingsheng] [yu] [yi] [Jingzhou] [fu] [zhugong],[naihe] [que] [zhi]? [Xuan De] [yue]: [Jing Sheng] [dai] [wo],[en] [li] [jiaozhi],[an] [ren] [cheng] [qi] [wei] [er] [duo] [zhi]? [Kong Ming] [tan] [yue]: [zhen] [renci] [zhi] [zhu] [ye]! Glos: [Kongming] [berkata]: [Jingsheng] [ingin] [dengan] [Jingzhou] [berikan] [tuan],[kenapa] [menolak] [itu]? [Xuan De] [berkata]: [Jing Sheng] [melayani] [saya], [budi] [sopan] [datang bersama], [masakan] [tergamak] [mengambil kesempatan] [itu] [kebahayaan] [lantaran] [merebut] [nya]? [Kong Ming] [mengeluh] [berkata]: [Benar-benar] [baik hati dan kasih sayang] [yang] [tuan] [-]! Teks sasaran: Kongming mempersoalkan, Tadi apabila Jingsheng hendak menyerahkan wilayah Jing Zhou untuk tuan uruskan, mengapa tuan menolak pula? Xuande menjelaskan, Cara Jingsheng melayani saya penuh berbudi dan bersopan santun, masakan saya tergamak merebut jajahan ini dengan mengambil kesempatan orang yang ditimpa bahaya? Kongming mengeluh dengan kesalnya, Tuan benar-benar berhati penyayang dan prihatin! (Bab 39, halaman 757) Penjelasan: Padanan 仁慈 (renci) bermaksud baik hati, pengasih atau penyayang dan berbelas kasihan (Kamus Besar China Hanyu Da Cidian, 2000: 198). Konteks mikro 孔明叹曰 : 真仁慈之主也! atau glosnya Kongming mengeluh dan berkata, Benar-benar tuan seorang yang baik hati dan kasih sayang! tidak dapat menggambarkan fitur makna nilai 仁 (ren). Konteks makro, iaitu wacana sebelum konteks mikro 仁慈 (renci) dalam 孔明曰 : 景升欲以荆州付主公, 奈何却之? 玄德曰 : 景升待我, 恩礼交至, 安忍乘其危而夺之? atau terjemahannya Kongming mempersoalkan, Tadi apabila Jingsheng hendak menyerahkan wilayah Jing Zhou untuk tuan uruskan, mengapa tuan menolak pula? Xuande menjelaskan, Cara Jingsheng melayani saya penuh berbudi dan bersopan santun, masakan saya tergamak merebut jajahan ini dengan mengambil kesempatan orang yang ditimpa bahaya? menggambarkan sifat Kongming yang mengenang budi, mengambil berat terhadap keperluan Jingsheng yang berada dalam kebahayaan dan berbelas kasihan. Maka, 仁慈 (renci) yang diterjemahkan kepada berhati penyayang dan prihatin menepati makna konteks situasi ini. Konteks makro berfungsi memberikan gambaran yang rinci terhadap keperibadian watak yang bersifat 仁慈 (renci). Konteks ini membatasi makna nilai 仁 (ren) kepada penyayang dan prihatin. Selain itu, konteks juga melengkapkan makna 仁慈 (renci) dengan deskripsi penerangan dalam ujaran tentang keperibadian watak yang mengenang budi, berbelas kasihan dan mengambil berat terhadap kepentingan orang lain selain maknanya yang asal iaitu penyayang dan baik hati.

194 185 KESIMPULAN Kajian ini menyerlahkan fungsi konteks dalam pembatasan dan penerangan makna nilai falsafah Konfusianisme 仁 (ren) dalam Hikayat Tiga Negara. Teori konteks bersistem sinkronik Peng Liyuan (2005) yang berdasarkan sistem sintagmatik dan paradigmatik langue dan parole dimanfaatkan untuk meneliti makna nilai dalam padanan kata, konteks mikro dan/ atau konteks makro situasi tertentu. Selain itu, teori fungsi konteks Xi Zhen Guang Zhen (1992) dimanfaatkan untuk meneliti dan merumuskan fungsi konteks situasi dalam penterjemahan nilai 仁 (ren). Dapatan kajian menunjukkan bahawa konteks amat penting dalam membatasi makna nilai 仁 (ren) kepada fitur tertentu dalam konteks situasi serta berfungsi melengkapkan ciri makna nilai yang tidak hadir dalam bahasa sasaran. Penterjemahan nilai falsafah Konfusianisme wajar mempertimbangkan faktor konteks supaya makna khusus nilai dalam konteks situasi yang berlainan dapat disampaikan dengan berkesan untuk penghayatan pembaca sasaran. RUJUKAN Baker, M. (1992). In Other Words: A Coursebook on Translation. London & New York: Routledge. Brown, Lesley (1993). The New Shorter Oxford English Dictionary: On Historical Principles, Vol. 1: A- M. Clarendon Press. Catford, J. C. (1965). A Linguistic Theory of Translation: An Essay in Applied Linguistics. London: Oxford University Press. Chen Gujia (1996). Falsafah Etika Konfusianisme (Rujia Lunli Zhexue). Beijing: People s Publishing House. Chen Zhi an dan Wen Xu (1997). Ulasan tentang Ciri-ciri dan Fungsi Konteks (Shilun Yujing de Tezheng yu Gongneng). Journal of Foreign Languages. (4), Context Dalam Online Etymology Dictionary. Dimuat turun Disember 20, 2017, dari Halliday, M. A. K dan R. Hasan (1989). Language, Context and Text: Aspects of Language in a Socialsemiotic Perspective. Oxford: Oxford University Press. Han Caiying (2000). Fungsi Pembatasan Konteks dan Manifestasinya (Yujing de Zhiyue Gongneng ji Qi Biaoxian). Applied Linguistics. (4), Ling Yu (1997). Simbol: Keangkuhan dan Kegemilangan dalam Kehidupan: Makna Budaya dalam Hikayat Tiga Negara (Fuhao: Shengming de Xuwang yu Huihuang: San Guo Yan Yi de Wenhua Yiyun). Changsha: Hunan Normal University. Luo Guanzhong (1973). Hikayat Tiga Negara (San Guo Yan Yi) (Edisi ke-3). Beijing: People s Literature Publishing House. Luo Zhufeng dan Jawatankuasa Editorial Kamus Besar China (2000). Kamus Besar China (Hanyu Da Cidian). Shanghai: Chinese Dictionary Publishing House. Malinowski, B. (1923/1946). The Problem of Meaning in Primitive Languages. Dalam Ogden, C. K. & I. A. Richards, The Meaning of Meaning: A Study of the Influence of Language upon Thought and of the Science of Symbolism (8 th edition). New York: Harcourt, Brace & World, Inc., Newmark, P. (1991). Approahes to Translation. Oxford: Pergamon Press. Nida, E.A. (2001). Context in Translating. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. Peng Liyuan (2005a). Analisis Konteks Bersistem Sinkronik (Yujing de Gongshi Xitong Fenxi). Journal of SWUPL, 7(1), Peng Liyuan (2005b). Pengkonteksan Semula dalam Penterjemahan (Lun Yujinghua de Fanyi). Tesis Ph.D., Hunan Normal University, Changsha, China.

195 186 Saussure, F. d. (1961), Bally C. dan Sechehaye A. (eds.). Course in General Linguistics. New York: McGraw Hill Book Co. Tan Luofei (1992). Hikayat Tiga Negara dan Budaya Tradisi China (San Guo Yan Yi yu Zhongguo Chuantong Wenhua). The Theory Monthly. 1, Wang Hui (2001). Penterjemahan Istilah dalam Confucian Analects ke dalam Bahasa Inggeris (Lunyu Zhong Jiben Gainianci de Fanyi). Journal of Shenzhen University (Humanities and Social Sciences). 18(5), Wang Jianhua (2002b). Pembentukan dan Klasifikasi Konteks (Guanyu Yujing de Goucheng yu Fenlei). Applied Linguistics. (3), 2-9. Wang Jianping (1992). Definisi dan Klasifikasi Konteks (Yujing de Dingyi ji Fenlei). Dalam Xi Zhen Guang Zheng (ed.). Koleksi Kajian Konteks (Yujing Yanjiu Lunwen Ji) (hlm ). Beijing: Beijing University Press. Wang Jinjuan (2003). (Yujing Fanyi zhong Queding Ciyi de Zuijia Tujing). Shanghai Journal of Translators for Science and Technology. (2), Widdowson, H. (2007). JR Firth, 1957, Papers in Linguistics International Journal of Applied Linguistics. 17(3), Wu Yicheng (1998). Dimensi Konteks dan Penterjemahan Teks (Yujing Weidu yu Yupian Fanyi). Foreign Language Education. 19(2), Xi Zhen Guang Zheng (ed.) (1992). Koleksi Kajian Konteks (Yujing Yanjiu Lunwen Ji). Beijing: Beijing University Press. Yang Ping (2008). Analisis Terjemahan Bahasa Inggeris terhadap Ren dalam Confucian Analects (Lunyu Hexin Gainian Ren De Yingyi Fenxi), Foreign Languages and Their Teaching, 227(2), Yuen Boon Chan & Woo Tack Lok (Penterjemah) (2012). Hikayat Tiga Negara (4 Jilid). Kuala Lumpur: DBP. Zhao Jihui & Guo Hou an (eds.) (1989). Kamus Konfusianime China (Zhongguo Ruxue Cidian) (1989). Shenyang: Liaoning Publication House. Zhu Hanbin (2001). Ideologi Politik dan Kemoralan dalam Hikayat Tiga Negara yang Berteraskan Nilai Yi dan Berpaksikan Nilai Ren (Yi Yi Wei Xian, Yi Ren Wei Ben Jianxi San Guo Yan Yi de Daideguan yu Zhengzhiguan). Journal of Ezhou University. 8(3),

196 187 ISU-ISU PENTERJEMAHAN KATA NAMA KHAS DALAM HIKAYAT JELAJAH KE BARAT Cheah Poh Ying Bahagian Pengajian Penterjemahan dan Interpretasi Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Goh Sang Seong Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Kertas kerja ini membincangkan tinjauan awal tentang isu-isu penterjemahan kata nama khas bahasa Cina-bahasa Melayu. Teks yang dijadikan korpus ialah Hikayat Jelajah Ke Barat, iaitu salah sebuah karya klasik agung dalam kesusasteraan China. Dalam kertas kerja ini, pemakalah akan meneliti dan mencerakin masalah-masalah yang timbul dalam penterjemahan kata nama khas bahasa Cina ke dalam bahasa Melayu berdasarkan kategori. Data kajian dikutip secara manual daripada Hikayat Jelajah Ke Barat. Bagi tujuan pengumpulan dan penganalisisan data, kajian ini memanfaatkan definisi kata nama khas bahasa Cina yang dikemukakan oleh Wang Li (1947) dan Zhang Bin (2010). Pengkategorian kata nama khas bahasa Cina yang digagaskan oleh Li Rui (2014) turut dimanfaatkan. Kata nama khas dalam Hikayat Jelajah Ke Barat dikategorikan kepada tiga kumpulan, iaitu umum, Taoisme dan Buddhisme. Didapati bahawa isu yang timbul dalam penterjemahan kata nama khas bagi ketiga-tiga kategori tersebut adalah serupa, iaitu ketiadaan padanan sejadi berikutan pandangan dunia yang berlainan. Fenomena ini seterusnya menimbulkan pelbagai cabaran yang perlu ditangani oleh penterjemah bagi mengelakkan pemindahan mesej yang tidak tepat daripada teks sumber kepada teks sasaran. Antara cabaran yang utama adalah kata nama khas yang berunsurkan elemen kepercayaan spiritual dalam budaya Cina tidak wujud sama sekali dalam budaya Melayu. Hal ini menyebabkan leksikal umum yang telah diwarnai dengan sentimen kepercayaan spiritual dalam bahasa Cina sukar sekali dipadankan dengan leksikal umum dalam bahasa Melayu yang tidak mendukung fitur sentimen yang serupa. Kata kunci: kata nama khas, Hikayat Jelajah Ke Barat, pandangan dunia, terjemahan bahasa Cinabahasa Melayu PENGENALAN Menurut Liu Jing Qi (2012, 13), sastera klasik China berkembang dari dinasti Qin sampai dinasti Qing. Sastera klasik dapat dirumuskan sebagai karya yang mempunyai sejarah yang lama, tradisi yang baik dan didapati dalam berbagai-bagai jenis bentuk (kamus Zhonghua Chuantong Wenhua Cidian, 2009: 457). Calvino (1986) turut mendefinisikan sastera klasik sebagai A classic is a book that has never finished saying what it has to say. Maksudnya setiap kali pembaca menghayati sastera klasik, mereka dapat memperoleh dapatan baharu. Secara khusus, Peng Wen Xiang (2017: 231) menjelaskan bahawa sastera klasik China dapat memaparkan semangat dan ciri-ciri kebudayaan China. Oleh hal yang demikian,

197 188 jelaslah bahawa sastera klasik atau secara khususnya sastera klasik China dapat mengungkapkan pandangan sarwa bangsa China yang sarat dengan unsur-unsur budaya. Dari perspektif kepatuhan penterjemah sastera, Yan Fu (1898) mengutarakan tiga prinsip penterjemahan; 信 (xin) yang bermaksud kesetiaan pada teks sumber, 达 (da) yang bermaksud kelancaran, manakala 雅 (ya) yang bermaksud keindahan teks terjemahan. Fu Cong Cong (2016: 107) turut menyokong prinsip Yan Fu dan menjelaskan bahawa kebanyakan perbincangan prinsip penterjemahan di China masih tidak terlepas daripada lingkungan prinsip Yan Fu. Selaras dengan ciri sastera klasik yang kaya dengan kerencaman sosiobudayanya, penterjemah memerlukan suatu pegangan teori atau prinsip sepertimana yang diutarakan oleh para sarjana. Seterusnya, Bahaa-eddin Abulhassan Hassan (2011: 1) melontarkan pendapat bahawa terjemahan sastera dapat menyampaikan budaya dan kandungan teks sumber serta ciriciri pragmatik kepada pembaca sasaran. Goh Sang Seong (2016: ix) turut menerangkan bahawa terjemahan karya sastera merupakan produk penterjemahan yang melibatkan dua komponen utama, iaitu kandungan dan ciri-ciri kesusasteraan. Sesuai dengan tanggungjawab dan peranan terjemahan sastera ini, Awang Sariyan (2015: v) menegaskan bahawa Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) bekerjasama dengan Persatuan Penterjemah dan Penulisan Kreatif Malaysia (PERSPEKTIF) untuk menerbitkan tiga buah karya agung China. Antaranya Hikayat Pinggir Air (2001), Hikayat Tiga Negara (2012) dan Hikayat Jelajah ke Barat (HJKB) (2015). Jelaslah bahawa terjemahan sastera memikul fungsi sebagai perantara untuk memupuk persefahaman antara kedua-dua tamadun dan bangsa. Teks kajian yang dipilih ialah HJKB, iaitu teks yang diterjemahkan daripada karya Xiyouji (XYJ). Dalam kesusasteraan China, XYJ sama taraf dengan hikayat Melayu yang utuh. Melalui kajian lepas, didapati bahawa belum ada pengkaji yang meneliti kata nama khas (KNK) daripada bahasa Cina (BC) kepada bahasa Melayu (BM). Hal ini menunjukkan terdapatnya lompang kajian kerana pasangan bahasa yang berbeza memaparkan hasil yang berbeza. XYJ merupakan sastera klasik China yang penuh dengan berbagai-bagai jenis KNK. Menurut Fernandes (2006: 46), KNK mengandungi petanda tentang nasib watak dan memberikan bayangan tentang perkembangan cerita. Manini (1997: 166) menjelaskan bahawa penulis mempunyai alasan untuk menyampaikan makna KNK tertentu. Seterusnya, KNK mendukung makna budaya. Lopez (2016: 534) menerangkan bahawa terjemahan dapat menyampaikan ciri-ciri budaya nama dari segi makna, bentuk, dan perbezaan pandangan sarwa. Frege (1948, 215) turut menyatakan bahawa KNK mendukung makna rujukan dan budaya tertentu yang berkaitan dengan konteks. Epstein (1979: 72) bersetuju dengan pendapat Frege dan menjelaskan bahawa KNK dapat menunjukkan keperibadian watak, kepercayaan, tabiat, pengalaman, perasaan dan penampilan watak. Seterusnya, Yan Fu (1898) menjelaskan bahawa kepelbagaian budaya akan mengakibatkan kesukaran penyesuaian budaya dalam terjemahan KNK. Oleh hal yang demikian, KNK dalam XYJ mendukung makna khusus yang didasari oleh unsur kepercayaan, budaya dan falsafah yang tidak mudah ditangani semasa menterjemah. ISU-ISU PENTERJEMAHAN KATA NAMA KHAS Selaras dengan perbincangan isu-isu penterjemahan KNK dalam HJKB, kertas kerja ini berfokus pada KNK yang mengalami masalah dalam penterjemahan. Isu-isu penterjemahan KNK dalam HJKB terbahagi kepada dua isu utama, iaitu isu budaya dan isu linguistik. Bagi isu budaya, perkara yang akan dibincangkan ialah elemen agama dan KNK yang mendukung makna budaya. Bagi isu linguistik, perkara yang akan dibincangkan ialah elemen kesalahan ejaan, KNK yang tergugur dalam teks sasaran, dan KNK yang mengalami perubahan mengikut peredaran masa.

198 189 Isu budaya : Elemen agama Contoh 1 Teks sumber : 菩萨道 : 不遵佛法, 不敬三宝, 强买袈裟 锡杖, 定要卖他七千两 (XYJ, 1978: 144) Transliterasi : [pusa] [dao]: [buzun] [fofa], [bujing] [san bao], [qiangmai] [jiasha], [xizhang], [ding] [yao] [maota] [qiqian] [liang]. Glos : [Bodhisattva] [berkata]: [tidak mematuhi] [ajaran Buddha], [tidak menghormati] [tiga harta], [berkeras beli] [jubah], [tongkat besi], [tentu] [mahu] [jual dia] [tujuh ribu] [tahil]. Teks sasaran : Bodhisattva menerangkan, orang yang tidak menegakkan pengajaan Buddha dan tidak menghormati nilai sakti bertiga iaitu asas agama, tetapi berkeras hendak membeli jubah bersama tongkat sami timah, maka sudah pasti dia kena bayar 7000 tahil. (HJKB, 2015: 258) Dalam Contoh 1, padanan bagi 三宝 (san bao) ialah nilai sakti bertiga iaitu asas agama. 三宝 (san bao) ialah KNK Kategori Buddhisme, iaitu istilah. Menurut kamus Xiyouji (1994: 277), 三宝 (san bao) merujuk 佛 (fo), 法 (fa), 僧 (seng), iaitu tiga nilai yang penting dalam agama Buddha. 佛 (fo) merujuk Sakyamuni Buddha atau Buddha secara umum, 法 (fa) bermaksud ajaran Buddha, manakala 僧 (seng) pula merujuk para sami yang menyebarkan ajaran agama Buddha. Dalam kes ini, 三宝 (san bao) diterjemahkan sebagai nilai sakti bertiga iaitu asas agama. Menurut Pusat Rujukan Persuratan Melayu, nilai bermaksud sifat ketinggian pemikiran, agama atau kemasyarakatan, manakala sakti bermaksud keramat. Dengan membandingkan kedua-dua makna dalam teks sumber dan teks sasaran, didapati bahawa makna 三宝 (san bao) hanya diungkapkan secara literal, dan bersifat umum. Pembaca sasaran yang tidak mempunyai pengetahuan asas tentang agama Buddha semestinya tidak dapat menggarap makna sebenar tiga nilai sakti tersebut. Bagi menangani isu ini, dicadangkan terjemahan lain agar dapat menyampaikan makna KNK secara lebih khusus, iaitu Bodhisattva menerangkan orang yang tidak menegakkan pengajaan Buddha dan tidak menghormati Buddha, ajaran Buddha dan sami, tetapi berkeras hendak membeli jubah bersama tongkat sami timah, maka sudah pasti dia kena bayar 7000 tahil. Contoh 2 Teks sumber : 牌上有三个大字, 乃 幽冥界 (XYJ, 1978: 34) Transliterasi : [paishang] [you] [sange] [dazi], [nai] [youming jie]. Glos : [atas papan] [ada] [tiga] [perkataan besar], [iaitu] [dunia sunyi gelap]. Teks sasaran : Terpampang sekeping papan besi yang tertera tiga perkataan besar Alam Dunia Neraka. (HJKB, 2015: 61) Dalam Contoh 2, padanan bagi 幽冥界 (youming jie) ialah Alam Dunia Neraka. 幽冥界 (youming jie) ialah KNK Kategori Buddhisme, iaitu nama tempat. Menurut kamus Xiyouji (1994: 407), 幽冥界 (youming jie) merujuk 阴间 (yinjian), iaitu dunia bagi orang yang meninggal dunia. Terdapat beberapa sarjana China yang meneliti penterjemahan 幽冥界 (youming jie) daripada BC kepada BI. Yang Xiao Li dan An Jing (2011: 33) menjelaskan bahawa padanan bagi 冥界 (ming jie) ialah underworld. Menurut kamus Oxford Compact Advanced Learner s English-Malay Dictionary, (2007: 1622), underworld merujuk tempat di dalam bumi yang didiami oleh roh orang mati. Seterusnya, Jiang Jing dan Bian Jian Hua (2012: 103) menjelaskan bahawa hell merujuk tempat penerimaan hukuman bagi orang yang meninggal dunia, manakala underworld pula bermaksud dunia kematian. Menurut Pusat Rujukan

199 190 Persuratan Melayu, neraka merujuk alam akhirat tempat orang yang berdosa diseksa. Akhirat pula merujuk alam tempat orang berada sesudah mati (Pusat Rujukan Persuratan Melayu). Perbandingan makna ini menunjukkan bahawa padanan BM bagi hell ialah neraka, manakala padanan BM bagi underworld ialah akhirat. Dengan membandingkan kedua-dua makna dalam teks sumber dan teks sasaran, didapati bahawa makna 幽冥界 (youming jie) diungkapkan dengan padanan yang kurang tepat. Pembaca sasaran yang tidak mempunyai pengetahuan Buddha akan mendapat imej mental yang berbeza dan menimbulkan kesalahfahaman. 幽冥界 (youming jie) merujuk dunia orang berada selepas meninggal dunia, dan bukannya merujuk tempat penyeksaan orang yang berdosa. Bagi menangani isu ini, dicadangkan terjemahan lain yang dapat menyampaikan makna KNK secara lebih khusus, iaitu Terpampang sekeping papan besi yang tertera tiga perkataan besar Alam Dunia Akhirat. Contoh 3 Teks sumber : 却来到 六道轮回 之所 (XYJ, 1978: 129) Transliterasi : [que] [laidao] [liudao] [lunhui] [zhi] [suo]. Glos : [pula] [sampai] [enam jalan] [penjelmaan semula] [punya] [tempat]. Teks sasaran : Mereka pun tiba di bangunan Penjelmaan Roh Enam Saluran. (HJKB, 2015: 229) Dalam Contoh 3, padanan bagi 六道轮回 (liudao lunhui) ialah penjelmaan roh enam saluran. 六道轮回 (liudao lunhui) ialah KNK Kategori Buddhisme, iaitu istilah. Menurut kamus Xiyouji (1994: 201), agama Buddha mengkategorikan alam kepada 六道 (liudao), iaitu enam saluran. Enam saluran ini ialah dewa, manusia, asura, neraka, hantu kebelai dan binatang. Roh yang berbuat baik akan dilahirkan semula ke saluran dewa, iaitu syurga, manusia atau asura. Sebaliknya, roh yang berbuat jahat akan dilahirkan semula ke saluran neraka, hantu kebelai atau binatang. Menurut kamus Zhonghua Chuantong Wenhua Cidian (2009: 52), 轮回 (lunhui) bermaksud makhluk di dunia ini akan dilahirkan kembali berulang-ulang ke dalam enam saluran selepas meninggal dunia, ibarat putaran roda. 轮回 (lunhui) turut dikenali sebagai samsara. Dengan membandingkan makna 六道轮回 (liudao lunhui) dan Penjelmaan Roh Enam Saluran, didapati bahawa makna 六道轮回 (liudao lunhui) tidak diungkapkan kembali ke dalam teks sasaran secara lengkap. Bagi menangani isu ini, dicadangkan perincian makna 六道 (liudao) ditambahkan dalam terjemahan, dan terjemahan istilah 轮回 (lunhui) digantikan dengan padanan yang lebih tepat, iaitu 'samsara' bersertakan penjelasannya, iaitu 'kelahiran semula'. Dengan itu, terjemahan ayat Contoh 3 dicadangkan supaya dibetulkan menjadi Mereka pun tiba di bangunan Samsara (kelahiran semula) Enam Saluran (dewa, manusia, asura, neraka, hantu kebelai dan binatang). Walau bagaimanapun, Samsara Enam Saluran akan digunakan dalam terjemahan seterusnya untuk mengelakkan terjemahan yang panjang lebar. Isu budaya : KNK yang mendukung makna budaya Contoh 4 Teks sumber : 你既是不吃五荤三厌, 我再与你起个别名, 唤为八戒 (XYJ, 1978: 233) Transliterasi : [ni] [jishi] [buchi] [wuhun] [sanyan], [wo] [zai] [yu] [ni] [qige] [bieming], [huanzuo] [bajie]. Glos : [Awak] [kalau] [tidak makan] [lima jenis sayur pedas] [tiga jenis daging], [saya] [lagi] [bagi] [awak] [menamai] [nama lain], [panggil] [lapan larangan].

200 191 Teks sasaran : Oleh sebab awak sudah berpantang lima jenis rasa pedas dan tiga jenis daging, eloklah saya berikan satu panggilan khas, iaitu Bajie (Berpantang lapan jenis bahan makanan). (HJKB, 2015: 421) Dalam Contoh 4, padanan bagi 八戒 (bajie) ialah Bajie (Berpantang lapan jenis bahan makanan). 八戒 (bajie) ialah KNK Kategori Buddhisme, iaitu nama penganut Buddha. Makna 八戒 (bajie) dapat dikenal pasti melalui konteks ayat. Menurut Pusat Rujukan Persuratan Melayu, konteks bermaksud ayat yang menentukan atau menunjukkan erti perkataan yang terkandung di dalamnya. Dalam kes ini, 八戒 (bajie) merujuk 五荤三厌 (wuhun sanyan), iaitu berpantang lima jenis rasa pedas dan tiga jenis daging. Menurut kamus Xiyouji (1994: 349), 五荤 (wuhun) merujuk lima jenis sayur yang pedas, iaitu bawang putih, bawang merah, daun bawang, kucai dan Asafutida. Kelima-lima sayur ini dilarang makan dalam ajaran agama Buddha. Seterusnya, kamus Xiyouji (1994: 280) menyenaraikan tiga jenis daging yang dilarang makan. Antaranya haiwan yang terbang di langit, haiwan yang menjaga rumah di darat, dan haiwan yang berenang di laut. Menurut Pusat Rujukan Persuratan Melayu, berpantang bermaksud mempunyai pantang, iaitu tidak boleh makan sesuatu, tidak mahu atau tidak suka, tidak dapat atau tidak boleh melakukan sesuatu. Dengan membandingkan kedua-dua makna dalam teks sumber dan teks sasaran, didapati bahawa makna 八戒 (bajie), iaitu 五荤三厌 (wuhun sanyan) hanya diungkapkan secara umum. Pembaca sasaran tidak dapat menggarap makna budaya yang terkandung dalam KNK tersebut. Dalam kes ini, jenis-jenis 五荤三厌 (wuhun sanyan) tidak disenaraikan secara jelas. Bagi menangani isu ini, dicadangkan makna budaya 五荤三厌 (wuhun sanyan) ditambahkan ke dalam teks sasaran, iaitu Oleh sebab awak sudah berpantang lima jenis rasa pedas (bawang putih, bawang merah, daun bawang, kucai dan Asafutida) dan tiga jenis daging (haiwan yang terbang di langit, haiwan yang menjaga rumah di darat, dan haiwan yang berenang di laut), eloklah saya berikan satu panggilan khas, iaitu Bajie (Berpantang lapan jenis bahan makanan). Walau bagaimanapun, terjemahan ini hanya akan ditulis secara penuh pada kali pertama untuk menyampaikan makna budaya KNK. Bagi terjemahan seterusnya, 五荤三厌 (wuhun sanyan) akan diterjemahkan sebagai lima jenis sayur yang pedas dan tiga jenis daging, manakala 八戒 (bajie) diterjemahkan sebagai Bajie. Hal ini adalah untuk menghasilkan terjemahan yang ekonomis daripada segi jumlah leksikal. Contoh 5 Teks sumber : 对四金刚 八菩萨礼毕 (XYJ, 1978: 77) Transliterasi : [dui] [si] [jingang], [ba] [pusa] [libi]. Glos : [menghadap] [empat] [emas kuat], [lapan] [Bodhisattva] [bersalam]. Teks sasaran : Di situ, mereka bersalam dengan Pengawal Kelenteng Berempat serta Bodhisattva Berlapan. (HJKB, 2015: 138) Dalam Contoh 5, padanan bagi 四金刚 (si jingang) ialah Pengawal Kelenteng Berempat. 四金刚 (si jingang) ialah KNK Kategori Buddhisme, iaitu nama Buddha dan Bodhisattva. Menurut kamus New Century Dictionary of Chinese Language & Culture (2001: 198), 金刚 (jingang) merujuk pengawal Buddha yang bertenaga kuat. Menurut Ir. E. Setiawan & Kwa Thong Hay (1990: 368), 四金刚 (si jingang) juga dikenali sebagai 四大天王 (sida tianwang). Tegas mereka lagi, imej 四金刚 (si jingang) sering muncul dalam bentuk yang berukuran besar di dalam tokong Buddha yang berperanan untuk mengawal tokong Buddha. Menurut Pusat Rujukan Persuratan Melayu, kelenteng merujuk rumah berhala Cina atau bunyi loceng kecil. Rumah berhala bermaksud rumah khas tempat memuja patungpatung dewa (Pusat Rujukan Persuratan Melayu).

201 192 Dengan membandingkan kedua-dua makna dalam teks sumber dan teks sasaran, didapati bahawa fungsi 四金刚 (si jingang) yang mengawal kelenteng diterjemahkan, manakala ciri-ciri 金刚 (jingang) yang bertenaga kuat tidak diterjemahkan. Bagi menangani isu ini, dicadangkan pengawal yang bertenaga kuat ditambahkan untuk melengkapkan makna KNK tersebut. Cadangan terjemahan bagi ayat tersebut ialah Di situ, mereka bersalam dengan Pengawal Kelenteng Berempat yang bertenaga kuat serta Bodhisattva Berlapan. Contoh 6 Teks sumber : 千里眼 顺风耳开南天门观看 (XYJ, 1978: 2) Transliterasi : [qianliyan], [shunfenger] [kai] [nantianmen] [guankan]. Glos : [beribu-ribu batu mata], [ikut angin telinga] [buka] [pintu langit selatan] [tengok]. Teks sasaran : Dewa Pemandang Jauh serta Dewa Pendengar Jauh meninjau dari pintu kayangan selatan. (HJKB, 2015: 4) Dalam Contoh 6, padanan bagi 千里眼 (qianliyan) ialah Dewa Pemandang Jauh. 千里眼 (qianliyan) ialah KNK Kategori Taoisme, iaitu nama Dewa. Menurut kamus Xiyouji (1994: 257), 千里眼 (qianliyan) merupakan dewa di kayangan yang mampu melihat benda yang sejauh beribu-ribu batu. Menurut Pusat Rujukan Persuratan Melayu, pemandang jauh merujuk orang yang memberikan perhatian kepada atau memperhitungkan perkembangan atau kepentingan jangka panjang. Dengan membandingkan kedua-dua makna, didapati bahawa makna 千里眼 (qianliyan) diungkapkan ke dalam padanan yang mendukung makna berlainan. Pembaca sasaran akan menghasilkan tanggapan yang berbeza terhadap makna KNK lalu menimbulkan kesalahfahaman. Dalam contoh ini, 千里眼 (qianliyan) merupakan dewa yang mampu melihat benda yang sejauh beribu-ribu batu, dan bukannya dewa yang menumpukan perhatian pada perkembangan jangka panjang. Bagi menangani isu ini, dicadangkan terjemahan lain yang dapat menyampaikan makna KNK secara lebih tepat, iaitu Dewa Pemandang Beribu-ribu Batu serta Dewa Pendengar Jauh meninjau dari pintu kayangan selatan. Isu Linguistik : Kesalahan ejaan Contoh 7 Teks sumber : 普贤文殊皆是客 (XYJ, 1978: 286) Transliterasi : [puxian] [wenshu] [jie] [shi] [ke]. Glos : [puxian] [wenshu] [juga] [ialah] [tetamu]. Teks sasaran : Bodhisattva Puxian serta Wenxu menjadi tamu belaka. (HJKB, 2015: 511) Dalam Contoh 7, padanan bagi 文殊 (wenshu) ialah Wenxu. 文殊 (wenshu) ialah KNK Kategori Buddhisme, iaitu nama Buddha dan Bodhisattva. Menurut ensiklopedia Fojiao dongzhiwu (2010: 103), 文殊 (wenshu) ialah transliterasi daripada bahasa Sanskrit, iaitu Manjusri. Manju bermaksud bijaksana, manakala -sri bermaksud bertuah. Manjusri merupakan Bodhisattva yang paling bijaksana. Seterusnya, kamus Zhonghua Chuantong Wenhua Cidian (2009: 58) menjelaskan bahawa 文殊 (wenshu) merupakan pengiring di sebelah kiri Sakyamuni Buddha yang menunggang singa hijau. Dengan membandingkan kedua-dua makna dalam teks sumber dan teks sasaran, didapati bahawa 文殊 (wenshu) diterjemahkan dengan ejaan berbeza. Masalah yang timbul ialah penterjemah HJKB tidak menterjemah KNK daripada BC kepada BM berdasarkan sistem perumian Cina, iaitu Hanyu Pinyin. Sebutan bagi 文殊 (wenshu) sepatutnya wenshu, dan bukannya wenxu. Hal ini mungkin timbul atas

202 193 kecuaian manusia. Bagi menangani isu ini, dicadangkan Manjusri, iaitu terjemahan 文殊 (wenshu) berdasarkan sebutan Sanskrit ditambahkan dalam kurungan supaya pembaca yang berpengetahuan agama Buddha dapat memahami makna leksikal dan budaya 文殊 (wenshu). Oleh hal yang demikian, terjemahan yang dicadangkan ialah Bodhisattva Puxian serta Bodhisattva Wenshu (Manjusri) menjadi tamu belaka. Contoh 8 Teks sumber : 原来那老君与燃灯古佛在三层高阁朱陵丹台上讲道 (XYJ, 1978: 56) Transliterasi : [yuanlai] [na] [laojun] [yu] [randeng gufo] [zai] [sanceng] [gaoge] [zhulingdan tai] [shang] [jiangdao]. Glos : [rupa-rupanya] [itu] [pendeta tua] [dengan] [nyala lampu] [Buddha tua] [di] [tiga tingkat] [pentas tinggi] [pentas zhulingdan] [atas] [menyampaikan khutbah]. Teks sasaran : Ketika itu rupanya Pendeta Tertua bersama sami Buddha tua Zanden sedang menyampaikan khutbah di atas pentas aras ketiga astaka tinggi. (HJKB, 2015: 100) Dalam Contoh 8, padanan bagi 燃灯古佛 (randeng gufo) ialah Buddha tua Zanden. 燃灯古佛 (randeng gufo) ialah KNK Kategori Buddha, iaitu nama Budda dan Bodhisattva. Menurut kamus Xiyouji (1994: 269), 燃灯古佛 (randeng gufo) ialah terjemahan daripada bahasa Sanskrit, iaitu Dipamkara. Ketika 燃灯古佛 (randeng gufo) dilahirkan, keseluruhan badannya disinari cahaya yang terang-benderang. Keadaan ini ibarat lampu dinyalakan di sekelilingnya. Oleh hal yang demikian, buddha ini dikenali sebagai 燃灯 (randeng), iaitu lampu yang dinyalakan. Dengan membandingkan kedua-dua makna dalam teks sumber dan teks sasaran, didapati bahawa 燃灯古佛 (randeng gufo) diterjemahkan dengan padanan yang ejaannya tidak tepat. Sebutan bagi 燃灯 (randeng) sepatutnya randeng, dan bukannya zanden. Memandangkan 燃灯古佛 (randeng gufo) mempunyai padanan istilah yang tepat dalam bahasa Sanskrit, iaitu 'Dipamkara', maka dicadangkan supaya istilah Sanskrit ini dipinjamkan ke dalam teks sasaran. Isu Linguistik : KNK yang tergugur dalam teks sasaran Contoh 9 Teks sumber : 有丞相所生一女, 名唤温娇, 又名满堂娇, 未曾婚配 (XYJ, 1978: 96) Transliterasi : [you] [chengxiang] [suosheng] [yi] [nü], [ming] [huan] [wen jiao], [you] [ming] [man tang jiao], [weiceng] [hunpei]. Glos : [Ada] [wazir] [lahir] [satu] [perempuan], [nama] [gelar] [wen jiao], [juga] [nama] [man tang jiao], [tak pernah] [berkahwin]. Teks sasaran : Beliau ada seorang anak gadis yang bernama Wenjiao {Ø} yang belum dipinang. (HJKB, 2015: 171) Dalam Contoh 9, padanan bagi 满堂娇 (man tang jiao) digugurkan. 满堂娇 (man tang jiao) ialah KNK Kategori Umum, iaitu nama watak. Dalam contoh ini, KNK tergugur dan mesej teks sumber tidak dapat disampaikan ke dalam teks sasaran. Keadaan ini mungkin timbul akibat kecuaian penterjemah. Bagi menangani isu ini, dicadangkan terjemahan 满堂娇 (man tang jiao) ditambahkan untuk menyempurnakan makna KNK, iaitu Beliau ada seorang anak gadis yang bernama Wenjiao, dan juga dikenali sebagai Man Tangjiao yang belum dipinang.

203 194 Contoh 10 Teks sumber : 我有 法 一藏, 谈天 (XYJ, 1978: 87) Transliterasi : [wo] [you] [fa] [yizang], [tan] [tian]. Glos : [saya] [ada] [fa] [satu kitab Buddha], [membincangkan] [langit]. Teks sasaran : Yang ada pada saya itu ialah set pertama, hukum mengenai kayangan. (HJKB, 2015: 153) Dalam Contoh 10, 法 (fa) tidak diterjemahkan dan digugurkan dalam teks sasaran. 法 (fa) ialah KNK Kategori Buddhisme, iaitu nama kitab. Menurut kamus Xiyouji (1994: 419), 藏 (zang) merujuk kitab Buddha. Oleh hal yang demikian, 法 (fa) ialah salah sejenis kitab Buddha. Menurut teks sumber XYJ (1978: 87), Buddha Sakyamuni menjelaskan bahawa baginda memiliki tiga kitab, iaitu 法 (fa) yang membincangkan hal-hal kayangan, 论 (lun) yang menerangkan hal-hal alam bumi, dan 经 (jing) yang menjelaskan hal-hal alam akhirat. Dalam contoh ini, makna 法 (fa) tidak diungkapkan kembali. Bagi menangani isu ini, dicadangkan terjemahan 法 (fa) ditambahkan untuk melengkapkan makna KNK, iaitu Yang ada pada saya itu ialah Kitab Fa, hukum mengenai kayangan. Isu Linguistik: KNK yang mengalami perubahan mengikut peredaran masa Contoh 11 Teks sumber : 西方佛乃大雷音寺天竺国界 (XYJ, 1978: 173) Transliterasi : [xifang] [fo] [nai] [daleiyin si] [tianzhu guo] [jie]. Glos : [barat] [Buddha] [ialah] [tokong besar leiyin] [negara Tianzhu] [sempadan] Teks sasaran : Buddha itu berada di Kelenteng Raya Leiyin dalam sempadan Negara Tianzhu. (HJKB, 2015: 313) Contoh 12 Teks sumber : 在大西天天竺国大雷音寺我佛如来处 (XYJ, 1978: 149) Transliterasi : [zai] [daxitian] [tianzhu guo] [daleiyin si] [wofo rulai] [chu]. Glos : [dalam] [barat] [negara Tianzhu] [tokong besar leiyin] [Buddha Rulai] [tempat]. Teks sasaran : Kitab-kitab itu ada disimpan di tempat Buddha Rulai, iaitu di Kelenteng Raya Leiyin, Negara Hindu di barat. (HJKB, 2015: 266) Dalam Contoh 11, padanan bagi 天竺国 (tianzhu guo) ialah Negara Tianzhu, manakala padanan bagi 天竺国 (tianzhu guo) dalam Contoh 12 ialah Negara Hindu. 天竺国 (tianzhu guo) ialah KNK Kategori Umum, iaitu nama tempat. Menurut Li Liang Song (2013: 239), nama 印度 (yindu) berasal daripada Sungai Indus. Tegas beliau lagi, karya Hanshu menamai tempat itu sebagai 天竺 (tianzhu). Xiao Pu Tao (2016) pula menyatakan bahawa Li Si Ming, iaitu Maharaja Dinasti Tang menjemput Sami Xuanzhuang untuk menghasilkan karya Da Tang Xiyuji. Dalam karya tersebut, Sami Xuanzhuang menterjemahkan 天竺 (tianzhu) sebagai Hindu. Oleh hal yang demikian, padanan Hindu dijadikan sebagai padanan semenjak Dinasti Tang (tahun ) dan digunakan sampai hari ini. Dengan membandingkan kedua-dua contoh, didapati bahawa terjemahan tidak selaras terhasil. KNK tersebut mengalami perubahan mengikut peredaran masa. Contoh 11 menunjukkan padanan lama bagi 天竺 (tianzhu), iaitu Tianzhu. Sebaliknya, Contoh 12 pula menunjukkan padanan yang digunakan pada zaman sekarang, iaitu Hindu. Pembaca sasaran akan mengalami kekeliruan sekiranya KNK tertentu diterjemahkan kepada dua padanan dalam teks terjemahan. Bagi mengatasi isu ini, penterjemah perlu

204 195 menetapkan sama ada KNK tersebut perlu diterjemahkan mengikut padanan lama atau padanan baharu serta menyelaraskan terjemahan. KESIMPULAN Hasil analisis menunjukkan isu-isu yang timbul dalam penterjemahan KNK dalam HJKB. Kajian ini membuktikan bahawa perbezaan linguistik dan budaya antara dua bahasa yang berlainan serta kecuaian manusia semasa proses penterjemahan akan menyebabkan makna KNK tidak dapat diungkapkan secara tepat. Dalam kajian ini, isu-isu penterjemahan KNK yang dibincangkan ialah elemen agama, KNK yang mendukung makna budaya, elemen kesalahan ejaan, KNK yang tergugur dalam teks sasaran dan KNK yang mengalami perubahan mengikut peredaran masa. Seterusnya, pembaca sasaran merupakan salah satu kriteria penentuan kaedah penterjemahan. HJKB merupakan teks terjemahan yang ditujukan kepada pembaca umum, maka kebanyakan KNK yang diterjemahkan adalah lebih bersifat umum dan mudah difahami. Oleh hal yang demikian, makna dan fungsi sebenar bagi sesuatu KNK mungkin tidak dapat diungkapkan kembali ke dalam teks sasaran secara lengkap. Bagi menangani isu-isu penterjemahan, makna leksikal dan makna budaya KNK perlu diteliti secara jelas. Kadang kala penjelasan boleh ditambahkan untuk menerangkan KNK secara lebih tepat. Akan tetapi, dicadangkan bahawa penjelasan hanya diaplikasikan pada terjemahan kali pertama supaya terjemahan yang ekonomis daripada segi jumlah leksikal dapat dihasilkan.. RUJUKAN Bahaa-eddin Abulhassan Hassan. (2011). Literary Translation: Aspects of Pragmatic Meaning. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing. Calvino, I. (1986, October). Why Read the Classics? (Creagh, P, Trans.). New York Review of Books. Dicapai daripada Fernandes, L. (2006). Translation of names in children s fantasy literature: Bringing the young reader into play. New Voices in Translation Studies, 2, Fu Cong Cong. (2016). Prinsip Penterjemahan Tradisional China dalam Penterjemahan Sulalat al-salatin. Dlm. Goh Sang Seong. (Eds.). Isu-isu dalam Terjemahan karya sastera ( ). Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia. Goh Sang Seong. (Eds.) (2016). Isu-isu dalam Terjemahan karya sastera. Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia. Ir. E. Setiawan. & Kwa Thong Hay. (Eds.) (1990). Dewa-dewi Kelenteng. Semarang: Yayasan Kelenteng Sampookong Gedung Batu. Jiang Jing & Bian Jian Hua. (2012). Yuyi Fanyi he Jiaoji Fanyi: Xiyouji zhong Fojiao Yongyu de Fanyi Celue Duibi. Journal of Zhengzhou Institute of Aeronautical Industry Management (Social Science Edition), 31 (2), Larson, M. L. (1984). Meaning-based translation: A guide to cross-language equivalence. London: University Press of America. Li Liang Song. (2013). Taiwan Fanzhou Chanyuyi. Taiwan: Jiuzhou Press. Li Rui. (2014). Studies in Chinese-English Translation of Proper Name of Journey To The West from the perspective of Text World Theory. Tesis Doktor Falsafah yang tidak diterbitkan, Shanghai International Studies University, China. Liu Jing Qi. (2012). 20 Shiji Zongguo Gudian Wenxue Xueke Tongzhi. (5 th ed.). Shandong: Shandong Education Publishing House. Lopez, I.H. (2016). The Literary Translation into Spanish of Native American Proper Names: A Perspective on the Translation Construction of Identity. META Journal, 61 (3), Manini, L. (1996). Meaningful Literary Names: Their Forms and Functions and their Translation. The Translator Journal, 2,

205 196 New Century Dictionary of Chinese Language & Culture. Chinese-English Edition. (2001). Beijing: The Commercial Press. Nuobuwangdian. (2010). Fojiao dongzhiwu. Beijing: Zijincheng Chubanshe Oxford Compact Advanced Learner s English-Malay Dictionary. (2007). Shah Alam: Oxford Fajar Sdn.Bhd. Peng Wen Xiang. (2017). Zhongguo Gudian Wenxue Mingzhu Fanyi de Meixue Sikao. Journal of Northern Literature, 8, Pusat Rujukan Persuratan Melayu. (2018). Dicapai pada 1 Julai 2018, daripada Wang Li. (1947). Zhonguo Xiandai Yufa. Shanghai: The Commercial Press. Wu Cheng En. (1978). Xiyouji. Jingjiban. Hong Kong: Kwong Chi Book CO.H.K. Wu Cheng En. (2015). Hikayat Jelajah ke Barat. (Woo Tack Lok, Trans.) Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Xiao Pu Tao. (2016). Yin Ma Tian Zhu: Historical Novel of Wang Xuance.Beijing: China Social Sciences Press. Xiyouji Cidian. (1994). Henan: Henan People's Publishing House Yan Fu. (1898). Tian Yan Lun. Hubei: Mianyang Lushi Shenshiji Zhaikanhang. Yang Xiao Li & An Jing. (2011). Guanlian Lilun Shiyuxia Qianxi Xiyouji W.J.F. Zhannaer Yibenzhong de Wenhua Fanyi. Wenjiao Ziliao, 1, Zhonghua Chuantong wenhua cidian. (2009). Shanghai: Shanghai University Press.

206 197 PENTERJEMAHAN MAKNA TATABAHASA JIEGOU ZHUCI DALAM BAHASA CINA-BAHASA MELAYU Edwin Teh Joo Haw Bahagian Pengajian Penterjemahan dan Interpretasi Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Goh Sang Seong Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Secara umumnya, tatabahasa bahasa Cina dapat dikelaskan kepada dua kategori utama, iaitu kata konkrit dan kata abstrak. Kata konkrit merupakan kata yang mendukung maksud nyata dan dapat berdiri sendiri, manakala kata abstrak pula ialah kata yang tidak mendukung maksud yang nyata dan tidak dapat berdiri sendiri. Kertas kerja ini berfokus pada perbincangan tentang pemindahan makna tatabahasa salah satu jenis kata abstrak, iaitu jiegou zhuci bahasa Cina kepada bahasa Melayu. Kerangka teori yang mendasari perbincangan ini ialah definisi jiegou zhuci dan makna tatabahasa jiegou zhuci oleh Shao Jingmin (2001). Jiegou zhuci merupakan penanda klausa atribut, klausa adverba dan juga komplemen. Disebabkan makna tatabahasa jiegou zhuci adalah halus dan tidak mudah untuk disampaikan semula ke dalam bahasa Melayu, kertas kerja ini akan mencerakin ketersampaian makna tatabahasa jiegou zhuci dalam bahasa Cina kepada bahasa Melayu secara rinci. Tinjauan awal menunjukkan bahawa dalam kebanyakan keadaan, jiegou zhuci tidak dapat disampaikan melalui padanan literal, sebaliknya ketersampaian kata abstrak ini perlu bergantung pada makna konteks keseluruhan ayat kehadirannya. Perbezaan struktur bahasa antara bahasa Cina dan bahasa Melayu menyebabkan terjemahan jiegou zhuci terpaksa mengalami fenomena pengguguran dalam kebanyakan kes sekali gus menghasilkan teks sasaran yang tidak menampakkan kehadiran kata abstrak jiegou zhuci yang hadir dalam teks sumber. Kata kunci: jiegou zhuci, makna tatabahasa, ketersampaian, terjemahan bahasa Cina-bahasa Melayu PENGENALAN Menurut Catford (1965: 20), penterjemahan merujuk penggantian bahasa teks dalam sesuatu bahasa (bahasa sumber) dengan bahan yang sepadan dalam bahasa lain (bahasa sasaran). Nida dan Taber (1974: 12) pula mengatakan bahawa penterjemahan ialah proses menghasilkan semula padanan yang paling hampir dengan mesej bahasa sumber ke dalam bahasa sasaran, pertama sekali dari segi maknanya dan keduanya dari segi gaya penulisan. Bell (1991: 6) pula berpendapat bahawa: Translation is the replacement of a representation of a text in one language by a representation of an equivalent text in a second language.

207 198 Melalui konsep yang disarankan oleh Catford (1965: 20), Nida dan Taber (1974: 12) dan Bell (1961: 6), dapat disimpulkan bahawa penterjemahan merupakan satu proses pemindahan makna satu bahasa kepada bahasa lain. Kenyataan ini dapat dilihat dengan lebih jelas melalui model asas penterjemahan yang disarankan oleh Larson (1984) seperti Rajah 1: Rajah 1:Model Asas Penterjemahan (Larson: 1984). Melalui Rajah 1, amat jelas bahawa makna merupakan salah satu aspek yang sungguh penting dalam penterjemahan. Dalam hal ini, Nida (1975: 25-30) mengklasifikasikan makna kepada empat kategori. Pertama, makna rujukan yang merujuk hubungan antara unit linguistik dengan rujukan. Kedua, makna tatabahasa yang melibatkan hubungan antara simbol dengan simbol dan set simbol dengan set simbol. Seterusnya, makna emotif atau konotasi pula merujuk tindak balas emosi peserta dalam komunikasi. Kategori yang keempat pula ialah makna kognitif yang dapat dikenal pasti berdasarkan ciri-ciri konsep unit linguistik atau struktur tatabahasa unit linguistik. KEDUDUKAN JIEGOU ZHUCI DALAM TATABAHASA BAHASA CINA Dalam aspek tatabahasa bahasa Cina pula, Wang Li (1958: 5-6) membahagikan kata-kata dalam bahasa Cina kepada dua kategori utama, iaitu kata konkrit dan kata abstrak. Kata konkrit merujuk golongan kata yang mempunyai makna hakiki dan dapat berdiri sendiri. Kata abstrak pula merujuk golongan kata yang tidak mempunyai makna hakiki dan tidak dapat berdiri sendiri. Sebaliknya, kata abstrak mempunyai fungsi dalam membantu kata konkrit untuk menyampaikan makna dan menstrukturkan ayat. Secara khususnya, Zhang Zhigong (1985: 9-14) membahagikan kata konkrit kepada enam subkategori iaitu kata nama, kata kerja, kata adjektif, kata bilangan, penjodoh bilangan dan kata ganti nama. Manakala kata abstrak dibahagikan kepada enam subkategori iaitu kata keterangan, kata depan, kata hubung, zhuci, kata seru dan kata ajuk bunyi. Dengan erti kata lain, zhuci tergolong dalam kategori kata abstrak. Hal ini bermakna zhuci yang tergolong dalam golongan kata asbtrak tidak mempunyai makna hakiki dan tidak dapat berdiri sendiri. Daripada zhuci, Shao Jingmin (2017: 183&184) membahagikannya kepada tiga cabang utama, iaitu jiegou zhuci, dongtai zhuci dan yuqi zhuci seperti yang tertara dalam Rajah 2:

208 199 Rajah 2: Kedudukan jiegou zhuci dalam tatabahasa bahasa Cina MAKNA TATABAHASA JIEGOU ZHUCI Seperti yang dijelaskan, zhuci dapat dibahagikan kepada tiga kategori utama dan jiegou zhuci merupakan salah satu daripadanya. Menurut Shao Jingmin (2017), terdapat tiga item dalam jiegou zhuci, iaitu 的 (de), 地 (de) dan 得 (de). Biarpun dalam kategori yang sama, tetapi setiap item jiegou zhuci ini mempunyai makna tatabahasa yang berlainan (Huang Xiaoqi, 2005: 187&188). Shao Jingmin (2017) mendefinisikan 的 (de) sebagai penanda kepada klausa atribut. Dengan erti kata lain, klausa yang diposisikan sebelum 的 (de) dalam sesebuah ayat merupakan klausa atribut. Contohnya, 工作的时间 [ gongzuo de shijian; bekerja de masa]. Dalam contoh ini, 工作 [gongzuo; bekerja] merupakan klausa atribut, manakala 的 (de) memainkan peranan sebagai penandanya. Pendapat ini selaras dengan pendapat Wang Li (1985) yang mengatakan bahawa bahagian sebelum 的 (de) biasanya ialah kluasa atribut, manakala bahagian selepas 的 (de) biasanya ialah subjek ataupun penyambut. Dengan ini, dirumuskan persamaan: klausa atribut + 的 (de) + subjek atau penyambut. Bagi jiegou zhuci 地 (de) pula, Shao Jingmin (2017) merujuknya sebagai penanda klausa adverba. Dengan erti kata lain, klausa yang diletakkan sebelum 地 (de) ialah klausa adverba. Misalnya, 自信地说 [zixin de shuo; yakin de cakap]. Dalam contoh ini, 自信 [zixin; yakin] merupakan klausa adverba, manakala jiegou zhuci 地 (de) memainkan peranan sebagai penandanya. Pendapat Shao Jingmin (2007) sama dengan pendapat Wang Li (1985) yang mengatakan bahawa bahagian sebelum 地 (de) merupakan klausa adverba, manakala bahagian selepas 地 (de) merupakan predikat. Dengan ini, dirumuskan persamaan: klausa adverba + 地 (de) + predikat. Seterusnya, Shao Jingmin (2017) mentakrifkan 得 (de) sebagai penanda pelengkap. Dengan erti kata lain, klausa atau frasa selepas 得 (de) merupakan pelengkap yang melengkapkan predikat yang hadir sebelum jiegou zhuci 得 (de). Contohnya, 搬得动 [ban de dong; berpindah de bergerak]. Bagi contoh ini, 搬 [ban; berpindah] merupakan predikat, manakala 动 [dong; bergerak] yang hadir selepas 得 (de) merupakan pelengkap kepada predikat 搬 [ban; berpindah]. Wang Li (1985) pula mengatakan bahawa predikat yang hadir sebelum 得 (de) biasanya ialah kata kerja ataupun kata adjektif. Klausa atau frasa yang hadir selepas

209 200 得 (de) pula ialah pelengkap bagi kata kerja ataupun kata adjektif tersebut. Dengan ini, dirumuskan persamaan: predikat (kata kerja atau kata adjektif) + 得 (de) + penerangan. PENTERJEMAHAN JIEGOU ZHUCI KEPADA BAHASA MELAYU Jika ditinjau dari aspek penterjemahan jiegou zhuci kepada bahasa Melayu, hasil terjemahannya terbahagi kepada dua pola utama, iaitu sama ada makna tatabahasa jiegou zhuci dipindahkan kepada bahasa sasaran, iaitu bahasa Melayu ataupun makna tatabahasa jiegou zhuci digugurkan dalam bahasa sasaran. Seperti yang dijelaskan, 的 (de) merupakan penanda kepada klausa atribut. Dengan erti kata lain, 的 (de) merupakan item yang berperanan untuk menyokong klausa atribut yang hadir sebelumnya. Cuba perhatikan contoh-contoh berikut: Contoh 1 Bahasa Sumber: 你父亲的高级音响系统给弄坏了!( 井边 : 216) Transliterasi: [ni] [fuqin] [de] [gaoji] [yinxiang] [xitong] [gei] [nong] [huai] [le]! Glos: [kamu] [ayah] [de] [bermutu] [hi-fi][sistem] [bagi] [buat] [rosak] [le]. Bahasa Sasaran: Bapa kau punya sistem Hi-Fi sudah rosak! (Di Tepi Perigi : 210) Dalam Contoh 1, kluasa yang hadir sebelum 的 (de), iaitu 你父亲 [ni fuqin; ayah kamu] merupakan klausa atribut, manakala 高级音响系统 [gaoji yinxiang xitong; sistem Hi-fi yang bermutu] merupakan subjek bagi ayat ini. Secara khususnya, klausa ini bermaksud sistem Hi-fi milik ayah kamu. Dalam bahasa sasaran pula, item 的 (de) diterjemah menjadi punya. Dengan ini, struktur asal bahasa sumber dapat dikekalkan dalam bahasa sasaran, manakala bapa kau menjadi frasa atribut dan sistem Hi-fi menjadi subjek bagi ayat ini. Hal ini amat jelas menunjukkan bahawa kedua-dua lambang dan makna tatabahasa 的 (de) dapat dikekalkan dalam bahasa sasaran tanpa diubahkan struktur ayatnya. Contoh 2 Bahasa Sumber: 她们将眼眶转红, 然后偷偷地抹泪 ( 难宴 :619) Transliterasi: [tamen] [jiang] [yankuang] [zhuanhong], [ranghou] [toutou] [de] [malei]. Glos: [mereka] [jadikan] [rongga mata] [tukar merah], [kemudian] [diam-diam] [de] [kesat air mata]. Bahasa Sasaran: Rongga mata mereka akan menjadi merah, kemudian dikesatnya air mata secara diam-diam. (Jamuan Sedih : 11) 地 (de) dalam Contoh 2 memainkan peranan sebagai penanda klausa adverba yang menggabungkan 偷偷 [toutou; diam-diam] yang merupakan klausa adverba dan 抹泪 [malei; kesat air mata] yang merupakan predikat. Dalam bahasa sasaran, 地 (de) diterjamah menjadi secara yang menggabungkan diam-diam dan dikesatnya air mata. Klausa diam-diam di sini merupakan adverba pernyataan yang menjawab pernyataan dengan siapa sesuatu perbuatan itu dilakukan (Asmah Haji Omar, 2009: 363). Dengan ini, terjemahan bagi 地 (de), iaitu secara telah memainkan peranan seperti 地 (de) dalam bahasa sumber, iaitu penanda klausa adverba yang klausa di sebelumnya ialah klausa adverba, manakala klausa yang hadir selepasnya ialah predikat.

210 201 Contoh 3 Bahasa Sumber: 突然在一夜之间变得容光焕发 ( 难宴 :617) Transliterasi: [turan] [zai] [yiye] [zhijian] [bian] [de] [rongguang huanfa]. Glos: [tiba-tiba] [di] [semalaman] [antara] [ubah] [de] [berseri-seri]. Bahasa Sasaran: Tiba-tiba, dalam satu malam sahaja, muka kedut Zhang Lao Quan seakan-akan dilicinkan, menjadi begitu berseri-seri dan ceria. (Jamuan Sedih : 7) Dalam Contoh 3, padanan bagi 变 [bian, ubah] ialah menjadi yang merupakan kata kerja tak transitif dengan pelengkap yang memerlukan pelengkap untuk melengkapkan maksudnya (Sharifah Nor Syed Abd Rahman et.al., 2008: 20). Dengan ini, berseri-seri dan ceria telah menjadi pelengkap bagi kata kerja menjadi, manakala 得 (de) yang merupakan jiegou zhuci dalam bahasa sumber diterjemah menjadi begitu dalam bahasa sasaran. Dengan erti kata lain, menjadi yang hadir sebelum begitu merupakan kata kerja dalam ayat ini, manakala berseri-seri dan ceria merupakan pelengkap bagi kata kerja menjadi. Struktur ayat dalam bahasa sasaran ini adalah selaras dengan struktur ayat bahasa sumber: kata kerja + 得 (de) + penerangan atau pelengkap. Hal ini dapat dirumuskan bahawa makna tatabahasa jiegou zhuci dalam ketiga-tiga Contoh 1, Contoh 2 dan Contoh 3 dikekalkan dalam bahasa sasaran. MAKNA TATABAHASA JIEGOU ZHUCI DIGUGURKAN Walau bagaimanapun, jiegou zhuci adalah tidak wujud dalam nahu bahasa Melayu. Sesetengah makna tatabahasa jiegou zhuci dapat digantikan melalui penstrukturan semula ayat. Cuba perhatikan beberapa contoh di bawah yang makna tatabahasa jiegou zhuci digugurkan dalam bahasa sasaran: Contoh 4 Bahasa Sumber: 但是, 泥土是我们的衣食父母 ( 老水牛 :60) Transliterasi: [danshi], [nitu] [shi] [women] [de] [yishi fumu]. Glos: [tapi], [tanah] [ialah] [kami] [de] [nafkah hidup]. Bahasa Sasaran: Tetapi, tanah nafkah hidup kami. (Kerbau Tua : 82) Dalam bahasa sumber Contoh 4, 的 (de) merupakan penanda klausa atribut. Hal ini bermakna, klausa yang diposisikan sebelum 的 (de) ialah klausa atribut, manakala klausa yang hadir selepas 的 (de) merupakan subjek ayat tersebut. Namun, 的 (de) dalam contoh ini telah digugurkan dalam bahasa sasaran. Sebaliknya, susunan klausa atribut dan subjek ayat ini diterbalikkan menjadi nafkah hidup kami. Walaupun item 的 (de) digugurkan dan makna tatabahasanya tidak dikekalkan dalam bahasa sasaran, tetapi mesej dalam bahasa sumber dapat disampaikan dengan tepat dan lengkap.. Contoh 5 Bahasa Sumber: 那财政老爷听了, 倏地勃然大怒起来 ( 复活 : 232) Transliterasi: [na] [caizheng] [laoye] [ting] [le]. [shu] [de] [boran danu] [qilai]. Glos: [itu] [bendahari] [tuan] [dengar] [le], [segera] [de] [meradang] [naik]. Bahasa Sasaran: Mendengar kata itu, tuan bendahari naik meradang. (Hidup Kembali : 217) Bagi Contoh 5, 地 (de) merupakan penanda klausa adverba, iaitu klausa yang hadir sebelumnya ialah klausa adverba, manakala klausa yang hadir selepasnya ialah predikat. Akan tetapi, jika ditinjau dari aspek terjemahannya, kedua-dua lambang dan makna tatabahasa 地 (de) telah digugurkan. Pada masa yang sama, klausa yang hadir sebelum 地 (de) iaitu 倏 [shu; segera] turut digugurkan. Pengguguran ini menyebabkan ketidaklengkapan mesej yang ingin disampaikan dalam bahasa sumber. Dalam bahasa

211 202 sumber, dinyatakan bahawa tuan bendahari itu meradang dengan kadar segera. Namun, kadar tuan bendahari itu meradang tidak didapat disampaikan. Contoh 6 Bahasa Sumber: 饿得发疯的拉子窜进河上游的一个小市镇, 将一条街上的十多间店铺放一把火烧了, 所有可吃的东西都抢去 ( 围城的母亲 : 398 ) Transliterasi: [e] [de] [fafeng] [de] [lazi] [zhuan] [jing] [heshangyou] [de] [yi] [ge] [xiaozheng], [jiang] [yitiaojieshang] [de] [shiduo] [jian] [dianpu] [yibahuo] [shao] [le]. [suoyou] [ke] [chi] [de] [dongxi] [dou] [qiang] [qu]. Glos: [lapar] [de] [naik gila] [de] [orang Iban] [menyelinap] [masuk] [hulu sungai] [de] [satu] [buah] [pekan], [jadikan] [seluruh jalan] [de] [sepuluh] [lebih] [buah] [kedai] [lepaskan] [api] [bakar] [le], [semua] [boleh] [makan] [de] [barang] [rampas] [pergi]. Bahasa sasaran: Beberapa malam yang lalu, kaum Iban yang kebuluran menyelinap ke bazar kecil di hulu, membakar sederet kedai lebih 10 pintu dan merampas semua makanan. (Bonda dalam Kepungan : 244) Dalam Contoh 6, 饿得发疯 diterjemah menjadi kebuluran sahaja. Hal ini amat jelas menunjukkan bahawa lambang dan makna tatabahasa jiegou zhuci 得 (de) tidak dikekalkan dalam bahasa sasaran. Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat (219&220), kebuluran bermaksud tidak cukup makan atau menderita bulur. Dengan erti kata lain, kebuluran sudah dapat membawa maksud 饿得发疯 yang secara literalnya bermaksud lapar sehingga naik gila atau sungguh lapar. Oleh itu, biarpun lambang 得 (de) tidak dikekalkan dalam bahasa sasaran, tetapi mesej dalam bahasa sumber tetap berjaya disampaikan dengan tepat dan lengkap. KESIMPULAN Secara tuntasnya, jiegou zhuci memainkan peranan yang sungguh penting dalam penstrukturan ayat bahasa Cina. Pengguguran ataupun penambahan mana-mana jiegou zhuci akan menyebabkan keseluruhan ayat menjadi berlainan maksudnya. Walaupun konsep jiegou zhuci tidak wujud dalam nahu bahasa Melayu, tetapi sesetengah makna tatabahasa jiegou zhuci masih dapat dipindahkan kepada bahasa sasaran tanpa menjejaskan mesej yang ingin disampaikan. Walau bagaimanapun, bukan semua jiegou zhuci akan dikekalkan dalam bahasa sasaran. Hal ini kerana penstrukturan semula ayat dalam bahasa Melayu sudah cukup untuk menggantikan makna tatabahasa jiegou zhuci. Oleh itu, banyak jiegou zhuci akan digugurkan dalam bahasa sasaran. Bagi menggantikan makna tatabahasa yang didukung oleh jiegou zhuci, klausa yang hadir sebelum jiegou zhuci biasanya ditukarkan posisi dengan klausa yang hadir selepas jiegou zhuci. Akan tetapi, pengguguran seperti ini akan menyebabkan sesetengah mesej dalam bahasa sumber tidak dapat disampaikan secara lengkap kepada bahasa sasaran, khususnya ayat yang melibatkan jiegou zhuci 地 (de). Oleh itu, kaedah penterjemahan memainkan peranan yang sungguh penting dalam aspek ini. Penggunaan kaedah penterjemahan dapat menjamin ketepatan dan kelengkapan mesej yang disampaikan. RUJUKAN Ainon Mohd. & Abudllah Hassan. (2008). Teori dan Teknik Terjemahan (Edisi kemas kini). Kuala Lumpur: PTS Profesional Publishing Sdn. Bhd. & Institut Terjemahan Negara Malaysia Berhad.

212 203 Asmah Haji Omar, Nahu Melayu Mutakhir. Edisi kelima. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Boh Phaik Ean & Goh Sang Seong. (2013). Kehilangan Makna dalam Penterjemahan Chengyu ke dalam Bahasa Melayu. Kajian Malaysia. Vol. 31(1), Baker, M. (1993). Corpus Linguistics and Translations: Implications and Applications. In Baker, M., Tognini-Bonelli G. F. and E. (eds.), Text and Technology: In honour of John Sinclair (233-50). Amsterdam: Benjamins. Baker, M. (2000). Towards a methodology for investigating the style of a literary translator. Target 12 (2), Baker, M. & Malmjaer, K. (Ed.). (1998/2001). Routledge Encyclopedia of Translation Studies, edisi pertama. London & New York: Routledge. Baker, M. (2006). In Other Words. A Coursebook on Translation. London: Routledge. Boase-Bier, J. (2006). Stylistic Approaches to Translation. Manchester dan Kinderhook: St. Jerome Publishing. Boase-Bier, J. (2011). A Critical Introduction to Translation Studies. London: Continuum International Publishing Group. Catford, J. C. (1965). A linguistic theory of translation. London: Oxford University Press. Catford, J.C. (1965). Translation shifts. In Venuti, L. (ed.), The Translation Studies Reader ( ). London: Routledge. Chierchia, G., & Mc Connel G. S. (1990). An introduction to semantics. Massachusetts : The MIT Press. Cruse, D. A., Meaning in Language: An Introduction to Semantics and Pragmatics. Edisi ketiga. Oxford: Oxford University Press. Dickins, J., Hervey, S. & Higgins, I. (2002). Thinking Aarabic translation: A course in translation method: Arabic to English. London & New YorkL Routledge. Fu You. (1997). Xiao Yi Yuqi Zhuci ma. Laporan Renmin University of China. Vol. 6, Haslina Haroon & Hasuria Che Omar. (2013). Asas Terjemahan dan Interpretasi. Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia. Haslina Haroon & Hasuria Che Omar. (2016). Kata Bantu Ragam dalam Terjemahan Inggeris-Melayu. JURNAL BAHASA JILID 16 BIL He Jia Liang. (1980). Hua Yu De Ci Lei. Singapura: Educational Publications Bureau Pte Ltd. Imran Ho-Abdullah, (1993). The Semantics of the Modal Auxiliaries of Malay. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Jackson, H., (1990.) Grammar and Meaning: A Semantic Approach to English Grammar. Essex: Longman. Larson, M.L. (1984). Meaning Based Translation: A Guide to Cross-Language Equivalance. London: University Pres of America. Li Xiaoqi. (2005). Xiandai Hanyu Xuci Jiangyi. Beijing: Peking University Press. Lǚ Xiangping & Ma Qingzhu. (1999). Yufa Yanjiu Rumen. Beijing: Shang Wu Ying Shu Guan. Newmark, P. (1981). Approaches to translation. London: Ergamon Press Ltd. Newmark, P. (1988). A textbook of translation. London: Prentice-Hall International. Newmark, P. (1991). About Translation. Clevedon/ Buffalo/ Toronto/ Sydney: Multilingual Matters Ltd. Nida, E. (1964). Towards a science of translating. Leiden: E.J. Brill. Nida, A. (1975). Componential analysis of meaning. Netherlands: Mouton Publishers. Nord, C. (1997). Translating as a purposeful activity. Manchester: St Jerome. Nik Hassan Basri Nik Ab. Kadir. (2005). Pengajaran Gaya Bahasa dalam Bahasa Melayu. Jurnal Pengajian Melayu. Vol. 16, Nik Safiah Karim et al., Tatabahasa Dewan. Edisi Ketiga. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Reiss, K. (1971). Type, Kind and Individuality of text. Decision Making in Translation. In Venuti, L. (ed.), The Translation Studies Reader ( ). London: Routledge.

213 204 Tan Tiam Lai & Norul Haida Reduzan. (2013). Analisis Kontrastif Kata Ganti Nama Diri dalam Bahasa Cina dan Bahasa Melayu. Pendeta: Jurnal Bahasa Dan Sastera Melayu. Vol.4, Shao Jingmin. (2001). Xiandai Hanyu Tong Lun. Shanghai: Shanghai Education Publishing House. Wang Li. (1947). Zhongguo Xiandai Yufa Shangxia Ce. Beijing: ShangWu Ying Shuo Guan. Wang Li. (1958). Hanyu Zhishi Jianghua: Cilei. Shanghai: Shanghai Education Publishing House. Yuen Boon Chan dan Choo Puay Hin. (2004). Impian di Pelabuhan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Zhang Zhi Gong. (1985). Xian Dai Han Yu Zhong Che. China: Ren Min Jiao Yu Chu Ban She. Zhang Bin. (2010). Xiandai Hanyu Miaoxie Yufa. (Deskripsi Tatabahasa Moden Bahasa China). Beijing: Commercial Press.

214 205 ARKEOLOGI TERJEMAHAN KARYA SASTERA MAHUA KE DALAM BAHASA MELAYU DI MALAYSIA Boh Phaik Ean Bahagian Pengajian Penterjemahan dan Interpretasi Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Goh Sang Seong Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Kertas kerja ini membincangkan kajian awal yang dijalankan untuk menerokai sejarah terjemahan karya sastera Mahua ke dalam bahasa Melayu sejak kegiatan ini diusahakan di Malaysia. Sastera Mahua ialah karya bahasa Cina yang dikarang oleh penduduk Cina tempatan mulai awal abad ke-19. Karya-karya tersebut diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu dan diterbitkan dalam pasaran buku terjemahan di Malaysia bagi memperkaya variasi bahan bacaan dan meningkatkan persefahaman antara kaum. Objektif kajian dicapai dengan memanfaatkan salah satu subbidang sejarah terjemahan yang dikemukakan oleh Pym (1998), iaitu arkeologi terjemahan. Perbincangan menyentuh tentang bilangan judul buku terjemahan, genre terjemahan, penglibatan penterjemah dan penerbit serta tempat penerbitan. Dapatan awal menunjukkan bahawa terdapat sejumlah 22 buah judul terjemahan karya sastera Mahua versi bahasa Melayu diterbitkan dalam tempoh Antara genre yang diterbitkan termasuklah puisi/sajak, drama bertulis, cerpen dewasa serta cerpen dan novel kanak-kanak. Walaupun bilangan judul karya terjemahan yang diterbitkan kelihatan kecil, namun bilangan karya tunggal yang diterjemahkan sebenarnya melebihi ratusan buah karya yang berlainan tema. Hal ini disebabkan hampir semua buku terjemahan diterbitkan dalam bentuk antologi, kecuali sebuah judul terjemahan novel kanak-kanak. Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) dan Persatuan Penterjemahan & Penulisan Kreatif Malaysia (PERSPEKTIF) serta ahli PERSPEKTIF merupakan penerbit dan penterjemah yang memainkan peranan penting dan kini masih aktif dalam usaha ini. Hampir kesemua penerbitan karya terjemahan ini tertumpu di Kuala Lumpur. Kata kunci: sejarah terjemahan, arkeologi terjemahan, sastera Mahua, terjemahan bahasa Cina-bahasa Melayu PENGENALAN Pengajian Penterjemahan dapat dibahagikan kepada empat bidang; dua bidang yang berorientasikan produk, iaitu sejarah terjemahan dan terjemahan dalam budaya bahasa sasaran menekankan aspek fungsi teks bahasa sasaran dan teks bahasa sumber. Sementara dua bidang lagi yang berorientasikan proses, iaitu terjemahan dan linguistik dan terjemahan dan poetik pula menekankan analisis terhadap perkara yang berlaku sepanjang proses penterjemahan (Bassnett, 1980: 7).

215 206 Santoyo (2006: 11-12) memberikan maklumat penting bahawa pengajian bidang sejarah terjemahan mula berkembang sejak pertengahan tahun 1960-an. Menurut Bassnett (1980: 7), sejarah terjemahan merupakan bahagian komponen bagi sejarah kesusasteraan. Kerja-kerja dalam bidang ini termasuklah penelitian terhadap teori terjemahan pada masa yang berlainan, maklum balas kritikal terhadap terjemahan, proses praktikal dalam penghasilan dan penerbitan terjemahan, peranan dan fungsi terjemahan dalam tempoh masa tertentu, perkembangan pendekatan terjemahan serta kajian yang paling banyak dijalankan, iaitu analisis terhadap kerja penterjemah secara individu. Pym (1998: 5-6) mentakrifkan sejarah terjemahan sebagai perbincangan yang melibatkan pernyataan terhadap perubahan yang berlaku atau dikekang dalam bidang terjemahan yang merangkumi aspek tindakan dan agen yang menjurus kepada penghasilan terjemahan, kesan terjemahan, teori tentang terjemahan serta fenomena-fenomena lain yang bersangkut paut dengan sebab dan akibat. Beliau mengkategorikan sejarah terjemahan kepada tiga bidang utama, iaitu arkeologi terjemahan, kritikan sejarah dan penerangan. Definisi ketiga-tiga konsep ini adalah seperti yang berikut: Arkeologi terjemahan ialah perbincangan yang menjawab soalan siapa menterjemahkan apa, bagaimana, di mana, bila, untuk siapa dan apa kesannya? (Goh: 2015: ). Kritikal sejarah ialah perbincangan tentang cara terjemahan membantu atau menghalang kemajuan, manakala penerangan ialah sebahagian sejarah terjemahan yang mengulas tentang penghasilan artifaks arkeologi dan hubung kaitnya dengan perubahan. (Goh & Boh, 2017: 34). Pendapat Bassnett (1980) dan Pym (1998) menunjukkan bahawa penerokaan terhadap penerbitan terjemahan merupakan sebahagian daripada kajian yang dijalankan dalam bidang sejarah terjemahan. Raja Masittah Raja Ariffin (2008) meneliti penerbitan buku terjemahan daripada pelbagai bahasa ke dalam BM dari tahun Haslina Haroon (2001) menjalankan kajian terhadap penerbitan karya sastera BM ke dalam BI. Seterusnya, Haslina Haroon & Melati Abdul Majid (2015) mengkaji pula penterjemahan novel bahasa asing ke dalam bahasa Melayu oleh Dewan Bahasa dan Pustaka. S.K. Yoong dan A.N. Zainab (2002) menerokai penerbitan karya sastera China ke dalam bahasa Melayu baba; Goh Sang Seong (2015), Ding Choo Ming (2017), Goh Sang Seong & Boh Phaik Ean (2017) masing-masing meneliti sejarah terjemahan karya Melayu di China, sejarah penterjemahan karya cerita popular China, dan sejarah terjemahan susastera China ke dalam BM, Setakat ini masih tiada kajian khusus yang dijalankan bagi meneliti penerbitan terjemahan karya sastera Mahua ke dalam bahasa Melayu (BM) di negara ini. Menurut Yow Chuen Hoe (2011: 10), Istilah Malaiya (Malaya) dan Mahua (orang Cina di Malaiya) muncul sekitar tahun 1930-an. Istilah Mahua telah dimasukkan ke dalam Kamus Dewan Edisi Keempat (2005: 976) dan ditakrifkan sebagai orang Cina di Malaysia. Kata pinjaman ini disalin terus daripada sebutan pinyin bagi gabungan dua aksara bahasa Cina, iaitu 马华 (mahua). Aksara pertama 马 (ma) ialah singkatan bagi 马来西亚 (malaixiya) yang bermaksud Malaysia, dan aksara kedua 华 (hua) ialah singkatan bagi 华人 (huaren) yang bermaksud orang Cina. Sastera Mahua ialah sastera yang dikarang oleh penduduk Cina di Malaya, termasuk Singapura, negerinegeri Borneo dengan menggunakan bahasa Cina sebagai medium pengantaraannya bagi menggambarkan keadaan sosial dan corak tempatan (Fang Bei Fang, 1987: 2). Yang Quee Yee (2014) menerangkan bahawa penggunaan istilah sastera Mahua bertujuan mengelakkan kekeliruan terhadap rujukan bagi

216 207 sastera Cina. Hal ini kerana sastera Cina barangkali boleh merujuk sastera yang dihasilkan oleh orang Cina tempatan (sastera Mahua) dan sastera yang dihasilkan oleh orang China di negara China (sastera China). Kedua-dua jenis sastera Cina tersebut menggunakan bahasa pengantara yang sama, iaitu bahasa Cina, tetapi kandungannya adalah berbeza. Sastera Mahua ialah hasil sastera yang dicipta oleh golongan pengarang tempatan. Kandungannya menggambarkan buah fikiran warga Malaysia atau mengisahkan peristiwa-peristiwa yang bersangkut-paut dengan penduduk-penduduk Malaysia dan pemandangan tempatan. Manakala, sastera China ialah hasil tulisan orang-orang China di negeri China dan kandungannya benar-benar bercorak China (Yang Quee Yee, 2014: 81-82). PENERBITAN BUKU TERJEMAHAN KARYA SASTERA MAHUA DI MALAYSIA Kajian ini dijalankan dengan memanfaatkan definisi arkeologi terjemahan yang dikemukakan oleh Pym (1998) bagi menerokai penerbitan buku terjemahan karya sastera Mahua. Perbincangan dalam kertas kerja ini memfokuskan penerbitan buku terjemahan karya sastera Mahua ke dalam bahasa Melayu daripada lima aspek utama, iaitu bilangan judul buku terjemahan, genre terjemahan, penglibatan penterjemah, penglibatan penerbit dan tempat penerbitan. Setiap aspek tersebut diulas dengan terperinci dalam perbincangan selanjutnya. Bilangan Judul Buku Terjemahan Sastera Mahua moden mula bercambah di Tanah Melayu sejak tahun Namun demikian, aktiviti penerbitan buku terjemahan karya sastera Mahua ke dalam bahasa Melayu hanya dapat dikesan pada pertengahan tahun 1970-an. Sepanjang tempoh lebih daripada setengah abad, tiada penerbitan buku terjemahan karya sastera Mahua. Hal ini barangkali berpunca daripada masalah ketidakstabilan politik dan kemelesetan ekonomi yang berlaku di negara ini akibat tercetusnya Perang Dunia Kedua. Di samping itu, timbulnya juga masalah kekurangan penterjemah dwibahasa (BC-BM) yang mampu mengalihkan teks BC ke dalam BM dengan baik pada ketika itu. Hasil dapatan kajian menunjukkan bahawa terdapat sejumlah 22 buah judul terjemahan karya sastera Mahua diterbitkan dari tahun 1975 hingga Setiap judul buku terjemahan adalah seperti yang disenaraikan dalam Jadual 1. Maklumat tahun penerbitan bagi setiap judul dicatatkan pada bahagian penghujung dalam tanda kurungan. Jadual 1 Penerbitan Terjemahan Karya Sastera Mahua Tahun Judul Terjemahan Karya Sastera Mahua 1970-an [1] Puisi Mahua Moden, Jilid 1 (1975) [2] Perempuan Yang Memecahkan Cermin (1977) [3] Koleksi Cerpen-cerpen Malaysia (1977) [4] Antologi Puisi Mahua Moden, (1978) 1980-an [5] Oh Sungai Perak, Sungai Ibu oleh Tai Ching Siew (1980) [6] Anakku, Harapanku oleh Yuen Li Fung (1980) [7] Cerpen Pilihan Mahua (1982) [8] Muse Yang Beraneka Rupa (1985) [9] Gelombang Rejang oleh Wu An (1986) [10] Pertemuan Yang Dikesalkan oleh Yun Lifeng (1986) [11] Mala Adan: Cerpen Pilihan Mahua (1988) [12] Titik Nuansa: Antologi Puisi Mahua (1988) [13] Angkatan Ini: Cerpen Pilihan Sastera Mahua (1988) 1990-an [14] Gadis Dalam Gambar: Cerpen Pilihan Sastera Mahua II (1994) 2000-an [15] Kawasan Berbentuk Kipas (2000)

217 208 Tahun Judul Terjemahan Karya Sastera Mahua [16] Dalam Hujan Renyai: Cerpen Pilihan Sastera Mahua III (2000) [17] Roda Ajaib: Antologi Cerpen Kanak-kanak Mahua I (2004) [18] Kuda Emas: Antologi Cerpen Kanak-kanak Mahua II (2004) [19] Impian Di Pelabuhan: Antologi Cerpen Mahua IV (2004) [20] Salam Malaysia: Antologi Terjemahan Puisi Mahua (2006) 2010-an [21] Misteri Pahatan (2015) [22] Kampung Halaman Datuk (2017) Rajah 1 Statistik Penerbitan Buku Terjemahan Karya Sastera Mahua dalam BM Rajah 1 memaparkan statistik buku terjemahan karya sastera Mahua yang diterbitkan dari tahun 1970-an hingga tahun 2010-an. Penerbitan buku terjemahan karya sastera Mahua menunjukkan trend yang tidak stabil. Pada peringkat awal, sebanyak 4 buah judul terjemahan diterbitkan pada tahun 1970-an. Bilangan ini meningkat menjadi 9 buah judul pada tahun 1980-an, kemudian menurun kepada sebuah judul pada tahun 1990-an. Memasuki abad ke-20, karya terjemahan cerpen kanak-kanak Mahua mula menembusi pasaran dan membawa pertumbuhan meningkat kembali kepada 6 buah judul pada tahun 2010-an, tetapi menurun menjadi 2 buah judul pada tahun 2010-an. Daripada 22 buah judul buku terjemahan yang diterbitkan, 21 buah judul diterbitkan dalam bentuk buku antologi; sebuah judul diterbitkan dalam bentuk buku tunggal (iaitu novel kanak-kanak, Kampung Halaman Datuk, 2017). Secara lazimnya, antologi terjemahan cerpen mengandungi antara 6-16 buah karya terjemahan tunggal, manakala antologi terjemahan puisi pula mengandungi antara buah karya terjemahan tunggal. Tradisi penerbitan buku terjemahan sastera Mahua dalam bentuk antologi menonjolkan bilangan penerbitan buku terjemahan agak sedikit, tetapi buku terjemahan tersebut sebenarnya mengantologikan beratus-ratus karya terjemahan tunggal. Sehubungan itu, tidak kurang ramainya penterjemah yang menyumbang tenaga dalam kegiatan penterjemahan karya sastera Mahua.

