NA BULA NI TAMATA ME KILA KA LOMANA NA KALOU

Transcription

1 1 NA KACI TAUMADA I Tamaqu<<<<<<sai koya oqo na bula tawa mudu, me ra kilai kemuni na Kalou dina duaduaga, kei Jisu Karisito o koya ko ni a tala mai. 1 Na Kalou na nodai vakabula e vinakata me vakabulai na tamata kece ka me ra kila na dina. 2 Sa sega tale ni dua na yaca soli vua na kawa tamata ena ruku i lomalagi o koya duadua ga sa veivakabulai 3 sega e uasivita, Jisu Karisito duadua ga. I NA BULA NI TAMATA ME KILA KA LOMANA NA KALOU 1. Na Kalou, tawa yalani na nona vinaka, tabu vakaikoya ga, ena nona i tuvatuva ni loloma uasivi e a bulia na tamata ena galala me rawa ni vakaivotavota na tamata ena bula tabu vakalou. O koya gona, ena veigauna kei na veivanua e dau vakavolekati koya kina na kalou vua na tamata. E dau kaciva na tamata me qarai koya, me kilai koya, me lomani koya ena nona i gu taucoko. E kaciva na veimata tamata kece era veisebayaki tu ka tawasei ena i valavala ca me ra duavata ena nona matavuvale na Ekelesia. Me vakayacori oqo e a tala mai na luvena veivakabulai, veibokoci ni valavala ca ena nona gauna yalataki. Ena luvena, mai vua, e sureta na tamata ena veivuke ni Yalo Tabu meda luvena meda vakaivotavota kina ena nona bula tabu. 2. O koya gona me kuruseti vuravura na kaci oya, a talai ira kina na nona apositolo digitaki na Karisito ka solia vei ira na kaukauwa me ra vunautaka na kosipeli: o koya mo dou qai lako ka vakalotutaki ira na lewe ni veivanua kecega, ka papitaisotaki ira e na yaca ni Kalou ko Tama kei na Luvena, kei na Yalo Tabu, vakavulici ira me ra vakabauta na ka kece ka u a vosa kina vei kemudou: ka mo dou kila, au sa tiko vata kei kemudou e na veigauna kecega, ka yacova nai vakataotioti kei vuravura. 4 Vakaukauwataki ena veitalaki, era a cavutu na apositolo ka vunau ena veivanua kece ka cakacakavata voli kei ira na mana ni Turaga ena veitukutuku kei na veivakaraitaki veivakurabuitaki era a vakayacori O ira era ciqoma na kaci ni Karisito ena veivuke ni Kalou ka vakaio ena galala na rogokaci, ra uqeti ena lomana na Karisito me ra kacivaka nai tukutuku vinaka ena veivanua kece e vuravura. Na iyau talei qo ciqomi mai vei ira na yapositolo ka yadravi vakamatua mai vei ira na kedra isosomi. Era sa kacivi kece na vakabauta nei Karisito me ra vakadewataka yani mai na dua na taba gauna ki na veitaba gauna ka lako yani, ena nodra kacivaka voli na Joni 17:13 1 Timoci 2:3-4 Cakacaka 4:12 Maciu 28:18-20 Marika 16:20

2 2 vakabauta ena bula vata vakaveitokani kei na solevutaki ni sa sokalou kei na masu. 6 II. VAKADEWATAKI NI VAKABAUTA: KETAKISISI [Catechisis] 4. Ena gauna makawa, na yaca na ketakasisi [catechisis] e a soli vakatabakidua ki na vakatubu apositolo ni Ekelesia me rawa ni vukea na tamata me dinata ni o Jisu Karisito e luve ni Kalou ka ena nona vakabauta gona qo ena rawa ni bula kina ena yacana [Jisu] umani vata kina na vulici ka vakasalataki na tamata ena bula oqo ka tubu kina na yago i Karisito Na ketakisisi *catechisis+ e vuli ni vakabauta vei ira na gonelalai, nai tabagone kei ira na qase ka vauci vakabibi kina na vuli vakarisito, soli yani vakararaba, vakaituvatuva bula koto kina na vakanuinui ni na vakatakila vei ira na vakarorogo na titobu ni bula vakarisito Na ketakisisi e buli ena vica na tiki ni tavi vakai vakatawa-ni-sipi [Pastoral Mission] ni Ekelesia ka ra vakasama vakaketakisisi [Catechetical Aspect] se ira era vakarautaka na kena vulici se ira era tubu mai kina. O ira oqo: na kacivaki taumada ni kosipeli, vunau vakadaukaulotu [Missionery Preaching] ka vakavure ni vakabauta; vakadeuci ni vei vu ni vakabauta; na bulataki Karisito; solevutaki ni vei sakaramede; veimaliwai ena veitikotiko vakaekelesia kei na vakadinadina [witness] vaka daukaulotu vaka apositolo Na ketakisisi e vauci vakaveiwekani titobu kei na bula ni Ekelesia. E sega walega ni baleta na nona tete yani ena veivanua se tubu vakaiwiliwili, ia ena nona tubu sara talega vakayalo e loma [inner growth] ka veidonui kei nai tuvatuva ni Kalou, era vakanuinui taumada ena ketakisisi Na veigauna ni veivakavoui ena Ekelesia era gauna bukawaqa vaka ketakisisi. Ena gauna ni vakatubulotu levu ni Ekelesia ira eso na Bisovi ravikalou gumatua era a bulataka e dua nai wase levu ni nodra qaravi Kalou ena ketakisisi. O ira o St. Cyril mai Jerusalemi kei St. John Chrysostom, St. Ambrose kei St. Augustine kei ira e vuqa tale eso na tama ni vakabauta era a vola na veivuli vaka ketakisisi ka ra dusidusi tudei tu vei keda nikua Na tavi veiqaravi vakaketakisisi e dau kune cegubula vou mai na nodra vei bose na bisovi (ecumenical council). Na bose mai Trent e dua na i vakaraitaki vinaka ni tikina oqo, a vakabibitaki kina na ketakisisi ena yavu ni vakatulewa (constitution) kei na veika e kacivaka raraba (decree) CF Cakacaka 2:42 Cf John Paul II, Apostolic Exhortation, Catechesis Tradendae 1:2 CT 18 CT 13 Cf. CT 12 CT 13

