LUFTIMI I KORRUPSIONIT DHE KONFISKIMI I DOBISË PASURORE TË FITUAR ME VEPËR PENALE

Transcription

1 LUFTIMI I KORRUPSIONIT DHE KONFISKIMI... K.D.U Prof. dr. Vesel LATIFI LUFTIMI I KORRUPSIONIT DHE KONFISKIMI I DOBISË PASURORE TË FITUAR ME VEPËR PENALE Përmbledhje ( Kriza e besimit kriza e vlerave!) Parandalimi dhe luftimi i korrupsionit në shoqëri është një objektiv parësor për reformimin e sistemit, në kontekstin më të gjerë të luftës në nivel kombëtar kundër këtij fenomeni. Korrupsioni, sidomos ai i drejtësisë, mund të dëmtojë vlerat më të rëndësishme shoqërore, duke konsideruar faktin se sistemi ligjor është hartuar pikërisht për të siguruar epërsinë e ligjit, i cili shoqërohet, mes të tjerash, me ndjekje penale dhe sjelljen para drejtësisë të kryesve të veprave penale të korrupsionit. Ligjshmëria është thelbësore për funksionimin e drejtësisë. Për shkak të ndërlikueshmërisë të korrupsionit, në këtë punim shpjegohet, në aspektin shkencor dhe profesional, nocioni dhe përkufizimi i korrupsionit formë e krimit të organizuar, si njërin ndër faktorët evident destabilizues në procesin e demokratizimit dhe stabilizimit të shoqërive të përfshira në procesin e tranzicionit. Trajtohen dhe përpunohen disa aspekte të zbulimit dhe të provuarit të korrupsionit, në aspektin kriminalistik, penal dhe proceduralopenal, me theksim t konfiskimit të dobisë pasurore të fituar me vepra penale të korrupsionit. 1. Përkufizimi i nocionit të korrupsionit Korrupsioni është një kërcënim serioz për të gjitha regjimet politike. Në mënyrë të veçantë, ai përbën një kërcënim madhor për demokracitë. Termi korrupsion lidhet drejtpërdrejt me atë të integritetit. Konceptin e integritetit të agjentit publik e përfshinë dhe e mbron Konventa e OKB-së kundër korrupsionit e vitit Duhet cekur 1 Konventa e OKB-së kundër korrupsionit (e njohur edhe si Konventa e Meridas) u miratua me Rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme nr. 58/4 më 31 Tetor 2003 dhe hyri në fuqi më 14 dhjetor

2 Prof. Dr. Vesel Latifi se fjala korrupsion vjen nga fjala latine corrumpere, që do të thotë thyej ose shkatërroj. Akti korruptim shkatërron ose cenon ligjin, detyrat dhe normat morale. Në përgjithësi, asnjë përkufizim në fjalorët e disponueshëm nuk këmbëngul tek aspekti ligjor i korrupsionit. Përkufizimi i njohur më shumë për korrupsionin është ai që e jep Banka Botërore: korrupsioni është përdorimi i paligjshëm i burimeve publike për përfitim personal. Një përkufizim i ngjashëm për korrupsionin vjen nga Transparency International: Korrupsioni është abuzimi me pushtetin e besuar për përfitim personal. 2 Grupi i Ekspertëve për korrupsionin i INTERPOL-it e përkufizon atë si çdo veprim apo mosveprim nga individë ose organizata, publike ose private, duke shkelur ligjin ose besimin për përfitim ose fitim. 3 Shekulli i 20-të e ka trajtuar shpesh korrupsionin si një krim të bardhë, vështirë për t u zbuluar e ndëshkuar. Korrupsioni është bërë një mjet veprimi i përgjithshëm që haset qoftë në institucionet publike, qoftë në ato private, si dhe në ndërveprimet e tyre. Korrupsioni, në çfarëdo forme dhe në çfarëdo rrafshi që paraqitet cenon rëndë vlerat themelore të shoqërisë dhe të demokracisë. Zbulimi joefikas dhe pamundësia e të provuarit të kësaj dukurie, dukshëm ndikon në shkallëzimin e korrupsionit e në rritjen e tij në veçanti. Shfaqja nga më të ndryshmet e formave dhe emërtimeve të tyre përkufizuese, nga vjedhje, mashtrim, kontrabandë, trafik ndikimi, shpërdorim pushteti, ryshfet, dhuratë, shpërblim, praktikë tregtare e pandershme, komisione, gjer te krimi i organizuar dhe pastrimi i parasë, përbëjnë disa nga emërtimet e zeza të korrupsionit, i cili gjen shtigje për të depërtuar e vepruar brenda kuadrit të sistemeve juridike, administrimit ekonomik, shërbimeve publike dhe vendimeve politike. Pasojat janë të rrezikshme, sa ekonomike aq edhe politike dhe shoqërore. Ndër shkaqet kryesore të korrupsionit renditen shpesh përqendrimi i ethshëm i pushtetit, i pasurisë dhe i privilegjeve, ngathtësia burokratike, kontrollet e tepërta administrative, kufizimet tregtare, monopolet, favorizimi, lëshimet nga ana e autoriteteve, pagat e ulëta të funksionarëve dhe veprimtarëve publik, dobësitë e sistemit gjyqësor, dhe në përgjithësi koncepti materialist për arritjen e përfitimit të pandershëm dhe të suksesit me anë pushteti, paraje, pozite shoqërore etj. Konfiskimi i dobisë pasurore të fituar me vepër penale është një çështje e rëndësishme që lidhet me parandalimin dhe luftimin e korrupsionit. Një nga orientimet kryesore të politikës së sotme kriminale 2 Black s Law Dictionary /ed.bryan A.Garner.- St.Paul: West Group, Grupi i Ekspertëve për Korrupsionin i INTERPOL-it në http// 8