218 209 Genre Terjemahan Pelbagai genre karya sastera Mahua terpilih untuk diterjemahkan bagi pembacaan khalayak pembaca bahasa Melayu. Antaranya termasuklah puisi, drama bertulis, cerpen dewasa, cerpen kanak-kanak dan novel kanak-kanak. Daripada 22 buah judul buku terjemahan karya sastera Mahua yang diterbitkan, terdapat 10 buah antologi terjemahan cerpen dewasa, 8 buah antologi terjemahan puisi, 2 buah antologi terjemahan novel kanak-kanak, sebuah terjemahan novel kanak-kanak dan sebuah antologi terjemahan drama bertulis. Genre cerpen dewasa dan puisi lebih diutamakan dibandingkan dengan genre lain sejak peringkat awal penerbitan. Walau bagaimanapun, terjemahan cerpen dan novel kanak-kanak juga mula diusahakan pada tahun 2000-an. Penglibatan Penterjemah Seramai kira-kira 40 orang penterjemah melibatkan diri dalam kegiatan penterjemahan karya sastera Mahua. Penterjemah yang prolifik dan produktif dalam bidang terjemahan puisi adalah seperti Goh Thean Chye, Chan Yong Sin dan Yassin Tani. Sebaliknya, penterjemah yang bergiat dalam usaha penghasilan terjemahan cerpen pula terdiri daripada Lim Chuan Boon, Chong Fah Hing, Moo Kiow Chai, Woo Tack Lok dan Yuen Boon Chan. Pada peringkat permulaan, kebanyakan buku terjemahan mengantologikan karya terjemahan yang dihasilkan atas usaha seorang penterjemah. Misalnya, semua karya terjemahan puisi yang dihimpunkan dalam buku antologi terjemahan Puisi Mahua Moden (Jilid 1) dan Gelombang Rejang diterjemahkan oleh Goh Thean Chye dan Chan Yong Sin atas usaha masing-masing. Kesemua 8 buah karya terjemahan dalam buku antologi terjemahan cerpen Mala Adan pula diterjemahkan oleh Lim Chuan Boon sendiri. Ciri penerbitan ini berlarutan sehingga tahun 1990-an. Mulai tahun 1990-an, buku antologi terjemahan menghimpunkan karya terjemahan yang diterjemahkan oleh penterjemah yang berlainan, misalnya Gadis Dalam Gambar yang diterbitkan pada tahun 1994 mengantologikan 15 buah karya terjemahan cerpen yang dihasilkan oleh Goh Choo Keng, Lai Choy, Hoo Ling, Choo Puay Hin, Lim Chuan Boon, Woo Tack Lok, Teng Shin Min dan Chong Yock Sim. Penglibatan Penerbit Pada peringkat awal, buku terjemahan karya sastera Mahua diterbitkan atas inisiatif penterjemah sendiri melalui syarikat penerbitan yang kecil, seperti Xiao Dao Enterprise dan Penerbitan Sirius. Biasanya, syarikat penerbitan tersebut hanya menerbitkan sebuah judul buku terjemahan karya sastera Mahua dan tidak lagi menerbitkan judul buku terjemahan yang lain selepas itu. Fenomena ini menunjukkan bahawa tiada penerbit yang mengkhusus dalam penerbitan terjemahan karya sastera Mahua pada peringkat permulaan. Situasi ini berubah apabila Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) dan Persatuan Penterjemahan & Penulisan Kreatif Malaysia (PERSPEKTIF) mula mengadakan kerjasama pada tahun 1990-an. Hasil daripada kerjasama tersebut, DBP dan PERSPEKTIF berjaya menerbitkan 5 buah buku antologi terjemahan cerpen pilihan sastera Mahua, 2 buah buku antologi terjemahan cerpen kanak-kanak Mahua, sebuah buku antologi terjemahan puisi Mahua dan sebuah buku novel kanak-kanak Mahua. Tempat Penerbitan Dari pertengahan tahun 1970-an hingga awal tahun 1980-an, buku terjemahan karya sastera Mahua diterbitkan di beberapa tempat yang berlainan, seperti Kuala Lumpur, Selangor, Teluk Intan, dan Johor

219 210 Bahru. Usaha syarikat penerbitan yang kecil kian pudar apabila mendekati penghujung tahun 1980-an. Kemudian, DBP dan PERSPEKTIF tampil untuk menggerakkan usaha penerbitan terjemahan karya sastera Mahua melalui penerbitan bersama. Sejak itu, penerbitan buku terjemahan karya sastera Mahua mula tertumpu di Kuala Lumpur. KESIMPULAN Secara keseluruhan, trend penerbitan buku terjemahan sastera Mahua tidak stabil. Dari sudut ekonomi, permintaan yang rendah menyebabkan pasaran buku terjemahan karya sastera Mahua kurang memberangsangkan. Bayaran royalti atau honorarium yang tidak lumayan menyebabkan ramai penterjemah menceburi bidang pekerjaan lain yang menawarkan pendapatan yang lebih tinggi. Bagi mengatasi masalah kelesuan penerbitan, agensi kerajaan dan swasta wajar bekerjasama rapat untuk memberikan nafas baharu kepada penerbitan buku terjemahan karya sastera Mahua. Pertama sekali, bakat baharu perlu dicungkil dan diberikan latihan penterjemahan yang profesional agar lebih banyak karya terjemahan yang bermutu dapat diterbitkan dalam masa yang singkat. Di samping itu, penjualan buku boleh diluaskan pasarannya ke negara China, Singapura, Indonesia dan Filipina. Usaha ini bukan sahaja dapat mengembangkan pasaran dan meningkatkan permintaan terhadap buku terjemahan karya sastera Mahua, malah juga dapat memperkenalkan bahasa dan budaya Malaysia kepada pembaca antarabangsa. RUJUKAN Bassnett, S. M. (1980). Translation Studies. London & New York: Methuen & Co. Ding Choo Ming. (2017). Sejarah ringkas penterjemahan karya cerita popular Cina. Prosiding Seminar Terjemahan, Bahasa dan Budaya Melayu-China (STBBMC) 2017, Mei, Guangdong University of Foreign Studies, ISBN Fang Bei Fang. (1987). Fang Beifang Wenyi Xiaolun [Perbincangan Ringkas Kebudayaan & Kesenian Fang Beifang]. Kuala Lumpur: Selangor and Kuala Lumpur Hokkien Association. Goh Sang Seong & Boh Phaik Ean. (2017). Penterjemahan bahasa China-bahasa Melayu: Dahulu, kini dan masa depan. Prosiding Seminar Terjemahan, Bahasa dan Budaya Melayu-China (STBBMC) 2017, Mei, Guangdong University of Foreign Studies ISBN Goh Sang Seong. (2015). Sejarah Terjemahan Karya Melayu di China. Melayu: Jurnal Antarabangsa Dunia Melayu, 8(1), Haslina Haroon & Melati Abdul Majid. (2015). The Translation of Foreign Novels into Malay by Dewan Bahasa Dan Pustaka. Malay Literature, 28(1), Haslina Haroon. (2001). The publication of Malay literary works in English translation: Problems of translating from a Language of Limited Diffusion (LLD). Tesis Ph.D., University of Warwick Centre for British and Comparative Cultural Studies. Kamus Dewan Edisi Keempat. (2005). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Pym, A. (1998). Method in Translation History. Manchester: St. Jerome Publishing Ltd. Raja Masittah Raja Ariffin. (2008). Kepustakaan Terjemahan dalam Bahasa Melayu. Dalam Abdullah Hassan et al. (Ed.). Membina Kepustakaan dalam Bahasa Melayu (hlm ). Kuala Lumpur: Institut Terjemahan Negara Malaysia Berhad. S.K. Yoong & A.N. Zainab (2002). Chinese Literary Works Translated into Baba Malay: A Bibliometric Study. Malaysian Journal of Library & Information Science, 7(2), 1-23.

220 211 Santoyo, Julio-Cesar. (2006). Blank Spaces in the History of Translation. Dalam Bastin, G.L. & Bandia P.F. (Ed.). Charting the Future of Translation History (hlm ). Ottawa, University of Ottawa. Yang Quee Yee. (2014). Himpunan Makalah Kebudayaan Cina-Melayu. Kuala Lumpur: Centre for Malaysian Chinese Studies. Yow Chuen Hoe. (2011). Antara China dengan Tanah Tempatan: Satu. Kajian Pemikiran Dwipusat di Kalangan Penulis Cina di Tanah Melayu Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.

221 212 PADANAN TERJEMAHAN KATA KERJA IMBUHAN MEN- DALAM KAMUS BAHASA MELAYU-CINA: RESEPTIF ATAU PRODUKTIF Lee Pin Ling Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Goh Sang Seong Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Makalah ini membincangkan kajian padanan kata kerja imbuhan MeN- dalam Kamus Umum Bahasa Melayu-Cina Serba Baru (KUBMC). Kajian ini bertujuan meneliti padanan terjemahan, iaitu deskripsi makan bagi entri mengabur, mengaburkan, dan mengaburi. Selain itu, fungsi KUBMC sebgai sebuah kamus dwibahasa, sama ada kamus tersebut membantu pelajar Cina lebih pada aspek pemerolehan dan pemahaman (reseptif) atau penulisan dan penghasilan bahasa Melayu (produktif) juga akan dibincangkan. Kajian ini memanfaatkan teori linguistik, penterjemahan dan perkamusan, iaitu teori Hartmann (2001) dan Al-Kasimi (1983) tentang kamus dwibahasa, teori Nik Safiah Karim dan rakan-rakan (2015), Abak Othman (1981), Lü Shuxiang (1942), Zhu Dexi (1982, 1985), Wang Li (1937, 2002) tentang kata kerja dan imbuhan, serta teori terjemahan komunikatif dan terjemahan semantik daripada Newmark (1981). Kajian ini menunjukkan bahawa fungsi KUBMC adalah lebih cenderung kepada fungsi reseptif. Padanan semantik yang disediakan membolehkan pengguna kamus memahami entri kata berkenaan, namun tidak dapat membantu pengguna mendiskriminasikan atau menggunakan entri kata dalam penulisan. Hal ini menepati teori pengkategorian kamus dwibahasa Al-Kasimi (1983), iaitu kamus SL-TL yang SLnya bahasa asing merupakan kamus reseptif untuk pengguna bahasa asing. Dicadangkan bahawa deskripsi makna yang disediakan dalam kamus dwibahasa untuk pemahaman hendaklah jelas, lebih cenderung kepada terjemahan berlebihan, mementingkan bahasa, mengandungi maklumat yang banyak, dan mementingkan fungsi. Deskripsi makna hendaklah bukan sahaja membolehkan pengguna memahami suatu lema, malah dapat mendiskriminasikan penggunaan lema yang berlainan, khususnya lema yang berlainan terbitan dalam sebuah kamus bahasa Melayu-Cina. Kata kunci: penterjemahan, kamus dwibahasa, padanan, kata kerja, imbuhan MeN- PENGENALAN Kamus terjemahan (kamus dwibahasa) adalah lebih tua daripada kamus ekabahasa, jika ditinjau dari sejarah leksikografi (Collison, 1982). Kamus yang paling awal wujud pada 3000 sebelum Masihi, iaitu sebuah kamus bahasa Sumeria-Akkadia yang direka bagi tujuan penterjemahan bahasa Sumeria (Al- Kasimi, 1983). Begitu juga halnya dalam sejarah leksikografi Malaysia, sejarah lahirnya perkamusan Melayu adalah dalam bentuk dwibahasa (Ibrahim Ahmad, 2005). Menurut Asmah Omar (1987), Manlajia Guo Yiyu, yakni sebuah himpunan 482 daftar kata Melayu-Cina yang dikumpul sekitar 1403 hingga 1511 Masihi disifatkan sebagai daftar kata terawal. Kajian Yang Quee Yee (2009) menunjukkan

222 213 bahawa lebih 50 kamus bahasa Melayu-Cina dan kamus bahasa Cina-Melayu telah diterbitkan sejak kelahiran kamus dwibahasa yang pertama di Tanah Melayu. Menurut Al-Kasimi (1983), pengguna memerlukan kamus interlingual (kamus dwibahasa) lebih daripada kamus ekabahasa kerana memahami bahasa dan budaya lain adalah lebih sukar daripada memahami bahasa dan budaya sendiri. Ibrahim (2004) mendefinisikan kamus dwibahasa sebagai kamus yang menghubungkan kosa kata dua bahasa melalui terjemahan padanan untuk membolehkan para pengguna membaca atau menghasilkan teks dakam bahasa asing. Atau dengan kata lain, bahasa yang digunakan untuk memerikan kesemua butir leksikal adalah berbeza dengan bahasa objek yang dipilih sebagai entri kamus. Zgusta (1971) berpendapat bahawa tujuan asas kamus dwibahasa adalah mengkoordinasi unit leksikal sesuatu bahasa dengan yang lain yang sepadan dari segi maknanya. Hartmann (2001) menerangkan bahawa leksikografi adalah suatu bidang yang sedang berkembang, dan mempunyai dua cabang, iaitu praktikal (penghasilan kamus) dan teori (kajian kamus). Kedua-dua aspek praktikal dan teori adalah diperlukan, khususnya bagi penetapan akademik. Menurut Ibrahim Ahmad (2005), dunia leksikografi Melayu lebih dikenali sebagai aktiviti penyusunan kamus, dibandingkan dengan penyelidikan tentang kamus. Intan Safinaz dan rakan-rakan (2014) mengatakan bahawa kajian kamus dwibahasa di Malaysia tidak serancak kajian kamus ekabahasa, iaitu kamus bahasa Melayu. Ibrahim Ahmad (2004) menggunakan pendektan deskriptif perbandingan bagi menelusuri titik persamaan dan perbezaan pencerakinan maklumat linguistik dalam kamus Melayu-Indonesia. Intan Safinaz dan rakan-rakan (2014) pula menggunakan Kaedah Analisis Semantik Ranahan bagi mengkaji padanan kata kerja bahasa Melayu-Inggeris. Goh Sang Seong (2011) mengkaji padanan kata kerja dalam terjemahan antologi cerpen bahasa Cina-Melayu berasaskan teori semantik dan teori penterjemahan tentang padanan kata. Daripada tinjauan awal yang dibuat oleh pengkaji, didapati bahawa kajian kamus dwibahasa Melayu-Cina kurang mendapat tempat dalam kalangan akedemik tempatan ataupun luar negara. Oleh sebab itu, kajian ini akan cuba mengisi kelompangan ini. Maklumat semantik atau komen semantik (semantic comment) bagi padanan kata kerja imbuhan men- dalam kamus bahasa Melayu-Cina akan dijadikan tumpuan kajian ini. Selain itu, fungsi kamus bahasa Melayu-Cina dari segi membantu pengguna dalam pemahaman (reseptif) dan penulisan (produktif) juga akan dibincangkan. KAMUS DWIBAHASA Kamus Dwibahasa Reseptif /Produktif Hartmann (2001) membahagikan kamus dwibahasa kepada kamus reseptif (atau pasif) dan kamus produktif (atau aktif). Kamus reseptif direka untuk aktiviti decoding seperti membaca, manakala kamus produktif direka bagi tujuan tugas encoding seperti penulisan. Tomaszczyk (1983) mendefinisikan konsep reseptif dan produktif dalam kamus dwibahasa dari perspektif keperluan pelajar bahasa asing, iaitu (i) reseptif, bagi pendengaran dan pemahaman, serta penterjemahan daripada bahasa kedua (L2, iaitu bahasa asing) kepada bahasa pertama (L1, iaitu bahasa asal); (ii) produktif, bagi penuturan dan penulisan, dan juga penterjemahan L1 kepada L2. Tomaszczyk (1983) mencerakin bahawa kebanyakan bahan rujukan yang diterbitkan hanya berguna untuk tujuan menganalisis, mengenali dan memahami. Tidak ada ataupun amat sedikit penerbitan yang membantu pengguna dari segi sintesis atau penghasilan, kebanyakan kamus bersifat lebih kepada diagnostik daripada penjanaan. Tambahan lagi, fungsi mengenali nya juga tidak mencukupi kerana deskripsinya yang kurang mendalam, menyeluruh dan canggih, iaitu ciri-ciri yang diperlukan bagi sebuah kamus produktif. Al-Kasimi (1983) mengutarakan bahawa dua perkara yang amat penting dalam penghasilan kamus dwibahasa adalah (i) sasaran pengguna, sama ada pengguna bahasa sumber atau pengguna bahasa sasaran; (ii) tujuan, kamus dwibahasa itu membantu pengguna dari segi pemahaman atau penghasilan bahasa asing. Menurut Al-Kasimi (1983), jenis kamus (kamus untuk penghasilan atau pemahaman) menentukan pilihan bahasa sumber dan bahasa sasaran masing-masing. Kamus untuk tujuan pemahaman perlu dimasukkan entri dan makna (sense, atau

223 214 pecahan makna) yang lebih banyak jika dibandingkan dengan kamus untuk tujuan penulisan. Bagi kamus untuk tujuan penulisan pula, maklumat morfologi dan sintaksis perlu diberikan supaya pengguna dapat menggunakan perkataan dengan betul. Scholfield (1999) menjelaskan bahawa dalam situasi reseptif, iaitu apabila seseorang menemui perkataan atau frasa yang tidak difahami, maklumat yang ingin diketahui adalah makna bagi unit leksikal itu, khususnya makna yang berkenaan dengan konteks yang ditemui, tetapi bukannya ejaan, ciri-ciri tatabahasa dan aspek-aspek lain yang mungkin menjadi sasaran pencarian pengguna dalam penggunaan kamus produktif. Empat Jenis Kamus Dwibahasa Al-Kasimi (1983) mengkategorikan kamus interlingual, iatu kamus dwibahasa kepada empat jenis. Jadual berikut menunjukkan empat jenis kamus interlingual yang merupakan adaptasi daripada jadual yang dikemukakan oleh Al-Kasimi (1983, hlm.157). Kamus bahasa Melayu-Cina dan kamus bahasa Cina- Melayu untuk pengguna yang bahasa asalnya bahasa Melayu (BM) dan bahasa Cina (BC) dijadikan sebagai contoh dalam penjelasan di bawah: Jadual 1. Jenis-jenis kamus interlingual Penutur Tujuan Penutur L1 (Penutur bahasa Melayu) Penutur L2 (Penutur bahasa Cina) Untuk tujuan pemahaman 1. Penggunaan pasif TL-SL (BC-BM) 3. Penggunaan pasif SL-TL (BM-BC) Untuk tujuan penghasilan 2. Penggunaan aktif SL-TL (BM-BC) 4. Penggunaan aktif TL-SL (BC-BM) Kamus dwibahasa yang menjadi tumpuan kajian ini ialah Kamus Umum Bahasa Melayu-Cina Serba Baru (KUBMC). Diperikan dalam Pengenalan Penerbit versi bahasa Cina tersebut bahawa 我们认为, 本词典内容将会很有效地帮助使用者, 尤其最符合华裔学生的需求 (Women renwei, ben cidian neirong jianghui hen youxiao de bangzhu shiyongzhe, yousqi zui fuhe Huayi xuesheng de xuqiu, kami berpendapat bahawa kandungan kamus ini akan banyak membantu pengguna dengan berkesan, khusunya bagi memenuhi keperluan pelajar Cina). Daripada penyataan ini, didapati bahawa kamus ini dituju khususnya untuk pelajar Cina, iaitu bagi penutur bahasa Cina (L1) yang ingin mempelajari bahasa Melayu (L2). Dalam kata lain, KUBMC merupakan sebuah kamus dwibahasa yang bahasa sumbernya (bahasa Melayu) merupakan bahasa kedua pengguna (L2) dan disasarkan pada penutur bahasa Cina. Akan tetapi, hanya disebut akan banyak membantu pengguna dengan berkesan, tujuan penggunaan kamus, iaitu sama ada untuk tujuan pemahaman atau penulisan tidak dinyatakan. Mengikut teori tentang jenis kamus interlingual Al-Kasimi (1983), KUBMC merupakan sebuah kamus interlingual untuk penggunaan pasif (reseptif), iaitu kamus (3). Persoalannya, adakah KUBMC berfungsi sebagai kamus untuk pemahaman? Bagaimanakah ketepatan padanan terjemahannya? Adakah padanan terjemahan yang diberikan dalam KUBMC dapat membantu pelajar memahami bahasa Melayu? Ataupun, adakah padanan terjemahan yang diberikan membantu pelajar Cina bukan sahaja memahami, malah mendiskriminasikan makna dan menggunakan perkataan yang dipelajari? Oleh itu, kajian ini membuka jalan untuk meneliti KUBMC, khususnya kata kerja imbuhan men-. Kajian ini akan menganalisis padanan terjemahan, iaitu maklumat semantik bagi entri kata kerja imbuhan men-. Kemudian, fungsi KUBMC sebagai sebuah kamus dwibahasa juga akan ditinjau, sama ada kamus tersebut membantu pelajar Cina lebih pada aspek pemerolehan dan pemahaman (reseptif) atau penulisan dan penghasilan bahasa Melayu (produktif).

224 215 KATA KERJA DAN IMBUHAN DALAM BAHASA MELAYU DAN BAHASA CINA Kata kerja dalam Bahasa Melayu dan Bahasa Cina Menurut Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (2015, hlm.143), kata kerja ialah perkataan yang menjadi inti bagi binaan atau konstruksi frasa kerja. Abak Othman (1981) mendefinisikan kata kerja sebagai perkataan yang menjadi inti dalam rangkai kata predikat kerja. Dapat dilihat bahawa kedua-dua definisi tersebut adalah lebih kurang sama, iaitu perkataan yang menjadi inti dalam binaan frasa kerja. Berikut adalah perbandingan pengkategorian kata kerja bagi Tatabahasa Bahasa Malaysia (Abak Othman, 1981) dengan Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (2015), dari segi bentuk, jenis, penggolongan dan pembentukan: Jadual 2. Pengkategorian Tatabahasa Bahasa Malaysia dan Tatabahasa Dewan tentang Kata Kerja Kata Kerja Bentuk (Tatabahasa Bahasa Malaysia) Jenis (Tatabahasa Bahasa Malaysia) Penggolongan (Tatabahasa Dewan) Pembentukan Tatabahasa Bahasa Malaysia ( 1981) kata kerja satu-kata (contoh: tidur, membaca) kata kerja rangkap (contoh: duduk menangis, pergi mengail) ragam aktif (transitif, tak transitif dan berpencukup seperti jatuh harga) ragam pasif kata kerja yang dibentuk dengan cara mengimbuhankan kata dasar Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (2015) kata kerja aktif (tak transitif, transitif) kata kerja pasif kata kerja tunggal kata kerja terbitan Zhu Dexi (1982) menyatakan bahawa golongan kata kerja adalah amat besar dan ia dapat diklasifikasikan kepada pelbagai jenis yang berlainan. Beberapa kategori besar kata kerja termasuk kata kerja transitif dan tak transitif, kata kerja transitif yang objeknya bersifat kata nominal (contoh: beli tiket) dan kata predikat (contoh: merancang menyertai), kata kerja bersifat kata nama, dan lain-lain. Menurut Wangli (1937), xici (kata penghubung yang menghubungkan subjek dan objek dalam predikat ayat) tidak semestinya diperlukan dalam tatabahasa klasik Cina. Begitu juga dengan bahasa Cina moden, sesuatu ayat itu tidak semestinya mempunyai kata kerja. Hal ini merupakan suatu ciri yang berbeza daripada bahasa Indo- Eropah (contohnya bahasa Inggeris). Bagi pendapat Lü Shuxiang (1942), kata kerja merupakan pusat bagi suatu ayat. Jika dilihat penerangan tentang ketidakperluan kata kerja dalam ayat bahasa Cina (Wang Li, 1937) dan kata kerja sebagai pusat ayat (Lü Shuxiang, 1942), kedua-dua pandangan tersebut seolaolah bercanggahan. Ingin dijelaskan bahawa dalam ayat bahasa Cina, kata yang wujud dalam bahagian predikat ayat tidak semestinya kata kerja, ia adalah kata predikat yang terdiri daripada kata kerja, kata adjektif dan kata ganti tanya (Zhu Dexi, 1982). Maka, dapat difahami bahawa yang menjadi pusat ayat itu adalah kata predikat. Begitu juga dengan bahasa Melayu, sesuatu ayat itu adalah lengkap tanpa kata kerja, misalnya Gadis itu sangat cantik., Bagaimana cuaca hari ini?. Daripada penjelasan tentang kata kerja dalam bahasa Melayu dan bahasa Cina, boleh didapati bahawa perbezaan yang paling ketara dalam kata kerja bahasa Melayu dan Cina adalah kata kerja bahasa Melayu mempunyai kata kerja terbitan, manakala kata kerja bahasa Cina tidak mempunyai kata terbitan (Jadual 2). Dalam kata lain, imbuhan boleh ditempatkan sebelum (imbuhan awalan) atau selepas (imbuhan

225 216 akhiran) sesuatu kata dalam bahasa Melayu, tetapi hal ini tidak wujud dalam kata bahasa Cina. Menurut Abak Othman (1981), kata kerja boleh dibentuk dengan cara mengimbuhankan kata dasar tertentu dengan salah satu daripada imbuhan awalan me-, awalan di-, awalan ber-, awalan ter-, imbuhan terbahagi ke- - an, akhiran kan dan akhiran -i. Menurut Tatabahasa Dewan Edidi Ketiga (2015), kata kerja tebitan ialah kata kerja yang terhasil daripada proses pengimbuhan, iaitu proses yang menggandingkan imbuhan pada kata dasar dan melahirkan perkataan-perkataan terbitan. Keempat-empat jenis imbuhan, iaitu kata terbitan berawalan, berakhiran, berapitan dan bersisipan terdapat dalam proses pembentukan kata kerja bahasa Melayu. Imbuhan dan Perubahan Bentuk Kata Kerja Sekiranya dibandingkan dengan bahasa Indo-Eropah, salah satu ciri yang paling ketara bagi bahasa Cina adalah kebanyakan yusu, iaitu morfem bahasa Cina adalah satu suku kata (Zhu Dexi, 1985). Dalam kata lain, kebanyakan kosa kata bahasa Cina adalah satu suku kata (satu aksara Cina), dan ia dapat membentuk atau mendukung makna yang lengkap (Wang Li, 2002). Ciri kedua adalah bahasa Cina tidak mempunyai perubahan dari segi bentuknya, sebagaimana yang terdapat dalam bahasa Indo-Eropah (Zhu Dexi, 1985). Contoh perkataan yang berlainan bentuk atau terbitannya dalam bahasa Melayu dan padanannya dalam bahasa Cina adalah ditunjukkan dalam Jadual 3: Jadual 3. Perkataan berlainan terbitan dalam bahasa Melayu dan padanannya dalam bahasa Cina Kosa Kata Bahasa Melayu Kosa Kata Bahasa Cina menulis 写 (xie) 写 (xie) [menulis] penulis 作者 作 (zuo) + 者 (zhe) [mengarang + orang]* *orang yang (zuozhe) mengarang tulisan 字体 (ziti) 字 (zi) + 体 (ti) [skrip/aksara Cina + bentuk] penulisan 作文 (zuowen) 作 (zuo)+ 文 (wen) [mengaranga + teks]* *kata nama Daripada contoh padanan kosa kata bahasa Melayu-bahasa Cina dalam Jadual 3, jelaslah bahawa suatu kata dasar dapat menerima imbuhan bagi membentuk perkataan baharu yang berlainan maknanya daripada kata dasar. Dalam bahasa Cina, padanan bagi perkataan-perkataan terbitan tulis merupakan kosa kata yang terdiri daripada leksikal yang berlainan. Dapat dilihat bahawa pembentukan kosa kata baharu merupakan kombinasi konsep morfem-morfem. Morfem menulis 写 (xie) dan mengarang 作 (zuo) yang merupakan asas bagi pembinaan kosa kata tersebut digabungkan dengan morfem-morfem lain bagi membentuk leksikal. Zhu Dexi (1985) menerangkan bahawa bahasa Cina tidak mempunyai perubahan dari segi bentuknya. Sesungguhnya imbuhan (affix) wujud dalam bahasa Cina. Menurut Lü Shuxiang (1979), imbuhan yang tipikal adalah tidak banyak dalam bahasa Cina. Contoh imbuhan dalam bahasa Cina adalah awalan 第 di yang mempunyai maksud ke-, iaitu kedua 第二 (di er), ketiga 第三 (disan). Pengimbuhan dalam bahasa Cina melibatkan penambahan aksara Cina (morfem). Menurut Zhu (1985), sifat bahasa Cina yang tidak mempunyai perubahan bentuk menjadikan turutan perkataan (sintaksis) dan kata fungsi amat penting dalam bahasa Cina. Perbincangan di atas telah memperlihatkan perbezaan antara bahasa Melayu dengan bahasa Cina yang ketara, khususnya dari aspek perubahan bentuk perkataan. Menurut Hartmann (1983), terdapat persamaan dan perbezaan dari segi semantik dan sintaksis dalam kata dan golongan kata bagi

226 217 bahasa-bahasa yang berlainan. Justeru, dapat disimpulkan bahawa, pada dasarnya penterjemahan kata kerja bahasa Melayu-bahasa Cina melibatkan dua proses, iaitu proses decoding suatu perkataan berimbuhan dan proses encoding suatu perkataan atau frasa yang tidak beribuhan. Daripada perbincangan di atas, dapat dilihat bahawa peranan atau cabaran bagi seseorang ahli leksikografi atau penterjemah yang memberikan padanan kata kerja dalam penterjemahan kamus bahasa Melayubahasa Cina adalah membantu pembaca sasaran (khususnya penutur bahasa Cina yang mempelajari bahasa Melayu) mempelajari atau memperolehi kata kerja yang berlainan terbitannya. Sebagaimana yang disebut oleh Barbara (1984), tugas yang paling sukar bagi pelajar adalah memahami maklumat yang disampaikan oleh perkataan dalam bentuk yang berlainan. DATA DAN METODOLOGI KAJIAN Data kajian Data kajian ditumpukan pada kata kerja imbuhan men- dalam kajian ini disebabkan oleh kekayaan dan kepelbagaian kata kerja dan imbuhan men-. Barbara (1984) menyatakan bahawa, kata kerja merupakan golongan kata yang paling sukar untuk diterangkan. Dalam bidang leksikografi, menerangkan kata kerja adalah suatu tugas yang sukar kerana ia adalah pemerian makna tentang suatu pergerakan, tetapi bukan suatu obkjek yang konkrit. Menurut Barbara (1984) lagi, hal mengendalikan kata kerja mengambil masa seseorang ahli leksikografi yang banyak, namun ketelitian dan ketepatan amat diperlukan bagi memastikan pengguna memahami bahasa berkenaan. Data yang akan dianalisis dalam kajian ini merupakan kata kerja imbuhan men-, iaitu mengabur, mengaburkan, mengaburi. Metodologi Kajian Data yang dipilih akan dianalisis dari segi mikrostruktur, tumpuan diberikan pada maklumat semantik. Menurut (Hartmann, 2001), makrostruktur adalah urutan entri (1-n) dalam kamus. Mikrostruktur (contohnya entri 1) terdiri saripada kata laluan (biasanya dalam font tebal) dan dua struktur subsidiari, iaitu komen formal dank komen semantik. Komponen yang berada di bawah komen formal termasuk lema nominal tunggal (Hirt), morfologi kata nama (gender, singular & plural), dan sebutan. Komen semantik pula merangkumi maklumat pragmatik-semantik (label penggunaan atau usage lable dan deskripsi makna atau meaning paraphrase) dan contoh penggunaan (example). Analisis data dalam kajian ini akan ditumpukan pada komen semantik, iaitu deskripsi makna. Pendekatan leksikografi dan terjemahan akan diaplikasikan dalam analisis kajian ini. Hartmann (2001) mengutarakan bahawa kajian dwibahasa memerlukan pendekatan elektik kerana kerumitan kesepadanan (dan ketidaksepadaan) dari segi bahasa dan budaya dalam bahasa-bahasa yang terlibat. Al-Kasimi (1983) mengatakan bahawa masalah utama bagi perkamusan dwibahasa adalah (i) pemilihan dan penyampaian padanan, dan (ii) pembezaan makna bagi unit leksikal yang sama. Padanan dibahagikan kepada padanan terjemahan dan padanan penjelasan, masalah pembezaan muncul adalah disebabkan oleh polisemi. Jelaslah bahawa padanan perkataan merupakan satu isu yang penting dalam bidang perkamusan dwibahasa. Kajian ini juga akan mengambil manfaat daripada pendekatan yang dikemukakan oleh Newmark (1981), iaitu terjemahan komunikatif dan terjemahan semantik. Menurut Goh Sang Seong (2011), penterjemahan semantik Newmark ialah penterjemahan yang cuba menghuraikan makna konteks setepat-tepatnya yang terdapat dalam teks asal, setakat yang dibenarkan oleh struktur semantik dan sintaksis bahasa kedua itu. Penterjemahan komunikatif pula ialah penterjemahan yang cuba menghasilkan pada pembaca kesan yang sehampir mungkin seperti kesan pembacaan yang terdapat pada pembaca teks asal. Berikut adalah perbandingan bagi ciri-ciri penterjemahan komunikasi dan terjemahan:

227 218 Jadual 4: Perbandingan ciri-ciri penterjemahan komunikatif dan penterjemahan semantik Penterjemahan semantik lebih cenderung kepada terjemahan berlebihan mementingkan makna mementingkan pengarang asal mementingkan bahasa sumber mementingkan bahasa dan mengandungi maklumat yang banyak Penterjemahan komunikatif lebih cenderung kepada terjemahan berkurangan mementingkan mesej mementingkan pembaca sasaran mementingkan budaya bahasa sasaran mementingkan fungsi Berikut merupakan pandangan para ahli leksikografi yang dipetik dari perbincangan tentang kamus dwibahasa dan reseptif/produktif pada bahagian 2 dalam makalah ini: Jadual 5: Perbandingan ciri-ciri kamus reseptif dan kamus produktif Kamus reseptif (untuk pemahaman) -untuk tujuan menganalisis, mengenali, dan memahami -bersifat diagnostik -deskripsi yang mendalam, meyeluruh dan canggih (Tomaszczyk, 1983) -dimasukkan entri dan makna yang lebih banyak (Al-Kasimi, 1983) -sasaran rujukan ialah makna bagi unit leksikal, khususnya makna yang berkenaan dengan konteks yang ditemui (Schofield, 1999) Kamus produktif (untuk penulisan) -untuk tujuan sintesis dan penghasialan -bersifat penjanaan (Tomaszczyk, 1983) -maklumat morfologi dan sintaks perlu diberikan (Al-Kasimi, 1983) -sasaran rujukan ialah ejaan, ciri-ciri tatabahasa dan aspek-aspek lain (Schofield, 1999) Daripada penbandingan dalam Jadual 4 dan 5, dapat dilihat bahawa pendekatan penterjemahan semantik boleh dijadikan sebagai panduan bagi menganalisis padanan dalam kamus dwibahasa untuk tujuan pemahaman (reseptif). Penterjemahan semantik mementingkan bahan sumber, makna, bahasa dan mengandungi maklumat yang banyak. Prinsip ini setara dengan ciri-ciri kamus dwibahasa reseptif, iaitu kamus untuk tujuan memahami, yang memerlukan deskripsi mendalam dan meyeluruh, yang sasaran pencarian penggunanya adalah makna. Bagi pendekatan penterjemahan komunikatif dan kamus produktif pula, kedua-duanya lebih mementingkan penggunaan dan fungsi, dalam pada itu, ejaan dan ciri-ciri tatabahasa yang dijadikan sasaran pencarian. Selain itu, prinsip penterjemahan komunikatif yang mementingkan mesej, pembaca sasaran dan budaya bahasa sasaran juga sejajar dengan prinsip perkamusan prokduktif. Jadual 6. Ciri-ciri terjemahan semantik-kamus reseptif dan terjemahan komunikatif-kamus produktif Penterjemahan semantik Kamus dwibahasa reseptif decoding pasif diagnostik penerimaan pemahaman mementingkan bahasa sumber dan makna Penterjemahan komunikatif Kamus dwibahasa produktif encoding aktif penjanaan penghasilan penulisan mementingkan bahasa sasaran dan fungsi

228 219 Jadual 6 mempamerkan perbandingan antara ciri-ciri bagi terjemahan semantik-kamus reseptif dengan terjemahan komunikatif-kamus produktif. Dalam analisis dari segi deskripsi penggunaan, padanan entri kata mengabur, mengaburi, dan mengaburkan akan dijadikan sebagai data bagi contoh analisis. Dalam analisis ini, deskripsi makna bagi padanan mengabur, mengaburi, dan mengaburkan akan diteliti. Kemudian, cadangan pemurnian kandungan rujukan bagi entri-entri kata tersebut akan dikemukakan. Perbincangan tentang analisis data dalam kajian ini akan dibuat berasaskan prinsip Newmark (1981). Dalam pada itu, pandangan Al-Kasimi (1983) tentang masalah kamus dwibahasa (pemilihan dan penyampaian padanan serta pembezaan makna bagi unit leksikal yang sama) juga akan dimanfaatkan. Kamus bahasa Melayu dan buku tatabahasa Melayu yang dijadikan rujukan dalam perbincangan ialah Kamus Melayu terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka, iaitu Kamus Dewan Edisi Keempat (KD) dan Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (TD). Hasil analisis dan perbincangan tentang dapatan kajian kemudian akan dijadikan asas bagi kesimpulan kajian ini, iaitu cadangan tentang penterjemahan padanan kata kerja men- dalam kamus bahasa Melayu-bahasa Cina. Selain itu isu tentang penterjemahan dan fungsi KUBMC dari segi reseptiviti dan produktivitinyan juga diutarakan. DAPATAN KAJIAN Analisis Deskripsi Makna Berikut adalah analisis deskripsi makna bagi entri mengabur, mengaburkan dan mengaburi. Analisis bagi Entri Mengabur : Mengikut Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga (2015, hlm.159), kata kerja yang terbentuk daripada awalan men- ialah kata kerja yang mendukung maksud melakukan sesuatu, sama ada kata kerja yang terbentuk itu kata kerja transitif atau kata kerja tak transitif. Penggunaan kata kerja dengan awalan nen- boleh menerbitkan dua makna, iaitu sama ada melakukan atau menyatakan keadaan. Jadual 7. Padanan bagi mengabur dalam KUBMC dan KD KUBMC (2015, hlm. 653) KD (2015, hlm. 649) mengabur 变成模糊 ( 不明 朦胧 暗淡 混沌等 ); 失去光泽 ; 看不清楚 mengabur menjadi kabur (kurang terang, jernih, nyata, dll), menjadi pudar Daripada deskripsi makna entri mengabur dalam KD (menjadi kabur, menjadi pudar) serta penjelasan TD (2015, hlm. 159), boleh didapati bahawa mengabur merupakan kata kerja tak transitif yang bermaksud menyatakan keadaan. Berikut adalah deskripsi makna yang disediakan dalam KUSMC (2015, hlm. 653): 变成模糊 ( 不明 朦胧 暗淡 混沌等 ); 失去光泽 ; 看不清楚 biancheng mohu (buming, menglong, andan, hundun deng ) ; shiqu guangze; kan bu qingchu [menjadi kabur (tidak terang, kabur, pudar, kecoh dan sebagainya); kehilangan kekilauan, nampak tidak jelas] Jika dilihat dari deskripsi makna di atas, padanan yang disediakan adalah tepat, jelas dan sesuai. Hasil analisis ini menampakkan fungsi reseptiviti yang agak ketara bagi padanan entri mengabur.

229 220 Analisis bagi Entri Mengaburkan, Mengaburi Jadual 8. Padanan bagi mengaburi dan mengaburkan dalam KUBMC dan KD KUBMC (2015, hlm. 653) KD (2015, hlm. 649) mengaburkan, mengaburi 使模糊不清, mengaburi menjadikan kabur; 使暗淡, 使朦胧, 使看不清楚 mengaburkan menyebabkan jadi kabur: Mengikut Jadual 8, entri mengaburkan dan mengaburi dipamerkan dalam entri yang sama dalam KUBMC. Namun, entri tersebut diasingkan kepada dua entri yang berlainan dalam KD. Berikut adalah definisi dan penerangan tentang kata kerja men- -kan dan men- -i, mengikut Tatabahasa Dewan edisi Ketiga (2015, hlm. 194, 207): Jadual 9. Definisi bagi kata kerja berapitan men- -kan dan men.- -i Kata kerja berapitan men- -kan Definisi Pada dasarnyakata kerja yang terbentuk dengan apitan men- -kan ialah kata kerja transitif, iaitu yang digunakan sebagai unsur predikat yang memerlukan objek atau penyambut dalam ayat transitif aktif. Fungsi Aspek makna apitan men- -kan: 1. maksud membuat sesuatu yang terkandung dalam kata kerja dasar; 2. maksud kausatif atau menyebabkan; 3. maksud benefaktif atau manfaat. Dalam hak ini ayat terbentuk memerlukan dua objek Kata kerja berapitan men- -i Apitan men- -I membentuk kata kerja terbitan yang bersifat transitif, iaitu kata kerja yang memerlukan objek. Kata kerja dengan men- -i, seperti juga halnya dengan kata kerja yang menerima apitan men- -kan, hadir dalam ayat transitif. 1. fungsi apitan men-..-kan menandakan kausatif, manakala apitan men- -i menandakan lokatif; 2. apitan men- -kan lazimnya menerima objek yang tidak bernyawa; apitan men- -i menerma objek yang bernyawa; 3. penggunaan kata kerja men- -kan dan men.- -i saling berganti Daripada penerangan tentang entri mengaburkan (menyebabkan jadi kabur) dan mengaburi (menjadikan kabur) dalam KD serta penjelasan TD dalam Jadual 9, makna dan penggunaan bagi entrientri tersebut adalah berlainan. Oleh itu, entri mengaburkan dan mengaburi hendaklah disusun dalam dua entri yang berasingan. Mengikut KD dan TD, kedua-dua entri tersebut merupakan kata kerja transitif. Dari segi fungsi atau makna apitan men- -kan dan men- -i, mengaburkan mempunyai maksud kausatif atau menyebabkan, manakala mengaburi menandakan lokatif. 使模糊不清, 使暗淡, 使朦胧, 使看不清楚 shi mohu buqing, shi andan, shi menglong, shi kan bu qingchu [menjadikan tidak jelas, menjadikan pudar, menjadikan kabur, menjadikan nampak tidak jelas] Daripada padanan yang diberikan dalam KUBMC ini, dapat dilihat bahawa padanan ini secara dasarnya, menyampaikan maksud yang didukung oleh mangaburkan dan mengaburi. Namun, deskripsi tersebut tidak dapat membantu pengguna bagi mendiskriminasikan maksud dan penggunaan kedua-dua entri tersebut. Keadaan ini memiripi pandangan Al-kasimi (1983) yang mengatakan masalah perkamusan dwibahasa dari segi diskriminasi makna leksikal. Sebagai kesimpulan, jika dilihat dari segi deskripsi (meaning paraphrase) bagi entri mengaburkan dan mengaburi, KUBMC dapat membantu pengguna

230 221 memperoleh pemahaman yang asas tentang entri tersebut. Namun, komen semantik tersebut tidak dapat membantu pengguna bagi membezakan penggunaan mengaburi dan mengaburkan. Hal ini bermakna pengguna mungkin gagal menggunakan kosa kata berkenaan dalam penghasilan atau penulisan bahasa Melayu. Dalam kata lain, fungsi KUBMC adalah memuaskan dari segi reseptiviti tetapi kurang memuaskan dari segi produktiviti. Cadangan Pemurnian bagi Mengabur, Mengaburkan dan Mengaburi Berdasarkan perbincngan dalam 5.1, cadangan padanan bagi deskripsi makna bagi padanan entri mengabur, mengaburkan dan mengaburi dapat dibuat seperti berikut: Jadual 10: Cadangan pemurnian bagi entri mengabur, mengaburkan dan mengaburi Entri Deskripsi dalam bahasa Cina Glos dan maksud dalam bahasa Melayu mengabur tiada mengaburkan 造成或导致 ( 某物 ) 模糊不清 暗淡 朦胧, 造成或导致 ( 某物 ) 看不清楚 menyebabkan (sesuatu) tidak jelas, pudar, kabur, menyebabkan (sesuatu) nampak tidak jelas mengaburi 使 ( 位置 ) 模糊不清 暗淡 朦胧, 使 ( 位置 ) 看不清楚 menjadikan (suatu lokasi) tidak jelas, pudar, kabur, menjadikan (suatu lokasi) nampak tidak jelas Bagi menekankan maksud membawa akibat pada sesuatu bagi entri mengaburkan, perkataan sesuatu disebut dalam deskripsi. Hal ini adalah bagi membantu pengguna membezakan penggunaan mengaburkan daripada mengabur. Bagi deskripsi mengaburi pula, lokasi ditekankan, iaitu menjadikan (suatu lokasi) tidak jelas. Terjemahan lebih telah dilakukan bagi padanan mengaburkan dan mengaburi. Dalam pemerian bagi deskripsi makna, pengkaji cuba memberikan padanan yang jelas, bukan sahaja bagi membantu pengguna kamus memahami entri kata berkenaan, malah membolehkan pengguna mendiskriminasikan kata kerja yang berlainan terbitan. Pendekatan penterjemahan adalah lebih cenderung kepada terjemahan berlebihan, mementingkan makna, dan juga fungsi. KESIMPULAN Kesimpulan tentang penterjemahan padanan kata kerja men- dalam kamus bahasa Melayu-bahasa Cina, serta kaedah penterjemahan dan fungsi reseptiviti/produktiviti KUBMC adalah seperti di bawah: i. Pendekatan terjemahan semantik dan terjemahan komunikatif berjaya dimanfaatkan dalam analisis dan terjemahan padanan kata kerja men- dalam kajian ini. Selain itu, pendekatan terjemahan semantik sesuai diaplikasikan bagi analisis fungsi reseptif, manakala pendekatan terjemahan komunikatif wajar bagi analisis fungsi produktif. ii. Hasil analisis dan perbincangan tentang komen semantik dalam kajian ini menunjukkan bahawa fungsi KUBMC adalah lebih cenderung kepada fungsi reseptif. Padanan semantik yang disediakan membolehkan pengguna kamus memahami entri berkenaan, namun tidak dapat membantu pengguna mendiskriminasikan atau menggunakan entri kata dalam penulisan. Selain itu, padanan semantiknya juga kurang mementingkan fungsi. Sifat-sifat tersebut menepati teori pengkategorian kamus dwibahasa Al-Kasimi (1983), iaitu kamus dwibahasa yang bahasa sumbernya merupakan bahasa kedua pengguna adalah kamus bagi tujuan pemahaman.

231 222 iii. Deskripsi makna yang disediakan dalam kamus dwibahasa mestilah jelas, menyeluruh, lebih cenderung kepada terjemahan berlebihan, mementingkan bahasa, mengandungi maklumat yang banyak, dan mementingkan fungsi. Deskripsi makna hendaklah bukan sahaja membolehkan pengguna memahami suatu lema, malah dapat mendiskriminasikan penggunaan lema yang berlainan, khususnya lema yang berlainan terbitan dalam sebuah kamus bahasa Melayu-Cina. Prinsip ini menepati ciri-ciri terjemahan semantik dan kamus resptif. Jika dilihat dari segi prinsip mementingkan fungsi dan membolehkan pengguna mendiskriminasikan lema, prinsip ini bersifat separa komunikatif dan separa produktif. Daripada prinsip terjemahan yang disebut di atas, dapat dilihat bahawa secara keseluruhan, pendekatan terjemahan yang diaplikasikan bercirikan terjemahan semantik dan terjemahan komunikatif. Namun, jika ditinjau dari fungsi produktif kamus, hasil terjemahan padanan yang dicadangkan dapat membantu pengguna sekadar untuk mendiskriminasikan makna dan penggunaan lema sahaja, padanan yang disediakan tidak dapat menjanjikan fungsi dan peranannya untuk tujuan penghasilan dan penulisan. Sesungguhnya, kamus yang diperlukan oleh penutur Cina bagi tujuan penghasilan dan penulisan bahasa Melayu adalah sebuah kamus bahasa Cina-Melayu, sebagaimana yang dicerakin oleh Al-Kasimi (1983) bahawa, kamus yang diperlukan oleh pengguna bagi tujuan penghasilan bahasa asing adalah kamus L1- L2, iaitu bahasa asing sebagai bahasa sasaran. Akan tetapi, pengkaji berharap agar prinsip terjemahan yang diutarakan dalam makalah ini dapat memberikan suatu panduan bagi penghasilan sebuah kamus dwibahasa yang bersifat reseptif dan separa produktif. Dalam pada itu, didapati juga bahawa, keberkesanan sebuah kamus dwibahasa bagi memenuhi keperluan kedua-dua tujuan reseptif dan produktif adalah agak rendah, bak kata Battenburg (1991) no single dictionary can adequately serve all users. RUJUKAN A. M. Al-Kasimi. (1983). The Interlingual/Translational Dictionary. Dictionaries for Translation. Dalam Hartmann, R.R.K. (Ed.), Lexicography: Principles and Practice, hlm Academic Press. Asmah Haji Omar. (1987). Perkamusan Melayu: Suatu Penilaian. KL: Perpustaakan Universiti Malaya. Barbara Ann Kipfer. (1984). Workbook on Lexicography. England: University of Exerter. Battenburg, J.D. (1991). English Monolingual Dictionaries. A User-Orienred Study (Lexicographica Series Maior 39). Tübingen: M. Niemeyer. Collison, Robert Lewis A History of Foreigh Language Dictionaries. London: André Deutsch. Goh Sang Seong. (2003). Penterjemahan Bahasa Mandarin kepada Bahasa Melayu: Kajian Padanan Kata kerja dalam Cerpen Pilihan Sastera Mahua III: Dalam Abdullah Hassan (Ed.), Terjemahan dalam Bidang Pendidikan, hlm Tanjong Malim: Universiti Pendidikan Sultan Idris. Goh Sang Seong. (2011). Penterjemahan Kata Kerja Bahasa Cina Melayu: Satu Analisis Ketepatan Makna Padanan. GEMA Online Journal of Language Studies 11(1): Hartmannn, R.R.K. (1983). Lexicography: Principles and Practice. Academic Press. Hartmann, R.R.K. (2001). Teaching and Researching Lexicography. Pearson Education. Ibrahim Ahmad. (2004). Perkamusan Melayu. Teori dan Amali. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Ibrahim Ahmad. (2004). Pencerakinan Maklumat Linguistik dalam Kamus Melayu-Indonesia. Jurnal Bahasa, Vol.4 (4), hlm Intan Safinaz, Nor Hashimah Jalaluddin, Imran Ho Abdullah. (2014). Analisis Frame Semantics untuk Makna dan Padanan Kamus Dwibahasa Melayu-Inggeris: Entri Kata Kerja Mengambil. Kamanusiaan Vol. 21, No.2, (2014), hlm Lü Shuxiang. (1942). Zhongguo Wenfa Yaolüe. Beijing: Shangwu Yinshuguan. Lü Shuxiang. (1979). Hanyu Yufa Fenxi Wenti. Beijing: Shangwu Yinshuguan. Newmark, P. (1981). Approaches to Translation. London: Ergamon Press Ltd.

232 223 Scholfield, Phil. (1999). Dictionary Use in Reception. International Journal of Lexicography, Vol. 12 (1), hlm Tomaszczyk, J. (1983). On Bilingual Dictionaries. The Case for Bilingual Dictionaries for Foreign Language Learners. Dalam Hartmann, R.R.K. (Ed.), Lexicography: Principles and Practice, hlm Academic Press. Wang Li. (1937). Zhongguo Wenfa zhong de Xici. Guoli Qinghua Daxue. Yang Quee Yee. (2009). Pertembungan Kebudayaan Cina-Melayu 600 Tahun. Seminar Bahasa Kebangsaan dan Masyarakat. Kuala Lumpur: Perpustkaan Universiti Malaya. Zgusta, Ladislav. (1971). Manual of Lexicography (Janua Linguarum. Series maior 39). Prague: Academia / The Hague, Paris: Mouton. Zhu Dexi. (1982). Yufa Jiangyi. Beijing: Shnagwu Yinshuguan.

233 224 PEMIKIRAN BASMEIH DALAM TERJEMAHAN AL-QURAN TAFSIR PIMPINAN AL-RAHMAN Kasyfullah Abd Kadir Pusat Pendidikan Asas dan Liberal Universiti Malaysia Terengganu (UMT), Terengganu Idris Mansor Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Abdullah Bin Mohd Basmeih merupakan seorang penterjemah prolifik yang berbangsa Arab tetapi fasih berbahasa Melayu. Latar belakang kehidupan Basmeih yang membesar di Tanah Melayu menjadikan beliau dapat memahami budaya dan pemikiran masyarakat Melayu Islam dengan baik. Kesan daripada itu, Basmeih berjaya menterjemah puluhan bahan bersumberkan bahasa Arab ke dalam bahasa Melayu. Antara hasil terjemahan yang paling mendapat sambutan masyarakat Melayu ialah Tafsir Pimpinan Al- Rahman (TPA). Sambutan yang hebat ini menunjukkan bahawa karya dan pemikiran Basmeih adalah sesuai dengan kehendak masyarakat tempatan. Bagi meneliti aspek pemikiran Basmeih dalam penterjemahan, satu kajian terhadap kandungan TPA dilakukan. Dengan menggunakan pendekatan analisis kandungan dan pemerhatian, sebanyak 29 data yang mengandungi isu akidah dan amalan fekah dalam al-quran dikumpul secara manual dan dianalisis. Perbandingan antara padanan terjemahan yang dihasilkan oleh Basmeih dalam TPA dengan amalan dan kepercayaan masyarakat tempatan turut dijalankan. Hasil penelitian mendapati bahawa terjemahan Basmeih adalah selari dengan amalan dan kepercayaan masyarakat Melayu Islam di Malaysia yang berpegang kepada fekah Shafii dari sudut amalan dan pegangan Ahlus Sunnah Wal Jamaah (ASWJ) dari sudut akidah. Kedua-dua unsur ini adalah merupakan dasar kerajaan Malaysia dalam bidang agama. Hal ini secara tidak langsung menunjukkan bahawa pemikiran Basmeih melalui TPA adalah cenderung kepada aturan pemerintah dalam mentafsir dan menterjemah ayat-ayat al-quran yang mengandungi unsur aqidah dan amalan fekah masyarakat Islam di Malaysia. Hasil pemikiran Basmeih ini dilihat boleh membantu kerajaan dalam membantu masyarakat menghayati agama seterusnya mengekalkan perpaduan, keharmonian dan keseimbangan masyarakat di negara ini. Kata kunci: pemikiran Basmeih, terjemahan al-quran, bahasa Melayu, Ahlus Sunnah Wal Jamaah PENGENALAN DAN LATAR BELAKANG KAJIAN Abdullah Bin Mohd Basmeih adalah seorang penterjemah Arab-Melayu yang prolifik dan berbangsa Arab tetapi fasih bahasa Melayu. Bapa beliau berasal dari Hadhramawt Yaman dan kemudiannya menetap di Mekah. Ibunya pula berasal dari wilayah Bishah, Arab Saudi (Mohd Farid Ravi, 2013: 70). Adapun dari sudut keilmuan, Basmeih dilihat tidak mendapat pendidikan formal yang tinggi. Hal ini adalah kerana Basmeih hanya belajar di Suq al-layl, Mekah al-mukarramah di samping belajar agama di masjid Mekah semasa berumur 7 tahun. Menurut Farid Ravi (2013: 70) Basmeih mendapat pendidikan agama di Mekah

234 225 hanya selama empat tahun sahaja. Setelah itu, semasa berumur 12 tahun, Basmeih telah berhijrah ke Malaysia dan menetap di Pengkalan Balak, Melaka. Bermula daripada penghijrahan itu, Basmeih telah dididik mengikut suasana dan budaya masyarakat Melayu pada masa tersebut. Beliau telah dimasukkan ke sekolah Melayu Pengkalan Balak, Melaka dan telah belajar sehingga lulus darjah empat. Hasil daripada persekolahan dan persekitaran tersebut membolehkan beliau menguasai bahasa Melayu dengan baik. Selepas daripada tempoh tersebut, beliau tidak lagi meneruskan pengajian ke peringkat lebih tinggi kerana menghadapi masalah kewangan. Oleh yang demikian, beliau menimba ilmu dengan cara membuat bacaan sendiri. Antara bahan yang sering menjadi rujukan ialah Majalah Guru dan hasil-hasil karangan pendita Zaaba (Farid Ravi, 2013: 70). Berdasarkan latar belakang Basmeih yang berketurunan Arab dan tahap pendidikan formal yang tidak tinggi adalah agak sukar untuk menjadikan Basmeih seorang penterjemah Arab-Melayu yang prolifik dan berwibawa. Namun begitu, pemerhatian dan tinjauan yang dibuat terhadap sumbangan Basmeih dalam bidang penterjemahan di Tanah Melayu mendapati bahawa produk terjemahan yang dihasilkan oleh beliau adalah agak banyak sehingga mencecah puluhan produk terjemahan meliputi pelbagai ilmu. Antaranya ialah bidang tasawwur Islam, tafsir, hadis, akidah, sejarah, tokoh-tokoh Islam, ibadah, akhlak, sosial dan politik (Mohd Farid, 2013: 73; Mahmud, 2008: 146; Wan Ramizah, 2000: 126) Selain daripada itu, Azman Ariffin & Idris Mansor (2017: 734) menyatakan bahawa hasil-hasil terjemahan Basmeih mendapat sambutan hangat masyarakat Melayu Islam di Malaysia. Hal ini menunjukkan bahawa produk terjemahan yang dihasilkan oleh Basmeih mempunyai keistimewaan dan daya tarik yang tersendiri. Antara hasil terjemahan Basmeih yang paling berpengaruh dan banyak digunakan ialah Tafsir Pimpinan Al-Rahman (TPA). TPA telah dijadikan rujukan oleh masyarakat Islam secara meluas merangkumi pelbagai lapisan umur di negara ini. Di samping itu, TPA turut digunakan sebagai bahan pengajaran dalam kuliah-kuliah di masjid seluruh negara (Nasimah & Ahmad, 2015: 2). Dalam masa yang sama, TPA juga turut diiktiraf dan diberi kelulusan penerbitan oleh pihak berkuasa agama Malaysia iaitu JAKIM. Hal ini menunjukkan bahawa kemungkinan terdapat keistimewaan dalam pemikiran Basmeih sehingga mampu menghasilkan produk terjemahan al-quran yang mampu menarik diminati masyarakat dan diiktiraf kandungannya. METODOLOGI KAJIAN Berdasarkan kepada pernyataan yang dinyatakan dalam Bahagian Latarbelakang dan Permasalahan Kajian, artikel ini cuba melihat kerangka pemikiran Basmeih dalam penterjemahan al-quran di Malaysia. Data-data dipungut dan dikumpul daripada produk terjemahan yang dihasilkan oleh Basmeh iaitu Tafsir Pimpinan Al-Rahman. Sebanyak 29 data yang mengandungi isu akidah dan amalan fekah dalam al-quran dikumpul secara manual dan dianalisis. Data-data diteliti dengan menggunakan kaedah analisis kandungan dan pemerhatian. Tujuan khusus analisis dilakukan adalah untuk melihat aliran pemikiran Basmeih dalam menterjemah ayat-ayat yang mengandungi permasalahan akidah dan fekah. Aspek akidah dan fekah dipilih kerana kedua-dua unsur ini mempunyai kaitan rapat dengan kehidupan masyarakat Melayu Islam. Kedua-dua unsur ini juga dilihat sebagai faktor yang mempengaruhi minat dan sambutan pembaca sesuatu bahan terjemahan. ANALISIS DATA DAN PERBINCANGAN Berdasarkan kepada penelitian dan analisis yang dibuat terhadap 29 data yang dikumpul mendapati bahawa 3 ayat daripadanya adalah tergolong dalam kategori permasalahan fekah manakala 26 data adalah berkait dengan permasahalan akidah.

235 226 Permasalahan Unsur Fekah Permasalahan unsur fekah dalam kajian ini melibatkan tiga data iaitu terjemahan perkataan ق ر وء [qurū ] [haidh] dan dua ayat yang mengandungi perkataan ا ل امست م [lāmastum] [kamu sentuh]. i) Perkataan ق ر وء [qurū ] [haidh]: (Surah al-baqarah: 228) اوالم طال قاات ياتا ارب صان ب أانف س ه ن ثا ا لثاةا ق ر وء Terjemahan: Dan isteri-isteri yang diceraikan itu hendaklah menunggu dengan menahan diri mereka (dari berkahwin) selama tiga kali suci (dari haid) ( Basmeih, 2001: 87-88). Berdasarkan ayat 228 Surah al-baqarah ini, Basmeih (2001: 87-88) menterjemah perkataan ق ر وء [qurū ] [haidh] dengan makna suci (dari haidh). Pemilihan makna yang dibuat oleh Basmeih dilihat membawa makna yang berbeza dengan makna literal perkataan ق ر وء [qurū ] iaitu haidh. Penelitian daripada sudut makna mendapati bahawa perkataan ق ر وء [qurū ] [haidh] mengandungi dua makna dalam al-quran iaitu i) haidh dan ii) suci (dari haidh). Sorotan yang dibuat untuk meneliti maksud yang dikehendaki dalam ayat 228 surah al-baqarah menunjukkan bahawa perkataan ق ر وء [qurū ] [haidh] diperselisihkan oleh para sarjana tafsir kerana bersifat mushtarak iaitu perkataan yang mempunyai banyak makna (Ibn Kathir, t.t: 1/256). Golongan pertama berpendapat bahawa perkataan tersebut dalam ayat ini bermaksud haidh. Pendapat ini merupakan pendapat majoriti kerana merupakan pilihan para sahabat kanan seperti Abu Bakar, Umar, Uthman dan Ali. Makna haidh juga merupakan pendapat terpilih dalam mazhab Hanafi dan Mazhab Ahmad bin Hanbal serta beberapa mazhab lain seperti mazhab al-thauri, al-auzaie dan Ibn Abi Laila. Sementara golongan kedua iaitu pendapat golongan minoriti menyatakan bahawa perkataan tersebut dalam ayat ini bermaksud suci. Golongan yang mentafsirkan makna ق ر وء [qurū ] dengan makna suci dilihat tidak ramai, antaranya ialah Aisyah r.a dan merupakan pendapat yang terpilih dalam mazhab Maliki dan mazhab Shafii (Ibn Kathir, t.t: 1/256). Pemilihan makna yang dilakukan oleh Basmeih ini dilihat agak ganjil dan bertentangan dengan amalan para pentafsiran al-quran yang mendahulukan pendapat ramai berbanding pendapat minoriti. Walau bagaimanapun, pilihan yang dibuat oleh Basmeih dilihat menepati amalan masyarakat Malaysia yang berpegang kepada Mazhab Shafii dalam permasalahan fekah. ii) Perkataan ا ل امس ت م [lāmastum] [kamu sentuh]: اوإ ن ك نت م م راضى أاو اعلاى اسفار أاو اجا اء أا احد م نك م م ان الاغائ ط أاو ا ل امست م الن اسا اء فالام تاج د وا اماء فاتايام م وا اصع يد ا طاي ب ا (Surah al-nisa: 43) Terjemahan: Dan jika kamu sakit, atau sedang dalam musafir, atau salah seorang di antara kamu datang dari tempat buang air, atau kamu bersentuh dengan perempuan, kemudian kamu tidak mendapat air (untuk mandi atau berwuduk), maka hendaklah kamu bertayamum dengan tanah-debu, yang suci (Basmeih, 2001: ).

236 227 Perkataan ا ل امست م [lāmastum] [kamu sentuh] mempunyai dua makna iaitu i) sentuh dan ii) bersetubuh (al- Munajjid,1999: 221). Ibn Abbas mentafsirkan maksud ا ل امست م [lāmastum] [kamu sentuh] dalam ayat ini ialah bersetubuh. Pendapat ini juga turut disokong oleh tabiin yang bernama Said bin Jubair, sementara Ibn Kathir pula menyatakannya sebagai kiasan kepada persetubuhan (Ibn Kathir t.t: 1/ ). Adapun menurut al-tabari perkataan tersebut bermaksud bersentuh lelaki dengan perempuan. Makna bersentuh juga dilihat menjadi pilihan dalam mazhab Shafii, mazhab Maliki dan pendapat yang masyhur daripada mazhab Hanbali (Ibn Kathir, t.t: 1/ ). Perbandingan terhadap sumber makna mendapati bahawa sumber yang berpendapat makna bersetubuh adalah lebih kuat berbanding makna bersentuh. Oleh yang demikian, makna bersetubuh sepatutnya diambil oleh penterjemah sebagai makna pilihan. Hal ini adalah kerana makna tersebut dinyatakan oleh sumber yang kuat iaitu iaitu Ibn Abbas yang merupakan sumber sahabat, Said bin Jubair dari kategori tabiin dan juga Ibn Kathir dari ketegori pendapat ahli tafsir. Walau bagaimanapun penelitian mendapati Basmeih (2001: ) menterjemah perkataan tersebut dalam ayat ini sebagai kamu bersentuh. Hasil analisis mendapati bahawa makna pilihan Basmeih iaitu kamu bersentuh adalah selari dengan makna yang dipilih oleh mazhab Shafii. Dalam hal ini penterjemah dilihat mengenepikan makna bersetubuh yang dinyatakan oleh sumber yang kuat dan mendahulukan pendapat mazhab Shafii yang lebih lemah. Sekali imbas, keadaan ini dilihat bercanggah dengan prinsip pentafsiran al-quran sebagaimana yang dinyatakan oleh al- c Akk (1986: 79-80) bahawa makna al-quran perlu diambil mengikut kekuatan sumber makna yang dimulai dengan ayat al-quran, hadis, tafsiran sahabat dan juga tabiin. Kemungkinan tindakan Basmeih ini adalah kerana mengambil kira amalan masyarakat setempat yang mengamalkan fekah mazhab Shafii. Pegangan terhadap fekah mazhab Shafii pada dewasa ini telah ditetapkan oleh kerajaan sebagai dasar yang perlu didahulukan berbanding pendapat-pendapat mazhab yang lain (Enakmen 3, Pentadbiran Undang-Undang Islam (Pahang), 1991, lihat juga: Akta 505, Pentadbiran Undang-Undang Islam (Wilayah-Wilayah Persekutuan) 1993, Bahagian III, Seksyen 39(1)). Fenomena yang sama ini juga dilihat berlaku dalam penterjemahan yang dihasilkan oleh Basmeih bagi perkataan ا ل امست م [lāmastum] [kamu sentuh] dalam ayat 6 Surah al-maidah. ا ل امست م [qurū ] [haidh] dan dua perkataan ق ر وء Berdasarkan kepada analisis terjemahan perkataan [lāmastum] [kamu sentuh] dalam ayat 43 Surah al-nisa dan ayat 6 Surah al-maidah yang dilakukan oleh Basmeih dalam TPA menunjukkan bahawa Basmeih mengambil kira faktor sosiobudaya masyarakat Islam di Malaysia yang mengamalkan fekah Shafii dalam menterjemah ayat-ayat yang berkaitan dengan permasalahan fekah. Permasalahan Akidah Data-data dalam kategori ini terbahagi kepada dua permasalahan iaitu i) hakikat roh, ii) sifat-sifat Allah SWT dalam ayat-ayat mutashābihāt. i) Terjemahan Perkataan الر وح [al-rūh] [roh] Perkataan الر وح [al-rūh] [roh] adalah sejenis perkataan mushtarak iaitu perkataan yang mempunyai lebih daripada satu makna. Perkataan الر وح [al-rūh] [roh] mempunyai lapan makna dalam al-quran iaitu a) roh yang wujud dalam hidupan, b) malaikat Jibril, c) malaikat yang agung, d) wahyu, e) rahmat, f) urusan, g) angin dan h) kehidupan (al-munajjid 1999: 151). Penelitian daripada sudut makna dalam bahasa Melayu mendapati bahawa perkataan roh menurut Kamus Dewan (2010: 1339) bermaksud yang dihembuskan Allah SWT ke dalam badan manusia dan hiduplah ia. Definisi ini dilihat agak samar kerana subjek dalam definisi tersebut digugurkan dan dikekalkan predikat yang dimulai dengan kata yang.... Definisi yang samar ini dilihat bertepatan dengan hakikat roh mengikut pandangan Islam. Dalam Islam, hakikat

237 228 roh tidak diterang secara jelas oleh al-quran atau hadis. Oleh yang demikian tidak didapati perbincangan yang terperinci oleh ulama Islam mengenai roh terutamanya oleh ulama dalam kalangan Ahlus Sunnah Wal Jamaah (ASWJ). Al-Ghazali antara ulama ASWJ yang berfahaman Ashairah hanya mentakrifkan roh sebagai satu urusan ketuhanan yang luar biasa dan tidak mampu dicapai oleh pemikiran manusia (Al- Ghazali, 2005: 878). Sementara itu penelitian yang dibuat secara perbandingan mendapati Agama Yahudi dan Kristian juga mempunyai pegangan yang sama dengan Islam iaitu tidak memperincikan tentang hakikat roh ( c Āmir Sulaiman Daud, 2008: 11-13). Walau bagaimanapun, ada juga beberapa aliran dalam agama kristian yang memperincikan hakikat roh sehingga menganggap roh yang dimiliki oleh Nabi Isa adalah hasil daripada resapan roh Allah SWT sehingga baginda digelar sebagai roh Allah. Menurut c Āmir lagi, golongan Syiah pula percaya bahawa roh Allah SWT meresapi badan Nabi Adam dan disebabkan oleh keadaan ini maka Allah SWT memerintahkan malaikat supaya sujud kepada Adam. Syiah juga berpendapat bahawa Saidina Ali diangkat darjat sehingga ke martabat tuhan kerana Allah SWT telah meresapi badan beliau ( c Āmir Sulaiman Daud, 2008: 11-13). Kepercayaan ini dilihat agak jauh menyimpang dengan kepercayaan yang terdapat dalam Islam. Hal ini adalah kerana umat Islam meyakini bahawa Allah SWT bersifat tidak sama dengan makhluk. Namun begitu, terdapat dalam al-quran beberapa ayat yang menyandarkan perkataan الر وح [al-rūh] [roh] kepada Allah dan secara literal atau zahir membawa maksud seolah-olah Allah SWT mempunyai roh sebagaimana makhluk. Contohnya firman Allah SWT dalam ayat berikut: فاات اخ اذت م ن د ون ه م ح اجاب ا فاأاراسلناا إ لايهاا ر و احناا فاتا امث ال لاهاا با اشر ا اسو ي ا (Surah Mariam: 17) Terjemahan: Kemudian Maryam membuat dinding untuk melindungi dirinya dari mereka maka Kami hantarkan kepadanya: Roh kami lalu ia menyamar diri kepadanya sebagai seorang lelaki yang sempurna bentuk kejadiannya (Terjemahan Sendiri). Perkataan kami adalah merujuk kepada Allah SWT dan perkataan roh kami secara zahirnya boleh difahami secara silap dengan makna roh Allah. Dengan kata lain, frasa tersebut membawa maksud bahawa Allah mempunyai roh. Adapun penelitian yang dibuat melalui TPA mendapati bahawa (Basmeih, 2001: 750) menterjemah frasa ر و احناا [rūhana] [roh kami] kepada roh dari kami iaitu terjemahan dengan cara melakukan penambahan kata sendi dari ke dalam frasa terjemahan. Perkataan dari dikatakan sebagai penambahan adalah kerana perkataan yang boleh dipadankan dengannya tidak wujud dalam teks sumber. Cara terjemahan dengan penambahan perkataan dalam bahasa sasaran sedangkan perkataan tersebut tidak ada dalam teks sumber dilihat sebagai satu usaha pentakwilan makna. Sorotan yang dibuat mendapati bahawa pentakwilan makna adalah satu prinsip yang digunakan oleh ASWJ apabila berhadapan dengan ayat-ayat al-quran yang mengandungi makna penyerupaan Allah SWT dengan makhluk. Melalui pentakwilan makna, pentafsir atau penterjemah boleh mengelakkan daripada penghasilan makna yang tidak layak bagi Allah SWT (al-dūri & C Alyān, 1996: ). Dalam konteks ini, pentakwilan yang dibuat oleh Basmeih bagi menterjemah perkataan ر و احناا [rūhana] [roh kami] dalam ayat 17 Surah Mariam, dilihat mampu mengelakkan penghasilan makna yang boleh menyerupakan Allah dengan makhluk. Hal ini dikatakan demikian kerana frasa roh kami sekali imbas difahami dengan maksud roh Allah. Frasa roh Allah boleh difahami dengan makna Allah mempunyai roh. Oleh yang demikian, frasa takwilan iaitu roh dari kami dilihat membawa maksud roh yang didatangkan oleh Allah dan takwilan sebegini mampu mengelakkan makna yang menyerupakan Allah dengan makhluk.

238 229 Terjemahan yang dihasilkan oleh Basmeih secara takwilan untuk mengelakkan makna yang menyerupakan Allah SWT dengan makhluk sebagaimana prinsip ASWJ juga dapat diperhatikan dengan jelas melalui terjemahan perkataan ر وح ناا [rūhina] [roh kami] dalam ayat berikut: او امريا ام ابنا ات ع مارا ان ال ت ي أاحاصنات فاراجهاا فانافاخناا ف يه م ن ر وح ناا (Surah al-tahrim: 12) Terjemahan: Dan juga (satu misal perbandingan lagi, iaitu): Maryam binti Imran (ibu Nabi Isa seorang perempuan) yang telah memelihara kehormatan dan kesuciannya (dari disentuh oleh lelaki; tetapi oleh sebab Kami telah takdirkan dia mendapat anak) maka Kami perintahkan Jibril meniup masuk ke dalam kandungan tubuhnya dari roh (ciptaan) Kami... (Basmeih, 2001: 1536) Al-Mahalli & Al-Sayuti (1989: 560) mentafsirkan perkataan ر وح ناا [rūhina] [roh kami] dalam ayat 12 Surah al-tahrim dengan maksud Jibril. Adapun Basmeih (2001: 1536) tidak menjadikan makna Jibril tersebut sebagai hasil terjemahan, sebaliknya beliau mentakwilkan makna literal roh kami menjadi roh (ciptaan) kami. Penambahan perkataan ciptaan bagi hasil terjemahan tersebut dilihat mampu mengelakkan makna yang bercanggah dengan pegangan ASWJ iaitu menyifatkan Allah SWT mempunyai roh. Sifat ini perlu dielakkan kerana perbuatan tersebut adalah bercanggah dengan nas al-quran dan juga hadis. Pegangan terhadap nas al-quran dan hadis adalah merupakan prinsip asas ASWJ (al-baghdadi, 1994: ). Secara keseluruhan, hasil analisis terhadap terjemahan kedua-dua perkataan perkataan الر وح [al-rūh] [roh] dalam ayat 17 Surah Maryam dan ayat 12 Surah al-tahrim menunjukkan bahawa perkataan yang mengandungi unsur-unsur kepercayaan dan bercanggah dengan ASWJ ditakwil oleh Basmeih kepada makna yang selari dengan pegangan ASWJ. Hal ini adalah sejajar dengan dasar kerajaan yang berpegang kepada akidah yang selamat sepertimana yang digariskan dalam dokumen-dokumen kawalan kerajaaan (Kasyfullah Abd Kadir & Idris Mansor, 2016: 75-86). ii) Terjemahan Sifat-sifat Allah SWT dalam al-quran. ASWJ mempercayai bahawa Allah SWT bersifat dengan sifat yang tidak sama dengan makhluk (al-dūri & c Alyān, 1996: 107). Pegangan ini juga telah menjadi dasar kerajaan Malaysia dalam bidang aqidah (Enakmen Majlis Agama Islam & Adat Istiadat Melayu Kelantan, Seksyen 37(2); lihat juga Abdul Shukor Husin, 1998: 7). Namun begitu, penelitian yang dibuat terhadap kandungan al-quran mendapati bahawa terdapat beberapa ayat al-quran yang secara literalnya difahami dengan makna bahawa Allah SWT mempunyai sifat yang sama dengan makhluk seperti mempunyai tangan, wajah, mata, bergerak dan berkata-kata. Ayat-ayat ini disebut sebagai ayat mutashābihāt. Dalam hal ini, ayat mutashābihāt yang berkait dengan sifat-sifat Allah SWT sekiranya ditafsir secara salah akan menghasilkan makna terjemahan yang menyamakan Allah dengan makhluk. Penyamaan Allah SWT dengan makhluk adalah bercanggah dengan pegangan ASWJ (al-dūri & c Alyān, 1996: ). Oleh yang demikian, ayat-ayat mutashābihāt perlu ditafsir maknanya agar sesuai dengan sifat-sifat Allah SWT sepertimana yang dinyatakan dalam ayat-ayat muhkamāt iaitu ayat yang mempunyai makna yang jelas (al-buti, 1993: 137). Penelitian yang dibuat terhadap 18 data mushtarak dalam kategori ayat-ayat mutashabihat didapati sebanyak 17 daripada data-data tersebut adalah dalam kategori ayat yang membawa makna Allah mempunyai anggota badan. Daripada 17 data tersebut, penelitian mendapati bahawa terdapat tiga perkataan yang berkaitan dengan anggota badan dan dinisbahkan kepada Allah dilihat dalam data-data tersebut iaitu i) وجه [wajh] [wajah] dan ii) يد [yad] [tangan]]. Perkataan-perkataan ini dianggap mushtarak kerana mempunyai beberapa makna. Contohnya, perkataan [wajh] [wajah] kebiasaannya dimiliki oleh manusia sepertimana ungkapan wajah manusia dan وجه adakalanya dinisbahkan kepada makhluk lain seperti langit yang menghasilkan ungkapan wajah langit.

239 230 Begitu juga dengan perkataan يد [yad] [tangan] yang kebiasaannya dinisbahkan kepada manusia dan juga makhluk seperti kerusi serta menghasilkan ungkapan tangan manusia dan tangan kerusi. Sama juga halnya dengan perkataan عين [ c ain] [mata] yang boleh dinisbahkan kepada manusia dan juga kepada benda lain seperti ungkapan mata pen dan mata pisau. Perkataan-perkataan mushtarak tersebut apabila dinisbahkan kepada Allah SWT menyebabkan terhasilnya satu konsep yang menyerupakan Allah dengan manusia dan makhluk, sedangkan penyerupaan tersebut dinafikan dengan jelas dalam al-quran menerusi ayat 11 surah al-syura yang menyatakan bahawa Allah SWT tidak menyerupai makhluk. Hal ini bermakna wajah, tangan dan mata yang dinisbahkan kepada Allah adalah membawa makna yang berbeza dengan sifat dan makna wajah, tangan dan mata yang dimiliki oleh makhluk. Berhubung dengan permasalahan ini, ASWJ percaya bahawa sifat Allah itu tidak sama dengan sifat makhluk (al- Zarqani, 1988: 2/309). Adapun pemerhatian yang dibuat terhadap TPA mendapati bahawa perkataan-perkataan tersebut diterjemah secara takwil oleh Basmeih. Contohnya perkataan وجه [wajh] [muka] dalam frasa وجه هللا [wajh Allah] [wajah Allah] bagi ayat berikut: اوجه الل ه... (Surah al-baqarah: 115) اول ل ه الامشر ق اوالامغر ب فاأاينا اما ت اول وا فاثام Terjemahan: Dan Allah jualah yang memiliki timur dan barat, maka ke mana sahaja kamu arahkan diri (ke kiblat untuk mengadap Allah) maka di situlah arah yang diredhai Allah...(Basmeih, 2001: 45). Perkataan وجه [wajh] [muka] dalam ayat 115 Surah al-baqarah diterjemah oleh Basmeih (2001: 45) dengan makna arah yang diredhai. Hal ini menunjukkan bahawa penterjemah tidak mengambil makna literal iaitu wajah Allah sebagai padanan terjemahan, sebaliknya mentakwilkan kepada makna yang lebih layak dengan Allah SWT iaitu arah yang diredhai Allah. Basmeih juga dilihat melakukan konsep pengguguran makna sebagai satu usaha untuk mentakwilkan makna ayat al-quran. Contohnya dalam ayat 9 Surah al-insan, perkataan وجه [wajh] [wajah] bagi frasa 2001: (Basmeih, [li wajhi Allah] [kerana wajah Allah] ditakwil menjadi kerana [ ] Allah ل اوجه الل ه ). Pentakwilan makna juga dapat diperhatikan melalui terjemahan perkataan يد الل ه [yad Allah] [tangan Allah]. Perkataan يد [yad] [tangan] secara literalnya bermaksud tangan iaitu merujuk kepada salah satu anggota badan (al-marbawi, 1935: 400). Selain daripada makna tersebut, perkataan tangan juga digunakan dengan makna kiasan seperti kuasa, pegangan, pengaruh dan perintah (Kamus Dewan, 2010: 1597). Antara penterjemahan perkataan يد [yad] [tangan] yang dinisbahkan kepada Allah SWT yang diterjemah oleh Basmeih dengan makna takwilan dapat diteliti melalui ayat berikut: (Surah Ṣād: 75) قاا ال ياا إ بل يس اما امنا اع اك أان تاسج اد ل اما اخلاق ت ب يا اد ي Terjemahan: Allah berfirman: " Hai lblis! Apa yang menghalangmu daripada turut sujud kepada (Adam) yang Aku telah ciptakan dengan kekuasaanku? " (Basmeih, 2001: 1216). ب يا ادي Berdasarkan kepada ayat 75 Surah Ṣād ini, Basmeih dilihat tidak mengambil makna literal perkataan [bi yadayya] [dengan kedua-dua tangan aku], sebaliknya makna tersebut ditakwilkan kepada makna يد kekuasaanku. Sama juga keadaannya dengan ayat 10 Surah al-fath yang mengandungi perkataan [yad] [tangan] dan dinisbahkan kepada Allah, diterjemah secara pentakwilan makna oleh Basmeih. Dalam

240 231 ayat tersebut, Basmeih (2001: ) memadankan perkataan يد [yad] [tangan] dengan makna kiasan iaitu mengawasi. Hal ini menunjukkan bahawa Basmeih mentakwilkan makna literal perkataan yang terdapat dalam ayat Penterjemahan yang dilakukan oleh Basmeih ini dilihat mampu mengelakkan daripada terhasilnya padanan yang mengandungi maksud tashbih iaitu penyerupaan Allah SWT dengan makhluk. Selain daripada itu, Basmeih juga dilihat turut mentakwilkan perkataan dalam al-quran yang secara zahirnya difahami dengan makna Allah SWT mempunyai tempat. Contoh bagi ayat yang mengandungi makna Allah SWT bertempat ialah perkataan فاوق [fawqa] [di atas] bagi frasa فاوق ه م [fauqihim] [di atas mereka] dalam ayat berikut: (Surah al-nahl: 50) يا اخاف و ان ارب ه م م ن فاوق ه م... Terjemahan Sendiri: Mereka takut kepada Tuhan mereka yang berada di atas mereka (terjemahan Sendiri) Terjemahan Basmeih: Mereka takut kepada Tuhan mereka yang mengatasi mereka (dengan kekuasaannya)... (Basmeih, 2001: 643). Pemerhatian daripada sudut makna mendapati bahawa perkataan فاوق [fawqa] [di atas] dalam ayat 50 Surah al-nahl secara literalnya bermaksud tuhan yang merujuk kepada Allah SWT berada di sesuatu tempat pada bahagian atas. Pemahaman yang membawa maksud Allah SWT berada di suatu tempat yang tertentu adalah bercanggah dengan pegangan ASWJ. Adapun Basmeih (2001: 643) menterjemah frasa فاوق ه م [fauqihim] [di atas mereka] dalam ayat 50 Surah al- Nahl dengan makna yang mengatasi mereka (dengan kekuasaannya). Padanan ini menunjukkan bahawa penterjemah menukar makna atas yang menunjukkan kedudukan kepada makna atas yang mengandungi kekuasaan iaitu mengatasi. Padanan ini juga mengandungi sisipan yang diletakkan dalam tanda kurungan iaitu frasa dengan kekuasaannya. Penterjemahan sebegini telah menukar makna asal iaitu Allah berada di atas kepada makna takwil iaitu Allah mengatasi makhluk daripada sudut kuasa. Hasil terjemahan yang dibuat secara pentakwilan ini dilihat mampu mengelakkan perbuatan menyerupakan Allah SWT dengan makhluk dan selari dengan pegangan ASWJ. Ringkasnya, berdasarkan analisis terhadap data-data serta contoh-contoh terjemahan yang dihasilkan oleh Basmeih dalam TPA berhubung dengan akidah atau kepercayaan penganut Islam, dapat disimpulkan bahawa terjemahan ayat-ayat mutashabihat sekiranya dinisbahkan kepada Allah SWT seperti perkataan yang membawa makna Allah SWT mempunyai anggota sebagaimana makhluk telah diterjemah oleh Basmeih dalam TPA dengan makna takwil. Kemungkinan hal ini dilakukan oleh penterjemah adalah bertujuan untuk mengelakkan daripada berlakunya tashbih. Pemilihan makna takwilan oleh penterjemah juga dilihat selari dengan pendapat ASWJ aliran Ashairah dan Maturidi (Abdul Yusuff bin Yunus, 2010: 3). Selain daripada itu, kemungkinan Basmeih tidak menterjemah perkataan dengan makna literal sebaliknya menghasilkan makna yang ditakwil sebagai padanan terjemahan dalam bahasa sasaran adalah kerana faktor sosiobudaya masyarakat Melayu Islam yang berpegang kepada fahaman ASWJ serta menolak penyerupaan Allah dengan makhluk.

241 232 DAPATAN DAN RUMUSAN KAJIAN Basmeih yang membesar di Tanah Melayu menjadikan beliau dapat memahami budaya dan pemikiran masyarakat Melayu Islam dengan baik. Pendidikan asas yang betul walaupun tidak tinggi, di samping bacaan dan pembelajaran berterusan telah memantapkan keilmuan Basmeih. Kedua-dua unsur persekitaran yang ilmiah dan pencarian ilmu yang berterusan mampu menjadikan Basmeih sebagai seorang penterjemah yang baik. Hal ini dibuktikan melalui karya terjemahan TPA yang mendapat sambutan masyarakat dan diikitiraf oleh kerajaan Malaysia. Gabungan keilmuan dan pemikiran Basmeih juga berjaya memindahkan makna-makna al-quran bersesuaian dan menepati kehendak masyarakat Islam di Malaysia. Hal ini dibuktikan melalui analisis dan perbincangan terhadap data-data terkumpul dalam kajian ini yang menunjukkan bahawa Basmeih cenderung kepada Mazhab Shafii dalam menterjemah ayat-ayat yang berkaitan dengan hukum fekah. Selain daripada itu, Basmeih juga cenderung kepada prinsip pentakwilan makna dalam menghasilkan padanan dalam TPA. Cara berfikir dalam penterjemahan Basmeih ini dilihat menepati pegangan ASWJ aliran Ashairah dan Maturidiyyah yang menjadi pegangan masyarakat Islam di Malaysia. Lanjutan daripada pemikiran Basmeih yang dimanifestasikan dalam produk terjemahan al-quran juga menyebabkan berlakunya sambutan yang hebat terhadap TPA. Kesan baik pemikiran Basmeih ini juga turut mendapat pengiktirafan pihak berkuasa agama iaitu JAKIM yang mengiktiraf TPA dan sekali gus menunjukkan bahawa kandungan TPA adalah selari dengan kehendak dan dasar negara yang mengamalkan pegangan ASWJ aliran Ashairah dan Maturidi. RUJUKAN Al-Quran Al-Karim Kamus Dewan Bahasa (2010), Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur. Abdul Yusuff bin Yunus (2010), Asas Rujukan Dalam Bidang Aqidah Islam, Bahagian Perancangan Dan Penyelidikan, Jabatan Kemajuan Islam Malaysia, Putrajaya. Abdul Shukor Husin (1998), Ahli Sunah Waljamaah: Pemahaman Semula, UKM, Bangi. Al- c Akk, Khalid Abd Rahman (1986), Uṣūl al-tafsīr Wa Qawā c iduhu, Dar al-nafāis Beirut. c Āmir Sulaiman Daud (2008), Tarjihat al-imam Ibn Qayyim al-jauziyyah fi Kitabihi al-ruh Dirasatan wa Tahlilan, Tesis Sarjana, Fakulti Usul al-din, Jabatan Aqidah dan Mazhab Kontemporari, Universiti Islam Ghaza. Azman Ariffin & Idris Mansor (2017) Khidmat Dan Sumbangan Abdullah Basmeih Dalam Terjemahan Teks Agama, Prosiding Seminar Kebangsaan Bahasa Dan Kesusasteraan Arab 28 Oktober 2017, Unisza, Terengganu. Basmeih, Abdullah (2001), Tafsir Pimpinan al-rahman Kepada Pengertian al-quran, Dar Fikr, Kuala Lumpur. Al-Buti, Muhammad Said Ramadhan (1993), Kubra al-yaqīniyyāt al-kawniyyah, Dar al-fikr al-muasir, Beirut Lubnan al-zarqani, 1988 Al-Dūri, Qahtan Abd Rahman & c Alyān, Rushdi Muhammad (1996), Usuluddin al-islamiy, Dar al-fikr, Amman, Jordan. Al-Ghazali, Abu Hamid Muhammad bin Muhammad (2005), Ihya Ulum al-din, Dar Ibn Hazm, Beirut,Lubnan. Al-Jalalayn, Al-Mahalli & Al-Sayuti (1989) Tafsir al-jalalayn, Dar Ibn Kathir, Beirut. Kasyfullah Abd Kadir & Idris Mansor (2016) Unsur Kawalan dan Organisasi Penaung Aktiviti Penterjemahan al-quran di Malaysia, Quranica, International Journal of Quranic Research, Vol. 8, Issue 2, December 2016, Pp Ibn Kathir, c Imāduddīn Abu al-fidā Ismail (t.t), Tafsir al-qurān al- c Adhīm, Jilid 1 Dār al-jīl, Beirut.

242 233 Mahmud, Abdul Rahman (2008) Tanbihat Aqadiyat Ala Tafsir Hidayat Al-Rahman Bi Lughat Al- Malayuwiyat, Majallat Al-Buhuth Wa Al-Dirasat Al-Quraniyat, 5(3), , Dicapai pada 23 April 2018 daripada Al-Marbawi, Muhammad Idris (1935) Kamus al-marbawi, Percetakan Mustafa Al-Babiy Al-Halabi, Mesir. Mohd Farid Ravi Abdullah (2013) Syeikh Abdullah Basmeih Bin Muhammad Basmeih: Kajian Terhadap Mastika Hadis. HADIS: Jurnal Ilmiah Berimpak. Edisi Pertengahan Tahun, bil. 1. KUIS, Selangor Al-Munajjid, Muhammad Nur al-din (1999) Al-Ishtirak al-lafẓī Fi al-quran al-karim Bain al-nazariah Wa al-tatbik, Dar al-fikr al-muasir, Beirut. Nasimah Abdullah & Hj Ahmad Ismail (2015) Terjemahan Kata Jamak Taksir Ke Bahasa Melayu: Kajian Terhadap Tafsir Pimpinan Ar-Rahman, Seminar Antarabangsa Akidah, Dakwah Dan Syariah 2015 (IRSYAD 2015), Kuala Lumpur Oktober Wan Ramizah Binti Hassan (2000) Sumbangan Sheikh Abdullah Basmeih dalam Bidang Tafsir: Kajian Khusus Terhadap Kitab Tafsir Pimpinan al-rahman, Disertasi Ijazah Sarjana Usuluddin (Tidak diterbitkan), Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, Kuala Lumpur. Akta 505, Pentadbiran Undang-Undang Islam (Wilayah-Wilayah Persekutuan) 1993, Bahagian III, Seksyen 39(1). Enakmen Majlis Agama Islam & Adat Istiadat Melayu Kelantan, Seksyen 37(2). Enakmen 3, Pentadbiran Undang-Undang Islam (Pahang), 1991.