3 3 E koto ena yavu ni vola ni misa vakaroma (Roman Missal) ka a vakayacani ena bose mai Roma (Ecumenical Council, Roma) ka i matai ni vanua era soqoni vata kina na vakaleleka ni vei vuli kece vakarisito <<. 12 na bose mai Trent a tekivuna e dua na i tutuva tautani ni ketakisisi ni ekelesia. Ra vakavinavinakataki na vei bisovi murikalou, ira na daunilotu (theologians) vakataki St Peter Canisius, St Charles Borromeo, St Turibus mai Mongroveo se o St Robert Bellarmine ra a vakavuna na taba ni vuqa na i vola ni vulilotu. 10. O koya gona e sega kina ni kurabuitaki ni ketakisisi ena ekelesia e a dreta tale na nodra vakasama na bisovi sala muria na bose levu na Vatikano II ka a nanuma kina na Tui Tabu Paulo VI ni oqo na vulinilotu levu duadua ena gauna vou nikua. Nai vola dusidusi ni ketakisisi 1971 (Catechetical Directory 1971) nodra gauna vata na bisovi ena vakatetei ni tukutuku vinaka vaka veivakalotutaki (evangelization 1974) kei na ketakisisi (1977), na veiuqeti vakaapositolo Evangelii Nuntiandi (1975) kei na ketakisisi trandae (1979) era vakadinadina kece ni bibi ni ketakisisi. Ena nodra sinoti kacivi koso na bisovi ena 1985 e vakadeitaki kina me dua na vola ni vulilotu ni vakabauta Katolika me baleta na vakabauta kei na i vakarau vakalou (Faith and morals) 13 na Tui Tabu Ioane Paulo II e a vakamuria ena yalo dina na gagadre ni sinoti (1985) ena nona a vakadeitaka ni gagadre oya e salavata na gagadre ni ekelesia e vuravura raraba kei na kena veitabana yadudua sara 14 E a vakayavalata kina na veika kece e gadrevi me vakayacori kina na i naki ni sinoti III NA I NAKI KEI IRA E NAKITI ME RA WILIKA NA VULI LOTU OQO 11. Na vuli lotu (catechism) oqo e vinaktai kina me tuvana vakamaqosa na uto ni vuli lotu ka dui tutu, na yavu ni vakabauta katolika me baleta na vakabauta kei na vakarau vakalou me vaka na gagadre ni Vatikano II kei na taradisio ni ekelesia. E yavutaki taumada mai na i vola tabu, ira na tama ni vakabauta ena ekelesia, vakarau ni sokalou ena misa (liturgy) kei na magisterium ni ekelesia. E kena i naki mera dau rai wasoma kina na dau ni vulilotu ena veiyasai vuravura kece. Taradisio e vu mai na vosa vaka Latina Taraditio, kena i balebale; vakadewataki mai vakavosa, vagusu na i talanoa, vakabauta kei na i vakarau. Magisterium e vosa vaka Latina e kena i balebale, dau ni veidusimaki, se kena dau ni veivulici CT 13 Extraordinary Synoni of Bishop 1985, Final Report, 11B a, 4 John Paul II, Discourse at Closing of the Extraordinary Synod of Bishop December 7, 1985 AAS 78 [1986]