3 LUFTIMI I KORRUPSIONIT DHE KONFISKIMI... në shkallë ndërkombëtare është goditja e përfitimeve të veprave penale. Në mënyrë të veçantë po sulmohen përfitimet e siguruara nga krimi i organizuar dhe veprimtaritë kriminale që lidhen me te. Kjo politikë ka si qëllim jo vetëm ndëshkimin e krimit, por edhe parandalimin e tij, madje kësaj të fundit po i vihet një theks i posaçëm sepse duke u hequr kriminelëve përfitimet u heq njëkohësisht motivimin dhe mjetet për të marr me veprimtari kriminale. Shqetësimi i kriminelëve se përfitimet e tyre nga krimi mund të konfiskohen është një faktor i madh që i motivon ata për të pastruar përfitimet e krimit. Një sistem efektiv konfiskimi është një komponent i nevojshëm në masat që merren në çdo vend kundër pastrimit të parave. Pastrimi i parave në vetvete është një vepër penale në fushën e korrupsionit dhe është e mundur gjithashtu që të konfiskohen përfitimet e këtij krimi. 4 Ka disa lloje konfiskimi të përfitimeve të veprave penale: 5 Konfiskimi i përfitimeve që kanë rrjedhur nga një sjellje e caktuar kriminale (Gjykata mund të konfiskojë përfitimet e krimit për të cilin personi është dënuar. Ky është konfiskimi që jepet në përfundim të procesit penal si pjesë e dënimit për të pandehurin); Konfiskimi i përfitimeve të sjelljes së përgjithshme kriminale (Gjykata mund të konfiskojë përfitimet e kriminelit që kanë ardhur nga e gjithë e kaluara e tij kriminale. Ky quhet edhe konfiskim i zgjeruar dhe aplikohet zakonisht për krimet e rënda, si ato që lidhen me organizatat kriminale, drogën, pastrimin e parave... Ky lloj konfiskimi është i parashikuar në shumë shtete si në Gjermani, Angli, Itali, Finlandë, Danimarkë, Zvicër, SHBA, Norvegji, Shqipëri etj.); Konfiskimi në vlerë (Të gjitha pasuritë konsiderohen si përfitime nga krimi dhe konfiskohen në qoftë se krimineli nuk do të provojë se ai i ka fituar ato nga një burim jo kriminal); Disa shtete në legjislacionin e tyre konfiskimin me vlerë e kanë parësor, ndërsa të tjera dytësor. Konfiskimi në vlerë parashikohet edhe në konventat ndërkombëtare, me të cilat u sugjerohet shteteve që të marrin masa për të mundësuar edhe konfiskimin e pasurive vlera e të cilave korrespondon me vlerën e përfitimeve të veprimtarive të paligjshme. Konfiskimi i pasurisë mund të shtrihet edhe kur ajo mbahet nga të afërm të personit ose nga persona të tretë fizikë apo juridikë, pasi shpesh herë kriminalët i vendosin pasuritë e fituara me veprimtari kriminale në emër të personave të tjerë me qëllim që të fshehin zotërimin apo pronësinë e vërtetë të tyre mbi to. Me këtë rast, duhet veçuar konfiskimin penal si konfiskim tradicional të cilin e kanë pak a shumë të 4 Për më gjerë, shih: Ardit Mustafaj, Produktet e veprës penale nga këndvështrimi juridikopenal dhe i politikës kriminale, Tiranë, 2007, fq Po aty. 9

4 Prof. Dr. Vesel Latifi gjitha legjislacionet penale të vendeve të tjera. Veçoritë e këtij lloj konfiskimi janë: Ka natyrën juridike të një dënimi penal, pasi parashikohet në ligj si një nga dënimet plotësuese që jep gjykata ndaj personave që kanë kryer vepra penale; Aplikohet për të gjitha veprat penale; Konfiskohen vetëm instrumentet dhe përfitimet e veprës penale konkrete për të cilën është shpallur dënimi; Është pjesë e procedimit penal ndaj të pandehurit; Lejohet konfiskimi i vlerave ekuivalente; Është një konfiskim i detyrueshëm. Fenomeni i korrupsionit, po nuk u luftua në kohë, mund të kthehet, duke mposhtur shtetin, në sistem korruptiv. Konsiderohet se rrjetet korruptive përbëhen nga struktura kriminale të kamufluara në administratën publike, organet shtetërore dhe institucionet e ndryshme publike. Mjerisht, shumë fakte imponojnë mendimin se politika shtetërore, duke e toleruar dhe mosluftuar korrupsionin, bëhet sistem korruptiv dhe këtë lloj krimi, jo vetëm që e legalizon por edhe e mbron me mekanizmat e pushtetit të krijuara dhe të parapara për parandalimin dhe luftimin e korrupsionit. Trajtimet e korrupsionit në konferenca dhe simpoziume ndërkombëtare, rregullimi i tij në legjislacione penale nacionale, programimi i luftës anti-korrupsion, formimi i shërbimeve dhe organeve speciale për luftimin e këtij fenomeni të krimit të organizuar, ndonëse qëllimin e kanë të luftohet kjo dukuri, duket sikur e mjegullon ose vështirëson zbulimin dhe luftimin e suksesshëm të kësaj dukurie. Problemet e luftimit të korrupsionit mund t i adresohen shtetit, organeve dhe institucioneve të tij që nuk mund, nuk guxon, nuk dinë ose nuk donë t i çrranjos faktorët dhe shkaqet e korrupsionit dhe t i ndëshkojë dhe parandalojë kryesit e këtyre krimeve. 2. Struktura e veprave penale të korrupsionit Në të gjithë kapitujt e kodit penal ku flitet për krime në detyrë apo kundër autoritetit të shtetit, zënë vend mjaft vepra penale, që në një mënyrë a në një tjetër, lidhen me ushtrimin e detyrës jo në përputhje me ligjin, në shtrembërim të tij bërë si për të krijuar favore apo përfitime nga më të ndryshmet, ashtu edhe pa pritur që të vijnë të ardhura të tilla. Të tilla krime janë: vjedhja duke shpërdorur detyrën ; kontrabanda nga punonjësit e doganave ; moskryerja e detyrave nga organet tatimore ; 10