243 234 SENARIO LATIHAN DAN PENGAJARAN TERJEMAHAN BAHASA ARAB DI IPG: SATU TINJAUAN AWAL Nazirah Radin Salim Jabatan Pendidikan Islam dan Moral IPG Kampus Tuanku Bainun, Bukit Mertajam, Pulau Pinang Idris Mansor Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Dalam dimensi dunia tanpa sempadan yang semakin mengecil, terjemahan dilihat sebagai salah satu medium komunikasi yang penting. Satu usaha berkaitan terjemahan harus dilakukan, khususnya berkaitan latihan untuk penterjemah. Justeru itu, kajian ini dijalankan bagi membuat tinjauan awal terhadap senario latihan dan pengajaran terjemahan dalam kalangan pelajar jurusan bahasa Arab di Institut Pendidikan Guru (IPG). Kajian ini menggunakan instrumen analisis dokumen dan soal selidik ringkas terhadap pelajar jurusan bahasa Arab dan pensyarah kursus terjemahan. Dapatan menunjukkan bahawa terdapat penawaran kursus terjemahan kepada pelajar jurusan bahasa Arab pada peringkat persediaan (PPISMP) di tujuh buah IPG daripada keseluruhan dua puluh tujuh buah IPG di seluruh negara. Dapatan juga menunjukkan bahawa kebanyakan responden berpendapat bahawa aktiviti terjemahan adalah sangat penting, justeru itu perlu diadakan kursus terjemahan lanjutan pada peringkat ijazah (PISMP). Kesimpulannya, adalah penting untuk membuat anjakan terhadap latihan dan pengajaran kursus terjemahan di IPG dengan melakukan penambahbaikan pada beberapa perkara tertentu. Kata kunci: latihan dan pengajaran terjemahan, IPG, pelajar jurusan bahasa Arab PENGENALAN Bahasa merupakan unsur budaya yang menjadi wahana untuk berkomunikasi bagi menyampaikan atau menerima mesej. Bahasa juga merupakan alat untuk seseorang mengemukakan idea, menyebarkan ilmu, menyampaikan pemikiran serta memindahkan maklumat-maklumat tertentu kepada orang lain sama ada melalui pertuturan, penulisan, isyarat, simbol atau lambang. Namun begitu, apabila dimensi masa dan dunia tanpa sempadan hari ini menjadi semakin mengecil, sudah tentunya komunikasi dalam dunia yang sarat dengan khazanah bahasa ini akan melibatkan komunikasi antarabahasa. Salah satu cara untuk membolehkan berlakunya komunikasi antarabahasa antara masyarakat berbilang bangsa dan bersilang budaya ialah dengan melakukan terjemahan. Komissarov (1991: 33) telah memberi perumpamaan kepada situasi ini sebagai raison d etre of translation (reason to be translated), iaitu keperluan dalam melakukan terjemahan bagi membolehkan interaksi antara masyarakat yang berlainan bahasa.

244 235 Memandangkan terjemahan dilihat sebagai salah satu medium komunikasi yang penting, maka satu usaha berkaitan terjemahan haruslah dilakukan, khususnya berkaitan latihan untuk penterjemah. Hal ini kerana penggunaan bahasa sama ada berbentuk penulisan atau percakapan merupakan proses dinamik yang kadang kala melibatkan penggunaan bahasa secara analogi dan metafora. Umpamanya, makna metafora dan simbol untuk singa boleh menyebabkan salah pengertian antara masyarakat Arab dan Melayu yang berbeza budaya. Dalam masyarakat Arab, singa merupakan lambang keberanian, sebaliknya dalam masyarakat Melayu, singa dirujuk sebagai orang yang garang. Justeru, pelajar yang tidak cekap dalam aspek budaya sering tersasar dalam menginterpretasikan ayat المعلم كاألسد [al-muˤallim ka al-asad] guru itu seperti singa = guru itu seorang yang berani seperti singa menjadi guru itu garang macam singa. Penggunaan bahasa secara analogi dan metafora ini boleh mengundang salah faham yang serius dalam masyarakat sosial yang berbeza bahasa jika penterjemah tidak memainkan peranannya dengan cekap. Penterjemah yang cekap dan berkelayakan pula lazimnya terhasil daripada siri latihan dan pengajaran terjemahan yang telah dirancang, disusun dan dilaksanakan dengan baik, sama ada di kolej, di institusi pengajian atau pun di universiti. Justeru itu, antara objektif kajian ini ialah bagi mengenal pasti bentuk latihan dan pengajaran terjemahan yang ditawarkan oleh Institut Pendidikan Guru (IPG), Kementerian Pendidikan Malaysia. Kajian ini berdasarkan kepada tinjauan awal yang diperolehi melalui analisis dokumen dan soal selidik terhadap dua puluh tujuh orang pelajar dan lima orang pensyarah di empat buah IPG di Malaysia. Soal selidik yang dikemukakan adalah berkaitan dengan beberapa isu mengenai latihan dan pengajaran terjemahan di institusi tersebut. LATIHAN DAN PENGAJARAN TERJEMAHAN Kebelakangan ini, tuntutan globalisasi semasa dilihat sangat memerlukan kepada seorang penterjemah profesional yang berkebolehan. Lantaran itu, pengetahuan seseorang pelajar yang ingin menjadi penterjemah, haruslah turut berkembang seiring dengan tuntutan tersebut. Hal ini kerana pengetahuan seseorang pelajar itu tidak sewajarnya hanya berkisar tentang dwi-bahasa semata-mata, sebaliknya perlu merangkumi pengetahuan terjemahan yang pelbagai yang mampu memenuhi keperluan komunikasi antarabahasa dalam era semasa serta melayakkan mereka memohon pelbagai jawatan dalam agensi terjemahan atau menjadi penterjemah bebas (Fanany, 2003: 444; Gouadec, 2015: 438). Menurut Hurtado Albir (2015: 257), memandangkan perubahan yang berlaku dalam profesion terjemahan dan juga dalam kemajuan akademik, satu bentuk latihan yang dapat memenuhi keperluan sosial semasa dan skop antarabangsa sangat diperlukan. Lantaran itu, pengajaran terjemahan yang berasaskan kepada latihan kecekapan (Honig, 1998: 88; Ressurreccio, Piorno & Izquierdo, 2008: 2; Hurtado Albir, 2015: 257) dan bersifat kontemporari dan terkini perlu dititiberatkan. Situasi kebanyakan program latihan penterjemahan pada hari ini dilihat mempunyai matlamat untuk melahirkan penterjemah yang berkelayakan dan cekap. Situasi ini termasuk mengubah pelajar yang mempunyai kecekapan bahasa tertentu menjadi seorang profesional yang mampu untuk menterjemah, menyemak dan lain-lain (Gambier, 2012: 164). Bell (2016: 8) pula menekankan bahawa terjemahan merupakan aktiviti yang dapat menggalakkan pembelajaran bahasa dalam kalangan siswa sarjana muda. Keadaan ini sekaligus dapat meningkatkan kemampuan pelajar dalam menangani dua bahasa, memahami silang budaya dan meningkatkan kemahiran teknik menterjemah. Hurtado Albir (2015), seorang sarjana yang sering membicarakan aspek latihan dalam terjemahan, telah membentangkan satu kertas kerja berkenaan kurikulum terjemahan yang lebih komprehensif dan dinamik yang melibatkan kecekapan, tugasan dan penilaian dalam latihan terjemahan. Hurtado Albir (2015: 256) mencadangkan empat peringkat latihan terjemahan yang menggunakan pendekatan pedagogi kecekapan iaitu:

245 236 1) Latihan Berasaskan Kecekapan (Competence-Based Training - CBT): Kurikulum CBT yang mempunyai ciri-ciri pendekatan bersepadu dalam pengajaran, pembelajaran dan penilaian dibentuk berkisarkan kepada aspek kecekapan. CBT berasaskan kepada teori pembelajaran konstruk kognitif dan sosio-konstruk yang bertujuan untuk menjadikan pembelajaran lebih bermakna. 2) Kecekapan khusus untuk melatih penterjemah: Kecekapan khusus ini merangkumi kecekapan metodologi dan strategik, kecekapan konstrustif, kecekapan linguistik tambahan, kecekapan pekerjaan, kecekapan instrumen dan kecekapan menyelesaikan masalah dalam terjemahan. Setiap kategori mencerminkan pengkelasan setiap kecekapan yang menentukan ciri-ciri bentuk kurikulum. 3) Rangka kerja metodologi dan reka bentuk kurikulum (pendekatan berasaskan tugas): Tujuan utama pendekatan berasaskan tugas ialah untuk membolehkan skop reka bentuk kurikulum mengintergrasikan elemen-elemen yang berbeza yang meliputi objektif pembelajaran, kandungan, metodologi dan penilaian. 4) Penilaian kecekapan: Dalam CBT, penilaian dianggap sebagai alat pembelajaran berbanding sebagai sistem penggredan semata-mata. Terdapat beberapa jenis penilaian yang boleh dipilih iaitu sama ada berdasarkan tujuan (sumatif/ diagnostik/ formatif), masa (penilaian awal/ penilaian berterusan/ penilaian akhir) dan penilai (penilaian kendiri/ penilaian rakan sebaya/ penilaian hetero iaitu penilaian antara dua orang yang berbeza kemahiran terjemahan, contohnya pensyarah menilai pelajar). Kertas kerja berkonsepkan CBT oleh Hurtado Albir (2015) tersebut dilihat sebagai dimensi baharu dalam aspek latihan terjemahan, pemerolehan kecekapan dan pengajaran terjemahan terutamanya dalam membiasakan penterjemah pelapis dengan amalan profesional. Kertas kerja tersebut didapati lengkap untuk dijadikan panduan dalam mereka bentuk silibus atau kurikulum latihan terjemahan. Hal ini kerana kertas kerja tersebut merangkumi proses keseluruhan bermula daripada cadangan model pemerolehan kecekapan sehingga aspek terakhir iaitu penilaian. Selain itu, terdapat juga aktiviti sampingan yang boleh dilakukan untuk menggalakkan penglibatan pelajar dalam aktiviti penterjemahan. Gambier (2012: 164) misalnya, telah menyarankan supaya latihan-latihan terjemahan dijadikan anjuran permulaan pada peringkat universiti antaranya ialah latihan lanjutan, latihan intensif, latihan kendiri, pembelajaran jarak jauh dan pembelajaran sepanjang hayat. Beliau juga telah mencadangkan beberapa pendekatan deduktif dalam pemerolehan dan peningkatan kecekapan terjemahan, antaranya aktiviti perpusatkan-proses, seperti: Bell (2016: 16) telah mencadangkan beberapa langkah yang boleh diambil untuk mencapai matlamat yang diharapkan dalam bidang penterjemahan di Malaysia. Antaranya ialah dengan menjadikan terjemahan sebagai aktiviti tetap dalam pembelajaran bahasa, mengadakan program latihan pascasiswazah yang dapat melahirkan penterjemah profesional dan mewujudkan Persatuan Penterjemah Profesional yang benar-benar berperanan dan meyakinkan. LATIHAN DAN PENGAJARAN TERJEMAHAN BAHASA ARAB DI IPG Institut Pendidikan Guru (IPG) merupakan salah satu institusi pendidikan tinggi di Malaysia yang pun telah mengambil langkah seperti yang disarankan oleh Bell (2016) iaitu dengan menawarkan kursus terjemahan kepada pelajar-pelajar jurusan bahasa termasuk bahasa Arab. Pelajar yang mengambil jurusan bahasa Arab di IPG dianggap sebagai pelajar yang mempelajari bahasa asing sebagai bahasa kedua. Oleh itu, satu kursus terjemahan telah ditawarkan kepada pelajar-pelajar bahasa Arab bagi membina kemahiran menterjemah dalam kalangan mereka di samping membantu mereka menguasai bahasa kedua dengan lebih baik. Mengikut data statistik Sistem Maklumat Pelajar pada 30 Mac 2018 yang dikeluarkan oleh Pusat Penyelidikan, Pembangunan dan Inovasi (2018), terdapat seramai 325 orang pelajar jurusan bahasa Arab di tujuh buah IPG yang menawarkan jurusan bahasa Arab daripada jumlah keseluruhan dua puluh

246 237 tujuh buah IPG seluruh negara. Jadual 1 menunjukkan taburan keseluruhan pelajar jurusan bahasa Arab di ketujuh-tujuh buah IPG: Jadual 1: Taburan Keseluruhan Pelajar Jurusan Bahasa Arab di Tujuh Buah IPG yang Menawarkan Jurusan Bahasa Arab Bil IPG PISMP* / PPISMP* Jumlah 1. Kampus Pendidikan Islam, Bangi, Selangor. PISMP (114 orang) PPISMP (58 orang) Kampus Darulaman, Jitra, Kedah. PISMP (46 orang) PPISMP (40 orang) Kampus Perempuan Melayu, Melaka PISMP Kampus Perlis, Perlis. PISMP Kampus Sultan Mizan, Besut, Terengganu. PISMP Kampus Raja Melewar, Negeri Sembilan. PISMP Kampus Sultan Abdul Halim, Sg. Petani. PISMP 12 JUMLAH KESELURUHAN 325 *Program Ijazah Sarjana Muda *Program Persediaan Ijazah Sarjana Muda Daripada jumlah keseluruhan 325 orang pelajar jurusan bahasa Arab di tujuh buah IPG, seramai 227 orang daripada mereka merupakan pelajar Program Ijazah Sarjana Muda (PISMP) bahasa Arab. Sementara bagi pelajar Program Persediaan Ijazah Sarjana Muda (PPISMP) bahasa Arab adalah berjumlah 98 orang. Pelajar-pelajar PISMP dan PPISMP ini terdiri daripada pelbagai ambilan dan mereka mempelajari kursus terjemahan semasa di semester kedua peringkat PPISMP. Jadual 2 menunjukkan jumlah pelajar PISMP dan PPISMP dan waktu mereka mempelajari kursus terjemahan. Jadual 2: Waktu Pembelajaran Kursus Terjemahan oleh Pelajar PISMP dan PPISMP Bil Program Ambilan Waktu Pembelajaran Kursus Terjemahan Jumlah 1. PISMP 2014 / 2015 / 2016 Semester kedua PPISMP PPISMP 2017 Semester kedua PPISMP 98 JUMLAH KESELURUHAN 325 Kursus terjemahan yang perlu diikuti oleh pelajar-pelajar jurusan bahasa Arab di IPG ialah Pengenalan Leksikografi dan Penterjemahan Bahasa Arab. Kursus ini merupakan salah satu kursus teras yang wajib diikuti oleh pelajar Program Persediaan Ijazah Sarjana Muda Pendidikan (PPISMP) Bahasa Arab Sekolah Rendah. Antara objektif kursus terjemahan tersebut ialah pelajar dapat: i. menjelaskan definisi dan teori asas perkamusan dan konsep penterjemahan bahasa Arab. ii. menterjemahkan teks daripada bahasa Arab kepada bahasa Melayu dan sebaliknya secara kreatif dan berterusan. iii. menghuraikan kepentingan dan faktor perkembangan bidang terjemahan bahasa Arab. Sementara sinopsis kursus adalah seperti berikut: Kursus ini memaparkan teori penterjemahan dari segi konsep terjemahan, rukun terjemahan, kepentingan terjemahan dan keberkesanannya, faktor

247 238 perkembangan terjemahan, jenis-jenis teks, kaedah terjemahan, metodologi terjemahan, jenis terjemahan dan cabaran dalam penterjemahan serta pengaplikasian terjemahan daripada bahasa Arab ke dalam bahasa Melayu dan sebaliknya. (Pusat Pembangunan Akademik, 2016: 1-3). Berdasarkan kepada objektif dan sinopsis kursus tersebut, boleh dikatakan kandungan silibus mempunyai kebanyakan tajuk dan aspek asas terjemahan yang sepatutnya seperti konsep terjemahan, kepentingan terjemahan, kaedah dan metodologi terjemahan serta jenis-jenis teks. Aspek-aspek asas ini merupakan antara aspek penting yang perlu dipelajari oleh setiap pelajar jurusan bahasa Arab di IPG. Hal ini kerana sesebuah institusi akademik yang menawarkan latihan terjemahan perlu membuktikan bahawa matlamat mereka bukan sekadar mengajarkan bahasa asing kepada pelajar tetapi juga mampu untuk mengajar kecekapan terjemahan yang terbaik (Honig, 1998: 88). Namun begitu, penawaran cuma satu kursus terjemahan kepada pelajar jurusan bahasa Arab dilihat tidak mencukupi bagi mencapai matlamat yang diingini, apatah lagi kursus terjemahan hanya ditawarkan kepada pelajar persediaan (PPISMP) yang dilihat masih dalam fasa awal pembelajaran bahasa. Sedangkan hakikatnya, pembelajaran terjemahan memerlukan pelajar menguasai beberapa aspek penting termasuk aspek bahasa. Bagi pelajar di peringkat ijazah (PISMP) pula, tiada sebarang kursus terjemahan yang ditawarkan kepada mereka. Jika dibandingkan situasi penawaran kursus terjemahan kepada pelajar ijazah bahasa Arab antara Institut Pendidikan Guru (IPG) dan Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI), UPSI dilihat lebih terkehadapan dalam menawarkan kursus terjemahan kepada pelajar-pelajarnya. Hal ini kerana UPSI mewajibkan pelajar Ijazah Sarjana Muda (Bahasa Arab) dengan Pendidikan mengambil tiga kursus terjemahan iaitu Asas Terjemahan: Teori dan amali, Leksikografi Arab dan Aplikasi Terjemahan Melayu-Arab (Buku Panduan Akademik, 2016: 54-55). Sedangkan pelajar Ijazah Sarjana Muda (Bahasa Arab) dengan Pendidikan di IPG hanya mengikuti satu kursus terjemahan iaitu Pengenalan Leksikografi dan Penterjemahan Bahasa Arab. Perbandingan penawaran kursus terjemahan antara IPG dan UPSI ditunjukkan dalam Jadual 3 berikut: Institusi / Program Jadual 3: Perbandingan Penawaran Kursus Terjemahan antara IPG dan UPSI Peringkat Persediaan Ijazah Peringkat Ijazah Sarjana Muda Bahasa Sarjana Muda Bahasa Arab Arab IPG 1. Pengenalan Leksikografi dan Penterjemahan Bahasa Arab Tiada penawaran UPSI (tiada peringkat persediaan) 1. Asas Terjemahan: Teori dan amali 2. Leksikografi Arab 3. Aplikasi Terjemahan Melayu-Arab Perbandingan antara IPG dan UPSI dianggap wajar kerana kedua-dua institusi tersebut adalah berlandaskan pendidikan. Contohnya, di samping mengambil kursus yang bersifat pengkhususan bidang, pelajar-pelajar di kedua-dua institusi tersebut juga perlu mengambil kursus yang bersifat pendidikan seperti kursus Pengajaran Bahasa Arab Berbantukan Komputer di UPSI dan kursus Kaedah Pengajaran Kemahiran Berbahasa Arab di IPG.

248 239 DAPATAN KAJIAN Bagi mendapatkan pandangan pensyarah dan pelajar terhadap latihan dan pembelajaran terjemahan dalam kalangan pelajar jurusan bahasa Arab di IPG, satu tinjauan awal telah dijalankan. Responden terdiri daripada dua puluh tujuh orang pelajar jurusan bahasa Arab dan lima orang pensyarah kursus terjemahan di empat buah IPG dan pandangan mereka diperolehi melalui satu soal selidik ringkas. Jadual 4 menunjukkan dapatan yang diperolehi daripada pensyarah dan Jadual 5 menunjukkan dapatan yang diperolehi daripada pelajar: Jadual 4: Min dan Sisihan Piawai bagi Persepsi Pensyarah terhadap Latihan dan Pembelajaran Kursus Terjemahan di IPG Item Perkara Min SP Interpretas i Bap 1 Kursus terjemahan penting kepada pelajar jurusan 4.80 Bap 2 Bap 3 Bap 4 Bap 5 Bap 6 N=5 bahasa Arab di IPG. Penawaran kursus terjemahan (BAM1054*) hanya kepada pelajar PPISMP* bahasa Arab adalah tidak mencukupi. Kursus terjemahan sewajarnya dilanjutkan kepada pelajar PISMP* bahasa Arab dengan kandungan terjemahan yang lebih mendalam. Aktiviti terjemahan sampingan secara berkala sewajarnya dianjurkan kepada pelajar bahasa Arab. Silibus kursus terjemahan BAM1054* memerlukan penambahbaikan. Tajuk-tajuk terjemahan dan tajuk-tajuk leksikografi dalam kursus BAM1054* perlu dipisahkan kepada dua kursus yang berasingan Tinggi Tinggi Tinggi Tinggi Tinggi Tinggi Berdasarkan kepada Jadual 4, Item Bap3 (Kursus terjemahan sewajarnya dilanjutkan kepada pelajar PISMP* bahasa Arab dengan kandungan terjemahan yang lebih mendalam) mempunyai nilai min tertinggi iaitu 5.00 dengan sisihan piawai Hal ini menunjukkan bahawa kesemua lima orang responden sangat bersetuju bahawa kursus terjemahan sepatutnya ditawarkan juga kepada pelajar bahasa Arab di peringkat ijazah (PISMP). Item-item yang lain pula mempunyai nilai min dan sisihan piawai yang sama iaitu min 4.80 dan sisihan piawai Item-item tersebut ialah Bap1 (Kursus terjemahan penting kepada pelajar jurusan bahasa Arab di IPG), Bap2 (Penawaran kursus terjemahan (BAM1054*) hanya kepada pelajar PPISMP* bahasa Arab adalah tidak mencukupi), Bap4 (Aktiviti terjemahan sampingan secara berkala sewajarnya dianjurkan kepada pelajar bahasa Arab), Bap5 (Silibus kursus terjemahan BAM1054* memerlukan penambahbaikan) dan Bap6 (Tajuk-tajuk terjemahan dan tajuk-tajuk leksikografi dalam kursus BAM1054* perlu dipisahkan kepada dua kursus yang berasingan). Keadaan ini juga menunjukkan bahawa kesemua responden mempunyai interpretasi yang tinggi terhadap setiap perkara yang dikemukakan dalam soal selidik kajian. Jadual 5:

249 240 Min dan Sisihan Piawai bagi Persepsi Pelajar terhadap Latihan dan Pembelajaran Kursus Terjemahan di IPG Min SP Interpretas Item Perkara i Bap 1 Kursus terjemahan penting kepada pelajar jurusan 4.96 Tinggi Bap 2 Bap 3 Bap 4 Bap 5 Bap 6 N=27 bahasa Arab di IPG. Penawaran kursus terjemahan (BAM1054*) hanya kepada pelajar PPISMP* bahasa Arab adalah tidak mencukupi. Kursus terjemahan sewajarnya dilanjutkan kepada pelajar PISMP* bahasa Arab dengan kandungan terjemahan yang lebih mendalam. Aktiviti terjemahan sampingan secara berkala sewajarnya dianjurkan kepada pelajar bahasa Arab. Silibus kursus terjemahan BAM1054* memerlukan penambahbaikan. Tajuk-tajuk terjemahan dan tajuk-tajuk leksikografi dalam kursus BAM1054* perlu dipisahkan kepada dua kursus yang berasingan Tinggi Tinggi Tinggi Tinggi Tinggi Berdasarkan kepada Jadual 5, Item Bap1 (Kursus terjemahan penting kepada pelajar jurusan bahasa Arab di IPG) menduduki tempat teratas (min: 4.96; sisihan piawai: 0.192) dan diikuti oleh item Bap4 (Aktiviti terjemahan sampingan secara berkala sewajarnya dianjurkan kepada pelajar bahasa Arab) dengan nilai min 4.93 dan sisihan piawai Seterusnya responden juga bersetuju dengan item Bap2 iaitu penawaran kursus terjemahan hanya kepada pelajar persediaan adalah tidak mencukupi (min: 4.81; sisihan piawai: 0.396) dan item Bap3 iaitu kursus terjemahan sepatutnya ditawarkan kepada pelajar bahasa Arab di peringkat ijazah (PISMP) dengan min: 4.78 dan sisihan piawai: Jadual tersebut juga menunjukkan bahawa kesemua dua puluh tujuh orang responden mempunyai interpretasi yang tinggi terhadap setiap perkara yang dikemukakan dalam soal selidik kajian. RUMUSAN DAN KESIMPULAN Melalui dapatan soal selidik yang diperolehi daripada kedua-dua kategori responden, sama ada pensyarah mahupun pelajar, dapat dirumuskan bahawa penawaran kursus terjemahan di IPG dilihat sangat tepat berdasarkan kepada kepentingannya kepada pelajar jurusan bahasa Arab. Situasi ini sekaligus menunjukkan bahawa penawaran kursus terjemahan hanya pada peringkat persediaan (PPISMP) adalah tidak memadai. Justeru itu, kursus ini sewajarnya dilanjutkan kepada peringkat ijazah (PISMP) dengan kandungan dan tajuk-tajuk terjemahan yang lebih spesifik dan mendalam. Dalam menganjurkan kursus terjemahan kepada pelajar, pihak IPG disarankan supaya membuat anjakan dengan melakukan beberapa proses penambahbaikan terhadap latihan dan pengajaran terjemahan seperti yang dikemukakan dalam soal selidik kajian. Antaranya ialah mengemaskini silibus kursus terjemahan yang sedia ada, contohnya memasukkan elemen-elemen kecekapan di dalam silibus, memisahkan tajuktajuk terjemahan dan tajuk-tajuk leksikografi kepada dua kursus berasingan serta menganjurkan aktiviti terjemahan sampingan secara berkala kepada pelajar-pelajar jurusan bahasa Arab. Cadangan penambahbaikan ini bertepatan dengan saranan para sarjana terjemahan seperti Hurtado Albir (2015) yang mengemukakan latihan berasaskan kecekapan (CBT) dan Gambier (2012) yang menyarankan

250 241 penganjuran latihan intensif dan latihan kendiri. Cadangan-cadangan ini juga mungkin dapat dipanjangkan kepada pihak Institut Pendidikan Guru Malaysia (IPGM) supaya dapat diambil tindakan yang sewajarnya. Lazimnya untuk menjadi penterjemah profesional, seseorang itu perlu menjalani latihan akademik yang dikhususkan untuk tujuan itu dan diberikan sijil kelayakan sebagai penterjemah. Justeru itu, memandangkan pelajar jurusan bahasa Arab pun telah mempelajari asas-asas terjemahan dalam kursus terjemahan di IPG, mereka mempunyai kelebihan untuk memilih jika ingin mengikuti latihan terjemahan di peringkat yang lebih tinggi. Kepakaran hanya akan dicapai oleh seseorang penterjemah melalui latihan terutama latihan yang formal supaya penterjemah lebih peka untuk menjalankan tugasnya dengan lebih profesional dan menghasilkan terjemahan yang lebih berkualiti. RUJUKAN Bell, R.T. (2016). The place of translation in education and training in 21 st century society. Dalam Zubaidah Ibrahim, Abdul Rahim Mat Yassim & Supramani a/l Shoniah (Ed.). Kajian bahasa dan terjemahan. (hlm 1-19). Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Fakulti Bahasa dan Komunikasi. (2016). Buku Panduan Akademik. Tanjung Malim: Universiti Pendidikan Sultan Idris. Fanany, R. (2003). Developing highly skilled translators for the demands of the modern era. Dalam Abdullah Hassan (Ed.). Terjemahan dalam bidang pendidikan. (hlm ). Tanjung Malim: Universiti Pendidikan Sultan Idris. Gambier, Y. (2012). Teaching translation/ training translators. Dalam Y. Gambier & L. V. Doorslaer (Ed.). Handbook of translation studies, edisi ke-3. (hlm ). Amsterdam: John Benjamin Publishing Co. Gouadec, D. (2015). Penterjemahan sebagai kerjaya (Haslina Haroon, Penterjemah). Kuala Lumpur: Institut Terjemahan dan Buku Malaysia Berhad. Honig, H.G. (1998). Complexity, contrastive linguistics and translator training: Comments on responses. Dalam C. Schaffner (Ed.). Translation and quality. (hlm ). Clevedon: Multilingual Matters. Hurtado Albir, A. & Alves, F (2009). Translation as a coqnitive activity. Dalam J. Munday (Ed.). The routledge companion of translation studies. (hlm ). edisi pemurnian. Oxon: Routledge. Komissarov, V. N. (1991). Language and culture in translation: Competitors or collaborators?, Erudit, 4(1), 1991: 33-47, Languages and cultures in translation theories, dilawati pada 15/02/2017. Pusat Pembangunan Akademik (2016). Silibus kursus BAM1054: Pengenalan leksikografi dan penterjemahan bahasa Arab, berkuat kuasa Jun 2013, kemaskini November Cyberjaya: Institut Pendidikan Guru Malaysia, Kementerian Pelajaran Malaysia. Pusat Penyelidikan, Pembangunan dan Inovasi (2018). Sistem Maklumat Pelajar SMP v1.0, 30 Mac Cyberjaya: Institut Pendidikan Guru Malaysia, Kementerian Pelajaran Malaysia. Ressurreccio, V. M.; Piorno, P.E. & Izquierdo, I.G. (2008). The acquisition of translation competence through textual genre, Translation Journal, 12(4), Oktober 2008: 1-11, repositori.uji.es/xmlui/handle/10234/25245, dilawati pada 10/04/2017.

251 242 EKSPLORASI AKTIVITI PENTERJEMAHAN TEKS AGAMA ISLAM KE ALAM MELAYU Wan Abdul Hayyi Wan Omar Pusat Pengajian Bahasa Arab Fakulti Bahasa dan Komunikasi Universiti Sultan Zainal Abidin, Terengganu. Idris Mansor Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Kecenderungan jiwa manusia untuk berpegang dengan sesuatu rutin spiritual adalah satu fitrah. Natijah daripada kecenderungan itu akhirnya menerbitkan perasaan ingin tahu dalam jiwa penganut agama terhadap ajaran agama tersebut. Namun, tidak semua individu mampu menguasai bahasa perantaraan agama yang digunakan secara mandiri bagi menggapai eksplorasi ilmu-ilmunya. Lantaran itu, aktiviti penterjemahan teks agama ke dalam bahasa asing menjadi suatu pendekatan realistik untuk dipraktikkan. Eksplorasi arkeologi terhadap aktiviti penterjemahan teks agama Islam bukanlah menjadi sesuatu aktiviti nadir yang dipraktikkan. Hal demikian kerana kewujudannya pernah mendapat tempat yang tersendiri di hati pemerintah Islam dan bukan Islam. Bahkan aktiviti ini pernah menjadi nadi perantaraan penting bagi penganut agama Islam sejak era kenabian Muhammad s.a.w. khasnya dalam kalangan penganut yang tidak mampu memahami bahasa Arab secara kendiri. Hasilnya, Islam berjaya dikembangkan ke seantero alam termasuk Nusantara dan aktiviti penterjemahan teks agama Islam ke dalam bahasa Melayu dilaksanakan bagi memenuhi tuntutan penganutnya. Untuk itu, kajian ini dijalankan bagi memberi fokus terhadap senario-senario khusus yang menjadi pemangkin terhadap perkembangan aktiviti terjemahan teks-teks agama khasnya dalam penterjemahan teks agama Islam ke dalam bahasa Melayu. Pemerhatian dilaksanakan menerusi penelitian kepustakaan terhadap rekod-rekod kajian berkaitan penterjemahan teks agama yang disimpan. Pemerhatian yang dijalankan mendapati bahawa aktiviti penterjemahan teks agama secara umumnya dicatatkan bermula seawal tahun 285SM. Pemerhatian turut mendapati bahawa penterjemahan dilaksanakan dalam pelbagai pendekatan yang diserasikan dengan keperluan penganut sezaman. Namun begitu, penterjemahan teks agama Islam dicatatkan bermula sekitar tahun M, manakala penterjemahan teks agama Islam ke alam Melayu didapati hanya bermula sekitar kurun ke-15. Kata kunci: penterjemahan, teks agama, Islam, alam Melayu PENGENALAN Kecenderungan untuk menyandarkan suatu pengharapan kepada zat yang sangat berkuasa merupakan antara impian dalam fitrah kejadian manusia. Harapan yang disandarkan pastinya di paksi kepada suatu zat yang amat berkuasa, kuat, utuh dan stabil. Kesannya, manusia mampu berasa tenang dan selesa untuk meneruskan kehidupan tanpa perasaan resah dan gelisah.

252 243 Sungguhpun senario ini mungkin dilihat sebagai satu perkara yang remeh. Namun kewujudannya mampu menyuntik rasa pengabdian yang tidak terbatas dalam jiwa-jiwa mengimpikan ketenangan. Perasaan pengharapan yang dibajai secara fitrah mampu menerbitkan rasa pengabdian yang terpupuk menerusi pengembangan pemahaman, pengamatan dan pembelajaran. Situasi ini kemudiannya menghasilkan refleksi pengabdian yang dilakukan sepenuh jiwa demi kelestarian sebuah ajaran agama serta keinginan untuk mendalami perihal agama dan mempertahankannya. Namun, penguasaan bahasa kerap kali menjadi kekangan buat mereka dalam mendalami inti pati agama. Keadaan ini terjadi kerana sebilangan besar penganut agama tidak mampu untuk memahami isi kandungan kitab agama secara mandiri dengan sempurna tanpa bantuan para agamawan (Lose, 2006: 207). Lantaran itu, aktiviti penterjemahan teks agama perlu dilaksanakan ke dalam bahasa yang mampu difahami dan dicerna oleh pembaca sasaran. Hasilnya, penghasilan teks terjemahan agama dilihat sebagai suatu pendekatan yang realistik untuk dipraktikkan. Pendekatan ini dilihat penting demi melancarkan kelangsungan aktiviti dakwah kerana penterjemahan teks agama mampu menjadi alternatif kepada penerokaan ilmu dan ajaran agama secara kendiri. METODOLOGI Bagi melihat senario yang terjadi dalam dunia penterjemahan teks agama dalam konteks yang lebih luas dan berfokus. Artikel ini merealisasikan kaedah penelitian arkeologi terjemahan yang diperkenalkan oleh Pym (1998: 5) dengan memberi fokus kepada sorotan kerangka aktiviti terjemahan yang telah dijalankan. Pendekatan ini dilaksanakan dengan meneliti dan menilai rekod-rekod kajian sedia ada. Setiap dokumen dan catatan para sarjana dianalisis dan disusun bermula mengikut pergerakan peristiwa bermula daripada awal kemunculannya. Hal demikian wajar diberikan perhatian agar senario sebenar dalam arkeologi penterjemahan teks agama dapat diperjelaskan secara tuntas. Artikel ini memberi fokus yang khusus kepada sorotan aktiviti penterjemahan teks agama Islam ke dalam bahasa Melayu. PENTERJEMAHAN: PENEROKAAN KETAMADUNAN BANGSA Penterjemahan bukanlah satu aktiviti baharu yang nadir. Menerusi sorotan arkeologi terjemahan lampau, pelbagai bukti tentang kewujudan aktiviti ini telah direkodkan di serata dunia yang melibatkan pelbagai bangsa dan peradaban. Namun begitu, catatan Newmark (1981: 1) yang menyebut bahawa penemuan Rosetta Stone dianggap sebagai bukti terawal kewujudan aktiviti dalam peradaban manusia. Rosetta Stone merupakan satu catatan yang dipahat pada permukaan batu dalam dua bahasa yang berbeza. Penggunaan dua bahasa dalam satu catatan memperlihatkan stigma bahawa berlakunya kondisi perkongsian ilmu dan hubungan budaya tertentu antara dua bangsa yang berkongsi peradaban. Menurut Wallis (1922), Rosetta Stone merupakan artifak yang ditemui sekitar penempatan Elephantine dan artifak tersebut dianggarkan wujud sejak tahun 3000SM. Rosetta Stone yang turut dikenali sebagai batu bersurat Mesir Tua ini dianggap sebagai bukti kewujudan aktiviti pemindahan kepakaran serta perhubungan silang budaya dan bahasa secara aktif antara dua pemerintahan sezaman. Perkongsian ilmu dan aktiviti silang budaya secara lisan mungkin telah dipraktikkan lebih awal daripada penemuan Rosetta Stone. Namun, pembuktian terhadap kewujudan aktiviti penterjemahan lisan sukar untuk didapati kerana faktor ketiadaan teknologi rakaman suara pada zaman tersebut. Lantaran itu, penemuan artifak bertulis dan lakaran lebih wajar diketengahkan sebagai bahan pembuktian.

253 244 Sejarah Dinasti Zhou (1122SM - 255SM) turut mencatatkan kewujudan aktiviti penterjemahan menerusi situasi pemindahan maklumat melibatkan pelbagai latar bahasa dan budaya. Menurut Chan (2009: 29 30), penemuan dokumen peninggalan Dinasti Zhou menjadi bukti berbentuk dokumentasi berkaitan kewujudan aktiviti penterjemahan. Dokumen tersebut secara langsung menyatakan tentang kewujudan sebuah organisasi yang menyediakan perkhidmatan interpretasi kepada pegawai-pegawai kerajaan dalam sejarah Dinasti Zhou di China. Menurut Chan (2009: 30) lagi, organisasi penterjemahan rasmi yang dilantik oleh pemerintah Dinasti Zhou dilihat sebagai satu keperluan mendesak. Organisasi ini berperanan sebagai pemudah cara dalam interaksi dua hala antara kerajaan dengan dua belas suku minoriti bukan daripada suku Han. Penempatan para penterjemahan ini sangat perlu bagi menghindari berlakunya perselisihan faham dalam interaksi antara pemerintah dengan suku-suku yang dinaungi sehingga sering menerbitkan bibit-bibit persengketaan dan rusuhan. Arkeologi terjemahan turut mencatatkan kewujudan aktiviti penterjemahan dalam atmosfera kehidupan masyarakat barat dalam zaman penguasaan empayar Rom. Senario tersebut kemudiannya membentuk satu ketumbukan bangsa yang berilmu, berdaya saing, digeruni rakan dan musuh serta beridentiti teguh. Menurut Newmark (1981: 1), Rom menjadikan kekuatan ilmu pengetahuan sebagai satu paksi penting sehingga berjaya menterjemahkan sebahagian besar khazanah ilmu daripada peradaban Yunani ke dalam bahasa Latin. Senario ini turut menjadi pencetus kepada kebangkitan Rom sebagai sebuah kuasa besar baru dunia selepas kejatuhan Yunani. Dalam era penaklukan Rom, empayar ini telah mendominasi bidang penterjemahan ilmu secara khusus. Pelbagai bidang ilmu pengetahuan telah diterokai secara mendalam dan diterjemahkan tanpa mengira usul bahasa dan bangsa. Penterjemahan ilmu dilakukan secara besarbesaran merangkumi semua bidang pengetahuan termasuk bidang keagamaan. Situasi tersebut menjadikan Rom sebagai pusat rujukan ilmu dan ketamadunan oleh bangsa-bangsa sekitarnya. Penguasaan Rom dalam pembangunan ilmu dan ketamadunan turut meresapi jiwa masyarakat Arab berasimilasi bersamanya di sekitar Constantinople seperti kabilah Ghassāsanah dan Manāzirah. Perhubungan secara langsung dalam urusan perdagangan dan kelangsungan hidup memberi kesan positif terhadap tahap kematangan kabilah-kabilah Arab ini sehingga mampu membina ketamadunan bangsanya sendiri sama ada daripada aspek ilmu, budaya, bahasa dan cara hidup. Perkembangan Rom sebagai hub pelancongan ilmu secara tidak langsung menjadi inspirasi kepada kebangkitan bangsa Arab di sekitar kota Syam (Majdi Ibrahim, 2009: 37). Hal demikian boleh dibuktikan menerusi penilaian yang dilaksanakan ke atas syair-syair dan binaan kota yang ditemui dalam peradaban mereka. Kepesatan aktiviti penterjemahan yang dikesan berlaku pada era kegemilangan pemerintahan Islam di Andalusia pada abad ke-12. Pada era tersebut, Toledo dipasak menjadi hub pelancongan ilmu di Eropah yang berjaya dan berjaya mengisi kelompangan ilmu yang terjadi pada zaman kegelapan ilmu di barat khasnya selepas kejatuhan Rom dan Parsi. Penterjemahan ilmu-ilmu dalam pelbagai bidang daripada ilmuwan Islam dan bukan Islam telah diterjemahkan daripada bahasa Arab kepada bahasa Latin dan bahasa-bahasa barat selainnya serta sebaliknya (Ahmad Hasbullah, 1993: 54). Hasilnya, zaman kegelapan ilmu di Eropah berjaya basmi dengan penghasilan ramai intelektual berkualiti menerusi pembudayaan aktiviti penterjemahan ilmu. ARKEOLOGI PENTERJEMAHAN TEKS AGAMA: SATU SOROTAN Aktiviti penterjemahan teks agama secara umumnya wujud sejak tahun 285SM menerusi aktiviti penterjemahan Torah. Namun, produk yang dihasilkan tidak diperluaskan penggunaannya kepada

254 245 masyarakat awam. Menurut Worth (1992: 5 19), aktiviti penterjemahan Torah daripada bahasa Ibrani kepada bahasa Yunani yang dikenali sebagai Tanakh dan Septuaginta adalah aktiviti penterjemahan teks agama terawal ditemui. Aktiviti tersebut dilakukan bagi tujuan penerangan dan pengajaran kerana kebanyakan penganut agama tidak dapat memahami bahasa Ibrani secara langsung (Alpert, 1998: 269) khasnya selepas zaman pengusiran bangsa Israel dari bumi Palestine kerana mengingkari perintah Allah. Walaupun begitu, bahasa yang digunakan dalam terjemahan yang dihasilkan masih tidak mampu difahami oleh penganut awam secara kendiri. Keadaan tersebut terjadi kerana bahasa yang digunakan bukanlah bahasa pertuturan biasa yang digunakan oleh masyarakat awam bahkan bahasa tersebut hanya dapat difahami oleh para Rabi Yahudi dan Paderi Kristian yang tertentu sahaja. Dalam situasi tersebut, penggunaan khidmat penerangan oleh para Rabi dan Paderi menjadi sandaran akhir masyarakat awam dalam memahami ajaran agama. Oleh yang demikian, penerangan yang dilakukan oleh para Rabi dan Paderi dianggap sebagai wacana terjemahan sekunder atau teks kupasan agama. Sarjana terjemahan bukan Islam seperti Worth (1992) beranggapan bahawa Septuaginta yang dirujuk oleh masyarakat Kristian sebagai The Old Statement yang menjadi komponen Bible adalah hasil terjemahan Torah. Namun, tanggapan tersebut ditolak secara tegas oleh para Ulama Islam. Para sarjana Islam beranggapan bahawa apa yang wujud dalam The Old Statement mahupun The New Statement yang menjadi komponen penting Bible adalah terpesong daripada ajaran yang wujud dalam Torah dan Injil. Hal ini dikuatkan lagi dengan kecelaruan ajaran Bible yang dilihat sangat kontra dengan ajaran yang tercatat dalam kitab-kitab agama samawi yang lain termasuk al-quran. Perujukan ajaran agama secara langsung kepada kitab rujukan agama atau teks kudus seperti al-quran, Taurat, Injil, Bible, Veda, Tripitaka dan selainnya adalah sangat penting bagi memastikan ketulenan sesuatu ajaran agama. Hal ini kerana kitab rujukan agama merupakan suatu himpunan kata-kata ritual keagamaan yang disusun dalam gaya bahasa tersendiri (Keane, 1997: 47; Naimah Abdullah et al., 2009: 239). Setiap perkataan yang dipaparkan di dalam kitab rujukan agama tidak mudah untuk diterjemahkan kerana ianya amat sensitif untuk diterjemahkan (Chebbo, 2006: 1; Khammyseh, 2015: 103). Ketepatan pemaknaan sangat penting kerana kecelaruan dalam penterjemahan kitab rujukan agama boleh mengakibatkan pemesongan makna. Oleh sebab itu, produk terjemahan yang dihasilkan kebanyakannya diterjemahkan secara literal demi menjaga keaslian sumbernya. Produk terjemahan yang dihasilkan dalam genre ini sering dilihat sebagai satu produk yang statik dan tidak berubah dari aspek susunan bahasa dan gaya persembahannya. Hal demikian kerana penterjemahan yang dihasilkan lebih cenderung kepada teks sumber demi menjaga keasliannya. Maka tidak hairanlah kebanyakan sarjana terjemahan melabelkan teks agama ini sebagai satu bentuk teks yang sukar diterjemahkan (Mehawesh & Sadeq, 2014: 7 8). Walhal, pendekatan demikian terpaksa dikekalkan kerana setiap kata yang dinukilkan dalam kitab rujukan agama mempunyai nilai keeksklusifan yang tersendiri dan unik dari aspek kesenian, penggayaan, pemaknaan dan laras bahasa. Situasi tersebut menjadikan aktiviti penterjemahan teks agama sebagai satu bentuk akreditasi yang dinilai eksklusif. Hal demikian kerana tidak semua penganut mampu memahami inti pati ajaran agama secara sendiri tanpa bantuan para agamawan dan penterjemah yang mursyid. Lantaran itu, para sarjana seperti Ahmad Hilmi et al. (2014: 115) mensyaratkan agar produksi penterjemahan kitab rujukan agama hanya dilaksanakan oleh penterjemah yang mempunyai kepakaran ilmu yang sewajarnya dan dilaksanakan secara berkumpulan. Secara ringkasnya, teks agama boleh didefinisikan sebagai suatu himpunan wacana ritual keagamaan yang tersusun dalam gaya dan laras bahasa yang unik, berseni dan tersendiri. Penilaian terhadap penterjemahan Bible boleh dijadikan penilaian contoh berpaksikan catatan arkeologi terjemahan. Penterjemahan Bible mula dilakukan dalam zaman pemerintah autokrasi Theodosius I ketika Rom pada tahun 380SM. Produksi terjemahan Bible dilaksanakan bagi memenuhi tuntutan penyebaran

255 246 ajaran Kristian di semua penempatan yang dikuasai oleh Rom. Kondisi tersebut terjadi demi menaturalisasikan kelemahan penguasaan bahasa dalam kalangan penganut Kristian yang kebanyakannya tidak mampu membaca dengan baik. Malah kebanyakan mereka tidak mempunyai kemampuan untuk memahami kesenian bahasa yang terdapat dalam teks agama (Worth, 1992: 5 19; El-Eisawy, 1996). Sejarah penterjemahan teks agama Islam dicatatkan bermula seawal kemunculan Islam sekitar tahun M. Penterjemahan pada era Islam berfungsi sebagai satu kaedah penyebaran dakwah sama ada dilakukan secara lisan mahupun tulisan. Hal ini boleh dilihat menerusi arahan dan galakan yang diberikan oleh Nabi Muhammad s.a.w kepada para sahabat baginda untuk mempelajari bahasa asing seperti bahasa Parsi, bahasa Suryani dan bahasa Ibrani bagi tujuan pengajaran, dakwah dan penyebaran Islam dalam bahasa yang dapat difahami oleh penerima ajaran agama (Abu Husny, 1987: 143; K.H Moenawar Chalil, 2001: 184). Perkembangan aktiviti penterjemahan teks agama Islam ke dalam bahasa-bahasa Eropah disemarakkan lagi oleh kerajaan Islam Moor di Andalusia sehingga tahun 1085M dicatatkan sebagai zaman kegemilangannya. Penterjemahan pada zaman ini melibatkan pelbagai genre teks agama seperti tafsir, tasawuf, fikah, hadis dan usul fiqah (Ahmad Hasbullah, 1993: 32). SENSITIVITI DALAM PENTERJEMAHAN TEKS AGAMA Sungguhpun penterjemahan teks agama telah dimulakan seawal tahun 380SM menerusi penterjemahan Bible. Namun, tidak semua penganut Kristian mampu menerima hasil terjemahan Bible yang dilakukan dengan hati yang terbuka. Terdapat situasi yang mengundang kemarahan penganut awam yang disemarakkan dengan perbezaan aliran kepada penterjemah. Hal demikian boleh dilihat dalam peristiwa yang terjadi kepada William Tyndale ( ) yang melaksanakan penterjemahan yang tidak selari dengan pendirian kerajaan yang didominasi oleh para paderi beraliran Ortodoks. Tyndale yang dilahirkan pada 1494 merupakan seorang ahli akademik, pengkaji dan penterjemah Bible. Beliau merupakan antara penterjemah terawal yang menterjemah Bible ke dalam bahasa Inggeris. Terjemahan yang dihasilkan oleh beliau merupakan produksi pertama yang diterjemahkan ke dalam bahasa Inggeris. Namun, Bible Tyndale yang diterjemahkan secara langsung daripada bahasa Ibrani dan bahasa Yunani itu mendapat tentangan hebat daripada para paderi beraliran Katolik. Para paderi beraliran Katolik masih kekal mempertahankan penterjemahan Bible perlu dihasilkan dalam bahasa yang eksklusif. Hasil daripada penentangan tersebut, Tyndale akhirnya ditangkap dan dipenjarakan di Kastel Vilvoorde pada tahun 1535 kerana melaksanakan penterjemahan Bible yang tidak selari dengan amalan penterjemahan semasa. Selepas menjalani hukuman penjara selama setahun lebih, Tyndale akhirnya dijatuhkan hukum mati pada Oktober 1536 atas dakwaan melakukan perkara bidaah (Lambert, t.t). Peristiwa ini menjadi bukti bahawa penterjemahan kitab rujukan agama perlu dilaksanakan dengan penuh tertib dengan mengambil berat sensitiviti yang terpateri dalam kitab rujukan agama agar tidak membangkitkan persengketaan. Sungguhpun begitu, tidak semua teks agama patut dikategorikan dalam pelabelan sensitif. Hal demikian terjadi kerana tidak semua teks agama layak diklasifikasikan sebagai teks yang kekal dan tidak boleh diubah, statik dan bersifat sensitif. Menurut Wan Abdul Hayyi Wan Omar & Idris Mansor (2017: 512), perletakan nilai sensitif dilihat hanya serasi untuk disandarkan kepada sifat-sifat yang wujud dalam kitab rujukan agama seperti Bible,Veda, Tripitaka, Taurat, Injil, al-quran dan hadis. Namun, pelambakan nilai sensitif ke atas teks kupasan agama yang merupakan bahan penerangan, kupasan dan penghuraian kepada inti pati ajaran agama seperti fikah, akhlak, sirah atau selainnya secara bersama adalah satu penarafan yang tidak wajar dan dilihat sebagai satu penetapan secara pukal.

256 247 Tinjauan arkeologi yang dilakukan terhadap teks-teks agama Islam, Kristian (De Jonge, t.t.: 113; Mustaffa Abdullah & RAP Ishkandar Shah Raja Baharudin, 2000: 20 21; Lose, 2006: 207) dan Buddha (Siu, 2008: 36) mendapati terdapat kewajaran untuk memisahkan metod terjemahan terhadap kitab rujukan agama dan teks kupasan agama. Hal ini demikian kerana terdapat perbezaan tipis yang tidak ketara ditemui berdasarkan genre teks. Pemisahan antara kitab rujukan agama dan teks kupasan agama dilihat perlu bagi mengelakkan pertindihan sifat sensitif yang wujud dalam setiap genre teks. Pemisahan ini secara tidak langsung dapat memperjelaskan perbezaan fungsi dan peranan antara kitab rujukan agama dan teks kupasan agama serta memudahkan aktiviti penterjemahan. Penelitian terhadap amalan terjemahan yang dilaksanakan oleh Abdullah Basmeih yang lebih dikenali sebagai penterjemah Tafsir Pimpinan Al-Rahman dilihat relevan dan boleh dijadikan sandaran. Menurut Azman Ariffin & Idris Mansor (2017: 479), Abdullah Basmeih dalam penghasilan produk terjemahannya didapati meletakkan pengklasifikasian genre teks sebagai satu asas penting dalam produksi penterjemahan teks agama yang dilaksanakan. Terdapat dua pendekatan yang telah diguna pakai oleh Abdullah Basmeih dalam penterjemahannya iaitu pendekatan terjemahan tafsiriyah dan talkhisiyah. Penilitian yang dilakukan mendapati pendekatan tafsiriyah kerap dipraktikkan dalam penterjemah yang melibatkan kitab rujukan agama seperti ayat-ayat al-quran dan Hadis. Namun, apabila penterjemahan terhadap teks-teks bukan kitab rujukan agama seperti teks sejarah Islam dan fikah dilaksanakan, beliau lebih cenderung pengaplikasikan pendekatan talkhisiyah. Pendekatan terjemahan tafsiriyah adalah satu bentuk penterjemahan yang cenderung kepada teks sumber manakala pendekatan talkhisiyah pula lebih bersifat terbuka dan cenderung kepada meraikan pembaca teks sasaran. PENTERJEMAHAN TEKS AGAMA ISLAM DI ALAM MELAYU Alam Melayu merupakan satu istilah yang merujuk kepada satu rumpun bangsa yang mendiami beberapa penempatan di kepulauan Melayu seperti Malaysia, Indonesia, Brunei, Singapura dan Madagascar (Syarifah Nor Sy. Ab. Rahman, Najmuddin & Omar, 2007: 4). Kepulauan Melayu yang turut dikenali sebagai Nusantara merupakan sebuah penempatan yang didominasi oleh etnik Melayu. Masyarakat ini menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa pertuturan mereka dalam urusan harian mereka. Namun, tidak semestinya hanya bahasa Melayu digunakan di permukiman ini. Keperluan kepada rujukan muktabar agama Islam dalam bahasa Melayu menjadikan aktiviti penterjemahan antara pilihan yang terbaik dalam memahami ajaran Islam. Kewajaran ini terjadi kerana kebanyakan rujukan muktabar Islam dinukilkan dalam bahasa Arab. Namun begitu, kebanyakan penganut Islam bukanlah daripada golongan terpelajar yang dapat memahami bahasa Arab sehingga mampu mendalami inti pati ajaran agama secara mandiri. Hal demikian mengundang rasa kecewa dalam kebanyakan jiwa penganutnya. Kelemahan dalam memahami kitab rujukan agama dan teks kupasan agama yang muktabar sangat membelenggu aktiviti pembelajaran dan pemahaman agama secara kendiri. Malah, kekangan tersebut secara tidak langsung telah menjadikan aktiviti penterjemahan sebagai antara pilihan yang terbaik. Justeru itu, bantuan para penterjemah yang terdiri daripada para agamawan yang mursyid menjadi sandaran terbaik bagi mendapatkan inti pati ajaran agama secara tepat menerusi penterjemahan teks agama daripada bahasa Arab kepada bahasa Melayu. Menurut Muhd. Mansur Abdullah (1991: 197), penterjemahan wacana ke alam Melayu dimulakan dengan penghasilan karya terjemahan secara saduran atau adaptasi. Kebanyakan terjemahan yang dihasilkan dilihat mengadaptasi dan mengabadikan mesej dan isi kandungan yang wujud dalam karya asing ke dalam karya baru dalam bahasa Melayu. Malah kebanyakan pengkarya sering menyebatikan inti pati karya asing mengikut gaya bahasa pengkarya sendiri.

257 248 Tuntutan dan kecenderungan beragama dalam jiwa bangsa Melayu Islam menjadi antara pemangkin pengembangan aktiviti penterjemahan wacana Islam ke alam Melayu. Senario perkembangan ilmu Islam menerusi pengajaran dan penterjemahan wacana agama Islam telah membangkitkan Nusantara menjadi hub pelancongan dan rujukan Ilmu. Menurut Syed Muhammad Dawilah Al-Edrus & Halim Mohd. Khalid (2008: 229), sepanjang lima abad Islam menempa peradabannya di Nusantara, terdapat lima pusat ketamadunan Islam dicatatkan telah dikembangkan. Kemunculan kerajaan Islam Samudera Pasai pada tahun 1280M sehingga 1400M dicatatkan menjadi kerajaan Islam terawal ditemui di Nusantara diikuti oleh kerajaan Islam Melaka (1400M -1650M), kerajaan Islam Aceh (1511M-1650M) dan kerajaan Islam Pattani (1564M-1782M). Kerajaan Islam Johor-Riau (1650M-1800M) pula dicatatkan menjadi harapan terakhir zaman kepesatan perkembangan Ilmu di Nusantara sebelum berlakunya zaman penjajahan barat di alam Melayu. Walaupun perkembangan ilmu Islam di Nusantara dicatatkan bermula pada abad ke-13, dunia penterjemahan teks agama Islam dicatatkan hanya bermula pada pertengahan abad ke-15 (Winstedt, 1969: 135; Shafie Abu Bakar, 1989: 7 8) atau pengakhirannya Majdi Ibrahim (2009: 41). Peristiwa yang melibatkan Maulana Abu Bakar dan Sultan Mansur Syah ( ) dijadikan detik awal peristiwa yang melibatkan penterjemahan kitab Durr Al Manzum. Produk terjemahan yang dihasilkan secara literal oleh Tuan Pematakan daripada kerajaan Islam Pasai boleh dijadikan sandaran awal kewujudan aktiviti penterjemahan teks agama Islam ke dalam bahasa Melayu (Abdul Jalil Borhan, 1996: 280; Arba iyah Mohd. Noor, 2011: 31). Namun begitu, dakwaan tersebut disanggah oleh M. Yahya Harun (1996: 14) yang menyatakan bahawa penterjemahan teks teks c Aqa id al-nasafi yang disiapkan pada tahun 1590M adalah hasil terjemahan terawal di alam Melayu. Antara teks-teks agama yang diterjemahkan sezaman dengan teks terjemahan c Aqa id al-nasafi adalah kitab Hidayah al-salikin, kitab Bulugh al-mugham, Kitab Minhaj al- c Abidin dan kitab Mathl c a al-badrain. Pengkaryaan nukilan sastera Islam pada era tersebut lebih tertumpu pada aspek pengagungan agama Islam sebagai satu pegangan agama yang serasi dengan fitrah kejadian manusia. Pengkaryaan kerap dilakukan dalam bentuk penulisan sastera menerusi pengisahan riwayat hidup para nabi dan para sahabat baginda (Winstedt, 1969: 139). Antara kisah sejarah keagamaan yang diterjemahkan adalah Hikayat Amir Hamzah. Hikayat Amir Hamzah adalah satu karya sastera berunsur sejarah yang mengisahkan riwayat hidup seorang pahlawan Islam. Sungguhpun begitu, karya tersebut hanyalah satu bentuk karya yang diadaptasi daripada kisah kepahlawanan Sayidina Hamzah bin Abdul Mutalib (Kun Zachrun Istanti, 2001: 23). Walaupun penulisan teks dilaksanakan dalam bahasa sastera yang indah dan berseni. Penekanan kepada aspek inti pati ajaran Islam yang memanifestasikan pengisian jiwa tidak dipandang sepi oleh pengkarya. Pengajaran agama disebatikan dalam segenap wacana merangkumi keperluan kehidupan manusiawi seluruhnya dan bukan hanya tertumpu kepada penghakiman dan peraturan hidup. Pengisahan yang dilaksanakan oleh para ilmuwan silam tersebut dilaksanakan bagi menerapkan rasa cinta kepada Islam dan ajarannya dalam jiwa mereka. Antara karya saduran yang dihasilkan pada masa tersebut adalah Taj al-salatin yang disusun oleh Bukhari Al Jauhari sekitar tahun 1603 dan Bustan As-Salatin fi Zikr Al- Awwalin Wal Al-Akhirin oleh Syeikh Nuruddin al-raniry yang disusun sekitar tahun 1638 (Muhd. Mansur Abdullah, 1991: 172). Pada zaman pemerintahan Sultan Alauddin Riayah Shah memerintah Melaka, pendekatan penterjemahan literal dicatatkan lebih mendominasi aktiviti penterjemahan. Hal ini dikuatkan dengan catatan arkeologi terjemahan yang mendapati terdapat arahan khusus daripada Sultan Alauddin Riayah Shah kepada Tun Sri Lanang untuk menterjemah manuskrip yang diperoleh dari Goa, India sekitar tahun 1612M hingga 1614M (Muhd. Mansur Abdullah, 1991: 197; Majdi Ibrahim, 2009: 41).

258 249 Peranan Melaka sebagai empayar keilmuan ilmu di Nusantara terpaksa diambil alih oleh Sultan Ali Mughiyah Syah (1514M-1528M) yang memerintah kerajaan Islam Aceh Darussalam selepas penaklukan Portugal ke atas Melaka pada tahun 1511M (Muhd. Mansur Abdullah, 1991: 172; M. Yahya Harun (1996: 11 12). Di Aceh, terdapat ramai para agamawan Islam yang gigih dalam menterjemahkan karyakarya ilmu Islam ke alam Melayu seperti Sheikh Abdul Ra uf Ali al-fansuri al-singkili (Sheikh Abdul Rauf Singkel), Sheikh Hamzah al-fansuri, Sheikh Syamsuddin Al-Sumaterani dan Sheikh Nuruddin al- Raniri. Namun begitu, karya-karya dihasilkan dicatatkan terhasil menerusi pendekatan terjemahan saduran (Muhd. Mansur Abdullah, 2008: 172). Perkembangan aktiviti penterjemahan ke dalam bahasa Melayu turut dikembangkan pada zaman pemerintahan Kerajaan Johor Riau (1650M-1800M) oleh Pertubuhan Rushdiyyah Club. Pada era ini, setiap hasil ilmiah yang berjaya diterjemahkan diberikan ganjaran oleh pemerintah sebagai satu bentuk galakan kepada penterjemah agar perkembangan ilmu dan penterjemahan terus disemarakkan (Muhd. Mansur Abdullah, 1991: 198). Penterjemahan teks agama daripada bahasa Arab kepada bahasa Melayu kekal rancak walaupun pada era penjajahan British di Tanah Melayu. Kawalan dan sekatan yang dilakukan oleh penjajah British tidak mampu menyekat perkembangan aktiviti penterjemahan teks agama Islam. Percubaan British untuk menerapkan pengajaran keagamaan atas nama pendidikan menerbitkan refleksi terbalik oleh para agamawan. Agenda penerapan ajaran Kristian ke dalam minda anak-anak Melayu menerusi sektor pendidikan terbantut hasil daripada campur tangan agamawan Islam. Para Ulama Islam secara proaktif telah menggembleng sepenuh tenaga para agamawan demi memastikan ajaran Islam terus teguh diamalkan di Tanah Melayu termasuk merancakkan sektor pendidikan menerusi sistem pendidikan pondok. Kebanyakan agamawan yang digembleng adalah terdiri daripada mereka yang mendapat pendidikan agama di Tanah Melayu dan semenanjung tanah Arab. Penterjemahan teks agama pada era awal sistem pondok diperkenalkan lebih didominasi oleh pendekatan penterjemah bebas atau literal. Kebanyakan pelajar diharuskan mencatat setiap ilmu yang diajarkan oleh para guru sehingga menghasilkan satu terjemahan antarabaris atau terjemahan karya berbentuk syarah (Oman Fathurahman, 2002). Penterjemahan antarabaris kebiasaannya dihasilkan menerusi kaedah penulisan makna perkataan dalam bahasa Melayu di atas atau di bawah perkataan bahasa Arab, manakala penterjemahan secara syarah pula ditulis dengan mencatatkan makna ayat selepas ayat yang ditulis dalam bahasa Arab secara dalam kurungan atau sebaliknya. Rajah 1: Penterjemahan literal (secara syarah dan antarabaris ) Perkembangan aktiviti penterjemahan teks agama dilihat kian berkembang pada masa kini. Namun, pengaruh bahasa sumber tetap kelihatan dalam penterjemahan yang dihasilkan sehingga sering dilihat amat kearaban (Ainon Mohd, 2008). Pengekalan penterjemahan secara semantik terhadap kitab rujukan agama dilihat tidak memberi masalah pada pandangan sesetengah sarjana kerana pengekalan tersebut dilaksanakan demi menjaga keasliannya data sumbernya. Namun begitu, penterjemahan secara harfiah atau perkata adalah ditegah kerana penterjemahan sebegini boleh menyimpangkan makna daripada maksud asal (Ahmad Hilmi et al., 2014: 114). Hal ini kerana kitab rujukan agama hanya dapat difahami daripada keseluruhan cerita atau ayat dan bukan sekadar melihat kepada pemaknaan kata secara leksikal.

259 250 Pemerhatian yang dijalankan terhadap lakaran dan papan tanda di masjid-masjid pada tahun 2018 mendapati penterjemahan yang dipaparkan di dinding masjid masih menggunakan satu bentuk terjemahan yang cenderung kepada bahasa sumber dan kelihatan amat kearaban. Penterjemahan Doa Sujud Tilawah yang dirakamkan dalam Rajah 2 sebagai contoh didapati menggunakan pendekatan penterjemahan literal. Hal demikian amat menyukarkan kefahaman pembaca apabila pendekatan terjemahan ini diterapkan tanpa meraikan pemahaman pembaca. Rajah 2: Doa Dan Terjemahan yang dipaparkan di sebuah masjid dalam daerah Setiu, Terengganu Penterjemahan yang dihasilkan kelihatan menjadikan penterjemahan literal sebagai penterjemahan sandaran. Penterjemahan tersebut hanya melakukan perubahan secara minimal dengan merubah kedudukan struktur اس اج اد اوجه اي menjadi Wajahku Bersujud yang diubah dari kedudukan asalnya Bersujud Wajahku. Dalam penterjemahan اخلاقاه او اصو اره ل ل ذ ي pula, prosedur pengguguran kata telah digunakan dalam penterjemahan Kepada Penciptanya yang dihasilkan. Penterjemah sepatutnya tidak menggugurkan kata hubungan yang bagi memudahkan kefahaman. Terjemahan او اصو اره yang diterjemahkan dengan Yang Membentuknya juga dilihat amat canggung dan sukar untuk difahami apabila ia diterjemahkan seperti tergantung. Ayat tersebut jika diterjemahkan secara literal seharusnya diterjemahkan dengan bahasa Melayu yang digunakan dalam komunikasi semasa masyarakat Melayu seperti Wajah ku bersujud kepada tuhan yang mencipta dan membentuknya atau Aku sujud kan wajah ku kepada pencipta dan pembentuk nya. PENUTUP Doa Sujud Tilawah س ج د و ج ه ي ل ل ذ ي خ ل ق ه و ص و ر ه و ش ق س م ع ه و ب ص ر ه ت ب ار ك اهلل ا ح س ن ال خ ال ق ي ن Wajahku Bersujud Kepada Penciptanya. Yang Membentuknya. Yang Membentuk Pendengaran Dan Penglihatannya. Maha Suci Allah Sebaik-baik Pencipta Penterjemahan merupakan satu bentuk pemindahan ilmu dan maklumat kepada penerima dalam bahasa yang jelas dan mampu difahami. Namun, terdapat banyak kajian yang menyatakan produk terjemahan yang dihasilkan dalam bahasa Melayu tidak mampu mencapai maksud asal yang hendak disampaikan oleh pemilik karya. Menurut Naimah Abdullah et al., (2009: 249), terdapat banyak keadaan yang mencerminkan bahawa terjemahan yang dihasilkan berada dalam posisi yang menjanggalkan sehingga menyukarkan kefahaman pembaca. Senario tersebut akhirnya menghasilkan satu terjemahan yang tidak tepat, melucukan, terpesong dan tidak jelas untuk difahami. Situasi tersebut mungkin terhasil daripada pendekatan terjemahan literal yang lebih cenderung untuk menjaga keaslian teks dan bahasa sumber. Kebanyakan penterjemah bahasa Arab didapati sering tenggelam dalam keasyikan bahasa sumber sehingga menghasilkan produk penterjemahan teks agama yang sangat kearaban. Namun begitu, penyataan tersebut tidak bermaksud bahawa penterjemahan teks agama dilarang sepenuhnya untuk dilaksanakan secara literal. Hal demikian kerana pendekatan ini dilihat mampu menjaga keaslian kitab rujukan agama serta menghindar daripada penyelewengan maklumat. Namun, kewaspadaan dalam penghasilan teks terjemahan berkaitan agama perlu diberikan perhatian khusus dan agar mutu penghasilannya dapat dipertingkatkan. Kejanggalan dalam produk terjemahan yang dihasilkan sangat memberi kesan negatif kepada struktur makna sesuatu ayat dalam wacana jika tidak diperhalusi sebaiknya. Kekeliruan dalam pemaknaan

260 251 pastinya menghasilkan generasi penganut agama dengan kefahaman agama yang songsang dan sesat. Dalam hal ini, pendekatan yang digunakan oleh Abdullah Basmeih yang membezakan bentuk penterjemahan berdasarkan genre teks agama boleh dijadikan parameter. Abdullah Basmeih dalam amalan penterjemahannya telah menggunakan terjemahan tafsiriyah yang lebih cenderung kepada teks sumber dalam penterjemahan teks-teks sensitif seperti al-quan dan hadis. Hal demikian dilaksanakan bagi menjaga keaslian teks sumber dan mengurangkan risiko kesilapan dan pengubahan fakta serta inti pati ajaran agama. Pendekatan terjemahan talkhisiyah pula digunakan dalam penterjemahan yang lebih terbuka dan tidak terikat kepada sensitiviti. Dalam penterjemahan teks kupasan agama, Abdullah Basmeih dilihat lebih cenderung menggunakan pendekatan talkhisiyah yang lebih meraikan penerimaan dan kefahaman pembaca sasaran. Pendekatan talkhisiyah adalah satu pendekatan yang cenderung untuk mengikut prosedur, laras dan gaya bahasa pembaca teks sasaran. Oleh yang demikian, penghasilan produk yang dihasilkan diharapkan mampu menjadi rujukan para pembaca teks agama Islam. RUJUKAN Abdul Jalil Borhan. (1996). Sumbangan Ulama dalam Perkembangan Islam di Alam Melayu. Jurnal Syariah, 4(2), Abu Husny. (1987). Pembinaan perundangan hukum Islam. Singapura: Pustaka Nasional. Ahmad Hasbullah. (1993). Perkembangan Tamadun Islam Abad Pertengahan. Kuala Lumpur: Yayasan Dakwah Islamiah Malaysia. Ahmad Hilmi, A. B., Amir, S., Yakub, M., Mohd Yusoff, M. Y., Abd razak, M., Razzak, A., & Ibrahim, A. F. (2014). Terjemahan al-qur an Bahasa Melayu : Penilaian Berasaskan Tafs īr Ilmī. Jurnal Usuluddin, 39(Januari-Jun), Ainon Mohd. (2008). Isu Penerbitan Terjemahan Buku-buku Arab Kontemporari. Retrieved March 28, 2017, from emporari/ Alpert, M. (1998). Torah Translation. In M. Baker (Ed.), Routledge encyclopedia of translation studies (pp ). Routledge New York. Arba iyah Mohd. Noor. (2011). Perkembangan Persejarahan Islam Di Alam Melayu. Al-Tamaddun, 6, Azman Ariffin, & Idris Mansor. (2017). Khidmat dan Sumbangan Abdullah Basmeih Dalam Terjemahan Teks Agama. In Mohd Shahrizal Nasir, Mohd Firdaus Yahaya, & Mohd Fauzi Abdul Hamid (Eds.), Prosiding SEMBARA 2017 Penantaran Pendidikan bahasa dan Kesusasteraan Arab (pp ). Terengganu, Malaysia: FBK, UniSZA. Chan, S. (2009). A Chronology of Translation in China and the West: From the Legendary Period to The Chinese University Press. Hong Kong. Chebbo, A. A. (2006). Arabic To English Translation Of Islamic Religious Texts. Thesis PhD, American University of Sharjah. De Jonge, H. (t.t.). Kajian Kritis Historis Terhadap Perjanjian Baru, El-Eisawy, B. M. (1996). Al- Tarjamah Ilā al-arabiah: Qadhāya wa Arā. Cairo: Dar al-fikr al-arabi. K.H Moenawar Chalil. (2001). Kelengkapan Tarikh Nabi Muhammad S.A.W. (vol 2). Jakarta: Perpustakaan National. Keane, W. (1997). Religious Language. Annu. Rev. Anthropol., 26, Khammyseh, D. (2015). The Problems in Translating Islamic Expressions in Religious Occasions. Journal of Education and Practice, 6(35), Kun Zachrun Istanti. (2001). Hikayat Amir Hamzah: Jejak dan Pengaruhnya dalam Karya Sastra Nusantara. Retrieved April 15, 2017, from

261 252 Jejak-dan-Pengaruhnya-dalam-Karya-Sastra-Nusantara Lose, D. J. (2006). The Need and the Art of Biblical Preaching. Word & World, 26(2), M. Yahya Harun. (1996). Kerajaan Islam Nusantara Abad xvi & xvii. Yogyakarta: Kurnia Kalam Sejahtera. Majdi Ibrahim. (2009). Al-Tarjamah baina al-arabiah wa al-malayuwiah: al- Nazoriyyat wal al- Mabadi. Malaysia: IIUM Press. Mehawesh, M. I., & Sadeq, A. (2014). Islamic Religious expressions in the Translation of Naguib Mahfouz Novel The Beginning and the End. Research on Humanities and Social Sciences, 4(12), Muhd. Mansur Abdullah. (1991). Penghargaan Terhadap Terjemahan dan Penterjemah di Malaysia: Satu Impian Semata. In Noor Ein Mohd Nor & Atiah Salleh (Eds.), Pragmatik Penterjemahan: Prinsip, Amalan dan Penilaian Menuju Ke Abad 21. Selangor: Percetakan Dewan Bahasa dan Pustaka. Mustaffa Abdullah, & RAP Ishkandar Shah Raja Baharudin. (2000). Penyelewengan kitab Torah dan penjelasannya di dalam al-qur an. Jurnal Usuludin, Naimah Abdullah, Norhayuza Mohamad, M. Rozman Abdullah, & Zuraini M. Ramli. (2009). Terjemahan Wacana Agama Arab-Melayu: Wajar Dan Bersediakah Kita Menerima Transformasi? In Kelestarian Bidang Terjemahan (pp ). Kuala Lumpur: Persatuan Penterjemah Malaysia. Newmark, P. (1981). Approaches to translation. Oxford: Pergamon Press Ltd. Oman Fathurahman. (2002). Penulis dan Penerjemah Ulama Palembang: Menghubungkan Dua Dunia. Paris: The International Workshop. 1-5 April In History of Translation in Indonesia and Malaysia (Project of Association Archipel). Paris: The International Workshop. Pym, A. (1998). Method in Translation History (2nd ed.). Manchester: St. Jerome Publishing Ltd. Shafie Abu Bakar. (1989). Kitab al-durr al-manzum dan Kitab al-luma Sebagai Pancaran Budaya Ilmu di Melaka : Permasalahan dan Pengaruh Lanjutannya. In Persidangan Antarabangsa Pengajian Melayu. Kuala Lumpur: Universiti Malaya. Siu, S. (2008). Buddhist Scripture Translation in the New Millennium. In The Changing Face of Translation (pp ). Syarifah Nor Sy. Ab. Rahman, Najmuddin, N., & Omar, R. (2007). Bahasa Melayu Kertas 1 & 2: Teks Dan Rujukan Lengkap. Selangor: Arah Pendidikan Snd. Bhd. Syed Muhammad Dawilah Al-Edrus & Halim Mohd. Khalid. (2008). Tradisi Penterjemahan: Wacana Ketamadunan. Jurnal Penterjemahan, xi(1&2), Tim Lambert. (t.t.). A Short Biography of William Tyndale. Retrieved July 10, 2018, from Wallis, E. A. (1922). The Rosetta Stone. London: The British Museum. Wan Abdul Hayyi Wan Omar, & Idris Mansor. (2017). Penterjemahan Teks Sejarah Islam : Satu Tinjauan Arkeologi. In Mohd Shahrizal Nasir, Mohd Firdaus yahaya, & Mohd Fauzi Abdul Hamid (Eds.), Prosiding SEMBARA 2017 Penantaran Pendidikan bahasa dan Kesusasteraan Arab (pp ). Terengganu, Malaysia: Fakulti Bahasa dan Komunikasi, UniSZA. Winstedt, R. O. (1969). A history of Classical Malay Literature. Kuala Lumpur: Oxford University Press. Worth, R. H. (1992). Bible Translations: A History Through Source Documents North Carolina: McFarland & Company. North Carolina: McFarland & Company.

262 253 ARKEOLOGI TERJEMAHAN ARAB-MELAYU: KAJIAN SUMBANGAN SYEIKH DAUD BIN ABDULLAH AL-FATANI Sumaiyah Maktar Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang Idris Mansor Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Kertas kerja ini merupakan hasil dapatan kajian yang dijalankan terhadap karya terjemahan Arab-Melayu seorang tokoh ulama silam Alam Melayu pada Abad ke-18 dan 19, Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani. Konsep kajian ini menepati kerangka teori arkeologi terjemahan di bawah skop kajian sejarah terjemahan yang diperkenalkan oleh Pym (1998). Pym menggariskan enam unit persoalan penting iaitu apa, siapa, bila, di mana, bagaimana dan mengapa bagi membantu proses pengumpulan data terhadap karya terjemahan tersebut. Beliau turut membahagikan skop unit persoalan tersebut kepada tiga bahagian kecil iaitu arkeologi terjemahan, kritikan sejarah dan penerangan bagi menghasilkan dapatan yang lebih teratur dan sistematik. Oleh yang demikian, kerangka arkeologi terjemahan diaplikasikan dalam kajian ini bagi merungkai persoalan berkaitan karya terjemahan Arab-Melayu hasil sumbangan seorang tokoh ulama silam Alam Melayu abad ke-18 dan 19 ini. Hasil dapatan mendapati sebanyak 22 buah judul karya terjemahan daripada pelbagai bidang agama Islam telah ditemui dalam bentuk manuskrip salinan tulisan tangan yang terdapat di Perpustakaan Negara, Muzium Kesenian Islam dan perpustakaan-perpustakaan lain yang mengumpulkan manuskrip lama. Walau bagaimanapun, jumlah karya terjemahan yang dicatatkan ini bukanlah jumlah yang muktamad kerana masih terdapat judul karyanya yang belum dijumpai manuskrip salinannya. Oleh itu, aktiviti pendokumentasian ini sedikit sebanyak dapat memberi sumbangan kepada penyenaraian katalog karya Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani di samping tumpuan diberikan kepada karya terjemahan yang beliau hasilkan. Kata kunci: arkeologi terjemahan, sejarah terjemahan, bahasa Arab, terjemahan, Daud al-fatani PENGENALAN Kajian-kajian dalam pengajian penterjemahan meliputi pelbagai aspek misalnya kajian yang melibatkan hasil karya, bahasa dan budaya yang digunakan oleh kelompok masyarakat, teknologi dan multimedia dan sebagainya yang melibatkan antara dua bahasa. Chesterman & Williams (2002) telah mengklasifikasikan sebanyak 12 bidang yang terdapat dalam kajian penterjemahan, iaitu kajian tentang analisis teks dan terjemahan, penilaian kualiti terjemahan, terjemahan genre, terjemahan multimedia, terjemahan dan teknologi, sejarah terjemahan, etika penterjemahan, terminologi dan glosari, interpretasi, proses penterjemahan, latihan penterjemah dan profesion penterjemahan. Skop kajian yang sering kali dijadikan tumpuan pengkaji adalah dengan mempersoalkan kaedah penterjemahan dan tumpuan sering diberikan kepada strategi dan tatacara yang digunakan oleh penterjemah dalam proses terjemahan sesuatu teks seperti mana yang dinyatakan oleh Pym (1998: 10) dalam bukunya Method in Translation History:

263 254...most of the texts just referred to deal with the history of translation theory; they are not particularly interested in the past of translating translators. Jelaslah bahawa produk dan proses terjemahan lebih menjadi kecenderungan para pengkaji berbanding kajian mengenai penterjemah itu sendiri menerusi kajian sejarah terjemahan. Menurut Pym (1998), kajian sejarah terjemahan melibatkan kerja-kerja yang rumit dan memerlukan pengorbanan masa dan tenaga selain ia berjasa kepada cabang penulisan sejarah terjemahan yang lain. Kajian sejarah terjemahan juga penting dalam mengetahui mengenai terjemahan masa lalu dan sekali gus dapat membantu hampir semua individu yang terlibat dalam kajian dan amalan terjemahan pada hari ini misalnya, membantu para sarjana mempunyai pandangan yang luas dalam menentukan visi dan disiplin ilmu yang lebih baik berdasarkan sejarah yang lampau. Selain itu, penterjemah juga dapat menyelesaikan isu-isu dalam terjemahan dengan melihat kepada penyelesaian isu dalam terjemahan pada masa lalu (D hulst 2001: 22). Menurut Pym (1998) lagi, matlamat utama dalam menghasilkan sejarah terjemahan adalah dengan memudahkan gabungan antara pengajian penterjemahan dengan bidang pengajian antara budaya yang luas. Salah satu contoh bagi kajian berbentuk sejarah terjemahan adalah kajian terhadap sumbangan tokoh. Antara tokoh sarjana yang banyak menabur jasa dalam perkembangan ilmu di Alam Melayu ialah Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani. Hasil penelitian mendapati bahawa terdapat banyak kajian yang dijalankan mengenai beliau sebelum ini, sama ada kajian yang meneliti kitab tertentu karya beliau mahupun sumbangan dan pemikirannya dalam bidang agama Islam dan kepada masyarakat umumnya. Hal ini tidak dapat disangkal lagi kerana tokoh ini sangat disegani dan dikenali ramai menerusi karya-karyanya yang masyhur misalnya kitab fiqh terbesar yang dinamakan kitab Furu al-masail yang masih dicetak dan digunakan sehingga ke hari ini. Bagi individu yang berada dalam ruang lingkup bidang penterjemahan dan pembaca generasi kini yang ingin mengetahui judul dan edisi cetakan kitab terjemahan Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani, pengetahuan yang berlandaskan kajian biografi, pemikiran dan metodologi penulisan kitab sahaja dianggap tidak memadai. Oleh itu, aktiviti pendokumentasian karya-karya terjemahan beliau ini sedikit sebanyak dapat membantu menjadi rujukan kepada orang lain dan dianggap penting supaya hasil karya terjemahan tersebut dapat diketahui sumber kitab asalnya. Idris Mansor (2017) dalam pembentangan kertas kerjanya berkaitan karya-karya awal hasil terjemahan daripada bahasa Arab kepada bahasa Melayu mendakwa bahawa Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani ini merupakan seorang sarjana silam yang paling banyak menghasilkan karya terjemahan daripada bahasa Arab kepada bahasa Melayu. Namun begitu, belum terdapat kajian secara khusus berkaitan dengan karya terjemahan beliau setakat ini. Sejajar dengan itu, kajian ini cuba melaporkan hasil analisis dan dokumentasi tersebut dari sudut pengajian penterjemahan dan diharap ianya dapat memberi sumbangan dalam menghasilkan wacana ilmiah penulisan sejarah penterjemahan bahasa Arab ke dalam bahasa Melayu di Alam Melayu kepada generasi kini. KERANGKA TEORI DAN METODOLOGI KAJIAN Kajian ini mengaplikasikan kerangka teori arkeologi terjemahan yang dikemukakan oleh Pym (1998). Pym mengkategorikan kajian sejarah terjemahan ini kepada tiga bahagian kecil bagi menjawab persoalan tersebut. Bahagian-bahagian kecil tersebut adalah seperti berikut: 1. Arkeologi terjemahan: Menjawab persoalan apa, siapa, di mana, bila dan segala persoalan kompleks yang berkaitan dengan aktiviti penyusunan katalog dalam kajian biografi penterjemah (Pym, 1992: 3, 1998: 5).

264 Kritikan sejarah: Menjawab persoalan bagaimana kaedah penghasilan karya-karya terjemahan tersebut (Pym, 1998: 5). 3. Penerangan: Menjawab persoalan mengapa penterjemah memilih untuk melakukan terjemahan karya-karya tersebut. (Pym, 1998: 6). Menurut Pym lagi (1998), bahagian kecil arkeologi terjemahan dan kritikan sejarah ini lebih tertumpu kepada data berkaitan fakta tentang individu penterjemah menerusi biografi dan juga teks karya-karya terjemahan yang telah dihasilkan manakala bahagian penerangan pula lebih membantu dalam proses menerangkan penyebab kepada berlakunya aktiviti terjemahan tersebut. Walaupun kerangka ini dibahagikan kepada tiga bahagian kecil tersebut, pada hakikatnya ia adalah unit-unit persoalan yang tidak dapat dipisahkan. Hal ini kerana setiap satu pecahan ini saling berkait rapat dan mempunyai kelebihan tersendiri di antara satu sama lain misalnya arkeologi terjemahan lebih cenderung kepada aspek penyenaraian (list), kritikan terjemahan lebih cenderung kepada analisis dan pendapat (analysis and argument) manakala penerangan lebih cenderung kepada penceritaan dan huraian (storytelling) (Pym, 1998: 7). Walau bagaimanapun, pengkaji dan penulis perlu bijak menyusun strategi dalam menghasilkan kajian sejarah dengan menggabungkan ketiga-tiga bahagian ini supaya kajian yang dihasilkan tidak terlalu ringkas kepada penyenaraian sahaja dan tidak terlalu bosan dengan penerangan atau penceritaan yang berjela-jela (Pym, 1998: 7). Metodologi yang digunakan sepanjang kajian ini adalah dengan mengumpul dan menyenaraikan juduljudul kitab karya Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani. Data dikumpul dari pelbagai sumber seperti katalog manuskrip Melayu yang diterbitkan oleh Perpustakaan Negara Malaysia, laman sesawang, buku bibliografi tentang beliau dan beberapa hasil kajian mengenai beliau yang ditulis sebelum ini. Seterusnya, data yang diperoleh diklasifikasikan kepada karya terjemahan Arab-Melayu beliau sahaja. Kemudian, kaedah menganalisis dan mencerakin senarai karya tersebut dilakukan dengan menjawab persoalan arkeologi terjemahan seperti mana yang digariskan oleh Pym (1998) dan senarai judul karya terjemahan tersebut disusun mengikut tarikh penulisannya. DAPATAN KAJIAN Hasil analisis dan pengklasifikasian judul karya terjemahan Arab-Melayu Syeikh Daud bin Abdullah al- Fatani, terdapat sebanyak 22 buah judul karya terjemahan yang dihasilkan oleh beliau yang dapat dikenal pasti setakat ini. Karya terjemahan beliau dapat dikenal pasti berdasarkan penelitian terhadap kajiankajian yang lalu di samping melihat manuskrip salinan kitab-kitab terjemahan ini dan secara umumnya ia boleh dibahagikan kepada dua kategori iaitu: 1. Karya terjemahan secara literal daripada kitab-kitab turath yang terkenal atau daripada kitab guru beliau yang berbahasa Arab. 2. Karya yang dirujuk daripada pelbagai sumber kitab berbahasa Arab, kemudian idea tersebut dipindah dan diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu. Dalam konteks penyusunan jawapan mengikut persoalan arkeologi terjemahan, setiap judul kitab mempunyai unit jawapan tertentu. Persoalan siapa pada dasarnya tertuju kepada diri penterjemah iaitu Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani dan persoalan ini dijawab dengan mengemukakan biografi ringkas tentang beliau. Selain itu, persoalan apa menunjukkan kepada judul kitab terjemahan yang dihasilkan serta skop bidang ilmu karya tersebut dan karya asal yang menjadi sumber terjemahannya. Persoalan seterusnya iaitu bila dan di mana pula berkaitan masa dan tempat karya terjemahan tersebut diterjemahkan. Ketiga-tiga unit persoalan ini iaitu apa, bila dan di mana dijawab dalam satu unit jawapan bagi memudahkan penyusunan data. Hasil data yang dikumpul dari setiap persoalan ini menjadikan kajian berupa himpunan daftar dan biografi penterjemah dan kemudiannya data ini diguna

265 256 pakai dalam bidang kecil yang seterusnya iaitu kritikan sejarah terjemahan bagi menjawab persoalan bagaimana karya terjemahan dihasilkan dan penerangan bagi menjawab persoalan mengapa penterjemah memilih untuk melakukan penterjemahan tersebut. a) Siapa Sebagai permulaan bagi menjawab persoalan siapa adalah dengan mengemukakan biografi ringkas diri penterjemah yang merupakan tokoh ulama Alam Melayu terulung pada akhir abad ke-18 hingga awal abad ke-19. Nama penuh beliau ialah Syeikh Wan Daud bin Syeikh Wan Abdullah bin Syeikh Wan Tok Wan Syeikh Wan Senik bin Tok Wan Abu Bakr bin Tok Kaya Pandak bin Andi (Faqih) Ali Datuk Maharajalela. Beliau digelar dengan pelbagai gelaran seperti Tok Syeikh Daud Fatani, al- Alim al- Allamah al- Arif al-rabbani, Syeikh Daud Waliullah, Syeikh Daud Keramat dan Syeikh Daud pengarang kitab. Mengenai tempat dan tarikh kelahiran Syeikh Daud al-fatani, pelbagai pendapat dan pandangan yang ditemui dalam kajian-kajian lepas disebabkan kurangnya maklumat bertulis mengenai sejarah hidup beliau yang betul-betul sahih. Syeikh Daud al-fatani dilahirkan di Kerisik pada tahun 1131H berdasarkan kepada Tuan Guru Haji Abdul Hamid bin Abdul Qadir al-sanawiy dalam bukunya Risalah Bahasan Niat Sembahyang (Wan Mohd Shaghir, 1991: 7). Beliau mendapat pendidikan awal daripada keluarganya sendiri oleh kerana beliau adalah daripada keturunan alim ulama. Syeikh Daud al- Fatani kemudiannya melanjutkan pengajian ke Mekah dan merantau ke Timur Tengah untuk menuntut ilmu. Beliau berguru dengan tidak kurang daripada 40 orang ulama terkemuka pada zamannya. Kemahiran menulis walau dalam keadaan sibuk serta proaktif dalam menghasilkan karya-karya penulisan ilmu agama menjadikan beliau diangkat dan diberi kebenaran untuk mengajar di Masjidil Haram. Berdasarkan sumber penulisan Wan Mohd Shaghir (1990, 2000), Syeikh Daud al-fatani meninggal dunia pada tahun 1297H bersamaan 1879M. Walau bagaimanapun, pengkaji lain seperti Fauzi Deraman dalam bukunya menyatakan tahun kematian Syeikh Daud al-fatani adalah pada tahun 1840an berikutan kitab yang terakhir karangannya iaitu kitab al-bahjatul Mardhiyyah adalah pada tahun 1259H bersamaan 1843M. Kenyataan yang dikeluarkan oleh Wan Mohd Shaghir mengenai tahun kematian Syeikh Daud al- Fatani berkemungkinan benar disebabkan sumber yang beliau peroleh adalah daripada keturunan Syeikh Daud al-fatani sendiri iaitu Tuan Guru Hj. Abdul Hamid. Syeikh Daud al-fatani dimakamkan di Taif berdekatan dengan kubur Sayidina Abd Allāh Bin Abbās sepupu Rasulullah SAW. Namun kemudiannya jenazah beliau dipindahkan ke Mekah. b) Apa / Bila / Di mana Hasil daripada penelitian katalog manuskrip Melayu yang disediakan oleh Penerbit Perpustakaan Negara Malaysia dan pelbagai sumber lain, karya-karya terjemahan Arab-Melayu yang dihasilkan oleh Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani berserta skop bidang ilmu, masa dan tempat karya tersebut dihasilkan adalah seperti berikut: 1. Kitab Kifayat al-muhtaj fi al-isra wa al-mir aj - Bidang ilmu tauhid - Kitab asal: kitab al-ibtihaj bi al-kalam Ala al-israk wal Mi raj yang juga disebut sebagai kitab Mi raj an-nabi yang dikarang oleh Najmuddin al-ghayti dan ulasan Ahmad Shahabuddin al- Qalyubi. - Selesai ditulis pada tahun 1204H/1789M (Wan Mohd Shaghir, 1990). Sumber lain: hari Selasa, 27 Muharam 1224H bersamaan 14 Mac 1809M (Hasan Madmarn, 2001: 26).