4 4 Ena ekelesia Katolika na magisterium oya na i tavi bula ni veivakavulici ni ekelesia ka nona i tavi me vakadewataka vakadodonu na vosa ni Kalou ka volai tu vakavosa (vola tabu) vata kei na taradisio. Na magisterium e wanonova matua na dina ni ekelesia Katolika ki na nodra i vakavuvuli na apositolo ena veika e baleta na vakabauta kei na bula me vakalou (moral) 12. Na i naki taumada vei ira na qarava na cakacaka vaka ketakisisi : ira era liu taumada na bisovi sa ira era qasenivuli liu ni vakabauta ka i vakatawa liu ni ekelesia. E soli vei ira me nodra i yaragi ni nodra i tavi ni cakacaka ni vakavulici ira na tamata ni Kalou. Mai vei ira na bisovi, kivei ira na dau vola vulilotu, ira na bete kei ira na i vakavuvuli. Ena yaga sara talega vei ira na dau wili vola, lotu vakabauta vakarisito. IV NA I TUVATUVA NI VULI LOTU OQO 13. Na i tuvatuva ni vulilotu oqo e vakauqeti mai na i vakarau ni vulilotu makawa ka ra tarai cake ena va na duru : na tusanaki ni vakabauta ena gauna ni papitaiso, na vei sakaramede ni vakabauta na bula ni vakabauta (vunau e tini), kei na masu ni tamata vakabauta (na masu ni turaga). Vida Dua: Na Tusanaki ni vakabauta. 14. O ira era nei Karisito ena vakabauta kei na papitaiso sa dodonu mera tusanaka na nodra vakabauta vakapapitaiso ena matana levu. Sa i koya taumada gona kina na vulilotu (catechism) e vakamacalataka vakalailai na vakatakila, ka vosa kina na Kalou ka soli koya ki vua na tamata kei na vakabauta ni tamata ena nona camani Kalou (vida dua). Na kacivaki ni vakabauta e soqona vakaleleka na veisolisoli ka solia na Kalou vua na tamata : o koya na vu (Kalou) ni veika vinaka kecega; o koya ka sauma na i valavala ca (redeemer), dau ni veivakasavasavataki (sanctifier). E tosoya na veika kece oqo ena tolu na i wasewase (chapters) ena noda tusanaki vakabauta vakapapitaiso ena duabau vakalou : na tama kaukauwa sara, na dauniveivbuli; na luvena Jisu Karisito noda Turaga na i Vakabula; kei na Yalo Tabu na Dauniveivakasavasavataki (sanctifier) ena ekelesia (wase rua). Vida Rua : Na Sakaramede ni vakabauta 15. Na i karua ni vida ni vulilotu (catechism) e vakamacalataka na veivakabulai ni Kalou vakayacori vakataucoko mai vei Jisu Karisito kei na Yalo Tabu ka se vakayacori tiko ga ena vei cakacaka tabu ena ekelesia (liturgy) vakabibi ena vitu na sakaramede. Vida Tolu : Na Bula ni Vakabauta 16. Na i katolu ni vida ni vuli lotu (catechism) e vakadeuca na i cavacava ni tamata ka a buli me veiucui kei na Kalou : na vunau ni Turaga (kalougata)

5 5 ena ulunivanua (Mc5 : 1-12) kei na gaunisala meda rawata kina ena i vakarau dodonu, digitaki ena galala ena veivuke ni lawa ni Kalou kei na nona garasia (vida dua) kei na i vakarau ka vakayacori vakataucoko kina e rua na matoto ni loloma ka cavuti vakamatata ena vunau ni Kalou e tini (vida rua). Vida Va : Masu ena Bula ni Vakabauta 17. Na i otioti ni vida ni vuli lotu e vakadeuca na i balebale kei na bibi ni bula ena masu ni tamata vakabauta (vida dua). E tinia ena dua na i vakamacala lekaleka ni vitu na kerekere ena masu ni Turaga (vida rua) ni eke eda na kunea kina na i soqoni ni veika vinaka kece koya, eda nuitaka ni na solia vei keda na tamada vakalomalagi. LEWALEWA VEIVUKEI NI VAKAYAGATAKI NI VULI LOTU OQO 18. Na vulilotu oqo e a kunekunetaki me dua na i solisoli vakaituvatuva ni vakabauta vakataucoko ni ekelesia katolika. Vuqa na gauna ena vakananaumi tale kina ena veitikina veiwekani tale eso ena vuli lotu me rawa ni matata vakataucoko ni dua ga na vuli taucoko ni ekelesia. 19. Na vei tikina mai na i vola tabu era sega ni volai kece ia era volai na i vola, wase kei na vei tiki ni vola era kau mai kina. Me kilai vakatitobu ni vei tikina oqori me na qai wiliki sara ga na i vola tabu. Na wiliki ni vola tabu e i yaya vakamareqeti ni cakacaka vakaketakisisi. 20. So na veitikina e vakaraitaka na vakanananu vaka i volatukutuku, so na vakamamasu kei na so tale na veitiki ni vuli ra kau cake mai me matata kina na vuli. 21. Era na kau cake mai eso na nodra volavola vakalotu na qase makawa ni lotu, so na nodra vakasama ni veiliutaki makawa vakabete mera vakavutuniyautaka na i tavi vakavuli ni vulilotu oqo. Na veivosa era vakayagataki ena vakasama ni cicivaki vinaka ni ketakisisi. 22. Ena i cavacava ni vei ulutaga era na volai na vakaleleka ni usutu ni vuli. Era na rawa vulici ka wiligusutaki vei ira na dauvuli lotu ka ra rawa yavu ni vulilotu ena nodra dui vanua. VEISAU KA VEIGANITI 23. Na vuli lotu e vakabibitaka na cereki (exposition) ni vakavuvuli vakalotu. E qara na vukei ni vakatitobutaki ni kila na vuli ni vakabauta, vakacadrava na wakatu ni bula vaka i koya ka cina rama ni i vakarau ni bula yadua.