5 LUFTIMI I KORRUPSIONIT DHE KONFISKIMI... propozime për shpërblime që i bëhen punonjësit që kryen një detyrë shtetërore ; dhënia e shpërblimeve ; kërkimi dhe marrja e mitës ; marrja e shpërblimit nga gjyqtari, prokurori ; dhënia e shpërblimeve dhe premtimeve etj. 6 Në vende të Evropës, shënjestra kryesore e despotizmit kriminal akoma mbetet forma tradicionale e keqpërdorimit të detyrës publike zyrtare (p.sh. dhënia e ryshfetit ose përpjekja për t iu dhënë ryshfet personave që kanë poste publike ose zyrtare në nivelet vendore, rajonale ose kombëtare, duke përfshirë këto kohët e fundit edhe zyrtarët e huaj). Me kriminalizim të korrupsionit kuptojmë tërësinë e veprave penale të parashikuara në legjislacionin penal, në përbërje të korrupsionit. Madje, pasojat e korrupsionit varen nga lloji i korrupsionit që dominon në shtetin përkatës. Korrupsioni prodhon varfëri dhe rënie të përgjithshme ekonomike e shoqëruar me pakënaqësi shoqërore ndaj reformave për zhvillimet demokratike, sjell uljen e efektivitetit të funksionimit të pushtetit shtetëror dhe minimizimin e besimit të qytetarëve të organet e shërbimit publik shtetëror. Shkaqet themelore të korrupsionit të vendeve të regjionit, për veç tjerave, janë: Mungesa e sundimit të ligjit, kontrollit shtetëror të ecurisë ekonomike, çrregullimi i vlerave shoqërore, anomia dhe varfëria. Qëllimi i miratimit të ligjeve të veçanta të anti-korrupsionit është që të rritet ndërgjegjja politike dhe publike në luftën kundër korrupsionit. Këto ligje të veçanta përkufizojnë sjellje, të cilat janë subjekt i ndalimit të korrupsionit dhe të fushave shoqërore që janë teket të ndjeshme ndaj korrupsionit. Një nga tiparet më të zakonshme të këtij lloj legjislacioni është që kryesisht parashikon: përgjegjësinë dhe detyrimet e personave zyrtarë për të deklaruar të ardhurat dhe pasuritë e tyre; ndalimi i konfliktit të interesave; parandalimi i çdo lloj mundësie korrupsioni në procesin e prokurimit në qeveri; sanksione të veçanta administrative dhe metodat hetimore janë përgjithësisht të njohura nëpërmjet këtyre ligjeve, në disa raste, policia speciale dhe organe të tjera të anti-korrupsionit ose komisionet parlamentare krijohen me qëllim që të monitorojnë veprimtarinë e organeve të zbatimit të ligjit dhe veprimtarinë gjyqësore si dhe për të propozuar strategji të reja të parandalimit. 6 Arben Rakipi, Korrupsioni dhe evazioni fiskal, Tiranë, 2003, fq