266 257 - Diterjemahkan di Mekah. 2. Kitab Fawaidul Fikri fil Imamil Mahdi - Bidang ilmu hadis - Kitab asal: kitab Faraid Fawaidil Fikri fil Imamil Mahdi (Wan Mohd Shaghir, 1990: 91) yang dikarang oleh Syeikh Mar i bin Yusuf. - Selesai dikarang pada tahun 1215H bersamaan 1800M dan pada naskhah salinannya tidak tercatat tempat karya ini diselesaikan. 3. Kitab Idah al-albab li-murid al-nikah bi-l-sawab - Bidang ilmu fiqh munakahat (perkahwinan) menurut mazhab Syafie. - Dipetik dan diterjemahkan daripada beberapa buah kitab bahasa Arab iaitu kitab Minhaj al- Talibin, ulasan kitab Tuhfat al-muhtaj, ulasan Fath al-wahhab, ulasan kitab Nihayat al-muhtaj dan kitab al-uddah wa-al-silah (Hasan Madmarn, 2002: 26). - Selesai disusun dan diterjemahkan pada tahun 1224H bersamaan 1809M di Mekah. 4. Kitab Bisharat al-ikhwan bi-asbab al-mawt ala al-iman - Bidang ilmu tasawuf. - Terjemahan daripada karya guru beliau al-allamah al-arif Billah Maulana Syeikh Abdullah Mirghani yang tidak diketahui judul karya asalnya kerana beliau hanya menulis nama gurunya sahaja. - Selesai diterjemahkan pada malam Khamis 8 Rabiulakhir 1226H di Mekah al-mukarramah (Wan Mohd Shaghir, 1990: 62). Namun, tercatat tahun yang berbeza pada salinan lain kitab ini iaitu ianya selesai ditulis pada tahun 1220H bersamaan 1805M (Wan Mohd Shaghir, 2000: 17). 5. Kitab Ghayat al-taqrib fi al-irth wa al-ta sib - Bidang ilmu fiqh (pembahagian harta pusaka) Mazhab Syafie. - Penulisan fiqh Mazhab Syafie sebagai rujukan utama. - Selesai ditulis pada malam Jumaat, 5 Safar 1226H bersamaan 1 Mac 1811M di Mekah. (Wan Mohd Shaghir, 1990) 6. Kitab Bughyat al-tullab li-murid Ma rifat al-ahkam bi-l-sawab - Bidang ilmu fiqh. - Kitab rujukan: kitab Minhaj al-'abidin, Mughni al-muhtaj, Tuhfat al-muhtaj, Nihayat al-muhtaj, Fath al-wahab, Sharh al-darimi, al-mughni, Sharh al-tahrir, Madabaghi dan Sabil al- Muhtadin. - Karya ini tidak tercatat tarikh dan tempat selesai penulisannya seperti kitab-kitab beliau yang lain, namun Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani ada mengatakan bahawa pada tahun 1226H bersamaan 1810/11M, terdapat beberapa individu yang datang kepadanya meminta beliau menterjemahkan sesuatu yang berkaitan dengan peraturan jual beli termasuklah aturan urusan

267 258 transaksi (Hasan Madmarn, 2002: 24). Selain itu, manuskrip salinan pertama yang ditemui ialah bertarikh 15 Jamadilawal 1243H bersamaan 4 Disember 1827M. 7. Kitab Nahj al-raghibin wa Subul al-muttaqin - Bidang ilmu fiqh. - Terdiri daripada 2 jilid. - Dipetik daripada kitab Minhaj al-talibin dan ulasan dari kitab-kitab lain seperti kitab Tuhfat al- Muhtaj dan Nihayat al-muhtaj. - Menurut Wan Mohd Shaghir (1991), jilid pertama kitab ini mula ditulis pada tahun 1226H bersamaan 1811M. Walau bagaimanapun, pada cetakan jilid pertama ini tidak ditulis tarikh tamat penulisannya akan tetapi terdapat manuskrip salinan yang tertulis tahun selesai penulisannya iaitu pada 6 Jamadilakhir 1232H bersamaan 1816M manakala jilid kedua pula selesai ditulis pada waktu Asar, bulan Jamadilawal 1234H bersamaan 1818M di Mekah. 8. Kitab Bulugh al-maram fi Kayfiyyat Muqaranat Takbirat al-ihram - Bidang ilmu fiqh. - Kitab koleksi hadis yang dikenali sebagai Bulugh al-maram tersebut disusun oleh Imam al-hafiz ibn Hajar al- Asqalani. Penterjemah hanya menterjemah pada bahagian niat solat yang sah dalam Mazhab Syafie sahaja. - Selesai ditulis pada bulan Rabiulawal 1227H bersamaan 1812M (Fauzi Deraman, 2010) di Mekah. 9. Kitab Kasyful Ghummah - Tiga bidang ilmu iaitu hadis, kalam dan fiqh. - Terdiri daripada 2 jilid. - Saduran daripada kitab Syarh al-sudur dan kitab Mukhtasar Tadhkirat al-qurtubi (Fauzi Deraman, 2010: 46). - Selesai diterjemahkan di Mekah pada 20 Rabiulawal 1238H bersamaan 4 Disember 1822M. 10. Kitab Minhaj al- Abidin - Bidang ilmu tasawuf. - Terjemahan pertama yang diterjemahkan secara literal daripada judul kitab yang sama dalam bahasa Arab karya Imam al-ghazali. - Karya ini selesai ditulis pada 15 Jamadilakhir 1240H bersamaan 4 Februari 1825M di Mekah (Fauzi Deraman, 2010: 46). 11. Kitab Manhal al-safi fi Bayan Ramz Ahl al-sufi - Bidang ilmu tasawuf.

268 259 - Tarikh tamat penulisan kitab ini tidak diketahui namun, manuskrip salinan pertama disalin pada 28 Rejab 1246H bersamaan 12 Januari 1831M. 12. Kitab Kanz al-minan ala Hikam Abi Madyan - Bidang ilmu tasawuf. - Kitab ini diterjemahkan secara tafsiran daripada kandungan kitab asal iaitu kitab al-hikam tanpa mengubah mesej yang ingin disampaikan. - Selesai ditulis pada hari Rabu, 23 Rabiulakhir 1240H bersamaan 15 Disember 1824M di Mekah. 13. Kitab Hidayat al-muta allim wa-umdat al-mu allim - Bidang ilmu fiqh. - Diterjemahkan daripada kitab Bidayāt al-nāṣiḥ karya Sayyidi Ahmad al-zahid dan turut memuatkan 40 buah hadis yang dipetik daripada karya lain seperti kitab Kasyful Ghummah An Jami al-ummah. - Selesai ditulis pada hari Jumaat, 12 Jamadilakhir 1244H bersamaan 20 Disember 1828M di Mekah. 14. Kitab Al-Bahjah al-saniyya - Bidang ilmu tauhid. - Kitab terjemahan ini juga diberi nama Tahsil Nayl al-maram li Bayan Manzumah Aqidat al- Awam. - Terjemahan dan ulasan daripada karya guru kepada Syeikh Daud al-fatani sendiri iaitu Syeikh Ahmad al-marzuqi yang bertajuk Tahsil Nayl al-maram fi Sharh Aqidat al- Awam. - Karya ini selesai diterjemahkan pada 24 Safar 1245H bersamaan 25 Ogos 1829M di Mekah. 15. Kitab Wasaya al-abrar wa Mawa iz al-akhyar - Bidang ilmu tasawuf. - Diterjemahkan daripada karya Syeikh Muhammad bin Umar al-ghamari al-wasiti yang menggunakan judul yang sama. - Selesai diterjemahkan pada 24 Safar 1245H bersamaan 25 Ogos 1829M di Mekah. 16. Kitab Ward al-zawahir li-hall Alfaz Iqd al-jawahir - Bidang ilmu tauhid. - Diterjemahkan daripada karyanya sendiri yang berjudul Iqad al-jawahir. Beliau menterjemahkan matan kitab asal ini di samping mensyarahkan isi kandungannya. - Diselesaikan di Mekah pada 24 Safar 1245H bersamaan 25 Ogos 1829M.

269 Kitab Diya al-murid fi Ma rifat Kalimat al-tauhid - Bidang ilmu tauhid. - Saduran daripada ajaran gurunya iaitu Syeikh Ahmad al-marzuqi. - Tamat menulis kitab ini pada 18 Zulkaedah 1247H bersamaan 25 Ogos 1829M di Sambas, Kalimantan Barat, Indonesia. 18. Kitab Fath al-mannan Tarjamah li-safwah az-zubad - Bidang ilmu fiqh dan tasawuf. - Dipetik daripada karya yang berjudul Matn az-zubad iaitu puisi yang terdiri daripada 1074 bait karya Syeikh Ahmad bin Ruslan al-dimashqi. - Diselesaikan pada hari Ahad, 16 Ramadan 1249H bersamaan 27 Januari 1834M di Mekah. 19. Kitab Jawahir al-saniyya fi Sharh al- Aqaid al-diniyya wa Ahkam al-fiqh al-marḍiyya wa Tariq al-suluk al-muhammadiyya - Bidang ilmu fiqh. - Sumber petikan dan terjemahan daripada kitab Minhaj al-talibin berserta ulasannya dan penulisan-penulisan Mazhab Syafie yang lain. - Selesai diterjemahkan pada 16 Jamadilawal 1252H bersamaan 29 Ogos 1836M di Taif. 20. Kitab Bidayat al-hidaya - Bidang ilmu tasawuf. - Terjemahan daripada kitab Bidayat al-hidayah karangan Imam al-ghazali. - Selesai pada hari Khamis, 14 Syaaban 1253H bersamaan 12 November 1837M. 21. Kitab Furu al-masail wa Usul al-wasail - Bidang ilmu fiqh. - Terdiri daripada dua jilid. - Diterjemahkan dan dipetik daripada kitab al-fatawa dan Kashf al-litham an as ilat al-an am. - Mula diterjemahkan pada tahun 1254H bersamaan 1838M di Mekah dan selesai ditulis pada 1257H bersamaan 1841M. 22. Kitab Bahja al-marḍiyya fi Udhr Takhalluf al-ma mum an al-imam - Bidang ilmu fiqh. شرح منظومة ( al- Azizi - Risalah ringkas yang diterjemahkan daripada kitab Syarh Manzhumah karya guru beliau, iaitu al- Alim al- Allamah al-syeikh Muhammad Shalih bin Syeikh (العزيزي

270 261 Ibrahim al-rais yang merupakan huraian bagi matan Manzhumah al- Azizi fi Masa-il al-jama ah karya al- Allamah al-syaikh Ali bin Ahmad al- Azizi al-bulaqi al-syafi i. - Selesai diterjemahkan pada 14 Syawal 1259H bersamaan 7 November 1843M di Makkah al- Musyarrafah. Justeru, dalam konteks persoalan apa, siapa, bila dan di mana, dapatlah disimpulkan bahawa karya terjemahan Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani yang ditulis sepanjang kehidupan beliau dapat dikenal pasti sebanyak 22 buah seperti mana yang telah disenaraikan dan boleh dikatakan hampir kesemua karyanya ditulis di Mekah al-mukarramah disebabkan beliau menetap di Mekah selama 30 tahun dan di Madinah selama lima tahun (Wan Mohd Shaghir, 1990: 25). Judul kitab asal yang dijadikan sumber terjemahannya hanya beberapa buah yang tidak dapat dikenal pasti judul asalnya disebabkan tidak tercatat dalam penulisan karya terjemahan tersebut melainkan nama pengarang asal misalnya kitab Bisharat al- Ikhwan bi-asbab al-mawt ala al-iman yang tidak diketahui judul karya asalnya kerana Syeikh Daud al- Fatani hanya menulis nama gurunya sahaja iaitu al-allamah al-arif Billah Maulana Syeikh Abdullah Mirghani. Selain itu, terdapat sebuah karya beliau yang berjudul Manhal al-safi fi Bayan Ramz Ahl al- Sufi dikatakan karya terjemahan tetapi maklumat mengenai judul asal kitab yang dijadikan sumber terjemahan tidak dapat dikenal pasti. Hasil analisis mengenai judul kitab asal yang dijadikan sumber terjemahan karya Syeikh Daud al-fatani yang lain, beliau sering kali merujuk kepada empat buah karya ulama muktabar iaitu: i) Muhyi al-din Abu Zakariyya Yahya b. Sharaf al-nawawi (Minhaj al-talibin) ii) Shihab al-din Ahmad b. Muhammad Hajr al-hatimi al-makki (Tuhfat al-muhtaj) iii) Abu Yahya Zakariyya b. Muhammad al-ansari (Fath al-wahhab) iv) Shams al-din Abu Abd Allah Ahmad al-ramli al-ansari (Nihayat al-muhtaj) Hal ini kerana, keempat-empat karya ini adalah kitab fiqh Mazhab Syafie yang terkenal. Tambahan pula, bidang fiqh adalah di antara bidang ilmu yang banyak ditulis dan dihasilkan terjemahannya oleh Syeikh Daud al-fatani. c) Bagaimana Bagi memperoleh maklumat tentang kaedah penghasilan karya secara spesifik, kaedah temu bual dengan penulis karya terjemahan ini diperlukan. Walau bagaimanapun, hal ini mustahil bagi pengkaji disebabkan Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani adalah ulama dan pengarang zaman silam yang mustahil untuk ditemui melainkan segala maklumat mengenainya dihimpunkan melalui pengkaji-pengkaji lampau yang hidup pada zamannya ataupun keturunan-keturunan beliau yang masih ada pada masa sekarang. Oleh yang demikian, maklumat mengenai bagaimana kaedah penghasilan karya beliau ini dibincangkan secara dasar sahaja menerusi maklumat yang dikumpul daripada pelbagai sumber. Sebagaimana yang diketahui, pada abad ke-19 dan sebelumnya, sistem berkomputer masih belum digunakan secara meluas bahkan sistem penulisan karya majoritinya hanya menggunakan tulisan tangan. Oleh yang demikian, karya penulisan para ulama zaman ini memerlukan individu-individu yang menyalin semula supaya ilmu tersebut tidak lupus begitu sahaja. Bagi Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani sendiri, beliau dikatakan mempunyai jurutulis yang diupah untuk menyalin karya-karyanya dan setiap satu judul karyanya sudah disediakan satu salinan (Wan Mohd Shaghir, 1990: 27). Jika ada individu yang inginkan karyanya, mereka terpaksa mengupah orang lain untuk menyalinnya (Wan Mohd Shaghir, 1990: 27). Oleh hal yang demikian, dapat kita lihat terdapat banyak manuskrip tulisan tangan dari individu-individu yang berlainan dan gaya penulisan mereka juga dilihat seperti mematuhi peraturan penulisan kitab pada zaman tersebut.

271 262 Dalam konteks susun atur penulisan kitab asal dan terjemahannya, Bruinessen (1990) dalam kajiannya menyatakan bahawa: Most of the classical Arabic kitab studied in pesantren are commentaries {sharh, Ind/Jav: syarah), or glosses {hashiya, hasyiah) upon commentaries on older original texts {matn, matan). Hal ini menunjukkan bahawa, kebanyakan kitab klasik Jawi lama yang diterjemahkan daripada kitab berbahasa Arab mempunyai ciri tertentu misalnya susunan syarah dan matan. Matan ialah isi utama sesebuah topik yang ditulis secara ringkas dan padat serta tidak melibatkan penerangan yang panjang lebar. Syarah pula adalah penerangan kepada matan tersebut. Sebagai contoh, kitab asal berbahasa Arab yang dijadikan kitab sumber, diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu dengan menggunakan tulisan Jawi klasik. Pada kebiasaannya, matan berbahasa Arab ditulis dengan dakwat pena berwarna merah manakala syarah atau penerangan dalam bahasa Melayu yang datang selepasnya ditulis dengan dakwat pena berwarna hitam. Selain itu, terdapat juga karya terjemahannya yang disusun dengan kaedah soal jawab misalnya dalam سئل رضي هللا عنه kitab Furu al-masail, beliau menyusun permasalahan fiqh dengan menggunakan istilah sebagai persoalan dan istilah maka dijawabnya sebagai menjawab permasalahan tersebut. Dari sudut penggunaan dakwat pena berwarna hitam dan merah pula adalah mengikut individu penyalin itu sendiri sebagaimana yang dibandingkan dalam manuskrip salinan kitab Furu al-masail yang dijumpai ini bernombor MSS 553 dan MSS 664. Sebagai contoh, manuskrip salinan Haji Muhammad Awan b. Wan Kelantan yang bernombor MSS 553 ini menggunakan pena dakwat merah pada perkataan-perkataan tertentu sahaja seperti perkataan dan, bismillahirrahmanirrahim, perkataan pertama pada permulaan ayat al-quran, perkataan pertama pada permulaan maksud ayat al-quran tersebut, dan perkataan pertama pada permulaan hadis Nabi SAW. Karya Syeikh Daud al-fatani ini juga dilihat memberi impak yang besar pada generasi kini kerana masih dicetak dan digunakan dalam pengajaran dan pembelajaran di sekolah, pondok, masjid dan di majlismajlis ilmu. Selain itu, masyarakat kini menghargai penulisannya dengan memurnikan gaya penulisan dan menerbitkan semula karya tersebut memandangkan beliau adalah pengarang yang terulung dan produktif dalam menghasilkan karya penulisan. d) Mengapa Perbincangan dalam unit persoalan ini menepati konteks prinsip sejarah terjemahan yang digariskan oleh Pym dalam skop arkeologi terjemahannya iaitu (1) sejarah terjemahan perlu menerangkan mengapa terjemahan tersebut dilakukan pada masa dan tempat tertentu dan (2) objek asas dalam sejarah terjemahan adalah penterjemah, bukannya teks terjemahan, sistem kontekstual mahupun sudut linguistik (Pym, 1998). Oleh yang demikian, unit persoalan ini penting dalam membincangkan faktor penghasilan produk terjemahan ini dari sudut penterjemah setelah maklumat dan fakta mengenai produk terjemahan diperoleh dan dibentangkan dalam persoalan sebelumnya. Justeru, persoalan mengapa Syeikh Daud al-fatani memilih untuk melakukan terjemahan-terjemahan ini dilihat dalam konteks pemilihan bidang ilmu terjemahan karya dan kecenderungan beliau dalam menjadikan karya ulama-ulama tertentu sebagai sumber karya terjemahan yang dihasilkan misalnya karya ulama muktabar seperti al-ghazali dalam ilmu tasawuf dan al-nawawi dalam ilmu fiqh yang berteraskan Mazhab Syafie. Berdasarkan hasil dapatan senarai karya Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani, dapat dilihat bahawa beliau lebih cenderung kepada penulisan karya ilmu fiqh, tasawuf dan usuluddin walaupun beliau adalah di antara ulama yang mahir dalam pelbagai bidang ilmu. Bahkan ada juga karyanya yang ditulis mencakupi

272 263 bidang undang-undang Islam dan hadis misalnya kitab yang berjudul Faraid Fawaidil Fikri fil Imamil Mahdi, Kasyful Ghummah dan beberapa kitab lain. Hal ini kerana ilmu-ilmu fiqh, tasawuf dan usuluddin ini dirasakan lebih penting dalam membentuk jati diri dan fahaman agama yang kuat berbanding bidang ilmu lain seperti hadis pada ketika itu. Penglibatan beliau dalam bidang ilmu hadis dilihat berlaku secara tidak langsung iaitu beliau tidak membicarakan tentang sanad dan rawi sesuatu hadis, namun ada juga karyanya yang dikategorikan sebagai karya hadis disebabkan terdapat banyak hadis yang dimuatkan dalam karya tersebut. Menurut Wan Mohd Shaghir (1990: 115), setakat ini belum dijumpai karyanya yang khusus dalam bidang hadis yang membicarakan tentang sanad dan rawi hadis dan berkemungkinan pada zamannya pengaruh terhadap ilmu fiqh Mazhab Syafie lebih luas. Pemilihan bidang ilmu ini bersesuaian dengan kondisi masyarakat pada ketika itu yang lebih memerlukan ajaran dan undang-undang Islam berteraskan ajaran akidah Ahli Sunnah wal Jamaah dan Mazhab Syafie berbanding dengan pengajaran ilmu hadis. Selain itu, karya terjemahan Syeikh Daud al-fatani juga dilihat banyak bersumberkan kitab karangan Imam Al-Nawawi dalam kitab fiqh dan Imam al-ghazali dalam dua buah kitab tasawuf. Imam Al- Nawawi adalah seorang ulama muktabar yang pakar dalam bidang fiqh dan hadis di samping mempunyai pemikiran dan pandangan yang jelas dalam Mazhab Syafie. Oleh yang demikian, kebanyakan karya terjemahan fiqh yang dihasilkan dirujuk daripada kitab fiqh perundangan Mazhab Syafie bagi menghasilkan kitab bahasa Melayu yang mengkhususkan kepada hukum dan undang-undang Islam berlandaskan aliran Ahli Sunnah wal Jamaah mengikut Mazhab Syafie dan kemudiannya disebarkan kepada masyarakat Islam di Alam Melayu. Imam al-ghazali pula ialah seorang ulama yang disegani dan terkenal dalam penulisan karya ilmu tasawuf misalnya karya beliau yang berjudul Minhaj al- Abidin. Justeru, dalam konteks persoalan bagaimana dan mengapa dapatlah disimpulkan bahawa Syeikh Daud al- Fatani menghasilkan karya terjemahannya dengan menterjemah kandungan kitab bahasa Arab secara literal mahupun dalam bentuk syarah atau petikan daripada beberapa kitab bahasa Arab yang lain. Selain itu, gaya penulisan karya terjemahannya disusun seperti mana penulisan kitab Jawi/Melayu yang lain yang dapat dilihat menerusi naskhah-naskhah salinan individu tertentu. Kecenderungan beliau terhadap tiga bidang ilmu penting iaitu fiqh, tasawuf dan usuluddin di samping bersumberkan karya ulama muktabar juga menjadikan karya terjemahannya dalam bidang tersebut kerap kali disalin dan dicetak hingga kini. KESIMPULAN Kajian berbentuk sejarah terjemahan yang mengkaji sumbangan tokoh khususnya dalam bidang penterjemahan ini sangat menarik untuk dikaji memandangkan kajian seperti ini masih dilihat kurang mendapat perhatian dalam kalangan penyelidik. Kajian seperti ini juga menjadi lebih mudah dengan adanya garis panduan dan persoalan kajian yang perlu dijawab bagi menyempurnakan proses pendokumentasian data sepertimana yang telah diaplikasikan dalam kajian ini. Terdapat ramai lagi sarjana yang membahaskan tentang kaedah dan rangka tertentu dalam memastikan kajian sejarah terjemahan ini menepati konsep yang sepatutnya seperti Lieven D Hulst, Julio-César Santoyo, dan James S. Holmes. Namun, kajian ini hanya memberi fokus kepada arkeologi terjemahan yang telah dikemukakan oleh Anthony Pym sahaja walaupun pada hakikatnya objek atau unit persoalan apa, siapa, bila, di mana, bagaimana dan mengapa adalah sama dalam penulisan sejarah terjemahan seperti mana yang dikatakan oleh Leiven D Hulst (2001) dan yang membezakan antara mereka adalah skop penerangan serta fokus terhadap unit-unit persoalan tersebut. Kesemua unit-unit persoalan tersebut merupakan unit persoalan penting bagi memperoleh hasil kajian sejarah terjemahan yang berkualiti. Empat persoalan dasar seperti apa, siapa, bila dan di mana menjadi hipotesis bagi menjawab persoalan seterusnya iaitu bagaimana dan mengapa. Kesemua persoalan ini saling berkaitan bagi memperoleh hasil dapatan kajian yang diinginkan. Menerusi sumbangan karya terjemahan yang telah dihasilkan oleh tokoh

273 264 silam abad ke-18 dan 19 ini, kesemua persoalan yang dikemukakan oleh Pym dalam arkeologi terjemahan telah terjawab. Hasilnya, terdapat 22 buah karya terjemahan Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani yang dapat dikenal pasti dan data-data mengenainya telah didokumentasikan. RUJUKAN Abdul Aziz Ambak Ismail. (1991). Sumbangan Syeikh Daud Al-Fatoni dalam Akidah di Nusantara. dlm. Nadwah Ilmiah Tokoh Ulama Peringkat Kebangsaan Kali Keempat, Dec 1991, Kuala Lumpur. Azman Ariffin & Idris Mansor. (2017). Khidmat dan Sumbangan Abdullah Basmeih dalam Terjemahan Teks Agama. Seminar Kebangsaan Bahasa dan Kesusateraan Arab 2017 (hlm ). Terengganu: Universiti Sultan Zainal Abidin. Bruinessen, M.V.. (1990). Kitab Kuning: Books in Arabic Script Used in Pesantren Milieu. In Bijdragen to de Taal-, Land- en Volkenkunde 146 (pp ). Leiden. Chesterman, A. & Williams, J.. (2002). The Map. A Beginner s Guide to Doing Research in Translation Studies. Manchester: St. D Hulst, Lieven. (2001). Why and How to Write Translation Histories? In Milton, John (ed.) Emerging Views on Translation History in Brazil (pp ). São Paulo: Crop. D Hulst, Lieven. (2010). Translation History. dlm: Gambier, Yves & Luc van Doorslaer (eds.) Handbook of Translation Studies (pp ). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins. Fauzi Deraman. (1997). Kedudukan Hadith Dalam Kitab Jawi: Satu Kajian Terhadap Karya-Karya Syeikh Dawud bin Abdullah al-fataniy. Tesis, Akademi Pengajian Islam. Universiti Malaya. Fauzi Deraman. (2010). Hadith Dalam Karya Syeikh Daud bin Abdullah al-fatani. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Hasan Madmarn. (2002). The Pondok & Madrasah in Patani. Selangor: Penerbit UKM. Pym, A.. (1992). Shortcomings In The Historiography Of Translation. In Babel, 4 (pp ). Pym, A.. (1998). Method in Translation History. Manchester: St. Jerome. Pym, A.. (2009). Humanizing Translation History. In Hermes: Journal of Language and Communication Studies no 42. Sharifuddin. (2013). Kitab Hidayah Al-Muta allim Wa Umdah Al-Mu allim Karangan Syeikh Daud Al- Fatani: Kajian Teks Dan Analisis. Tesis, Akademi Pengajian Islam. Universiti Malaya. Suhaila & Sukki. (2011). Peranan dan Sumbangan Ulama Tiga Serangkai dalam Perkembangan Islam dan Transformasi Sosial di Malaysia. dlm. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara (NUN) IV: Ulama Pemacu Transformasi Negara. Universiti Kebangsaan Malaysia. Wan Mohd Shaghir. (1990). Syeikh Daud Bin Abdullah Al-Fatani Ulama dan Pengarang Terulung Asia Tenggara. Shah Alam: Penerbitan Hizbi. Wan Mohd Shaghir. (1991). Mun-yatul Mushalli Syeikh Daud al Fathani Pengetahuan Sembahyang Masyhur. Kuala Lumpur: Khazanah Fathaniyah. Wan Mohd Shaghir. (2000). Penyebaran Islam dan Silsilah Ulama Sejagat Dunia Melayu (Pengenalan Siri Ke 11). J.10. Kuala Lumpur: Khazanah Fathaniyah. Wan Mohd Shaghir. (2000). Warduz Zawahir li Hilli iqdil Jawahir Aqidah Ahlid Sunnah wal Jama ah Kitab Ushuluddin Aqidah Terbesar di Dunia Melayu Melayu. Kuala Lumpur: Khazanah Fathaniyah. Wan Mohd Shaghir. (2004). Wasiat Abrar Peringatan Akhyar Syeikh Daud bin Abdullah al-fathani. Kuala Lumpur: Persatuan Pengkajian Khazanah Klasik Nusantara & Khazanah Fathaniyah. Wan Mohd Shaghir. (2015). Ensiklopedia Naskhah Klasik Nusantara, Fath al-mannan; Syarah Matn az- Zubad Melayu (hlm. 138). Kuala Lumpur: Khazanah Fathaniyah.

274 265 ANALISIS KESAHIHAN MAKNA TERJEMAHAN ELEMEN ELIPSIS Al- QURAN KE DALAM BAHASA MELAYU Azman Ariffin Jabatan Pengajian Islam dan Moral Institut Pendidikan Guru Kampus Perlis, Kangar, Perlis Idris Mansor Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI) Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang ABSTRAK Setiap bahasa mempunyai elemen elipsis. Elemen ini boleh difahami secara konteks mahu pun situasi. Hal ini secara fitrah tidak menimbulkan sebarang masalah kepada penutur jati sesuatu bahasa. Namun proses menyedari wujudnya elemen elipsis dalam sesuatu bahasa menjadi sukar dan berbeza bagi bukan penutur asal bahasa tersebut disebabkan oleh tahap penguasaan bahasa, budaya bahasa dan ciri linguistik bahasa yang berbeza. Berdasarkan kajian-kajian lepas, kekurangan, kesalahan, kekeliruan dan juga manipulasi makna terhadap terjemahan elemen elipsis telah ditemui. Isu ini dianggap tidak wajar dan perlu diperbetulkan khususnya dalam penterjemahan teks suci al-quran yang menjadi tunjang kepercayaan dan panduan umat Islam. Para sarjana telah bersetuju dan menetapkan beberapa syarat yang perlu diberi perhatian oleh penterjemah al-quran ke dalam bahasa asing. Namun, isu kesahihan terjemahan tetap berlaku. Bertitik tolak dari permasalahan yang dinyatakan ini, kajian yang memberi tumpuan kepada kesahihan terjemahan elemen elipsis dijalankan terhadap Tafsir Pimpinan al-rahman Kepada Pengertian Al-Quran oleh Abdullah Basmeih, dengan meninjau kesahihan makna yang diberikan dan pendekatan yang digunakan oleh beliau dalam memindahkan makna tersebut. Metodologi kajian adalah bersifat kualitatif dengan menggunakan metod analisis dokumen terhadap sampel-sampel data terpilih yang telah digunakan dalam kajian-kajian lepas. Kajian ini bersifat analitikal kerana mengaplikasi analisis semantik bagi meninjau kesahihan makna elipsis yang diberikan oleh penterjemah. Tafsir Ibnu Kathir, Tafsir al-baidawi dan Al-Ta bir al-qur ani oleh Al-Samirai dijadikan asas rujukan bagi menilai kesahihan makna. Pendekatan yang digunakan oleh penterjemah turut dianalisis. Hal ini bertujuan meninjau pendekatan yang sesuai digunakan bagi menterjemah elemen elipsis al-quran. Kata kunci: elipsis, terjemahan al-quran, bahasa Melayu, Abdullah Basmeih, Tafsir Pimpinan Ar- Rahman PENGENALAN Al-Quran merupakan kitab unik yang diiktiraf sebagai rujukan bagi pelbagai bidang ilmu. Dalam bidang retorik bahasa Arab, al-quran secara impirikalnya dianggap kitab terunggul yang mempunyai hampir semua shahid (misal) retorik bahasa Arab. Hal ini telah dikesan dan dibincangkan oleh para sarjana bahasa Arab sejak permulaan kemunculannya. Upaya luar biasa ini menjadikan Al-Quran benar-benar unik dari sudut uslub (gaya), keaslian dan keindahan. Al-Quran dianggap produk dan pencapaian linguistik bahasa Arab yang paling unggul. Lantas meraih keyakinan dan menambah keimanan penganut

275 266 agama Islam bahawa kitab suci ini adalah mukjizat Allah yang diturunkan kepada Nabi Muhammad SAW sebagai panduan kepada seluruh umat manusia. Pentafsiran serta penterjemahan al-qur an merupakan antara jalan utama bagi sebahagian besar umat Islam memahami agama Islam dan menikmati keindahan bahasa al-quran. Namun proses penterjemahan sesuatu bahasa kepada bahasa lain pasti menghadapi masalah tertentu. Pakar-pakar terjemahan sering mengatakan bahawa punca kepada persoalan ini adalah kerana dua faktor utama iaitu faktor linguistik dan budaya yang berbeza antara kedua-dua bahasa sumber dan sasaran (Abobaker Ali et al, 2012:588). Akmal Khuzairi (2004) menyatakan bahawa terjemahan tidak berupaya menjamin pemindahan makna secara sempurna kerana wujudnya masalah-masalah terjemahan dan masalah sifat makna itu sendiri. Terjemahan al-quran turut menghadapi masalah ini. Malah masalahnya lebih besar. Hal ini ditegaskan oleh Abdul-Raof, (2001:40): the Qur an itself will be lost when translated; its unique linguistic architecture, rhetorical beauty, music, and prototypical texture will be wasted. Keunikan struktur linguistik, keindahan retorik, irama dan tekstur al-quran yang tersendiri mungkin hilang apabila diterjemah ke bahasa lain. Usaha penterjemahan al-quran perlu dilakukan sebaik mungkin dengan mengambil kira faktor-faktor ini. Abdul-Raof (2001:1) telah menyenaraikan permasalahan terjemahan bahasa Arab ke bahasa lain seperti berikut; masalah gaya, mekanisme gaya, fokus perkataan, beza budaya, masalah terjemahan literal, masalah kekaburan sintaktik dan semantik, ungkapan emotif al-qur an, percanggahan pendapat dalam kalangan pentafsir Al-Qur an, takwil yang berbeza, pola morfologi, hubungan semantik-sintaksis, semantik fungsi kata sendi, kesan gaya semantik, ciri-ciri prosodik dan akustik, dan yang paling penting sifat bahasa Arab itu sendiri serta retorik al-qur'an yang khusus. Antara unsur retorik bahasa Arab yang utama ialah ellipsis. Elipsis secara ringkasnya ialah unit bahasa sama ada satu huruf, perkataan atau frasa yang dilesapkan daripada ayat atau perenggan. Makna implisit yang didukung oleh elipsis memerlukan pemahaman budaya dan penguasaan linguistik bahasa Arab yang sangat tinggi untuk disedari atau dimengerti. Justeru, penterjemah al-quran yang kurang pengetahuan boleh menyebabkan makna yang diberikan tidak tepat atau kurang sahih. Beberapa kajian analisis terhadap terjemahan elipsis menemui beberapa kesalahan, kekeliruan, kehilangan, percanggahan dan juga manipulasi makna (Azman & Idris, 2017). Oleh tu, kajian ini meninjau isu-isu ini dalam penterjemahan al-quran ke dalam bahasa Melayu. Adakah penterjemahan al-quran ke dalam bahasa Melayu turut mengalami fenomena yang serupa atau berbeza? ELIPSIS DAN TERJEMAHAN AL-QURAN Definisi elipsis Menurut al-sayuti (2008: 534) elipsis ialah sebahagian daripada ijaz (conciseness) yang terdapat dalam al-quran iaitu; 1) al-qasr (ringkas/padat/pendek) dan 2) al-hadhf (elipsis/pelesapan). 1) Secara al-qasr misalnya perkataan العفو [al- afw] (keampunan) mengandungi banyak makna iaitu (berlembut), [al-līn] اللين (mengalah), [al-tasāmuḥ] التسامح (mempermudah), [al-tasāhul] التساهل dan الرفق [al-rifq] (santun). 2) Adapun secara al-hadhf bermaksud pelesapan atau pembuangan unit tertentu bahasa samada huruf, perkataan atau sebahagian ayat daripada ayat yang panjang. Pelesapan ini boleh disedari oleh penutur bahasa Arab berdasarkan indikator tertentu yang terdapat pada konteks ayat.

276 267 Abdul-Raof mendefinisikan elipsis sebagai gaya bahasa yang boleh difahami melalui konteks ayat secara implisit (2006: 77). Al-Jurjani (2011: 43) pula meyatakan bahawa elipsis ialah makna yang difahami dengan cepat dan jelas serta berjimat pada ucapan. Menurut Halliday dan Hassan, elipsis adalah pelesapan sebuah unsur bahasa atau lebih dikenal dengan penggantian dengan zero (nol). Lebih lanjut, elipsis dijelaskan sebagai sesuatu yang tidak disebutkan akan tetapi dapat dimengerti (1976: ). Beaugrande menyatakan bahawa elepsis ialah pengulangan struktur dan kandungannya namun sebahagian ekspresi maknanya dilesapkan. Pelesapan ini dapat difahami melalui struktur ayat atau ayat-ayat berdekatan dengannya (1981: 49 & 131). Berdasarkan definisi yang diberikan oleh para sarjana, elipsis boleh dirumuskan sebagai pelesapan salah satu unit bahasa daripada ayat yang boleh dimengerti maksudnya berdasarkan petunjuk tertentu. Permasalahan terjemahan elipsis al-quran Kajian-kajian mengenai permasalahan terjemahan elipsis al-quran ini telah banyak dilaksanakan sama ada dibincangkan secara sub-isu di bawah isu terjemahan informasi implisit atau pun diberi fokus secara khusus. Fenomena elipsis di dalam al-quran merupakan antara elemen implisit yang dianggap sukar difahami malah lebih sukar diterjemah. Hal ini kerana penterjemah perlu menguasai bahasa Arab dengan baik, beriman, mengetahui latar belakang wahyu, dan mendukung maqasid shar iyyah ( Izzudin Mohd. Najib, t.t: 22). Di samping itu penterjemah juga perlu mampu menghayati keindahan, memahami maksud dan melakukan proses taqdir iaitu menzahirkan atau mengembalikan makna ijaz dengan semantik yang memenuhi latar belakang wahyu dan maqasid. Maqasid bermaksud matlamat-matlamat agama yang didasari al-quran dan Sunnah. Beberapa hasil dapatan kajian dirumuskan antaranya seperti berikut: 1) Penterjemah dilihat sukar menyampaikan keindahan gaya bahasa Al-Quran yang tersirat di sebalik penggunaan elipsis ke bahasa sasaran (Majdi & Saupi, 1999: 244, Huda & Jumanah, 2011: 637). 2) Elemen elipsis kadang-kadang dirujuk dan kadang-kadang diabaikan (Huda & Jumanah, 2011: 656). 3) Masalah kesilapan dan kekeliruan semantik kerana penterjemah bukan penutur jati atau pun dipengaruhi agama asal Kristian dan Yahudi. (Salah, 1992: 487). 4) Masalah manipulasi taqdir (ekplisitasi) elipsis kepada makna tertentu menurut kehendak penterjemah atas kepentingan kelompok dan pemikirannya (Azam, 2012: 78-79, Rif at & M. Ali, 1985: 163). Terjemahan Al-Quran dan elipsis Para ulama berselisih pendapat kepada dua golongan berhubung hukum terjemahan al-quran ke dalam bahasa lain. Sebahagian mengharamkan atas hujah menjaga kesucian dan keaslian al-quran. Sebahagian mengharuskan atas alasan dakwah dan tanggungjawab penyebaran mesej agama yang terkandung di dalam al-quran (Hussein, 2006: ibid). Banyak sumber telah membahaskan mengenai pendekatan terjemahan al-quran. Secara kesimpulannya, majoriti ulama Islam membenarkan al-quran diterjemahkan secara harfiyyah bagi menyampaikan mesej Islam yang tersurat di dalam al-quran. Namun keaslian struktur ayat perlu dikekalkan. Perubahan struktur ayat dibimbangi menghilangkan makna dan tujuan asal penurunan al-quran. Kajian telah membuktikan bahawa pelaksanaan terjemahan harfiyyah adalah amat sukar. Hal ini kerana al-quran adalah kitab mukjizat yang suci yang mempunyai kriteria linguistik yang tersendiri dan mungkin hilang sebahagian makna dan tujuannya sekiranya diterjemahkan secara harfiyyah.

277 268 Bahasa Arab mempunyai kaedah dan hiasan-hiasannya yang tersendiri serta berbeza dengan bahasabahasa lain menyebabkan banyak hal ayat al-quran tidak dapat diterjemahkan secara harfiyyah. Justeru muncul pendapat kedua yang mengatakan al-quran perlu diterjemah secara maknawiyyah (maksud ayat) sahaja. Pendekatan ini membahagikan teks sastera kepada makna tersurat. Adapun makna sastera dinamakan makna tersirat. Mereka mengharuskan terjemahan teks-teks tersurat dan tersirat secara maksud tersurat sahaja. Adapun terjemahan maksud tersirat mereka berpendapat mustahil diterjemahkan kerana perbezaan kaedah, susunan dan kefahaman pada kesusasteraan bahasa menyebabkan maksud tersirat tidak mampu disampaikan ke dalam bahasa lain (Hussein, 2006: ibid). Pendekatan terjemahan secara tafsiriyyah pula lahir selepas pendekatan terjemahan maknawiyyah mendapat bantahan dan kritikan. Sesetengah ulama berpendapat pendekatan apapun yang dilakukan tidak dapat memenuhi kehendak sebenar al-quran. Terjemahan tafsiriyyah ialah pendekatan yang menerangkan maksud makna tersurat atau pun tersirat mengikut gaya bahasa yang boleh difahami oleh pendengar atau pembaca menurut fahaman dan kepakaran pentafsir atau penterjemah. Terdapat sarjana berpendapat bahawa teknik terbaik pendekatan ini ialah melalui teknik terjemah tafsiriyyah di nota kaki (Majdi & Saufi, 2008: ). Oleh kerana elipsis termasuk dalam kategori makna tersirat maka pendekatan tafsiriyyah adalah pendekatan yang paling sesuai dan membuka ruang kepada penterjemah menyampaikan mesej dan memberi peluang kepada pembaca mencuba menghayati keindahan al-quran. Menurut Norizah et al. (2011: 59), kaedah yang sesuai dalam menyampaikan makna tersurat dan makna tersirat tanpa mengabaikan rahsia serta keindahan retorik bahasa Arab ialah Kaedah Penerangan Tambahan (Metalingual Comment). Kaedah ini boleh dilakukan dengan dua bentuk iaitu sisipan (parenthetic) dan nota kaki (foot note). Ahmed Sehu (1999: ) turut mencadangkan kaedah ini digunakan bagi menjelaskan apa sahaja berkenaan makna dan rahsia unsur implisit, budaya, retorik, rima, akidah dan istilah-istilah agama. METODOLOGI Metodologi kajian adalah bersifat kualitatif dengan menggunakan metod analisis dokumen. Kajian ini adalah kajian analitikal kerana mengaplikasi analisis semantik dengan meninjau kesahihan makna yang diberikan oleh penterjemah dan membandingkannya dengan makna yang dimaksudkan dalam al-qur an. Kajian ini menganalisis beberapa padanan terjemahan makna elemen elipsis terpilih ke dalam Bahasa Melayu yang dipetik daripada Tafsir Pimpinan Al-Rahman Kepada Pengertian Al-Qur an (TPR) (Abdullah Basmeih, 2002). TRP dipilih kerana terjemahan tafsir ini menjadi rujukan utama masyarakat Islam di Malaysia. Beberapa sampel data yang telah digunakan dalam kajian-kajian lepas dipilih berdasarkan kategori tertentu. Kemudian, kajian ini meneliti kesahihan makna bagi elemen elipsis yang diberi melalui analisis yang memfokuskan aspek semantik, dengan merujuk kepada kitab Al-Tafsir Al- Azim oleh Ibnu Kathir, Anwar al-tanzil wa Asrar al-ta wil oleh al-baidawi dan Al-Ta bir al-qur ani oleh al-samirai bagi menentukan makna yang dipindahkan ke dalam bahasa Melayu adalah sahih. Dua tafsir ini dijadikan panduan kerana dianggap muktabar oleh masyarakat Islam khususnya di Malaysia. Melalui analisis semantik, kajian turut mengenal pasti pendekatan yang diguna pakai oleh penterjemah dalam memindahkan makna elemen elipsis al-quran ke dalam bahasa Melayu. Hal ini kerana pendekatan dalam terjemahan menyediakan pelbagai kaedah yang boleh disuai padan dengan ciri-ciri budaya yang melatari. Ketepatan makna ialah istilah yang biasa digunakan dalam penilaian dan kualiti terjemahan secara umum. Namun kajian ini menggunakan istilah kesahihan makna bagi menekankan bahawa terjemahan teks suci

278 269 mempunyai syarat dan tatacaranya yang tersendiri yang berbeza dengan terjemahan teks umum. Prosesnya serupa namun dalam terjemahan teks suci selain perlu menepati makna, terjemahan juga harus akur kepada makna yang diberikan oleh mufassir (pentafsir) yang muktabar dan juga memenuhi maqasid syar iyyah (Hussein, 2006: 133, Rina Indri, 2010). Makna yang boleh diterima secara rasional atau memenuhi norma serta budaya pembaca belum boleh dianggap sahih sekiranya bercanggah dengan makna muktabar atau pun menyalahi maqasid. Bagi tujuan tersebut, sebuah panduan penilaian terjemahan al-quran dirangka khusus untuk kajian ini. Panduan ini diubahsuai daripada Model William (2004:3) dengan keperluan kesahihan terjemahan teks suci al-quran. Berdasarkan kesalahan-kesalahan dan kriteria-kriteria tertentu sesuatu terjemahan boleh dianggap; 1) Sangat sahih (Superior) jika terjemahan tepat, tidak meyalahi tafsir muktabar dan maqasid serta berjaya menyampaikan maksud unsur-unsur implisit dan seni (keindahan retorik) dengan terperinci. 2) Sahih dan boleh diterima (acceptable) jika terjemahan tepat, tidak menyalahi tafsir muktabar dan maqasid. Maksud unsur-unsur implisit dan seni disampaikan tetapi tidak menyeluruh. 3) Kurang sahih dan perlu pemurnian (Revisable) jika terjemahan yang diberikan tidak menyalahi tafsir muktabar dan maqasid. Namun salah satu atau kedua-dua sisi seni dan makna implisit diabaikan. maka dinilai kurang sahih. 4) Tidak sahih atau ditolak (unacceptable) jika terjemahan yang diberikan didapati tidak menepati tafsir muktabar dan menyalahi maqasid maka dinilai tidak sahih. Perlu diperbetulkan. ANALISIS DAN PERBINCANGAN Kajian ini menganalisis kesahihan makna terjemahan enam jenis sampel data elemen elipsis yang telah digunakan dalam kajian-kajian lepas. Sampel-sampel ini dianalisis semula ke atas padanan terjemahannya ke dalam bahasa Melayu yang diambil daripada Terjemahan Tafsir Pimpinan Ar-Rahman. Sampel 1: Surah al-fatihah ayat kedua ٱل احم د ل ل ارب ٱل اع لام ي ان Terjemahan: Segala puji tertentu bagi Allah, Tuhan yang Memelihara dan Mentadbirkan sekalian alam*. (Abdullah Basmeih, 2002:3) *Nota kaki: Puji-pujian itu ialah cara atau keadaan yang menzahirkan sesuatu sifat yang baik dan sempurna pada yang dipuji, seperti kecantikan, keindahan, kejayaan, kesempurnaan dan kebesaran keagungan. Kerana segala kesempurnaan dan kebesaran serta keagungan dan dan kekuasaan itu hanya ada pada Dzat Allah yang Maha Kuasa, maka hanya Allah jua berhak memuji DzatNya sendiri (Abdullah Basmeih, 2002: ibid). Majdi dan Saufi (2008:244) menyatakan bahawa ayat asalnya terdapat perkataan مخصوص selepas perkataan الحمد yang bermaksud dikhususkan. Berlaku elipsis di dalam situasi ini disebabkan kasih sayang, kemuliaan, kebesaran dan menimbulkan rasa hampir diri kepada Allah. Allah tidak sebut perkataan مخصوص untuk menggambarkan Allah itu hampir dengan orang yang bersyukur. Ibnu Kathir (1999: 1, 127) dan al-baidawi (t.t:1, 27) tidak menyebut perkataan مخصوص secara khusus seperti yang dinyatakan oleh Majdi & Saupi. Kedua-dua mufassir ini menjelaskan perkara ini di dalam huraian meraka. Hal ini turut dilakukan oleh Abdullah Basmeih dengan membuat huraian yang menjurus

279 270 maksud khusus kepada Allah secara huraian di nota kaki. Pendekatan yang digunakan untuk menterjemah ayat ini ialah pendekatan tidak langsung. Abdullah Basmeih menyalahi prinsip kesetiaan terjemahan dalam menterjemah teks suci kerana membuat eksplisitasi dengan memberi padanan kepada elipsis مخصوص dengan perkataan tertentu. Abdullah Basmeih mezahirkan perkataan elipsis tertentu dan menambah perkataan dan mentadbir bagi melengkapkan semantik perkataan رب yang bermaksud memelihara. Kaedah penambahan dan eksplisitasi digunakan serantak. Terjemahan ayat ini boleh diterima. Sampel 2: Surah al-kahfi ayat ke 97 اءات ون ي ز با ار ٱل احد يد احت ى إ اذا اسا اوى باي ان ٱلص ادفاي ن قاا ال ٱنف خ وا احت ى إ اذا اج ۥ اعلاه ناار ا قاا ياظهار وه او اما ٱس تاطاع وا ۥ لاه ناقب ا ٦٩ ال اءات ون ي أ ف ر غ اعلاي ه ق ط ر ا ٦٩ ٱس طاع وا أان فا اما Terjemahan: Bawalah kepadaku ketul-ketul besi; sehingga apabila ia terkumpul separas tingginya menutup lapangan antara dua gunung itu, dia pun perintahkan mereka membakarnya dengan berkata: Tiuplah dengan alat-alat kamu sehingga apabila ia menjadikannya merah menyala seperti api, berkatalah dia: Bawalah tembaga cair supaya aku tuangkan atasnya. Maka mereka tidak dapat memanjat tembok itu dan mereka juga tidak dapat menebuknya* (Abdullah Basmeih, 2002: 742). * Nota kaki: Ya ni kaum Ya juj dan Ma juj tidak dapat memanjat tembok itu kerana licinnya, dan juga tidak dapat menebuknya kerana tebalnya dan padunya. (Abdullah Basmeih, 2002: ibid).استطاعوا pada perkataan asalnya ت Al-Samarai (2006: 75) menyatakan bahawa berlaku elipsis huruf Situasi ini berlaku bagi tujuan seni dan keindahan sastera Arab. Ayat ini mengisahkan tentang Iskandar Zulkarnain yang membina tembok besi bagi menghalang kaum Ya juj dan Ma juj. Huruf ت dibuang bagi menunjukkan bahawa usaha memanjat tembok besi lebih mudah daripada menebuknya. Namun mereka tidak dapat اسطاعوا) (ما memanjat dan tidak dapat فما استطاعوا) ) menebuk. Abdullah Basmeih menggunakan pendekatan terjemahan tidak langsung. Beberapa struktur ayat diubah mengikut kesesuaian tatabahasa Melayu. Namun elipsis huruf tersebut dibaikan terus serta tiada sisipan atau nota kaki digunakan. Terjemahan ayat ini berdasarkan metod kajian ini dinilai kurang sahih dan boleh ditambah baik. Sampel 3: Surah Maryam ayat ke 4 قاا ال ارب إ ن ي اوها ان ٱل اعظم م ن ي اوٱش تا اع ال ٱلر أ اشي ب ا س Terjemahan: Ia merayu dengan berkata: Wahai Tuhanku! Sesungguhnya telah lemahlah tulangtulangku dan telah putih melepaklah uban kepalaku (Abdullah Basmeih, 2002:747) Al-Baidawi (t.t, 4: 5) mengatakan bahawa perkataan الرأس yang bermakna kepala digunakan sebagai satu bentuk keindahan bahasa Arab secara. Sebenarnya terdapat perkataan شعر yang bermakna rambut dielipsiskan bagi tujuan tersebut. Rambut yang memutih bukannya kepala. Hal ini secara retoriknya adalah مبالغة (bombastik) untuk menunjukkan makna sangat lemah dan tua.

280 271 Huda dan Jumanah (2011: 654) menerusi kajian mereka ke atas terjemahan elepsis nominal al-quran ke dalam bahasa Inggeris oleh Khan dan Ali mendapati kedua-dua penterjemah menggunakan perkataan yang dielipsis iaitu.شعر Sebaiknya diberi penerangan tambahan secara sisipan (antara dua kurungan) dan mengekalkan perkataan الرأس seperti di dalam teks sumber (TS). Hal ini kerana teks suci perlu diterjemahkan secara langsung dengan mengekalkan makna teks tersurat. Adapun teks tersirat perlu disampaikan secara sisipan atau nota kaki. Abdullah Basmeih juga turut mengabaikan perkataan yang digunakan di dalam TS dan menzahirkan (eksplisit) perkataan yang dielipsis di dalam terjemahannya dengan memadankannya dengan perkataan uban yang bermaksud rambut berwarna putih. Secara permukaannya pendekatan ini berjaya menyampaikan maksud bahawa Nabi Zakaria a.s yang telah lemah dan tua. Namun keindahan retorik bahasa Arab yang mempunyai tujuan tertentu gagal disampaikan. Pendekatan terjemahan teks suci secara tafsiriyyah adalah pendekatan yang diharuskan dan disarankan oleh para sarjana kerana dapat menjelaskan perkara yang retorik, implisit dan memenuhi prinsip maqasid. Sekiranya perlu kaedah sisipan ( ) atau nota kaki boleh digunakan (Majdi & Saufi, 2008: 239, Norizah et. al, 2011: 59). Penelitian ke atas terjemahan sampel ini mendapati bahawa Abdullah Basmeih tidak mengamalkan kaedah ini dalam menterjemah ayat ini. Hal ini menunjukkan penterjemah tidak mengamalkan pendekatan dan kaedah ini secara konsisten. Terjemahan ini dinilai kurang sahih dan boleh ditambah baik. Sampel 4: Surah al-baqarah ayat ke 17 اوإ ن ع دت م ع د ناا او اج اعل ناا اجهان ام ل ل اك ف ر ي ان احص ير ا Terjemahan: dan jika kamu kembali (menderhaka), maka Kami pula akan kembali (menyeksa kamu di dunia)* dan Kami telah jadikan neraka: penjara bagi orang-orang kafir (pada hari akhirat). (Abdullah Basmeih, 2002: ) Ibnu Kathir (1999: 5, 48) menjelaskan bahawa; وإن عدتم عدنا bermaksud: Jika kamu kembali melakukan kemusnahan (perang) nescaya Kami akan kembali menguasai kamu (al-idālat) di dunia serta Kami sediakan bagi kamu di akhirat kelak azab dan seksaan. Berdasarkan tafsiran Ibnu Kathir ayat asal berbunyi: اوإ ن ع دت م إلى اإلفساد ع د نا ا إلى اإلدالة Terjemahan: Jika kamu kembali melakukan kemusnahan (perang), nescaya kami kembali berkuasa. (terjemahan sendiri). Situasi ini menunjukan bahawa terdapat dua frasa konjunksi dan kata nama (Ko + K) yang mengalami elipsis dalam teks sumber. Salah Salim Ali (1999: 487) mendakwa di dalam kajiannya terhadap terjemahan al-quran ke dalam bahasa Inggeris bahawa Pickthall telah terkeliru dan tersalah dalam menerangkan makna implisit yang terkandung di dalam ayat ini. Picthall telah menterjemah elipsis frasa yang pertama iaitu perang dengan crime (jenayah). Adapun elipsis frasa kedua al-idalat diterjemah dengan punishment. Dari segi pendekatan terjemahan ayat ini Abdullah Basmeih menggunakan pendekatan tidak langsung. Kaedah sisipan diadaptasi bagi menjelaskan makna implisit yang didukung oleh kedua-dua frasa (Ko + K) tersebut. Elipsis frasa yang pertama Abdullah Basmeih memberikan padanan makna yang boleh diterima iaitu menderhaka yang dipadankan dengan perang. Namun frasa kedua Abdullah Basmeih memberikan makna menyeksa kamu di dunia. Makna ini jelas tidak sahih malah menyalahi maqasid agama Islam. Hal ini kerana makna yang sahih menurut Ibnu Kathir ialah al-idalah. Al-Idalah bermaksud hukuman yang ditentukan ke atas tawanan yang kalah dalam peperangan. Antara bentuk hukuman ialah

281 272 hukuman bunuh, dibebaskan tanpa syarat, dibebaskan dengan bayaran jizyah atau khidmat mengajar (1999: 5, 48). Perkataan menyeksa amat tidak selari dengan maqasid syar iyyah yang mengamalkan sifat ihsan. Banduan di dalam Islam wajib diperlakukan dengan baik. Malah memberi makan kepada mereka diberikan pahala oleh Allah SWT. Hukuman bunuh Islam adalah hukuman pancung semata-mata tanpa sebarang seksaan lain. Di dalam kes ini hukuman bunuh dijatuhkan ke atas Bani Quraizah yang sangat memusuhi Islam dan melanggar perjanjian maka hukuman ini adalah wajar. Bani Nadhir dibebaskan mengikut tahap permusuhan dan penglibatan dalam peperangan samada dibebaskan tanpa syarat atau bersyarat. Tindakan ini sangat tidak sesuai diertikan atau dipadankan dengan menyeksa. Kaedah terjemahan yang digunakan Abdullah Basmeih di dalam ayat ini adalah sesuai tetapi penerangan makna bagi elipsis frasa yang kedua adalah tidak sahih. Berdasarkan metod kajian ini maka terjemahan ini ditolak dan perlu diperbetulkan. Sampel 5: Surah al-nisa ayat ke 66 اولاو أان ا اكتاب ناا اعلاي ه م أان ٱق ت ل و ا أانف اسك م أاو ٱخ ر ج وا م ن د يا ر ك م Terjemahan: Dan sesungguhnya kalau Kami wajibkan kepada mereka (dengan perintah): Bunuhlah diri kamu sendiri atau keluarlah dari tempat kediaman kamu (Abdullah Basmeih, 2002: 202). Rif at Syauqi dan M. Ali Hasan (1988: 62-63) mengkritik Abu Abdurrahman As-Sulamy yang mentafsir ayat tersebut di dalam kitabnya Haqaiqu al-tafsir sebagai berikut: أان ٱق ت ل و ا أانف اسك م بمخالفة هواها أاو ٱخ ر ج وا م ن د يا ر ك م أي حب الدنيا من قلوبكم Terjemahan: Bunuhlah diri kamu dengan jalan memerangi nafsumu, atau keluarlah dari rumah kamu, yakni keluarkanlah olehmu sifat cinta dunia itu dari hatimu (terjemahan sendiri). As-Sulamy mentafsir ayat ini mengikut kecenderungannya ke arah fahaman sufi. Walaupun secara dalilnya (maksud yang difahami) tampak positif namun madlulnya (maksud asal ayat) tidak bemaksud demikian. Hal ini terbukti apabila Ibnu Kathir (1999: 2, ) tidak melakukan eksplitasi perkataan seperti lazim. Latar belakang ayat ini seperti yang dijelaskan oleh Ibnu Kathir ialah mengenai ujian iman ke atas manusia dan para sahabat sama ada mereka sanggup membunuh diri atau meninggalkan kampung halaman jika diperintahkan oleh Allah dan Rasulullah SAW. As-Sulamy telah menambah perkataan mengikut kecenderungan fahamannya bukannya berdasarkan kaedah identifikasi elipsis sebenar. Beliau menambah perkataan bagi menggantikan maksud tersurat bunuh diri dengan memerangi nafsu dan juga menukarkan maksud tersurat meninggalkan kampung kepada meninggalkan sifat cinta dunia. Berdasarkan metod kajian ini Abdullah Basmeih menterjemah ayat ini secara sahih. Pendekatan terjemahan yang digunakan ialah terjemahan secara langsung. Kaedah sisipan digunakan bagi menambah frasa bukan elipsis iaitu dengan perintah. Frasa ini ditambah bagi tujuan penjelasan semata-mata. Maksud tersurat ayat disampaikan dengan baik, tiada kesilapan atau manipulasi seperti yang dilakukan oleh al-sulamy. Sampel 6: Surah al-maidah ayat ke 5 ٱل ياو ام أ ح ل لاك م ٱلط ي با ت اوطا اعام ٱل ذ ي ان أ وت وا ٱل ك تا اب ح ل ل ك م اوطا اعام ك م ح ل ل ه م او ٱل م ح ٱل ذ ي ان أ وت وا ٱل ك تا اب م ن قاب ل ك م اصنا ت م ان ٱل م ؤ م نا ت اوٱل م ح اصنا ت م ان

282 273 Terjemahan: Pada masa ini dihalalkan bagi kamu (memakan makanan) yang lazat-lazat serta baik-baik. Dan makanan (sembelihan) orang-orang yang diberikan Kitab itu adalah halal bagi kamu dan makanan (sembelihan) kamu adalah halal bagi mereka (tidak salah kamu memberi makan kepada mereka) dan (dihalalkan kamu berkahwin) dengan perempuan-perempuan yang menjaga kehormatannya di antara perempuan-perempuan yang beriman, dan juga perempuanperempuan yang menjaga kehormatannya dari kalangan orang-orang yang diberikan Kitab dahulu daripada kamu (Abdullah Basmeih, 2002: 245) Menurut penelitian yang dilakukan oleh Azam Bakhtiar (2012: 354:355), seorang aktivis islam liberal iaitu Abd Moqsith Ghazali telah menggunakan tafsiran akal sendiri dalam menafsirkan ayat ini. Beliau mendakwa di dalam bukunya Argumen Pluralisme Agama bahawa pernikahan wanita muslimah dengan lelaki ahli kitab diharuskan. Dakwaan ini berdasarkan analisis elipsis terhadap ayat tersebut bahawa ungkapan lelaki-lelaki yang menjaga kehormatannya dari kalangan orang-orang yang diberikan kitab dahulu daripada kamu telah dihilangkan kerana konteks ayat secara iktifaa (merangkumi) mengandungi maksud tersebut. Hal ini menyalahi maqasid dan mufassir muktabar. Ini memberi implikasi hukum yang baru iaitu perempuan Muslimah juga boleh bernikah dengan lelaki ahli kitab. Oleh hal ini, para ulama mensyaratkan pentafsir dan penterjemah al-quran merujuk karya-karya tafsir muktabar, nahu dan balaghah dalam menentukan makna yang hendak ditaqdirkan (eksplisit) (Azam, 2012: ibid). Ibnu Kathir (1999: 3, 39-41) dan Al-Baidawi (t.t: 2, ) mentafsirkan ayat ini secara tersurat sahaja tanpa menyatakan terdapat elipsis seperti yang ditafsir oleh Abdul Moqsith. Hal ini menepati maqasid syar iyyah yang ditunjukkan oleh umat Islam sejak era sahabat Nabi SAW. Hanya para sahabat lelaki sahaja yang disebutkan menikahi perempuan ahli kitab. Tiada seorang pun dalam kalangan sahabat yang perempuan menikahi lelaki ahli kitab (Ibnu Kathir, 1999: 3, 39-41). Dalam menterjemah ayat ini Abdullah Basmeih memilih pendekatan tidak langsung dengan mengekplisitkan beberapa frasa menggunakan kaedah sisipan seperti frasa memakan makanan, sembelihan dan dihalalkan kamu berkahwin sebagai penjelasan sahaja. Sisipan-sisipan ini tidak menambah atau mengurangi makna asal teks bahkan sekadar keperluan bahasa yang penterjemah rasakan perlu. Namun Abdullah Basmeih tidak menyalahi maksud sebenar teks dan menyalahi maqasid syar iyyah seperti yang dilakukan oleh Abd Moqsith. KESIMPULAN DAN SARANAN Berikut adalah beberapa kesimpulan dan saranan hasil daripada kajian ini: 1. Para sarjana Islam telah memberi panduan dan cetusan idea kepada umat Islam bahawa al-quran terjemahan yang dibaca masih terdedah kepada kesilapan, kesalahan dan eksploitasi. Umat Islam harus lebih peka dan cakna. 2. Teknik eksplisitasi elemen elipsis yang terkandung di dalam ayat al-quran secara sisipan didapati lebih sesuai dan dapat mengatasi salah faham, keliru serta manipulasi makna-makna implisit khususnya elipsis. Teknik nota kaki pula amat sesuai dan perlu diamalkan oleh para penterjemah kerana boleh dimanfaatkan untuk memperinci dan memberi penjelasan tentang keindahan elemen-elemen retorik. Malah dapat turut menerangkan perkataan-perkataan sukar dan unik serta istilah-istilah akidah, feqah dan lain-lain. 3. TPR menggunakan pendekatan terjemahan literal untuk menterjemah ayat-ayat yang mudah dan strukturnya tidak rumit dan juga menggunakan terjemahan tidak langsung bagi menyesuaikan TT mengikut tatabahasa Melayu serta memudahkan penyampaian makna unsur-unsur implisit yang kadangkadang perlu dieksplisitkan. Penggunaan kedua-dua pendekatan ini bersama boleh kategorikan sebagai pendekatan maknawiyyat iaitu pendektan yang mementingkan penyampaian makna tersurat dan tersirat.

283 TPR merupakan terjemahan al-quran ke bahasa Melayu yang baik dan bermanfaat. Namun kajian yang tawaduk ini mendapati wujudnya kesalahan terjemahan elipsis yang menyalahi maqasid yang boleh memberi imej negatif kepada Islam. Kesalahan ini mungkin tidak disengajakan. Namun dapat diperbetulkan jika pandangan mufassir muktabar dirujuk semula. 5. TPR boleh ditambah baik dengan memberi penjelasan sebaik mungkin mengenai rahsia, keunikan dan keindahan al-quran dari sudut sastera, sains dan sebagainya menggunakan kaedah nota kaki. Hal ini boleh disempurnakan secara kolektif oleh panel pakar yang dikawal oleh pemerintah. 6. Panduan penilaian terjemahan al-quran yang dicadangkan dalam kajian ini boleh diaplikasi dan diteruskan untuk penilaian terjemahan al-quran secara lebih luas dan mendalam. RUJUKAN Abdullah Basmeih. (2002). Tafsir Pimpinan Ar-Rahman Kepada Pengertian Al-Qur an, cet. ke-13. Kuala Lumpur: Darul Fikir. Abdul-Raof, H. (2001). The Qur an Translation: Discourse, Texture and Exegesis. London: Routledge. Abdul-Raof, H. (2006). Qur an Translation: Discourse, Texture and Exegesis. Routledge: London. Ahmad, Sehu. A. (1999). Translating Secondary Meaning in The Quranic Texts. Prosiding Persidangan Penterjemahan Antarabangsa ke-7, Hotel De Palma Kuala Lumpur. (6-8 Disember) Akmal Khuzairi. (2004). Ishkāliyāt Tarjamat al-qurān al-karīm: Dirasat Naẓariyat Wa Taḥlīliyat Li Namādzij Min al-dilālat. (Masalah Terjemahan al-qur an al-karim: Kajian Teori dan Amali dari Segi Konteks Makna Leksikal dalam Terjemahan Melayu. Tesis Doktor Falsafah, Universiti Islam Antarabangsa, Malaysia. Al-Baidawi, A. U. (n.d.). Anwar al-tanzil Wa Asrar al-tanzil (Juz 1). Beirut: Dar Ehia Al-Tourath al- Arabi. Al-Jurjani, A. M. (2011). Al-Ta rifāt. Dar al-fadl. Al-Samirai, Fadhil Soleh. (2006). Al-Ta bir al-qur ani. Cet. 4. Darul Ammar; Amman Al-Sayuti, Jalaluddin. (2008). Al-Itqān Fī Ulūm al-qurān. Cet. 1. Resalah Publishers: Beirut. Al-Zarqani, Muhammad Abd al-azim,. (1995). Manāhil Al Irfān fī U-lūm al Qurān. Dar Al-Kitab Al- Arabi: Beirut. Ali, Abobaker, Brakhw, M. A., Nordin, M. Z. F. Bin, & Shaik Ismail, S. F. (2012). Some Linguistic Difficulties in Translating the Holy Quran from Arabic into English. International Journal of Social Science and Humanity, 2 (6), Ali, Salah. S. (1992). Article Misrepresentation of Some Ellipted Structures in the Translation of the Qur ān (Analytical Study), 37(3), Azam Bakhtiar (2012). Al-Hazf atau Al-Ijaz: Telaah Kritis Atas Konsep Elipsis Dalam Kesarjanaan Islam. Jurnal Studi Ilmu-Ilmu Al-Quran Dan Hadis, Indonesia. 13(1), Azman Ariffin & Idris Mansor. (2017). Faktor-Faktor Yang Menimbulkan Masalah Gaya Bahasa Dalam Terjemahan Al-Quran Ke Bahasa Melayu. Persidangan Terjemahan Antarabangsa ke-16. Cet Beaugrande, R. & W. Dressler. (1981). Introduction to Text Linguistics. London: Longman. Halliday, M.A.K., & Hasan, R Cohesion in English. London, UK: Longman. Ibnu Kathir, Ismail Umar. (1999). Tafsir al-qur an al Azim. Dar Taibah: Beirut. Izzudin Mohd Najib. (t.t). Usus al-tarjamat. Cairo: Maktabah Ibnu Sina. Nida, A. E. (1964). Towards a Science of Translating. Leiden: Brill. Norizah Ardi, Midiyana Mohamad, Rozaimah Rashidin & Zuraidah Jantan. (2011). Asas dan Kemahiran Menterjemah. Puchong: August Publishing. Rif at Syauqi Nawawi, M. Ali Hassan. (1988). Pengantar Ilmu Tafsir. Jakarta: Bulan Bintang. Rina Indri Artuti (2010). Analisis Terjemahan al-quran H.B. Yassin Bacaan Mulia. Tesis Sarjana, Universiti Islam Negeri Syarif Hidayatullah Jakarta.

284 275 STRATEGI PENTERJEMAHAN TEKS SASTERA KALILAH DAN DIMNAH ARAB-MELAYU Arnida A Bakar Universiti Sains Islam Malaysia (USIM), Negeri Sembilan. arnida@usim.edu.my Lubna Abd. Rahman Universiti Sains Islam Malaysia (USIM), Negeri Sembilan. lubna@usim.edu.my Nurhasma Muhamad Saad Universiti Sains Islam Malaysia (USIM), Negeri Sembilan. nurhasma@usim.edu.my ABSTRAK Penterjemahan ialah satu proses yang melibatkan pemilihan strategi yang sesuai agar sesuatu teks yang diterjemahkan itu dapat dimanfaatkan oleh pembaca bahasa sasaran. Hal ini kerana terjemahan melibatkan proses pemindahan mesej daripada bahasa sumber kepada bahasa sasaran. Strategi yang tepat dan sesuai dapat membantu menyalurkan mesej tersebut dengan jelas, mudah difahami dan memberi kesan kepada pembaca bahasa sasaran. Produk terjemahan yang dihasilkan juga lebih berkualiti kesan daripada pemilihan strategi terjemahan yang tepat oleh penterjemah. Kertas kerja ini bertujuan mengenal pasti strategi terjemahan yang telah diaplikasi oleh penterjemah bagi menterjemah teks sastera Kalilah dan Dimnah ke dalam bahasa Melayu. Kajian ini bersifat deskriptif dan meggunakan pendekatan kualitatif dengan cara menganalisa kandungan teks sastera tersebut bagi mengetengahkan strategi terjemahan yang diguna pakai oleh perterjemah bagi menghasilkan karya terjemahan ini. Terjemahan yang baik bukan sahaja memelihara kandungan makna teks asal, malah mampu memberi kesan dan pemahaman jelas kepada pembaca bahasa sasaran yang berlainan budaya dan bahasa dengan mengambil kira pemilihan strategi pendekatan terjemahan yang tepat dan sesuai. Kata kunci: strategi terjemahan, teks sastera, Kalilah dan Dimnah PENGENALAN Kalilah wa Dimnah karya Ibn al Muqaffa ( H / M) ialah sebuah warisan karya klasik yang asalnya ditulis dalam bahasa Sanskrit. Karya agung Sanskrit ini adalah milik empayar India yang ditulis pada 300 Masihi oleh Baidaba, seorang ahli falsafah India, dan karya asal ini dikenali dengan nama Panchatantra (Encyclopeadia Britannica, 2018). Buku ini mengandungi koleksi cerita fabel, iaitu berkisar tentang kehidupan haiwan yang berperilaku menyerupai manusia. Cerita ini sarat dengan pesanan yang berkaitan dengan moral dan nilai etika yang boleh dijadikan inspirasi serta teladan kemanusiaan sejagat. (Sitti Hadijah, 2016). Buku ini yang asalnya ditulis dalam bahasa Sanskrit oleh Baidaba telah diterjemahkan ke dalam bahasa Parsi oleh Buzurjumhur dan Barzawaih. Bertitik tolak dari penterjemahan ini, Ibn al Muqaffa c yang sangat mahir berbahasa Parsi dan mengetahui peradabannya serta mendalami gaya bahasanya telah menterjemahkan karya agung ini ke bahasa Arab. (Puriyadi, 2010). Kalilah wa Dimnah, yang

285 276 diterjemahkan ke bahasa Arab ini telah mencipta sejarah kerana menjadi terjemahan paling penting serta perantara penterjemahan kepada beberapa bahasa lain, seperti bahasa Inggeris (Atil, 1981) dan bahasa Melayu (Khairuddin, 1964) (Sitti Hadijah, 2017) untuk bacaan manusia secara global dan menghayati hikmah dan teladan yang terkandung di dalam karya tersebut. Kertas kerja ini bertujuan mengenalpasti strategi penterjemahan yang diaplikasi oleh Sitti Hadijah, iaitu penterjemah teks sastera Kalilah wa Dimnah ke bahasa Melayu yang terkini. Strategi penterjemahan penting bagi membantu menyalurkan mesej yang terdapat dalam teks sumber dengan jelas, mudah difahami dan memberi kesan kepada pembaca bahasa sasaran. Di samping itu, produk terjemahan yang dihasilkan juga lebih berkualiti kesan daripada pemilihan strategi terjemahan yang tepat oleh penterjemah. Hal ini kerana terjemahan yang baik bukan sahaja memelihara kandungan makna teks asal, malah mampu memberi kesan dan pemahaman jelas kepada pembaca bahasa sasaran yang berlainan budaya dan bahasa dengan mengambil kira pemilihan strategi pendekatan terjemahan yang tepat dan sesuai. SOROTAN KEPUSTAKAAN Kalilah wa Dimnah yang asalnya dikarang dalam bahasa Sanskrit telah banyak diterjemahkan ke dalam bahasa lain, sebagai contoh, bahasa Parsi yang kemudiannya diterjemahkan pula oleh Ibn Muqaffa c pada tahun 730 Masihi ke dalam bahasa Arab. Karya sastera ini istimewa kerana terdiri daripada rangkaian cerita yang menyentuh dasar politik dengan menjadikan haiwan sebagai watak utama dalam penceritaannya. Karya ini dikarang bertujuan memberi nasihat yang baik dan berguna kepada manusia amnya dan kepada pemerintah khasnya. Oleh kerana isi kandungannya mempunyai nilai moral dan etika yang tinggi, maka terjemahan edisi bahasa Arab ini menjadi sumber utama dan mendominasi dunia sastera berabad lamanya serta disebarkan secara meluas hingga kini termasuklah di Eropah dan Nusantara. (Sitti Hadijah, 2016). Terdapat juga inisiatif daripada penterjemah berbangsa lain di dunia ini yang mahukan mesej dalam karya berbahasa Arab ini disampaikan ke dalam bahasa lain seperti bahasa Melayu. Ini dilakukan oleh dua orang penterjemah Malaysia iaitu pertama, Khairuddin Muhammad pada tahun 1964 dengan buku yang bertajuk Kalilah dan Dimnah dan diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka. Selain itu terdapat penterjemah kedua iaitu Sitti Hadijah Mappeneding yang menterjemah karya dengan tajuk Kalilah & Dimnah: Inspirasi Cendekiawan Merentas Masa pada tahun Beliau merupakan seorang pegawai berita dan penterjemah Arab yang bertugas di Pertubuhan Berita Nasional Malaysia (BERNAMA). (Ashafizrol, 2017). Aspek penting yang perlu dititik berat oleh penterjemah ketika penterjemahan suatu teks dilakukan ialah strategi atau pendekatan yang sesuai. Hal ini kerana mesej atau pesan yang terdapat dalam teks sumber dapat disalurkan dengan baik dan lancar supaya mudah difahami oleh pembaca bahasa sasaran. Apa yang perlu diberi perhatian oleh penterjemah adalah bukan sahaja pemilihan padanan yang sesuai bagi kosa kata, malah faktor seperti perbezaan budaya dan bahasa turut menyumbang kepada terjemahan yang baik dan tepat (Puteri Roslina, 2012). Nida (1964) menyatakan bahawa terdapat beberapa pendekatan yang sesuai dan boleh digunakan oleh penterjemah iaitu penambahan (additions), pengguguran (substractions) dan pindaan (alterations). Pendekatan ini diketengahkan bertujuan menghasilkan persamaan yang tepat antara mesej yang terkandung dalam teks sumber dan teks sasaran. Selain itu, Newmark (1988) turut menyenaraikan beberapa strategi penterjemahan yang baik dan sesuai terutama bagi penterjemahan unsur budaya seperti pemindahan (transference), pengguguran (deletion)

286 277 dan parafrasa (paraphrase). Hal ini penting bagi mendekatkan jurang perbezaan budaya yang wujud antara teks sumber dan teks sasaran. Ivir (1987) turut mencadangkan prosedur terjemahan seperti peminjaman (borrowing), penggantian (substitution) dan terjemahan literal (literal translation) bagi membantu penterjemah menghasilkan produk teks terjemahan yang berkualiti dan berkesan kepada pembaca bahasa sasaran. Pendekatan terjemahan penting bagi melihat bagaimana bahasa, pemilihan kata, budaya yang ditonjolkan dalam karya tersebut serta plot cerita yang tersusun dan terbahagi mengikut bab dalam teks bahasa sumber disampaikan dengan baik dan jelas kepada pembaca bahasa sasaran. (Arnida, Nurhasma dan Marwan, 2011). METODOLOGI KAJIAN Kajian ini bersifat deskriptif dan menggunakan pendekatan kualitatif dengan cara menganalisa kandungan teks terjemahan Kalilah wa Dimnah dalam bahasa Melayu. Kajian ini memilih karya terjemahan versi Melayu Kalilah wa Dimnah yang bertajuk: Kalilah & Dimnah: Inspirasi Cendekiawan Merentas Masa yang diterjemahkan oleh Sitti Hadijah (2017) sebagai korpus kajian. Tujuan kajian ini adalah untuk mengetengahkan strategi terjemahan yang diaplikasi oleh perterjemah bagi menghasilkan karya terjemahan ini dan memperlihatkan contoh berdasarkan strategi terjemahan yang diguna pakai. Strategi tersebut ialah penambahan, pengguguran, penggantian, pengurangan, pemindahan, ringkasan dan adaptasi. Definisi ringkas berkaitan strategi di atas adalah seperti berikut: 1. Penambahan Penggunan teknik penambahan oleh penterjemah didorong oleh beberapa faktor seperti meemperjelas ekspresi ellipsis bahasa sumber, mengelak kesamaran dalam bahasa sasaran, penstrukturan semula tatabahasa dan mengubah maksud implisit kepada makna eksplisit. (Nida, 1964: 228) 2. Pengguguran Teknik pengguguran juga penting terutama apabila penterjemah berhadapan dengan keadaan seperti pengulangan, rujukan khusus seperti kata ganti diri, pengguguran kata hubung dan sebagainya. (Idris, 2013: 66). 3. Penggantian Kaedah penggantian dilakukan oleh penterjemah apabila pemindahan warta daripada bahasa sumber kepada bahasa sasaran, kedua-dua persamaan pada peringkat leksikal dan sintaksis sedapat mungkin dikekalkan. (Puteri Roslina, 2012). 4. Pengurangan Teknik terjemahan iaitu berlaku pengurangan perkataan atau frasa dalam bahasa sumber (Harun, 2017). Selain itu, teknik ini memadatkan suatu informasi yang terdapat dalam bahasa sumber ke bahasa sasaran, namun ketika mengubahnya tidak diperbolehkan untuk mengurangi atau mengubah makna daripada informasi tersebut. 5. Pemindahan Prosedur ini merujuk kepada proses pemindahan perkataan bahasa sumber kepada bahasa sasaran, juga merangkumi transliterasi dan kemudiannya dikenali sebagai kata pinjaman. (Idris, 2013) 6. Ringkasan Strategi ringkasan bermaksud teks diringkaskan dalam cara yang kurang ditonjolkan, misalnya teks pertuturan biasa (Gottlieb, 1992). 7. Adaptasi Prosedur adaptasi berlaku bertujuan menghasilkan persamaan bagi nilai yang sama untuk situasi yang berbeza dalam bahasa sumber. Adaptasi mengfokuskan kepada situasi antara teks sumber dan teks

287 278 sasaran. Sebagai contoh perkataan criket dan pub mempunyai perbezaan situasi antara teks sumber dan teks sasaran (Vinay & Darbelnet, 1958/ 1995: 39). ANALISIS KAJIAN Data kajian diperolehi daripada bab Hikayat Singa dan Seladang yang merupakan awalan karya asal. Hanya 3 alegori yang terkandung dalam bab ini iaitu alegori seorang tua dan tiga anaknya, alegori pemuda lari daripada serigala dengan sekumpulan penyamun serta alegori kera dan tukang kayu sahaja dipilih bagi mengumpul data kajian berkaitan. Kemudian, data tersebut dianalisa berdasarkan strategi penterjemahan yang telah digariskan oleh penterjemah buku versi melayu ini. 1) Penambahan JADUAL 1 Bil Teks Sumber Teks Sasaran Analisis 1 فذهب الرجل )+( dan rombongannya Penambahan dibuat sebagai eksplisitasi bahawa si sulung bukan keseorangan dalam perjalanan, serta menyokong ayat sebelum ini yang menyatakana bahawa si sulung berangkat bersama beberapa orang pekerjanya. 2 ف )+( 3 قد قطعوا الطريق على رجل من 4 يا أخي ما شأن األسد ذهب الرجل terpaksa Penambahan dibuat untuk التجار )+( )+( مقيما مكانه... 5 مث إن النجار )+( ذهب لبعض شأنه... 6 ويرى )+( مين ما ال يراه من غريه. seorang saudagar yang mereka culik Hairan dengan raja rimba yang hanya berperap Si tukang berhenti dan meninggalkan seketika memberiku peluang dan melihat potensi menunjukkan bahawa perjalanan harus diteruskan walau pun musibah menimpa. Penambahan dibuat sebagai andaian bahawa saudagar itu bukan sahaja dirompak tetapi juga diculik memandangkan saudagar itu berada bersama kumpulan penyamun tersebut. Penterjemah menzahirkan perasaan pelik yang ada pada kata-kata Dimnah dengan menambah ayat tersebut. Kemudian Dimnah mengutarakan soalan berikut kepada Kalilah. Penambahan dibuat untuk memperincikan tindak tanduk tukang kayu pada ketika itu. Menzahirkan bentuk keistimewaan yang perlu dilihat oleh raja. Penulis berpendapat penambahan ini dilakukan oleh penterjemah bagi mengelak kesamaran dalam bahasa sasaran, mengubah maksud implisit kepada makna eksplisit, memperincikan jalan cerita, di samping memperindahkan gaya penceritaannya agar pembaca lebih menjiwai kisah tersebut. 2) Pengguguran JADUAL 2 Bil Teks Sumber Teks Sasaran Analisis Mengelakkan pengulangan 1 على سوء فعلهم Si bapa pun menegur dan menasihati mereka (Ø)

288 279 2 ألنه 94) ( mukasurat 88 dan 1) mukasurat 88: (Ø) Orang yang tidak pernah bekerja 2) mukasurat 94: (Ø) Aku yakin sekarang ini 3 من الذئب mencari tempat perlindungan (Ø) tapi tiada langsung. 4 قد قطعوا الطريق Kelihatan sekumpulan penyamun (Ø) dan seorang saudagar 5 قال كليلة (Ø) Dikisahkan ada seekor kera memerhati 6 فمن عاش ذا مال Jadi, (Ø) orang berbudi ni, yang jenis menghargai diri sendiri 7 غري خامل املنزلة Dan berbuat baik terhadap keluarga dan sanak saudara (Ø), Kata sendi digugurkan Mengelakkan pengulangan Mengelakkan pengulangan Pengguguran berlaku di perenggan pertama di permulaan kisah iaitu frasa digugurkan. Ini boleh menyebabkan kesamaran identiti siapa penutur tersebut. Ciri penting yang menggambarkan sifat individu digugurkan. Ciri penting yang menggambarkan sifat individu turut digugurkan. Berdasarkan contoh dalam jadual di atas, pengguguran dilakukan oleh penterjemah bagi mengelakkan pengulangan atau berlakunya lewah. Namun terdapat pengguguran frasa atau ayat penting dalam bahagian teks sasaran yang boleh menyebabkan kesamaran atau maklumat tidak dapat disampaikan secara menyeluruh. 3) Penggantian JADUAL 3 Bil Teks Sumber Teks Sasaran Analisis 1 المهم menegur Makna literal: menyalahkan, mengkritik 2 صاحب الدنيا 3 حنو القرية manusia Makna literal: tuan empunya dunia Ke sana Makna literal: menuju ke kampung (bagi mengelak pengulangan, penterjemah membuat penggantian iaitu dengan penggunaan kata ganti nama tunjuk) 4 خوار الثور Bunyi dahsyat Makna literal: bunyi suara seladang mengeboh (diterjemahkan dengan bunyi dahsyat bagi menggambarkan betapa kuatnya suara itu). 5 والنظر يف أمورهم Campur tangan urusannya Maksud literal: Menimbang urusan sebaiknya, berfikir tentang urusan mereka, (penggantian dilakukan bersesuaian dengan konteks ujaran). Jadual 3 mengandungi contoh penggantian yang dilakukan oleh penterjemah dan strategi ini didapati sesuai bagi menjelaskan makna dengan konteks ujaran atau ayat, juga mengelakkan pengulangan berlaku serta mempelbagaikan pemilihan kata. 4) Pengurangan JADUAL 4 Bil Teks Sumber Teks Sasaran Analisis 1 يكسبون هبا ألنفسهم خريا Untuk menampung hidup Maksud literal: memperoleh kebaikan hasil daripada usaha dalam pekerjaan untuk diri mereka sendiri

289 280 2 انقضت مدته وحانت منيته Kalau sudah ajal Maksud literal: masa telah berlalu dan telah sampai waktu kematian 3 دهاء وعلم وأدب Sangat bijaksana Maksud literal: yang mempunyai kepintaran, pengetahuan dan adab 4 قد التبس عليه أمره kusut Maksud literal: keliru dengan 5 خياف عليه ضره urusannya Yang berisiko Maksud literal: ditakuti berlaku kemudaratan kepadanya Strategi pengurangan dilakukan bagi mengelakkan berlakunya lewah jika diterjemahkan makna secara literal di samping memadatkan informasi tanpa mengubah mesej yang hendak disampaikan dalam bahasa sasaran. 5) Pemindahan JADUAL 5 Bil Teks Sumber Teks Sasaran Analisis 1 دبشليم Dabsyalim Seorang raja bernama Dabsyalim. 2 بيدبا Baidaba Ahli falsafah dan juga ketua Brahmin. 3 دستاوند Dastawand Nama sebuah negeri. 4 ميون Mayun Nama sebuah negeri. 5 شرتبة وبندبة Syatrabah dan Bandabah Nama watak yang merujuk kepada dua ekor seladang. 6 دمنة بن سليط Dimnah anak Salith Nama watak yang merujuk kepada seekor serigala (Inggeris: jackal) Penulis mendapati kata nama khas yang merujuk kepada orang, negeri dan watak seperti yang terkandung dalam karya teks sumber Kalilah wa Dimnah dipindahkan secara transliterasi iaitu mengalih bentuk huruf daripada tulisan Arab kepada tulisan rumi. Dalam erti kata lain, perkataan-perkataan ini dipinjamkan kepada bahasa Melayu daripada bahasa Arab. 6) Ringkasan JADUAL 6 Bil Teks Sumber Teks Sasaran Analisis 1 كمحبس املاء الذي ال تزال املياه Ibarat empangan yang terusmenerus dimasuki air dan air tadi terbuang begitu saja تنصب فيه... فذهب املاء ضياعا 2 كاملصور املاهر الذي يصور يف احليطان صورا... وليست بداخلة كأهنا داخلة Tak ubah seperti jurugambar profesional, bijak menangkap gambar sekeliling yang boleh menimbulkan pelbagai dimensi dan fikiran Diringkaskan ayat perumpamaan ini dalam teks sasaran bagi mengelak pengulangan dan lewah. Diringkaskan ayat perumpamaan ini dalam teks sasaran dengan cara menonjolkan makna yang tersirat bagi memudahkan pemahaman. Berdasarkan contoh dalam jadual 6 di atas, penterjemah menggunakan strategi ringkasan bagi menterjemah perumpamaan dalam teks sumber. Perumpamaan pertama panjang dan berkisar tentang maksud yang sama. Oleh itu, penterjemah meringkasnya bagi mengelak berlakunya pengulangan dan lewah. Manakala perumpamaan kedua pula, penterjemah menjelaskan maksud sebenar yang terkandung

290 281 di dalamnya. Oleh itu, terjemahannya menjadi ringkas tetapi padat dan makna dapat disampaikan dengan baik dan berkesan. 7) Adaptasi JADUAL 7 Bil Teks Sumber Teks Sasaran Analisis 1 يبقى معدما Tinggal sehelai sepinggang Menyokong terjemahan sebelumnya (hartanya boleh habis) dengan memberi simpulan bahasa dalam teks sasaran yang sepadan dengan maksudnya 2 فانطلق أكربهم... Suatu hari Memelihara kesinambungan ayat dan memperindah jalan penceritaan.... Hari berganti Memelihara kesinambungan ayat dan memperindah jalan penceritaan.... Itu baru seekor Menyokong terjemahan sebelumnya (terserempak dengan seekor serigala)... Namun dari kejauhan Memelihara kesinambungan ayat dan 3 فلما بات الرجل بذلك 4 اعرتض له ذئب من أحد الذئاب 5 فلم ير إال قرية خلف memperindah jalan penceritaan. 6 فلما أتى الوادي مل ير عليه قنطرة Langkahnya terhenti Memelihara kesinambungan ayat dan memperindah jalan penceritaan. 7 مما حل به من اهلول واإلعياء Bagai tidak cukup tanah Menyokong terjemahan sebelumnya (keletihan berlari) dengan memberi peribahasa dalam teks sasaran yang 8 إذ سقط عليه احلائط فمات Mungkin kerana ajalnya sudah sampai sepadan dengan maksudnya Memelihara kesinambungan ayat dan memperindah jalan penceritaan. Jadual 7 menunjukkan bahawa adaptasi yang diaplikasi oleh penterjemah berperanan sebagai usaha kreatif beliau dalam menonjolkan kesinambungan ayat sebelum dan ayat selepasnya bagi alegori berkaitan. Di samping itu, adaptasi memberi ruang kepada penterjemah untuk memperindah lenggok dan jalan penceritaan dalam teks sasaran supaya lebih jelas, berkesan dan menarik. Penterjemah juga meyokong terjemahannya dengan mendatangkan mutiara kata sepadan dalam teks sasaran yang jelas difahami oleh budaya pembaca sasaran. Selain itu, penulis juga mendapati terdapat strategi penterjemahan lain yang diaplikasi oleh penterjemah bagi menghasilkan karya kalilah & Dimnah versi melayu ini. Antaranya ialah: JADUAL 8 Bil Strategi Teks Sumber Teks Sasaran 1 Terjemahan literal: Contoh: 1( كالكحل الذي ال يؤخذ منه 1) Ibarat celak mata, sekalipun Perumpamaan yang diambil hanya secalit إال غبار امليل مث هو مع ذلك serbuk batu, lama-kelamaan habis juga. سريع فناؤه. 2) Ibarat anjing terus gembira 2( كالكلب الذي يصيب عظما hanya dengan sepotong tulang kering. يابسا فيفرح به.