6 6 24. Vakainaki, na vulilotu e sega ni nakiti me tuvatuva tudei ni vei solisoli vakavuli kei na i vakarau vakaketakisisi ka ganita na veiduidui vaka i vakarau, yabaki ni bula, matua vakayalo, duidui ni veivakarau tu wavoki, tutu vakalotu ganita na vanua yadua ka volai se tarai ira na vulilotu. Na veisau veiganiti e nodra i tavi na dui vulilotu yavutaki ena vulilotu oqo ena veivanua yadua vakabibi cake sara vei ira era vakavulici ira na tamata vakabauta. O koya yadua e vei vakavulici e dodonu me u ka kecega vei ira na tamata kece ga (1 Kor 9:22) me rawa ni rawai ira kece ga vei Karisito bibi taudua na dau soli vuli me kua ni nanuma ni dua ga na mataqali yalo era nuitaki kina, o koya gona e dodonu kina me vulica se vakavuna e dua na sala ni vuli vakatautauvata vei ira na vakabauta ena dua ga na sala ni vuli. Sa dodonu mera kila (daunivuli) ni so era nei Karisito me vaka na gone sucu vou, so era i tabagone ka so tale era uabula vakayalo ka ra lewa vakadodonu na nodra kaukauwa kece - < o ira era kacivi ena cakacaka vaka dauvunau e dodonu mera digitaka na nodra vosa ki na matua ni kila e tu vei ira era vakarorogo ena nodra solia yani na vuli kei na veimisiterio ni vakabauta kei na lawa ni bula dodonu vakayalo. UASIVI DUADUA NA LOLOMA 25. Me vakacavari na kaci taumada oqo e sa dodonu kina me vakananumi na dina taumada ka tukuni ena Roman Catechism: Na i naki vakataucoko ni vuli kei veivulici e dodonu me vakanamata ki na loloma tawayalani. Kevaka e dua na ka e vakaturi baleta na vakabauta, na vakanuinui, se na kedra cakacakataki e dodonu mera vakayacori kece oqori ena loloma ni Turaga, ka da dolavi keda tiko ga kina ena veigauna kece, me rawa ni laurai ni vei cakacaka vinaka kece vakarisito era vu kecega mai na loloma, ka sega ni duatani tale na kedra i cakacaka cava ia ena loloma ga. ULUTAGA DUA NA TUSANAKI NI VAKABAUTA WASE DUA AU VAKABAUTA EDA VAKABAUTA 26. Eda tekivuna na noda tusanaka na noda vakabauta ena noda kaya; Au Vakabauta se Eda Vakabauta. Ni se bera ni vakamatailalalitaki na vakabauta ni Ekelesia me vaka e tusanaka ena i tuvatuva ni nona vakabauta, vakacerecerei ena sokalou, bulataki ena vakamuri ni ivakaro ni Kalou kei na masu, me da taroga taumada nai balebale ni cava eda vakabauta. Na vakabauta sa i koya na vakaio ni tamata vua na Kalou o koya ka vakaraitaki koya ka soli koya vua na tamata ena gauna vata e kauta mai vua na tamata na

7 7 rarama vuabale ena nona qara voli na tamata na tuvuka ni balebale ni nona bula. Sa i koya gona eda na vakasamataka taumada na vakasaqara [Wase Dua], tarava nai vakatakila vakalou oya na nona lako mai na Kalou me sotava na tamata [Wase Rua] ka i otioti nai camanisausaumi ni vakabauta [Wase Tolu]. WASE DUA RAWATA NA CIQOMI KALOU NA TAMATA I NA VINAKATA NA KALOU 27. Na vinakata na Kalou e toqai tu ena uto ni tamata e baleta ni a bulia na tamata na Kalou me baleti koya ga na Kalou; ia na Kalou talega e sega vakadua ni tarova na nona vakayarataka na tamata ki vua. Vua ga na Kalou ena kunea kina na tamata na dina kei na marau ka sega ni mudu na nona vakasaqara voli: Na rokovi ni tamata e vakatau duadua e cake sara ena veimaliwai [Communion] kei na Kalou. Na veisureti ni veivosaki kei na Kalou e a vakaroti vua na tamata ena nona gauna ni kunekunetaki. Ke bula na tamata, ia e baleta ni Kalou e bulia na tamata ena loloma, ena loloma talega e karona voli kina na Kalou na tamata ena gauna kece ni nona bula. Ena sega ni rawa ni bula vakataucoko ena dina na tamata vakavo ga ke dinata ena galala na loloma ni Kalou, ka nuitaki koya vakataucoko ki vua ka a buli koya Ena vuqa na vei sala, ena i vola tukutuku ni veigauna yacova mai ena gauna oqo e vakaraitaka nai tovo ni tamata ena nona vakasaqara na Kalou ena masu, nai soro, vakarau ni qaravi Kalou, na vakanananu kei na veitovo tale eso. Na veivakarau ni qaravi Kalou, e dina beka ni sega ni matata na veika era kauta vata kaya mai, e taka e vuravura taucoko ka sa kilai kina e dua me tamata va-kalou. Mai na dua na vu [Kalou] a bulia na vei matatamata mera tawani vuravura. E a lesia taumada tu ko koya na nodra gauna kei nai yalayala ni veivanua mera tawana. E a cakava oya ko koya mera qai vakasaqarai koya kina na tamata, ka nuitaka ena nodra vakayayamo voli ni ra na kunei koya. Ia e sega talega ni yawa mai vei keda yadua ko koya. Me vaka sa tukuni sai koya ga eda sa cegu tiko ka yavala ka bula voli kina Ia nai vau ni veikilai voleka ni tamata kei na Kalou e rawa ni guilecavi, rai ulabaleti, se beseka ga na tamata. 17 Na vei vakarau vakaoqo e levu na vudra: vakaduiduile ni duka kei vuravura, lecaika vakayalo, na qaciqacia; na lomaocaoca kei na vutuniyau vakavuravura, tarabe ena vakacalai ni nodra Vatikano II G5, 1951 Cakacaka 17:26-28 GS 19 S1