6 Prof. Dr. Vesel Latifi Format bashkëkohore të korrupsionit më së shpeshti mbulohen (fshihen): - me kontrata fiktive mbi vepër; - me falsifikimin e llogaritë të udhëtimit; - lidhjen fiktive të marrëdhënieve të punës; - lejimin e provizioneve joreale; - lëshimin e letrave garantuese; - me angazhimin e personave të caktuar në cilësinë e bashkëpunëtorëve të jashtëm, konsulentëve profesional ose këshilltarëve; pagesa e honorarëve autoriale për vepra të cilat nuk janë shkruar; - shpenzime fiktive të reprezentacionit dhe reklama me të cilat mbulohet dhënia e dhuratave të shtrenjta; - me angazhimin e personave të caktuar në komisione të ndryshme dhe trupa të tjerë të cilat vetëm për këtë formohen; - kryerja e shërbimeve të ndryshme pa pagesë ose shërbime me kompensim simbolik; - përpunimi fiktiv i mallrave në firmën e huaj; - shitja e mallit me çmim dukshëm të ulët nga ajo reale etj. Korrupsioni si ryshfet është i pranishëm gjatë tërë historisë të shtetit dhe shoqërisë. Gjithnjë është konsideruar si dukuri e pahijshme dhe e dëmshme shoqërore. Korrupsioni, sipas rregullit, posaçërisht është shprehur në periudha krize të shoqërive të caktuara, por edhe krahas me forcimin e shtetit, zhvillimin e aktiviteteve afariste, përzierjen e shtetit në ekonomi dhe me burokratizimin e shoqërisë. Korrupsioni është bërë njëri nga problemet më të rëndësishëm të shteteve të organizuara, sepse përkundër përpjekjeve të rëndësishme ligjore dhe aksioneve të rëndomta apo të kohëpaskohshme antikorrupsion, është bërë më i përhapur dhe më i përforcuar. Kjo donë të thotë që korrupsioni gati nuk mund të çrrënjoset. Për këtë, në kohën e fundit, karshi kriminalitetit, është karakterizuar si një nga keqbërjet më të mëdha shoqërore Zbulimi i veprave penale të korrupsionit Kryerja e krimeve të korrupsionit ka tipare specifike sepse ata mbahen larg syve të publikut dhe përfshijnë një numër të vogël personash, është krejt natyrale që të përdoren metodat specifike të zbulimit të hetimit. Në këtë drejtim, janë të domosdoshme njësitë e brendshme antikorrupsion, të krijuara për të pasur kompetenca që lidhen me mbledhjen dhe hetimin 7 Vukoviq, S., Korupcija i vladavina prava, Beograd, 2003, fq.7. 12

7 LUFTIMI I KORRUPSIONIT DHE KONFISKIMI... parësor të të dhënave dhe informacioneve mbi kryerjen e krimeve të informacionit. Institucionet dhe organet që kryejnë funksionin e zbulimit, parandalimit dhe luftimit të korrupsionit, duhet të kenë një këshill mbikëqyrës gjatë tërë procesit të punës në këtë drejtim. Duke pasur parasysh vetitë e kryesëve të veprave penale të marrjes dhe dhënies së ryshfetit, ndërlikueshmërinë e situatave juridiko-penale, format e ndryshme të kryerjes dhe të fshehjes të këtyre krimeve, në zbulimin e tyre paraqiten shumë pengesa dhe vështirësi. Informimi i përgjithshëm për këtë lloj të veprimtarisë kriminale është tejet i rëndësishëm për zbulimin e këtyre veprave penale. Informacionet dhe njohuritë për këto vepra penale sigurohen në mënyra të ndryshme. Ndonjë herë këto mund të sigurohen në bazë të manifestimeve të jashtme dhe mënyrës së jetesës të personave të caktuar (shpenzimet enorme në kafene, blerja e automobilave, ndërtimi i shtëpive dhe vilave etj.). Përfoljet publike, kallëzimet e qytetarëve për kryerjen e këtyre veprave penale gjithashtu mund të jenë të dobishme në procesin e zbulimit të tyre. Madje, duke mbledhur të dhënë për vepra të tjera penale si ato të shpërdorimit të autorizimeve zyrtare, falsifikimit të dokumenteve zyrtare...mund të sigurohen të dhënat për marrjen apo dhënien e ryshfetit. Kurse, shfrytëzimi i metodave dhe mjeteve operative varen nga situata konkrete. Duhet theksuar se Konventa e Organizatës së Kombeve të Bashkuara kundër korrupsionit 8 ekskluzivisht parasheh se të gjitha shtetet janë të obliguara të parandalojnë korrupsionin dhe domosdoshmërinë e bashkë-punimit të ndërsjellët. Në njërën nga dispozita e kësaj konvente përkufizohen kuptimet e disa termeve si punonjësi shtetëror (çdo person që ka mandat ligjvënës, ekzekutiv, administrativ ose gjyqësor në ndonjë shtet, i cili ka qenë i emëruar ose i zgjedhur në kohë të caktuar ose të pacaktuar, i paguar ose pa pagesë, pavarësisht nga niveli hierarkik; çdo person tjetër që kryen funksion publik, përfshirë këtu edhe organin shtetëror ose organizatën publike, ose atë që ofrojnë shërbime publike, ashtu si këta terma definohen në të drejtën nacionale; dhe çdo person tjetër i definuar si punëtorë shtetërorë në të drejtën nacionale të ndonjë shteti.), punonjësi i huaj shtetëror (çdo person i cili ka mandatin ligjor, ekzekutiv, administrativ ose gjyqësor të ndonjë shteti të huaj, që e ka emëruar ose zgjedhur; dhe çdo person që kryen funksionin publik për 8 Mihajlo Manevski, Korupcijata vo Republika Makedonija, Preventivni i kazneni merki za sprečuvanje, Shkup, 2005, fq.21. Konventa e Kombeve të Bashkuara kundër korrupsionit u miratua më në Meridë Meksikë, në Konferencën e mbajtur prej , me pjesëmarrjen e 120 shteteve. 13