291 282 2 Modulasi ) 1 صار مبنزلة مل مينع ذلك أيضا ماله من التلف وقد أشرف على اهلالك شديد يكظم الغيظ حنن على باب ملكنا 3 Transposisi ) 1 فلما بلغوا أشدهم أسرفوا يف مال أبيهم ومل يكونوا احرتفوا حرفة... )2 )3 )4 )5 )6 1) Tak ubah juga seperti 2) Jangan sangka harta yang tidak dibelanjakan akan kekal 3) Dia berjaya diselamatkan 4) bukan senang 5) Tidak mudah melenting 6) Kita ni, menurut saja perintah raja kita 1) Semasa anak-anaknya sudah meningkat dewasa, seorang pun tidak pernah cuba mempelajari sebarang kemahiran Cuma tahu berbelanja boros menghabiskan harta bapa mereka Selain itu, penterjemah mengaplikasi teknik-teknik tertentu untuk memudahkan pembacaan dan pemahaman jalan cerita agar tidak terlalu terikat dengan lenggok penulisan Arab serta mengelakkan kekeliruan. Antara teknik tersebut ialah membuat perenggan dan menambah tanda bacaan noktah sebagai membentuk permulaan bagi ayat seterusnya. Teknik ni lazimnya diaplikasi sekiranya perenggan teks asal terlalu panjang bagi mengelak ayat yang meleret. KESIMPULAN Strategi terjemahan menjadi antara perkara asas yang perlu diberi perhatian oleh penterjemah apabila menterjemah sebuah teks. Hal ini penting bagi menghasilkan teks sasaran yang berkualiti dan difahami dengan baik serta jelas. Strategi seperti penambahan, pengguguran, penggantian, pengurangan, pemindahan, ringkasan dan adaptasi yang telah diaplikasi bagi menghasilkan karya terjemahan versi melayu ini membantu penterjemah menyampaikan mesej dan pesan seperti dalam teks sumber dengan baik di samping memelihara makna teks asal. Penterjemah juga secara umumnya telah menggabungkan terjemahan literal dan komunikatif serta melakukan pengolahan dan penyesuaian mengikut struktur serta budaya bahasa sarsaran iaitu bahasa Melayu. Ini dapat dilihat menerusi penterjemahan perumpamaan dan contoh yang menjadi norma budaya pembaca sasaran. Ini penting bagi membantu mereka memahami situasi dan jalan penceritaan dengan lebih jelas dan berkesan. Terdapat juga aspek yang tidak boleh dipandang ringan apabila mengaplikasi strategi terjemahan seperti pengguguran bahagian teks tertentu. Hal ini kerana warisan karya klasik ini sarat dengan pengajaran berbentuk cerita, sifat tertentu, tauladan dan mutiara hikmah yang berguna dan perlu disampaikan secara terperinci demi memelihara objektif asal tulisan karya ini, iatu membina nilai budi pekerti yang tinggi dalam kalangan pembaca. Justeru, penterjemah perlu peka dengan isi kandungan yang penting untuk ditonjolkan seperti ciri atau sifat tertentu terebut. Selain itu, terdapat strategi penterjemahan lain yang diguna pakai dalam menghasilkan karya dalam bahasa Melayu ini seperti literal, modulasi dan transposisi. Pembahagian teks kepada perenggan dan

292 283 penambahan tanda bacaan yang membentuk permulaan bagi ayat seterusnya dilihat sebagai inisiatif penterjemah untuk mengelakkan ayat yang panjang dan meleret. RUJUKAN Arnida A. Bakar, Nurhasma Muhammad Saad, Muhammad Marwan Ismail. (2011). Kalilah wa Dimnah. Persidangan Penterjemahan antarabangsa ke-13. Kuala Lumpur: Persatuan Penterjemah Malaysia Ashafizrol Ab. Hamid. (2017). Kalilah & Dimnah: Inspirasi Cendekiawan Merentas Masa. Kedah Darul Aman: Alasfiyaa Sdn. Bhd. Atil, Esin. (1981). Kalila wa Dimna: Fables from a Fourteenth-Century Arabic Manuscript. Washington: Smithsonian Institution Press. Idris Mansor. (2013). Pendekatan Terjemahan. Haslina Haroon & Hasuria Che Omar (Eds.). Asas Terjemahan dan Interpretasi. (pp ). Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia. Khairuddin Muhammad. (1964). Kalilah dan Dimnah. Kuala Lumpur: Dewan bahasa dan Pustaka. Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. Hemel Hempstead: Prentice Hall. Nida, E. (1964). Toward a Science of Translating. Leiden: E. J. Brill. Puriyadi. (2010). Nilai Etika Dalam Kalîlah Wa Dimnah Karya Ibn Al-Muqaffa. Ilmu Ushuluddin. Vol. 9, No. 1, Puteri Roslina Abdul Wahid. (2012). Meneroka Penterjemahan Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Sitti Hadijah Mappeneding. (2016). Mukaddimah Penterjemah dalam Kalilah & Dimnah: Inspirasi Cendekiakawan Merentas Masa. Kedah Darul Aman: Alasfiyaa Sdn. Bhd. The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2018). Encyclopaedia Britannica. Retrieved from on 4 July Vinay, J. P. & Darbelnet, J. (1958/1995). Comparative Stylistics of French and English: A Methodology for Translation. Amsterdam: & Philadelphia: John Benjamins.

293 284 (كان) KAEDAH PENTERJEMAHAN PREDIKAT FRASA KERJA KĀNA Muhammad Arsyad bin Abdul Majid Akademi Pengajian Bahasa Universiti Teknologi MARA, Shah Alam, Selangor Ibrahim bin Abdullah Akademi Pengajian Bahasa Universiti Teknologi MARA, Shah Alam, Selangor Janudin bin Sardi Akademi Pengajian Bahasa Universiti Teknologi MARA, Shah Alam, Selangor ABSTRAK Tatabahasa berperanan dalam menentukan makna. Hal ini kerana makna ayat berkait rapat dengan tatabahasa. Apabila tatabahasa yang digunakan salah, maka makna ayat turut akan salah. Malah. bentuk tatatabahasa memiliki kepelbagaian makna berdasarkan kepada konteks penggunaannya. Makna tatabahasa ialah makna fungsi yang digalas oleh sesuatu kata. Di samping itu, tiap-tiap bahasa menggunakan unsur tatabahasa dengan caranya sendiri, dalam erti kata yang lain, tidak ada persamaan satu-lawan-satu. Salah satu punca yang mencacatkan mutu terjemahan ialah apabila penterjemah tidak mematuhi aturan-aturan tatabahasa. Ada orang menyangka hanya perkataan yang mempunyai makna. Hal ini tidak benar. Perlu selalu diingat bahawa tatabahasa mempunyai makna. Makna dapat dipindahkan daripada satu bahasa kepada bahasa lain melalui pelbagai cara, misalnya melalui penggunaan kata-kata tertentu, susunan perkataan dalam ayat dan unsur tatabahasa. Unsur tatabahasa seperti kala (tense), aspek (aspect), ragam (voice) dan modus (modality) pada kata kerja mendukung makna yang khusus (Cruse, 2011). Oleh sebab aspek tatabahasa juga dapat mendukung makna, perhatian harus diberikan kepada ketepatan penterjemahan aspek tatabahasa ini dalam pemindahan daripada satu bahasa kepada bahasa yang lain. Kesalahan dalam penterjemahan aspek tatabahasa tersebut mempunyai implikasi terhadap makna yang ingin disampaikan (Haslina & Hasuria, 2016). Kajian ini akan mengkaji dan membahaskan apakah fungsi makna tatabahasa yang terhasil daripada implikasi struktural dalam Predikat Frasa Kerja Kāna (PFKK) dalam ayat bahasa Arab (BA) dan apakah kaedah yang sesuai yang boleh digunakan dalam proses terjemahan ayat tersebut ke dalam bahasa Melayu (BM) bagi menghasilkan terjemahan yang tepat. Kata kunci: terjemahan Arab-Melayu, frasa kerja kāna, pendekatan terjemahan semantik PENGENALAN Linguistik ialah bidang yang mengkaji bahasa secara saintifik (Puteri Roslina, 2012). Kegiatan penterjemahan dipengaruhi secara jelas oleh aspek linguistik. Lantaran itu, karya terjemahan yang dihasilkan oleh seseorang penterjemah dipengaruhi oleh penguasaan aspek linguistik. Semakin tinggi pemahaman dan penguasaan aspek linguistik yang dimiliki seseorang penterjemah maka semakin baik pula karya terjemahan yang dihasilkan.

294 285 Catford (1965) mengatakan bahawa analisis linguistik dalam penterjemahan berkait rapat dengan makna linguistik. Makna linguistik ialah makna yang terlibat apabila seseorang memahami atau menterjemah sesuatu teks dengan maksud atau erti yang biasa. Tatabahasa merupakan cabang ilmu linguistik yang tertua. Malah, tatabahasa turut menentukan makna. Apabila tatabahasanya salah, makna ayat akan salah. Malah. bentuk tatatabahasa memiliki kepelbagaian makna berdasarkan kepada konteks penggunaannya. Makna tatabahasa ialah makna fungsi yang digalas oleh sesuatu kata (Ahmad Mahmood, 1999).. Di samping itu, tiap-tiap bahasa menggunakan unsur tatabahasa dengan caranya sendiri, dalam erti kata yang lain, tidak ada persamaan satu-lawan-satu. Salah satu punca yang mencacatkan mutu terjemahan ialah apabila penterjemah tidak mematuhi aturan-aturan tatabahasa. Ada orang menyangka hanya perkataan yang mempunyai makna. Hal ini tidak benar. Perlu selalu diingat bahawa tatabahasa mempunyai makna. TERJEMAHAN TATABAHASA Kenyataan bahawa tatabahasa turut menentukan makna sering kali menjadi salah satu aspek yang dilupakan. Kebanyakan penterjemah beranggapan bahawa makna hanya ditentukan oleh perkataan sahaja, oleh itu tumpuan mereka banyak berpusat pada penterjemahan perkataan dan istilah. Ini disebabkan mereka tidak menyangka bahawa nahu adalah sama pentingnya dengan perkataan, dan seperti perkataan, bentuk nahu juga mempunyai kepelbagaian makna sebagaimana yang ditentukan oleh konteks penggunaannya. Di samping itu tiap-tiap bahasa menggunakan unsur tatabahasa dengan caranya sendiri, dalam erti kata yang lain, tidak ada persamaan satu-lawan-satu (Abdullah & Ainon, 2001). Salah satu punca yang mencacatkan mutu terjemahan ialah apabila penterjemah tidak mematuhi aturanaturan tatabahasa bahasa Melayu. Ada orang menyangka hanya perkataan mempunyai makna. Hal ini tidak benar. Perlu selalu diingat bahawa tatabahasa mempunyai makna. Apabila tatabahasanya salah, makna ayat akan salah. Tatabahasa yang berbeza mempunyai makna yang berbeza dan berlainan. Ada pula jenis makna yang hadir dalam bahasa itu sendiri. Makna tatabahasa adalah jenis ini. Apabila tatabahasa diubah makna akan ikut berubah. Makna tatabahasa itu terdapat, pertama dalam pola-pola susunan perkataan dalam ayat. Oleh itu, susunan perkataan yang berbeza mencipta makna yang berbeza. Susunan ayat Anjing menggigit Ali mempunyai makna yang sangat berbeza dengan ayat Ali menggigit anjing. Keadaan ini demikian kerana susunan ayat yang berbeza dengan unsur-unsur perkataan yang sama mungkin menimbulkan makna yang berbeza. Perhatikan contoh ayat-ayat berikut: 1. Adik saya mempunyai kawan baru. 2. Kawan saya mempunyai adik baru. 3. Adik saya baru mempunyai kawan. Walaupun ayat-ayat di atas disusun dengan perkataan-perkataan yang serupa tetapi mendukung makna yang berbeza kerana ayat-ayat tersebut disusun dengan cara yang berlainan. Bagaimanapun adakalanya susunan perkataan yang berbeza tidak menimbulkan perbezaan makna (Ahmad Mahmood, 1999). Contohnya: 1. Saya pergi ke sekolah semalam. 2. Semalam saya pergi ke sekolah.

295 286 Binaan yang berbeza-beza boleh jadi mempunyai makna yang sama. Misalnya, makna yang terdapat dalam binaan Ali memukul Ahmad dengan Ahmad dipukul oleh Ali adalah serupa. Dari segi tatabahasa, kedua-dua binaan di atas adalah berbeza. Namun demikian, hubungan makna dalam binaan-binaan itu tidak berubah. Yang berubah adalah fokus pada binaan-binaan itu. Kedua, makna tatabahasa terdapat pada perkataan-perkataan yang hadir dalam ayat itu. Dengan itu, makna ayat Ali dicari bapanya dengan ayat Ali mencari bapanya berbeza kerana kehadiran penambahan di dan men pada ayat-ayat itu. Makna-makna dalam ayat itu bergantung pada hubungan antara satu perkataan dengan perkataan-perkataan yang hadir bersama-sama dalam ayat. Hal ini membuktikan struktur tatabahasa yang serupa mungkin mengandungi makna yang berbeza. Binaan-binaan yang serupa tatabahasanya belum tentu serupa maknanya. PENDEKATAN TERJEMAHAN SEMANTIK Teori terjemahan semantik atau semantical translation adalah salah satu pendekatan terjemahan yang terkenal dalam bidang terjemahan. Pendekatan ini di pelopori oleh sarjana yang bernama Peter Newmark (1981). Terjemahan ini berusaha untuk menghasilkan ujaran penulis asal dalam bahasa sasaran dengan setepat dan sedekat mungkin. Oleh yang demikian, terjemahan ini berkisar dalam budaya bahasa asal, atau dengan kata lain unsur budaya teks sumber. Ia membantu pembaca dalam memahami konotasi yang melibatkan utusan dan mesej penting dalam teks asal. Terjemahan ini seolah-olah cuba mencipta semula setepat-tepatnya nada dan sifat khusus teks asal. Penterjemahan semantik pula ialah penterjemahan yang cuba menghuraikan makna konteks setepattepatnya yang terdapat dalam teks asal, setakat yang dibenarkan oleh struktur semantik dan sintaksis bahasa kedua itu. Ciri-cirinya adalah seperti berikut: 1. Lebih cenderung kepada terjemahan berlebihan. 2. Mementingkan makna. 3. Mementingkan pengarang asal. 4. Mementingkan bahasa sumber. 5. Mementingkan bahasa dan mengandungi maklumat yang banyak. Terjemahan semantik atau makna cuba menghuraikan makna konteks yang terdapat dalam teks asal setepatnya, setakat yang dibenarkan oleh struktur dan sintaksis bahasa sasaran (Newmark, 1981). Terjemahan semantik banyak berkisar dalam budaya bahasa asal. Maksudnya, pendekatan ini amat menekankan pengekalan unsur budaya bahasa teks sumber. Terjemahan semantik sebenarnya cuba mencipta semula setepat nada dan sifat khusus teks asal. Makna perkataan itu mesti diterjemahkan ke bahasa sasaran. Aliran ini menyatakan bahawa makna perkataan yang mengungkap mesej sebenar teks asal lebih penting daripada isi dan bentuk sesuatu teks (Muhammad Firdaus & Maheram, 2015). Selain itu terjemahan semantik cuba mengekalkan bentuk ungkapan yang khusus bagi penulis asal lebih utama daripada semangat bahasa sasaran. Terjemahan sebegini lebih merapatkan teks kepada unsur kiasan dan bahasa baku sama seperti teks asal. Panjang pendek ayat, kedudukan dan keutuhan klausa, kedudukan perkataan untuk penegasan tetap dikekalkan. Oleh sebab terjemahan semantik amat menekankan makna yang terkandung dalam setiap perkataan, maka ungkapan peribadi, teks kudus, teks keagamaan, wacana politik, saintifik, dan teknikal amat sesuai

296 287 menggunakan pendekatan semantik ini. Begitu juga terjemahan sastera klasik yang begitu terikat dengan zaman dan budayanya pada masa ia dihasilkan, maka terjemahan semantik akan cuba mengekalkan dialek, selanga, dan kebudayaan teks asal (Newmark, 1981). Newmark mengakui terjemahan semantik sebagai bersifat halus, lebih menyeluruh serta tidak memerlukan peminjaman budaya kerana unsur budaya diterjemahkan secara terus dan lansung. Dalam hal ini, penterjemah yang menganut aliran ini tidak dibenarkan sama sekali mentafsir, mengadaptasi dan mengubah suai isi dan makna teks asal. Kemiripan dan terjemahan dari segi makna dan mesej dapat ditonjolkan kerana hal ini menepati maksud yang dihajatkan oleh penulis asal. Kesimpulannya, terjemahan semantik dikategorikan sebagai pendekatan yang menekankan makna maklumat teks asal setepat yang boleh. Pendekatan semantik akan cuba sesetia mungkin sekadar yang dibolehkan dalam struktur nahau bahasa sasaran. KATA KERJA KĀNA (KKK) Kebanyakan sarjana nahu berpendapat bahawa kata kerja kāna (KKK) tidak mempunyai unsur peristiwa sebaliknya hanya memiliki unsur waktu. Ini berbeza dengan kata kerja (KK) biasa yang menunjukkan ) اض ار اب ( daraba makna masa dan makna peristiwa dalam waktu yang sama. Sebagai contoh KK menunjukkan makna peristiwa iaitu pukul dan makna masa iaitu telah. Makna masa ini berperanan seperti kata bantu aspek telah dalam BM. Pola kata kerja kāna ( اكا ان ) digunakan bagi menunjukkan masa yang telah berlalu, manakala pola kata kerja yakūn ( (ياك و ن menunjukkan masa kini atau masa akan datang. Oleh (نااقص) ) ini dalam bahasa Arab disebut sebagai kata kerja nāqis اكا ان ( kāna sebab yang demikian, kata kerja yang bermaksud kata kerja yang mempunyai kekurangan. KKK yang terdapat dalam ayat tidak sahaja memerlukan kata nama nominatif yang berperanan sebagai pelaku tetapi turut memerlukan kata nama atau kata yang sesuai sebagai predikatnya. Pada ayat KKK ini terdapat kata nama berkasus nominatif dan predikat atau kata yang sesuai sebagai predikatnya berkasus akusatif. Contoh: اكا ان الط ال ب اصاد ق ا Pelajar itu jujur Pada contoh di atas KKK memerlukan kata nama iaitu الط ال ب (pelajar) berkasus nominatif dan predikatnya (orang yang jujur) berkasus akusatif. KKK tidak cukup dengan kata namanya sahaja kerana ayat اصادق ا tersebut menjadi tidak berfaedah kerana makna ayat tesebut tidak sempurna. Predikat kata kerja kāna (PKKK) ada yang terdiri daripada ayat. Sama ada predikat berbentuk ayat kerjaan atau ayat namaan. Apabila PKKK berbentuk ayat kerjaan maka unsur pengisi bagi fungsi predikat kata kerja tersebut ialah kata kerja dan pelaku. Contoh: اكا ان م احم د ياذهاب إ لاى ال امدار اسة Muhammad pergi ke sekolah PKKK merupakan ayat kerjaan yang terdiri daripada KK kala kini ياذ اهب (pergi) dan pelaku kata ganti م احم د (dia). Kata nama bagi KKK tersebut ialah kata nama mufrad ه او nama tersembunyi iaitu (Muhammad). Sementara itu, jika PKKK tersebut merupakan ayat namaan maka pengisi fungsi predikat kata kerja itu ialah subjek dan predikat yang menduduki posisi akusatif. Contoh:

297 288 اكا ان الش تااء بارد ه اشد يد Musim sejuk sangat sejuk PKKK merupakan ayat namaan بار د ه اشدي د (kesejukannya bersangatan) yang terdiri daripada fungsi subjek (bersangatan). Ayat namaan itu menepati posisi akusatif sebagai اشدي د (kesejukannya) dan predikat بار د ه PKKK. Predikat kata kerja kaana boleh juga terbentuk daripada frasa sendi yang terdiri daripada partikel jar dan kata nama majruur atau frasa keterangan sama ada frasa keterangan masa atau frasa keterangan tempat. Contoh: اكا ان األ ستااذ ف ي الفاصل Ustaz itu berada di dalam kelas Pada contoh di atas, predikat kata kerja kaana terdiri daripada frasa sendi ف ي الفاص ل (di dalam kelas), sedangkan kata nama mufrad األ س تااذ (Ustaz itu) berkasus nominatif. SOROTAN KEPUSTAKAAN DAN PERMASALAHAN KAJIAN Bahasa Arab (BA) sememangnya kaya dengan kosa kata, istilah dan mempunyai tatabahasa yang tersendiri (Muhammad Luqman, Pabiyah & Zaitul Azma, 2014). Jelasnya BA mempunyai ciri tatabahasa yang amat berbeza dengan bahasa Melayu (BM), (Zainur Rijal & Mahmoud, 2014). BM dan BA pada asalnya mempunyai ciri yang amat berbeza kerana perbezaan keluarga bahasa dan rumpun (Azman et al, 2010). Tatabahasa dalam BA melibatkan struktur perkataan,(الكلمة) morfologi ( binaan kata),(الصرف) struktur ayat (الك لم) dan sintaksis (binaan ayat).(النحو) BA mempunyai kaedah analisis struktur ayat (i rab) yang sempurna. Analisis ini digambarkan dalam bentuk perubahan baris-baris akhir perkataan hasil daripada perubahan struktur frasa atau fungsian perkataan itu sendiri. Perubahan perubahan i rab ini akan memberikan kesan kepada perubahan maksud perkataan dalam sesuatu susunan ayat. Analisis bahasa dan perubahan struktur frasa ini tidak terdapat dalam mana-mana bahasa di dunia. Unsur tatabahasa juga memainkan peranan yang penting bagi memastikan pemahaman yang baik dan tepat, terutamanya dua unsur asas binaan ayat, iaitu subjek dan predikat. Ia dikenali sebagai mubtada dan khabar pada ayat nominal atau fi l dan fā il pada ayat verbal ( Abd al-hāsib 2011). Secara umumnya sintaksis adalah bidang yang mengkaji ayat-ayat, unsur-unsur yang terdapat di dalamnya dan jenis-jenisnya serta bentuk dan ragamnya. Semantik dalam hal ini sangat penting kerana ayat gramatis dari segi binaannya memerlukan makna yang lengkap(ahmad Mahmood, 1999). Lantaran itu, terdapat keperluan untuk memahami aspek sintaksis-semantik struktur ayat bahasa BA (Ismail & Azman, 2010). Menurut Kamarulzaman (2010), unsur kosa kata, sintaksis dan struktur ayat merupakan antara faktor utama yang menentukan tahap kebolehbacaan dan kefahaman terhadap teks selain daripada faktor pembaca. Norazman (2006) pula menyatakan masalah utama pelajar dalam pembacaan teks ialah kelemahan mereka membaca dengan kaedah tatabahasa Arab yang betul dari segi tanda baris dan tanda i rab. Manakala, Nik Farhan (2011) merumuskan bahawa salah satu faktor yang membantu pembaca memahami teks dengan baik ialah penguasaan ilmu bahasa dan ilmu tatabahasa yang terdiri daripada sintaksis dan morfologi.

298 289 Satuan kata ditentukan oleh peraturan bahasa yang tertentu termasuklah konteks, gaya bahasa dan struktur semantik sesuatu perkataan. Hal ini demikian kerana penterjemahan berhubung rapat dengan aspek semantik sesuatu perkataan itu agar maklumat atau makna yang dipindahkan itu bersesuaian dan bermutu serta mampu menyampaikan maklumat sebenar kepada pembaca sasaran (Amirah & Rozaimah, 2011). Makna dapat dipindahkan daripada satu bahasa kepada bahasa lain melalui pelbagai cara, misalnya melalui penggunaan kata-kata tertentu, susunan perkataan dalam ayat dan unsur tatabahasa. Dalam bahasa Inggeris, unsur tatabahasa seperti kala (tense), aspek (aspect), ragam (voice) dan modus (modality) pada kata kerja mendukung makna yang khusus (Cruse, 2011). Oleh sebab aspek tatabahasa juga dapat mendukung makna, perhatian harus diberikan kepada ketepatan penterjemahan aspek tatabahasa ini dalam pemindahan daripada satu bahasa kepada bahasa yang lain. Kesalahan dalam penterjemahan aspek tatabahasa tersebut mempunyai implikasi terhadap makna yang ingin disampaikan (Haslina & Hasuria, 2016). Perkara utama dalam proses penterjemahan ialah pemindahan makna daripada satu bahasa kepada satu bahasa yang lain. Dengan mengambil kira hal ini, elemen tatabahasa yang dapat mempengaruhi makna perlu diberikan perhatian khusus dalam proses penterjemahan (Haslina & Hasuria,2016). Menurut Goh (2013) terdapat tiga kaedah penterjemahan yang digunakan untuk menterjemahkan aspek tatabahasa. Kaedah penterjemahan ini termasuklah padanan sejadi, padanan makna, dan pengguguran. Pengorbanan bentuk atau makna berlaku dalam penterjemahan aspek tatabahasa apabila wujudnya perbezaan struktur bahasa, manakala pemeliharaan bentuk dan makna sejadi berlaku apabila wujudnya persamaan struktur bahasa. Walau bagaimanapun, dalam erti penterjemahan yang menitikberatkan penyampaian mesej dan makna, makna aspek tatabahasa sentiasa diutamakan daripada bentuk aspek tatabahasa itu sendiri. Aspek tatabahasa sesuatu bahasa mempunyai pelbagai fungsi, dan tidak boleh diterjemahkan secara leksikal, sebaliknya perlu melihat kepada struktur ayat, dan aspek semantik dalam konteks yang sesuai. Secara kesimpulannya, tidak semua aspek tatabahasa boleh diterjemahkan secara literal kecuali dalam keadaan tertentu. Adapun pengguguran maknanya dibolehkan selagi tidak menjejaskan mesej teks asal. Pemahaman mengenai makna dan fungsi tatabahasa perlu diberi perhatian sebelum proses penterjemahan dilakukan (Muhammad Luqman, Pabiyah & Zaitul Azma (2014). Oleh sebab aspek tatabahasa juga dapat mendukung makna, fokus perlu diberikan kepada ketepatan penterjemahan aspek tatabahasa ini dalam pemindahan daripada satu bahasa kepada bahasa yang lain. Kesalahan dalam penterjemahan aspek tatabahasa tersebut mempunyai implikasi terhadap makna yang ingin disampaikan. Padanan kata kerja satu lawan banyak sememangnya wujud dalam penterjemahan kata kerja (KK) bahasa sumber ke dalam bahasa sasaran. Keadaan ini menghasilkan pelbagai jenis padanan iaitu terjemahan tepat, terjemahan berlebihan, terjemahan berkurangan, terjemahan salah dan terjemahan taksa. Kelihatan makna semantik yang didukung oleh sesuatu KK akan menentukan pemilihan kata padanan. Kecenderungan ini diikuti oleh kesesuaian kata padanan tersebut terhadap sudut pendang bahasa sasaran dan makna konteks (Goh, 2011). Dengan mengambil kira perkara ini, kajian ini bertujuan meneliti aspek tatabahasa yang mempunyai implikasi terhadap makna, iaitu predikat frasa kerja kaana (PFKK) iaitu gabungan kata kerja kaana (KKK) dan predikat frasa kerja (PFK). Secara khususnya, kajian ini meneliti kaedah yang sesuai digunakan dalam menterjemah PFKK yang melibatkan KKK dan PFK daripada BA ke dalam BM berdasarkan pendekatan terjemahan semantik.

299 290 Kajian ini akan cuba menjawab soalan-soalan berikut: 1. Apakah fungsi makna tatabahasa yang terhasil daripada implikasi struktural dalam Predikat Frasa Kerja Kāna (PFKK) dalam ayat bahasa Arab (BA)? 2. Apakah kaedah yang sesuai yang boleh digunakan dalam proses terjemahan ayat tersebut ke dalam bahasa Melayu (BM) bagi menghasilkan terjemahan yang tepat? OBJEKTIF Kajian ini dijalankan bertujuan untuk: 1. Mengenal pasti fungsi makna tatabahasa yang terhasil daripada implikasi struktural dalam Predikat Frasa Kerja Kāna (PFKK) dalam ayat bahasa Arab (BA). 2. Menjelaskan kaedah yang sesuai yang boleh digunakan dalam proses terjemahan ayat tersebut ke dalam bahasa Melayu (BM) bagi menghasilkan terjemahan yang tepat. BATASAN KAJIAN Kajian ini akan mengkaji dan membahaskan apakah makna tatabahasa yang terhasil daripada implikasi struktural dalam PFKK dalam ayat BA dan apakah kaedah yang sesuai yang boleh digunakan dalam proses terjemahan ayat tersebut ke dalam BM dengan menggunakan pendekatan terjemahan semantik. Kajian ini hanya akan mengkaji kesan makna yang terhasil dari penggunaan KKK dalam ayat BA. KERANGKA TEORI DAN METODOLOGI KAJIAN Keragka teori yang dimanfaatkan dalam kajian ini merangkumi makna tatabahasa FKK dalam ayat BA oleh al-sāmirrā ī (2003) dan kaedah penterjemahan semantik oleh Newmark (1981). Menurut Newmark (1981) penterjemahan semantik ialah penterjemahan yang cuba menghuraikan makna konteks setepattepatnya yang terdapat dalam teks asal, setakat yang dibenarkan oleh struktur semantik dan sintaksis bahasa kedua itu. Hal ini menunjukkan, terjemahan semantik cuba mempertahankan struktur semantik dan sintaksis serta makna kontekstual dari teks bahasa sumber. Kajian ini dijalankan dengan menggunakan dua metodologi, iaitu kaedah kepustakaan dan kaedah kualitatif dalam menganalisis data. Melalui kaedah kepustakaan, pengkaji mendapatkan buku rujukan dan sumber berbentuk ilmiah serta meninjau kajian lepas yang berkaitan dengan topik kajian bagi mendapatkan sumber rujukan yang bersesuaian. Data yang diperolehi dengan cara membaca, menyemak, mengidentifikasi dan mengklasifikasi makna tatabahasa yang wujud dalam PFK bagi KKK bahasa Arab yang terdapat dalam ilmu nahu oleh al- Sāmirrā ī (2003). Data yang dianalisis sepenuhnya berasal dari ayat BA yang melibatkan penggunaan KKK yang dipilih. Proses seterusnya ialah proses analisis data. Proses analisis ini akan dilaksanakan berdasarkan kerangka kerja dan teori semantik yang diperkenalkan oleh Peter Newmark (1981). Data ini kemudian dianalisis untuk mendapatkan hasil yang sesuai dengan masalah dan tujuan dalam kajian ini. Bentuk analisis yang digunakan ialah analisis kandungan, analisis kontrastif dan analisis deskriptif. Analisis kandungan terlibat dalam proses analisis data untuk kajian ini. Kaedah analisis kandungan digunakan untuk mengamati, membuat kesimpulan, dan menilai data kajian. Dalam konteks kajian ini analisis kandungan dijalankan ke atas makna tatabahasa yang terkandung dalam penggunaan PFK bagi KKK dalam ayat BA.

300 291 Mengikut konteks kajian ini, analisis konstratif yang dilaksanakan adalah melibatkan makna tatabahasa yang terkandung dalam penggunaan KKK dalam ayat BA (bahasa sumber) dan padanan terjemahan yang sesuai ke BM (bahasa sasaran). Melalui analisis konstratif pengkaji cuba mencari padanan makna yang tepat dan jelas bagi makna tatabahasa yang terkandung dalam penggunaan KKK dalam ayat BA dengan penggunaan makna tersebut dalam bahasa yang dibandingkan iaitu BM agar terjemahan yang sepadan terhasil. Hal ini terjadi dengan membuat perbandingan penggunaan makna tatabahasa tersebut dalam struktur ayat yang telah ditentukan antara dua bahasa. Bagi kaedah analisis dan perbandingan teks pula, pengkaji mempraktikkan prosedur yang berikut: 1. Membaca, mengenal pasti serta menganalisis makna PFK bagi KKK dalam ayat BA oleh al- Sāmirrā ī (2003); 2. Mengaplikasi kaedah yang sesuai berdasarkan pendekatan penterjemahan semantik oleh Newmark (1981) dalam menterjemahkan PFK bagi KKK ke dalam BM; 3. Merumuskan dapatan kajian. Hasil daripada analisis data, satu rumusan dapatan akan dibuat untuk menghuraikan kaedah penterjemahan PFK bagi KKK daripada BA ke dalam BM. ANALISIS DAN PERBINCANGAN.(الفعل الناقص) KKK ialah KK kala lampau yang tidak lengkap dan disebut dalam BA sebagai KK Naaqis KK ini tidak sekadar membawa makna aspek kala lampau iaitu peristiwa yang telah berlaku tetapi turut berkemungkinan membawa makna yang lain. Pendapat ini menjadi pegangan sebahagian besar ahli sarjana nahu. Fungsi tatabahasa bagi KKK dalam BM adalah sebagai kata bantu aspek yang membawa makna leksikal telah, sudah dan pernah. Fokus kajian ini tertumpu kepada makna tatabahasa yang wujud dalam penggunaan KKK terhadap PFK dalam ayat BA. Oleh itu, kajian ini tertumpu kepada tiga penggunaan KKK iaitu: 1. KKK + PFK kala lampau 2. KKK + PFK kala kini س 3. KKK + PFK kala kini + partikel 1. Makna KKK + PFK kala lampau. Pola FKK ini memberi maksud masa lampau yang telah berlalu dan berlaku sekali sahaja (al-sāmirrā ī, 2003). Ini menyebabkan kata nama kāna (KNK) bersifat dengan peristiwa itu secara tidak kekal. Hal ini terjadi sekiranya PFK tersebut ialah KK kala lampau. Sebagai contoh: ك ان م ح م د ك ت ب ف ي ه ذ ا األ م ر. Muhammad telah menulis berkaitan perkara ini. Hal ini menunjukkan peristiwa menulis perkara tersebut berlaku sekali dan peristiwa itu tidak kekal dan ك ان م ح م د ( ayat telah berlalu. Oleh itu, terdapat perbezaan dari segi makna pada penggunaan KKK dalam Ayat pertama menunjukkan sifat yang kekal iaitu Muhammad penulis.(ك ان م ح م د ك ت ب ف ي ه ذ ا األ م ر ( dan (ك ات ب ا dan dia kekal bersifat sebagai penulis. Manakala ayat yang kedua menunjukkan seseorang yang telah melakukan perbuatan itu sekali iaitu Muhammad pernah menulis perkara ini sekali. Hal yang sama dapat kita perhatikan dalam ayat ز ي د ف اج ر ا) (ك ان iaitu Zaid penderhaka dan dia kekal bersifat derhaka, manakala ayat ( ز ي د ف ج ر (ك ان iaitu sifat itu berlaku sekali pada Zaid. Lantaran itu, ayat tersebut bermaksud Zaid pernah derhaka sekali.

301 292 ك ان م ح م د ك ت ب ف ي ه ذ ا ( ayat Oleh hal yang demikian, apabila kita melakukan proses penterjemahan terhadap dengan menggunakan pendekatan terjemahan semantik, kita perlu mempertimbangkan makna (األ م ر semantik yang terbentuk daripada gabungan frasa kerja kāna (FKK) tersebut iaitu masa lampau yang telah berlalu dan berlaku sekali sahaja. Penambahan kata bantu aspek pernah perlu dalam struktur ayat terjemahan tersebut. Menurut kamus Dewan (2005), perkataan pernah bermaksud sudah ada mengalami (melakukan, melihat, merasai, dan lain-lain), sudah berlaku: ia sudah pernah hidup susah sebelum menjadi kaya; belum (tidak) pernah belum sekalipun (berlaku, kedengaran, mengalami, dan lain-lain). Manakala perkataan sekali tidak perlu dinyatakan dalam terjemahan bahasa Melayu kerana berdasarkan maksud yang dinyatakan dalam kamus Dewan (2005) tersebut belum pernah atau tidak pernah bermaksud belum sekalipun. Oleh hal yang demikian, KKK di atas mendukung fungsi tatabahasa dan makna leksikal. Yang diterjemah ialah makna leksikal KKK dan fungsi tatabahasa yang terdapat pada KKK seperti berikut: Muhammad [ + pernah ] menulis berkaitan perkara ini. Jesteru itu, ayat tersebut lebih tepat diterjemahkan dengan melibatkan fungsi tatabahasa sebagai: Muhammad pernah menulis berkaitan perkara ini. Hal yang sama turut berlaku pada ayat ( ز ي د ف ج ر.(ك ان Terjemahan struktur ayat ini perlu mempertimbang makna implisit yang terbentuk daripada fungsi tatabahasa gabungan KKK dan PFK dalam bentuk KK kala lampau iaitu kata bantu aspek pernah. Manakala makna leksikal KKK tidak diterjemahkan. Hal ini dapat diperhatikan pada struktur ayat berikut: Ayat tersebut lebih tepat diterjemah sebagai: Zaid [ - telah, + pernah ] menderhaka. Zaid pernah menderhaka. Dalam kedua-dua contoh di atas, KKK dipadankan dengan kata bantu aspek BM, iaitu pernah. Kaedah padanan sejadi melalui kata bantu aspek ini kelihatan sesuai dan tepat dengan struktur ayat bahasa Melayu. Keadaan ini menunjukkan bahawa KKK BA yang mempunyai padanan sama bentuk dan sama makna dalam BM boleh diterjemahkan dengan kaedah padanan sejadi. Terjemahan yang dihasilkan melalui kaedah padanan sejadi ini menunjukkan bahawa terdapatnya persamaan dari segi kata tugas dalam BA dan BM. Persamaan bentuk dan fungsi seperti ini membolehkan terjemahan mutlak dihasilkan. Pada masa yang sama, kewujudan padanan sejadi sebegini memudahkan kerja penterjemahan. Tiada pengorbanan sama ada dari aspek bentuk ataupun dari aspek makna yang diperlukan. 2. KKK + PFK Kala Kini. Pola FKK ini membawa maksud masa lampau yang diperbaharui dan menjadi kebiasaan (al-sāmirrā ī, 2003). Hal ini terjadi sekiranya PFK bagi KKK merupakan KK kala kini. Terdapat dua jenis makna dalam situasi ini, iaitu: 1. Masa lampau yang berkesinambungan. Hal ini berlaku serentak dan berkesinambungan pada waktu kejadian yang lain. Sebagai contoh: ك ن ت أ ق ر أ ف ي ك ت اب ي ف ج اء ن ي خ ال د. Saya telah membaca buku ketika Khalid telah datang kepada saya.

302 293 Hal ini menunjukkan peristiwa membaca buku yang dilakukan oleh saya berlaku serentak dan berkesinambungan dengan waktu kejadian kedatangan Khalid. Oleh itu, ayat tersebut di atas membawa maksud, Saya sedang membaca buku ketika Khalid datang kepada saya. Dalam proses penterjemahan ayat di atas, makna implisit yang terhasil daripada fungsi tatabahasa gabungan KKK dan PFK dalam bentuk kata kerja kala kini perlu dipertimbangkan dalam mengaplikasikan pendekatan terjemahan semantik. Oleh itu, penggunaan kata sedang dan ketika perlu dilibatkan dalam proses penterjemahan tersebut untuk menghasilkan terjemahan yang tepat. Sementara itu, makna leksikal KKK tidak diterjemahkan dalam struktur ayat tersebut. Ini dapat diperhatikan seperti berikut: Saya [ - telah ] sedang membaca buku ketika Khalid datang. Lantaran itu, terjemahan yang tepat untuk ayat di atas ialah: Saya sedang membaca buku ketika Khalid datang. KKK tidak dipadankan dengan sebarang terjemahan dalam teks sasaran. Kelihatan kaedah pengguguran digunakan. Tindakan ini adalah tepat selaras dengan struktur ayat bahasa Melayu. KKK mempunyai padanan sejadi, iaitu kata bantu aspek telah atau pernah. Jika padanan sejadi ini dimasukkan ke dalam ayat dalam teks sasaran, terjemahannya menjadi Dia telah sedang membaca buku ketika Khalid datang. Ayat ini tidak gramatis. Pengguguran padanan telah atau pernah dalam kes ini adalah perlu bagi memelihara sudut pandang bahasa sasaran. Dengan erti kata lain, faktor tatabahasa memberikan kebenaran kepada penterjemah untuk menggugurkan terjemahan KKK dalam bahasa Melayu. Keadaan ini juga menunjukkan bahawa pengorbanan bentuk KKK BA ke dalam BM perlu dilakukan jika fungsi KKK itu sudah sedia terungkap melalui struktur ayat bahasa Melayu. Kaedah penterjemahan ini berjaya menghasilkan terjemahan yang tidak berbau terjemahan atau terjemahan yang lebih mesra pembaca sasaran dan pada masa yang sama tidak menjejaskan mesej daripada teks sumber kepada teks sasaran. 2. Masa lampau yang menjadi kebiasaan. Hal ini menunjukkan kebiasaan pada masa lampau.. Sebagai contoh: ك ان ز ي د ي ف ع ل ه ذ ا األ م ر. Zaid telah melakukan perkara ini. Penggunaan kata kerja kaana dalam ayat tersebut menunjukan pelaku biasa melakukan kata kerja tersebut. Ayat tersebut di atas membawa maksud; Zaid telah biasa melakukan perkara ini. Makna implisit yang terhasil daripada fungsi tatabahasa yang terhasil daripada FKK iaitu gabungan KKK dan PFK dalam bentuk kata kerja kala kini ialah biasa melakukan kata kerja yang terlibat dengan frasa tersebut. Menurut kamus Dewan (2005) perkataan biasa membawa maksud kerap kali atau selalu terjadi, lazim. Jadi, dalam proses penterjemahan ayat di atas, penggunaan kata biasa, kerap kali, selalu atau lazim perlu dilibatkan mengikut pendekatan penterjemahan semantik bagi menghasilkan penterjemahan yang tepat. Susulan itu, dalam proses penterjemahan struktur ayat tersebut, makna leksikal dan fungsi tatabahasa perlu dilibatkan. Ini dapat dilihat seperti struktur berikut:

303 Zaid [ - telah + biasa ] melakukan perkara ini. 2. Zaid [ - telah, + kerap ] melakukan perkara ini. 3. Zaid [ - telah, + selalu ] melakukan perkara ini. 4. Zaid [ - telah, + lazim ] melakukan perkara ini. Justeru itu, terjemahan ayat di atas lebih tepat di nyatakan sebagai: 1. Zaid biasa melakukan perkara ini. 2. Zaid kerap melakukan perkara ini. 3. Zaid selalu melakukan perkara ini. 4. Zaid lazim melakukan perkara ini. KKK diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu dengan padanan biasa, kerap, selalu dan lazim. KKK dalam kes ini mendukung fungsi tatabahasa dan makna leksikal implikasi dari gabungan KKK + PFK Kala Kini. Fungsi tatabahasa sebagai kata bantu aspek tidak diterjemahkan. Yang diterjemahkan ialah makna leksikalnya. Keadaan ini menunjukkan bahawa KKK BA yang tidak ada padanan sama bentuk, cenderung diterjemahkan dengan padanan yang sama makna. Apabila keadaan ini berlaku, kata yang sama makna ini boleh terdiri daripada pelbagai golongan kata. Dalam contoh di atas, padanan biasa, kerap, selalu dan lazim ialah adjektif. 3. KKK + FKK Kala Kini + partikel.س Pola FKK ini bermaksud sesuatu yang dijangka berlaku pada masa lampau (al-sāmirrā ī, 2003). Keadaan ini terjadi sekiranya PFK bagi KKK merupakan KK kala kini dan partikel.س Sebagai contoh: ك ان م ح م د س ي ف ع ل ه ذ ا. Muhammad telah akan melakukan perkara ini Penggunaan kata kerja kaana dalam situasi ini menunjukkan Muhammad dijangka melakukan perkara tersebut pada masa lampau atau dia berniat untuk melakukan perbuatan itu pada masa lampau. Lantaran itu, maksud ayat di atas ialah Muhammad telah dijangka akan melakukan perkara ini atau Muhammad telah berhasrat akan melakukan perkara ini. Sementara itu, dalam proses penterjemahan kata bantu aspek serentak telah akan diperhatikan tidak dapat memenuhi makna implisit yang terbentuk daripada gabungan frasa kerja kaana tersebut iaitu telah dijangka akan melakukan atau telah berhasrat akan melakukan. Walaupun apabila dirujuk pada kamus Dewan (2005), makna kata bantu aspek akan hampir memenuhi makna implisit dijangka melakukan iaitu bermaksud untuk menyatakan sesuatu kemungkinan (hendak terjadi sesuatu), untuk menyatakan jangkaan tentang sesuatu (kejadian, perlakuan, perkembangan, dan lain-lain). Lantaran itu, adalah lebih tepat dalam proses penterjemahan, makna implisit dijangka dan berhasrat dinyatakan mengikut konteks ayat yang sesuai. Kedua-dua perkataan tersebut berbentuk pasif dan tidak memerlukan kata bantu aspek telah yang merupakan makna leksikal bagi KKK. Dalam proses terjemahan memadai fungsi tatabahasa sahaja diterjemahkan. Ini dapat diperhatikan dalam struktur ayat berikut: 1. Muhammad [ - telah, + dijangka ] akan melakukan perkara ini. 2. Muhammad [ - telah, + berhasrat ] akan melakukan perkara ini. Oleh itu, terjemahan yang lebih tepat bagi ayat di atas ialah:

304 Muhammad dijangka akan melakukan perkara ini. 2. Muhammad berhasrat akan melakukan perkara ini. KKK diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu dengan padanan dijangka dan berhasrat. KKK dalam kes ini mendukung fungsi tatabahasa dan makna leksikal implikasi dari gabungan KKK + FKK Kala Kini + partikel.س Fungsi tatabahasa sebagai kata bantu aspek tidak diterjemahkan. Yang diterjemahkan ialah makna leksikalnya. Keadaan ini menunjukkan bahawa KKK BA yang tidak ada padanan sama bentuk, cenderung diterjemahkan dengan padanan yang sama makna. Apabila keadaan ini berlaku, kata yang sama makna ini boleh terdiri daripada pelbagai golongan kata. Dalam contoh di atas, padanan dijangka dan berhasrat ialah kata kerja. KESIMPULAN Terdapat tiga kaedah penterjemahan KKK daripada BA kepada BM. Kaedah pengguguran digunakan apabila makna leksikal KKK tidak memerlukan sebarang padanan dalam BM berikutan struktur ayat BM berkenaan sudah memadai untuk menyampaikan makna atau fungsi tatabahasa KKK tersebut. Kaedah padanan sejadi melalui kata bantu aspek dalam BM boleh dimanfaatkan jika KKK dalam BA mempunyai padanan yang sama bentuk, dan sama makna dalam BM. Kaedah padanan makna pula sesuai digunakan untuk menangani KKK dalam BA yang hanya padanan sama makna, tetapi tidak ada padanan sama bentuk dalam BM. Pengorbanan bentuk atau makna leksikal berlaku dalam penterjemahan KKK dalam BA ke dalam BM apabila wujudnya perbezaan struktur bahasa, manakala pemeliharaan bentuk dan makna sejadi berlaku apabila wujudnya persamaan struktur bahasa. Walau bagaimanapun, dalam erti penterjemahan yang menitikberatkan penyampaian mesej dan makna, makna KKK sentiasa diutamakan daripada bentuk KKK itu sendiri. Hal ini demikian supaya terjemahan yang dihasilkan lebih menepati sudut pandang bahasa Melayu sekaligus kebolehbacaan teks terjemahan dapat ditingkatkan. RUJUKAN Abd al-hāsib, U. (2011). Memahami Teks Arab: Sebuah Pengantar. memahami-teks-arab-sebuah-pengantar /#more-26. Abdullah Hassan & Ainon Mohd. (2001). Teori dan Teknik Terjemahan. Kuala Lumpur: PTS Publications & Distributors Sdn Bhd. Ahmad Mahmood Musanif. (1999). Semantik dan Tatabahasa. Monograf Bahasa, Sastera, dan Budaya Melayu, Bil: 1, Mei 1999, Al-Ghalāyīnī, Mustafā. (1993). Jāmic al-durūs al-arabiyyah. Beirut: al-maktabahal- Ăsriyyah Al-Sāmirrā ī, Fadil Salih. (2003). Mā anī al-nahw. Jilid 1, Cetakan Kedua. Amman: Dar al-fikr. Amirah Ahmad & Rozaimah Rashidin. (2011). Terjemahan Air Dalam Peribahasa Melayu- Inggeris Analisis Semantik Kognitif. Jurnal Linguistik, Jilid 13, (6). Catford, J. C. (1965). A linguistic theory of translation. London: Oxford University Press. Cruse, D. A. (2011). Meaning in Language: An Introduction to Semantics and Pragmatics. Edisi ketiga. Oxford: Oxford University Press. Goh, S. S. (2014). Kaedah Penterjemahan Kata Sendi Bahasa Cina-bahasa Melayu. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 134, Goh, S. S. (2013). Procedia - Social and Behavioral Sciences 134 ( 2014 ) Goh, S. S. (2011). Penterjemahan kata kerja bahasa Cina-bahasa Melayu: Satu analisis ketepatan makna padanan. GEMA Online Journal of Language Studies, 11(1), Halim, H. A., & Hoon, A. L. (2015). Kesalahaan pemilihan dan pembentukan kata dalam terjemahan bahasa perancis. GEMA Online Journal of Language Studies, 15(2),

305 296 Haslina Haroon & Hasuria Che Omar. (2016). Kata Bantu Ragam dalam Terjemahan Inggeris-Melayu. Jurnal Bahasa, Jilid 16 Bil. 2 Disember 2016, Ismail Muhamad & Azman Che Mat. (2010). Memaknakan Terjemahan Frasa Sendi Bahasa Arab ke Bahasa Melayu Berdasarkan Ilmu Sintaksis-semantik. Islamiyyat, 32, Kamarulzaman Abdul Ghani. (2010). Kebolehbacaan Buku Teks Bahasa Arab Tinggi Tingkatan Empat Sekolah Menengah Kebangsaan Agama. Tesis PhD, Universiti Malaya, Kuala Lumpur, Malaysia. Kamus Dewan Edisi Keempat. (2005). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Muhammad Firdaus Bin Abdul Manaf & Maheram Ahmad. (2015). Perbandingan Teori Penterjemahan Arab-Melayu. Jurnal Pengajian Islam, Bil 8, Isu 2:November 2015, Muhammad Luqman Ibnul Hakim Mohd Sa ad, Pabiyah Hajimaming & Zaitul Azma Zainon Hamzah. (2014). Kepelbagaian Terjemahan Preposisi Arab dan Fungsinya dalam Bahasa Melayu. Jurnal Linguistik, Vol. 18(2) Disember.2014 ( ) Newmark, Peter. (1981). Approaches to Translation. New York: Prentice Hall. Nik Farhan Mustapha. (2011). Istirātijiyyāt al-qira at- ladā Ùalabat- al-lughat- al- Arabiyyat-. Tesis PhD, Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, Kuala Lumpur, Malaysia Norazman Mohd Nordin. (2006). Penguasaan Kemahiran Membaca dalam Bahasa Arab: Satu Kajian Kes. Disertasi Sarjana, Universiti Malaya, Kuala Lumpur, Malaysia. Puteri Roslina Abdul Wahid. (2012). Meneroka Penterjemahan Bahasa Melayu. Penerbit Universiti Malaya. Kuala Lumpur. Zainur Rijal B. Abdul Razak &Mahmoud Mohammed Ali. (2014). Perbezaan di antara Kata Kerja Berimbuhan dalam Bahasa Arab dan Bahasa Melayu. Jurnal Linguistik, Vol.18 (1) Jun 2014, ( ).

306 297 DIFFICULTY IN THE TRANSLATION OF NUANCE: FOCUSING ON SYNONYMS AT THREE LEVELS IN ENGLISH AND JAPANESE Hiroyuki Eto Tohoku University, Sendai, Japan ABSTRACT The English language can be characterized by its richness in synonyms, which results largely from the mingling of native words and foreign loan words. According to Baugh and Cable, English has synonyms at three levels popular, literary, and learned. The difference in nuance or tone between these three levels is often obvious as seen in the following sets: rise mount ascend, ask question interrogate, goodness virtue probity, etc. In each of these sets, the first group is indigenous English, inherited from Anglo-Saxon, or Old English, the second is from French, and the third from Latin. In Japanese, too, it is possible to observe the same phenomenon in the construction of its vocabulary. In the following combinations, miyabiyaka yūga ereganto, magokoro seii sinseritī, kizukau chūisuru keasuru, the difference in nuance between these three groups is apparent. The first elements are native Japanese, which indicates popularity and emotion. The second elements are Chinese origin, and the third ones are derived from English, both of which are generally regarded as bookish and impersonal. In this short article I try to examine synonyms at three levels in English and Japanese with a consideration of historical, cultural, and social elements that brought about this phenomenon and refer to the difficulty in translation of the subtle nuance in synonyms. Keywords: synonym, loan word, nuance, Japanese, English INTRODUCTION Is English easy or difficult? To put it more precisely, is it easy or difficult for students of English as a foreign language (EFL students) to learn and master English? The answer varies, of course, depending on the situation an individual student is in. But, in my opinion, English is not so difficult to learn, particularly, for beginners. Compared to some other European languages, English may be easier for learners at the elementary level in that it has no complicated inflections, no intricate case systems, or no grammatical genders. I still clearly remember that a learned British Jesuit priest s saying that native English speakers did not have to learn grammar any longer. By grammar he may have meant inflections and conjugations, comparing it with that of Latin and Greek. To take German as an example, learners must memorize complex paradigms of verbs, articles, adjectives, and other inflected word forms. In the case of the definite article, for instance, German has sixteen different forms such as der, des, dem, den, etc., while English has only one: the. In order to choose a correct form of the article in German, they also have to learn by heart the gender of each noun (masculine, feminine, or neuter) and understand the case system of the German nouns. In learning English, no such demanding and grueling tasks are not required for learners in the first stage. Using simple sentences within a restricted range of vocabulary around 1,000 words, EFL students will soon reach a certain level

307 298 for a basic communication, which is one of the reasons why English has become a dominant language of international discourse. For the intermediate and advanced EFL students, this may not be true. For them English is becoming harder and harder. In other words, the more they learn English, the more difficult it becomes. What makes English more difficult for advanced learners is its vocabulary, particularly its rich synonyms. It is quite a challenge for EFL students, who lack native intuition of the language, to choose a proper word in a certain collocation, to find the accurate wording and cultivated diction in a certain context, and to translate a subtle difference in nuance of synonymous words. In this short article I try to (1) examine synonyms at three levels in English and Japanese with a consideration of historical, cultural, and social elements that brought about this phenomenon and (2) refer to the difficulty in translation of the subtle nuance in synonyms. SYNONYMS AT THREE LEVELS IN ENGLISH Difficulty and undemocratic character of English In his famous book on English philology, Growth and Structure of the English Language, Otto Jespersen described the difficulty of loan words in English derived from Latin and Greek and indicated the undemocratic character which is a natural outcome of their difficulty (1982, p.133). Many of the hard loan words, sometimes called big words or ink-horn terms (McKnight, 1928, p.107), cannot always be used or understood by people without classical education. In everyday conversation people often tend to use easier, or more democratic, words such as sleeplessness, eye doctors, personification, while in more formal settings educated people may use harder, or more undemocratic, words such as insomnia, ophthalmologists, anthropomorphism. Small children may guess what sleeplessness means, because they know each component of this word sleep, less, and ness. But even adults cannot tell the meaning of insomnia unless they have learnt it at school. Etymological knowledge may help guess what this word mean, but only learned people may have an idea of Latin or Greek roots. TABLE 1. Democratic vs. undemocratic use of words in English democratic sleeplessness eye doctor personification undemocratic insomnia < (Latin) in- [not] + somnus [sleep] ophthalmologist < (Greek) ophthalmo- [eye] + logy [science] + ist anthropomorphism < (Greek) anthropo- [man] + morph [form] + ism Jespersen (1982, pp ) also illustrated this undemocratic character of English by juxtaposing easy, or democratic, sentences and more difficult, or undemocratic, ones as follows:

308 299 TABLE 2. Democratic vs. undemocratic 2 use of sentences in English democratic undemocratic A rolling stone gathers no moss. Cryptogamous concretion never grows on mineral fragments that decline repose. A great crowd came to see. A vast concourse was assembled to witness. Great fire. Disastrous conflagration. The fire spread. The conflagration extended its devastating career. Man fell. Individual was precipitated. Sent for the doctor. Called into requisition the services of the family physician. Began his answer. Commenced his rejoinder. He died. He deceased. / He passed out of existence. / His spirit quitted its earthly habitation, winged its way to eternity, shook off its burden, etc. In any language an easy expression can be paraphrased into a more complicated one, and vice versa. But this phenomenon seems to be peculiar in English. In Jespersen s words, I do not deny that somewhat parallel instances of stilted language might be culled from the daily press of most other nations, but nowhere else are they found in such plenty as in English, and no other language lends itself by its very structure to such vile stylistic tricks as English does (p.138). The loan words adopted from Latin and Greek increased synonyms in English and, as a consequence, greatly enriched the language, but, at the same time, they made the English language all the more difficult for its richness in synonyms. Synonyms at three levels in English and the differences in nuance Numerus synonyms in English not only enrich the language, but also provide an interesting material for storytellers. In the first chapter of Ivanhoe (1820), Walter Scott describes an amusing conversation contrasting an indigenous element (i.e., swine) with a loan word from French (i.e., pork): And swine is good Saxon, said the Jester; but how call you the sow when she is flayed, and drawn, and quartered, and hung up by the heels, like a traitor? Pork, answered the swineherd. I am very glad every fool knows that too, said Wamba, and pork, I think, is good Norman- French; and so when the brute lives, and is in the charge of a Saxon slave, she goes by her Saxon name; but becomes a Norman, and is called pork when she is carried to the Castle-hall to feast among the nobles; what dost thou think of this, friend Gurth, ha? The setting of this story goes back to 12th-century England, shortly after the Norman conquest of 1066, when the French speaking aristocracy ruled over the English speaking peasants. The rulers enjoyed pork in a dining room, and the ruled took care of pigs in farms and fields for their lords. This is why English distinguishes the names of certain farm animals, ox, pig, sheep, from their food names beef, pork, mutton. This passage may be difficult to translate into French or German, because in those languages there is no distinction between farm names and food names of such animals. In Act 5, Scene 1 (ll ) of As You Like It (ca. 1600), William Shakespeare makes a play on words in the following manner:

309 300 Therefore, you clown, abandon, which is in the vulgar leave, the society, which in the boorish is company, of this female, which in the common is women; which together is, abandon the society of this female, or clown, thou perishest; or, to thy better understanding, diest; or to wit, I kill thee, make thee away, translate thy life into death,.... (italics mine) In this passage Shakespeare plays with synonymous words putting a loan word first and replacing it with its native equivalent: abandon-leave, society-company, female-women, etc. This may make readers amused if they recognize the subtle difference in nuance between them. The native words quoted here are characterized by Shakespeare with such words as vulgar, boorish, and common. From this it follows that the loan words sound refined and sophisticated. It is possible, but still difficult, to translate this passage into other languages without expressing skillfully this difference in nuance. It is useful and practical to divide English vocabulary into two categories: native words and loan words. But it is more precise and instructive if we categorize it into three types native elements, French, and Latin, following Baugh and Cable (2013) who say the richness of English in synonyms is largely due to the happy mingling of Latin, French, and native elements (p.182). If we present only two categories in English vocabulary, we may boldly conclude that native elements, being generally short and simple, are therefore strong and direct; loan words are learned and elegant but less direct. But this is not always the case in the history of the English language. The Latinized diction of many seventeenth- and eighteenth-century writers brought up in the tradition of the classics provoked a reaction in which the Saxon element of the language was glorified as the strong, simple, and direct component in contrast with the many abstract and literary words derived from Latin and French. It is easy to select pairs like deed exploit, spell enchantment, take apprehend, weariness lassitude and on the basis of such examples make generalization about the superior directness, the homely force and concreteness of the Old English words. But such contrasts ignore the many hundreds words from French that are equally simple and as capable of conveying a vivid image, idea, or emotion nouns like bar, beak, cell, cry, fool,... or adjective such as calm, clear, cruel, eager,.... (Baugh and Cable, 2013, pp ) As pointed out here, many of the vivid and forceful English words are French origin. Though the French and Latin loan words are often regarded as literary and learned, those words play a very important role in English vocabulary. Language has need for the simple, the polished, and even the recondite word (Baugh and Cable, 2013 p.182). This is why Baugh and Cable phrase the happy mingling of the three elements. The difference between synonyms at three levels is apparent in the following contrast: TABLE 3. Synonyms at three levels in English (cf. Baugh and Cable, 2013, p.182) Native elements (English) popular French literary Latin learned rise mount ascend ask question interrogate goodness virtue probity fast firm secure fire flame conflagration fear terror trepidation holy sacred consecrated

310 301 time age epoch As an EFL teacher in Japan, I regard the words in the Latin group as big words compared to the easier words in the native elements and the French groups. In this sense, I agree with Baugh and Cable s judgment that the difference in tone between the English and the French words is often slight; the Latin word is generally more bookish (2013, p.182). The words in the native elements group, which are characterized as popular, must be learnt among junior high school students in Japan as easy and basic words. Those in the French group counted as literary are still must words for senior high and college students in Japan. But those in the Latin category entitled learned need not to be known to most EFL learners in Japan, simply because they are not constantly used in everyday life. SYNONYMS AT THREE LEVELS IN JAPANESE I mentioned earlier the contrastive tone between sleeplessness, eye doctors, personification and insomnia, ophthalmologists, anthropomorphism. In Japanese, too, it is possible to observe the same phenomenon in the construction of its vocabulary. Japanese has the following contrastive combination in synonyms: TABLE 4. Popular vs. formal use of words in Japanese popular (democratic) formal (undemocratic) nemurenai koto ( 眠れないこと ) fuminshō ( 不眠症 ) meisya or menoisya ( 目医者 目の医者 ) gankai ( 眼科医 ) hitoni niseru koto ( 人に似せること ) gijinhō ( 擬人法 ) The words in the formal group, or undemocratic in Jespersen s term, are made up by Chinese characters, or kanji ( 漢字 ); those in the popular, or democratic, group, are composed by Japanese native words even Chinese characters are used as a component. More precisely, the expressions nemurenai koto ( 眠れないこと ), meisya ( 目医者 ) or menoisya ( 目の医者 ), and hitoni niseru koto ( 人に似せること ) can be regarded as paraphrased expressions of fuminshō ( 不眠症 ), gankai ( 眼科医 ), and gijinhō ( 擬人法 ) using pure native Japanese words, or yamatokotoba ( やまとことば [ 大和言葉 ]). As in the case of English, the words in the popular group are perfectly understandable by native Japanese speakers but recognized as rather immature childish expressions, and those in kanji sound more formal and are more difficult to understand without learning them at school. On-yomi vs. Kun-yomi For historical reasons, most of the Chinese loan words, or kango ( 漢語 ), used in Japanese have a variety of pronunciations. Even a two-character compound word sometimes has two different ways of reading: on-yomi ( 音読み ) and kun-yomi ( 訓読み ). In on-yomi, roughly translated into sound reading, the kanji are thought of reading in an original way, even though the readings do not match the present-day Chinese pronunciation. On the other hand, kun-yomi is the Japanese way of reading kanji. The word 草原, for example, has two different ways of reading: sōgen (on-yomi) and kusahara or kusappara (kun-yomi). Basically both readings represent almost the same meaning, which is an area of ground covered with wild grass, but project different images. When Japanese pronounce it as sōgen, many of us may visualize an expansive grass field or a great prairie, where we could see horses running at a great distance. In contrast, kusahara has the image of a rather small grass-covered open space in a backyard or on a bank of a river, where we might find crickets or grasshoppers.

311 302 FIGURE 1. Different images by different ways of reading (1) sogen kusahara Another example is 市場, whose on-yomi and kun-yomi are shijō and ichiba respectively. Shijō reminds us of a large-scale market where professional business persons buy and sell particular commodity and products. Ichiba also represents a market, but it is a rather small open area or building where we will shop daily foods and necessities and family groceries. Ichiba is more familiar and closer to our daily life. So the word 株式市場, which means the stock market, should be read as kabushiki-shijo, not as kabushikiichiba, because this market is not so familiar to every person or close to our daily living. FIGURE 2. Different images by different ways of reading (2) shijo ichiba From the explanation above, it comes to the conclusion that on-yomi, close to the original Chinese pronunciation, makes us visualize something formal, full scale, and far removed from our daily life, and that kun-yomi, the native Japanese way of reading, signifies something popular, familiar, and close to our daily living. Western influence and synonyms at three levels in Japanese In addition to yamatokotoba and kango, loan words of Chinese origin, the Japanese vocabulary contains a large number of seiyogo ( 西洋語 ), or Western loan words. These three groups of words constitute synonyms at three levels in present-day Japanese (Watanabe, 1983, p.213ff.). In the late 19th and early 20th centuries, when Japan opened the country for modernization, it eagerly learnt not only science and technology, but also social systems and practices from Europa. With this trend, many European languages English, German, and French in particular became familiar to intellectuals for practical reasons of learning various fields of disciplines. At the beginning, many of the European loan words were translated into Japanese in the form of compound words using two Chinese characters: society into syakai ( 社会 ), philosophy into tetsugaku ( 哲学 ), nature into shizen ( 自然 ), etc. Since the end of the World War II, however, many Western loan words in Japanese, mostly from English (Takashi, 1992), have not been translated into Japanese, but katakana ( カタカナ ) has been used to transcribe the sound of these loan words into Japanese such as ereganto ( エレガント ) for elegant,

312 303 shinseritī ( シンセリティ ) for sincerity, derikashī ( デリカシー ) for delicacy, kea ( ケア ) for care, konpuraiansu ( コンプライアンス ) for compliance, etc. TABLE 5. Synonyms at three levels in Japanese Yamatokotoba Pure native Japanese words popular miyabiyaka ( みやびやか ) magokoro ( まごころ ) omoiyari ( おもいやり ) kizukai ( きづかい ) mamorukoto ( まもること ) Kango Chinese loan words literary/bookish yūga ( 優雅 ) seii ( 誠意 ) hairyo ( 配慮 ) chūi ( 注意 ) zyunshu ( 遵守 ) Seiyōgo Western (English) loan words fashionable/cool/learned/pedantic ereganto < elegant ( エレガント ) shinseritī < sincerity ( シンセリティ ) derikasī < delicacy ( デリカシー ) kea < care ( ケア ) konpuraiansu < compliance ( コンプライアンス ) Pure native Japanese words, yamatokotoba, can be characterized as popular like native elements in English, and Chinese loan words, kango, are generally more literary and bookish. In a formal writing style, kango are more likely to be used than yamatokotoba, but both types of words are commonly used in daily conversation. Strictly speaking, kango are loan words from ancient Chinese, but most Japanese people regard these words not as loan words but as part of Japanese, because they have been so assimilated in Japanese in its long history. As the words of French origin in English are vivid and forceful, so are the words of Chinese origin in Japanese. On the other hand, Western loan words, seiyōgo, have a different nuance from yamatokotoba and kango. First, they create a fashionable and cool impression. For most of the Japanese, historically speaking, foreign goods and ideas from Western countries, called hakuraihin ( 舶来品 ), have been thought of as expensive, valuable, treasurable, and thus they are felt to be fashionable and cool. Words borrowed along with these goods and ideas thus are of the same effect. In present-day Japanese, so many English words are used for advertisement that foreign visitors to Japan will be amazed and amused (Crystal, 1997). A rather small flat or an apartment house is called apāto ( アパート ), which stems from the English word apartment house, while a condominium, however small it is, is called manshon ( マンション ), which originates from English mansion. But a Japanese manshon signifies just a building or complex containing a number of individually owned flats and is, therefore, totally different from a mansion in English. So the sentence karewa manshon wo katta ( 彼はマンションを買った ), which can be literally translated into he bought a mansion, is misleading because he did not buy a large stately residence, but just a flat. Since the 1960s, the word manshon has been very popular. This term is often used as a name of a condominium such as Park Manshon ( パークマンション ) or River Side Manshon ( リバーサイドマンション ) because it echoes expensive, prestigious, luxurious, etc. But, as it is getting too widespread and sounds well worn, it is often replaced by other foreign words of European origin such as mezon ( メゾン < French maison), kāsa ( カーサ < Spanish casa), haimu ( ハイム < German Heim), etc.

313 304 In addition to being fashionable and cool, Western loan words sound learned, academic, and sometimes pedantic. Most Japanese know words categorized in yamatokotoba (e.g., magokoro まごころ ) and in kango (e.g., seii 誠意 ) at Table 5, but sometimes have difficulty in understanding and using seiyōgo (e.g., shinseritī シンセリティ ). Still, a few Japanese people prefer to use such seiyōgo as kea ( ケア ) and konpuraiansu ( コンプライアンス ) instead of using easier equivalents in yamatokotoba or in kango. Those people may use these words in order to express a subtle nuance conveyed by such words. They may boast of their knowledge of such big foreign loan words or of their English proficiency, in which case these seiyōgo play a role as jargons. As in the case of English, yamatokotoba words in the native elements group are characterized as popular among Japanese people. Kango those in the Chinese group are counted as literary and bookish words that must be learnt at school. Those in the seiyōgo category may be still foreign to a sizable number of Japanese people. CONCLUDING REMARKS In foreign language learning, translation plays an important role. It is very helpful in order to check on the accuracy of our understanding of a sentence of a foreign language. But it is sometimes misleading when it comes to translating a subtle nuance of a word. As indicated above, it should be better to translate an eye doctor into meisya ( 目医者 ) and an ophthalmologist into gankai ( 眼科医 ), vice versa, in order to precisely connote the degree of familiarity of each word. The domestication and foreignization strategies in translation practice deal with the question of how much a translation assimilates a foreign text to the translating language and culture, and how much it rather signals the differences of that text (Munday, 2001, p.147). These two strategies help us realize how subtly different the target language is from our mother tongue in various cognitive aspects (Venuti, 1995, 1998). However small this difference may be, it is significant to make us realize difference in nuance between words of source and target languages. Domestication is the strategy of writing a target text which sounds like a native text and losing some of the features of the source language and culture, and foreignization is described as the strategy of writing a text which keeps these features [of the source language and culture] to a lesser or greater extent but sound a bit (or more than a bit) foreign to the reader (Gile, 2009, p.252). When we translate an eye doctor into meisya and an ophthalmologist into gankai, we may employ not only the domestication strategy in that the translated words sound natural in the target language (i.e., Japanese), but also the foreignization strategy because they keep the democratic and undemocratic features of the source language (i.e., English). Distinction between synonymous words in their nuance is difficult, but it may enable learners to understand the in-depth meaning and usage of a particular word and translate it into a target language with high precision. As a result, it may bring learners to upper levels in foreign language learning. REFERENCES Baugh, A. C., & Cable, T. (2013). A History of the English Language. (6 th ed.). London, UK: Routledge Crystal, D. (1997). The Cambridge Encyclopedia of Language. Cambridge, UK: Cambridge University Press. Gile, D. (2009). Basic concepts and models for interpreter and translator training. Amsterdam: John Benjamins.

314 305 Jespersen, O. (1982). Growth and Structure of the English Language. (10 th ed.). Chicago, IL: The University of Chicago Press. McKnight, G. H. (1928). Modern English in the Making. New York, NY: Appleton. Munday, J. (2001). Introducing translation studies: Theories and applications. London, UK: Routledge. Takashi, K. (1992). Language and Desired Identity in Contemporary Japan. Journal of Asian Pacific Communication. 3 (1), Venuti, L. (1995). The translator s invisibility. London, UK: Routledge. Venuti, L. (1998). The scandals of translation: Towards an ethics of difference. London, UK: Routledge. Watanabe, S. (1983). Eigo no rekishi (The making of the English tongue). Tokyo: Taishukan.

315 306 CULTURAL AWARENESS IN TRANSLATING FOR THE MEDIA W. Steven Dodd Red Dragon Language Service Mallow, County Cork, Republic of Ireland ABSTRACT A recent translation forum discussed how to translate Wuthering Heights into Malay. One contributor noted that wuther is a dialect verb in English, meaning to make a rushing or a dull roaring sound, thus requiring an expression such as bunyi angin yang kencang. This would render a short, succinct title quite lengthy. In fact, neither Malay nor Indonesian translators seem have done other than retain the original English title, for both the original novel and film adaptations.the comment led to investigation of translations into other languages. Catalan offers Cims borrascosos (Stormy Tops). German has Sturmhöhe (Storm Heights). Portuguese has three translations: Colina dos Vendavais (Hill of the Gales), O Monte dos Vendavais (The Mount of the Gales) and O Monte dos Ventos Uivantes (The Mount of the Howling Winds). Spanish has two: Cumbres borrascosas (Stormy Summits) and, for the 1953 Mexican film, Abismos de pasión (Abysses of Passion). Perhaps the best suggestion is the French Les hauts de hurlevent (The Heights of Howlingwind). Here the translator has invented a transparent compound to cope with wuthering, used in a 1985 derivative film, Hurlevent.The paper will consider the titles of a number of books and films with a view to addressing the problems and solutions of cultural elements in their translation. INTRODUCTION The origin of this paper lies in an internet translation forum in which there was a discussion as to how to translate Wuthering Heights into Malay. One contributor noted that wuther is a dialect verb in English, meaning to make a rushing or a dull roaring sound, so that an expression such as bunyi angin yang kencang ( [the] noise [of a] wind that [is] strong ) would be needed just for the word wuthering. In this way a short, succinct title would become quite lengthy. In fact, neither Malay nor Indonesian translators seem have done anything other than retain the original English title, whether for the original novel or the film adaptations. Leaving untranslated was indeed the suggestion made by the contributor, who very accurately interpreted the sense of wuther. Consideration of these comments and the lack of translations led to an investigation of how the title was rendered in other languages. Catalan offers Cims borrascosos ( Stormy [Hill / Mountain] Tops ). German has Sturmhöhe ( Storm Heights ). Portuguese has three translations: Colina dos Vendavais ( Hill of the Gales ), O Monte dos Vendavais ( The Mount of the Gales ) and O Monte dos Ventos Uivantes ( The Mount of the Howling Winds ). Spanish has two: Cumbres borrascosas ( Squally / Stormy Summits ) and, for the 1953 Mexican film, Abismos de pasión ( Abysses of Passion ). However, the best solution would seem to have been found in the French version Les Hauts de hurlevent ( The Heights of Howling-Wind ). Here the translator has invented a new word transparently composed of a form of the verb hurler ( to howl ) and the noun vent ( wind ) to cope with wuthering. This neologism is also used in a 1985 derivative film, Hurlevent, a loose adaptation of the original story to modern times in France.

316 307 These results pointed to the interest for translation studies of the way in which titles are translated, and the extent to which these translations capture the essence of the original. After all, the title is the label attached to any work of art, whether a novel, a play, a film or art work, and thus what first attracts a potential consumer s attention. MATERIAL AND METHOD In consequence, the research project being reported upon here looked at the titles of the films included in the British Film Institute s 1999 survey of the hundred greatest British films of the twentieth century (in fact, the films chosen were all made after the advent of talkies, the earliest dating from 1935). Since three of the films had double titles in Britain, and a further two had a different title for the United States, this gave a total of 105 titles to consider. The pages devoted to these films in Wikipedia were consulted, and the linked pages in Catalan, French, German, Italian, Indonesian, Malay, Portuguese and Spanish were investigated. A fair proportion of the films were not mentioned in one or more of these languages. There were 185 instances in which there was a relevant web page, but no translation of the title was given. Nevertheless, there were numerous cases of pages in one way or another attaching a title to a given film as distributed in the relevant country or countries. In total, allowing for multiple versions of certain titles, there were 119 in Portuguese, 106 in French, 103 in Spanish, 89 in German, 52 in Italian, 51 in Indonesian, 50 in Malay, and 2 in Catalan. Disappointingly, none of the Indonesian web pages offered any translation, nor any clarity as to whether the original title in English as quoted had actually been used during distribution of the film. In Malay something similar occurred to some extent, although there were two translations and four instances where it was clearly stated that the film had indeed been issued with its English name unchanged. Spanish, Portuguese and French showed examples of differences between countries using those languages, but there did not seem to be any instance of German titles differing between German-speaking countries among those investigated. Interestingly, in the cases of certain films based on books, web pages mentioned translations of the book title differing from that of the film. There were twelve instances in German, two in Italian, and one each for Spanish, French and Malay. Most of these are noted below in the appropriate section. With such a number of titles, it was to be hoped that a number of striking features or patterns in the translations chosen would emerge, and indeed this proved to be true. A range of approaches to the translation of titles became plain. Various cases will now be noted, indicating with the ISO two-letter country code, plus CT for Catalan, which languages, and subdivisions of languages, apply for the titles noted. Not all of the titles are listed and discussed; indeed, over two dozen out of the one hundred are not mentioned at all, and others only in passing, as a fully exhaustive treatment would have led to excessive length and repetitive tediousness. Nevertheless, a good selection are considered, generally with several examples for each translation technique. NO CHANGE OR MINIMUM CHANGE: TRANSCRIPTION AND TRANSLITERATION One first grouping of titles, which are among the 185 cases of no translation mentioned above, are not translated at all into any language. This is perhaps not surprising, since they are the names of individuals: Ghandi (FR, ID, MY, ES), Mona Lisa (FR, DE, ID, IT, PT), Hamlet (FR, DE, ID, MY, PT, ES), Elizabeth (FR, DE, ID, MY, PT, ES), Oliver (FR, DE, ID, PT, ES), Caravaggio (CT, FR, DE, IT). Somewhat similar is Brazil (FR, DE, ID, MY, PT, ES), despite the existence of differing versions of the place name in French ( Le Brésil ) and Spanish ( El Brasil ). In BR, the title adds to the name the expression O Filme ( The Film ). The film Kes also has no translation (FR, DE, IT, MY PT, ES).

317 308 However, the book on which it was based shows some interesting versions for its title, as will be noted below. Finally, Small Faces is provided with no translated title, but this film is mentioned only in French. In a second, very similar, group there are four films. The first is Lawrence of Arabia (ID, MY), with Lawrence d Arabie (FR) and Lawrence de Arabia (ES), really translating just the preposition and using the appropriate transliteration of the place name. There is a long tradition of translating names of monarchs and religious figures, so Henry V becomes Henrique V (PT), Heinrich V. (DE) and Enrique V (ES). However, there is no such adjustment in FR, ID, MY, perhaps reflecting an increasing tendency not to translate personal names and similar proper nouns. Doctor Zhivago shows the varying ways of transliterating Russian names, having Le Docteur Jivago (FR), Doutor Jivago (PT), but remaining as in the original in in ID, MY, ES. Comparable adjustments occur with Zulu, which is Zoulou (FR), Zulú (ES), unchanged in DE, ID, PT. MOSTLY UNCHANGED, SOME LANGUAGES DIVERGE Further examples of titles mostly left untranslated, but with changed outliers in one or more languages, would include Trainspotting (FR, ID, MY, PT, ES), which also has Trainspotting Neue Helden (DE), adding the description New Heroes, and Ferrovipathes (CA). This latter has created a neologism from ferroviaire ( having to do with railways ) and the suffix -pathe, equating to the -path of English psychopath or sociopath, and indicating person suffering from a disorder. There is also Local Hero (FR, DE, ID, ID, MY, PT) with Un tipo genial ( A Great Guy ) in ES. If is unaltered in FR, DE, ID, ES (both the subtitled and the dubbed versions) but is Se ( If ) in IT and PT. Gregory s Girl is unchanged in DE IT, MY, PT, but Une fille pour Gregory ( A Girl for Gregory ) in FR. A somewhat similar case is Darling, left untranslated in DE, ID, PT, ES, as also in one of the two versions in FR, but with Darling a que Amou Demais (Darling, the One who Loved Too Much ) in BR and Darling chérie ( Darling Darling ) in the second FR version. Another instance, but with more variation, is Genevieve, the nickname of an antique car. This is retained as Genevieve (BR), and transliterated as Geneviève (FR), but becomes Die feurige Isabella ( Fiery Isabella ) in DE and La rivale di mia moglie ( My Wife s Rival ) in IT. NO CHANGE OR MINIMUM CHANGE, BUT WITH DESCRIPTION Another group of films has as the title a name of some sort, usually the protagonist of a work of literature, which might be familiar to English audiences, but less so to a non-english-speaking public, or which translators have felt in some way required explanation. The film Alfie becomes Alfie le dragueur ( Alfie the seducer ) in FR. The title is left unchanged in PT, but BR it is Como Conquistar as Mulheres ( How to Win over Women ). In DE, this title is rendered Der Verführer läβt schön grüβen ( The Seducer Allows Greeting Nicely ), but interestingly the 2004 remake did not translate the title. The Commitments has just its definite article translated in FR, DE, PT and ES (Les, Die, Os, Los), but BR has The Commitments Loucos pela Fama ( Mad for Fame ). The film Oliver Twist has its title left unchanged in BR, FR, DE, MY, ES. A different version in Spanish is Oliverio Twist (PE). Both IT and PT show a translation indicating a perceived need to add detail: Le avventure di Oliver Twist in IT, As Aventuras de Oliver Twist in PT (both meaning The Adventures of ). Another example in this grouping is Tom Jones, with two versions in Portuguese. It is Tom Jones Zwischen Bett und Galgen ( Tom Jones between Bed and Gallows ) in DE. In BR, the title is As Aventuras de Tom Jones ( The Adventures of Tom Jones ), but in PT Tom Jones, Romântico e Aventureiro ( Tom Jones, Romantic and Adventurous ).