8 8 lako sese eso na tamata vakabauta. Na uwa ni beseka na vakabauti Kalou kei nai moimoi ni tamata cala ka vuna na vuni vua na Kalou ena vuku ni rere kei na drotaka na nona kaci Sa reki na utodra era qara na Turaga. 19 E dina ni tamata e dau guilecava na Kalou se vakanadakui koya, ia na Kalou e sega vakadua ni oti na nona kacivi tamata me ra vaqarai koya mera kunea kina na bula kei na marau. Ia na vaqara Kalou e vinakati kina vua na tamata na maqosa ni vakasama, na vakatulewa dodonu, uto savasava kei na nodra wanonovi ira matua era vaqara ka vakavulica baleta na Kalou. Oni sa cecere Turaga, sa dodonu ga mo ni lagiti, sa vuabale na nomuni kaukauwa, a nomuni vuku sa tawa yalani. Ia na tamata e dua sara na tiki somidi ni veika ko ni bulia, sa gadreva me lagiti kemuni: na tamata vata ga qo ka suluma tu na mate ka ukuti koya ena i valavala ca, kei na ivakadinadina ni ko ni dau sabai ira na qaciqacia. E dina e tiki lailai wale sara ni veika oni bulia na tamata, ia e gadreva me lagiti kemuni ena reki, me vaka ni koni buli keimami me nomuni, ka sa sega ni cegu na utoi keimami yacova sara ni sa cegu vei kemuni. 20 II Gaunisala Eda Kilai Kalou Kina 31. Eda buli me veiucui vata kaya, da kacivi me kila ka lomani koya, na tamata ka qara na Kalou ena kunea eso na sala ena rawa ni kilai koya kina. Oqo era ivakadinadina ni tiko na Kalou, sega ni baleta na veika bula era tu voliti keda ia ena veisotari kei na donu ni vakasama o koya ka da yacova rawa kina eso na dina. Na sala ni torovi Kalou mai na veika buli vakavolivoliti keda, e tawasei ena veika buli kei na tamata. 32. Na vuravura: vakatekivu mai na kena yavavala na yalo ni Kalou ena dela ni wai ena ivakatekivu, na kena buli, na rawa ni cakacaka ni veibuli, vata kei na kena ituvaki kei na i rairai moqosa, totoka kei vuravura, sa rawa ni vakila kina na tamata ni tiko na Kalou ka sa i koya na ivakatekivu kei na i vakaotioti kei vuravura e lomalagi e cake sara, e dela ni qele, ena botoni sauloa e ra sara. Me vaka a kaya ko St. Paula vei ira ka sega ni Jiu: baleta ni matata vinaka tu vei ira na veika kece e rawa ni kila na tamata me baleta na Kalou, ka ni a vakatakila ga vei ira na Kalou na veika oya. Me tekivu mai na gauna e sa qai buli kina na vuravura sa laurai tu na veika vuni ni Kalou e na nona kaukauwa e sega ni vakaiyalayala kei na nona i tovo ni bula vakalou. Sa rawa ni ra raica oya na tamata e na veika e bulia na Kalou Maciu 13:22, Vakatekivu 3:8-10, Joni 1:3 Same 105:3 St. Augustine

9 9 E cokataka vei keda o St. Augustine na bolebole: vakataroga na veika rairai totoka era tu wavoliti keda ena delai vuravura, vakataroga na totoka ni wasabula, vakataroga na vinaka ni vakacevaruru kei na ruru ni cagi, vakataroga na totoka era tu e lomalagi. Era kaya kecega: raici keimami, kemami rui totoka. Na totoka ni kedra i rairai e tiko talega kina na nodra vakatutusa. Na vakatutusa sa i koya na kena sega ni ka tudei na kedra i rairai totoka oya. Sa veiveisau tu ga na i rairai totoka oya. O cei beka sa vu ni totoka kece qori, sa i koya ga sa vu ni vei totoka kecega ka sa totoka duadua ga ka sa sega ni rorovi koya na lawa ni veisau, sa duadua tu ga. 33. Na tamata mai na nona dolavi koya ki na dina kei na veika e rairai totoka, na nona vakila na veika dodonu ka dina, na nona galala, na domo ni lewa e loma ni vakasama, na nona gadreva na veika e vuni ka sega ni kila kei na marau sa i tekitekivu ni lomatarotaro ni sa tiko na Kalou. Ena veika kece qo esa vakila ni sa tiko e lomana ka bula vata kaya na yalo ni Kalou. Na yalo, sa i koya na, sore ni bula sega ni vakaiyalayala ka bula vei keda sega ni vakalailaitaka, sega talega ni raici se rawa ni tarai, sa rawa ga mai oqo mai vua na Kalou. 34. Na vuravura vata kei na tamata e rau sa dinata ni rau sega ni tekitekivu se vakataotioti, ia e rau vakaitavi vua ka sa bula o koya sa sega ni vakatekivu sega ni cava. Sa i koya gona sa vakila na tamata ena duidui ni sala ni tiko e dua na dina ka sa vu ni tekitekivu ka i cavacava talega ni veika kece, e dua na dina ka ra vakayacana kece Kalou. 35. Na vei vakila vakatamata e vakaiyautaki kina na tamata ena rawa ni siqema ni tiko na nona Kalou ka taukeni koya. Ia na tamata kevaka e via rorova yani na veiwekani titobu kei koya, sa iataka na Kalou me vakatakilai koya vua na tamata, na i solisoli ni rai ni vakabauta ena veika e vakaraitaki vua na tamata ena vakabauta. Ia na vakadinadina ni tiko na Kalou sa rawa ni vakila taumada na tamata ena vakabauta ka rawa ni vukei koya ena nona kila ni vakabauta e sega ni veisaqasaqa kei na kilaka. WASEWASE VAKATIKINA III NA KILA NA KALOU ME VAKA NA VULI NI EKELESIA 36. Na tinada tabu na ekelesia, e vakamareqeta ka vakavulica ni Kalou e vu ka i cavacava ni veika kecega ena rawa ni kilai na Kalou ena veika bula kei na rarama ni kila ka vakatamata. Ke sega oqo ena sega ni ciqoma rawa na tamata na veivakaraitaki vakalou Vk 1:27