8 Prof. Dr. Vesel Latifi ndonjë vend të huaj, përfshirë këtu organin shtetëror ose organizatën publike) funksioneri i organizatës ndërkombëtare publike (funksionar ndërkombëtarë ose çdo person i autorizuar nga organizata e këtillë për të vepruar në emër të saj), të ardhurat nga krimi (çdo pasuri që ka prejardhjen e drejtpërdrejtë ose indirekt nga ndonjë vepër ose është fituar me kryerjen e drejtpërdrejtë ose indirekt të këtij krimi), konfiskimi (marrja e përhershme e fitimit në bazë të vendimit të gjykatës ose nga organi tjetër kompetent etj., dërgesat e kontrolluara (metodë që mundëson daljen nga territori, kalimin nëpër territor ose hyrje në territor të një apo më shumë shteteve, në mënyrë të palejuar ose të dyshuar, nën kontrollin e organeve kompetente të këtyre shteteve, me qëllim të zbatimit të hetimeve për ndonjë vepër dhe identifikimin e personit të involvuar në kryerjen e tyre etj. Njësitë e specializuara janë pjesë e reformës legjislative dhe institucionale të cilat kanë si qëllim zbatimin e detyrave-masave të tilla sipas iniciativave të anti-korrupsionit që janë marrë nga çdo autoritet qeveritar. Formimi i njësive të specializuara është zbatuar në institucione të ndryshme por më tepër në organet e zbatimit të ligjit, organet e ndjekjes penale, prokurimet publike, ministrinë e financave etj. Detyra e tyre kryesore është të ndërmarrin procedura të veçanta, duke përdorur mjete të posaçme në luftën dhe parandalimin e korrupsionit si një fenomeni brenda fushës së veprimtarisë së tyre. Në Republikën e Kosovës, përveç ligjit antikorrupsion, Agjencisë kundër korrupsionit, strategjisë për luftimin e kësaj dukurie, në shkurt 2010 u themelua Departamenti antikorrupsion pranë Prokurorisë speciale. Ndër elementet më themelore të luftës kundër korrupsionit mund të veçohen: Përcaktimi dhe vendosja e paluhatshme e udhëheqjes politike të vendit dhe të gjithë organeve të tyre kundër korrupsionit; Organizimi dhe bashkëpunimi institucional në nivel lokal, rajonal dhe ndërkombëtar kundër korrupsionit; Sigurimi i dhënies së përgjegjësisë të të gjithë atyre në administratën shtetërore, qeveri, parti, që implikohen në korrupsion; Reformimi i policisë dhe gjyqësisë në drejtim të organizimit të organeve të specializuara për luftimin e krimit të organizuar e korrupsionit në veçanti etj. Me këtë rast duhet theksuar edhe rolin e mediave dhe organizatave joqeveritare në luftën kundër korrupsionit. Dy mekanizma institucionale janë thelbësorë në ndihmën që japin për të luftuar korrupsionin në 14

9 LUFTIMI I KORRUPSIONIT DHE KONFISKIMI... demokracitë e reja: një media e fuqishme, agresive, e pavarur dhe një shoqëri civile e gjallë dhe e zhvilluar me organizata joqeveritare dhe grupe të interesit publik. Qeveritë rrallë e ndjekin vetveten, dhe nivelet më të larta të qeverisë kanë qenë mase të dobëta në atë që nuk kanë mundur të sigurojnë një kontroll në korrupsionin lokal. Gazetat, për kohë të gjatë kanë publikuar praktikat e korrupsionit, por në shumë qytete më të vogla mediat ishin mjaft të lidhura me institucionet politike që ishte e pamundshme për të trumpetuar informacion të disfavorshëm për atë institucion politik. 9 Një pjesë e madhe e kësaj audience përbëhet nga prokurorë dhe avokatë të cilët e dinë se korrupsioni shpesh nuk ndiqet dhe nuk mund të ndiqet penalisht. Ndonjëherë zyrtarët që merren me zbatimin e detyrueshëm të ligjit janë vetë të korruptuar. Në një shoqëri civile duhet të ketë ndonjë mënyrë tjetër për të diskutuar dhe për të trajtuar korrupsionin, theksojnë disa autorë. 10 Korrupsioni i gërshetuar, për shembull, në tendere, mund të zbulohet dhe të pengohet me aksionet e ndryshme të mediave. tenderi i hapur është procedura e preferuar për kontratat në sektorin publik. (Duhet pasur parasysh rrethanat që kryesi mund të dënohet me shumë vjet burg shpenzon paratë e fituara me korrupsion, procedura vazhdon...me ligje në çështje penale juridike prokurori, para fillimit të procedurës të kërkojë ndalimin e disponimit me pasuri, financa, aksione e bartur në personin që dyshohet se janë fituar me krim. Agjensioni për menaxhimin e pasurisë së sekuestruar të vendos në favor të shoqërisë (mjetet e sekuestruara ia ndanë fondeve të veçanta për të varfrit, e nëse në procedura gjyqësore konstatohet që paratë e fituar nuk janë nga veprimtaria kriminale, shteti ia kthen kryesit (që këto raste duhet të janë përjashtim). Paraqet fitimin e 50 mijëve në vit, ka gjysmë milioni pasuri. Të provuarit e fitimit legal kryesit të korrupsionit ti hulumtohet retroaktivisht - 12, 15 vite prapa.). 4. Karakteristikat e sistemit të konfiskimit të pasurisë të fituar me kryerjen e veprës penale Në pikëpamje të së drejtës ekzistojnë dy sisteme për marrjen e pasurisë të fituar me veprën penale: gjyqësor dhe jashtëgjyqësor. Në 9 Edward L.Glaser, Claudia Goldin, Corruption adn reform: an introduction (National Bureau of economic reserch), Cambridge, 2004, fq. 19. (Në Amerikë, 54% të kongresmenëve janë milionerë) 10 Sharles Lervis, Roli i medias dhe organizatave joqeveritare në luftën kundër korrupsionit, korrupsion & demokraci, Tiranë, 1994, fq