318 309 LITERAL TRANSLATION A goodly number of films have literal translations of their titles in all of the languages offering any translated version. This is not particularly surprising, as it has long been remarked that literal translation is not only the commonest form of translation, but also often the best (for instance, see Newmark s 1968 book or Vinay & Darbelnet s 1958 manual). Examples include The Third Man (BR, FR, DE, ES), The Red Shoes (BR, FR, DE, PT, ES), The Servant (DE, IT, ES), Four Weddings and a Funeral (FR, DE, PT, ES), Secrets and Lies (FR, DE, PT, ES), and The English Patient (FR, DE, PT, ES). Goodbye, Mr Chips is literally translated in FR, DE, IT, PT, ES, although the title of the book is less literal in DE, as noted below. My Name is Joe is left unchanged in FR and IT, but literally translated in DE. It is an oddity in having been subtitled in English for release in some countries, because of the strong divergence from standard speech of the dialect used. The Belles of St Trinian s is left unchanged (IT, ES) and literally translated as Les Belles de Saint-Trinian (FR) and Die Schönen von St. Trinians (DE) It is noteworthy that among the literal translations found, two different versions in a single language exist in several instances. The Red Shoes is Os Sapatinhos Vermelhos (BR), Os Sapatos Vermelhos (PT). Another case of slight intra-lingual variations is The Thirty-Nine Steps, which is 39 Degraus (BR) or Os Trinta e Nove Degraus (PT), and Los 39 escalones (AR, ES) or 39 escalones (VE, ES), with single literal translations Les 39 marches (FR) and Die 39 Stufen (DE). Secrets and Lies is both Lügen und Geheimnisse (DE) and Geheimnisse und Lügen (DE) the first of these reversing the order of the nouns in comparison with the English original, the second not. Several further films have a literal translation with very minor changes. The Bridge on the River Kwai (FR, PT, ES) had Bridge of rather than Bridge on in FR and PT, identical to, or closely reflecting Le Pont de la Rivière Kwaï, the title of the original 1952 novel by Pierre Boulle on whose English translation the film was based. Saturday Night and Sunday Morning (FR, DE, IT) loses the word and in FR and IT, and has it replaced with the equivalent of until in DE. MOSTLY LITERAL TRANSLATION, WITH ODD MEN OUT A fair number of films have literal translations of the title in most languages, with a non-literal version in one or maybe two languages. Brief Encounter has more or less literal Brève rencontre (FR) and Breve encuentro (ES), although in both of these there is the slight oddity in the placing of the adjective before the noun, instead of the normal post-nominal position. In contrast, it is Begegnung ( Meeting ) in DE. Great Expectations has Grandes Esperanças (BR) Les Grandes Espérances (FR) and Grandes esperanzas (ES but only the 1998 remake), all more or less literal, even if all of these are also able to be equated to Great Hopes. However, Geheimnisvolle Erbschaft (DE) has the sense of Secret Inheritance. Withnail and I, unchanged in DE and MY, has literal versions Withnail et moi (FR), Withnail y yo (ES), but Shakespeare a colazione (IT), with the meaning Shakespeare at breakfast. A Fish Called Wanda is translated literally Un poisson nommé Wanda (FR). Um Peixe Chamado Wanda (PT) and Un pez llamado Wanda (ES), but has less literal versions Un ange dénommé Wanda (CA), with the sense An Angel Named Wanda and Los enredos de Wanda (AR), meaning Wanda s Complicated / Dubious Affairs. Shakespeare in Love has literal versions Shakespeare apasionado (AR), Shakespeare Apaixonado (BR), Shakespeare enamorado (ES), but the freer A Paixão de Shakespeare (PT), with the sense Shakespeare s Passion. This is another striking instance of intra-lingual variation. Much the same applies to My Beautiful Laundrette, with Minha Adorável Lavanderia (BR). Mein wunderbarer Waschsalon (DE), A Minha Bela Lavandaria (PT) and Mi hermosa lavandería (ES), even if in Brazilian Portuguese it is adorable and in German wonderful. Here the odd one out is IT, with My Beautiful Laundrette Lavanderia a gettone, retaining the original English and glossing it with Laundry

319 310 [paid for] by token. The Go-Between has a fully literal Der Mittler (DE) and very nearly literal Le Messager (FR), O Mensageiro (PT) and El mensajero (ES), all of which mean The Messenger. Messagiero d amore (IT) is a freer version, meaning Love s Messenger. Further examples would be The Man in the White Suit, where El hombre del traje blanco (AR), O Homem do Terno Branco (BR), L Homme au complet blanc (FR) and Der Mann in weiβen Anzug (DE) are all more or less literal translations. O Homem do Fato Claro (PT) changes the suit to light-coloured, in addition making it potentially a two-piece rather than specifically a three-piece, as in the Brazilian version, and El hombre vestido de blanco (ES) changes the sense to The Man Dressed in White. The most divergent version is Lo scandalo del vestito bianco (IT), meaning The Scandal of the White Clothing. Then there is The Loneliness of the Long Distance Runner, where La Solitude du coureur de fond (FR) and Die Einsamkeit des Langstreckenläufers (DE) are literal versions, but Gioventù, amore e rabbia (IT) means Youth, Love and Anger. Passport to Pimlico is rendered literally Passeport pour Pimlico (FR) and Passaporto per Pimlico (IT), but becomes Blockade in London (DE). MULTIPLE APPROACHES A number of films have a mix of different techniques shown in the various translations of their titles. Some have this even within a single language. Don t Look Now has Ne vous retournez pas (FR) Don t Turn Round, fairly literal, but Wenn die Gondeln Trauer Tragen (DE) When the Gondolas Wear Mourning, revealing the location of the action. The version A Venezia un dicembre rosso shocking (IT) In Venice A Shocking Red December reveals both time and place. Inverno de Sangue em Veneza (BR) Winter of Blood in Venice and Aquele Inverno em Veneza (PT) That Winter in Venice both do likewise. Venecia rojo shocking (AR) Venice Shocking Red points to the location alone, while Amenaza en la sombra (ES) Menace in the Shadow does neither. Dr. No has the original title preserved in MY. James Bond contre Dr No (FR) is James Bond against Dr. No. 007 contra o Satânico Dr No (BR) 007 against the Satanic / Evil Dr. No contrasts with Agente Secreto 007 (PT) Secret Agent 007, perhaps to be explained by the fact that this was the very first film in the series, introducing James Bond, Agent 007. El satánico Dr No (AR), meaning The Satanic / Evil Dr. No adds a description virtually identical to that in the Brazilian title, whereas Agente 007 contra Dr No (ES) is more like the French. The other James Bond film in the list, Goldfinger, has an unchanged title in FR. In Spanish there are three versions: Dedos de oro (AR) Fingers of Gold, 007 contra Goldfinger (MX) 007 against Goldfinger, and James Bond contra Goldfinger (ES) James Bond against Goldfinger. The Malay version Jari Emas is quite literal Finger(s) / Toe(s) [of] Gold, but surely to be taken as Finger [of] Gold. The Lavender Hill Mob becomes De l or en barre (FR) Gold in Ingots, with a very similar Oro en barras (ES) Gold in Bars, highlighting a feature of the film s plot. German offers both Das Glück kam über Nacht (DE) Luck Came Overnight and Einmal Millionär (DE) Once a Millionaire, suggesting the profits of the crime shown in the film. O Mistério da Torre (BR) The Mystery of the Tower picks on the plot feature of smuggling gold disguised as models of the Eiffel Tower, whereas L incredibile avventura di Mr Holland (IT) Mr Holland s Unbelievable Adventure merely names the protagonist. A Room with a View is Chambre avec vue (FR) and Zimmer mit Aussicht (DE), both literal translations ( Room with View ). Portuguese has Uma Janela para o Amor (BR) A Window for Love, but Quarto com a Vista sobre a Cidade (PT) Room with View over the City. In Spanish there are no fewer than four different titles: Un amor en Florencia (AR) A Love [Affair] in Florence, Un romance indiscreto

320 311 (MX) An Indiscreet Romance / Love Affair, Una habitación con vistas (ES) A Bedroom with Views and Un cuarto con vista (VE) A Room with View. Some of these reflect plot features, others make more specific meanings in the original title. TWIN TITLES IN ENGLISH Two films had different titles in the United States from the original British version. The first film is A Matter of Life and Death (GB) versus Stairway to Heaven (US), where the change was caused by nervousness about mentioning death on the part of the American distributors, despite the fact that this is a standard idiom with the senses something of vital importance, something requiring urgent attention or a very serious situation. Escalera al cielo (AR) and Scala al paradiso (IT) are quite literal renderings of the American title, whilst Une question de vie ou de mort (FR) and A vida o muerte (ES) are close to the British name. Irrtum in Jenseits (DE), Error on the Other Side / in the Afterworld, breaks away from both originals. The second is Whisky Galore (GB) as against Tight Little Island (US). Apparently the rules of film censorship at the time of release (1949) prohibited mention of alcohol in American film titles. The version used in America is a clever pun, as it could mean small and private isle or little island of drunken people, tight meaning drunk in more colloquial English usage. Whisky à gogo (FR) and Whisky a volontà (IT) are more or less literal versions of the British title. Freut euch des Lebens ( Enjoy Life ) and Das Whisky-Schiff ( The Whisky Ship ) were both used in Germany, and neither matches either of the two original titles at all. Other films with two versions of the title in English were Monty Python s Life of Brian or Life of Brian, My Left Foot or My Left Foot: The Story of Christy Brown, and Fires Were Started or I Was a Fireman. Das Leben des Brian (DE), A Vida de Brian (PT) and La vida de Brian (ES) all translate literally the shorter title of the first, whilst Monty Python : La Vie de Brian (FR) does the same for the longer form. For the second film, literal translations of the shorter format are preferred: Meu Pé Esquerdo (BR), Mein linker Fuβ (DE), O Meu Pé Esquerdo (PT) and Mi pie izquierdo (ES). The third, semi-documentary, film had a literal version of its first English title in Gli incendi cominciarono (IT), but La Bataille du feu (FR), meaning The Battle against Fire, is a free rendering, not clearly reflecting either title. PUNNING AND WORD-PLAY In one instance, a title makes a play on words that is not in the original. A Hard Day s Night, the film about the Beatles with a title taken from one of their songs, is entitled Os Quatro Cabeleiras do Após- Calypso (PT) The Four Heads of Hair from the Post-Calypso [period]. This highlights the quartet s long hair and new style of music. However, it is reminiscent of Os Quatro Cavaleiros do Apocalipse The Four Horsemen of the Apocalypse, a well-known reference to Christian scripture, and also the translation in English of the title of a 1916 novel by Vicente Blasco Ibáñez, Los cuatro jinetes del Apocalipsis. The same title was used for film adaptations of this novel made in 1921 and Several original titles themselves involve word-plays. Tight Little Island has already been discussed. Another is The Ladykillers. The literal sense is people who kill women, but a metaphorical sense is attractive, charming men who habitually seduce women. The men so described in the film are a criminal gang who use their charms to get an elderly lady to allow them to meet in her house, pretending to be musicians rehearsing, but actually planning a theft which they execute. All of them die, mostly killing each other, one in an accident, leaving the loot in the old lady s hands. The title remains unchanged in DE and MY. Tueurs de dames (FR) means Killers of Ladies, a literal translation of the non-metaphoric sense. La signora omicidi (IT) Mrs. Murders is a very poor equivalent, as the lady has nothing to do with the deaths. El quinteto de la muerte (ES) and Quinteto da Morte (BR) mean more or less the five-piece musical group of death, so reveal something of the plot. O Quinteto Era de Cordas

321 312 (PT) is literally The Quintet Was of Strings, but could just about be interpreted as meaning The Quintet Was of Hangman s Nooses, and if so could be seen as achieving a pun, almost impossible in most translation contexts. Brassed Off contains a word-play, since the film is about a brass band badly affected by the closure of the coal-mining industry, the main employer in its town. In colloquial English the phrase brassed off means disgruntled, annoyed and bored or angry and displeased. Les Virtuoses (FR) and Os Virtuosos (PT) both mean The Virtuosi, The Skilled Musicians, and do not reflect the original. Brassed Off Mit Pauken und Trompeten (DE) adds With Kettledrums and Trumpets to the unchanged original title. Um Toque de Esperança (BR) is A Touch of Hope, although toque can also mean a musical note or phrase. Tocando el viento (ES) could mean Touching the Wind or Playing the Wind. Grazie, signora Thatcher (IT) locates the film in its specific time period, the struggle by miners against the Thatcher government, which they eventually lost, and the destruction of the mining industry thereafter. The versions from Spain and Portugal might just be seen as having some form of word play, but not any form of true pun. Carry On Up the Khyber has innuendo at the very least, even in its secondary title The British Position in India. It is one of a series of more than two dozen generally risqué comic films with titles beginning Carry On, the first in the series having been Carry On, Sergeant. This expression is used by officers to instruct soldiers to continue the activities they were undertaking before the officer s arrival interrupted them. However, carry-on has the sense excitement, commotion, (possibly dubious) activity. Similarly, the Khyber Pass in the Indian subcontinent is the supposed location of the action. However, Khyber in Cockney rhyming slang has the meaning the anus or more generally the buttocks. French abandons any attempt at translation. Alles unter Kontrolle keiner blickt durch (DE) means All [Is] under Control Nobody [Can] See through [it] and refers to the British bluff that the soldiers of a Scottish regiment are enormously tough, evidence being that they are able to endure freezing weather without underwear beneath their kilts. The Malay version Teruskan Daki Khyber is a fully competent literal translation of the primary meaning, without any reflection of the secondary implications. TITLES BASED ON QUOTATIONS A small number of films have titles based on a citation, whether direct or adjusted, from some work of literature. To capture this sort of reference is far from easy, as only rarely is there a sufficiently similar line in a comparable work in the target language. When successfully done, it indicates the sort of enhanced awareness that comes with an extensive knowledge of the culture and literature of the source language, combined with a similar knowledge of those of the target language. A first instance is Kind Hearts and Coronets, referencing the line Kind hearts are more than coronets from Alfred Lord Tennyson s poem Lady Clara Vere de Vere (1842). None of the translations uses a quotation from a similar work of literature. Adel Verpflichtet (DE) and Noblesse oblige (FR) use idioms indicating that privilege entails responsibility; indeed noblesse oblige is used in English with this sense. Sangue blu (IT) means blue blood and refers to the idea that nobles have this colour of blood. As Oito Vítimas (BR), meaning The Eight Victims, 8 Vidas por um Título (PT), meaning Eight Lives for a Title and Ocho sentencias de muerte (ES), with the sense Eight Death Sentences, all give away part of the plot of the film, in which a distant relative inherits a noble title after the deaths of eight people, in some cases engineered by him. A second is Chariots of Fire, which cites the line Bring me my chariot of fire from William Blake s poem usually called Jerusalem (1804, but with the current song version dating from 1916). A couple of languages break away completely: Die Stunde des Siegers (DE) means The Victor s Hour and

322 313 Momentos de Glória (PT) has the sense Instants of Glory. Others translate as literally as feasible: Carrozas de fuego (AR), Carruagems de Fogo (BR), Les chariots de feu (FR) and Carros de fuego (ES). However, it is noteworthy that the Spanish word carro ( two-wheeled chariot, tank ) has come to have the sense automobile, car in some parts of South America, hence the Argentinian version with carroza, which in is Spain large, horse-drawn carriage, carnival float, or hearse. Likewise, French has used chariot ( heavy, animal-drawn cart, large war chariot ) rather than char ( two-wheeled chariot, tank ), perhaps because in Canada char can mean any of automobile, tram, railway carriage or carnival float. Even the carruagem of the Portuguese can also bear the senses carriage, car, bus, coach or vehicle, with biga being the most specific translation for chariot (twowheeled). Next there is Hope and Glory, citing the lyrics written by A.C. Benson (1902) for Pomp and Circumstance March No. 1 by Edward Elgar (1901). Once again, a couple of languages move completely away from the original: La guerre à sept ans (FR second title) means War when Seven Years Old and Anni 40 (IT) has the sense The 1940s, both correctly pointing to an aspect of the film, which recounts a child s experiences in the Second World War. La esperanza y la gloria (AR), Esperança e Glória (PT) and Esperanza y gloria (ES) are all literal translations, whilst the original is also retained without translation (FR, DE, ID). Another instance is In Which We Serve, which quotes from the Forms of Prayer to Be Used at Sea in the Book of Common Prayer (1662). Nosso Barco, Nossa Vida (BR) means Our Ship, our Life, and Eroi del mare (IT) is Heroes of the Sea ; they thus diverge strongly from the original. Ce qui servent en mer (FR) has the sense Those who Serve at Sea, and is perhaps somewhat closer to the implications of the English title. Sangue, Suor e Lágrimas (PT) is literally Blood, Sweat, Tears but is the standard translation in Portuguese of Churchill s phrase Blood, toil, tears and sweat, so has neatly captured a relevant quotation status, using a helpful equivalence from the Second World War, both the period when the film was made, and the war which it depicts. Finally, there is Far from the Madding Crowd. This quotes the line far from the madding crowd s ignoble strife from Thomas Gray s Elegy Written in a Country Churchyard (1750 / 1751). Die Herrin von Thornhill (DE) breaks away from the original completely, meaning The Mistress of Thornhill. Longe Desse Insensato Mundo (BR) Far from that Senseless World, Loin de la foule déchaînée (FR) Far from the Raging Crowd, Via della pazza folla (IT) Away from the Crazy Crowd, Longe da multidão (PT) Far from the Multitude, and Lejos del mundanal ruido (ES) Far from the Worldly Noise are all more or less literal translations. However, the Spanish is an adaptation from the poem Vida retirada Fray Luis de León ( ) Qué descansada vida / la del que huye el mundanal ruïdo y sigue la escondida / senda por donde han ido / los pocos sabios que en el mundo han sido! Hence, this must be seen as a particularly culturally aware version, matching the quoting title with a quoting translation. Although they were not used for the film, there are book title translations for the novel on which the film is based. First, there is Am grünen Rand der Welt (DE), meaning On the Green Edge of the World, so almost as far away from the original as the German film title. Then there is Jauh Dari Orang Ramai Yang Sibuk (MY), with the sense Far From [the] Crowded Person / People that [are] Frantically-Busy, a good, competent literal translation. BOOKS VERSUS FILMS As mentioned above, a number of films based on books have different translations of their titles from those of the books.

323 314 Kes was based on A Kestrel for a Knave, which is a quotation from a list of which types of hunting bird suit which types of person to be found in the fifteenth-century Boke of Seynt Albans (Book of Saint Albans, 1486). This gives examples such as an eagle for an emperor, a merlin for a lady, or a goshawk for a yeoman. A kestrel is said to be suitable for a knave, at the time with the senses youth, young servant or menial, but in more recent centuries having changed to the meaning dishonest or unscrupulous man. The German book translation is entitled Und fing sich einen Falken ( And a Falcon Was Captured ). The Spanish suggestion is Un cernícalo por valet. This is one of the few howlers found, as it means A Kestrel as the Jack, in the sense of the lowest court card, which in the past was also called the knave (as in the nursery rhyme where the queen of hearts makes tarts, but the knave of hearts, he stole the tarts ). Brighton Rock is Le Gang des tueurs (FR) as a film ( The Gang of Killers ) but as a book is Rocher de Brighton, which though a conceivable literal translation is much less good, almost a howler. The book and film are about a gang of criminals, not about a large mass of mineral, the sense of rocher: the rock in the English title means a cylindrical piece of (usually mint-flavoured) sugar confectionery commonly sold in seaside towns like Brighton, and having the name of the town of origin visible in lettering within the sweet itself. For the same film German does not translate the title, but the book version is Finstere Gassen ( Sinister Alleyways ), as defensible an adaptation as the French. Italian does not translate the film title either, and its book version La roccia di Brighton ( The Rock of Brighton ) makes the same error as the French book title, as the word roccia is used for a large or huge mass of solid mineral in expressions like The Rock of Gibraltar (La Roccia di Gibilterra), but not for a sweet. Billy Liar as a film has as its title Billy le menteur (FR) and Billy il bugiardo (IT), both literally Billy the Liar, whilst Geliebter Spinner (DE) is a far from literal Beloved Crackpot or Dear Nutcase. Oddly, the German book title is Billy, der Lügner ( Billy, the Liar ), much more like the French and Italian film title versions. The Go-Between has been discussed above with regard to the translations of the film title, but it also has a title for the book of L età incerta (IT) The Uncertain Age. The novel two titles in German Der Zoll des Glücks (DE) The Tariff [Paid] for Luck and Ein Sommer in Brandham Hall (DE) A Summer at Brandham Hall. The film title Goodbye, Mr Chips is Auf Wiedersehen, Mr. Chips (DE), using the common German expression for goodbye, with a sense of until we see each other again, rather like English see you soon, a literal translation. In contrast, the book title is Leb wohl, Mister Chips! (DE), where the expression used is literally live well. This corresponds rather more to English farewell, which is somewhat oldfashioned, but also, almost as much as the archaic adieu, implies that the departure is so permanent that any further encounters are highly improbable, not the sense suggested by the book and film title in English. A couple more examples in German are Black Narcissus, where the film is called Die schwarze Narzisse (The Black Narcissi ) but the book is Schwarze Narziβ, a literal translation. Great Expectations, as already mentioned above, has Geheimnisse Erbschaft ( Secret Inheritance ) for the film, but Groβe Erwartungen ( Great Expectations / Prospects ), a literal translation, for the book. CONCLUSION Certain statistical features are striking. numerical approach to the data. There are several different strands that emerge from any

324 315 One is that Brazilian and European Portuguese diverge in titles more than do Peninsular and South American Spanish, or Canadian and European French. The first pair have no fewer than 38 cases of different translations, the second grouping totals just over 20, and the third no more than 4. German, although it is an official language in Austria, Belgium, Italy, Liechtenstein and Luxemburg as well as in Germany, did not offer cases of different titles in different countries, although there were several instances of double titles in this language. Another noteworthy feature is that German, more often than any other language, has a difference between the titles of films and of the books from which they are adapted. There are 12 examples of this, as noted above. German also tends somewhat more than other languages to create titles widely separated from the original sense, followed in this by Italian. A third is that large numbers of titles are left unchanged, or perhaps minimally adjusted. When there is translation, literal versions are the most frequently employed. These comments are even more cogent if descriptive or explanatory additions on the lines of the adventures of or the evil are discounted. Finally, there is considerable willingness to pick out one or more elements of the plot or the name of a character to create a brand-new title. This may be when the original seems difficult to translate, or may be an attempt to make the label more explicit or more attractive. COUNTRY CODES AND LANGUAGES IMPLIED AR Argentina, Spanish; BR Brazil, Portuguese; CA Canada, French; CT Catalonia (region), Catalan; DE Germany, German; ES Spain, Spanish; FR France, French; GB United Kingdom, English; ID Indonesia, Indonesian; IT Italy, Italian; MX Mexico, Spanish; MY Malaysia, Malay; PE Peru, Spanish; PT Portugal, Portuguese; US United States of America, English; VE Venezuela, Spanish.

325 316 HOW DO YOU SAY COVFEFE IN CHINESE?: AN ANALYSIS OF XINHUA NEWS AGENCY S CHINESE TRANSLATIONS OF THE TWEETS OF US PRESIDENT DONALD TRUMP Will Gatherer University of Queensland, Australia w.gatherer@uq.edu.au ABSTRACT Within wider studies on the rapidly changing relationship between politics and the mass media the political usage of Twitter has rapidly become an increasingly significant area of research, in particular since the 2016 United States Presidential election. The usage of twitter for political purposes is a highly codified communicative act which has now become an increasingly legitimised source of information and political ideology. In particular, journalists and researchers have increasingly been referencing and analysing the twitter activity of United States President Donald Trump as legitimate representations of his opinions, value judgments and language usage and as such the specific linguistic and discourse norms of Twitter have become increasingly important within both international journalism and global politics. Given the increasingly important role Twitter has been playing within the media and in global affairs, translations of President Trump s Twitter activity within the non-english language international media will potentially have a major impact on international perceptions of the United States. Since the inauguration of President Trump, the Chinese state news agency Xinhua ( 新华 ) has included direct translations of over 40 Twitter posts from the President s account within news articles on United States politics and international relations. This paper will analyse the Chinese translations of these Twitter posts of President Trump and will analyse the extent to which the rhetorical and performative function of the original source texts are retained within their Chinese translations. Keywords: Chinese media translation, Donald Trump INTRODUCTION Since the 2008 United States Presidential elections in particular there has been a massive increase in the volume of linguistic and cultural analysis of the language usage and sociological functions of microblogs such as Twitter (see for example Zappavigna, M. (2015). Discourse of Twitter and social media: [how we use language to create affiliation on the web]. London: Bloomsbury). Microblogs are playing an increasingly crucial role within political and cultural discourse and as part of this process information posted through Twitter in particular is increasingly being used within traditional forms of mainstream media reporting (see for example Jane, B. S. (May 01, 2005). The political j-blogger: Normalizing a new media form to fit old norms and practices. Journalism, 6, 2, ). As a consequence of the rise in popularity of this new form of communication, the translation of information from microblog sites such as Twitter is becoming increasingly within the international news media. Within this study I analyse the strategies employed by the official Chinese state news website Xinhua online to translate the tweets of Donald Trump. As part of the comparative linguistic analysis of the source data source data this study will also use the concept of text functions (i.e. the expressive, operative and informative function) as formulated by Katharina Reiss and later refined by Andrew Chesterman:

326 IJCLTS 4(4):5-11, In regards to the classification of communicative purposes, Reiss (1971) proposed a text typology for translator based on Karl Bühler s (1934) categorization of three basic functions of language. Reiss divided the texts type into three types: informative, expressive and appellative, and stated that specific translation methods should be chosen according to different text types and the function of the texts determined the translation methods (Chen Xi, 2013). The following is Reiss s text type and text varieties (Munday, 2010:74). 317 Figure 1: Functional text types 5 As see in the above diagramme, advertisement is a typical operative text type. According to the functional characteristics of text types and links to translation methods (Reiss, 1971), the language function of operative text is appellative, which means to make an appeal to text receiver. Nord (2001) noted that, directed at the receiver s sensitivity or disposition to act, the appellative function is designed to induce the target readers to respond in a particular way. Nord then further divided the appellative function into three: direct appellative function, indirect appellative function and poetic appellative function. According to Nord (2006), direct indicators of the appellative function would be features like imperatives or questions or model verbs like must or should. Yet the function may also be achieved indirectly through linguistic or stylistic devices that point to a referential or expressive function, such as superlatives, adjectives or noun expressing positive values (like completely natural ). Poetic appellative function operates in poetic language appealing to aesthetic sensitivity. 2.2 Three Beauty Theory The theory of the Three Beauty was first proposed by Lu Xun ( ), a leading figure of modern Chinese literature, in his lecture notes A Concise Outline of Chinese Literary History in It was then adapted by Xu Yuanchong (1921-) into the translation of Chinese poem. Xu Yuanchong is a Chinese translator who had translated over 3000 classic Chinese poems into English and French. The Three Beauty, according to Lu Xun, includes the beauty in form, sound and sense: firstly the beauty of meaning, is to be sensed by heart; secondly the beauty of sound, is to be sensed by ears; thirdly the beauty of form, is to be sensed by eyes (Lu Xun, 1981). Xu adopted this theory into the translation of poem, in order to present the beauty of the source text in the above-mentioned aspects in the target text. The Three Beauty Theory originated from the traditional Chinese translation theory, though it surmounts the traditional principle of fidelity. It has become a developed, rich and consummate theory in the theory of poem translation nowadays. The Three Beauty refers to the beauty of language in three aspects, namely meaning, sound and form. Meaning refers to the explicit and implicit meaning of words, phrases and sentences in the text which are normally implied in the cultural and linguistic aspects. (Yang Ying, 2011) Sound refers to the tone, rhythm and melody of the lines or text. Form, on the other hand, means the length of the sentence, the parallelism in structure, etc. In the light of Xu, meaning is the most important aspect among the three, followed by sound and form. On the other hand, in fact, focus given to the beauty of sound in Chinese text, particularly poem, proverb, public notice, advertisement, etc. is very much more if compared to other aspects and other languages. Every Chinese Character is monosyllabic and tonic, which makes Chinese a natural poetic language (Zhaohui Yan, 2013). The phonological beauty of the Chinese text makes it readable and memorable. 3. Previous Studies A survey of previous studies shows that there are quite a number of publications of studies and research on advertisement translation, the Functionalist Theory and the Three Beauty Theory. Tan Yizhi (2008) in his research in ads translation from the perspective of functionalist theory, noted that due to cultural differences between English and Chinese, the appropriate changes of language forms and cultural information should be carried out during ads translation to realize original informative and persuasive functions. Li Xi (2011) noted that advertisement translation has its own regular pattern. His research mainly studies the strategies and criteria of advertisement translation based on the functionalist translation theory. It is suggested that target language style, reader s reaction and target language culture have to be taken into account in doing advertisement translation. Yang Ying (2011) pointed out that, as an aesthetic practice, the translation of Chinese lyrics prose should convey all levels of aesthetic properties. The beauty in meaning, sound and form between the original and the translation version should be unified. According to Yang, a desirable version ought to successfully reproduce the original beauty in meaning, form and sound so as to bring the TL readers the same aesthetic experience as can be felt by the SL readers. Puteri Roslina, Wan Halizawati and Anis Shahirah (2013) in their study on translation of theme in cosmetic product advertisements, pointed out that translation strategies applied by the translator are basically literal translation. They proposed that the translator should take into Through identifying the divergences in linguistic features within the source texts and translated texts I will identify how the translation process systematically alters the text function. In doing so I will also attempt to identify the potential political and cultural issues in re-contextualising language within a different text function framework and suggest how this may in turn influence the understanding and reception of President Trump within a Chinese context. DATA The data collated for the purpose of this study comprised of tweets from the official account (@realdonaldtrump) of Donald Trump which were then translated in full 6 and published within news articles on the official website of the Xinhua News agency ( A total of 45 examples were collated from the time range between January 2017 and January The stylistic features of the twitter usage of Donald Trump An increasing number of scholars have been conducting highly specific analysis of the unique linguistic features of Twitter language usage (Page, R. (January 01, 2012). The linguistics of self-branding and micro-celebrity in Twitter: The role of hashtags. Discourse and Communication, 6, 2, and Scott, K. (May 01, 2015). The pragmatics of hashtags: Inference and conversational style on Twitter. Journal of Pragmatics, 81, 8-20 for example are merely two recent examples of scholars analysing the dynamics of hashtag usage within Twitter). In addition to the general features of Twitter language usage, the tweets of Donald Trump also have a specific set of linguistic features which perform very specific functions as acts of political rhetoric. The source text data within this study contains highly de-grammaticised language which has a highly performative function. The following source text for example does not have a grammatical subject and as such within normal language usage would be considered as incorrect: ST: Is it legal for a sitting President to be "wire tapping" a race for president prior to an election? Turned down by court earlier. A NEW LOW! As part of the reduced grammatical structuring of Donald Trump s language usage, the text often has no grammatical linkage between two statements which creates a new form of causal juxtaposition. In the example above the reader is required to decode the assumed grammar required to create the following meaning: 5 Chesterman, A. (1989). Readings in translation theory. Helsinki: Oy Finn Lectura Ab. P Partial translations or translations of isolated phrases were omitted from this study.

327 318 [Wire tapping was] turned down by [the] court earlier]. [This] is a new low. Grammatical and logical ambiguity is a key feature of the source data and can be seen in numerous other structures such as the usage of imperative verbs without a subject as in the following example: ST: Unless the Republican Senators are total quitters, Repeal & Replace is not dead! Demand another vote before voting on any other bill! Here, this ambiguous imperative could have a range of different interpretations such as I am demanding, we will demand or you should demand. Fundamentally however this ambiguity is both irresolvable and an inherent part of the linguistic features of the source text. In addition, the source texts often use a range of devices for emphasis (such as the usage of capitalisation on individual words) and ideological persuasion (such as the usage of idioms, evaluative statements and phatic expressions) which I will identify within the analysis below. ANALYSIS: 1. Literal translations with no significant errors or distortion of meaning 1.1 will lead the U.S. delegation to India this fall, supporting women s entrepreneurship globally. TT: 伊万卡 特朗普今秋将率领美国代表团前往印度, 以示对全球女性企业家的支持 Of all the 44 texts forming the data for this study, the example above has the clearest grammatical structure and the least ambiguous meaning. Here a literal translation requiring no grammatical modification or added contextual meaning has been used with no distortions of meaning. The only divergence between the translation and original is the absence of the twitter specific usage signs and hashtags which are universally omitted throughout all the TTs within this study. 1.2 ST: This is the single greatest witch hunt of a politician in American history! (8) TT: 这是美国历史上针对政治家的最严重政治迫害 Here the ST has a clear SVO structure and no ambiguities in terms of meaning or contextual information. The phrase witch hunt is rendered as 政治迫害 without any major distortion of meaning or changes in register or rhetorical function. The only minor divergence in the translation is the absence of the exclamation mark at the end of the sentence which slightly increases the level of formality of the TT in comparison to the ST. 1.3 ST: The dishonest media will NEVER keep us from accomplishing our objectives on behalf of our GREAT AMERICAN PEOPLE! TT: 不诚实的媒体无法阻止我们代表伟大的美国人民实现目标!(16) Similar to example 1.2, here a literal translation has been enabled by the fact that the original text has both a clear grammatical structure and meaning. Although the exclamation mark has been retained, the only slight divergence between the two is a minor loss of the emphatic, performative quality of the text enabled by the use of capitalization.

328 ST: I heard poorly speaks badly of me (don't watch anymore). Then how come low I.Q. Crazy Mika, along with Psycho Joe, came to Mar-a-Lago 3 nights in a row around New Year's Eve, and insisted on joining me. She was bleeding badly from a facelift. I said no! (15 2 tweets) TT: 我听说收视率很低的 早安, 乔 说我坏话 ( 不要再看这个节目了 ) 那为什么低智商的疯子布里辛斯基和精神病患斯卡伯勒新年前夕连续三个晚上来到海湖庄园, 坚持要和我在一起 布里辛斯基做了脸部拉皮手术后, 出血严重 我说不行! The examples above are a selection of the relatively small number of translations that do not contain any obvious distortions of meaning/register or rhetorical function. Fundamentally the source texts in these instances are grammatically relatively straightforward and crucially do not contain many of the grammatical and rhetorical features which are typical of the language usage within the tweets of Donald Trump and often prove to be problematic in terms of their translation and disambiguating their meaning. 2. Mistranslations Within the data collated in this study there was a relatively small number of mistranslations which here is being defined as significant divergences in meaning not caused by any specific syntactical or grammatical ambiguity within the source text. 1.5 ST: I'd bet a good lawyer could make a great case out of the fact that President Obama was tapping my phones in October, just prior to Election! (5) TT: 我敢打赌, 对于去年 10 月在投票日前奥巴马总统监听我电话一事, 我的律师能够提起有力的诉讼 Within this first instance for example there is absolutely no basis for translating a lawyer as my lawyer. As a consequence of this mistranslation the meaning has been altered from a hypothetical statement created through the indefinite article to a significantly less hypothetical statement. Whilst articles can be a frequent source of errors in English to Chinese translation, in this instance the translation must be classified as a translator error. 1.6 ST: While all agree the U. S. President has the complete power to pardon, why think of that when only crime so far is LEAKS against us.fake NEWS (21) TT: 虽然大家都认为总统有充分的赦免权, 但到目前为止指控我们的唯一罪行是泄密, 有必要动用这个权力吗? 假新闻 Here the meaning of the underlined text in the original has been mistranslated as however up to now the only criminal activity that we have been accused of is leaks. Unlike in other tweets which require the decoding of significant ambiguities and/or grammatical errors, the mistranslation in this instance is likely to be caused by individual translator error. 1.7 ST: I, as President, want people coming into our Country who are going to help us become strong and great again TT: 作为总统, 我希望进入我们国家的人有助于我们再次强大 This mistranslation based on a grammatical structural error changes the meaning of the original from people coming into our Country who are going to help... to people coming into our Country to

329 320 help which is a significant distortion of meaning. In particular the context of this tweet is in regards to the imposing increased criteria on immigration into the United States. As such the mistranslation of this tweet results in a fundamental misrepresentation of the political ideology contained within the source text. 1.8 ST: Hard to believe that with 24/7 #Fake News on CNN, ABC, NBC, CBS, NYTIMES & WAPO, the Trump base is getting stronger! TT: 很难相信, 虽然 CNN ABC NBC CBS 纽约时报 华尔街日报 这些 假媒体 全天候运转, 自己的支持队伍却越来越强! In this example the term base is mistranslated as 支持队伍 which literally means support team. The word base has a specific political meaning of voters who are entirely unlikely to vote for an alternate candidate in an electoral process. In this instance therefore the translation has not fully incorporated the meaning of the ST within its specific context. 3. Handling of errors in source translations Within the ST data there is a small number of errors in the form of typos and spelling mistakes which includes arguably one of the most famous spelling mistakes within US politics since Vice President Dan Quayle s misspelling of the word potato in ST: Despite the constant negative press covfefe (11) TT: 尽管媒体持续不断有负面的 covfefe Fundamentally the term covfefe is untranslatable considering that it is a spelling mistake which is severe enough to render the intended word choice unrecognizable out of its context. Within its translation this word was merely rendered in its original English form with the following explanatory note 注 : covfefe 源自美国总统川普的一条含义不明的推特. Within the rest of the data in this study there is only a very small number of spelling mistakes, none of which is as significant and as problematic as covfefe. 3.2 ST: How low has President Obama gone to tapp (sic) my phones during the very sacred election process. This is Nixon/Watergate. Bad (or sick) guy! TT: 奥巴马在神圣的选举期间窃听我的电话, 这太下流了 这等同于尼克松的水门事件 真是个坏家伙 In the other instances of clear spelling mistakes, such as the one above in which tap is misspelt as tapp, the translation merely renders the assumed meaning (as in 窃听 here being a literal translation of the verb tap in the sense of meaning to covertly listen to) without indicating that the original contained an error. Of these such source text mistakes, covfefe is the only example which is indicated as being a source text mistake. 4. Translation of unclear or ambiguous source texts Give that the stylistic features of Donald Trump s tweets heavily deemphasizes conventional grammar and instead establishes a structurally more ambiguous and performative mode of communication, as a consequence a significant number of tweets within the source data contain ambiguities of meaning caused by a lack of grammatical structure.

330 ST: Loser terrorists must be dealt with in a much tougher manner.the internet is their main recruitment tool which we must cut off & use better! TT: 对待这些失败的恐怖分子必须更加强硬 互联网是他们主要的招募渠道, 我们必须切断 ( 伸向互联网的黑手 ), 更好地利用 ( 网络 ) This ST is a perfect example of the level of ambiguity of meaning that exists within Donald Trump s tweets. Whilst the first sentence is relatively clear with no grammatical issues, the second sentence makes the following statements: 1) The main recruitment tool of terrorists is the internet 2) We must cut off their main recruitment tool 3) We must use their main recruitment tool better Statement number 3 is the most problematic and the meaning of this statement is highly ambiguous. In contrast the TT makes the following statements: 1) The internet is the main recruitment tool for terrorists 2) We must cut off terrorists utilization of the internet 3) We must use the internet better The primary cause of this ambiguity is that the ST is incorrectly using a relative clause which subsequently modifies two different noun phrases (the internet, and the main recruitment tool for terrorists). In this instance therefore the TT is significantly easier to understand and is more clearly structured grammatically. 4.2 ST: My son Donald openly gave his s to the media & authorities whereas Crooked Hillary Clinton deleted (& acid washed) her 33,000 s! TT: 我的儿子小特朗普向媒体和当局公开电邮, 而狡猾的希拉里删除了 3.3 万封电邮! Here the phrase acid washed is highly ambiguous because it fundamentally does not collocate with computer data and does not have a clear metaphorical meaning. From the context it is most likely that this word is being used to mean delete but in a way which adds emphasis and suggests a higher level of severity/totality to this act. Nevertheless this ambiguity has simply been omitted from the TT. 4.3 ST: Only the Fake News Media and Trump enemies want me to stop using Social Media (110 million people). Only way for me to get the truth out! TT: 只有那些报道虚假新闻的媒体和特朗普的敌人们, 才想让我停止使用社交媒体 于我而言, 这是获取事实真相的唯一途径 Fundamentally there are two main issues with this ST: Firstly it is not grammatically possible to specifically identify to what the noun phrase 110 million people refers, rather it can only be assumed that this is the total number of people that Donald Trump connects with through social media. Similarly it is not overtly stated how the phrase only way for me to get the truth out refers back to the previous clause. Not only does the TT insert additional grammatical structuring through the subject and verb 这是, it also adds the phrase 于我而言, which then gives the TT a characteristically un-trumpian sense of equivocation. 4.4 ST: The which has made every wrong prediction about me including my big election win (apologized), is totally inept!

331 322 TT: 失败的 纽约时报, 对我的每一个预测都是错的, 包括我大选胜利这件事 ( 事后他们道了歉 )! 彻头彻尾的无能! In this instance whilst this clause has a grammatically complete structure of [subject, relative clause, verb adjective], the meaning of the relative clause is highly ambiguous. Technically the ST makes statement a) below whilst the TT makes statement b): a) All wrong predictions which have been made about me have all been made by the New York Times b) Every prediction that the New York Times has made about me has been wrong Here the TT has rendered the assumed meaning rather than the literal meaning because logically statement b) is more likely to be true than statement a). 4.5 ST: Working in Bedminster, N.J., as long planned construction is being done at the White House. This is not a vacation - meetings and calls! TT: 由于白宫正在按计划施工, 所以得在贝德明斯特工作 这根本不是休假, 全是会议和电话! The ambiguous element of this ST actually has similar characteristics to the statement + adjective/noun phrase structure analyzed below. Within the final sentence it is not overtly stated how the phrase meetings and calls is connected to the preceding phrase This is not a vacation. The TT restructures the text into a grammatically complete sentence and also includes the additional meaning 全是 to create a logical the link between the statement This is not a vacation and meetings and calls. 4.6 ST: Never said anything derogatory about Haitians other than Haiti is, obviously, a very poor and troubled country. Never said take them out. Made up by Dems. I have a wonderful relationship with Haitians. Probably should record future meetings - unfortunately, no trust! TT: 除了说海地显然是一个非常穷苦的国家之外,( 我 ) 从来没有说过任何贬损海地人的话 从来没说过要把他们赶出去, 这是民主党瞎编的 以后的会议都需要录音了, 因为 ( 人与人之间 ) 已经没有信任可言 Within the ST in this example there are fundamentally two main issues: firstly there are two grammatically incomplete sentences Never said take them out. Made up by Dems, and secondly there is no overt logical connection between the statements Probably should record future meetings and unfortunately, no trust! within the final grammatically incomplete sentence. The TT adds in the additional meaning 人与人之间 in brackets to explain the logical connection between these two statements. 5. Change of register and/or issues with idiomatic phrasing Given the performative and rhetorical nature of Donald Trump s language usage through twitter, the utilisation of idiomatic phrasing and in particular informal and colloquial language is a key component of the source texts. 5.1 ST: It's very sad that Republicans, even some that were carried over the line on my back, do very little to protect their President.

332 323 TT: 令人难过的是, 共和党人, 即便是一些受益于我的人, 为保护总统也做的太少 In this ST for example, the idiomatic phase some that were carried over the line on my back is a sports metaphor which is rendered as the significantly more formal phrase 一些受益于我的人 in the TT. 5.2 ST: If a new HealthCare Bill is not approved quickly, BAILOUTS for Insurance Companies and BAILOUTS for Members of Congress will end very soon! TT: 如果新医保法案不能很快获得通过, 那么付给保险公司的拨款和国会人员的拨款都将很快停止! Likewise, the word BAILOUTS has a strongly negative connotation and is somewhat informal and colloquial, in the TT however this word is rendered through a significantly more neutral phrase 拨款. 5.3 ST: of the Great State of Alaska really let the Republicans, and our country, down yesterday. Too bad! TT: 阿拉斯加是一个伟大的州, 但来自这个州的参议员莉萨 穆尔科斯基却真的让共和党人和我们的国家感到失望, 太差劲了! Within this final example, the colloquial expression too bad, which in this context is an emphatic expression suggesting that the preceding statement is insignificant, retains its colloquial register in the TT but is mistranslated. 6. Handling of performative rhetorical devices a) Statement + adjective/noun phrase structures One of the most frequently used structural rhetorical devices within Donald Trump s tweets is the implied causal linked between two grammatically incomplete and separate elements which most frequently takes the form of a [statement + adjective] structure. There are numerous examples of this structure within the ST data set and translating these structures appears to be highly problematic because in general primarily because translators are reluctant to produce translations which are grammatically ambiguous, incomplete or incorrect. Rendering a grammatically ambiguous ST through grammatically unambiguous TT language often requires a decoding of the implied meanings within the ST. In reality however the ambiguities within the ST are often unresolvable. 6.1 ST: Just cannot believe a judge would put our country in such peril. If something happens blame him and court system. People pouring in. Bad! TT: 我不敢相信, 一名美国法官竟然把自己的国家置于如此危险的境地 如果有什么事情发生的话, 那就去怪罪法官和法庭体系吧 人们都要涌入美国了, 真是太糟糕了 The example above is a typical example of Trumpian rhetoric in which semiotic juxtapositions require the recipient of the message to become complicit in an assumed grammar, logic and causality. In this tweet for example the sentence People pouring in is grammatically incomplete and ambiguous in terms of meaning. The TT however renders this sentence in a grammatically and logically unambiguous way through translating the text as People want to pour into America. Similarly the grammatically incorrect structure of the final one word incomplete sentence has been modified so that the TT is both grammatically complete and unambiguous.

333 ST: Is it legal for a sitting President to be "wire tapping" a race for president prior to an election? Turned down by court earlier. A NEW LOW! TT: 一个在任总统在大选前夕去监听一场总统选举, 这合法吗? 此前法院已禁止了此类行为 一种新的下流 Whilst 6.1 contained a statement adjective structure, here a statement noun phrase structure operates in fundamentally the same way. Interestingly in this example the TT retains the grammatical features of the ST despite the fact that this creates a grammatically incomplete translation (this is also the case in 2.2 above for example). Nevertheless the TT does include increased grammatical structuring within the statement noun phrase device through modifying the grammatically incomplete sentence Turned down by court earlier. To now read as Previously the court has prohibited this kind of behavior. Whilst the ambiguous rhetorical device has been retained therefore, the TT is nevertheless significantly less ambiguous that the ST. 6.3 ST: The real scandal here is that classified information is illegally given out by "intelligence" like candy. Very un-american! TT: 真正的丑闻是机密情报竟然像分发糖果一样被非法散播 这不是美国做派 In contrast to the example above the rhetorical structure has not been retained within the TT in this instance. Here the final sentence is now grammatically complete with the addition of a subject and a verb This is not. As a result, the rhetorical features of ST have been diminished within the TT. In addition, the translation of the phrase un-american is also problematic in that the translation 这不是美国做派 is significantly milder than the original; in this context a stronger translation such as 反美 (literally meaning anti-american) would be more appropriate. b) Ambiguous imperatives As explained briefly above, ambiguous imperative structures are a key rhetorical device within the ST data and translating this particular structure can often be incredibly problematic primarily because translating these structures often requires the addition of an assumed grammatical subject. 6.4 ST: Unless the Republican Senators are total quitters, Repeal & Replace is not dead! Demand another vote before voting on any other bill! TT: 除非共和党所有参议员都宣布退出, 否则 废除和取代 议案不会结束! 我要求再次投票表决, 而后才能就其他议案表决! In this translation the grammar has been modified so that the second sentence of the ST which does not have a grammatical subject now has the subject I. Whilst this is a logical assumption to make on the part of the translator it is actually very unlikely that the implied subject here is I given the dynamics of the ambiguous imperative structure and as such this translation strategy distorts the meaning of the ST. 6.5 put out a phony photo of an empty arena hours before I the venue, w/ thousands of people outside, on their way in. Real photos now shown as I spoke. Packed house, many people unable to get in. Demand apology & retraction from FAKE NEWS WaPo!

334 325 TT: 在我到达会场前几个小时, 戴维 韦格尔 华盛顿邮报 发了一张现场空空荡荡的照片 这是假的 那时数千人正在外面将要进场 ( 会场 ) 坐得满满当当, 很多人都进不来 ( 我 ) 要求发布假新闻的 华盛顿邮报 道歉并撤回报道! This instance is very similar to 6.4 and again highlights the dynamics of the ambiguous imperative device. Considering the fact that the verb 要求 which is used to translate the phrase demand is very rarely used without a subject (as indeed is the case with the verb demand in English in normal usage), the subject I has been added in the TT in brackets in this instance. In doing so the exact same problem exists as in 6.4; although grammatically a subject is required, logically it is not possible to decode the identity of this subject from the ST and as such the TT in adding the subject I has distorted the meaning of the ST. 6.6 ST: Another attack in London by a loser terrorist.these are sick and demented people who were in the sights of Scotland Yard. Must be proactive! TT: 伦敦再遭袭击, 袭击黑手就是一名失败的恐怖分子 伦敦警察局早就盯上了这些变态疯子 ( 但是,) 必须主动出击! In this instance the grammar has been modified as follows: ST: [noun phrase].[s (These) VO-relative clause]. [Imperative verb + adjective]. TT: [S (London) VO],[S (The evil attacker) VO]. [S (London police)vo]. [Conjunction V adverb V] The TT has a grammatically coherent SVO structure which is completely absent from the ST. This means that in the TT the implied subject of the ambiguous imperative within the can be read as the subject of the previous clause, i.e the London Police which would change the meaning of the final part of the source text to The London Police must be proactive. In this context however it is unlikely that the intention of the original tweet was to make a suggestion about the conduct of the London Police, but rather a statement about a situation (a terror attack in London) eliciting a negative evaluative response and an ambiguous command directed towards the intended recipient of the message (a member of the American electorate). 6.7 ST: We have made more progress in the last nine months against ISIS than the Obama Administration has made in 8 years.must be proactive & nasty! TT: 过去 9 个月以来, 我们在打击 伊斯兰国 上所取得的进展比奥巴马政府 8 年来的收获都大 必须主动出击, 不择手段! In this example above the TT does not add in a grammatical subject and as such retains the structure of the original. However given the influence of the topic comment structure in Chinese grammar, it is frequently the case that the grammatical subject can be carried over into a subsequent sentence in which the subject is unclear. The final sentence in this example is almost identical to that in 6.2 and indeed is translated in the same way, in this instance though the implied subject is now we. Again, due to the rhetorical function of the ambiguous imperative device the subject of the verb is deliberately indeterminable, and as such this device does not function in the same way in the TT. c) Other performative and emphatic rhetorical devices 6.8 ST: The dishonest media will NEVER keep us from accomplishing our objectives on behalf of our GREAT AMERICAN PEOPLE!

335 326 TT: 不诚实的媒体无法阻止我们代表伟大的美国人民实现目标! A common emphatic feature of English language usage within particular online formats is the usage of capitalization. Whilst the translation above for example is fundamentally accurate, nevertheless the emphasis on the word never and the phrase great American People in the ST has been lost in the TT. 6.9 ST: Hard to believe that with 24/7 #Fake News on CNN, ABC, NBC, CBS, NYTIMES & WAPO, the Trump base is getting stronger! TT: 很难相信, 虽然 CNN ABC NBC CBS 纽约时报 华尔街日报 这些 假媒体 全天候运转, 自己的支持队伍却越来越强! Similarly, the usage of hashtags is another common feature of internet language usage which can perform a range of complex intertextual functions. In particular, the most frequently used hashtag within the source data is with the phrase Fake News. Within the data of this study any instances where there are hashtags in the ST are omitted from the TT, and whilst this is understandable given the fact that they perform no grammatical functions in either English or Chinese, their performative and rhetorical function is a key component of the ST message. CONCLUSION Within the ST data of 45 tweets written by Donald Trump over a period of 12 months which were then translated in full by Xinhua online, there are numerous examples of linguistic, semantic and grammatical modifications and distortions in additional to a small number of clear mistranslations. Fundamentally however the main translation dynamic identifiable from the source data is a functional shift from operative text to informative text and in turn, a failure to render the rhetorical, performative and idiomatic functions of the source texts. The core function of the source texts is not the clear, unambiguous and ideologically neutral transmission of information, but rather a persuasive rhetorical and performative act. In this sense the stylistic features of the texts are equally as important as the messages themselves: not only are the tweets of Donald Trump acts of ideological persuasion, but they are also performative speech acts which aim to delineate a clear authorial voice which can be uniquely identified through recurring stylistic devices. Many of these devices (such as the ambiguous imperatives and the statement + adjective juxtaposition) contradict the basic conventions of standard English grammar as such are highly problematic in terms of their translation. In general, the translation strategy employed by Xinhua to translate this highly specific form of language usage is to: 1) minimise the source text s ambiguity 2) restructure grammatically atypical rhetorical devices into grammatically complete sentence structures 3) reduce the presence of informal or idiomatic language 4) remove Twitter specific linguistic features (such as hashtags) As a result of these strategies the fundamental text function of the source text in turn becomes significantly altered. Within their translated form in Chinese the Tweets of Donald Trump are largely grammatically correct texts which convey information in a clear and unambiguous way with a formal register, often with a considered and equivocal voice. Given the fact that social media, and in particular Twitter, is being increasingly used within mainstream forms of media as direct and legitimate representations of the opinions and beliefs of public figures, there is a danger that the translation strategies employed by Xinhua are presenting a Chinese news readership with a significantly distorted representation of the current President of the United States. In turn, this representation, which is conveyed

336 327 through logically structured, cogent and grammatically correct text, may alter public perception within China of the views, beliefs and value system of Donald Trump. REFERENCES Chesterman, A. (1989). Readings in translation theory. Helsinki: Oy Finn Lectura Ab Jane, B. S. (May 01, 2005). The political j-blogger: Normalizing a new media form to fit old norms and practices. Journalism, 6, 2, Page, R. (January 01, 2012). The linguistics of self-branding and micro-celebrity in Twitter: The role of hashtags. Discourse and Communication, 6, 2, Scott, K. (May 01, 2015). The pragmatics of hashtags: Inference and conversational style on Twitter. Journal of Pragmatics, 81, 8-20 Zappavigna, M. (2015). Discourse of Twitter and social media: [how we use language to create affiliation on the web]. London: Bloomsbury SOURCE DATA ST1: Just cannot believe a judge would put our country in such peril. If something happens blame him and court system. People pouring in. Bad! Source: TT: 我不敢相信, 一名美国法官竟然把自己的国家置于如此危险的境地 如果有什么事情发生的话, 那就去怪罪法官和法庭体系吧 人们都要涌入美国了, 真是太糟糕了 Source: ST2: The real scandal here is that classified information is illegally given out by "intelligence" like candy. Very un-american! Source: TT: 我不敢相信, 一名美国法官竟然把自己的国家置于如此危险的境地 如果有什么事情发生的话, 那就去怪罪法官和法庭体系吧 人们都要涌入美国了, 真是太糟糕了 Source: ST3: Terrible! Just found out that Obama had my "wires tapped" in Trump Tower just before the victory. Nothing found. This is McCarthyism! Source: TT: 很恐怖! 刚刚发现, 就在我胜选前夕, 奥巴马下令监听了我在特朗普大厦的通信 什么也没有听到 这一行径是麦卡锡主义 Source: ST4: Is it legal for a sitting President to be "wire tapping" a race for president prior to an election? Turned down by court earlier. A NEW LOW! Source: TT: 一个在任总统在大选前夕去监听一场总统选举, 这合法吗? 此前法院已禁止了此类行为 一种新的下流 Source: ST5: I'd bet a good lawyer could make a great case out of the fact that President Obama was tapping my phones in October, just prior to Election! Source: TT: 我敢打赌, 对于去年 10 月在投票日前奥巴马总统监听我电话一事, 我的律师能够提起有力的诉讼 Source: ST6: How low has President Obama gone to tapp my phones during the very sacred election process. This is Nixon/Watergate. Bad (or sick) guy! Source: TT: 奥巴马在神圣的选举期间窃听我的电话, 这太下流了 这等同于尼克松的水门事件 真是个坏家伙 Source: ST7: This is the single greatest witch hunt of a politician in American history! Source: TT: 这是美国历史上针对政治家的最严重政治迫害 Source: ST8: It is my opinion that many of the leaks coming out of the White House are fabricated lies made up by the #FakeNews media. Source: TT: 我认为, 许多从白宫泄露出来的消息都是假新闻媒体编造的谎言 Source: ST9: Despite the constant negative press covfefe

337 328 Source: TT: 尽管媒体持续不断有负面的 covfefe Source: ST10: Great day for America's future Security and Safety, courtesy of the U.S. Supreme Court. I will keep fighting for the American people, & WIN! Source: TT: 这对美国未来的安全来说是伟大的一天 最高法院为此做出了贡献 我将继续为美国人民而战, 并将赢得胜利! Source: ST11: Wow, CNN had to retract big story on "Russia," with 3 employees forced to resign. What about all the other phony stories they do? FAKE NEWS! Source: TT: 哇!CNN 不得不撤回关于俄罗斯的大新闻,3 名员工被迫辞职 那么他们做的其他假新闻呢? Source: ST12: I heard poorly speaks badly of me (don't watch anymore). Then how come low I.Q. Crazy Mika, along with Psycho Joe, came to Mar-a-Lago 3 nights in a row around New Year's Eve, and insisted on joining me. She was bleeding badly from a face-lift. I said no! Source: TT: 我听说收视率很低的 早安, 乔 说我坏话 ( 不要再看这个节目了 ) 那为什么低智商的疯子布里辛斯基和精神病患斯卡伯勒新年前夕连续三个晚上来到海湖庄园, 坚持要和我在一起 布里辛斯基做了脸部拉皮手术后, 出血严重 我说不行! Source: ST13: The dishonest media will NEVER keep us from accomplishing our objectives on behalf of our GREAT AMERICAN PEOPLE! Source: TT: 不诚实的媒体无法阻止我们代表伟大的美国人民实现目标! Source: ST14: The fact that President Putin and I discussed a Cyber Security unit doesn't mean I think it can happen. It can't-but a ceasefire can,& did! Source: TT: 普京总统和我讨论了网络安全部队事宜, 但这并不意味着我认为能办成 这不会发生 -- 但停火协议能, 并且发生了 Source: ST15: Sean Spicer is a wonderful person who took tremendous abuse from the Fake News Media - but his future is bright! Source: TT: 斯派塞是了不起的人, 他受到散布假新闻的媒体大量不公待遇, 但他的未来光明! Source: ST16: While all agree the U. S. President has the complete power to pardon, why think of that when only crime so far is LEAKS against us.fake NEWS Source: TT: 虽然大家都认为总统有充分的赦免权, 但到目前为止指控我们的唯一罪行是泄密, 有必要动用这个权力吗? 假新闻 Source: ST17: My son Donald openly gave his s to the media & authorities whereas Crooked Hillary Clinton deleted (& acid washed) her 33,000 e- mails! Source: TT: 我的儿子小特朗普向媒体和当局公开电邮, 而狡猾的希拉里删除了 3.3 万封电邮! Source: ST18: It's very sad that Republicans, even some that were carried over the line on my back, do very little to protect their President. Source: TT: 令人难过的是, 共和党人, 即便是一些受益于我的人, 为保护总统也做的太少 Source: ST19: Attorney General Jeff Sessions has taken a VERY weak position on Hillary Clinton crimes (where are s & DNC server) & Intel leakers! Source: TT: 司法部长塞申斯在希拉里罪行 ( 指她的电邮和民主党全国委员会服务器 ) 与情报泄露上的立场十分软弱! Source: ST20: of the Great State of Alaska really let the Republicans, and our country, down yesterday. Too bad! Source: TT: 阿拉斯加是一个伟大的州, 但来自这个州的参议员莉萨 穆尔科斯基却真的让共和党人和我们的国家感到失望, 太差劲了! Source:

338 329 ST21: If a new HealthCare Bill is not approved quickly, BAILOUTS for Insurance Companies and BAILOUTS for Members of Congress will end very soon! Source: TT: 如果新医保法案不能很快获得通过, 那么付给保险公司的拨款和国会人员的拨款都将很快停止! Source: ST22: Unless the Republican Senators are total quitters, Repeal & Replace is not dead! Demand another vote before voting on any other bill! Source: TT: 除非共和党所有参议员都宣布退出, 否则 废除和取代 议案不会结束! 我要求再次投票表决, 而后才能就其他议案表决! Source: ST23: Only the Fake News Media and Trump enemies want me to stop using Social Media (110 million people). Only way for me to get the truth out! Source: TT: 只有那些报道虚假新闻的媒体和特朗普的敌人们, 才想让我停止使用社交媒体 于我而言, 这是获取事实真相的唯一途径 Source: ST24: Working in Bedminster, N.J., as long planned construction is being done at the White House. This is not a vacation - meetings and calls! Source: TT: 由于白宫正在按计划施工, 所以得在贝德明斯特工作 这根本不是休假, 全是会议和电话! Source: ST25: The which has made every wrong prediction about me including my big election win (apologized), is totally inept! Source: TT: 失败的 纽约时报, 对我的每一个预测都是错的, 包括我大选胜利这件事 ( 事后他们道了歉 )! 彻头彻尾的无能! Source: ST26: Hard to believe that with 24/7 #Fake News on CNN, ABC, NBC, CBS, NYTIMES & WAPO, the Trump base is getting stronger! Source: TT: 很难相信, 虽然 CNN ABC NBC CBS 纽约时报 华尔街日报 这些 假媒体 全天候运转, 自己的支持队伍却越来越强! Source: ST27: How much longer will the failing nytimes, with its big losses and massive unfunded liability (and nonexistent sources), remain in business? Source: TT: 像 纽约时报 这样失败的媒体, 这样出现巨额亏损又没有钱还债的媒体, 还能支撑多久? Source: ST28: I think Senator Blumenthal should take a nice long vacation in Vietnam, where he lied about his service, so he can at least say he was there Source: TT: 布卢门撒尔应该到越南去好好度个假! 这样至少在他撒谎的时候能说他真的到过那儿 Source: ST29:.@IvankaTrump will lead the U.S. delegation to India this fall, supporting women s entrepreneurship globally. Source: TT: 伊万卡 特朗普今秋将率领美国代表团前往印度, 以示对全球女性企业家的支持 Source: ST30: We ALL must be united & condemn all that hate stands for. There is no place for this kind of violence in America. Lets come together as one! Source: TT: 我们必须全部团结起来, 谴责所有仇恨背后的东西 美国没有暴力行为的容身地 让我们团结一心! Source: ST31: Amazon is doing great damage to tax paying retailers. Towns, cities and states throughout the U.S. are being hurt - many jobs being lost! Source: TT: 亚马逊对缴税的零售商造成巨大伤害, 美国各州 各城镇都在受到伤害, 并造成许多工作岗位丧失 Source: ST32: Another attack in London by a loser terrorist.these are sick and demented people who were in the sights of Scotland Yard. Must be proactive! Source: TT: 伦敦再遭袭击, 袭击黑手就是一名失败的恐怖分子 伦敦警察局早就盯上了这些变态疯子 ( 但是,) 必须主动出击! Source:

339 330 ST33: Loser terrorists must be dealt with in a much tougher manner.the internet is their main recruitment tool which we must cut off & use better! Source: TT: 对待这些失败的恐怖分子必须更加强硬 互联网是他们主要的招募渠道, 我们必须切断 ( 伸向互联网的黑手 ), 更好地利用 ( 网络 ) Source: ST34: We have made more progress in the last nine months against ISIS than the Obama Administration has made in 8 years.must be proactive & nasty! Source: TT: 过去 9 个月以来, 我们在打击 伊斯兰国 上所取得的进展比奥巴马政府 8 年来的收获都大 必须主动出击, 不择手段! Source: ST35: God bless the people of Mexico City. We are with you and will be there for you. Source: TT: 上帝保佑墨西哥城人民, 我们与你们同在, 并且会一直支持你们 Source: ST36: If a player wants the privilege of making millions of dollars in the NFL,or other leagues, he or she should not be allowed to disrespect our Great American Flag (or Country) and should stand for the National Anthem. If not, YOU'RE FIRED. Find something else to do! Source: TT: 如果球员希望加入美国橄榄球联盟并因这一身份获得不菲收益, 那么他或她就不应出现任何不尊重星条旗 ( 或美国 ) 的行为, 当美国国歌响起的时候, 他或她就应该立正站好 如果做不到, 他或她就该被炒鱿鱼了, 另谋高就吧 Source: ST37: With all of the Fake News coming out of NBC and the Networks, at what point is it appropriate to challenge their License? Bad for country! Source: TT: 所有这些假新闻都来自 NBC 和新闻网络, 是不是应该挑战一下他们的播出执照? 危害国家! Source: ST38:.@Theresa_May, don t focus on me, focus on the destructive Radical Islamic Terrorism that is taking place within the United Kingdom. We are doing just fine! Source: TT: 别盯着我, 盯着正给英国造成破坏的伊斯兰极端主义去吧, 我们 ( 美国 ) 做得很好 Source: ST39: I had to fire General Flynn because he lied to the Vice President and the FBI. He has pled guilty to those lies. It is a shame because his actions during the transition were lawful. There was nothing to hide! Source: TT: 我不得不开除弗林, 因为他对副总统和联邦调查局说谎 可惜了, 因为他在 ( 新老总统 ) 过渡阶段做的事情符合法律 原本没有什么需要隐瞒 Source: ST40: After years of Comey, with the phony and dishonest Clinton investigation (and more), running the FBI, its reputation is in Tatters - worst in History! But fear not, we will bring it back to greatness. Source: TT: 经历科米多年领导及虚假 不实的克林顿 ( 邮件事件 ) 调查等, 联邦调查局已经名声扫地, 为历史上最遭 ( 状态 ) Source: put out a phony photo of an empty arena hours before I the venue, w/ thousands of people outside, on their way in. Real photos now shown as I spoke. Packed house, many people unable to get in. Demand apology & retraction from FAKE NEWS WaPo! Source: TT: 在我到达会场前几个小时, 戴维 韦格尔 华盛顿邮报 发了一张现场空空荡荡的照片 这是假的 那时数千人正在外面将要进场 ( 会场 ) 坐得满满当当, 很多人都进不来 ( 我 ) 要求发布假新闻的 华盛顿邮报 道歉并撤回报道! Source: ST42: Since taking office I have been very strict on Commercial Aviation. Good news - it was just reported that there were Zero deaths in 2017, the best and safest year on record! Source: TT: 我上任以来, 对商业航空要求非常严苛 好消息是, 刚刚发布的报告显示 ( 美国 )2017 年零死亡, 这是有史以来最好和最安全的一年 Source: ST43: Never said anything derogatory about Haitians other than Haiti is, obviously, a very poor and troubled country. Never said take them out. Made up by Dems. I have a wonderful relationship with Haitians. Probably should record future meetings - unfortunately, no trust!

340 331 Source: TT: 从来没说过任何冒犯海地的话 从来没说过要把他们赶出去, 这是民主党瞎编的 以后的会议都需要录音了, 因为 ( 人与人之间 ) 已经没有信任可言 Source: ST44: DACA is probably dead because the Democrats don t really want it, they just want to talk and take desperately needed money away from our Military Source: TT: 童年抵美者暂缓遣返 计划可能死掉, 因为民主党人并非真心想要它 他们只想谈判并从我们军队那里拿走急需的钱 Source: ST45: I, as President, want people coming into our Country who are going to help us become strong and great again{}, people coming in through a system based on MERIT. No more Lotteries! Source: TT: 作为总统, 我希望进入我们国家的人有助于我们再次强大 Source:

341 332 CONSTRUCTING GENDER HIERARCHY THROUGH USES OF (NON-)HONORIFICS IN KOREAN AUDIOVISUAL TRANSLATION Sehyoun Kim Pusan National University (PNU), South Korea ABSTRACT This study deals with the question of linguistic representation of gender in audiovisual translation and examines shifts in the use of (non-)honorifics in the process of translating. Korean is a hearer-sensitive language and features a highly-developed honorific system. Because setting a proper social hierarchy through uses of (non-)honorifics in Korean is mandatory at all times, when translating English into Korean, a translator is required to choose an appropriate level of (non-)honorifics in order to best represent the social hierarchy between the characters in a given context. Depending on translator s appreciation of the characters social status and his/her choice of non/honorifics, gender hierarchy that was not intended in the source text could be constructed between the characters in audiovisual texts. Despite the vital role that Korean (non-)honorifics play in audiovisual translation, there has been little research comparing subtitled and dubbed honorifics in audiovisual translation so far. Against this backdrop, this study compares the uses of honorifics in dubbing and subtitling and examines how gender hierarchy is constructed through shifting uses of (non-)honorifics, focusing on hearer honorifics encoded by sentence final endings. The study findings show that there are differences in the use of honorifics in males and females when compared between dubbing and subtitling. In subtitling, even when there is no gender hierarchical relation implied in the ST, female characters use honorifics to male characters by default, whereas males use non-honorifics to females. In the case of dubbing, however, both females and males tend to use either honorifics or non-honorifics to each other equally. The present study questions such imbalanced representation of gender in subtitling, shedding light on the need for increased gender awareness in audiovisual translation. Keywords: audiovisual translation, gender hierarchy, (non-)honorifics, subtitling, dubbing INTRODUCTION Korean is a strongly socially encoded language which requires its speakers in their stylistic and grammatical choices to always reckon with their own position in society and in relation to addressee and referent (Coulmas 2005: 95). When translating from a weakly socially encoded language such as English (Mühlhäusler and Harré 1990: 134) to a strongly socially encoded one, in particular, the translator has to appreciate implied social relationships between interlocutors in the source text and needs to manifest them in the target text by using appropriate lexical or morphological subsystem, such as honorifics. In such a process, a hierarchical social structure which was not intended in the original could be constituted depending on the translator s differential use of such honorific expressions. Despite an indispensable role that (non-)honorific expressions play in Korean, there has been little research attempted to deal with the matter of translating into Korean honorifics in the Translation Studies academia. Moreover, to the best of my knowledge, there has been no previously published study comparing subtitled and dubbed honorifics in audiovisual translation so far. Against this backdrop, this study examines shifts in the use of (non-)honorifics in the process of translating, focusing on the matter of

342 333 linguistic representation of gender identity in audiovisual translation. To be more specific, this study compares the uses of honorifics in dubbing and subtitling and examines how gender hierarchy is constructed through differential uses of (non-)honorifics, focusing on hearer honorifics encoded by sentence final endings. This paper is organized as follows. Sections 2 describes the theoretical framework with general features of Korean honorifics and audiovisual translation modes subtitling and dubbing. Section 3 introduces research methodology and section 4 discusses the research data. Finally, the concluding remark and study limitations are drawn in section 5. THEORETICAL BACKGROUND Korean Honorific System Korean is a speaker-hearer sensitive language (Kiaer 2017: 108) and features a highly-developed honorific system. Traditionally, Korean honorifics have been divided into referent honorifics and hearer honorifics. Referent honorifics index the relationship between the speaker and referents within the sentence. The referent may be the hearer him/herself or otherwise a third person. Hearer honorifics directly index the relationship between the speaker and the addressee or immediate audience (Brown 2011: 20-23; Sohn 1999: 408). Since this study examines direct dialogues of one-to-one or one-to-many in the films, it is regarded to be proper to focus on uses of hearer honorifics in audiovisual translation. Korean hearer honorification is achieved by inflectional endings, or speech styles, that attached to the predicate. Commonly, contemporary Korean is said to contain six speech styles (sentence endings) deferential (-supnita), polite (-a/eyo), semiformal (-o), familiar (-ney), intimate (-a/e), and plain (-ta) styles (Brown 2011: 23). These speech styles denote the speaker s attitude in the case of translating, translator s appreciation toward the addressee based on the power relationship between the speaker and the addressee (Yun 1997: 150), and they can be categorized according to semantic features. Earlier, Suh (1984) and Sung (1985) offered the two-dimensional model as shown in Table 1. TABLE 1. The ± DEFERENCE and ± FORMALITY model of Korean speech styles by Brown (2011) + DEFERENCE - DEFERENCE + FORMALITY - FORMALITY deferential style (-supnita) polite style (-a/eyo) semiformal style (-o) familiar style (-ney) intimate style (-a/e) plaine style (-ta) Out of six speech styles, polite and intimate styles have become the most universal and commonly used one in contemporary Korean (Brown 2011: 26; Chang 2014: 8). The polite style can be formed by simply adding -yo to the intimate sentence endings. Because of simple morphological construction of the speech style, according to Lee and Ramsey (2000: 260), these two styles are described as the twin pillars of the speech style system of modern Korean. Normatively, the polite style suffixed with -yo ending is used in a situation where a lower status speaker addresses the hearer of a higher status, and vice versa in the intimate style. Hence, the addition or omission of the -yo ending demarcate the boundary of (non-)honorific language and hierarchical relationship between interlocutors. This paper tries to demonstrate differential uses of these two speech styles when there is no other than gender difference.

343 334 Features of Subtitling and Dubbing Since this study attempts to compare the subtitled and dubbed translations, it is necessary to take into an account of the characteristics of two audiovisual modes. According to Gottlieb (1994), subtitling is the transfer of information from verbal to written form and one language to another presented with a lesser or greater degree of reduction. Since subtitles must appear in synchrony with the image and dialogue and remain displayed on screen long enough for the viewers to be able to read them (Diáz Cintas & Remael 2007: 9), in consideration of limited space and reading speed of the viewers, a certain degree of reduction is required in subtitling. When compared to subtitling, producing realistic and natural dialogues is both a cornerstone of dubbing (Chaume 2007: 76) in the process of dubbing. In addition, according to Pavesi (2008: 94), target language norms play the most significant role in constructing dubbed language. Meanwhile, contrary to subtitling, where the translator is almost always the sole decision-maker, there are many agents involved in the process of dubbing; such as the translator, voice-actors, the producer, and many more. This can lead to improved translation output in a perspective of resemblance and naturalness to target language. Hence, it can be assumed that dubbed language tends to be more honorific-sensitive than subtitled one, following Korean language norms. RESEARCH METHODOLOGY For the analysis, four films Harry Potter and the Deathly Hollows: Part 1, Star Wars: The Force Awakens, Inside Out, Captain America: Civil War were selected and the selection criteria are as follows; 1) they were released after 2010, hence, the translation is presumed to reflect the contemporary language use in Korea, 2) they were watched by more than 5 million audiences, 3) they were released in both subtitled and dubbed modes, hence, a comparison of both modes is available, and 4) they include interlocutions between male and female characters. For data collection, both Korean and English subtitles were retrieved from the DVDs by using software programs such as VSRip and Subresync. Then, the Korean dubbings were transcribed manually and listed in a Microsoft excel file. Next, a comparison was conducted to identify any translational shift focusing on hearer honorifics the existence of yo. Three major shifts in the use of (non-)honorifics retrieved from the analysis will be discussed in the following section. RESULTS AND DISCUSSION This section provides aspects of the translational shift in the use of (non-)honorific speech level. Data are analyzed in the order of interlocution between (non-)acquaintances, interlocution between a married couple, and speech level shift due to relationship change. The discussion demonstrates the description of the context in the first place. Interlocution between non-acquaintances Example (1) is an excerpt from Star Wars: The Force Awakens. In this scene, Rey encounters Kylo Ren with his face hidden behind the mask for the first time. Since Kylo Ren plays a role of a dark warrior representing the evil and Rey, who takes the lightsaber and uses the Force, acts as his counterpart, their first encounter is meant to be described as equal. So is it in considering their personalities; Kylo Ren, who is vulnerable to deal with his emotions and Rey, who is courageous and completely self-sufficient. Example (1)

344 335 [ST] Rey: Where am I? Kylo Ren: You re my guest. Rey: Where are the others? [TT-SUB] Rey: Yeogiga eodijiyo? Kylo Ren: Nega issuel got. Rey: Dareun Saramdeuleun ediitjiyo? [TT-DUB] Rey: Yeogiga eodiji? Kylo Ren: Neon naeui sonnimida. Rey: Dareun Saramdeuleun? Nevertheless, in subtitling, Rey uses honorifics suffixing -yo at the end of the sentence toward Kylo Ren, who is not using reciprocal honorifics. In dubbing, however, neither of them uses honorifics each other. Hence, the example (1) presents that the translator of subtitling chose to use honorific speech styles in Rey s speech based on his or her judgement that there is a hierarchy between their relationship and/or that whenever non-acquaintances encounter for the first time, a woman is supposed to speak with honorifics toward a man. Interlocution between acquaintances Example (2) is an excerpt from Harry Potter and the Deathly Hollows: Part 1. As Lord Voldemort gains power and the Death Eaters are committing mass killings of Muggles, Harry and his friends are gathered at the Burrows after a long time. In the scene, the characters, who are all acquaintances, greet and tell each other how they have been getting along, enjoying a time of reunion. Example (2), spoken by Mrs. Dursely, is not toward a specific person, but toward all of them present. The addressees, including her own husband, are mostly comprised of the teenagers just as Harry. Example (2) [ST] Petunia Dursely: My husband the My husband the joker. By the way, wait will you her the news [TT-SUB] Petunia Dursely: Wuri nampyeoni jom sseolleonghaeyo. Cham, joeun sosikyiyeyo. Wuriga got [TT-DUB] Petunia Dursely: Wuri nampyeoni jom jitgujoe. Gnajeona, ajik sosik mot deuleotji? Whereas Mrs. Dursely uses honorific speech style by adding a sentence ending -yo in subtitling, dubbing does not use honorifics at all. Other younger characters, who speak toward unspecific persons, did not use honorifics, either. In this take, she is the only person who speaks with honorifics. Hence, the example (2) demonstrates that the subtitle translator chose to use honorific speech styles in Mrs. Dursely s speech based on his or her assessment that there is a hierarchy between wife and husband and honorific expression is necessary when it comes to talk about her husband with her husband s presence. On the matter of using honorifics between a married couple, the following section discusses more in depth. Interlocution between a married couple Example (3), an excerpt from Inside Out, is spoken between the American married couple, who is the parent of main character Riley. Whenever Riley is frustrated or sad, her parents comfort her with all their heart. In the example (3), Riley s mom is questioning closely about the moving van s misdirection. She is

345 336 neither obedient nor overbearing. She is just a rational person like any ordinary modern wife, who would confront with her husband from time to time. Given the background context and the role the parents play, there is no hierarchical relationship implied in the original. Example (3) [ST] Dad: Well, guess what? The moving van won t be there until Thursday. Mom: You said it would be yesterday! Dad: I know that s what I said. That s what they told me! Mom: Did you even read the contract? [TT-SUB] Dad: Isatjim chaga mokyoilena ondae. Mom: Eoje ondaetjanayo. Dad: Nado greoke deuleotseo. Mom: Gyeyakseo an batseoyo? [TT-DUB] Dad: Munjaega sanggyeotseo. Isachaga jalmot gaseo mokyoilena ondae. Mom: Eoje dochakhandago haetjana. Dad: Grae maja. Eoje dochak yejeongieotseo. Mom: Gyetakseoneun ilgeona bon geoya? When there are no other factors, but the gender difference in using honorifics to her husband, in subtitling, Riley s mom use polite style by adding -yo at the end of the sentence. Meanwhile, in dubbing, she uses intimate style, omitting sentence ending -yo. By doing so, her questioning about the misdirected moving van is effectively articulated in target language. In the case of subtitle, it is assumed the translator chose honorifics because he might have thought there exists a gender hierarchy between a married couple. As several authors, including Sohn Ho-min (1986) and Yun Sung-kyu (1993) mentioned earlier, power differences in Korean society are weakening and the move towards horizontal patters of usage has encouraged. Although the gender difference in Korean society still exists, this does not always equate with men being able to use lower honorific forms when referring to women (Brown 2011: 50-53). Hence, it is debatable whether the women s honorific use toward her husband is normative and appropriate. This can be best evidenced by empirical analysis, such as conducting a questionnaire among contemporary native speakers. Speech level shift due to relationship change Example (4) is an excerpt from Captain America: Civil War. Sharon Cater, Peggy Carter s niece, works for the CIA and supports Steve Rogers, or Captain America. These two have kept in business relationships so far, at least outwardly. After this scene, where Steve kisses Sharon, it becomes obvious that they have developed feelings for each other. Example (4) [ST] Steve: Thank you, Sharon. (Kissing) Sharon: That was Steve: Late. Sharon: I should go.

346 337 Steve: Okay. [TT-SUB] Steve: Gomawoyo, Sharon. (Kissing) Sharon: Jom Steve: Neuteotji. Sharon: Galgeyo. Steve: Grae. [TT-DUB] Steve: Gomawoyo, Sharon. (Kissing) Sharon: Cheotkissga Steve: Neuteotjiyo? Sharon: Gabolgeyo. Steve: Josimhaeyo. [ polite style] [ intimate style] [ polite style] [ intimate style] Unlike the other cases where static relationships were articulated, example (4) demonstrates how speech level shifts according to the relation dynamic develops. Previously, both Steve and Sharon used honorifics to each other by adding -yo endings. In subtitling, however, as soon as Steve kisses Sharon, he omits the honorific -yo ending, while Sharon continues to use polite style. Some may argue that Steve s marked downgrading is due to increase intimacy and affection as Lee and Ramsey (2000). However, as Sharon remains to use polite style, intimacy cannot explain this. Hence, the subtitle translator might have appreciated this context as gender hierarchy and have tried to manifest this by omitting -yo at the Steven s sentence endings. CONCLUSION This study has attempted to demonstrate that translator s appreciation of the context and the choice of one honorific form over the other accordingly may contribute to the construction of gender hierarchy. The study results show honorifics, or speech styles are used differently between male and female characters when English-to-Korean dubbed and subtitled translations were compared. The shifted aspects are categorized into four: interlocution between non-acquaintances, interlocution between acquaintances, interlocution between conjugal relation, and finally, speech style shift due to relationship change. In subtitling, female characters used honorifics to male characters, even when no gender hierarchy was implied in the original script. In other words, imbalanced gender representation is displayed in subtitling through the differential use of (non-)honorifics. In light of this, it is suggested that a more discrete choice of one honorific form over the other by the translator is required when translating from English to Korean. Since there has been little research focusing on translating into Korean honorifics in audiovisual translation, this study holds its significance in that it attempted to shed light on the matter of honorifics and gender hierarchy by comparing subtitling and dubbing. Nevertheless, there are some limitations associated with the study. Given the limited number of analyzed films and obtained data, it is necessary to incorporate larger size of the corpus. This study only dealt with hearer honorifics. Hence, analyzing both referent honorifics and lexical honorifics devices will result in more in-depth overview of translation into honorifics. Those mentioned above are recommended for further research.

347 338 REFERENCES Brown, L. (2011) Korean honorifics and politeness in second language learning. Amsterdam: John Benjamins. Chang, S. (2014) Korean Honorific Speech Style Shift: Intra-speaker Variables and Context. Ph.D. thesis, University of Hawaii at Manoa. Chaume, F. (2007) Dubbing Practices in Europe: Localisation Beats Globalisation. Linguistica Antverpiensia, New Series Themes in Translation Studies 6: Coulmas, F. (2005) Sociolinguistics: The study of speakers' choices. Cambridge University Press. Diáz-Cintas, J. & Remael, A. (2007) Audiovisual Translation: Subtitling, Manchester: St. Jerome Publishing. Gottlieb, H. (1994) Subtitling: Diagonal Translation, Perspectives: Studies in Translatology, 2(1): Kiaer, J. (2017) The Routledge Course in Korean Translation. Oxford: Routledge. Lee, I-S and Ramsey, S. R. (2000) The Korean Language. Albany, NY: SUNY. Mühlhäusler, P., and Rom H. (1990) Pronouns and People: The Linguistic Construction of Social and Personal Identity. Oxford: Blackwell. Pavesi, Maria (2008) Spoken language in film dubbing Target language norms, interference. Between Text and Image: Updating research in screen translation, Sohn, Ho-min (1986) Linguistic Expeditions. Seoul: Hanshin. Sohn, Ho-min (1999) The Korean Language. Cambridge: Cambridge University Press. Suh, Cheong-soo (1984) Contaypep Yenkwu. Seoul: Hanshin. Sung, Ky-chull (1985) Hyentay Taywupep Yenkwu. Seoul: Kaymwansa. Yun, Sung-kyu (1993) Honorific Agreement. Unpublished Ph.D. thesis, University of Hawaii. Yun, Sung-kyu (1997) Pragmatics Principles for Honorifics. Discourse and Cognition 4(1):

348 339 COMPETENCE ACQUIRED THROUGH HEALTHCARE INTERPRETING Shinobu Hattori Fujita Health University Taiyo Suganuma Tokyo Women s Medical University taiyo@twmu.ac.jp ABSTRACT Many foreign residents now live permanently in Japan, while an increasing number of tourists continue to visit. Medical institutions are thus required to prepare to receive foreign patients. The Ministry of Health, Labor and Welfare encourages medical institutions to compensate for this issue by establishing a system that provides foreign language services. Healthcare interpreters are necessary in circumstances where patients with limited Japanese language proficiency intend to receive medical care. These interpreters are trained according to a 2014 guideline titled Curriculum Standards for Medical Interpreter Training. However, some organizations do not provide this training program in all areas. As such, native Japanese speakers who are also proficient in other languages may be asked to play the role of healthcare interpreter. This indicates the need for a standardized healthcare interpretation system. Some interpreters are acquired through actual interpreting experience, which is defined as competence. This study thus examined the nature of this competence by gathering data on the attributes (e.g., age, experience, and nationality) of known healthcare interpreters to determine possible influences. A total of 131 valid responses were obtained through an online survey. A factor analysis was then used to identify four competence factors, as follows: 1) relationship with others, 2) social attitude, 3) professional awareness, and 4) requirements for gaining trust. Investigation of the relationships between these factors and respondent attributes revealed that competence varies according to attribute. This suggests that a program designed to align training goals and attributes may improve interpreter competence. Keywords: healthcare, interpreting, competence INTRODUCTION Ministry of Justice statistics on legal immigration indicate that the number of foreign registrants has sharply increased due to a 1990 revision of the Immigration Control and Refugee Recognition Act. This legislative act welcomed many Japanese descendants living in South America who wished to enter the labor force, thus increasing the number of foreign nationals residing in Japan to a record 2.65 million at the end of Coupled with government policies aiming to attract 40 million foreign visitors to Japan, this means that many foreigners are residing in Japan, including those staying temporarily. Both this trend and the increasing aging population have resulted in an influx in hospital visits for acute and chronic diseases alike (Hosoi, 2011). The foreign residential districts have also grown. It may therefore become necessary for some area hospitals to increase their ability to accept foreign patients. The nature of healthcare interpreting for foreign patients differs according to hospital. Among the medical institutions in foreign residence areas (e.g., Toyota City in Aichi Prefecture), some hospitals are hiring

349 340 bilingual Japanese descendants as staff members. These employees are typically required to perform the duty of healthcare interpreting or are assigned as hospital residents. There are other areas in which the local governments of foreign residence districts have established systems to train, certify, and dispatch healthcare interpreters or have partnered hospitals with non-profit organizations (NPOs) that will dispatch interpreters as needed. Meanwhile, medical institutions that cannot implement such measures have utilized resources such as volunteer healthcare interpreters. There are also cases in which friends or family members have accompanied patients to perform interpreting duties. Because foreigners from countries such as Vietnam, Thailand, and Indonesia are increasingly arriving in Japan, there is a current shortage of appropriate interpreters. There are cases in which individuals who can understand the relevant language act as medical interpreters even if they have no experience or training. As described above, very few medical institutions are able to hire staff specializing in healthcare interpreting. There is also a limit to the number of volunteers available to cover all healthcare interpreting needs. Japanese individuals who understand given foreign languages or volunteers that support foreigners traditionally played the role of interpreter for foreign hospital visitors during the 1990s (Iryō tsūyaku kyōkasho henshū iinkai, 2015). Since then, entities such as gaikokujin iryō to kotoba no mondai o kangaeru kai (a society to consider the issues regarding healthcare for foreign people and language) and a number of volunteer healthcare interpreting groups have been established in foreign residence districts. Even now, healthcare interpreter is not an established occupation. Such status is not guaranteed and employee abilities are not assured. There is also no standardized Japanese qualification process because, while some organizations independently train and certify healthcare interpreters and dispatch them to hospitals to respond to the increased number of foreign people residing in Japan, the language required for healthcare interpreting varies by area. The training methods also vary by organization. In other words, there is currently no unified system for dispatching healthcare interpreters with certain abilities to medical institutions. Some specific issues have been pointed out in this context. First, there are concerns over ensuring healthcare interpreter competency (Kawauchi, 2011). Skill-related issues have also been raised regarding idiomatic translations, patient-interpreter relationships, trust, and interpreter performance issues such as making assumptions (Putsch III, 1985). In order to solve the many problems involved in healthcare interpreting, it has become necessary to standardize competency. The Curriculum Standards for Medical Interpreter Training was thus released in 2014 (Ministry of Health, Labour and Welfare, 2014). These standards categorize healthcare interpreter competence according to knowledge, skill, and ethics in addition to providing clear action standards for each. Each healthcare interpreting organization independently prepares various curricula according to these guidelines. On the other hand, the authors believe that some competences must be acquired while performing healthcare interpreting. Foreigners working as healthcare interpreters should first learn about the Japanese healthcare system and culture (Noji, 2015). Although they may differ from the existing curriculum standards, Japanese healthcare workers must also acquire some skills and abilities while performing healthcare interpreting. These necessary abilities and skills are broadly defined as competences (Tagawa, 2013), but the authors define competence in this paper as the abilities required for healthcare interpreting. This study thus examined the competences not found in the Curriculum Standards for Medical Interpreter Training, but which are acquired while performing healthcare interpreting. This study also investigated whether these competences differed according to individual healthcare interpreter attributes. We hope that the resulting information will lead to recommendations for further improving the current Curriculum Standards for Medical Interpreter Training and also provide new training methods suitable for professional practice.