10 Ena veivakarau vakaitukutuku ka dau donuya na tamata e sotava kina e vuqa na dredre ena nona toso yani me kila na Kalou mai na rarama ni kila ka vakatamata wale ga: Ia na vakasama vakatamata e dina ni rawa ni cilava ga na rarama ni vakasama na vakila na Kalou dau veitaukeni ka dina, o koya ka wanonova ka lewa na vuravura ena nona loloma tabu kei na lawa ni veika bula ka ra dui tu: ka toqa e utoda na Dauni-Veibuli, e vuqa sara na vakalatilati kina na cinavi ni vakasama vakatamata. Na dina ni veiwekani vua na Kalou kei na tamata e takosova nai tuvatuva ni veika e laurai ka ra tu wavoki, kevaka e vakadewataki ena uto ni tamata me cakacakataka ka vakatulewa kina, oqo era gadreva na soro kei na vakauwai koya vakaikoya. Na vakasama vakatamata vakaikoya e dau veivakatarabetaki ki na dina vakaoqo sega walega ni veivakacalai ni veika eda dau vakila kei na veika eda veinanuyaka e dau veivakacalai sara talega na garova na ca ka vu mai na nodrau cala taumada na vuda. Sai koya gona na veika oqo ena so na gauna sa na rawa ni vakacalai na tamata ni nanuma ni sa dodonu tiko ia e mani sega se so saraga na gauna ena veilecayaki ni vakasama Sai koya gona e gadreva kina na tamata na veivakararamataki ni Kalou, sega walega ni veika e sivia na nona vakasama ia e baleta talega na dina vakalotu, dina vakayalo ka ena gauna oqo ena ituvaki ni kawa tamata era rawa ni kila kece na Kalou, vakarawarawa e na dei ka sega ni cala. E RAWA BEKA NI DA TUSANAKA NA KALOU 39. Ena nona vakadeitaka na nona kila Kalou na tamata, e sa tusanaka kina na ekelesia na nona veivakabauta ni tamata e sa rawa ni kacivaka na Kalou vei ira tale na tamata ka sa dau tovolea me dau vakamacalataki Kalou vei ira na duidui vakabauta, o ira era kila vinaka tu baleta na buli kei nai tuvaki kei vuravura, ira na tawa vakabauta kei ira era cakitaki Kalou. 40. Me vaka ni noda kila na Kalou e sa vakaiyalayala ga sa vaka talega kina na vakaiyalayala ni veivosa eda vakamacalataki koya kina. Eda vakamacalataki Kalou ena veika buli ni ligana ka ra tu wavoliti keda ka na vakatau ki na kila ka vakaiyalayala kei na veigaunisala vakaiyalayala vakatamata. 41. Na veika buli kece sara era rokataka vakaiyalayala na Kalou, vakauasivi na tamata baleta ni buli o koya na tamata me veiucui vata kaya. Na veituvaki vinaka kece sara era buli na nodra dina, na vinaka, na nodra 22 Pope Pius XII

11 11 rairai vinaka era rokataka na vinaka tawa vakaiyalayala vakalou. O koya gona eda na rawa ni vakamacalataki Kalou ena noda lagita na veika e rairai vinaka, maqosa ka sa vinaka sara ka ra i bulibuli kecega vakalou, me vaka na veika lelevu ka rairai totoka ka bulibuli vakalou sa sala vata na vakilai ni dauni-veibuli. 42. Na Kalou e tiko takosova na nona veibulibuli kecega. O koya gona esa dodonu kina meda dau vakasavasavataka na noda vosavosa ka vakaiyalayala ena vakamacalataki Kalou ke sega ena buwawa vei keda na Kalou o koya sa sega ni vakamacalataki vakataucoko, sa tawa kilai, sa sega ni laurai, sa sega ni tarai ena noda i yaloyalo vakatamata. Na noda vosa vakatamata kei na veiyaloyalo eda boroya baleti koya na Kalou e tu vakavuni ka da sega ni kilai koya vakataucoko vakarawarawa. 43. Na vakamacalataki Kalou vakaoqo e vakayagataki kina na i vakarau ni vosa vakatamata e vakaiyalayala ia eda na rawa ni vakilai koya ga kina ni sa dau rawarawa ka loloma. E dina ga nida na sega ni kilai koya vakataucoko sara: me nanumi deivaki tiko ni mai vua na dau-ni-veibuli kei koya ka buli e sega ni rau vakatautauvatataki rawa. Na veivakatautauvatataki qo e basika kina ni Kalou esa i koya ga, sega ni kilai rawa ka da nuitaka ni sa donu tiko na gaunisala ni noda veiwekani vata kaya. NA VULI LEKALEKA 44. Na tamata mai na nona buli kei na nona i kacikaci e tamata qaravi Kalou. E lako mai vua na Kalou ka lako tale tikoga vua na Kalou ka na bula vakataucoko ena galala na tamata kevaka e bulataka nai vau ni veiwekani kei na Kalou. 45. A buli na tamata me veiwekani vakataucoko kei na Kalou ka vu ni marau ni tamata : Ni u sa duavata vakataucoko kei kemuni, sa na sega na rarawa se na veivakatovolei, ni u sa vakasinaiti vei kemuni, esa na qai taucoko na noqu bula (St. Augustine) 46. Ena nona vakarogoca na i tukutuku ni veika buli kei na domo ni lewa e loma: sega ni vakataratutu na nona kila na tamata ni tiko na Kalou na i vakatekivu ka i vakataotioti ni veika kece. 47. Na ekelesia e vulica ni Kalou e dua ga ka dina, o koya ka buli keda, e noda turaga ka da rawa ni kilai koya mai na nona veicakacaka kece sara kei na rarama ni noda vakasama. 48. E rawa ni na vakayacataki Kalou mai na veika totoka ka veivakadrukai ka bulia ka ra rokataka na nona vinaka e dina ga ni vakamacalataki koya na