10 Prof. Dr. Vesel Latifi kuadër të sistemit gjyqësor, pasuria me prejardhje kriminale mund të merret në procedurën penale dhe procedurën civile. Marrja e pasurisë të fituar me vepër penale në mënyrë jashtëgjyqësore mund të jetë: Marrja e pasurisë sipas procedurës së shkurtuar i përket pasurisë që është lëndë e veprës penale, p.sh. (substancat e kontrolluara), nuk ka të drejtë në pronësi ligjore, marrja pa procedura formale. Marrja administrative e pasurisë së fituar me vepër penale kryhet pa angazhimin e gjykatës me veprimin aktiv të organeve tatimore ose organeve të tjera shtetërore apo administrative (posaçërisht e rëndësishme te pagesa e tatimit dhe larja e parave). Karakteristikat kryesore të sistemeve nacionale të konfiskimit të pasurisë së fituar me vepër penale janë: 11 - Sistemi i bazuar në pasuri ose vlerë, ose në të dyja; - Janë aplikuar vetëm në veprat penale të trafikimit të drogave ose në krime të rënda; - Për zbatimin e dispozitave të konfiskimit kërkohet gjykimi; - Standardi i provave i përdorur në procesin juridik ka qenë standardi penal ose civil ( ose ndonjë tjetër më i lehtë); - Pesha e të provuarit ka mund të ndryshoj ashtu që të bie në të akuzuarin që të provojë që pasuria është fituar në mënyrë legjitime ose që ai nuk e ka fituar pasurinë me veprimtari kriminale; - Nëse kërkohet gjykimi, urdhëresa për konfiskim ose marrje mund të lëshohet në mbi të ardhurat e fituar me krim (por jo nga i ndjekuri penalisht) para veprës penale për të cilën është gjykuar i akuzuari ose kundër mjeteve të fituara para kësaj kohe; - Mund të konfiskohet pasuria në posedim të personave të tretë (personat që nuk janë të akuzuar në procedurën penale); dhe - Mund të konfiskohet pasuria që është instrument i veprës penale ose është e dedikuar të jetë mjet i veprës penale. Disa Këshilla për luftimin e korrupsionit, me rastin e analizimit të punëve të luftimit të korrupsionit, kanë konkluduar: Pushteti i pengon institucionet në punë; Ndryshohen ligjet, institucionet, kuadrot si pasojë e jo si shkak; Duhet caktuar-zgjedhur Revizionin - kontrolluesin shtetëror për mbikëqyrjen e funksionimit të sistemit në parandalim dhe luftim të korrupsionit. Suksesi i luftës kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar varet nga shumë faktorë, nga të cilët, më të rëndësishmit janë vullneti politik dhe vendosshmëria. Obligimi politik i veprimtarisë nuk është vetëm deklaratë e qëllimeve por obligim i qartë i bartësve të pushtetit politik nga i cili del edhe përgjegjësia ndaj qytetarëve. Obligimi ndërkombëtarë i luftës 11 Dr. Tatjana Lukiq, Oduzimanje imovine kriminalcima, Beograd, 2009, fq

11 LUFTIMI I KORRUPSIONIT DHE KONFISKIMI... kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar mbështetet në respektimin e standardeve relevante në luftën e organizuar shoqërore kundër këtyre dukurive, të cilat parashihen në shumë rezoluta, konventa, marrëveshje, analiza dhe deklarata ndërkombëtare. a) Në luftimin e korrupsionit është e domosdoshme përkrahja e mediave, policisë - Korrupsioni nuk mund të luftohet pa përkrahjen adekuate të opinionit. - Trajtimi medial i rasteve të korrupsionit është faktorë i fuqishëm për luftimi e gjerë të kësaj dukurie. - Përveç sektorit joqeveritar, shoqërisë civile edhe mediat kanë rol kyç në shqyrtimin e korrupsionit, si fenomen negativ shoqëror. - Mediat duhet të sigurojnë realizimin e lëvizjes objektive dhe të lirë të informacioneve kur merren me informacion. - Mas-Mediat janë mekanizmi më i rëndësishëm për artikulimin e interesit publik. - Transparenca në media dhe gazetari, me shpjegimin e metodave dhe formave të paraqitjes së korrupsionit dhe krimit të organizuar, mund të arrihet kontribut i rëndësishëm. - Për gazetarët që dukshëm kanë kontribuar në luftën kundër korrupsionit në punën hulumtuese gazetareske duhet përcaktuar ndarjen e mirënjohjeve speciale. - Aksioni policor dhe gjyqësor nuk mund të jetë i suksesshëm pa përkrahjen e opinionit. Përkrahja e opinionit mungon pa media të lira dhe aktive. Strategjia në këtë, nënkupton, përdorimin r njëkohshëm të masave dhe aktiviteteve të ndryshme me aplikimin e njëjtë intensiv të apelit të ndërgjegjes, njohjet mbi pasojat, masat adekuate ligjore dhe organizative. b) Roli i Parlamentit në luftimin e korrupsionit Përveç pjesëmarrjes së theksuar të shoqërisë civile dhe aktorëve të tjerë, roli i Parlamentit është krucial në arritjen e qëllimit të demokratizimit rë shoqërisë dhe përgjegjësisë më të madhe politike. Parlamenti, me përfaqësues të zgjedhur publik të moralit duhet gjithashtu të kyçet në monitorimin dhe vlerësimin e masave të ndërmarra dhe rezultateve të 17