350 341 METHODS Preliminary Survey A preliminary online questionnaire survey was conducted from January to February 2015 for the purpose of creating a finalized questionnaire intended for dissemination among healthcare interpreters in the Tokai region. Invitations to participate in the study were ed to individuals with healthcare interpreting experience via regional healthcare interpreting organizations. Potential participants fitting the study criteria were asked to complete a Google Form available through the mailed invitation. They were required to respond to the open-end question, what are the competences you can improve (or have improved) while performing healthcare interpreting? Answers were obtained from 45 respondents. A total of 46 competences were extracted based on these answers. We then created a questionnaire that asked participants to rate the competences they improved while performing healthcare interpreting on a 5- point scale. Subjects and Survey Period We sent s asking active healthcare interpreters working in areas such as Kansai, Tokai, and Kanto to cooperate with this study. The s, which included a link to the study website, were sent via healthcare interpreting organizations from October 1 to December 31, 2015, thus allowing study participants to freely visit the site to initiate the questionnaire survey. The survey was titled Competences Acquired by Performing Healthcare Interpreting, and was only issued after obtaining consent. Questionnaire Survey We asked the following question: How much do you think the following competences were improved by performing healthcare interpreting? Participants then rated a total of 46 items on a 5-point scale (1 = didn t improve and 5 = improved substantially ). We asked participants who believed they had obtained competence prior to working to select from a separate option without answering the main question. We also surveyed participants for the attributes of gender, age, years of healthcare interpreting experience, native language, language interpreted, hours of healthcare interpreter training to date, and the number of paid/unpaid healthcare interpreting work accepted. We listed the phonetic spellings and meanings of difficult words to obtain answers from foreign healthcare interpreters. The mean and standard deviation were calculated for the 46 questionnaire items. The 12 items for which the ceiling effect was observed were excluded from subsequent analysis. The response I already had this competence was treated as a missing value. We then conducted a factor analysis on the 34 items using the principal factor method. After setting the number of factors to four based on how the eigenvalue for the Scree Plot attenuated (i.e., 12.21, 2.57, 2.08, 1.86, 1.53), another factor analysis was performed using a promax rotation and main factor method. An additional factor analysis using the main factor method was performed after eliminating three items, including one with a factor loading of less than 0.35 for all factors and two with factor loadings of 0.35 or more for two or more factors. Statistical Analysis We used the IBM SPSS 21.0 software for statistical analysis, while a t-test was used for between-group comparisons of the subscale scores. RESULTS Basic Statistics We obtained 131 valid questionnaire responses (82% from females and 18% from males). Respondent ages were measured at 47.3 ± 10.1 for mean ± standard deviation (Figure 1a). Respondents with 1 and 2

351 # of respondents # of respondents # of respondents # of respondents # of respondents # of respondents # of respondents 342 years of experience accounted for 50% of the total (Figure 1b). English was the most commonly interpreted language, followed by Chinese, Spanish, and Portuguese (Figure 1c). A total of 91 respondents spoke Japanese as a native language (Figure 1d). We assessed the number of times respondents accepted healthcare interpreting jobs and separated these jobs into categories of paid and unpaid (between 1 and 5 times was the most frequent response in both cases, followed by 21 times or more) (Figures 1e, 1f). Most respondents spent 51 hours or more in healthcare interpreter training, followed by those who had spent 31 to 40 and 1 to 10 (Figure 1g). a Age b Years of Experience as a Healthcare Interpreter N/A in teir 20s in teir 30s in teir 40s in teir 50s in teir 60s in teir 70s Age N/A to 21 to Years of experience (years) c Language Interpreted d Native Language language e Whether Agreed to Provide Unpaid Healthcare Interpreting f Whether Agreed to Provide Paid Healthcare Interpreting N/A 1 to 5 times 6 to 10 times 11 to 15 times to 20 times Times agreed to provide unpaid healthcare interpreting times or more N/A 1 to 5 times 6 to 10 times 11 to 15 times 8 16 to 20 times 21 times or more Times agreed to provide paid healthcare interpreting g Hours Spent on Healthcare Interpreting Training No trainig 1 to 10 hours 11 to 20 hours 21 to 30 hours 31 to 40 hours 41 to 50 hours 51 hours or more Hours FIGURE 1. Results on the Questionnaire Survey a through g denote the items asked in the questionnaire. The figure over each column represents the number of respondents.

352 343 Exploratory Factor Analysis The results of the factor analyses clearly showed that the competences acquired while performing healthcare interpreting could be arranged into a four factor, 32-item structure (Table 1). The first factor was named relationship with others, and exhibited high factor loading on items related to relationships with others when performing healthcare interpreting. This included responses such as I started to make patients feel at ease and My counseling technique improved. The second factor was named social attitude. This factor included many items related to self-improvement, including responses such as my sense of morality increased and I became humbler. The third factor was named professional awareness, and included many items related to how respondents perceived healthcare interpreting work. Some related responses were I became capable of maintaining objectivity and I now often study by myself. The fourth factor was named requirements for gaining trust. This factor related to the sense of trust and the ability to achieve trust. It included responses such as Medical staff now rely on me and Patients now rely on me. A correlation coefficient of 0.4 to 0.5 was observed between each factor. There was also a moderate correlation between each factor. The Cronbach s α resulted in scores of 0.90, 0.86, 0.85, and 0.75 for Factors 1, 2, 3, and 4, respectively (Table 1). TABLE 1. Results of the Factor Analysis on Competences Acquired while Performing Healthcare Interpreting (Factor Patterns After Promax Rotation)

353 344 Factor I started to m ake patients feel at ease M y counselling technique im proved I becam e capable of developing good relationships w ith the doctor and patient I becam e capable of eliciting answ ers to the questions from the patient Topics for conversation w ith the patient in the w aiting room increased I becam e capable of handling anything The w ays to com m unicate w hat people say to others increased I becam e capable of understanding w hat people are saying I becam e capable of understanding how the patient feels I becam e good at teaching som ething to people M y sense of m orality increased I becam e hum bler I becam e m ore courteous M y sense of responsibility increased I becam e em pathetic I becam e capable of seeing things positively I becam e sym pathetic to people I becam e capable of asking questions about things I don't understand I becam e capable of m aintaining objectivity I now often study by m yself I becam e good at interpreting Japanese into another language I don't m ix business w ith personal affairs anym ore w hen I'm w orking I becam e capable of interpreting from a neutral position M y know ledge on m edication increased M y know ledge on the cultural difference increased I becam e capable of putting technical term s into sim pler w ords I no longer bear w orries by m yself M edical staff are now relying on m e P atients are now relying on m e I now study ongoing basis M y m em ory has im proved I becam e capable of identifying other people's m istake Factor C orrelation M atrix Factor C ronbach's α 1 ー ー ー ー.75

354 345 Calculating and Comparing Subscale Scores Each of the six items (i.e., age, years of experience, number of unpaid jobs, number of paid jobs, hours of training, and native language) were divided into two groups based on a median value cut-off. Native language was divided into Japanese and foreign-language groups. The group of respondents with scores below the dividing point was called Group L, while the group with scores higher than the dividing point was called Group H. The mean subscale scores for Groups L and H and those for the Japanese and foreign language groups were compared using a t-test. The group with fewer paid jobs had a significantly higher mean subscale score compared to the group with more paid jobs in relation to Factor 2 (i.e., social attitude) (Table 2). On the other hand, the group with more paid jobs had a significantly higher subscale mean score compared to the group with fewer paid jobs in relation to Factor 3 (i.e., professional awareness). For hours of training, the group with more hours had a significantly higher subscale mean score compared to the group with fewer hours in relation to Factor 3 (i.e., professional awareness). Further, the group of respondents who spoke Japanese as a native language had a significantly higher subscale score compared to the group of respondents who were native speakers of foreign languages in relation to Factors 2 (i.e., social attitude) and 4 (i.e., requirements for gaining trust) (Table 2). TABLE 2. Difference in Subscale Scores by Attributes The mean subscale score ± standard deviation for each group are shown. A ge Experience U npaid w ork P aid w ork H ours of training N ative language Factor 1 Factor 3 Factor 4 Factor 2 R elationship w ith P rofessional R equirem ents Social attitude others aw areness to be trusted A ges 46 and younge 3.6 ± ± ± ± 0.6 A ges 47 and older (6 3.6 ± ± ± ± 0.8 Less than 3 years (6 3.6 ± ± ± ± years or m ore (65) 3.7 ± ± ± ± tim es or less (86) 3.7 ± ± ± ± tim es or m ore ( ± ± ± ± tim es or less (68) 3.6 ± ± ± ± tim es or m ore ( ± ± 0.9 * 4.0 ± 0.5 * 3.7 ± 0.8 Less than 40 hours ( 3.6 ± ± ± ± hours or m ore ( ± ± ± 0.5 * 3.7 ± 0.8 Japanese (91) 3.6 ± ± ± ± 0.7 Foreign language ( ± ± 0.8 * 3.9 ± ± 0.6 * *: p< 0.05 Students t-test CONCLUSION We acquired four factors related to the competences received while performing healthcare interpreting. We believe these factors are related to on-the-job stimulation. Competence is defined as an ability to utilize past experience and effectively handle or adapt to the situation in order to achieve the goal we have set for ourselves ; competences thus grow and develop not only through personal aspects, but also through interaction with these aspects (e.g., in the social environment and physical environments) (Ohara, 1997). The four factors that became evident through this research were competences that developed through healthcare interpreting. These competences involved interaction with both the social (e.g., the healthcare interpreter dispatch system) and physical (e.g., patients and medical staff) environment. From a student viewpoint, these factors can be divided into those that are fostered through internal and external abilities that improve relationships with others. For example, Factor 1 (i.e., relationships with others) and Factor 4 (i.e., requirements for gaining trust) are competences that are improved through interaction with others while performing healthcare interpreting. On the other hand, Factor 2 (i.e., social attitude) and Factor 3 (i.e., professional awareness) are improved through increased internal awareness. It is probably

355 346 necessary to teach these competences before healthcare interpreters begin working in order to ensure a certain level of quality. From the perspective of their roles, these competences can be divided into the generic and subjectspecific. This division follows research by González and Wagenaar (2012), who further divided generic competences into the instrumental, interpersonal, and systemic. Given that Factor 1 (i.e., relationship with others), Factor 2 (i.e., social attitude), and Factor 4 (i.e., requirements for being trusted) are competences required during various daily interactions, they seem to fit into the generic classification. More specifically, they seem to be instrumental and interpersonal competences. Further, all four are necessary for acquiring systematic competences. This aids in the acquisition of an increasing number of systemic competences. On the other hand, Factor 3 (i.e., professional awareness) seems to fit into the subjectspecific classification. This is because it involves professional knowledge and skills such as I became good at interpreting Japanese into another language and My knowledge of medication increased. Subject-specific competences were initially defined according to nine areas (e.g., education and economy) (González and Wagenaar, 2012). However, they are now defined according to field specialization since the number of occupational categories has since increased. Subject-specific competences have not been defined in the healthcare interpreting field. This makes it an essential step in the development healthcare interpreters. While Factor 1 attributes such as I became capable of developing good relationships with the doctor and patient can be regarded as highly subject-specific, they can also be regarded as involving the cultivation of good relationships with all parties involved. This is an example in which generic and subject-specific competences are closely related (Kato & Aiba, 2016). It is thus desirable to create a curriculum that sets goals based on both. The four factors were compared between the group that spoke Japanese as a native language and that consisting of members who spoke a foreign native language. The foreign language group had higher scores than the Japanese group for Factor 2 (i.e., social attitude) and Factor 4 (i.e., requirements for being trusted). Foreign visitors to Japan may find that the social environment and subsequent interpersonal relationships differ from those of their home countries. These higher scores may therefore be explained by the desire to gain trust while abroad. Previous research has indicated that foreign visitors to Japan tend to strongly perceive human relationship issues as difficult to maintain in daily life (Tan et al., 2011). We presume that the discrepancy in Factor 2 and 4 scores result from differences in how foreigners and native Japanese perceive society. As such, training programs should set different targets for each group. Meanwhile, since Japanese people do not typically travel abroad and maintain consistent social environments and interpersonal relationships, they are less likely to make strong efforts to improve social trust and attitudes. We may thus be able to reduce the number of training items and required hours for Japanese healthcare interpreters. In sum, it may be inefficient to implement the same training program for foreign and Japanese workers. Factor 3 (i.e., professional awareness) was affected by the number of paid jobs and hours of training. That is, the subscale scores for professional awareness tended to increase as the number of paid jobs or training hours increased. This suggests that these factors improve professional awareness. On the other hand, the group with fewer paid jobs had higher scores for Factor 2 (i.e., social attitude) than the group with more. In other words, when there are more opportunities to obtain paid jobs, Factor 3 (i.e., professional awareness) tends to increase while Factor 2 (i.e., social attitude) tends to decrease. Paid jobs thus appear to lead to increased awareness. Workers thus transition from having a social attitude to obtaining professional awareness. One may therefore transition between these two competences seamlessly. This study demonstrated that the abilities that can be obtained while performing healthcare interpreting are affected by several factors (e.g., experience and native language). However, the Curriculum Standards

356 347 for Medical Interpreter Training do not mention interpreter attributes (Ministry of Health, Labour and Welfare, 2014). The curriculum should thus begin to include standards that are tailored to specific attributes. Based on this study s survey, we recommend that a curriculum be prepared to aid foreign healthcare interpreters in strengthening social attitudes and the behaviors necessary for gaining trust, while an alternative curriculum should be prepared for Japanese healthcare interpreters. For example, foreign healthcare interpreters should be trained to understand the basics of the Japanese healthcare system and instructed in professionalism based on the relevant ethics and code of conduct. It may also be beneficial to include contents that enable workers to deliberate on how to empathize with patients while maintaining neutrality. This can aid in the development of healthcare interpreters who are trusted both by the medical institution and its patients. Meanwhile, Japanese healthcare interpreters would benefit from extra time allocated for practical training aimed to improve basic healthcare system and medical knowledge in addition to their interpreting skills. It may also be necessary to change targets based on the amount of healthcare interpreting experience and the number of training hours. Progressive problem-based learning (PBL) tutorials were developed in the field of medical education. The PBL method enables targets to change based on the level of experience. We believe that incorporating PBL or a similar target-changing method will result in improved quality assurance. New curriculum standards encompassing these ideas should greatly benefit workers in the field. Healthcare interpreters should be further trained in accordance with the actual circumstances in each region according to this study s results. Urban and rural areas must be creative in implementing healthcare interpreter training since the issues are regionally specific (e.g., the lack of interpreter candidates, lecturers to conduct training, and training materials). Here, leading Japanese healthcare interpreter organizations (e.g., the Center for Multicultural Society Kyoto ( and MIC Kanagawa ( should be consulted for advice. It is likely necessary for neighboring regions to cooperate in dispatching lecturers and preparing training programs. We hope that this study s results will help determine the specific contents for training programs and that they are also useful as references for healthcare interpreter organizations. REFERENCES González, J., & Wagenaar, R. (2012). Tuning Educational Structures in Europe. Akashi Syoten. Hosoi, Y. (2011). Toyota kōsei byōin ni okeru iryō tsūyaku no genjō to kadai [The current situation and issues with healthcare interpretation at Toyota Kosei Hospital]. Aichikenritsudaigaku shusai iryō bun'ya Porutogaru-go supeingo kōza kōkai shinpojiumu [Open symposium on Portuguese and Spanish courses in the field of medicine sponsored by Aichi Prefectural University], Aichi Prefectural University, Japan. Iryō tsūyaku kyōkasho henshū iinkai [healthcare interpretation textbook editing committee], ed. (2015). Textbook for Medical Interpreting (pp ), Soueisya: Sanseido syoten. Kato, M., & Aiba, D. (2016). Relationship between subject-specific and generic competences: Evidence from a survey on Japanese universities. Working Paper, Hitotsubashi University, Japan. Kawauchi, K. (2011). Present Situation and Problems of Medical Interpreters in Japan: Research of Medical Treatment for Foreigners. Kyushu Communication Studies. 9, Ministry of Health, Labour and Welfare. (2014). Curriculum Standards for Medical Interpreter Training [Online]. Available: Iseikyoku/ pdf [ Accessed].

357 348 Noji, A. (2015). Internationalization of hospitals and nursing in Japan: Lessons learn from the Guideline CLAS (Culturally Linguistically Appropriate Care), USA. Journal of the Japan Academy of Nursing Evaluation. 5, Ohara, M. (1997). Sōsharuwāku jissen no senmon-sei ni kansuru ichikōsatsu: Konpitensu [Competence] gainen kara no kentō [A discussion on the expertise in social work practice: A study based on the concept of competence]. Social Welfare. 38, Putsch III, R. W. (1985). Cross-cultural communication: The special case of interpreters in health care. JAMA. 254, Tagawa, M. (2013). Konpitensu, konpitenshī no rekishi, gainen, riron [The history, concept, and theory on competence and competency]. In Tanabe (Ed.). Autokamu kiban-gata kyōiku no riron to jissen [Theory and practice of outcome-based education] (pp ). Tokyo: Shinohara Syuppan Shinsya. Tan, K., Watanabe, T., & Konno, H. (2011). A review of psychological studies on the cross-cultural adaptation of international students in Japan. Mejiro journal of psychology. 7,

358 349 TRANSLATING THE DESCRIPTIONS OF FIGHTS IN FOX VOLANT OF THE SNOWY MOUNTAIN: A COGNITIVE CONSTRUAL PERSPECTIVE Li Huahua School of Foreign Languages and Cultures Chongqing University, Chongqing, China lihuahuaer@qq.com ABSTRACT When translating Chinese martial arts fiction into a foreign language, it requires translators to take into consideration the cultural and cognitive differences between target readers and source text readers. Translations, which are not the simple transfer from the source language to the target language but the translators reconstruction of the author s cognitive construal of different situations, are supposed to help target readers construct similar cognition to that of source text readers. This paper intends to study Oliva Mok s English translation of Fox Volant of the Snowy Mountain by Jin Yong, from the perspective of Cognitive Construal Theory proposed by Langacker in Translations of particular movements and the names of martial arts schools and their unique skills in the descriptions of fights as well as the relevant translation strategies adopted by the translator will be studied in terms of the five dimensions of Cognitive Construal Theory. The aim of this paper is to evaluate if the translations are likely to be sufficiently effective in helping target readers construct similar cognition to that of source text readers. In addition, suggestions will be made when it is necessary on how to improve the translations in the light of the Cognitive Construal Theory. Keywords: Chinese martial arts fiction, Cognitive Construal Theory, Fox Volant of the Snowy Mountain INTRODUCTION Chinese martial arts fiction is a special literary genre, which attracts a large number of fans in the Chinese communities at home and abroad. However, this literary form, which involves profound traditional Chinese culture and the special martial arts culture, does not attract so much attention from western readers, to whom Kung Fu movies, which provide direct visual experience of martial arts movements for the audiences, might be easier to understand and accept. Since translating Chinese literature has to deal with the huge cultural gap between Chinese people and western people, translating martial arts fictions faces greater challenges for the unique martial arts culture in Chinese martial arts fictions derives from traditional Chinese culture but goes beyond it. In addition, translating literary works from Chinese to English in China focuses on classic works of serious literature while martial arts fiction is excluded from serious literature (Bao, 2012; Chen, 1998; Zhu, 1999). Therefore, translation of Chinese martial arts fictions remains relatively unexplored in China. Since the publication of the first official English translation of a martial arts fiction in 1993, only six Chinese martial arts fictions have been translated into English and published in text version so far. Although the number is still quite small, these attempts of translating Chinese martial arts fictions into English versions offer western readers a chance to learn about and understand the real spirits of Chinese martial arts rather than only watch those beautiful movements in the movies. This paper intends to analyze the first published English translation of Jin Yong s work, Fox Volant in the Snowy Mountain, translated by Olivia Mok, who is considered as a pioneer of rendering Chinese martial arts works into English (Lu, 2014).

359 350 Cognitive Translatology is a new discipline, which intends to analyze or explain the translators, the translation processes or the translation results based on cognitive linguistics. The main idea of Cognitive Translatology is that translation is a cognitive activity, which is on the basis of the complex interactions based on the embodied reality, in which the subject of cognition take part (Wang, 2017). Translators are supposed to thoroughly understand the meaning of the source text and express the reflection of the meaning in the target language in order to construct the similar cognition in the mind of the target readers to that of source text readers (Zhang, 2006; Wang, 2008). This research attempts to analyze the English translation of Jin Yong s martial arts fiction in light of the Cognitive Construal Theory, and aims to solve the following three questions: (1) How the understanding of the translation of Chinese martial arts fiction is influenced according to the Cognitive Construal Theory? (2) How could the Cognitive Construal Theory guide the translation of Chinese martial arts fictions? (3) How to improve the selected translations for the better understanding of target readers in the English translation of Fox Volant in the Snowy Mountain based on Cognitive Construal Theory? By analyzing the English translation of martial arts fiction in light of Cognitive Construal Theory, this research is supposed to help expand the scope of the theory and offer a new angle for the analysis of the English translation of martial arts fiction. Moreover, this study analyzes the translation methods and strategies adopted by the translator in detail to enhance the translation quality of martial arts fiction based on Cognitive Construal Theory and promote the spread of martial arts fiction especially into the western world in order to enhance the intercultural communication between China and its western counterparts. LITERATURE REVIEW In late 1990s, some scholars who majored in translation studies started to apply concepts and research methods in cognitive science, including cognitive psychology and cognitive linguistics, to study the psychological process of the translators (Lu & Wang, 2013). Recent cognitive translation studies mainly cover two types: one is studies on proposing translation and research paradigms as well as the universal models in translation. Halverson (2015) exemplified cognitively oriented explanatory models that are driving an integration of product- and process-based approaches to translations. Fotheringham (2017) proposed a taxonomy of translation shifts based on cognitive-pragmatic models of the translation process in order to improve the quality of descriptive case studies in translation research. Li (2017) conducted a study of exploring a research paradigm in cognitive and rhetoric translation studies for interpretation by building up a corresponding cognitive psychological model. Since the first time of applying cognitive science into translation studies, the scholars endeavored to construct a universal translation paradigm or model according to the theories of cognitive science. However, the complexity of both cognitive science and translation studies makes it difficult to summarize a universally applicable model or paradigm. The other type is specific studies on the translations from a typical perspective based on cognitive theories. Mok (2001) did a research on translation strategies of translating martial arts fictions and proposed a translation principle recreativeness based on her practice of translating Fox Volant in the Snowy Mountain. Yu and Lin (2010) studied the translation strategies of the concepts in religious culture based on cognitive linguistics and explored the how the cognition of the translator on the concepts of religious culture influenced his/her choices of translation strategies. Ding and Fan (2016) studied the cognitive imageries in Ezra Pound s poem In a Station of the Metro from aspects such as nominalness, nominalization, and deixis. They figured out that literary imagery was multi-dimensional from the perspective of cognition, and it was important to recreate the cognition of literary imageries in the translation. The former type may contribute to the development of the theoretical frameworks of Cognitive Translatology and the latter type may exemplify or verify the present translation or research models of Cognitive Translatology. This research, which can be categorized to the latter type, intends to evaluate and improve a present translation of Fox Volant in the Snowy Mountain while proposing three according translation principles based on the Cognitive Construal Theory.

360 351 Langacker first introduced construal to cognitive linguistics. He argued that the nature of meaning and the way of dealing with it were the most fundamental point of linguistic theories, and meaning was a cognitive phenomenon, which was equal to conceptualization of a described situation in the speaker s mind in cognitive grammar; and it involved a relationship between words and the mind (Langacker, 2004). Langacker proposed five dimensions of construal: specificity, scope, background, perspective and prominence (Langacker, 1991). He claimed, In viewing a scene, what we actually see depends on how closely we examine it, what we choose to look at, which elements we pay most attention to, and where we view if from (Langacker, 2008). Scope is defined as the context necessary to the description of a profile, and to some extent, all the linguistic units are related to the context, in which the context used to describe the semantic units is scope. Background refers to the basic conception of a semantic structure. Specificity is defined as the level of accuracy and detail of the description of a situation. Perspective refers to the perspective the cognitive subject choose to observe an object, which is related to the relationship between the cognitive subject and the object. The choice of perspective reveals the way of the cognitive subject s construal. Prominence refers to the ability of determining the direction and focus of one s attention, which influences the process of conceptualization of cognition. This paper adopts this model, and attempts to conduct case studies from the perspective of the five dimensions of cognitive construal. DEFICIENCIES IN TRANSLATION OF FIGHTS SCENES IN LIGHT OF COGNITIVE CONSTRUAL According to the translator of the latest translation of Jin Yong s work, Anna Holmwood, the most difficult task of translating martial arts fictions lies in how to make the movements in fighting scenes fluent rather than how to translate the names of every martial arts skill. Fox Volant in the Snowy Mountain, which includes wording and phrasing with Chinese characteristics, is one of the masterpieces of Jin Yong. Mok s translation is regarded as a relatively successful version for it is able to show the typical Chinese culture and martial arts culture in the work to the target readers (Zhou & Lu, 2017). However, compared with the original text, the translation is still inadequate to some extent. Thus, in the following part, the alien names of martial arts schools and the corresponding skills as well as the particular movements of characters during their fighting are going to be analyzed respectively in light of the five dimensions of the Cognitive Construal Theory. The aim is to illustrate the influences of the translator s cognition on the translation strategies and the construction of target readers cognition. Scope and background Wang (2008) pointed out that these five dimensions were overlapped to some extent, and Langacker agreed with this opinion after he had had several discussions with Wang. Wang (2008) rearranged these dimensions through his research of building a cognitive model of translation studies. He combined scope and background together, rearranged these dimension into scope and background, perspective, specificity and prominence. Thus, this paper discusses the two dimensions together in the first part. Scope is the context necessary to the description of a profile or the involved cognitive domains of the linguistic expression. Understanding the meaning of the linguistic expression needs other semantic structures to provide background. Background is basic conception i.e. encyclopedic knowledge of context information. The translator is supposed to learn about the scope and background of the writer and the original text in order to understand the source text and the writer s intention. Every language is deeply grounded in the culture, history and religious beliefs of the people using it. All of these are the background knowledge that the translator is supposed to know. Unlike in Kung Fu movies, most martial arts skills are endowed with their unique names by the author in martial arts fictions. During the process of translation, how to translate these skills into understandable terms and make the target readers easy to follow can be quite a challenge.

361 352 Example 1: 龙翔凤舞 Dragon Prancing and Phoenix Gamboling. This is a name of a skill for playing a sword and the translator applies literal translation to deal with this skill and many other alike. As is mentioned above, every semantic structure tends to put profile above base. In Chinese base, the dragon and the phoenix are a pair of signs of auspicious and harmonious, which only appear in legends. In the name of this skill, 龙 and 凤 are used to describe the graceful gestures of the sword player. However, in western cultures dragon and phoenix do not denote similar meaning as in Chinese cultures so that the target readers might not be able to bring up appropriate image to this skill. Perspective Perspective refers to the angle of observing and describing things, which is a matter of personal choice. Before translating, the translator may have to read and construe the source text from his/her own perspective, which may be different from that of the original author. Thus, it may lead to perspective transformation, which involves the changes in part of speech, sentence pattern, person and so on. This may be the result of the translator chooses different positions in the process of translation, which also influences his/her choices of translation strategies. Owing to the huge difference in cultural customs and thinking modes, the corresponding language patterns are greatly different. The vocabulary and its formation mode are also unique to each other, thus, it becomes much more difficult when it comes to the translation of typical Chinese verbs in the descriptions of the unique movements during fights. Example 2: 马寨主链子双锤飞起, 将两柄飞刀打落, 眼见第三柄来得更是劲急, 直取胸口, 当下双手一崩, 双锤之间的铁链横在当胸, 正好将飞刀档落, 左锤一缩, 右锤已扑面打出 郑三娘身形灵动, 矮身低头, 双刀一招 旋风势 直扑进怀 马寨主左锤飞出, 消去了这招 Swinging his two chained maces, he was able to knock two of the weapons off course; but the third one, charged with more power, flew speedily at his chest. The iron chain linking the two maces came down barring the front of his chest, and warding off the third dirk in the nick of time. Chieftain Ma pulled the left mace with a sudden neat jerk and flung the right mace in the face of Third. Being agile and nimble-footed, she ducked the blow. Practicing the Whirlwind while flourishing the twin knives in both hands, she charged straight at him. He swung the left mace out to shield himself against the blows. According to Langacker (2008), If conceptualization (metaphorically) is the viewing of a scene, perspective is the viewing arrangement which is the overall relationship between the viewers and the situation being viewed. In the source text, the author makes the two chained maces of Chieftain Ma the major subject, like they are alive and intelligent enough to fight against the enemy. In the translation, the translator uses the person as the major subject, which follows the habit of expressions in the target language. This is the representation of different choices of perspectives between the original author and the translator. Compared with the original text, the translation do seem to be more fluent and logical. However, choosing different perspective in the translation makes the typical feature of the original author s writing style is absent from the target text. Specificity

362 353 Specificity is the level of accuracy and detail of the description of a situation. In translation, the translator is supposed to understand the specificity of descriptions in the source text, which represents the original author s operation of the information in the source text. The specificity can be regarded as a feature of the author s writing style, by which the author lay different emphasis on what he/she wants to emphasize or not. Thus, the translator is suggested to follow the choice of specificity of the author in description. The story of Fox Volant in the Snowy Mountain took place among three major parties in the outlawry, also known as Jianghu. The three parties were of different martial arts schools, which were good at different arms. The name of one of the three parties and the corresponding translation are shown in Example 3: Example 3: 天龙门 Dragon Lodge The name of the first party literally means the school of dragon in the sky, 天, which literally means sky, is used to describe the desire of a high social status in the outlawry of the school; 龙 refers to a kind of auspicious animal in traditional legends, representing power and high status. In the translation, the translator only apply a single word dragon and use the word lodge to convey the meaning of that the school is in a small scale. According to Langacker (2008), specificity is the extent of detail and precision at which a situation is described. Thus, this translation cannot be regarded as a faithful translation in this strict sense for it does not include all the information of the source text. However, the translation, applying lodge, vividly describes a small but highly ambitious school of martial arts, which is a common conclusion the readers are able to come to after reading the whole fiction. Prominence Prominence refers to the cognitive ability to highlight or lay stress on something when a person is observing a situation. In the source text, the original author may make something salient in the objective scene on purpose according to his/her demand to express his intention, thus leading to different linguistic expressions. Prominence reflects the author s subjective interest, which is an important point to be noticed for the translation during the translation. In the process, the translator is supposed to consider whether some information can be omitted while some information needs to be salient. A typical feature of the original text is the flexibility in the use of verbs: Example 4: 刘元鹤武功比师弟强得多, 陶百岁铁鞭横扫, 他竟硬接硬架, 铁拐一立, 铁鞭碰铁拐, 当的一声大响 刘元鹤不动声色, 右拐一沉, 拐头锁住敌人鞭身, 左拐搂头盖了下来 陶百岁与他数招一过, 已知今日遇到劲敌, 当下抖擞精神, 使开六合鞭法, 单鞭斗双拐, 猛砸狠打 Hawk was better trained in martial arts than his Brothers; he was able to stave off all the lashing and smiting of Century's rod, stroke for stroke. As he planted his staves upright, there was a clash of iron rod upon iron staff, but Hawk stayed calm. He plunged his right staff forward, in order to hold back the rod of his opponent. He then smote Century's head with his left staff. After several tricks, Century was convinced that he had at long last met his match. Thereupon, he braced himself for battle and wielded his rod relentlessly in every direction, practicing the rod techniques known as the Six Harmonies. The three verbs 沉, 锁 and 盖 in the source text literally means sink, lock and cover, but here 沉 means plunge something downward with a quick pace, 锁 means block something to stop it

363 354 going both forward and backward, and 盖 means coming straightly right to a person from upward. When we look at an object in our environment, we single it out as a perceptually prominent figure standing out from the ground (Ungerer & Schmid, 2006). The same principle of prominence is valid in the structure of language. In the original text, the author take the arm as the subject, putting the arm as the prominent, which is a typical feature of the original work. However, the translation, putting the person on the prominent status, lacks the vividness and the unique way of description of the original text. TRANSLATION PRINCIPLES OF DESCRIPTIONS OF FIGHTS IN MARTIAL ARTS FICTIONS In the process of cognition and translation, the possibility of multiple choice may occur on each node. Thus, different translator may choose different ways of translation, and even the same translator may have different choice since his/her mood and feeling may change as the time changes. Therefore, the contingency might be found throughout the whole process of translation and a universal translation standard might not be reached (Wang, 2017). However, there can be some principle for translators to follow, which may provide the translators an available orientation of choosing translation strategies. As mentioned above, the four dimensions of construal influence one s cognition and expression of a specific item. Therefore, translators are suggested to take into consideration of the original author s intention and the target readers ability of cognition from the perspective of the four dimensions of construal. In this case, translators are able to express the original meaning of the source text and help target readers to better understand and accept. According to the five dimensions of the cognitive construal and based on the analysis in the previous part, three translation principles of martial arts fictions are proposed in the following part, which are source text oriented, embodied translation and style preserving. Source text oriented The aim of translating Chinese martial arts fictions into English is to introduce Chinese martial arts culture to the western world as a way of promoting cultural exchange among China and western countries. Therefore, the key point of translating Chinese martial arts fictions is to introduce the unique martial arts culture to the target readers, which means the translator is supposed to deliver as much information and knowledge of the original text as possible. However, according to the Cognitive Construal Theory, the scope and background of both the source text readers and the target text readers are supposed to be taken into consideration. While western readers may encounter with problems caused by the cultural and educational background as well as thinking mode and living environment, which are hugely different from that of Chinese readers, a major issue during translating falls on whether to emphasize on the source text of on the target reader. I suppose that the choice can be made according to the purpose of the translation. Since promoting cultural exchange among China and other western countries is the major purpose of the translation, then the principle of the translation is supposed to be source text oriented, while attaching some additional explanation of typical terms or items in text version or picture version. Example 5: 左指点他肩头 巨骨穴,

364 355 Valour hit the lad on the shoulder with his left finger, piquing the paralytic point Large Bone, PICTURE 1. Illustration of paralytic points on human body These two pictures in the example are extracted from the Illustration part of the book, before the body part. 穴 refers to some points in people s body, some of which are thought to make people paralytic when being poked by a martial arts master s finger. Although not all the points are supposed to make people paralytic, the points appear in this book share this common feature. Thus, translating 穴 as paralytic points is acceptable for it has both introduced the special term and explained its unique meaning. In addition, these illustrations directly show the place of these points to the readers, which is supposed to provide help for a better understanding to the readers. Embodied translation Lackoff and Johnson (1980) proposed embodied philosophy and pointed out that we are able to acquire the absolute and unconditional truth of the world. They argued that cognition came from practice and language was the result of experience and cognition. So does translation, it is also a result of experience and cognition. As I mentioned above, a translator of Jin Yong s work stated that the most difficult is how to translate the fluent movements in fight scenes. To solve the problem, I suggest that translators might resort to embodied translation. First, the translator is supposed to obtain a thorough understanding of the original work; then he may imitate those movements to experience the fight scene by himself; at last, the translator could follow his embodied experience to produce a fluent description of the fight scenes. Example 6: 胡一刀叫道 : 好, 我进招了 欺进一步, 挥刀当头猛劈下去 Gully then cried, 'I am ready. I shall produce my move.' He immediately moved one step closer, flourishing his blade, and dealt Phoenix a hacking blow at the skull.

365 356 Example 7: 当下不敢冒进, 展开大擒拿手法, 锁 错 闭 分, 寻瑕抵隙, 来夺二童手中兵刃 He snatched the weapons from the lads' hands with his pugilistic skills in grappling, in that special branch known as the Grappling Hand Locking, Confusing, Encircling, Diverting, attacking and resisting his assailants. In example 6, 欺 has a connotation meaning of being stronger and more offensive. Therefore, translating it into move lacks its original connotation meaning, which may weaken the effect of contradiction. In example 7, 错 is similar to stagger, which means diverting two items in distance to the two opposite directions, rather than confuse, which means making people think wrongly or fail to understand something. In this case, it is often the choice of specificity decides how the translator deal with the original text. For instance, in example 6, translating 欺 into move is rather the result of choosing a low specificity than a wrong translation. Concerning about this problem, I suppose that translators may adhere to the choice of the original writer for the level of specificity, and to conduct embodied translation, concerning about the readers ability of acceptance. Style preserving The writing style is a unique feature of an author since every author has his own customs of selecting words and phrasing. Sun (2017) figured out that the success of introducing Mo Yan s work to the western world thanks to the translator s preservation of the uniqueness of his work themes and his characteristic writing style. Relating to the Cognitive Construal, this shows to the translators that they are supposed to stick to the original works and choose the same perspective as well as similar prominence in the translation as in the source text. Therefore, they may preserve the unique narrative style and wording style, which can lead to a wider spread of the works. Example 8: 夫人右手一挥, 一条白绸带如长蛇也似的伸了出去, 卷住一条大汉手上的单刀, 一夺一放, 那大汉叫声啊哟, 单刀脱手, 身子却从屋面上摔了下去, 蓬的一声, 结结实实的跌在地下 Gully's wife flung out her right hand, twirling the white silk ribbon like a long snake, catching a husky fellow on his blade. She then manipulated the shining reptile by alternately tugging and loosening it. Another hefty fellow was soon entangled. He lost his grip on his weapon and was hurled down the roof with a heavy thud. Example 9: 咱四人义结金兰, 干么 干么施暗算伤我? We four have pledged ourselves in sworn Brotherhood to owe allegiance to each other, to realize the same common ambition and to commit ourselves to the same common cause. Yet... yet... why have you attacked me like cowards? In example 8, 卷 refers to the movement of rolling up something by twining around it, compared of which catching lacks some vividness. In example 9, 义结金兰 is used to describe several persons who swear to be brothers to each other. The translation is not a wrong version and it is an adequate explanation but the length of it is too much, compared with the original text, which is only made up by four characters. The author must have deliberated every choice of vocabulary, the plotarrangement, and perspective transformation. Therefore, the translation is supposed to keep pace with the source text in order to produce a translation in which the features and style of the original work are well preserved. CONCLUSION

366 357 In this paper, the study on the translation of Fox Volant in the Snowy Mountain is under the theoretical framework of the Cognitive Construal Theory, of which construal is defined as the ability to describe the same situation in different ways. The paper first makes a brief introduction of Jin Yong and his work, the translation of martial arts fictions, and the Cognitive Construal Theory, and it uses the Construal Theory to study translation cases. It is found that when translators deal with special terms of martial arts schools and skills, their scope and background knowledge decide the way they apply translation methods and translation strategies as well as the way of wording and phrasing. Then, the author s choices of perspective of description and the prominence in description can reveal the author s preference and emphasis in the work. Translators are supposed to be aware of and thoroughly understand the author s intention and make corresponding decisions during translation. According to the four dimensions of the Cognitive Construal Theory, this study proposes three translation principles: source text oriented, embodied translation and style preserving, which suggest translators to consider about the target readers scope and background and follow the original author s choice of specificity, perspective and prominence. REFERENCES Burmakova, E. A., & Marugina, N. I. (2014). Cognitive approach to metaphor translation in literary discourse. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 154, Fotheringham, C. (2017). A cognitive-pragmatic model for translation-shift analysis in descriptive case studies. Southern African Linguistics & Applied Language Studies, 35(1), Halverson, S. L. (2015). Cognitive translation studies and the merging of empirical paradigms: the case of literal translation. Translation Spaces, 4(2), Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. University of Chicago Press. Langacker, R. W. (1990). Concept, Image, and Symbol. The Cognitive Basis of Grammar. Berlin /New York: Mouton de Gruyter. Langacker, R. W. (1991).Foundations of Cognitive Grammar (Vol.2): Descriptive Application. California: Stanford University Press. Langacker, R. W. (2004). Foundations of Cognitive Grammar Volume I. Beijing: Peking University Press. Langacker, R. W. (2008). Cognitive Grammar: A Basic Introduction. New York: Oxford University Press. Mok, O. (2001). Strategies of translating martial arts fiction. Babel, 47(1), 1-9. Ungerer, F. & Schmid, H. J. (2001). An introduction to cognitive linguistics. Beijing: Foreign Language Teaching and Research Press. 鲍菁菁. (2012). 谈 鹿鼎记 的英译问题 兼及武侠小说走出国门的策略. 硕士学位论文, 苏州大学, 苏州, 江苏. 陈平原. (1998). 超越 雅俗 金庸的成功及武侠小说的出路. 当代作家评论,(5), 丁国旗, & 范武邱. (2016). 认知诗学视角下的意象分析与翻译 以庞德的 在地铁车站 为例. 外国语 ( 上海外国语大学学报 ), V39(1), 李然. (2017). 译认知修辞学视角下口译修辞主体的认知心理模型. 牡丹江教育学院学报,(11), 卢卫中 & 王福祥. (2013). 翻译研究的新范式 认知翻译学研究综述. 外语教学与研究, (4), 卢晶晶. (2014). 雪山飞狐 英译明晰化策略 兼论武侠小说翻译之道. 西安外国语大学学报, 22(1), 孙宇. (2017). 文化翻译视域下葛浩文对莫言小说英译的启示. 学习与探索,(5), 王寅. (2008). 认知语言学的 体验性概念化 对翻译的主客观性的解释力 一项基于古诗 枫桥夜泊 40 篇英语译文的研究. 外语教学与研究,(40), 王寅. (2017). 基于认知语言学的翻译过程新观. 中国翻译 (6), 5-10.

367 358 俞森 & 林凌冰. (2010). 东来西去的 红楼梦 宗教文化 杨译 红楼梦 宗教文化概念的认知翻译策略. 红楼梦学刊, (6), 张蓊荟. (2006). 翻译的认知隐喻观. 外语与外语教学, (6), 周章琴 & 卢晶晶. (2017). 雪山飞狐 英译本中历史文化翻译探究. 海外英语, (24), 朱宁嘉. (1999). 金庸武侠小说文学定位的思考. 华文文学,(1),

368 359 TRANSLATION TECHNOLOGY IN CHINA: DEVELOPMENT AND NEW TRAITS Zhang Chengzhi School of Foreign Languages Hebei University, Baoding, China ABSTRACT Translation technology improves the speed and quality of translation, and changes the translation practice as well. The past decades witnessed the technological turn of translation studies, which has greatly reformed the translation practice, and the definitions of key terminologies in translation studies. This paper aims to examine the spread and research of translation technology, by using China as the case, and explore its inspirations on translation studies. It finds that translation studies is a highly practice-based subject, translation technology serves as the link between translation theory and practice. Translation technology has great influences on translator s competence and translator training as well. Translation technology salon in China helps to spread the translation technology in the industry, teaching and research in China. Keywords: translation technology, technological turn, translator s competence INTRODUCTION With the rapid development in natural language processing and IT technology, plus the enormous and fast-growing market demand on translation services, the 21st century witnesses a great boost in translation technologies, which greatly enhanced the translation speed and efficiency, and brought great changes to translation practice and industry. Bowker (2002, pp. 5-9) defines translation technology as various types of technologies used in human translation, computer translation, and computer-aided translation, including word processors and electronic resources, and software used in translating, such as corpus-analysis tools and terminology management systems. Chan Sin-wai (2004, p. 258) defines translation technology as a branch of translation studies that specializes in the issues and skills related to the computerization of translation. Choudhury and McConnell (2013) divide translation technology into four major components, translation memory, which enables translators to re-use and learn from previous work, translation management systems, which automate project management and publication, terminology management systems, which encourage the use of standard terms, names, and translations, and quality assurance tools. To summarize it, translation technology refers to computer-aided translation (CAT) technologies, which mainly fall into four subcategories, translation memory, translation management tools, terminology management tools and quality assurance tools. however, the above definitions are somewhat out of date, especially when considering the rapid change and development in the global translation industry. TRANSLATION TECHNOLOGY In practice, one may find that he may use a lot of technologies which belongs to none of the above mentioned categories, such as machine translation, OCR, regular expressions and etc. based on the translation industry, translation technologies could be classified into the following categories: computer

369 360 aided translation, machine translation, translation project management, web searching, terminology tools, format transforming tools, OCR, regular expressions, and quality assurance tools as well. Computer aided translation (CAT), is a form of language translation in which a human translator uses computer hardware to support and facilitate the translation process (Bowker,2002, 144). Computer-Aided Translation (CAT) Tools are software applications that assist in translating content from one language to another. They enhance the productivity and consistency of translators. They usually include several component technologies in a single integrated workbench, such as document editors, terminology management, and translation memory. Typical CAT tools include SDL Trados, memoq, Wordfast, Transmate, Memsource Editor, Snowman and etc. Machine Translation (MT) is a technology that automatically translates text using termbases and advanced grammatical, syntactic and semantic analysis techniques. it is the translation of text by a computer, with no human involvement. Pioneered in the 1950s, machine translation can also be referred to as automated translation, automatic or instant translation. The results of MT are generally not as good as translations produced by humans, but are useful for understanding roughly what a text says. Such translation may be good enough depending on the purpose and target audience. In some cases, human translators edit machine translation results to produce final translations in what is called post-editing. There are three types of machine translation system: rules-based MT, statistical MT and neural MT. Rules-based systems use a combination of language and grammar rules plus dictionaries for common words. Specialist dictionaries are created to focus on certain industries or disciplines. Rules-based systems typically deliver consistent translations with accurate terminology when trained with specialist dictionaries. Statistical systems have no knowledge of language rules. Instead they "learn" to translate by analysing large amounts of data for each language pair. They can be trained for specific industries or disciplines using additional data relevant to the sector needed. Typically statistical systems deliver more fluent-sounding but less consistent translations. Neural Machine Translation (NMT) is a new approach that makes machines learn to translate through one large neural network (multiple processing devices modeled on the brain). The approach has become increasingly popular amongst MT researchers and developers, as trained NMT systems have begun to show better translation performance in many language pairs compared to the phrase-based statistical approach. Translation project management: Translation project managers work behind the scenes to ensure that each and every aspect of a client's project is completed efficiently according to the specific parameters of the project, and with high precision and accuracy. Projetex, Translation 3000 and Wordog are classic translation project management tools. Web searching could be used in translation to solve various issues, such as background information, terminology, proper nouns, new words, collocations and etc, for the purpose of translation quality. Regular expression is, in theoretical computer science and formal language theory, a sequence of characters that define a search pattern. Usually this pattern is then used by string searching algorithms for "find" or "find and replace" operations on strings, or for input validation. It could be of various functions in translation practice, such as detecting terminologies, cleaning the documents, error check and so on. A lot of CAT tools also support the use of regular expressions. Some of the applications in translation software include the manipulation of phone numbers, addresses and URLs, the filtering of tags and placeholders, the identification and correction of alternate spellings, the removal of trailing spaces and, in general, they allow deep consistency checks (e.g. lower case v. upper case) and searches for repetitive text.

370 361 Terminology tools are the softwares that are used in translation for the purpose of terminology management, such as terminology extraction, terminology storage, terminology searching, inconsistence checking, database merging and etc. SDL Multiterm is a famous terminology tool. OCR, or Optical Character Recognition technology, is the mechanical or electronic conversion of images of typed, handwritten or printed text into machine-encoded text, whether from a scanned document, a photo of a document, a scene-photo (for example the text on signs and billboards in a landscape photo) or from subtitle text superimposed on an image (for example from a television broadcast). ABBYY Finereader is a typical OCR software. It could convert a hard copy of a document into an electronic version, such as word format, that could be processed in CAT tools. Quality Assurance tools are software designed to guarantee the translation quality of a project. They could be used to check terminology inconsistency, spelling errors, missing translations, number errors and etc. Errorspy and Xbench are famous quality assurance software though most CAT tools are integrated with certain quality assurance functions. TRANSLATION TECHNOLOGY DEVELOPMENT IN CHINA Education and training In 2002, the first Master of Arts in CAT was established at the Department of Translation, CUHK. In March 2006, Peking University began to offer the MA program of CAT, the first of its kind in Mainland China. The program offers a wide range of CAT-related courses, such as CAT technology and its application, terminology, localization and globalization, translation project management and etc. Currently, 249 universities in China offers MTI program 7, 252 offers BTI program 8. According to the investigation conducted in , 70.59% universities offering MTI have constructed their CAT labs. Qufu Normal University, Peking University were the first to construct their CAT labs, in 2008 and 2009 respectively % offers CAT or CAT-oriented courses. There are various training courses in translation technology as well. Some are organized by nongovernment organizations, some by companies or by universities. the training courses help to prepare the teachers for teaching jobs and students and translators for future career. Translation Technology Salon: Translation Technology Salon was founded in Beijing in It was organized by Wang Huashu from Peking University, Wei Yongpeng from Lingosail, a translation technology company. It frequently organize small-scale meetings to discuss hot topics on translation technology. It soon attracted many scholars, translators, students from universities, translation companies, freelancers, government agencies all over China. Under its influence, some provinces established their own translation technology salons. These Salons become the platform to exchange new knowledge, new inventions of translation technology, which helps to spread the knowledge of translation technology The investigation is an online questionnaire. 35 feedbacks have been received. 30 of them offers MTI.

371 362 Publications On September 4, 2018, the researchers searched, with CAT as the keyword in the title, on CNKI, the largest database in China, and got 464 papers on CAT. The yearly distribution of paper publication is demonstrated by the following Table 1. Table 1 Yearly distributions of papers on CAT Year Number Year Number Year Number Year Number Figure 1 Journal papers on translation technology, The earliest paper, authored by Bruderer and Xu Zhimin, appeared on 1980, which introduced the basic condition of computer-aided translation. The table shows, from 1980 to 1998, only 7 papers were published during the period of 19 years. From 1999 onwards, the publication on CAT has never been interrupted and grows steadily each year. As Figure 1 shows, there is a rising tendency in the number of journal papers on translation technology, which indicates that research on CAT has obtained more and more attention in translation studies. Since 2010, more and more books and textbooks on translation technology have been published in China. Up till now, according to my observation, 17 books or textbooks, focusing on translation technology, have been published. The year 2017 witnessed 7 of them..

372 363 NEW TRAITS OF TRANSLATION TECHNOLOGY IN CHINA Big data Bilingual corpus are given great importance. In August 2017, Sogou,a big search engine company in China, ranking next to Baidu, invested 460 million RMB to UTH, to acquire its language data. UTH claims to be the multilingual center in the world. Its language assets covers various fields, such as education, law, finance, manufacturing, life sciences and so on in 33 languages. Sogou focuses on machine translation and cross-language search, and artificial intelligence. UTH s language assets provides valuable language data for Sogou s R&D. Translation memory and sharing economy Tmxmall possesses over 73 million sentence pairs of translation memory 10. It is a famous translation memory exchange platform, where everybody can share his translation memories. It developed a plugin for CAT tools, by which translator can search all the shared translation memories. when the translator adopt a search result, he would be charged. and the owner of the search result will be paid. Many translators and translation companies possess high-quality translation memories. Yet most of them are stored still in the hardisk for their own use. Tmxmall create a platform where anybody could share their translation memory and get some income from it. It successfully invented a business model to bring sharing economy into the translation industry. Free cloud translation platform CAT softwares, like SDL Trados, memoq, wordfast, snowman, have greatly improved translator s efficiency. However, they are rather costly for translators and students, compared with the low salary and tedious translation. What s more, its installation is quite tedious. Some companies offer free CAT tools for individual translators, such as Transmate, Across and etc., yet they fail to solve the collaboration issues. IYI + and Jeemaa are leading translation platforms in China. The former is the largest patent translation platform, characterized in combining CAT and MT in one piece. The latter is an online CAT platform, where MT could be applied on the user s cost. REFERENCES Bowker, L. Computer-aided Translation Technology: A Practical Introduction[M]. Ottawa: University of Ottawa Press, Choudhury, R., & McConnell, B. Translation Technology Landscape Report[R]. De Rijp: TAUS BV, Sin-Wai Chan. A Dictionary of Translation Technology[Z]. Hong Kong: The Chinese University Press,

373 364 TRIPARTITE CYCLE MODEL (TCM) ONLINE APPLICATION FOR BETTER STUDENTS TRANSLATION QUALITY Rudi Hartono Universitas Negeri Semarang, Indonesia ABSTRACT This research was conducted to help students translate texts from English into Indonesian better. It was found that students translation quality were poor and the degree of task completion was inadequate. Almost the entire text read liked a translation; there were continual lexical, grammatical, or spelling errors. To improve their translation quality, I applied the Tripartite Cycle Model (TCM) Online Application. It is a model of online collaborative translation that involves students as translators and lecturer as evaluator and rater in a process of translation. This model is based on the offline Tripartite Cycle Model conducted in a previous research. This current research used action research design based on the Ferrance model that ran simultanous steps of problem identification, data gathering, data interpretation, acting on evidence, and result evaluation. The participants of this research were 20 sixth semester students of Translation Class of English Department of Universitas Negeri Semarang. There were 20 Indonesian texts translated into English. The translated texts were evaluated based on Waddington s Scale for the Holistic Method C. By using the content analysis, all data were analysed and seen based on the accuracy of transfer of Source Text (ST) content and quality of expression in Target Language (TL). Based on the research, it was found that the implementation of TCM Online Application improved the students translation significantly. It improved the inadequate translation accuracy (4 points) to almost completely successful (7.1 points). It can be concluded that TCM Online Application can refine the students translation well lexically, grammatically, and mechanically. Keywords: TCM Online Application, translation quality, Waddington s scale INTRODUCTION Translation consists of reproducing in the receptor language the closest natural equivalence of the source language message, first in terms of meaning and secondly in terms of style (Nida, 1969, p. 12). According to this definition, translation is a natural process of reproducig the closest equivalence of the source language to the target language in both meaning and style. Basically the meaning and style of the source language should be reproduced into the target language with the closest natural equivalent by the translator. Translation is rendering the meaning of a text into another language in the way that the author intended the text (Newmark, 1988, p. 5). Translation has to keep meaning as the main point for translator to deliver. Principally it is an implicit meaning of language elements that translators need to understand and convey related to the author's intention in the source text. On the other hand, translating is not just rendering the explicit notion in the sentences but understanding the implicit purpose beyond the sentences or statements, so translators should do translation process carefully (Bassnett-McGuire, 1991, 115). Many translators in their translation activity are careless when they are translating texts. They are manipulating meaning or making distortion in transferring information. They are adding their own interpretation that is out of the original text. They are doing a narrow interpretation toward worth messages stated in the source text and finally they are reproducing a bias translation, not matching to the source language. The same

374 365 situation happens in my classes of translation when my students are translating texks from English into Indonesian. This phenomenon was very interesting for me to investigate, so it attracted me to conduct the research to help my students have qualified translation products. This effort tends to my students to be well aware of their role as translators, so they can produce a qualified translation that is easy to understand and looks like a natural translation product and helpful as a source of information (Kovács, 2008, p. 5). The students translation problems were in grammar, structure, vocabulary, and mechanics. They produced ungrammatical patterns, inappropriate vocabulary, and even poor spelling. The followings are examples of their translation from English into Indonesian (Text 1). ST: Translation consists of reproducing in the receptor language the closest natural equivalence of the source language message, first in terms of meaning and secondly in terms of style. TT: Terjemahan adalah menghasilkan padanan natural yang paling dekat dari pesan bahasa sumber ke dalam bahasa penerima, pertama dari segi makna dan kedua dari segi gaya. Based on the first text of translation, it can be seen that the student (translator) made some errors in translating the text. The word Translation was translated into Terjemahan instead of Penerjemahan. The word translation lexically in that sentence refers to a process not a product, so the meaning of translation is penerjemahan not terjemahan because terjemahan is the product of translation. Grammatically the part of sentence Translation consists of reproducing should be translated into Penerjemahan merupakan upaya menghasilkan kembali or Penerjemahan adalah proses menghasilkan ulang bukan Terjemahan adalah menghasilkan. Other example of error also happened in the following translation of spelling (Text 2). ST: Translation is the replacement of textual material in one language (SL) by equivalent textual material in another language (TL). TT: Terjemahan adalah penggantian materi tekstual dalam suatu bahasa dengan padanan materi tekstual dalalm bahasa lain. According to the second text of translation, it can be analysed that the preposition in was translated into dalalm that must be translated into dalam. Another example of translation errors also happened in the following translation. Look at the following translation (Text 3) ST: Translation is transferring the meaning of the source language into the receptor language. This is done by going from the form of the first language to the form of a second language by way of semantic structure. It is meaning which is being transferred and must be held constant. TT: Terjemahan adalah mentransfer arti bahasa sumber ke dalam bahasa reseptor. Ini dilakukan dari bentuk bahasa pertama ke bentuk bahasa kedua dengan menggunakan cara struktur semantik. Yang artinya sedang ditransfer dan harus tetap konstan. The translation case of Text 3 is almost similar to what happened in the translation case of Text 1. The student translated the word translation into terjemahan instead of penerjemahan and the word

375 366 transfering was translated wrongly in spelling into mentransfer instead of menansfer. On the other hand the word receptor was translated into reseptor while Indonesian language does not have the loan word reseptor from receptor. It must be literally translated into penerima. Doing translation alone or individually leads to have poor products of translation. It is predicted that doing translation in a group collaboration will produce better translation products. The term of collaboration here is involving many parties (text writer, translator, and readers) in one activity of translation process. The translator is translating the text written by the writer, the readers are evaluating and rating the translation products and matching to the source text and even asking to the writer whether the message delivered well or not to the target text. In relation to this case, I proposed and tried to deliver a collaborative translation model named Tripartite Cycle Model (Hartono, 2009, 2012, 2016). This model puts three parts: author, translator, and reader in a simultaneous cycle. The author of text is the source of information that should be known well by a translator because the author of the text has a will and purpose as a message stated in the original text. The original text itself is the broad message explored by the author. The message can be in the form of words, phrases, sentences, paragraphs, and texts. The message itself has both connotative and denotative meanings. It is a must for translators to understand, to know, and to recognize all well before they reproduce the message in the target language. So, there will be a collaboration among the the author of original text, translator and target readers in the translation process (Hartono, 2012, p. 369). The figure 1 below describes how the Tripartite Cycle Model (TCM) runs in one integrated cycle process.

376 367 FIGURE 1. Tripartite Cycle Model of Translation Process (Hartono, 2016) Linguistic Competence Cultural Competence Translation Competence Literary Competence Novel Translat Idioms Figurative Languages Reading Connotative Author of Novel Message Meaning Original Novel Denotative Reproducing Translated Novel Target Readers Accuracy Naturalness Translation Quality Assessment Readability In this research the TCM-based translation process was modified into the online one. Here is the modified model of translation process. FIGURE 2. Tripartite Cycle Model of Online Translation Process

377 368 The TCM online application runs the translation process from the original text writer or translation customer to the translator through a digital system. The translation results are sent back to the original text writer or the customer and there will be a discussion betwee them. Briefly the steps are as follows: 1) The text writer or customer opens the customer page by clicking the link and then orders a ticket by using an address and password on the dashboard that has been already available. FIGURE 3. Customer Page of Online Tripartite Cycle Model 2) Automatically the admin or operator will send the customer a message through the and give him/her a notification and password to login to the customer page. 3) Then the customer can send a text or message to the admin. 4) Shortly the operator will send back the announcement that the text is in the translation process. 5) To run the translator page, the translator has to login to the page Translator Page by cliking the link using the certain username and password. FIGURE 4. Translator Page of Online Tripartite Cycle Model 6) In this page the translator proceeds the translation and does communication and discussion with the customer related to the problems occured in the text or translation.

378 369 7) If the text has been translated, the operator will have sent the message to the customer to the page customer in the link 8) If the customer agrees and makes some correction or other information for revision, the translator will stop the process of translation and the translation activity ends. METHODOLOGY The research method used was action research with Ferrance Model (2000) that has steps of cycle as follows. First, in identifying the problem, I identified the issues in detail of the students translation from English into Indonesian. Second, after the identification of the translation problems on the students translation products, I collected the data obtained from the test of translation. Third, the obtained data were thoroughly integrated and interpreted. Fourth, because the interpretation of the data showed a negative condition, I conducted the action by applying Online (TCM). In this stage, I gave translation practice using the online TCM. Fifth, I further tabulated the results of translation tests. Sixth, after I analysed the data to see the impact of online TCM towards the students translation quality. The data I used were the preliminary test and final test scores taken from 25 students. All data were categorized and analyzed by using contrastive analysis model (James, 1998). In relation to the data taken from the translation test, data analysis was analyzed by using the scale of translation quality assessment (Table 1) proposed by Waddington (2001, p. 315). This scale was used to justify and determine the students translation quality. TABLE 1. Scale for the Holistic Method C (Waddington, 2001)

379 370 FINDING AND DISCUSSION Results of the Test Here is the result of the initial and final tests before and after the application of online TCM in the class of translation. This initial test was given to 20 students. The initial test was the translation from English into Indonesian without using the online TCM. The test of each participant was for the preliminary test score. The score here is as an indicator of the initial students ability of translating the texts from English into Indonesian without using the online TCM. After the action research was taken by applying the Tripartite Cycle Model (TCM), the progress of translation was very significant. Many changes in grammar, structure, vocabulary, and mechanics were adjusted to the rules, patterns and acceptability in the target language. Here is the result of the final test obtained from the translation test using the Tripartite Cycle Model (TCM). In this final test the participants translated the same text as well as in the initial tests. The result can be seen in the following table: TABLE 2. Result of the Tests No. Student Initial Test Final Test Progress Score The Average Score Table 2 shows that the students translation products before the application of online TCM are inadequate in general. There are six translation with the score 3 (30%), eight translation with the score 4 (40%), and six translation with the score 5 (30%) while the students translation products after the application of online TCM are almost completely successful. There are five translation with the score 6 (25%), nine translation with the score 7 (45%), and six translation with the score 8 (30%). Thus the progress score shows that there are four translations reached the score 4 (20%), thirteen translation reached the score 3 (65%), and three translations reached the score 2 (15%). The progress of the translation achievement is significant that reached the level 3 or the adequate degree.

380 371 CHART 1. Result of the Initial Test before Online TCM Based on the Chart 1 it can be seen that in general the students translation products before the application of online TCM are in the level of 2, the accuracy shows the transfer undermined by serious inaccuracies; thorough revision required to reach professional standard and the quality of expression in TL is almost the entire text reads like a translation; there are continual lexical; grammatical, or spelling errors, while the degree of task completion is inadequate with mark 4. CHART 2. Result of the Initial Test after Online TCM In the contrary, according to Chart 2, after the application of online TCM, their translation products in average are significantly in the level 4 that points the accuracy of transfer of ST content is almost complete transfer; there two or three insignificant inaccuracies that require a certain amount of revision to reach professional standard the quality of expression in TL is large sections read like a piece originally written in ST. There are a number of lexical, grammatical, or spelling errors, while the degree of task completion is almost completely successful with mark 7.1.

381 372 CONCLUSION From the results of research and discussion above, it can be concluded that the application of online Tripartite Cycle Model (TCM) improved progressively the students translation quality and this model is a very significant alternative model of collaborative translation that can be applied by lecturers in the classroom or translators in their job. REFERENCES Bassnett-McGuire, S Tanslation Studies. Revised Edition. London: Routledge. Ferrance, E. (2000). Action Research. New York: Northeast and Islands Regional Educational Laboratory at Brown University. Hartono, R Translating a Novel: Problems and Solutions. Language Circle: Journal of Language and Literature. Volume III/2 April ISSN: Pp Hartono, R Translation Problems of Idioms and Figurative Languages from English into Indonesian. English Language, Teaching, and Literature International Conference Proceedings. ISBN: (pp ). Semarang: Faculty of Languages and Arts, Semarang State University. Hartono, R. (2016). Improving Students Translation Products by Applying Tripartite Cycle Model. The 5th ELTLT Conference Proceedings. ISBN (pp ). Semarang: Faculty of Languages and Arts, Semarang State University. James. C. (1998). Contrastive Analysis. London: Addison Wesley Longman Limited. Kovács, F. (2008). Meaning: The Translators Role in Clarifying Some Misconceptions. Translation Journal. Volume 12, No. 4 October Accessed from Journals\Translation Journals/Translator's Roles.htm Newmark, P A Textbook of Translation. United Kingdom: Prentice Hall International (UK) Ltd. Nida, E.A. (1969). Principles of Correspondence. In Venuti, L. The Translation Studies Reader. London: Routledge. Waddington, C. (2001). Different Methods of Evaluating Student Translations: The Question of Validity. Meta 46(2), doi: /004583ar

382 373 ARAB JOURNALISTIC TRANSLATORS PERCEPTIONS TOWARDS ARABIC LANGUAGE ACADEMIES TERMINOLOGY WORK OF ARABICIZATION AND DISSEMINATION OF THE ARABICIZED TERMS IN THE ARAB PRESS Ghada Salman School of Humanities Universiti Sains Malaysia (USM), Penang Rokiah Awang School of Humanities Universiti Sains Malaysia (USM), Penang ABSTRACT The paper investigates Arab journalists and journalistic translators perceptions towards the terminology work of Arabicization, which is carried out by Arabic Language Academies (ALAs) in the Arab region. Journalists and translators attitudes towards the Arabic Language Academy s Arabicized terms popularity and dissemination in the Arab press are also investigated in this paper. The aim of this study is to shed light on the ALA s concerted efforts of Arabicization of foreign terms into Arabic, as well as the acceptance and circulation of the academy s Arabicized terms among Arab journalists and translators in the press. Therefore, a number of Arab journalistic translators, script editors and interpreters, who are currently working in various Arab news agencies and networks, were approached as the representative respondents of the study s small-scale survey and semi-structured interviews. The research design or methodology is a mixed-method approach. Accordingly, two research methods and instruments were used to collect and analyze the data. First, quantitative data were obtained via a questionnaire. Second, qualitative data were collected via detailed, in-depth interviews. Based on the statistical, descriptive analysis of the questionnaire and the interpretive content analysis of the interviews, the researchers analyzed, described and interpreted the quantitative and the qualitative data of the study. The findings revealed that the ALA s Arabicized terms, particularly scientific and technical terms, are not widely accepted and circulated among Arab journalists and translators in the Arab press. The paper concluded that the ALA s Arabicized terms are sometimes difficult to understand and not well-received among Arab journalists and translators. Furthermore, the survey and interview results confirmed that Arab journalistic translators are not familiar with the academy s Arabicized terms and naturally play a minor role in disseminating them in the Arab press. Keywords: Arabic Language Academies (ALAs), the terminology work of Arabicization, translators perceptions and attitudes, dissemination in the Arab press INTRODUCTION After decades of long slumber, the Arab nations have realized that time has come to develop reliable, consistent and unambiguous terminology in all walks of knowledge and civilization. This is in fact closely associated with the progress in science, technology, and economy in the civilized, advanced

383 374 nations of the globe. In this respect, Darwish (2009: 40) has likened the Arabian as a starved and thirsty traveller in the wilderness of time before they come to a sudden surge of life. In doing so, Arabs found that the Arabic language might not be adequately capable of transferring foreign terms embodied in modern concepts. Therefore, the Arabic Language Academies (ALAs) are established and these institutions are regarded as terminological and language representative bodies in the Arab countries. Since their establishment, these academies have embarked on huge and concerted efforts of terminological work of translation and Arabicization. They have been primarily established to embrace and Arabicize new terms entering the language from the Western world. The ALAs main aim is to safeguard and protect Arabic from the linguistic influences of modern civilization in terms of the foreignization of Arabic (Darwish, 2009). Regarding the foreignization of Arabic, this problem can be attributed to the impact of foreign languages, mainly English and French, on Modern Standard Arabic (the written Lingua Franca). Such linguistic influences happened, because the colonial languages played as agents of modernization or westernization, and they made for a kind of ambivalence or even split personality, individually and collectively (Ahmed, 2011: ). In an institutional effort to curb foreignization, Arabic Language Academies have shouldered the responsibility of producing and publishing numerous Arabicized glossaries and bilingual dictionaries. The academies have so far strived to propose appropriate translational equivalents for the foreign terms in Arabicized forms. In the translation and Arabicization process, the ALAs have produced loans and calques, which are literally translated from English into Arabic through outright lexical borrowing or loan translation. The Arabic academies have also coined native Arabicized terms based on the inherent Arabic rules of morphology. It is perhaps worth mentioning that Arabic, throughout its history, has made major contributions to the rich translation tradition of the world as a non-western language and culture. Arabic has given much of its knowledge, education, facts, and discoveries to the Westerns science and knowledge by translating Arabic scientific and philosophical material (after being translated from Greek and Latin) into the most dominant language today, which is English. Therefore, Arabic can surely hold its purity and integrity while absorbing and hosting foreign terms and structures and subjecting them to its own inherent patterns and molds, as it has already been done for a long time in history (Aal, 1994). ARABIC LANGUAGE ACADEMIES Arabic Language Academies (ALAs) represent the official institutions of Arabicization in the Arab region, which regulate and modernize Arabic, as well as protect it from the impact of foreignization. They shoulder the responsibility of translating and Arabicizing foreign terms, mainly from English into Arabic to enrich Arabic. Because of the foreignness and unfamiliarity of these terms in Arabic, the Arabic Language Academy مجمع اللغة العربية [majma al-lughati al-arabiyah] has always endeavored to coin native terms to domesticate and naturalize foreign terminology into Modern Standard Arabic in order to delimit the foreignness of English terms. The Arabic Language Academy of Cairo (Cairo ALA), for example, has implemented various translation and Arabicization methods to assimilate the English scientific and technical terms into Arabic. Translation methods included borrowing (loan word), loan translation (calque) and literal (word-for-word) translation. Arabicization methods included outright phonetic borrowing via transliteration, loan translation, derivation, and composition (Rokiah & Ghada, 2017). مكتب تنسيق Another official institution of Arabicization is the Bureau of Coordination of Arabicization [maktab tanseeq at-tarib, lit. the Bureau of Coordination of Arabicization ], which was founded in التعريب Morocco in This institution aims to coordinate translation and Arabicization efforts of all Arabic language academies in the Arab region. The coordination Bureau for Arabicization was affiliated to the المنظمة Arab League Educational, Scientific and Cultural Organization (ALESCO) in ALESCO [al-munadhamah al-arabiya lil tarbiyah wal thaqafah wal uluum, lit. the Arab العربية للتربية والثقافة والعلوم League Educational, Scientific and Cultural Organization ] was founded in 1970 to coordinate efforts of

384 375 all Arab countries in the domains of education, culture, and science. Since its establishment, the Rabat Arabicization Bureau has been also engaged in translation and Arabicization activities in the Arab region. The Rabat bureau shoulders the responsibility of ratifying and unifying the Arabicized terminology, which is proposed by Arabic language academies in periodical Arabicization conferences. The Rabat translation and Arabicization bureau have so far published many specialized dictionaries and glossaries, which include hundreds of Arabicized scientific and technical terminologies. These dictionaries are considered very important for both professional translators and non-specialist Arab users (Al-Qasimi, 2004). Arab language academies are motivated by linguistic purism. They are inspired by the necessity to preserve the national identity of the Arabic language. After a long period of the Ottoman domination and the use of the Turkish language as the only official language, Arabization was the main mission of these academies to re-spread the use of Arabic in Arab institutions, as well as the daily life of users of Arabic (Arab Encyclopaedia, 2017). Later, the academies were driven by the need to minimize the influence of foreignization brought by foreign languages such as English and French (Darwish, 2009). The main goal of the ALAs has been to look after and safeguard Arabic against foreignization. Arabicization is, therefore, considered to be their primary aim. Translation and Arabicization of foreign terms, particularly scientific and technical terms is the main task of these academies. These academies are operated by notable committees of professors and scholars of Arabic, as well as experts in the language. With respect to the academy s role in the Arab region, language academies of Arabic play a double role, that is, prescriptive and descriptive at the same time. Their prescriptive role lies in publishing prescriptive dictionaries, which purport to officiate and prescribe the meaning of words and pronunciations. They may also be descriptive in maintaining, but not imposing, a standard spelling of proposed Arabicized neologisms. Therefore, Arabic language academies are the most representative language bodies in the Arab region. They emerged as decolonizing institutions in a context of the struggle to fix the image of Arabic through specific textual practices of representation (Abdelhay et al., 2016: 1). Throughout their extensive and concerted translation and Arabicization efforts, the ALAs have successfully dealt with a huge number of English terms, but some of these coined terms turned to be inaccurate, inadequate and confusing (Bahumaid, 1994: 134). This implies that these terms are, in some cases, far from being native in Arabic. Lack of ALA s Arabicized Terms Dissemination in the Arab Press Arab linguists and scholars have highlighted the key role played by Arabic Language Academies (ALAs) in Arabicizing the foreign terms to preserve the integrity of Arabic and to devise a standard method for introducing natively Arabicized scientific and technical terminologies into the language. Nonetheless, such huge terminological efforts are disconnected and uncoordinated, and the new Arabicized terms are not widely accepted and effectively circulated among Arab specialists and non-specialist users of Arabic (Sayadi, 1985; Darwish, 2009). In this regard, scholarly research on the acceptance and dissemination of the ALAs Arabicized terms among Arab journalists and journalistic translators in the press is scarce and limited. The bulk of the scholarly studies on Arabicization are in fact directed to the linguistic methods of coining new Arabicized terminology. Studies were also conducted on the way Arabic adopts or creates new Arabicized form from other foreign languages. Based on the existing research on Arabicization, the review of the literature has shown that there is very little data available that is substantially close to, if not directly related to the dissemination of ALAs Arabicized terminologies in the Arab press, and the way they are perceived and acknowledged by Arab journalists and translators. Finally, the terminology work of language academies, as representative language regulators, is important in as much as they offer a conspicuous instance of language planning (Cooper, 1989). Yousif (2010: 325) comments on the terminology work of Arabic language academies and highlights barriers to productive coordination and

385 376 effective dissemination of their Arabicized terms. He mentions that the Arabicization efforts, which are deployed throughout the Arab world by multiple actors involved in terminology-related activities (language academies, scientists, professional associations, terminologists, linguists, educators, etc.), should be better coordinated. METHODOLOGY This study used a mixed-method approach, whereby the researchers collected, analyzed and integrated or connected both quantitative and qualitative data (Creswell, in Johnson, Onwvegbuzie & Turner, 2007: 119). Saldanha and O Brien (2013: 23) clarify that the term mixed-methods is implemented when several methods are used to collect or analyze data. In other words, a model of triangulation was used to combine both quantitative and qualitative approaches in this study. This model is characterized by a multi-method approach of investigation (Creswell, 2013). According to Johnson et al. (2007), combining quantitative and qualitative research methods and instruments enable confirmation or corroboration of each other through triangulation. Both approaches complement each other from Newman s (2014: 17) perspective. This study is a two-phase study. First, a survey was carried out to obtain findings on the translators knowledge and perceptions of the ALA s Arabicization work. Second, a standardized, open-ended interview was held. An interview guide was used to ask open-ended questions to elicit the required responses. However, allowance was made for probing questions to obtain useful insights into translators perceptions towards the academy s terminology work of translation and Arabicization. A small-scale survey on the acceptance and dissemination of the ALA s Arabicized terms in the Arab press was carried out. The researchers used a close-ended questionnaire as a research instrument, which is designed by the researchers themselves. The questionnaire was sent through to 28 respondents from a total of 89 translators, who represent the total community of translators in the selected Arab agencies. The respondents included Arab journalists, script editors, interpreters, and journalistic translators. They are currently working in various Arab news agencies, networks and newspapers, including Jordan News Agency (PETRA), Qatar News Agency (QNA) and Al-Jazeerah Media Network (the Arabic channel, the documentary channel, Al-Jazeera Mubasher, and the News Room), BBC Arabic, Al-Ahram Newspaper, Al-Raya Al-Qatariyah Newspaper, and Abu Dhabi Media/the National Newspaper. Among the survey respondents, three translators were selected for the interview because of their long experience in their career, and academic qualifications in translation. The analysis was carried out using one of the most commonly used quantitative analysis software packages, namely Statistical Package for the Social Sciences (SPSS, Version 22). It is a powerful statistical application package, which is particularly useful for the analysis of questionnaire data (Neuman, 2007). SPSS was used to generate descriptive frequency analyses for the questionnaire s four constructs. Accordingly, descriptive statistical results were generated and used in presenting, describing and interpreting the numerical data for this study. Arab journalistic translators were selected as the respondents for the survey, as well as the interview because they play a key role in supporting and disseminating the academy s Arabicized terms. They can enhance dissemination by using these terms in the English-Arabic-English journalistic translation. In addition, acceptance and dissemination of the ALA s Arabicized terms are fundamentally important to ensure that the proposed Arabicized terms are commonly and widely used by Arabic users (refer to Appendix A for the population of survey respondents). The survey investigated four main themes of the ALA s terminology work of Arabicization. They are: 1) the journalistic translators knowledge of the academy s Arabicization work and terms, 2) the usage of the ALA s Arabicized terms in journalistic translation, 3) dissemination of these terms in the Arab press, and 4) translators perceptions and attitudes towards enhancing ALA s Arabicization efforts and

386 377 dissemination of the Arabicized terms in the press. The in-depth interviews, on the other hand, were conducted to explore the linguistic and extralinguistic factors, which have an impact on the dissemination of the ALA s Arabicized terms in the Arab press. The interviews elicited helpful feedback in interpreting the current dissemination status of the ALA s Arabicized terms in the Arab Press. Translators pro and/or anti-attitudes, as well as their arguments towards Arabic Language Academies, in general, and particularly towards the Arabicization efforts are disclosed during the interviews. The translators comments and insights were valuable recommendations in terms of enhancing acceptance and dissemination of the ALA s Arabicized terms in the Arab press. In addition, the respondents thoughts and suggestions have triggered useful feedback to explore more effective channels of cooperation and coordination between the academy and the press so that the ALA s terminological work of Arabicization in the Arab World is enhanced and well-received. DISCUSSION: QUESTIONNAIRE Arab Translators Knowledge of ALA s Terminology Work of Arabicization This section discusses to what extent Arab journalists and journalistic translators know about the Arabic Language Academy (ALA) as an important official institution of Arabicization in the Arab region. In addition, the investigation reveals and discusses to what extent Arab journalistic translators are familiar with the ALA s Arabicized equivalents of the English terms. The findings showed that a major part of the journalistic translators included in the study survey had relatively good knowledge of the ALA s terminology work of Arabicization. However, they were not familiar with ALA s specialized bilingual dictionaries and journals, which are periodically published by the academy. Four translators only out of the total 28 reported that they were familiar with the ALA s publications. Fourteen respondents, representing 50.0% of the total surveyed translators, stated that they were aware of the academy s purpose and mission. Moreover, translators perceived that translation and Arabicization of English scientific and technical terminology is the main task of the Arabic Language Academy as an official institution of Arabicization in the Arab region (refer to Appendix B for Arab journalistic translators knowledge of ALA s Arabicized terms). Findings revealed that only a small number of journalistic translators regularly read about the academy s activities and conferences in the media. Only one translator was invited to the ALA s conferences and seminars on activities related to Arabicization. Three journalistic translators showed that they were interested to visit the ALA s websites to stay informed and updated. This might justify the fact that most journalistic translators and interpreters are not familiar with the ALA s Arabicized terms. Three journalistic translators only, representing mentioned that they use the academy s unified Arab dictionary of everyday words, which is an important reference to translators. Seven translators indicated that they were familiar with the Arabicized military terms and meteorology terms, which were issued by the academy. The findings also revealed that Arab journalistic translators knowledge of the ALA s aim and mission is low. Seventeen translators were aware of the academy s goals, which are modernizing and enriching Arabic, as well as preserving its integrity. This justifies the fact that Arab journalistic translators in the press did not appreciate, acknowledge and support the ALA s Arabicization efforts. Frequency of ALA s Arabicized terms Usage in Journalistic Translation Based on this section of the survey, the study discusses to what extent Arab journalistic translators implement the ALA s Arabicized terms in their work of journalistic translation (refer to Appendix C for the ALA s Arabicized terms usage in journalistic translation).

387 378 The findings revealed to what extent translators use the academy s specialized dictionaries and glossaries to find the most appropriate Arabicized term. The findings showed that one Arab journalistic translator only frequently uses the ALA s Arabicized scientific and technical terms in his/her work of English- Arabic journalistic translation. Thirteen translators out of the total 28 never use the ALA s Arabicized terms in journalistic translation. Sixteen translators never consult the ALA s specialized English-Arabic dictionaries and Arabicized terminology glossaries to find the most appropriate Arabicized term. Only one translator reported that he/she frequently uses the ALA s Arabicized terms to support the ALA s Arabicization work and disseminate the ALA s Arabicized terms in the press. Therefore, translators sometimes prefer to coin their own terms and use them in journalistic translation instead of using the (الشبكة الدولية) ALA s terms. For example, only five translators frequently use the ALA s native term [ashabakah al-dawliyah, lit. the international net ] to designate the English technical term internet, which is Arabicized by Cairo ALA in its glossary of Arabicized scientific and technical terms (Volume 42, 2002). Instead, seventeen translators have opted for the borrowed term (ا لنترنت) [al-internet, lit. the internet ]. This Arabicized form is not native in Arabic, because it is a mere transliteration of the English terms internet. It should be noted that (ا لنترنت) [al-internet, lit. the internet ] is also Arabicized by Cairo ALA (2002). The findings also showed that there existed contradictory views and preferences of the حاسب ( term surveyed translators. For instance, translators indicated that they adopted the Arabicized [hasib mahmoul, lit. carried computer ] designating laptop, which is Arabicized by Cairo ALA (محمول ( لب توب) (2002). Seventeen translators reported that they never use the borrowed, transliterated term [laptop, lit. laptop ], which is not native in Arabic because it is phonetically borrowed from English via transliteration. This suggested that not all the journalistic translators, who were included in the survey, encouraged the use of borrowed equivalents when they can find the most appropriate Arabicized form. However, some translators preferred to use the borrowed, transliterated forms instead of using native equivalents. It seems that this happens due to individual preferences on the part of the translators. Dissemination of ALA s Arabicized Terms in the Arab Press The findings revealed the extent of the Arab journalistic translators support of the ALA s Arabicization efforts by disseminating the academy s terms in the Arab press. Arab journalistic translators could not simply decide whether these terms are in wide circulation in the press. Therefore, translators urged Arabic Language Academies to distribute their Arabicized terms to Arab press agencies and networks to ensure good dissemination among journalists and translators in the press (refer to Appendix D for ALA s Arabicized terms dissemination in the Arab press). Translators emphasized that circulation of the ALA s Arabicized terms in the press can help users of Arabic be familiar with these terms and use them in their writings and translations. Translators also emphasized that the main obstacle is the lack of effective mechanisms of term circulation in the press. Therefore, journalistic translators agreed that the academy needs to establish closer and better coordination channels with cultural, and educational institutions (governmental and non-governmental), on the one hand, and the Arab press, on the other hand. With respect to the journalistic translation policy of the Arab media agency, translators indicated that the editorial policy guidelines of the media agency must be followed regarding the agency s journalistic translation guidelines. Eighteen translators pointed out that they usually make decisions about borrowing and/or coining of new terms in accordance with these policy guidelines. However, translators indicated that the media agency where they work, does not dictate certain translation strategies to be strictly followed by translators. Therefore, the respondents stated that they use the ALA s Arabicized terms in their work of journalistic translation if they can find the appropriate Arabicized form.

388 379 Translators Perceptions towards ALA s Terminology Work of Arabicization The findings of the fourth construct of the survey discuss to what extent Arab journalistic translators consider the ALA s Arabicization work is successful and the academy s Arabicized terms are suitable equivalents in translation. The findings also discuss several suggestions given by the translators and journalists themselves to enhance the ALA s terminological efforts of translation and Arabicization, and to raise the profile of the academy in the Arab region (refer to Appendix E for translators perceptions towards ALA s terminology work of Arabicization). First, the results revealed that there is a general agreement among Arab journalistic translators over the fact that journalists represent the most active and influential social group in introducing native coinages into Modern Standard Arabic. Almost all the surveyed translators (27 from a total of 28) agreed that they should act as example setters for adequate translation practices in the Arab press. All the surveyed journalistic translators emphasized that Arab journalistic translators contribute to the protection of Arabic against foreignization, i.e., the impact of foreign languages, mainly Arabic on Standard Arabic. Therefore, all translators except for one emphasized that they should use native Arabicized forms to replace loans and/or calques in journalistic translation. Second, the results revealed that there was no general agreement among Arab journalistic translators over the appropriateness and usefulness of the ALA s Arabicized terms in journalistic translation. Fifteen translators believed that the ALA s Arabicized scientific and technical terms are appropriate translational equivalents in Arabicized forms. In addition, only 4 translators agreed that the ALA s Arabicization efforts have succeeded in reviving the Arabic language and its culture, which is considered as one of the academy s missions. It should be noted, however, that the ALA was primarily created by elite Arab linguists and intellectuals to achieve one of the academy s important objectives, which is to regulate, modernize and upgrade Arabic. The academy s concern is basically driven by the need to minimize the use of phonetic borrowing and/or calque as translation procedures in the academy s translation work. These translation procedures encourage the foreignization of Arabic. Therefore, by minimizing the foreignization influences on Arabic, the academy will achieve its main goal, which is looking after and safeguarding the Arabic language from foreignization. On the other hand, the results highlighted the lack of cooperation and coordination channels between the academy and the press, which has led to such misperceptions and negative attitudes of journalistic translators towards the ALA s terminology work of Arabicization. Translators indicated that the academy s specialized dictionaries and its periodical terminology glossaries are not easily accessed online in soft copies. The academy s publications are not even accessible through the ALA s websites. Arab journalistic translators are in fact at the receiving end of such huge translation and Arabicization efforts. Therefore, translators should find easy access to the ALA s dictionaries. Almost all translators in the survey believed that the ALA should find more effective channels of information exchange and update between the academy and the Arab press. This is quite true because the bulk of the academy s efforts are in fact directed towards its terminology work of Arabicization, not towards the popularity and dissemination of its terms and publications in the press. With respect to the popularity of the academy as an official institution of Arabicization in the Arab region, most translators indicated that the ALA is not well advertised in the media and does not receive enough publicity in the Arab press. Journalists and journalistic translators included in the study survey have made it quite clear that the academy as an important language regulator has, in fact, a low profile in the Arab cultural scene. Therefore, translators stressed that the academy s profile must be raised through establishing closer and more fruitful cooperation channels with the press to achieve its desired goals in the Arab region.

389 380 DISCUSSION: INTERVIEW The findings of the content analysis of the qualitative data obtained from three semi-structured interviews are discussed to investigate the linguistic and extralinguistic factors that affect the dissemination of the ALA s Arabicized terms in the Arab press. First, the interview respondents stated that they find the ALA s Arabic dictionary المعجم الوسيط [al-mu jam al-waseet] very helpful and useful in translation. However, they do not know about the academy s other publications like journals and glossaries, because they cannot find them on the academy s website. The journalistic translators indicated that they prefer to use online databases and software glossaries to get the Arabicized forms of English terms because it is easier and faster than referring to the ALA s hard-copy references and dictionaries. The respondents indicated that they would rather resort to online resources of more practical dictionaries and thesauruses like [almaany.com] or [wordreference.com]. These references or resources, from their perspectives, are more practical, provide more useful and updated translations, and can be easily understood by the audience. However, the respondents stated that if the Arabicized form suggested by the ALA s dictionary or glossary is appropriate, they will not hesitate to use it. The main point, as they put it, is that the Arabicized term is clear to the target language (Arabic) reader or receiver. Linguistic Aspects of ALA s Arabicized Terms Acceptance The interviewed translators often find the ALA s terms useful and helpful in their work of translation ترسيم [al-hasoob, lit. computer ] for the English computer, and الحاسوب such as the ALA s technical term [tarsim al-hudood, lit. demarcation of borders ], designating the English term demarcation of الحدود borders. However, translators pointed out that the ALA s Arabicized forms can be difficult to understand and not well-received at times. For example, translators use the term ( الا لي (ا لنسان [al-insan al-aali, lit. robot ] designating robot instead of the ALA s Arabicized term (الجسمال) [al-jismal, lit. robot ] or [al-insal, lit. robot ], which they regard as unsuitable Arabicized forms. Translators added that (ا لنسال) the ALA should regularly update its terms. The academy should try to change to more modern terms, which are well-received and easy to understand. The respondent highlighted the weird, unfortunate coinage of the Arabicized term والمشطور والكامخ بينهما) (الشاطر [ashater wal-mashtoor wal-kamekh bainahuma, lit. sandwich ] for sandwich. As a result, users of Arabic found it easier and less complicated to use the borrowed, transliterated form of this term, which is (ساندوتش) [sandwish, lit. sandwich ]. Moreover, the respondents pointed out that although some ALA s terms are coined through native morphological rules of Arabic such as blending and derivation, these terms are not friendly to the ear. The ALA should strive to coin new Arabicized terms, which are appealing to the hearer or user of Arabic. Coining easy terms makes it easier for the audience to accept them. The more difficult the term is, the more difficult it will be for the audience to receive and use it. Therefore, users of Arabic prefer to use the الزلسمة foreign term rather than the appropriate Arabicized one. One respondent gave the Arabicized term [al-zalsamah, lit. detoxication ] for the English technical term detoxication. The Arabicized form, which is coined by the ALA is الزلسمة [al-zalsamah, lit. detoxication ]. This term was coined through blending النحت [an-naht, lit., blending ] as a word-formation method in Arabic. The new ALA s Arabicized term is a blending of ازالة السموم [izalat al-sumuum, lit. detoxication ]. However, this term has not been well received among translators, because they find it unappealing and awkward. Instead, translators use their own Arabicized equivalent, which is ازالة السموم من الجسم [izalat al-sumuum min algism, lit. detoxication ] as a more accepted alternative. In a similar case, there is the ALA s Arabicized التخلص من ا لدمان او ازالة ا لدمان [azadmanah], which is coined through a process of blending of الزدمنة term [atakhalus min al-edman aw izalat al-edman]. The respondents suggested that this blended term is neither friendly nor appealing to the ear. The respondents emphasized that the feedback was really negative, and their colleague translators called for an immediate and urgent change of translation.