12 12 veivosa ka dravudravua ka vakaiyalayala ka na sega ni rawa ni vakamacalataka rawa na misiterio ni Kalou. 49. Kevaka e sega na dau-ni-veibuli e sega talega na veika e buli. Sa i koya gona kina oqo era kila na vakabauta ni lomana na Karisito e vakauqeti ira mera kauta na rarama ni Kalou bula vei ira na tawa vakabauta. WASE RUA LAKO MAI NA KALOU ME SOTAVA NA TAMATA 50. Ena rarama ni nona vakasama sa rawa ni kila na tamata ni tiko na Kalou mai na vei mawe ni bulibuli kece sara ni Kalou. Ia e tiko tale e dua na i tuvatuva vakakilaka e sega ni yacova na rarama ni vakasama vakatamata sa i koya na i vakatakila vakalou. 23 Mai na nona vakatulewa galala vakataki koya ga, esa vakaraitaki koya ka soli koya ki vua na tamata. Oqo e cakava ena nona vakararamataka na misiterio ni nona i tuvatuva ni loloma tawa vakaiyalayala, ka buli mai na gauna ni veigauna kei na Karisito me bauta kece na tamata na vinaka ni Kalou. Esa vakaraitaka vakataucoko na Kalou na nona i tuvatuva vei keda ena nona solia mai na luvena daulomani, na noda Turaga, Jisu Karisito kei na nona Yalo Tabu. SEMA 1 VAKATAKILA VAKALOU I SA VAKARAITAKA NA KALOU NA NONA I TUVATUVA NI NONA LOLOMA TITOBU 51. Sa loloma na Kalou ena nona vinaka kei na yalomatua, me vakaraitaki koya ka me na vakaraitaka na misiterio ni nona i naki. Na nona i naki me torovi tamana na tamata ena Karisito o koya na vosa yaco me tamata duavata kei na Yalo Tabu, veivotaitaki vata ena bula vakalou Na Kalou o koya ka bula ena rarama sega ni rorovi rawa e wasea na nona bula tabu vakalou vua na tamata ka a bulia ena galala mena rawa ni susugi ira cake kina mera luvena ka mera bula vua na luvena duabau na Karisito. 25 Ena nona vakaraitaki koya na Kalou vua na tamata e gadreva kina mera vakaio vua ka ra kilai koya ka ra lomani koya ena loloma vuabale. 53. Na i tuvatuva tabu ni vakatakila vakalou e vakilai ena cakacaka kei na vosa ka rau sa vauci vata: 26 erau veivakararamataki vata tale ga. Na Kalou e Dei Filius: DS 3015 Efeso 1:9, 2:18, 2 Filipai 1:4 1 Timoci 6:16, Efeso 1:4-5 DV 2