12 Prof. Dr. Vesel Latifi arritura. Kështu sigurohet që definomi i politikës antikorrupsion dhe zbatimi i saj të jenë në përputhje me parimet e përcaktuara demokratike, që si rezultat do ta kanë përgjegjësinë më të madhe politike. Në pajtim me këtë, është e domosdoshme të formohet një trup i veçantë i Parlamentit që do të bashkëpunon ngushtë me Agjencionet antikorrupsion dhe me ministritë përkatëse në sensibilizimin dhe monitorimin e reformave antikorrupsion. c) Të provuarit e korrupsionit dhe masat e mundshme të luftimit të kësaj dukurie negative të shoqërisë Një parakusht për paanësinë dhe profesionalizmin e hetimeve penale për organin që kryhen ndjekjet penale të korrupsionit është që të jetë i pavarur në kuptimin institucional, financiar dhe politik. Sipas të gjitha studimeve për antikorrupsionin, suksesi i një fushate kundër korrupsionit matet me dënimin e peshkut të madh, d.m.th., një personi me një status hierarkik të caktuar Krimi i organizuar dhe korrupsioni, si formë e këtij kriminaliteti, për shkak të natyrës së tij të fshehtë, bëjnë pjesë në krime ku shkalla e të provuarit është në nivelin tejet të ulët. - Kriminaliteti bashkëkohor, posaçërisht krimi i organizuar, para organeve të ndjekjes shtrojnë aso detyra të cilat, pa përdorimin e mjeteve dhe metodave speciale hetimore në procedurën parapenale nuk mund të realizohen. - Për këtë, me qëllim të zbulimit, ndriçimit dhe të provuarit (argumentimit) të veprave penale të krimit të organizuar dhe korrupsionit, janë inkorporuar mekanizma të veçantë procesualo - juridik. Fjala është për teknika dhe metoda speciale hetimore të parapara në Kodin e Procedurës Penale, si masë të mbikëqyrjes sekrete të cilat janë formë e veçantë e mbledhjes të dhënave. - Mbikëqyrja sekrete dhe incizimi sekret i bisedave telefonike... - Fotografimi sekret, videoincizimi... - Blerja fiktive e lëndëve... - Përcjellja e transportit dhe dorëzimit të lëndëve pasuria e fituar me vepër penale. - Sigurimi i të dhënave nga bankat. 12 Cristi Danilet, Korrupsioni dhe antikorrupsioni në sistemin e drejtësisë, Tiranë, 2011, 18 fq.161.

13 LUFTIMI I KORRUPSIONIT DHE KONFISKIMI... - Përdorimi i mekanizmave elektronike për zbulimin e lokacioneve të krimit. - Angazhimi i hetuesit, dëshmitarit të fshehtë.. Problemin e parandalimit dhe të luftimit të krimit të organizuar në përgjithësi dhe korrupsionit në veçanti, duhet trajtuar, programuar dhe luftuar ndryshe nga krimet e tjera. Korrupsioni kryhet dhe jeton nëpërmjet zyrtarëve, përfaqësueseve të pushtetit, partive politike, institucioneve dhe organeve qeveritare dhe joqeveritare. Kjo dukuri gërshetohet në fushën e punësimit, licencimit, tenderëve, marrjen e dokumenteve dhe lejeve zyrtare, në tregti, ekonomi, arsim, shëndetësi, polici, ushtri, parlament, qeveri, ministri, grupe dhe organizata kriminale. Hetimi dhe masat tjera në zbulim, gjykim dhe ekzekutim të dënimit, i përkasin organeve të zbulimit, të ndjekjes dhe të gjykimit që themelohen me procedura të veçanta, me përgjegjësi profesionale, politike, kushtetuese. Prandaj, bartësit e funksioneve politike, profesionale, administrative etj. pa mbështetje hartojnë programe, projekte, drafte etj. që rekomandojnë zbatimin e ligjit dhe të detyrave që kanë në kompetencë këto institucione, sepse ato janë të detyruara të veprojnë sipas ligjit dhe të japin përgjegjësi administrative, kundërvajtëse, penale, etike dhe politike nëse nuk veprojnë kështu. Politikat antikorrupsion të jenë transparente dhe me përgjegjësi qytetare. Të bëhet njohja, grumbullimi dhe shpërndarja sistematike e informacionit mbi përmasat reale të shtrirjes së korrupsionit, dëmet që i sjellë ai shtetit dhe shoqërisë mbi pasojat e tjera negative të korrupsionit dhe shkaqet e shfaqjes së tyre. Lufta kundër veprimtarisë kriminale të korrupsionit nuk realizohet në formën e një kryqëzate në emër të idealeve të përgjithshme por në shmangien e shkaqeve dhe pasojave që e krijojnë korrupsionin. Prandaj, përveç rregullimit legjislativ, politikës ndëshkimore, organizimit dhe ngritjes së efikasitetit dhe azhuritetit në zbulim, luftim dhe gjykim të krimit të organizuar dhe korrupsionit, planet dhe programet e fushatës të organeve qeveritare, politike dhe parlamentare duhet shtrirë dhe zbatuar në dy drejtime: - Çdo bartës i funksioneve politike, publike dhe profesionale, për të cilin përfolet ose në çfarëdo mënyre mësohet për tolerimin ose lejimin e keqëpërdorimit, për shkak të përgjegjësisë politike, të suspendohet, largohet ose shkarkohet nga detyra. Kryerja e detyrave dhe autorizimeve të shtetit është politikë kurse moskryerja, shpërdorimi, tolerimi i veprimtarisë kriminale nënkupton edhe përgjegjësi politike. Në raste të caktuara, kjo përgjegjësi politike mund të kryhet edhe me dorëheqje. 19