390 381 The interview respondents strongly agreed that the academy should respond fast by coining new Arabicized terms, because nowadays a huge number of foreign terms and words enter Arabic, which needs a quick response from Arabicization institutions, including language academies. In other words, the academy should quickly find appropriate Arabicized equivalents to assimilate new terms into Arabic. Otherwise, Arabic will be full of many foreign terms that are accepted and widely used by the users of Arabic. For example, the English technical term hashtag was Arabicized and introduced into Arabic by social media bloggers as وسم [wasm, lit. hashtag ]. The bloggers translation has turned to be adequate and the Arabicized term has been widely used among users of Arabic. This term was not coined by the ALA, but users accepted the new term and, therefore, they adopted it. If the new term is accepted and circulated among the public, especially in social media, translators will use it instead of the ALA s Arabicized form. Translators indicated that there is a tendency of using the new Arabicized terms that are widely accepted by users of Arabic in the social media platforms rather than the academy s forms. The respondents have made it clear that users of Arabic need more modern and flexible Arabic language. Therefore, they suggested that if loans or even calques will do the job, translators will go for them in their translations. The respondents asserted that there is no need to be very purist towards Arabic and stick to its poetic and romantic style. The new Arabicized terms should be more practical and up-to-date. The interviewed respondents maintain that they generally tend to stick to using native Arabic equivalents in media translation. However, they might resort to borrowed forms or to loans if there are no available and widely used native equivalents. In this regard, one respondent explains: To me, the efforts made by the ALA still lack the zeal and momentum needed. Their translations and publications don t reach the wide public. They are not well-publicized. They are not well-marketed. If you want them, you go and look for them, they don t come to you. Extralinguistic Aspects of ALA s Arabicized Terms Dissemination Based on the interviewees feedback on dissemination of the ALA s Arabicized terminology in the Arab press, Arab journalistic translators emphasized that the most effective work mode of term dissemination in the press is to have more channels of cooperation and communication with the main news agencies; Arab and foreign agencies such as Al-Arabiya, Al-Jazeera, Reuters, CNN, and BBC Arabic, etc. Furthermore, the academy should attract the press attention through representatives or communications secretaries from the ALA appointed in Arab news agencies. This will help get immediate updates on what translators and journalists need on the ground, i.e., in a place where the real, practical work is done. Such cooperation is, indeed, a good and useful medium of term dissemination. By doing so, the academy will be close to the field and receive updates from press representatives right on the spot. In this respect, respondents emphasized: They should have more channels of communication with the Arab press and media. This is the most important thing, so they can disseminate their terms easily and fast. The translators stressed that the academy should make its publications accessible through its website. More importantly, the ALA should shift to a software-based work instead of issuing hard-copy dictionaries and glossaries. One respondent described the dissemination of the ALA s terms in the press is a give-and-take process and, accordingly, the academy s translation will come out from what the media agency s real needs. Publishing the academy s glossaries of Arabicized terms via online environment is an essential extralinguistic factor, which will greatly improve the efficiency of the ALA s publication processes. Electronic dissemination of the ALA s Arabicized terms will also contribute to a more vibrant and timely sharing of Arabicized terminology between the academy and the press. CONCLUSION

391 382 To conclude the discussion of data analysis and findings of this paper, the quantitative results obtained from a survey administered to Arab journalists and journalistic translators in the Arab press have revealed that journalistic translators knowledge of the ALA s terminology work of Arabicization is relatively good. However, translators are not familiar with the academy s Arabicized terms and naturally play a minor role in disseminating them in the Arab press. The results suggested that these terms have not been well distributed to language-related sectors, including the media. The lack of cooperation and coordination channels between the academy and the press has also contributed to the poor dissemination of the ALA s Arabicized terms in the Arab press. The questionnaire results confirmed that the ALA s Arabicized scientific and technical terms are not popular among Arab journalistic translators, who were included in the study survey. The results revealed that translators implemented and disseminated the academy s terms in journalistic translation to a very limited extent only. Therefore, they neither appreciated nor supported the academy s terminology work of Arabicization in the Arab region. The qualitative results of the semi-structured interviews, on the other hand, interpreted and validated the quantitative results of the survey as both approaches cross-checked and complemented each other. The interview results substantiated the low rate of dissemination and acceptance of the ALA s terms among the interviewed translators. Translators, who were included in the study as questionnaire and interview respondent, categorically emphasized that the absence of cooperation and coordination channels between the academy and the press has contributed to the lack of dissemination of the ALA s Arabicized terms in the Arab press. The interview respondents elaborated on the extralinguistic aspects behind the failure of the ALA s terms acceptance and dissemination among journalists and translators in the Arab press. Such aspects contribute in one way or another to the reluctance shown by journalistic translators to implement the ALA s Arabicized terminology in their work of journalistic translation in the Arab press. RECOMMENDATIONS The paper recommends and urges all Arabic language academies to establish channels of coordination and cooperation between the Arab press and Arabic academies to enhance the academy s institutional efforts on Arabicization. The absence of coordination channels is a serious gap in the infrastructure of the ALA s term acceptance and circulation in the Arab press. Cooperation between the academy as an institutional language regulator and the press as a language-related media outlet should be, therefore, established. Based on one of the interview respondents, a suggestion has been made as the best course of action: The ALAs should consider sending representatives to each press agency or to each media institution to enhance communication and monitor through field observation. Better awareness of the ALA s terminology work of translation and Arabicization should be raised among translators. Therefore, follow-up mechanisms need to be established to improve the level of awareness of the ALA s huge efforts in the Arabicization field. In the researchers viewpoint, the academy s terminology work should not be ended with Arabicization of foreign terminology. Rather, more efforts should be exerted to maintain and guarantee dissemination of the ALA s terms to the Arab media sector, including the press. Effective mechanisms of term dissemination should be set up, whereby the ALA s terms can be better received and accepted by Arab journalists and journalistic translators. Arab journalistic translators have clearly emphasized that the key extralinguistic factor to guarantee popularity and dissemination of the academy s Arabicized terminology is to encourage the establishment of online-based modes of terminology work. The respondents pointed out that the ALA s old-fashioned mode of work needs to be changed into modern and untraditional work methodology via electronic sources. Translators stressed that access to the ALA s products should be made easy and fast via electronic databases. Online data references should be created to publish the academies dictionaries,

392 383 collections, and glossaries of Arabicized terms. The academies websites should be used as an Arabicization platform to provide easy access to the academies publications. Arabic language academies do not enjoy the high-profile status they deserve in the Arab arena, especially among those who are at the receiving end of their huge terminology work of Arabicization, i.e., Arab journalists and journalistic translators in the press. Scholars of Arabic have always highlighted the ALA s Arabicized terms popularity and acceptance as important aspects of Arabicization, which should be taken into careful thought by journalistic translators in the press, as well as Arabic language academies (Aal, 1994; Darwish, 2009; Al-Asal & Smadi, 2012). Therefore, Arab journalistic translators should be encouraged to consider the importance of introducing appropriate Arabicized terms into Modern Standard Arabic. This can be done by implementing the ALA s Arabicized terms in journalistic translation in the Arab press. Agreements and conventions, especially with the United Nations should be signed because the UN is a multilingual organization that publishes a lot of recommendations and resolutions related to terminology. The respondents suggested that this will allow users of Arabic including translators, linguists, university lecturers, and students to share the ALA s Arabicized terms through the UN terminology databases. Finally, the translators highly recommended that the academy focus on sending their publications to media organizations such as the Arab press, which plays a key role as an essential language-related outlet in the dissemination of information. REFERENCES Aal, H. (1994). The role and future of journalistic translation. In Beaugrande, R., Shunnaq, A., & Heliel, M. (Eds.). Language, discourse and translation in the West and Middle East, (pp ). Amsterdam: John Benjamins. Abdelhay, A.; Eljak, N.; Mugaddam, A. & Makoni, S. (2016). Arabicisation and the Khartoum Arabic language academy. The Journal of North African Studies, 21(5), Ahmed Elmgrab, R. (2011). Methods of creating and introducing new terms in Arabic: Contributions from English-Arabic translation. International Conference on Languages, Literature and Linguistics IPEDR, 26, IACSIT Press, Singapore, Al-Asal, M., & Smadi, O. (2012). Arabicization and Arabic expanding techniques used in science lectures in two Arab universities. Asian Perspectives in the Arts and Humanities Journal. 2(1), pp Al-Qasimi, A. (2004). Linguistics and dictionary making. Beirut: Librairie du Liban Publishers. (In Arabic). Arab Encyclopedia: Arabic Scientific Language Academies Union. (2017, June 21). Retrieved from البحوث/اتحاد-المجامع-اللغوية-العلمية-العربية Arabic Language Academy in Cairo. Retrieved from: Bahumaid, S. (1994). Terminological Problems in Arabic. In R. De Beaugrande, Abdulla Shunnaq, & Mohamed Helmy Heliel (Eds.). Language, discourse and translation in the West and Middle East (pp ). Amsterdam: John Benjamins. Cooper, R. L. (1989). Language planning and social change. Cambridge, UK: Cambridge University Press. Creswell, J. W. (2013). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed method approaches. Thousand Oaks, Ca.: Sage Publications. Darwish, A. (2009). Terminology and translation: A phonological-semantic approach to Arabic terminology. Melbourne: Writescope Publishers.

393 384 Johnson, R., Onwvegbuzie, A., & Turner, L. (2007). Toward a definition of mixed methods research. Journal of Mixed Methods Research, 1(2), Newman, W. L. (2014). Social research methods: Qualitative and quantitative approaches (7 th ed.).: Harlow, UK: Pearson Education Limited. Rokiah, A. & Ghada, S. (2017). Translation and Arabicization methods of English scientific and technical terms into Arabic. AWEJ for Translation and Literary Studies, 1(2), Doi: Saldanha, G. & O Brien, S. (2013). Research methodologies in translation studies. Manchester, UK & Kinderhook (NY), USA: St. Jerome Publishing. Yousif, E. (2010). Arabic terminology: Adaptation and innovation. Babel, 56(4),

394 385 Appendix A: Population of Survey Respondents Arab Media Outlet Total Population No. of Respondents Al-Jazeera Media Network/Documentary 3 3 Channel Al-Ahram Newspaper 5 1 BBC Arabic 9 1 Jordan News Agency PETRA 8 2 Al-Jazeera Media Network/Arabic Channel Al-Raya Al-Qatariyah Newspaper 1 1 Media Office at the Supreme Education Council in Qatar 7 2 Abu Dhabi Media/The National Newspaper 5 1 Qatar News Agency 23 4 Al-Jazeera Media Network/News Room 9 1 Al-Jazeera Mubasher 6 1 Total Appendix B: Arab Journalistic Translators Knowledge of ALA s Arabicized Terms Statement YES NO Frequency Percentage Frequency Percentage Knowledge of ALA % % Knowledge of Arabicization work % % Familiarity with ALA publications % % Knowledge of ALA purpose & % % mission Arabicization is the main task of % % ALA Location of ALA % % Familiarity with ALA activities % %

395 386 Visiting ALA websites % % Invitations to ALA conferences 1 3.6% % Familiarity with ALA terms % % Familiarity with ALA dictionaries % % Knowledge of ALA aim % % Total 28 Appendix C: ALA s Arabicized Terms Usage in Journalistic Translation Statement Never Rarely Undecided Occasionally Frequently Freq. % Freq. % Freq. % Freq. % Freq. % I use ALA terms in media translation % % % % 1 3.6% I consult ALA specialized % % % % 0 0.0% dictionaries I use transliterated forms % % 1 3.6% 1 3.6% % I do not use loan translation I useala native forms I desseminate ALA terms in the press % 1 3.6% 2 7.1% % % % % 2 7.1% % % % % % % 1 3.6% I circulate ALA terms among users I use ALA terms, they are useful in translation I do not use ALA terms due to shortage of specialist dictionaries % % % % 1 3.6% % % % % 1 3.6% 1 3.6% % % % %

396 387 I use ALA unified Arab dictionary % % 2 7.1% % 2 7.1% I create my own terms 1 3.6% % % % % I use other dictionaries 0 0.0% 2 7.1% % % % I do not use ALA dictionaries % 1 3.6% 2 7.1% % % I borrow foreign terms % % % % % I use appropriate Arabicized terms 2 7.1% % % % % Total 28 Appendix D: ALA s Arabicized Terms Dissemination in the Arab Press ALA terms are widely circulated Term dissemination is good Distribution to press agencies Strongly Strongly Disagree None Agree Disagree Agree Freq. % Freq. % Freq. % Freq. % Freq. % % % % 1 3.6% 1 3.6% % % % % 2 7.1% 0 0.0% 2 7.1% 1 3.6% % % Mutual understanding 0 0.0% 1 3.6% 2 7.1% % % Using ALA terms by users Lack of dissemination channels 0 0.0% 0 0.0% 1 3.6% % % 1 3.6% 1 3.6% % % % Lack of coordination 1 3.6% 1 3.6% % % % Media translation policy 1 3.6% % % % % Media editorial policy 1 3.6% % % % % Media policy imposed 1 3.6% % % 2 7.1% %

397 388 Total 28 Appendix E: Translators Perceptions towards ALA s Terminology Work of Arabicization Statement ALA terms are appropriate Strongly Strongly Disagree None Agree Disagree Agree Freq. % Freq. % Freq. % Freq. % Freq. % 0 0.0% % % % 1 3.6% ALA work is successful % % % % 0 0.0% Information exchange with press Academy & press cooperate 0 0.0% 0 0.0% 0 0.0% % % 0 0.0% 0 0.0% 0 0.0% % % Press representatives 1 3.6% 0 0.0% 1 3.6% % % Maintain cooperation channels ALA not welladvertised ALA should attract attention ALA should conduct surveys Journalists play a key role Journalists' contribution to Arabic Journalistic translators act as models Using native forms in translation Translators receive specialized training Delimit loans in translation 1 3.6% 0 0.0% 1 3.6% % % 2 7.1% 0 0.0% 2 7.1% % % 1 3.6% 0 0.0% 1 3.6% % % 1 3.6% 0 0.0% 1 3.6% % % 0 0.0% 0 0.0% 1 3.6% % % 0 0.0% 0 0.0% 0 0.0% % % 0 0.0% 0 0.0% 1 3.6% % % 0 0.0% 0 0.0% 1 3.6% % % 0 0.0% 1 3.6% 0 0.0% % % 2 7.1% % % % %

398 389 ALA has a low profile 0 0.0% 1 3.6% % % % ALA in all Arab capitals 0 0.0% % 0 0.0% % % Total 28

399 390 CENSORSHIP OF IMAGE REPRESENTATIONS IN MANGA TRANSLATION IN MALAYSIA Chow Yean Fun School of Humanities Universiti Sains Malaysia (USM), Penang Hasuria Che Omar School of Humanities Universiti Sains Malaysia (USM), Penang ABSTRACT Manga or Japanese comics has been part of current global phenomenon and they are widely translated and distributed worldwide. However, there are also some images in manga deemed inappropriate in Malaysian sociocultural context which caused the censorship to be imposed on the graphic in manga to be distributed in this country. Nevertheless, the practice of censorship in manga translation has yet to be given due attention. Using the translation procedures for comic and manga suggested by Kaindl (1999), this article explores the translation procedures that had been adopted in managing the unsuitable images in the translation of manga. Hence, this paper intends to identify the guidelines provided by the Printing Presses and Publication Act 1984 [Act 301] Malaysia to be used as the bases for the censorship procedures of image presentations, particularly in manga translation. Secondly, it will examine the translation procedures adopted in manga translation in Malaysia. Six manga source texts and six corresponding translated texts are used in this comparative study. The findings of the study show that the publishing companies have adopted seven translation procedures, from retaining the sensitive representations to censoring them through addition, detraction or couplet procedures. The findings also indicate that similar type of sensitive images are handled with different procedures to ensure the aesthetic values of the images are retained and at the same time convey the appropriate messages to the target readers. As a whole, censorship of image representations in manga translation in Malaysia is the result of a combination of institutional and individual censorship. Keywords: censorship, sensitive representations, manga translation procedures INTRODUCTION Manga is a Japanese word referring to comics in general, however this term is widely used to refer to Japanese comics (O Hagan, 2007). Statistics by Japan Book Publishers Association (2017:26-27) shows that comics contributed 9 billion yen (73%) of domestic revenue from the international copyright trade as reported in Japanese major publishers had established affiliates and subsidiaries to distribute translated manga and its relevant products to oversea markets. For instance, Shogakukan founded the Shogakukan Asia in Singapore in 2013 to develop educational manga in ASEAN countries. On 5 November 2015, Kadokawa Corporation bought 80% of Art Square Group s shares in Malaysia to expand the comic and manga industry (Kadokawa Corporation, 2015).

400 391 These facts show manga has wide readership globally as well as in Malaysia. However, manga translation which plays an important role in the spread of manga is often neglected in translation studies (Jüngst, 2004; O Hagan, 2007; Rampant, 2010). Jüngst (2004:83) stated that literatures on manga translation are limited because western comics such as Astérix, Tintin or Dylon Dog are often used as samples in many studies. O Hagan (2007:247) shared the same opinion and emphasized that the community of translation studies has not had serious interest to accept manga as media content. Despite the fact that manga is a field that is rich in culture, insufficient knowledge in Japanese language and its culture have become parts of factors that cause manga to be less studied in the field of translation, and it surprises many scholars (Rampant, 2010:221). In the context of Malaysia, the master degree research on humour translation analysis conducted by Hanim (2014) is the only translation research that studies manga translation from Japanese into Malay. PUBLISHING GUIDELINES UNDER THE PRINTING PRESSES AND PUBLICATIONS ACT 1984 [ACT 301] In Malaysia, all publications are required the get the approval from Ministry of Home Affairs prior to the production and distribution. A publishing Guidelines under the Printing Presses and Publications Act 1984 [ACT 301] (Garis Panduan Penerbitan di bawah Akta Mesin Cetak dan Penerbitan 1984 [AKTA 301]) has been introduced as guidelines for all publishers in the preparation of their content. A publication will be considered as prohibited or unwanted if it cause any danger to public order, morality and security, stagger public s mind, contrary to law, or harmful to public interest and national interest. Prohibited images include image of naked man or woman, naked body with sensitive parts covered with hands, leaves, blackened or blurred (mosaic), and man or woman in fascinating posts, for instance a woman lies prone and her breasts are obviously seen. Image of woman wearing skimpy outfit and showing the shape of the body or sensitive parts, wearing bikini at non-swimming sites, sits with legs wide open, and images of man or woman wearing G-string are prohibited images. Images showing men, women or couples kissing, embracing or actions of sexual intercourse, and images of model, portrait, carvings that display naked body and sensitive sex organs are also not allowed in any publications. In addition, aerial photographs of places and protected areas under the Protected Areas and Protected Places Act 1959 are not permitted to be used, unless with the permission from the Department of Survey and Mapping Malaysia (JUPEM). Illustrations of the faces of the prophets and messengers, Khulafa'ar- Rasyidin and their wives, angels and matters of sam'iyyat and ghaibiyyat are not allowed to be shown in publications. Moreover, pictures of real horrific events such as accidents, war or bombing should not be used. Game materials (such as jigsaw puzzles, cards) with pornographic images or containing Quranic verses that can contaminate the sanctity of the Koran are not permitted. CENSORSHIP IN MANGA AND COMIC TRANSLATION Censorship is forcible procedures adopted to modify or block cross-cultural interactions, and it is governed by a set of values or criteria established by a country, religious institutions or social conventions. Censorship can be divided into institutional censorship and individual censorship. Institutional censorship operates more obviously compared to individual censorship. Institutional censorship is a preventive measure that functions effectively as the government enforces it to the publishing industry. In individual censorship, translators play the roles as self-censors and make censorship prompted by their assumptions on public interest (Billiani, 2009:28-30). According to Zanettin (2017), censorship in manga translation in Europe countries are prompted by political, cultural and economic factors, moral acceptability and vulnerability of target readers. However,

401 392 in some cases, the author s or the translator s profile has caused a text being censored or banned as some of the names are being seen as sensitive contents producers (Billiani, 2009:30). Among the procedures that are frequently employed in the translation of manga are: a) adapting size to fit publication format, b) retouching and deleting panels, c) eliminating sensitivities and unbecoming verbal and visual elements (Zanettin, 2017), and d) non-translation, where original texts are remained in the translation and the texts are paraphrased (Billiani, 2009). Zanettin (2014) adopts a localization perspective to study visual adaptations in comic translation, by including three data of manga in the discussion. By combining six translation procedures proposed by Kaindl (1999), namely repetitio, deletio, detractio, adiectio, transmutatio, and substitutio and Celotti s six translation procedures to translate linguistic paratext, namely translated, translated with a footnote in the gutter, culturally adapted, left untranslated, deleted and a mix of (some of) the above in his analysis, Zanettin (2014) concluded that all procedures were applied in comic localization, while repetitio and left untranslated are default options. Hanim s study on humour translation in several issues of Malay translated Crayon Shin Chan manga, revealed that humour conveyed through taboo images are adapted by images being edited or the whole page containing the images was deleted. In relation to this, this paper also aims to answer a number of questions pertaining to censorship in the translation of manga, which are: a) what are the translation procedures available to the translators? and b) what are the procedures that can be adopted by publishers to manage the sensitive images in manga of different genres? It is crucial to note that the guidelines are statements depicting the prohibited contents, specific ways in handling the don t are in the hands of the publishers. To date, the specific translation procedures adopted by manga translators to produce the translated versions that meet Malaysia s social and cultural context as well as legal requirements have not been addressed in detailed in previous studies. Hence this study aims to identify the guidelines provided by the Printing Presses and Publication Act 1984 [Act 301] Malaysia to be used as the bases for the censorship procedures of image presentations. This study also examine translation procedures that are regarded as the appropriate procedures for the censorship of sensitive image representations in manga translation in Malaysia. METHODOLOGY This study adopts Kaindl s translation procedures to identify the procedures that had been used to censor unwanted images. The procedures are repetition, deletion, detraction, addition, transmutation and substitution. Repetition (repetitio) refers to source language, typography or picture elements that are taken over in their identical form, while size enlargement or reduction of pictorial elements are depending on the publisher s decision. Deletion (deletio) refers to the removal of text or pictures and detraction (detractio) refers to parts of linguistic/pictorial/typographic elements that are cut in the translation. On the pictorial level, this procedure is often used by retouching the pictures due to censorship regulations. Next is addition (adiectio) that refers to operations in which linguistic/pictorial material which was not there in the original is added in the translation to replace or supplement the source material. Transmutation (transmutatio) refers to a change in the order of source language or source pictorial elements, and lastly, substitution (substitutio) which includes translation procedures in which the original linguistic/typographic/pictorial material is replaced by more or less equivalent material. Kaindl (1999:284) also mentioned that different translation strategies can be applied to individual elements within the same panel. Kaindl s procedures are significant as they are the first procedures suggested to be used in comic/manga translation and they can cater not only to linguistic elements but as well as typographical and pictorial elements.

402 393 This study attempts to further define the proposed procedures under the lens of censorship and it adopts descriptive content analysis to examine image censorship norms based on Malaysia publishing guidelines. The corpora are One Piece 80 (2016), One Piece 81 (2016) by Shueisha Inc., the Malay translations Budak Getah 80 (2016), Budak Getah 81 (2016) by Comics House Sdn. Bhd.; 名探偵コナン Meitantei Conan 81 (2013), 名探偵コナン Meitantei Conan 83 (2014) by Shogakukan Inc., the Malay translations Detektif Conan 81 (2016), Detektif Conan 83 (2017) by Penerbit Tora Aman; and 式の前日 Shiki No Zenjitsu (2012) by Shogakukan Inc., its Malay translation Raikan Cinta (2016) by Art Square Creation Sdn. Bhd. (now known as Kadokawa Gempak Starz Sdn. Bhd.); 君の名は Kimi No Na Wa (2016) by Kadokawa Corporation, its Malay translations, Namamu 1 (2016) by Kadokawa Gempak Starz Sdn. Bhd. One Piece and Meitantei Conan are selected because they are popular ongoing manga series, and their Malay translations are the latest publications before the closing down of Comics House Sdn. Bhd. at the end of 2016 and Penerbit Tora Aman in April Raikan Cinta (2016) and Namamu 1 (2016) are selected randomly. This combination of purposive and random sampling aims to reflect the latest censorship norms in different manga genres. ANALYSIS Translation Procedures of Sensitive Images Body Parts The detailed explanations in the guideline shows that removing sensitive images of body parts can be regarded as institutional censorship. Findings also show that there are five translation procedures adopted in dealing with these prohibited images. The last procedure is repeating the prohibited images. The identified translation procedures will be discussed with relevant excerpts of source texts and target texts. All source texts are marked with (a), while target texts are marked with (b). Procedure 1: Detraction and Addition Findings show that couplet procedures detraction and addition is the most frequently used translation procedures by translators of all publishing houses understudied, in dealing with pictorial elements that depicting sensitive body parts. Normally, in the illustrations that portray the cleavage or the contour of breast in the source text are erased and extra clothes are added in the target text. In Figure 1(b), the contour of breast is erased and another layer of white cloth is added to the black dress by adding a curved line on the chest and another curved line below the under arm. (a) (b) Figure 1. (a) One Piece 81 (2016, p. 103) Eiichiro ODA by Shueisha Inc.; (b) Budak Getah 81 (2016, p. 103) Eiichiro ODA by Comics House Sdn. Bhd. In Figure 2(b), the cleavage and the towel s upper outline that original portrayed in the source text are erased in the target text. Therefore, readers can see a new outlined is added to extend the length of the towel to collarbone s level in (b).

403 394 (a) (b) Figure 2. (a) 名探偵コナン 83 (2014, p. 7) Gosho AOYAMA by Shogakukan Inc.; (b) Detektif Conan 83 (2017, p. 7) Gosho AOYAMA by Penerbit Tora Aman. In Figure 3(a), panel 2 shows a girl is taking off her shirt, and her bra is obviously seen. Panel 3 shows another girl is taking off her shirt and her skirt is unzipped, and her bra is easily seen. A thin line on the girl s waist shows she seems to be wearing a G-String. In the target text, detraction is done by deleting the bras in the two panels, then new lines are added to give them singlets. For panel 3, the girl s hip is blackened to portray she is wearing a safety pants to reduce sensitivity. (a) (b) Figure 3. (a) 君の名は 01 (2016, p. 120) Shinkai MAKOTO & Ranmaru KOTONE by Kadokawa Corporation; (b) Namamu 1 (2016, p. 120) Shinkai MAKOTO & Ranmaru KOTONE by Kadokawa Gempak Starz Sdn. Bhd. Procedure 2: Detraction by Erasing Cleavage Detraction procedure by erasing body contour is the second frequently used procedure by the translators to deal with sensitive body image depictions. This procedure is employed by Comics House Sdn. Bhd. and Kadokawa Gempak Starz Sdn. Bhd. In Figure 4(a), there are two females, one is wearing black and white stripes skirts and the other one is wearing nurse costume. The target text (Figure 4b) indicates that their cleavages are erased. Similarly, the cleavage of the heroine named Mitsuha in Figure 5(b) is also erased.

404 395 (a) (b) Figure 4. (a) One Piece 81 (2016, p. 103) Eiichiro ODA by Shueisha Inc.; (b) Budak Getah 81 (2016, p. 103) Eiichiro ODA by Comics House Sdn. Bhd. (a) (b) Figure 5. (a) 君の名は 01 (2016, p. 11) Shinkai MAKOTO & Ranmaru KOTONE by Kadokawa Corporation; (b) Namamu 1 (2016, p. 11) Shinkai MAKOTO & Ranmaru KOTONE by Kadokawa Gempak Starz Sdn. Bhd. Procedure 3: Detraction by Using Glitter Effect The observation also found out that detraction is also performed by translators using glitter effect. The source text in Figure 6(a) shows Mitsuha, who is wearing a panties looking at her own body in front of a mirror and the sunlight shines through into her room. Kadokawa Gempak Starz Sdn. Bhd. utilises the characteristic of sunlight to detract the sensitive image by using glitter effect (Figure 6b). (a) (b) Figure 6. (a) 君の名は 01 (2016, p. 14) Shinkai MAKOTO & Ranmaru KOTONE by Kadokawa Corporation; (b) Namamu 1 (2016, p. 14) Shinkai MAKOTO & Ranmaru KOTONE by Kadokawa Gempak Starz Sdn. Bhd.

405 396 Procedure 4: Addition by Blackened Body to Create Extra Clothes Figure 7(a) shows a female character is wearing a special costume made up of two metal discs and a G- string. Addition procedure is employed by the translator by blackening more body parts, and the additional black colour becomes part of the extra clothes which covers the contour of breast and firm abs. This procedure is only found in this data which was published by Comics House Sdn. Bhd. (a) (b) Figure 7. (a) One Piece 81 (2016, p. 31) Eiichiro ODA by Shueisha Inc.; (b) Budak Getah 81 (2016, p. 31) Eiichiro ODA by Comics House Sdn. Bhd. Procedure 5: Addition by Using Pixelate Another procedure of addition is practiced by Penerbit Tora Aman where they apply pixelate to cover sensitive images in manga. The source text (Figure 8a) shows a naked victim is placed in a luggage, the contours of her breasts and hips are clearly seen. Pixelate is used to cover these sensitive depictions in the target text (Figure 8b). (a) (b) Figure 8. (a) 名探偵コナン 83 (2014, p. 94) Gosho AOYAMA by Shogakukan Inc.; (b) Detektif Conan 83 (2017, p. 94) Gosho AOYAMA by Penerbit Tora Aman. Procedure 6: Repetition It is significant to note that procedures 1 to 5 above reflect that different procedures are adopted to reduce sensitivity of a similar type of sensitive images to ensure the aesthetic values of images are retained, even in translations published by the same publisher. However, some sensitive images are repeated in few target texts. Figure 9(b) shows the cleavage of the female character is retained in the target text without any retouching or editing.

406 397 (a) (b) Figure 9. (a) One Piece 81 (2016, p. 144) Eiichiro ODA by Shueisha Inc.; (b) Budak Getah 81 (2016, p. 144) Eiichiro ODA by Comics House Sdn. Bhd. Figure 10(b) also illustrates the cleavage of the female victim is not erased and the length of the towel is not extended. In comparison with Figure 2(b), an assumption can be made that the retention of the illustrations are unintentional. (a) (b) Figure 10. (a) 名探偵コナン 83 (2014, p. 88) Gosho AOYAMA by Shogakukan Inc.; (b) Detektif Conan 83 (2017, p. 88) Gosho AOYAMA by Penerbit Tora Aman. Figure 11 shows Taki who has exchanged body with Mitsuha (the female lead) is touching Mitsuha s breasts. In this particular scene, the reality depicts that it is Taki whom is inside Mitsuha s body. He is touching Mitsuha s breasts because he thinks he was having a dream when he wakes up, he finds a female body in him. This semiotic presentation in this panel is significant in creating humorous effect among the readers. The repetition of the identical images in the target text (Figure 11b) seems to show that the action of touching one s own breasts is not regarded as sensitive, or can be regarded as sensitive but, in order to retain the humorous effect and maintain the coherence of the story, the illustration of the action somehow, is retained.

407 398 (a) (b) Figure 11. (a) 君の名は 01 (2016, p. 12) Shinkai MAKOTO & Ranmaru KOTONE by Kadokawa Corporation; (b) Namamu 1 (2016, p. 12) Shinkai MAKOTO & Ranmaru KOTONE by Kadokawa Gempak Starz Sdn. Bhd. Translation Procedures of Sensitive Images Cigarette or Cigar According to the publication guidelines (Bahagian Kawalan Penerbitan dan Teks Al-Quran, 2017), advertisement of tobacco or any products using the brands of tobacco products, as well as article that promotes tobacco or its uniqueness are prohibited. However, picture of people smoking is allowed if the cigarette s brand is not displayed. These statement proved that images depicting smoking are not regarded as prohibited images in manga, as the above regulations are only applied to advertisement. Yet, analysis found that two publishers - Kadokawa Gempak Starz Sdn. Bhd. and Penerbit Tora Aman had censored the images of cigarette or cigar using different procedures. However, the images of cigarettes or cigars are retained in the translations published by Comics House Sdn. Bhd. This indicates that Malaysian publishers have different perspectives towards the necessity to remove the image depictions of smoking. Thus, the identified translation procedures below can be regarded as individual censorship which was prompted by different perceptions of moral acceptability and social interest among Malaysian publishers. Procedure 1: Detraction by Erasing the Illustration of a Cigarette The first panel of Figure 12(a) shows a male character who is wearing a white shirt lights a cigarette, whilst third panel shows he is holding a cigarette and a wisp of smoke is blowing out from his mouth. The smoke is seen overlapping his collar. The fifth panel shows he is holding a cigarette and the smoke is coming out from the cigarette. However, in Figure 12(b) the cigarettes in all three panels are erased, the wisp of smoke in panel 5 is also erased. Although the wisp of smoke in panel 3 is not erased, but a short line is drawn to connect the character s shirt collar. This makes the wisp of smoke becomes part of the background, and no longer looks like a cigarette s smoke.

408 (b) Figure 12. (a) 式の前日 (2012, p. 62) HOZUMI by Shogakukan Inc.; (b) Raikan Cinta (2016, p. 62) HOZUMI by Art Square Creation Sdn. Bhd. Procedure 2: Addition by Using Pixelate Penerbit Tora Aman also adopts addition procedure by using pixelate to cover the cigarettes in both panels of Figure 13(b). However, pixelate is not applied to cover the wisps of smoke. The wisps of smoke in both panels seem rising from nowhere and this makes the images of the target texts seem incongruent. (a) (b) Figure 13. (a) 名探偵コナン 81 (2013, p. 38) Gosho AOYAMA by Shogakukan Inc.; (b) Detektif Conan 81 (2016, p. 38) Gosho AOYAMA by Penerbit Tora Aman.

409 400 Procedure 3: Repetition In contrast, the analysis shows that cigarettes and cigars are not censored in manga translated by Comics House Sdn. Bhd. For instance, Figure 14(a) shows a character is smoking a cigar. The cigar is retained in the target text (Figure 14b). (a) (b) Figure 14. (a) One Piece 80 (2015, p. 144) Eiichiro ODA by Shueisha Inc.; (b) Budak Getah 80 (2016, p. 144) Eiichiro ODA by Comics House Sdn. Bhd. CONCLUSION The analysis shows that seven different translation procedures, namely detraction and addition, detraction by erasing cleavage, detraction by using glitter effect, addition by blackened body to create extra clothes, addition by using pixelate, detraction by erasing the illustration of a cigarette and repetition are employed by the translators in the publishing houses understudied in managing the sensitive depictions in translation products. The couplet procedure detraction and addition is the only procedure used by all Malaysian publishers as a part of censorship strategies. Nevertheless, repetitions of sensitive images are also occurred in the translations. Findings also illustrate that similar type of sensitive image representations are dealt with different procedures in order to ensure the aesthetic values of images are retained after the censoring process. Contour of breast, cleavage, bras, G-string, panties and naked body are regarded as sensitive image representations, and all those items must be filtered in the translations as they contradict to the Malaysian s social interest and moral acceptability. Censoring these image representations is considered as institutional censorship prompted by law and it is compulsory to be performed by all publishers. Although smoking cigarettes and cigars without showing the tobacco brand s name are not regarded as prohibited image representations in manga based on the publication guidelines, the illustrations of smoking was censored by two publishers. Thus, the action can be considered as an individual censorship as publishers pre-empted censoring image representations of smoking in order to guarantee publishing approval. As a whole, Malaysia censorship in manga translation can be regarded as is a combination of institutional and individual censorships. At the same time, the findings also reflect clearly that target readers of Malay translated manga are children and teenagers. The vulnerability of these readers are seemed to be the major contributing factors underlying all censorship norms that have been identified in this study. REFERENCES Bahagian Kawalan Penerbitan dan Teks Al-Quran. (2017). Garis panduan penerbitan di bawah Akta Mesin Cetak dan Penerbitan 1984 [AKTA 301]. Putrajaya: Kementerian Dalam Negeri. Billiani, F. (2009). Censorship. In M. Baker & G. Saldanha (Eds.), Routledge encyclopedia of translation studies (2nd ed., pp ). New York: Routledge.

410 401 Hanim Hafiza Mohd Hanif. (2014). Satu analisis terjemahan humor dalam buku komik crayon Shin Chan. Unpublished master s dissertation, Universiti Sains Malaysia, Penang, Malaysia. Japan Book Publishers Association. (2017). An Introduction to Publishing in Japan [Booklet]. Tokyo: Japan Book Publishers Association. Jüngst, H. E. (2004). Japanese comics in Germany. Perspectives, 12(2), doi: / x Kadokawa Corporation. (2015, November 5). マレシア Art Square Group の株式取得および同国政府 機関 InvestKL による事業支援に関するお知らせ [News release]. Retrieved from Kaindl, K. (1999). Thump, Whizz, Poom: A framework for the study of comics under translation, Target 11(2), O Hagan, M. (2007). Manga, anime and video games: Globalizing Japanese cultural production, Perspectives, 14(4), doi: / Rampant, J. (2010). The manga polysystem: What fans want, fans get. In T. Johnson-woods (Ed.), Manga: An anthology of global and cultural perspectives (pp ). New York & London: The Continuum International Publishing Group. Zanettin, F. (2014). Visual adaptation in translated comic. intralinea, 16. Retrieved from Zanettin, F. (2017). Translation, censorship and the development of European comics cultures. Perspectives. doi: / X Corpora: Aoyama, G. (2013) 名探偵コナン 81. Tokyo: Shogakukan Inc. Aoyama, G. (2014) 名探偵コナン 83. Tokyo: Shogakukan Inc. Aoyama, G. (2016). Detektif Conan 81. (Anonymous, Trans.). Selangor: Penerbit Tora Aman. Aoyama, G. (2017). Detektif Conan 83. (Anonymous, Trans.). Selangor: Penerbit Tora Aman. Hozumi. (2012). 式の前日. Tokyo: Shogakukan Inc. Hozumi. (2016). Raikan cinta. (Rara Saffie, Trans.). Kuala Lumpur: Art Square Creation Sdn. Bhd. Makoto, S. & Kotone, R. (2016). Namamu 1. (Uepinmon, Trans.). Kuala Lumpur: Kadokawa Gempak Starz Sdn. Bhd. Makoto, S. & Kotone, R. (2016). 君の名は 01. Tokyo: Kadokawa Corporation. Oda, E. (2015). 開幕宣言. One Piece 80. Tokyo: Shueisha Inc. Oda, E. (2016) ネコマムシの旦那に会いに行こう. One Piece 81. Tokyo: Shueisha Inc. Oda, E. (2016). Pergi berjumpa dengan Tuan (master) Nekomamushi. Budak Getah 81. (Anonymous, Trans.). Selangor: Comics House Sdn. Bhd. Oda, E. (2016). Perisytiharan permulaan baru (kaimaku sengen). Budak Getah 80. (Anonymous, Trans.). Selangor: Comics House Sdn. Bhd.

411 402 THE MALLEABLE LANGUAGE ON SOCIAL MEDIA AND THE CHALLENGE OF TRANSLATION Sai Iorvaa Peverga National Open University of Nigeria ABSTRACT Advancement in technology has caused changes in almost every sphere of human endeavor. For translation particularly, the impact of the new technologies cannot be adequately accounted for. Apart from the invention of machines and software applications that impact directly on process of translation, communication technology has brought about other systems of communication platforms, like the social media. It is no more only in the United States of America that the social media is popular. The entire world is linked to various social network platforms. It is no more debatable that the social media, as a product of technological advancement, has impacted heavily on translation. Relying on the theories of language play, supported by creativity in translation, the contention of this paper is that the malleable language that is used on the social media is not just an issue. It is a major challenge in the field of translation. Thus, the paper postulates that translators will have to constantly employ creative process to grapple with the emerging, new, vocabularies on the social media to surmount the challenge posed by this phenomenon. Keywords: social-media, language-play, creativity INTRODUCTION In our century, there is an unprecedented dependency of human activities on technology. The relationship between human life and technology has become intractable. It means man can no longer delimit the impact of each phase of technological advancement at present, not to talk of how the advancement will affect society in the future. Technological advancement has impressively improved the way we conduct life. It is even obviously impossible to attempt an assessment of the impact of technology on our society so as to rate the merits and demerits of technology on human society. The best one can posit authoritatively is that there is no single fabric of human life that is not permeated by technology. In the area of communication, technology is continuously witnessing huge strides. Since the invention of telephone in 1875, technology has continued to exert massive impact on the manner communication goes on in human communities. In fact, in every one or two years span of time there is an improvement on existing version of means of communication or an entirely new one is developed. Resulting from the internet network technology, the Global system of Mobile Communication (GSM) has altered the manner people get linked worldwide. Communication has become possible, easy and faster. Old relationships among people have been strengthened. Relationships that were lost have been rediscovered and new ones also established. Mankind has been brought closer in sharing problems, exchanging ideas and thoughts in order to find better solutions to world common problems in a faster way. The social media is driven by computer based technology. In as much as it is a relatively new phenomenon, it has brought about several popular platform on which people interact across the globe (Erstad & Sefton-Green 2013). Even though, other languages are used on the social media, English language seems to be the major language in the world of social media (Christison & Murray 2014), thus,

412 403 the sharing of information and knowledge, as well as business transaction among different races of variegated languages background use English language as the online lingua franca. What is quite prominent about the use of language on various social media platforms is that it is used in a quite malleable than formal version: characterized by the deliberate subversion, uncontrolled grammar and orthography, as well as acronyms and colloquial usage. Annika Lantz-Anderson refers to this level of language usage as language play (2018). These pose a challenge that translation needs and processes cannot be conducted in the manner traditional text types have been translated. AIMS AND FOCUS OF THE PRESENTATION The overarching aim and focus of this study is to gain an insight into the playful use of language among members of social media groups and the resultant linguistic innovations that occur in the process. Such language usage defiles the grammatical and orthographical rules of which ever language that is used during discussion. Much emphasis is placed on the use of acronyms, abbreviations and neologisms by group members to convey ideas, thoughts and feelings within the context of social media platforms. Above all the paper considers the challenges the playful language poses when there is an attempt to translate such language usage into other languages, hence the population of group members cannot be assumed to be homogenous. The major case here is the problem of rendering translation between English and French language. THE LANGUAGE OF SOCIAL MEDIA A cursory review of the language use on the social media presents the obvious fact the language of social media platforms carries the attributes of language play. Much of the conversational exchanges that go on among members of a social media groups do not really entail serious businesses. Group members, mostly, are engaged in discussions that are basically friendly exchange of good-humoured teasing between friends and intimates. The communications are, in essence, not task oriented; as they do not seek to provide practical solutions to practical issues. They are language for enjoyment, for the self, for its own sake. And they are often fantasies - not about the real world, but about a fictional one in which there are no practical outcomes. Using language in a playful manner is a natural attribute of human behavior Crystal (1998) and Cook (2000). It is a form of language manipulation which involves the taking of linguistic features and doing something unusual with them (Lantz-Andersson, 2018). In the view of Cook, language play includes both play in and playing with a language. On one hand, Playing in a language involves spontaneous and undirected playfulness with sounds, rhythm, rhyme, grammatical structure, and so on. On the other hand, Playing with a language involves playing with the units of meaning, creating words that do not exist or combining them in playful ways. Language play on the social media is evident in the new words that are being created and the adaption of existing words for use in a different purpose. There is a huge growth in text-speak, using acronyms to shorten a phrase to just a few letters. The use of emojis has been enhanced and elevated to new diverse levels which are quite entertaining when communicating with friends and family. Once we have agreeably described the language of social media as a play with language, we can equate the language situation on the social media with Bakhtin s (1941) concept of language carnival. In this situation, the social media platform can be seen as an arena in which the rules and regulations that govern the use of language are transgressed, giving way to playful language that is filled with fantasizing and mockery (Lantz-Anderson et al, 2013).

413 404 THEORETICAL AND CONCEPTUAL UNDERPINNING It can be quite some fun reading through postings on social media, especially as group members indulge themselves in playing with language. However, it can be at the same time a daunting task when we try to translate the language on the social media, for example, from English to French or vice-versa. Translators at such moment find themselves dealing with words in the source language which cannot find their equivalence in the target language. As such, translation in such cases can be better conducted at the backdrop of Loffredo and Perteghella s theory on creativity in translation. Perteghella and Loffredo (2007) introduced the notion of creativity in translation in their famous book, Translation and Creativity, which provides an in-depth analysis of the link between translation and creative writing. What is more important in the work is its advocacy for a rethink about translation in terms of a creative writing practice, and to investigate alternative translational methodologies. Divided into four parts, with eleven contributors, each of the contributors in the book seeks to promote the idea of using creativity in the translation process. Creativity in translation moves away from translation theories that place emphasis on grammatical and lexical contrasts. Instead, creativity pays more attention on pragmatic, discourse and sociolinguistic factors (Heltai, 2004). June Lyngbak Fogh Holst (2010) in his thesis defines creativity in translation through models of creativity which can help in deciding the degree of creativity to be used in translation when translating different text types. It means that while translators can be very creative in some text, like literary text types, they are less creative in others - like the scientific text. METHODOLOGY This work relies basically on the methodology of content analysis in gathering its data. Harold Dwight Lasswell, (1948) has methodically prepared the major posers about content analysis methods in the early twentieth century. The posers answering questions like: "Who says what, to whom, why, to what extent and with what effect? This method of data collection has been applied in various scopes of studies to interpret sacred and profane texts and, may cases, to attribute texts' authorship and authenticity (Krippendorff, 2004). Content analysis in research uses categorization and classification of speech, written text, interviews, images, or other forms of communication. The major objective is to treat the clear-cut characteristics of the text such as frequencies of words. Usually, pages of newspaper column, or the duration of a radio or television program are used. Analysis is carried out on simple key words frequencies, placing their meaning within the textual context. This helps resolve ambiguities such as those introduced by synonyms and homonyms. Furthermore, the content analysis tries to establish the difference between dictionarybased meanings, thematic meanings and contextual meanings (Vaismoradi; Turunen; Bondas, 2013). In the era of exploits in mass communication, with special emphasis on the social media, the use of content analysis has been increasingly used to analyze and understand contents of media messages and its logic. In the first step, the researcher has visited navigated through Google webpages, which have open access, to retrieve numerous documentations that have been readymade, and are available online, by other researchers on the malleable language employed on the social media by groups for examination. The major languages examined in this study are those in English and French. The research examined the peculiar and new lexical and structural language items in the two languages which have been coined and used in the interactions on the social media platforms like the Facebook, tweeter, Instagram, Messenger and WhatsApp. The focus has been posts containing vocabularies which are quite strange and unfamiliar in normal or Standard English and French language usage.

414 405 The next step was to categorize the items into the following: colloquial usages which characterize the informal use of language (Akmajian et al, 1998); acronyms/abbreviations which are a new phenomenon that seemingly did not exist before the Internet (Lundell, 2012); neologies, and metaphoric usages to determine the easiness or difficulty with which such new terminologies can be translated from English to French and vice-versa. It has been interesting to note that such malleable usages, at first were strange, but are now embraced, integrated and used as common vocabularies in these languages on social media usage. THE CORPUS OF THE MALLEABLE LANGUAGE ON THE SOCIAL MEDIA Malleable language on social media has been collected from various Google Webpages for the study. The two languages examined are English and French language. The language items collected are slangs, acronyms/abbreviations that shorten a phrase to just a few letters, new coinages/neologies, and metaphoric expressions. The study examines how these language items have been used in online chats on the social media. TABLE 1: FRENCH SLANGS Slang Cc, cv twa? Toute Ccç la vie Comme d hab Revenons à nos moutons Ta chamber, c est le bordel Je kiffe trop la photo Explanation coucou, ça va toi? À toute à l heure! C est comme ça la vie comme d habitude Revenons au point de départ. Ta chambre est salle J aime beaucoup la photo

415 406 TABLE 2 ENGLISH SLANGS Slang slammatocious: spin the web: fry a screen crash into Explanation a feeling of joy Browse the World Wide Web. Send a mean or angry message Break through security to gain access to a private network. TABLE 3: FRENCH ACRONYMS/ABBREVIATIONS Acronyms/abbreviations TLM MDR DSL PDP BG Explanation tout le monde mort de rire Desolée pas de problème beau gosse TABLE 4: ENGLISH ACRONYMS/ABBREVIATIONS ACRONYMS/ABBREVIA TIONS LOL TTYL OMG FYI ASAP Explanation Laughing out loud Talk to you later Oh! my God For your information As Soon As Possible

416 407 TABLE 5: ENGLISH NEOLOGIES Neologies to friend Unfriend Selfies Wall Unfollow Explanation Add someone s name on list friends To remove someone s name from list of friends a photograph that one has taken of oneself Wall on facebook refers to the area on a profile or page where friends and fans can post their thoughts, views, or criticisms for everyone to see. Stop reading someone s posts on a chat group TABLE 6: FRENCH NEOLOGIES Neologies Amiradier clavardage Gazouillage Suivre Uploader Explanation pour supprimer le nom de quelqu'un de la liste d'amis bavarder avec des gens sur l internet envoyer des informations sur le tweeter lire les messages de quelqu'un sur un groupe de médias Télécharger

417 408 TABLE 7: METAPHORIC EXPRESSIONS Expression bounce message traffic jam to navigate a web Web page information/data highway Explanation An automated message from a mail system, informing the sender of a previous message that the message has not been delivered A malfunction that occurs when a network node or link is carrying more data than it can handle. refers to the process of exploring a network of information resources in the World Wide Web, Documents on a website, written in HTML (hypertext markup language) Internet communication infrastructure used for widespread and usually rapid access to information THE CHALLENGE OF TRANSLATION OF SOCIAL MEDIA LANGUAGE The social media is an American phenomenon (Ken Yeung, 2014). So, the majority of the jargons and terminologies are in English. This is manifest in the explosion of slangs, acronyms and metaphoric expressions as shown in the corpus section of the work. However, due to the intercultural, inter-racial and intercontinental interaction on social media there is a conscious and consistent effort by social media group members to find the equivalents of these American English jargons in other languages. As stated from the beginning, our focus is on the rendition of social media language between English and French language. Acronyms and slangs have pervaded social media chats. Some of the acronyms used social media had existed before the advent of the Internet. Yet, there is a plethora of the new acronyms and slangs that have been coined and popularized by group members on the social media. These acronyms and slangs are used in sending text messages out of necessity, because of the limit in the number of characters in some the versions of mobile phones they use (Racoma, 2018). In as much as the acronyms facilitate communication among those who are familiar with them, they pose a lot of headache to those who do not belong to the chatting group to decipher what they mean. For translators, particularly, acronyms and slangs constitute a nightmare because they may negate some of the rules associated with the written and spoken languages. The first step to take in the attempt to render them from English to French or any other language is to first understand its meaning, then, look out for its equivalence in the other language. Take for example the English acronym Lol and OMG. There is no Way they can be rendered into French with the same letters. However, their meaning can be located in French and the formation of the French version can be done without fear of contradiction. This is demonstrated where Lol (laughing out loud) is equated with Mdr (mord de rire); and OMG (Oh my

418 409 God) finds its equivalence in MD (Mon Dieu). This technique can be equally applied to the translation of slangs. We have already established that the social media language have been lexicalized in English first, it is important to understand that rendering English metaphoric social media expressions require an understanding of their English-language characteristics before examining their French renditions. English metaphorical terms on social media are constructed on conceptual themes (Knowles (1996; Bies, 1996; Pavel, 1993). Expressions like to navigate/cruise the Internet, information/data highway, to ride/travel the Internet, access ramp, road map, traffic, message traffic, traffic jam are conceptualized around Transportation. Translating them require conceiving the French equivalence based on French transportation terminologies. However, translation process of English metaphors found on the social media can be categorized into, first, those that have equivalence in French; those who do not have equivalence at all and cannot be translated metaphorically; and those that can only be translated by combining metaphorical and nonmetaphorical means. DISCUSSION In this era of advancement in technology, technology has created the social media where language is used in a manner that defiles normal rules of language usage. Not only that, technology itself has been deeply integrated in the task of translation. In discussing technology and translation, we have two dimensions to argue. First, is to resolve the problematic of carrying out a translation of the malleable English language into French language. Second, is the application of technology to create translation tools like translation memories, electronic corpora and terminology database. In the effort to resolve the enigma of translation of the new language of social media, we will realize that in the face of the strange words we encounter on the social media there is a process of creativity that shows us how resolve the language problem. It assures us that no matter how strange these new terms may appear, we can be sure that we will finally get used to them and translate them meaningfully as we continue to interact with them. Generally, when two languages merge and the target language lacks a lot of terms, a creative process happens and a new vocabulary is born. Adapting to this creative process is, for translators, the most possible technique to translate properly. The ultimate goal of our work is not using all the fancy-named translation techniques that we learned in books. The aim is creating a rendition that makes meaning to the target audience. In another realm, the very technology that gives birth to social media, with its attendant translation puzzle, is also a solution to challenge it has created. We shall focus here on the new tools of translation that technology has availed us. The use of electronic corpora and terminology database is quite a solution. Electronic corpora can facilitate storage of large amount of new but common English terminologies in the social media, which we consider as source language, with their equivalence in other languages, especially French, which consider as target languages. Besides, we can also rely on the terminology database to surmount the problem of strange slangs, acronyms and neologies on the social media. The terminology database should be updated and reviewed from time to time to catch up with emerging language trend of the social media.

419 410 CONCLUSION Translation activities, elsewhere, are rated on the basis of fidelity. It tries measure the accuracy is a translated work. However, on the social media fidelity of translation could become an exaggerated aim of translation. Thus, we can say that fidelity of translation, when it comes to social media jargon, is a wrong target of translation. Considering the magnitude of dilemma faced by translation of social media material we have to set another goal for our work, and that is to give our reader the same colored, simple, fun, enjoyable experience that they could have if they were using social media networks in English. REFERENCES Akmajian, A., Demers, R. A., Farmer, A. K.., & Harnish, R. M. (1998). Linguistics: An introduction to language and communication. 4th Ed. London: The MIT Press, Bakhtin, M. Rabelais and his world. Translated by Héléne Iswolsky (1984). Bloomington: Indiana University Press, Bies, W. (1996).Thinking with the Help of Images: On the Metaphors of Knowledge Organization. Knowledge Organization 23 (1), 3-8; Chabot,. (2009). Eugenia Loffredo and Manuela Perteghella Translation and Creativity: perspectives on creating writing and translation studies. Retrieved, August Christison, M., & Murray, D. E. (2014). What English language teachers need to know: Vol 3. New York: Routledge: Designing Curriculum, Cook, G. (2000). Language play, language learning. New York: Oxford University Press. Crystal, D. (1998). Language play..chicago: University of Chicago Press, Erstad, O., & Sefton-Green, J. (2013). Digital disconnect? The digital learner and the school. In O. Erstad & J. Sefton-Green (Eds.), Identity, communityandlearning lives inthedigital age (pp ). New York: Cambridge University Press. Fideli, R. (1998). La Comparazione. Milano: Angeli Heltai, P. (2004). Ready-made language and translation. In Hanse, Gyde, Malmkjaer, Kristen and Gile, Daniel. Claims, changes and challenges in Translation Studies. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. Knowles, F. (1996). Lexicographical Aspects of Health Metaphor in Financial Text. In Gellerstam et al. (eds), EURALEX '96 Proceedings I-II. Papers submitted to the Seventh EURALEX International Congress on Lexicography, Göteborg, Sweden, 1996, Part II. Göteborg: Göteborg University Department of Swedish, Krippendorff, Klaus (2004). Content Analysis: An Introduction to its Methodology (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage. Lantz-Andersson, A. (2018). Language play in a second language: Social media as contexts for emerging Sociopragmatic competence Educ Inf Technol 23: , Lantz-Andersson, A., Vigmo,S., & Bowen,R. (2013). Crossing boundaries in Facebook: Students framing of language learning activities as extended spaces. International Journal of Computer- Supported Collaborative Learning, 8(3), Lasswell, H. D. (1948)..Power and Personality. New York, NY Lundell, I. (2012). LOL, OMG and Other Acronyms and Abbreviations: A study in the creation of initialisms. A Bachelor Degree project in English Linguistics, Stockholms Universitet. Marradi, A; Archenti, N; Piovani, J. I. (2007). Metodología de las Ciencias Sociales. Buenos Aires: Emecé,

420 411 Pavel, S. (1993). Neology and Phaseology as Terminology-in-the-Making. In Sonneveld and Loening (eds), Terminology: Applications in Interdisciplinary Communication. Amsterdam/Philadelphia:. John Benjamins, 21-34; Perteghella, M. and Loffredo, E. (2007).Translation and creativity. London: Continuum. Racoma, Bernadine. (2018). Keeping Up with Internet Slang and Social Media Acronyms, Retrieved August,. Vaismoradi, M; Turunen, H; Bondas, T. (2013). Content Analysis and Thematic Analysis: Implications for Conducting a Qualitative Description Study. Nursing & Health Sciences. Vol.15, Yeung, K Facebook at 10: How it grew from a social network to a social phenomenon. Retrieved August,

421 412 中国武术翻译研究 30 年 : 成果 问题与对策 1 李晖于善安 1. 上海体育学院体育新闻传播与外语学院, 上海 ;2. 上海电力学院体育部, 上海 摘要 : 深入 有洞见的武术翻译研究势必成为中国武术翻译的科学导向 借助中国知网 (CNKI) 统计, 对中文核心期刊收录的 39 篇武术翻译研究文章进行可视化分析 梳理了武术翻译研究的趋势, 探讨了武术专项翻译 武术翻译策略 武术文学翻译等方面的研究成果, 指出目前中国武术翻译研究有待丰富和发展的几个薄弱点 : 研究成果相对薄弱 研究领域偏狭 语料选择偏重国内 研究方法单一 译语研究不够多元化等, 希望能对今后的武术翻译研究有所启发 关键词 : 中国武术 ; 武侠 ; 翻译 ; 知网 2 30-YEAR CHINESE WUSHU TRANSLATION: ACHIEVEMENTS, PROBLEMS AND SOLUTIONS LI Hui 1 YU Shan-an 2 1. School of Sport Journalism and Foreign Studies, Shanghai University of Sport, Shanghai , China; 2. P.E. Department, Shanghai University of Electric Power, Shanghai , China Abstract: The in-depth and insightful study of Wushu translation is bound to be the scientific orientation of Chinese Wushu translation. Based on CNKI statistics, this essay conducted a visualized Analysis on the trend and content of Wushu translation studies in the 39 articles cited by the Chinese core journals, pointing out the existing problems in Chinese Wushu translation studies: the research achievements are not abundant, the research field is narrow, the corpus selection bias translation by domestic scholars, the research methods lack variety, and the target language study is not diversified. Keywords: Chinese Wushu, chivalric fiction, translation, CNKI 引言 翻译是中国武术走向世界的桥梁, 在推动武术国际化传播中发挥着重要的作用 据不完全统计, 从 1979 年至 2012 年, 单英译武术书籍, 就已经出版发行超过 2000 余种 [1] 连绵问世的武术译作引发了专家学者对武术翻译的研究和关注 但武术门派林立, 翻译主张各异, 却鲜见对武术翻译研究的梳理和系统评述 在当前国家大力提倡文化 走出去, 提升中华文化国际影响力的时代背景下, 探寻 梳理武术翻译研究状况, 为中国武术翻译和武术走出去提供借鉴, 促进武术国际化推广和跨文化交流, 提升中华文化国际影响力和认同度, 具有重要的现实和理论意义 故此, 笔者不揣浅陋, 尝试以中国知网的武术翻译研究类文章为研究对象, 抛砖引玉, 与众方家共同探讨武术翻译的成就和不足之处 1. 方法和路径 由于中国武术本土文化特色鲜明, 武术翻译研究成果主要集中在国内, 国外鲜见产出性翻译研究 为系统 全面地分析国内武术翻译研究资料, 笔者在中国知网全文数据库 (CNKI), 设定时间范围为 1979 年 1 月 1 日到 2017 年 12 月 31 日, 支持 中英文扩展 模糊 查询, 进行 武术 太极 功夫 等的主题检索, 然后在各个结果中以主题词 译 继续检索

422 413 根据唯物主义思想, 一切虚幻的观念都是对现实的模仿, 武侠小说的文学描述, 无论是内功 外功, 还是一指禅 铁砂掌等招式, 武术范畴内的法宝神功等, 无一不是对客观存在的反映 武侠小说的两个基本要素, 一是武术或者说武功, 二是侠义精神, 其中侠义精神的张扬依靠的是武术功底, 可以说, 武术是武侠小说的核心要素, 而武侠小说是体现武术魅力的文学载体 所以武侠小说属于武术翻译研究的一个重要内容, 故本研究同样进行了 武侠 + 译 的检索 但排除掉与武术无关的内容, 比如 金庸小说女性形象 韦小宝语言 粗俗话语 称谓语 江湖绰号 以及部分字幕翻译研究等文献 最后, 为保证检索数据收容的文献具有较强的代表性, 再次通过人工逐个筛选和分析, 剔除无关文献后, 索得武术翻译类研究文献 194 篇, 包含辑刊 期刊文章 国际国内会议和博士硕士学位论文等 利用知网文献计量可视化分析, 可见期刊文章 123 篇, 占比 63.4%; 其次是学位论文, 硕士 62 篇 博士 1 篇, 占 32.4%, 另外还有 2 篇辑刊和 6 篇国际国内会议交流论文 ( 见图 1) 显见, 期刊文章是武术翻译研究的主阵地 囿于武术和外语兼长的复合型人才缺乏, 武术与哲学 中医 美学等交融的跨学科特质以及汉外语言和文化差异等各种原因, 武术翻译研究, 相较于法律 商务 中医等其它学科, 进展比较艰难 为使研究更加集中 深入, 笔者在上述 194 篇文献基础上, 将研究范围限定到国内学界普遍认可的中文核心期刊, 索得武术翻译研究论文共计 39 篇 ( 见附录 ), 以此来分析武术翻译研究的趋势 内容 成就和不足 2. 回顾与述评 2.1 武术翻译研究趋势对筛选的文献数据分析结果如下 : 1) 从武术翻译的目标语来看,39 篇文章中, 最早的 1 篇武术翻译研究文章发表于 1988 年, 探讨了马来文和印尼语的武侠译本 另有 1 篇是 2009 年的中国武侠小说俄语翻译研究 其余 33 篇全部都是武术英译研究 虽然早期有武术翻译的多语种形式, 但目前, 非英语国家的武术翻译研究可谓稀缺 而且即使扩大视野范围到 194 篇作品, 英译武术研究仍然是占压倒性优势 194 篇中只有 1 部俄语 1 部泰语 2 部日语 2 部印尼语的作品 可见, 英语作为世界通用语言, 具有其他语言所无法超越的交际和传播功效 而且一直以来, 英语好像是承担中华武术对外推广任务的主力语言工具 早期, 由于国际交通和交流的限制, 武术传播范围比较窄, 主要面向日韩和东南亚国家 日本著名学者松田隆智所发表的 中国武术史略 陈式太极 等著作对中国武术在日本的发扬起到了巨大作用 日韩和越南 泰国 印尼等东南亚国家的武术翻译, 尤以武侠小说为重, 金庸 梁羽生和古龙等作家的武侠小说的各语言译本风起云涌, 甚至在有些国家掀起了旷日持久的武侠热 据杨启光统计, 不论其他小家作品, 仅梁羽生 金庸 古龙这三大家的印尼语译本就有 40 余部 [2] 上个世纪 80 年代末韩语版金庸武侠小说盛行, 当时甚至有 12 家韩国出版社盗译了金庸的全部武侠小说 ;2004 年华裔法籍翻译家王健育的法译本 射雕英雄传 于巴黎出版 [3] 日本读者对中国传统武侠作品的追捧, 从金庸 古龙入选 年间十大中译日图书作者排名可见一斑, 日本德间书店单金庸先生作品就出版了 鹿鼎记 笑傲江湖 和 飞狐外传

423 414 等 [4] 但令人困惑的是, 相比于这些非英语国家如火如荼的武术翻译传播活动, 相关语言的翻译研究却甚为寂寥 随着中国日益崛起为亚洲经济动力的重要引擎, 中国文化作为亚洲传统思想的源泉, 再次引起全世界的关注 2015 年中国政府倡议并主导的 一带一路 (The Belt and Road) 战略涉及到 65 + 个国家 众多民族, 也自然涉及到英语之外的更多语言 在 一带一路 日益开放扩大的格局下, 推动更多目标语的武术翻译, 使中国武术超越语言藩篱 会通中外文化 提升中华文化魅力的重要性愈发凸显 2) 从 39 篇核心期刊文章的发表时间看, 武术翻译研究发端于上个世纪 80 年代, 兴起于新世纪之来的十几年 2000 年以后发表 36 篇, 占 92.3%( 见图 2), 所以实际上, 武术翻译研究历史很是短暂 2001 年, 值北京成功申办 2008 年奥运会之际, 举国大力宣传中华武术, 推动其加入奥运家族, 武术翻译研究开始步入稳定增长的阶段 虽然武术最终仅以 特色项目 的身份现身 2008 年北京奥运会, 但却掀起了武术翻译的第一次高潮, 使国内外对武术的关注度空前提高, 有力推动了各武术项目的世界推广, 也为武术翻译研究的长足发展提供了很好的平台 2011 年起, 响应中共十七届六中全会推动社会主义文化大发展大繁荣的号召, 国内中文核心期刊武术翻译研究的文章刊发量也相对喜人,2011 年 6 篇,2014 年 5 篇,2015 年 4 篇 但需要注意的是,2016 年发文量锐减到零刊出,2017 年只有一篇 在大力弘扬民族文化, 增强文化软实力的时代, 这一现象的确引人瞩目 笔者曾经访谈了周围从事武术翻译研究和武术对外交流的学者, 有个观点比较有代表性, 认为 : 从直译意译, 到归化异化, 到文化翻译论, 好像武术翻译走到了尽头 在武术翻译作品推陈出新, 机器翻译 语料库技术日见成熟的条件下, 笔者不敢苟同 笔者认为, 虽然有些年份武术翻译研究发文量较低, 甚或出现真空, 但是一年两年只是历史长河一个短暂的时间节点, 也许这段时间正酝酿的是更大的进步 文化大繁荣 一带一路 背景下, 武术翻译将大有可为, 虽然这可能是一个渐进的过程, 但前景仍然令人期待 2.2 武术翻译研究内容 关键词是高度概括作者观点的主题词, 是论文的核心与精髓 共现频次高的关键词是某一研究领域的热点和焦点 对检索到的 39 篇武术翻译研究文章, 进行关键词共现网络分析, 结果见下图 3 节点大小表示该词出现的频次, 连接线的粗细表示两个节点词共现的频次 可见, 虽然国内不少学者就武术翻译做了大量的探讨并取得了一定的成果 但是大多数探讨停留在 中国武术 武术文化 英译研究 术语翻译 太极拳 金庸 武侠小说等范围内, 重复探讨 异化 归化 音译 文化 武侠 等话题

424 415 武术翻译研究的切入点看似互不相同, 但基本可以划分到武术专项翻译研究 武术翻译策略 武术文学翻译研究等几个大类中 当然有些文章的探讨和争论难免有跨两类之嫌, 但是为了研究之便, 本文分类进行讨论 武术专项翻译研究 [5] 武术专项的翻译研究, 最早始于牛跃辉的 气功术语英文释义浅谈, 他选取了几个常用气功术语如 气 性灵感应 幻觉 和 禅定 冥想 等, 通过个例分析, 认为气功术语的翻 [6] 译要准确地把握内涵, 避免误译 杨梅根据中国健身气功对外宣传册英文翻译中所出现的问题, 指出健身气功对外宣传册的翻译要考虑到目标读者的特点和翻译的目的, 对翻译内容和策略加以选择, 才能达到更好的传播效果 [7] 武术专项的翻译研究偏重于太极项目,39 篇文章中,7 篇与太极相关 朱宝锋指出, 从上个世纪 90 年代开始, 西方学者开始加入到太极拳翻译的行列中, 太极拳翻译出现良好的发展势 [8] 头 张婕 何荣考证了 海底针 揽雀尾 懒扎衣 等太极拳势名 ( 即动作名称 招式名称等 ) 的翻译错误, 并就势名符号的内涵及所表达的动作意象, 提出了商榷意见, 强调太极拳文化 [9] [10] 信息传播的准确性和完整性 舒伟和周庆杰对杨式太极拳动作名称的翻译也提出了类似的观点 象形动作类 格物动作类等太极拳动作名称翻译时要对原语名称的对原语名称的 文化意义 概念意义和功能意义 进行有效的转换, 汉语拼音加注释的翻译方法可以为译语受众建构有效的认知图式, 弥补拳理在译语文化的缺省 太极剑是 建立在太极拳运动技术基础上的一种具体而特殊的运动形式 [11] [12], 融合了太极和剑术的运动特点 周庆杰认为太极剑现代动作名称易于理解但缺乏文化意趣, 而传统动作名称虽有深厚的文化内涵但却难以理解, 所以他主张将两种动作名称及其翻译一并给出并辅以相应的图照, 以达到传播太极剑文化和方便教学的目的 武术翻译策略研究基于不同的翻译理论视角, 出现了不同的武术翻译策略主张 1) 异化归化视角 : 异化与归化本质上就是向源语还是向译语靠拢的翻译倾向 武术翻译研究 [13] 长期存在着异化与归化之争 1993 年李长林在 中国翻译 发表的 中国武术术语汉译英浅谈 是武术翻译研究的开山之作, 他在文中所提出的翻译武术词语要把握住 以我为主 的原则, 其实就是现在翻译理论的异化处理 郎朗也赞成异化翻译, 认为归化翻译试图以译语文化取代武术文化价值观, 严重侵害民族武术的生存和发展 [14] ; 而异化翻译有利于把武术文化以其准确真实的本来面貌推向世界, 从而更好地促进世界多元体育文化的交融与创新, 异化翻译是武术译者

425 416 应具有的社会责任和意识 [15] 而佘丹和陈南生 [16] [17] [18] 李凤芝等则从武术民族文化特点和传播现状出发, 通过分析实例指出异化和归化翻译在实践中相辅相成 互为补充, 所以对武术术语纯粹采用异化或归化翻译都有失偏颇, 而要采取具体情况具体分析的折衷方法 2) 交际翻译视角 : 交际翻译论以目的语读者为中心, 追求原文和译文读者尽量类似的反应效果 为了帮助目的语读者排除交际上的障碍, 译者可以根据目的语的语言 文化和语用方式来调整文体甚或修正原文 [19] [20] 谢应喜认为武术翻译要先确定译本的交际目的, 然后选择不拘泥于 [21] 原文的 工具性翻译 策略或再现武术蕴涵的文化信息 文献性 的翻译策略 他还主张文本目的为翻译过程的第一准则, 武术翻译要根据拳名 拳势 拳理三种不同的文本, 采用动态标准 拳名, 音译 ( 加注 ); 拳势, 直译 ( 加描述 ); 拳理则视情况采取直译 释义 归化或加注等策略 [22] 张林基于交际翻译论的武功名称翻译主张, 非常有实践意义, 他将武术分为现实世界的实战武功和文艺作品的武功 前者的武功名称 应采用拼音附加技术解释的方式翻译, 以实现中国武术的国际标准化 ; 而后者的武功名称, 最好 采用拼音加意译的方式翻译, 以输出中国的武术文化 3) 文化视角 : 其实, 不论是武术专项翻译研究, 还是归化异化 交际翻译等角度下的策略研究, 深刻而丰富的文化内涵一直是武术翻译绕不开的话题 [23] [24] 李本一指出影响中国武术语言英译的是武术文化内涵 武术文化价值与功能 武术文化认同 武术文化创新等文化因素 张振 [25] 华 田兰波强调武术英译不是浅层次的 简单的两种语言文字的转换, 而是跨汉英两种文化的语言交流活动, 所以, 武术术语英译的目的一是传达术语的指示意义, 二是移植术语的文化意义 多元文化背景下, 把翻译视为一种跨文化交际行为, 是理解武术翻译目的和实质的关键, 也 [26] 是保持民族文化特色的前提 李特夫甚至将武术术语翻译直接定位为文化翻译, 分析了武术音译 音译意译结合 借词和插图等文化传播作用, 强调武术翻译中要注意保留民族文化形象 [27] 武术翻译就是为了弘扬中国武术文化, 罗永洲指出译者的文化使命就是通过 直译 变通 复译等手段 使得中国武术 在国际化的进程中不断彰显其民族特色, 在对话中求生存, 在融 [28] 合中求主宰 周庆杰对比分析了 太极拳 各版本的翻译, 指出, 中西方文化的对话与交流状态下 汉语拼音译介加海外认知度较高的威妥玛拼音进行后缀是目前译介 太极拳 一词较为适宜的方法, 这是一个保留中国武术文化, 促进中西文化交流的很好的译例典范 4) 其它 : 引人侧目的是, 有些武术翻译研究就某个特定角度, 以微知著, 做出了有益的探 [29] 讨 比如卢安探讨了中国武学典籍名称英译中存在的一名多译, 音译滥用 误译等问题, 指 [30] [31] 出, 译名要力求准确的同时要充分考虑读者的接受度 李晖则从双语专科词典学角度出发, 探讨了武术术语的翻译, 指出当前的双语武术词典存在 象形武术词误译 缺少同义和喻义标注 汉语错别字导致误译 等种种问题, 认为 汉语词条 汉语拼音 英语译文 英语注释和插图五位一体的解码结合 可以弥补消极型词典简单对译的不足, 最大程度地降低武术语言和文化信息的亏损 [32] 尽管武术美学意境幽远, 艺术神韵魅人, 但武术翻译美学的研究并不多见 所幸, 李晖对美学视角下的武术翻译尝试性地迈出了第一步 她在分析武术动作名称命名方式基础上, 指出 审美化动作名称不但描述武术动作本质, 还指明了武术动作之后的美学效果与意向, 所以对其翻译要 遵循审美再现的原则, 包括形似神似相统一原则 直译意译相统一原则和文化补偿原则, 以兼顾中西文化差异和武术动作名称的本质与审美信息 美学视角下的武术动作名称翻译, 可以彰显武术之美, 弘扬中华民族文化 武术文本内容广博, 不仅有武术动作, 更有武术哲理 武术谚语和歌诀, 但是大部分领域中的美学翻译研究仍然是空白 此外, 传播学视角也是近些年武术翻译研究的热点 中西语言和文化的差异隔阂是武术国际化传播的一大藩篱 [33] 武术翻译作为一种社会传播活动, 不是孤立进行的, 而是受制于一定的社会环境 [34] 肖开容 [35] [36] [37] 李本一和卢安和姜传银等探讨了文化传播视角下中国武术走出去的策略和路径 卢安和姜传银犀利地指出当前武术界存在的三种错误的语言观 语言无用观

426 417 翻译无能观 汉语独大观, 给武术国际传播造成消极的影响 [38] [39] 立足于文化传播视角, 李本一总结了中国武术语言英译的影响因素, 包括武术文化内涵丰厚 武术文化价值缺失 武术文化认同度低 缺少创新等, 并阐明了中国武术语言英译的原则 : 忠实原文 语境交融 切合风格 武术文学翻译研究不论是侠义 功夫 武打电影或小说, 都属于武术文学作品 武术文学翻译包括武侠小说译介 武侠和功夫电影的译制等 武侠小说以身怀武功绝技的侠客义士为主人公, 描写他们侠胆义肝 惩恶扬善行为的一种文学体裁, 是中国文学中一道亮丽的风景 [40] 武侠小说是中国武术千年演绎的文学明珠, 也是世界文学宝库不可或缺的篇章, 武侠小说所创作的奇特而充满幻想的 江湖 世界吸引着全世界的读者 39 篇核心期刊武术翻译研究文章中, 与武侠小说相关的研究高达 10 篇, 可见, 武侠小说是带动武术走向世界的强力引擎 武术翻译研究也是肇始于日韩 东南亚和俄罗斯等地武侠小说的翻译和传播 可以说, 是武侠小说点燃了武术翻译研究的星星之火 武侠和中国功夫电影是武侠小说的舞台形式, 凸现中国武术功夫及其独有的打斗形式 不能否认, 中国武术为世界所熟知, 武侠和功夫电影功不可没 但检索结果显示 : 武侠和功夫电影虽然研究甚众, 但鲜见高水平的研究, 且大多聚焦于台词 字幕 俚语 主题曲和一些文化用语的翻译讨论, 比如沈王爷 Lord Shen, 神龙大侠 Dragon Warrior, 以及孔雀 乌龟 熊猫的文化内涵等, 而未能涉及武术翻译的核心问题 武侠和功夫电影, 如果抽取了功夫 打斗类武术场面的 [41] 描写, 与武术关联性也将化为乌有, 所以基本被排除在本研究之外 赵为指出武侠影片的译制开创了武侠文学作品翻译的先河, 他通过对俄罗斯电视台翻译并播出的影片 七剑下天山 ( 梁羽生著 ) 倚天屠龙记 ( 金庸著 ) 的译例分析, 提炼出等值法 等同替代法 形象传达法 改造法 音译法等翻译策略, 并强调了武侠小说外译对中华民族复兴和弘扬中华文化的意义 [42] 武术文学作品的翻译也存在归化与异化之争 肖开容指出 归化与异化的策略选择, 说到底是语言层面的文化偏向问题, 偏向源语言文化的异化翻译可能会 造成阅读中的文化信息负载过重, 而偏向目标语言文化的归化翻译则可能会 让目标读者无法领略到原文独特的文化魅 [43] 力 陈刚坚持 归化 翻译是更为有效的沟通交流策略, 他分析了 鹿鼎记 闵福德译本对专有名词等的翻译, 指出闵福德译本之所以受到西方读者的青睐, 归化 翻译策略功不可没 吴丛 [44] 明 刘瑶以武侠小说 鹿鼎记 为例, 分析了译者武侠小说中独特文化意象所采取的 杂合 化的表达方式, 指出译者在不破坏目标语用户理解的前提下, 尽可能将原语文化移植过去的 杂合 [45] 翻译策略是译文中普遍存在的现象 罗永洲指出 : 从金庸作品现有的英译本看, 归化和异化的取舍并非取决于译者的国籍, 而是基于译者对于文化交融的程度和用户的现实接受能力的判断 综上所述, 不管是武术专项翻译研究 还是交际论 目的论 文化移植等的翻译研究, 亦或是武术文学的翻译研究, 基本都意识到在译语中传达武术文化内涵的重要性, 对于武术文化内涵词或者说译语空白词的翻译大多主张音译 音译加注 音译意译结合 或辅助插图说明等方式 3 武术翻译研究问题与思考 迄今为止, 武术翻译研究的确取得了可喜的成就, 研究成果逐渐增多, 研究角度日益多元化, 研究领域不断拓宽 但同时也显现了武术翻译研究的一些问题和不足, 主要总结如下 : 研究成果相对薄弱 : 始于上个世纪中叶的武术翻译其实尚处于起步阶段, 相应的武术翻译研究历史短暂, 实践投入不够深入 不够广泛, 理论沉淀也不够深厚, 有些观点难免带有一定的片面性和时代局限性 文献分析表明, 目前对武术翻译的探索大多停留在浅层翻译技巧方面, 缺乏与语言学 修辞学 心理学和社会学等跨学科的结合, 在质和量上还不尽如人意 比起其它专业

427 418 领域的翻译, 比如法律 中医 戏曲 诗词等, 武术翻译研究不管是从数量和质量上都有相当大的差距 研究领域偏狭 :39 篇武术翻译研究文章中, 武侠类 10 篇 (25.6%), 太极类 7 篇 (18%), 研究领域太过集中 武术门派繁多, 内家 ( 太极 形意 八卦 ) 外家少林 南北拳, 众多领域虽然已有译作问世, 相关研究却没能及时跟上 总而言之, 一方面, 武术翻译研究多半集中在局部的 具体的, 不能广而推之的问题上, 综合性的 宏观的研究明显不足, 有大片的空白无人涉足, 另一方面从不同角度对武术术语的翻译提出的翻译策略 标准和观点, 虽然都是颇有意义的探索, 但翻译各自为政, 众说纷纭, 终难成科学体系 语料选择不够广泛 : 武术翻译研究语料偏重国内, 大多立足于国内读者视角, 对国外的译著或者转译作品缺乏关注, 没有区别目标受众, 缺乏国际视野 美籍华人杨俊敏 (Yang Jwing-Ming) 从上世纪 70 年代在美国成立俱乐部, 潜心教授中国武术, 出版有太极拳 形意拳 少林剑等译作 著述丰厚 西方学者如路易斯 史温 (Louis Swaim), 安格斯 克拉克 (Angus Clark) 保罗 英 (Paul Eng) 等也有介绍中国武术的著作, 但是, 学界却尚未对这些语料予以关注和重视 研究方法单一 : 从图 2 可以看出, 文献资料调研是当前武术翻译研究的主要方法 有些同时 [46] 采用了对比分析方法, 比如周庆杰对 太极拳 一词的译介研究 但, 总体而言, 当前的武术翻译研究以定性分析为主, 大多属于零星 碎片状的心得或体会, 缺乏以足量数据为支撑的定量研究, 主观性强 计算机信息技术飞速发展的时代, 语料库和计算机辅助翻译 (Computer-Aided Translation, 简称 CAT) 和技术日益完善 Laviosa [47] 指出, 基于计算机技术的语料库语言学相结合, 构建了 一种连贯的 全面而丰富的研究范式, 这一范式为各类翻译活动带来了新的契机 在翻译语料日益丰厚, 人工核算难以周全的情况下, 语料库方法更为可观准确, 但是目前这一研究在武术译介传播方面相对缺失 定量研究是是语料库翻译学研究的优势所在, 语料库分析在一定程度上有助于对比不同文本类型, 揭示翻译规律和译者风格 翻译目的和审美标准等因素 对武术翻译进行定量研究的重要前提是建设武术翻译语料库, 因此, 要推动武术翻译活动蓬勃发展, 必须尽快建设武术翻译语料库, 将定量研究真正引入武术译学研究领域, 从而实现武术翻译定性与定量的有机结合 译语研究不够多元化 : 中国武侠小说至少曾被译成泰文 缅文 日文 韩文 印尼文 俄文 法文 以色列文和意大利文 [48], 但各语种研究都不多见 日本 韩国是中国近邻, 受中国武术影响最甚 空手道 相扑和跆拳道 合气道等大都借鉴 吸收了中国武术的成分, 然后注入本国文化元素改造而成, 与中国武术有着很密切的联系 比如 20 世纪初在中国习武多年的宗道臣在少林拳法基础上, 经过分化 改造 完善, 形成了日本少林拳法独立的技术体系和理论框架 但是, 国内鲜见中国武术各形式在日本和韩国的翻译研究 致使大量的武术翻译文本湮灭不传, 这一现象值得我们反思 近现代史上, 英语一直是中华武术对外传播的主流语言, 所以, 武术翻译研究的内容分析倾向于以英译作品为主 但是随着武术走向世界各个角落, 武术各语种译本的问世, 相关研究应该尽快提上日程 4. 小结综上所述, 武术翻译研究领域和研究视野有待拓宽, 语料选择和译语研究需要多元化, 武术翻译方法亟需优化提炼, 武术翻译研究有着很大的上升空间 中国武术翻译研究恰 30 年, 成果可喜但任重而道远 深入 有洞见的武术翻译研究势必成为中国武术翻译的科学导向, 改变武术翻译薄弱或差强人意的局面, 推进中国文化与西方文化的交流 相反, 忽略对武术翻译的研究, 或者重视程度不足, 必将丧失武术传播的话语权, 从而导致武术文化成为他者文化 因此, 笔者希望国内外学者和有识之士能积极参与并推动武术翻译在理

428 419 论和实践层面的互动交流, 充分利用现代翻译技术, 拓宽武术翻译研究的视野, 让中国武术魅力长存 参考文献 [1] 张莺凡. 武术英译的历史回顾与研究 [J]. 成都体育学院学报,2014,40(07): [2] 杨启光. 在印尼的武侠小说译本及印尼式武侠小说 [J]. 华侨华人历史研究,1988(12): [3] [45] 罗永洲. 金庸小说英译研究 兼论中国文学走出去 [J]. 中国翻译,2011,32(03): [4] 田雁. 中文图书在日本翻译出版的现状 ( 年 )[J]. 科技与出版, 2014 (3) : [5] 牛跃辉. 气功术语英文释义浅谈 [J]. 中国科技翻译,1997(03): [6] 杨梅. 中国传统体育对外宣传翻译的原则 以中国健身气功对外宣传册的英文翻译为例 [J]. 武汉体育学院学报,2007(05): [7] 朱宝锋. 太极拳英语研究 [J]. 体育文化导刊,2014(07): [8] 张婕, 何荣. 太极拳 " 势名 " 考释 [J]. 西安体育学院学报,2004(S1): [9] 舒伟. 杨式太极拳的翻译 [J]. 中国科技翻译,2001(04):5-9. [10] 周庆杰. 杨式太极拳翻译研究 [J]. 中国体育科技,2004(05): [11] 邓宝文. 太极文化视域下的太极剑, 华南师范大学 [12] 周庆杰. 太极剑动作名称的文化内涵及翻译 [J]. 体育文化导刊,2010(01): [13] 李长林. 中国武术术语汉译英浅谈 [J]. 中国翻译,1993(05): [14] 郎朗. 武术翻译策略研究 [J]. 中国体育科技,2007(01): [15] 段红萍, 刘祥清. 武术翻译的社会性及其策略 [J]. 中国科技翻译,2011,24(03): [16] 佘丹, 陈南生. 归化异化策略在武术中术语翻译的应用及评析 [J]. 西安体育学院学报,2007(06): [17] 李凤芝, 朱云, 刘玉. 中华武术国际传播的归化与异化 [J]. 上海体育学院学报,2015,39(01): [18] 李凤芝, 朱云, 刘玉, 孟云鹏. 对我国武术文化国际传播中归化与异化问题的研究 [J]. 武汉体育学院学报,2015,49(10): [19]Newmark, Peter. Approaches to Translation [M]. Shanghai: Shanghai Foreign Language Education Press, [20] 谢应喜. 武术的文化内涵与翻译 [J]. 中国科技翻译,2007(01):4-7. [21] 谢应喜. 武术翻译初探 [J]. 中国翻译,2008(01): [22] 张林. 武功名称翻译的科学性与艺术性 [J]. 沈阳师范大学学报 ( 社会科学版 ), 2013, 37 (2) : [23] 郝红红. 武术术语的特征探讨 [J]. 河南师范大学学报 ( 自然科学版 ),2009,37(03): [24] [36] [39] 李本一. 中国武术语言英译流变及其路径构建 基于文化传播的视角 [J]. 沈阳体育学院学报,2015,34(01): [25] 张振华, 田兰波. 保持民族文化特色 武术英译的重要原则 [J]. 中国体育科技,2006(05): [26] 李特夫. 武术术语英译论析 [J]. 体育学刊,2006(06): [27] 罗永洲. 中国武术英译现状与对策 [J]. 外语教学理论与实践,2008(04): [28][46] 周庆杰. 冲突与融合 : 国际版本学视角下 太极拳 一词的译介研究 [J]. 体育科学,2011,31(12): [29] 卢安. 中国武学典籍名称英译探讨 以 太极拳教学与训练英汉双语教程 中出现的译名为例 [J]. 体育文化导刊,2013(03):106-1 [30] 李晖. 汉英英汉武术词典 翻译得失论 [J]. 体育科学,2012,32(02): [31] 李晖. 论 汉英英汉武术词典 的微观结构 [J]. 广州体育学院学报,2014,34(01): [32] 李晖, 于善安. 武术动作名称翻译的美学考量 [J]. 上海体育学院学报,2015,39(05): [33] 杨耀华. 语言隔阂 : 武术文化国际化传播之藩篱 [J]. 西安体育学院学报,2014,31(06):

429 420 [34] 段红萍. 社会传播学视角下的武术翻译 [J]. 外国语文,2011,27(01): [35] [42] 肖开容. 知识系统与中国侠文化语际传播 从框架理论看金庸武侠小说英译 [J]. 西南大学学报 ( 社会科学版 ),2013,39(04): [37] [38] 卢安, 姜传银. 中国武术国际传播的语言原则与手段 [J]. 现代传播 ( 中国传媒大学学报 ),2017,39(05): [40] 张兵. 略论武侠小说的文化特征 [J]. 西南师范大学学报 ( 人文社会科学 ), 2005,31 (6) : [41] 赵为. 翻译研究新视野 : 中国武侠小说俄译初探 [J]. 外语学刊,2009(05): [43] 陈刚. 归化翻译与文化认同 鹿鼎记 英译样本研究 [J]. 外语与外语教学,2006(12): [44] 吴丛明, 刘瑶. 鹿鼎记 英译本中文化意象的 杂合 化表达 [J]. 内蒙古农业大学学报 ( 社会科学版 ),2011, 13 (3) : [47]Laviosa,S.1998.The corpus-based approach: A new paradigm in translation studies. Meta 43,4: [48] 洪捷. 武侠小说译介研究三十年 [J]. 外语与外语教学,2014(01):73-78.

430 KULIT DEPAN : IHSAN FAIZAL SIDIK FRONT COVER : COURTESY OF FAIZAL SIDIK