14 20 Prof. Dr. Vesel Latifi Involvimi eventual i tij në veprimtari kriminale është çështje e organeve të zbulimit, ndjekjes dhe gjykimit. Për këtë nuk bëhen rekomandime, insistime, premtime autoritative por organet përkatëse, sipas detyrës zyrtare, hetojnë dhe provojnë çdo kryes të veprimtarisë kriminale. - Zyrtarët, duke filluar nga punonjësi administrativ, deri te presidenti, në raste të involvimit (në bazë të përfoljes, deklaratave të palëve, publikimeve etj.) në korrupsion ose në kryerjen e detyrave joefikase, shpërdorimin e autorizimeve, tolerimin e keqpërdorimit të detyrës, mundësimin ose ndihmën në këto dukuri, në përgjegjësi morale si akt moral, vetë të largohet nga detyra-posti zyrtar, pa procedura të veçanta. Pra, zbatimi i përgjegjësisë politike dhe përgjegjësisë morale, të bëhen mekanizma institucional për parandalimin dhe luftimin e njërës palë-palës zyrtare, në të gjitha format e korrupsionit, shpërdorimit të pushtetit dhe të autorizimeve. Përfundimi Ky punim ka trajtuar kuptimin e korrupsionit, veprat penale në këtë fushë dhe problemet e luftimit të kësaj dukurie të ndërlikuar kriminale. Theksim i veçantë iu është bërë zbulimit, hetimit të veprave penale të korrupsionit, si formë e krimit të organizuar, dhe rëndësisë të funksionimit të organizuar të organeve dhe institucioneve të shtetit në luftim të kësaj veprimtarie kriminale. Reagimi juridiko penal dhe administrativ kundër korrupsionit mbetet pa rezultate të pritura nëse nuk zbatohen procedurat ligjore efektive në konfiskimin i dobisë pasurore të fituar me vepër penale. Lufta kundër korrupsionit, si dukuri ndërkombëtare, kërkon jo vetëm një politikë efektive të luftimit të kriminalitetit brenda vendit por edhe bashkëpunim ndërkombëtar, në bazë të Konventës Evropiane. Goditja kundër korrupsionit realizohet jo vetëm me parashikimin në Kodin penal të krimeve, të llojeve të korrupsionit, por edhe nëpërmjet sanksioneve penale kundër tij, sidomos të dispozitave që mundësojnë konfiskimin i dobisë pasurore të fituar me vepër penale. Normat penale kundër korrupsionit janë në nivelin e duhur për të zhvilluar luftë efektive kundër tij, çështja qëndron në zbatimin e kësaj politike në praktikën gjyqësore. Është mase e nevojshme që me përpikëshmëri të zbatohet ligji në fushën e luftimit të korrupsionit dhe pa zhagitje dhe neglizhencë të zhvillohen procedurat ligjore të konfiskimin të dobisë pasurore të fituar me vepër penale. Legjislacioni penal dhe administrativ i shtetit është i mjaftueshëm, ndonëse

15 LUFTIMI I KORRUPSIONIT DHE KONFISKIMI... në vazhdimësi duhet reformuar, për luftimin e korrupsionit. Zgjerimi i kompetencave dhe i detyrave në zbulim dhe luftim të korrupsionit me strategji të ndryshme, organizata joqeveritare, organe dhe organizata jokompetente, vështirëson dhe pamundësinë parandalimin dhe luftimin efektiv të kësaj dukurie, sepse, njëra palë në korrupsion, kryesisht nuk është e pushtetit, kurse çështjet korruptive shumë varrën nga veprimtaria e personave zyrtarë. 21

16 Prof. Dr. Vesel Latifi Prof. dr. Vesel LATIFI FIGHT OF CORRUPTION AND SEIZED PROPERTY BENEFIT ACQUIRED WITH CRIMINAL OFFENCE This paper has addressed the meaning of corruption, criminal acts in this area and the problems of fighting this complex criminal phenomenon. Special emphasis has been made to the discovery, investigation of crimes of corruption, as a form of organized crime, and the importance of organized functioning of state bodies and institutions to combat this criminal activity. Criminal and administrative legal reaction against corruption remain without the expected results if the effective legal procedures are not implemented in the confiscation of material benefit acquired by a criminal act. The fight against corruption as an international phenomenon requires not only an effective policy to combat crime within the country but also international cooperation, under the European Convention. Blow against corruption can be achieved not only with the prediction of crime in the Criminal Code, the types of corruption, but also through criminal sanctions against it, especially the provisions that allow the confiscation of material benefit acquired by a criminal act. Criminal norms against corruption are at the right level to develop effective fight against it, the issue lies in the implementation of this policy in court practice. It is necessary that the measures should be implemented accordingly in the field of combating corruption and negligence without delays and legal procedures of confiscation of material benefit acquired by a criminal act. Criminal and administrative legislation of the state is sufficient, although continuing to reform, in fighting corruption. Expanding the powers and duties to detection and combating corruption with different strategies, nongovernmental organizations, bodies and incompetent organizations unable and make it difficult to prevent and combate this phenomenon, because one party in the corruption case is not primarily from the government, and many corruption cases depend a lot from the actions of the officials. 22