13 13 vakaraitaki koya vakamalua, vakaituvatuva vua na tamata : e vakarautaka na tamata me veiciqomi vakaituvatuva ena i vakatakila vakalou ka sa mai vua, e yaco me tamata, kei na cakacaka nei koya na vosa, Jisu Karisito. St. Irineo mai Liona e a dau cavuta vakavuqa na veivakatavulici vakalou ena nona dau vakayagataka na vakasama ni nodrau veivakamatautaki ni veikilai na Kalou kei na tamata : na vosa ni Kalou ka a tiko ena loma ni tamata a yaco me luve ni tamata me vakamatautaki koya me vakila na Kalou ka na vakamatautaka na Kalou me bula ena loma ni tamata me vaka na loma ni Kalou ko Tama. 27 II NAI TUVATUVA NI VAKATAKILA ENA I VAKATEKIVU SA VAKATAKILAI KOYA NA KALOU 54. Na Kalou o koya ka bulia, ka maroroya na veika kece sara ena nona vosa, sa solia wasoma vua na tamata nai vakadinadina ni nona tiko ena veika buli. Ena nona loloma ni dolavi lomalagi e a vakatakilai koya vei rau na vuda ena i vakatekivu. 28 A sureti rau ki na duavata vakaveiwekani, voleka, vatakaya ena nona lagilagi kei na dodonu. 55. Nai vakatakila oqo e a sega ni tagutuvi ena nodrau bale ki nai valavala ca oi rau na vuda. Ni oti na nodrau bale ki na ca e a vudera na Kalou na nodrau vakanuinui ni vakabulai ena nona yalataka na veibokoci ka sega vakadua ni oti na nona vakaraitaka ni mareqeta na kawa tamata me vaka ni gadreva me solia vua na tamata ka gadreva na bula tawa cava ena vosota kei na caka vinaka. 29 E dina ni sega ni vakarorogo vei kemuni ka cavuka na nomudrau veiwekani, ia o ni sega ni biuti koya ki na kaukauwa ni mate... sa vakavuqa na nomuni veiyalayalati kei na tamata. 30 NA VEIYALAYALATI KEI NOA 56. Ni oti na voroki ni duavata ni mata tamata ena i valavala ca sa yavala na Kalou me vakabula vakaituvatuva na kawa tamata. Ena nona veiyalayalati kei Noa ni oti na waluvu levu, e boroya e dua na i yaloyalo ni tekitekivu ni tuvatuva vakalou me baleta na tamata umani vata ena nodra dui vanua, dui vosavosa, dui matavuvale ena nodra dui matanitu Na i tuvatuva vaka i wasewase vaka duidui vanua se matanitu e vakalomalagi, vakavolekata na veiwekani ka vakalotu St. Iranaeus Joni 1:3, Roma 1:19-20 Vakatekivu 3:15, Roma 2:6-7 Roman Missal, Eucharistic Prayer Vakatekivu 10:5 Cakacaka 17:26-27

14 14 E kena i naki me yalana na qaciqacia ni tamata lutu ena i valavala ca ka ra duavata ena cala ni naki me vaka a yaco mai Papeli. 33 Ia, ena vuku ni valavala ca, na vakalou ena vei kalou tani kei na qaravi kalou matakau ni veimatanitu kei ira era veiliutaki kei ira era cata na Kalou e vakacacana wasoma na veiwekani kei na Kalou Na veiyalayalati kei Noa a sa dei tu vei ira na qase ni se bera ni tubu na kawa vaka Isireli ka yacova sara na kacivaki ni kosipeli. 35 Na i vola tabu e doka e vuqa vei ira era sega ni Isireli : Epeli o koya sa dodonu, na bete tui Melekisedeke o koya ka veiucui kei na Karisito o ira na dodonu Noa, Taniela kei Jope. 36 O koya gona e vakaraitaka na i vola tabu na tuvuka ni nodra bula vakayalo vei ira era vauci ena veiyalayalati vaka Noa, ra waraka voli na Karisito me soqona mera sa dua bau na luve ni Kalou veisebayaki. 37 SA DIGITAKI EPARAMA NA KALOU 59. Me vaka ni vinakati mera soqoni vata na vei tamata veisebayaki ki vua na Kalou, sa kacivi Eparama tani kina na Kalou mai na nona vanua dina, ira na wekana, mai na vale nei tamana 38 ka qisi koya Eparama, sa i koya me tama ni vei mata tamata ni vei matanitu. Ena vakalougatataki na veivanua kecega ena vukumu Na kawa i Eparama era i mamaroroi ni veiyalayalati kei ira na Patiriaka (Patriach), na tamata digitaki, o ira era kacivi mera vakarautaka na siga me na soqoni ira kina na Kalou ena duavata ena Ekelesia. 40 Sa i ira oqo na wakatu ni vakabauta, o ira era rawa ni sema kina o ira ka sega ni Isireli ka ra sa ciqoma na vakabauta O ira na Patiriaka (Patriach), na parofita kei ira eso ena veiyalayalati makawa era vakacerecerei mera lewe i lomalagi (sanito) ena i tuvatuva kei na i tukutuku vaka ekelesia. 62. Ni oti na gauna vaka patiriaka, a vakatuburi ira na Isireli na Kalou ena nona sereki ira ena veivakabobulataki nei Ijipita. E a solia vei ira na nona veiyalayalati kei ira ena ulunivanua ko Sainai Yalomatua 10:5, Vakatekivu 11:4-6 Roma 1:18-25 Vakatekivu 9:16, Luke 21:24 Vakatekivu 18:18, Iperiu 7:3, 15, 14:14 Joni 11:52 Vakatekivu 12:1 Vakatekivu 17:5, 12:3, Kalatia 3:8 Roma 11:8, Joni 11:52, 10:16 Roma 11:17-18, 24

15 Ena nona tamata ko Mosese, e solia kina vei ira na nona lawa mera rawa ni kilai koya kina ka qaravi koya ni sa Kalou bula ka Kalou dina, na Kalou dau solisoli, turaga-ni-lewa dodonu ka mera vakanamata yani ki na yaco mai ni i vakabula yalataki O ira na Isireli era mata tamata vakabete vakalou, era kacivi ena yaca ni Turaga ka ra, i matai taumada ni rogoca na vosa ni Kalou, 43 Era mata tamata ni kawa qase ena vakabauta i Eparama. 65. E a talai ira mai na parofita na Kalou ena vakanuinui nira na vakabula, na nona tamata era namaka na veiyalayalati vou ka tawacava, ka nakiti me nodra taucoko ka me toqai e utodra. 44 Era a vunautaka na parofita na veivakabulai tautani vei ira na tamata ni Kalou, vakasavasavataki ena nodra sega ni dina kei na veivakabulai ka na oka kina na vei matanitu kece. 45 Na tuvuka ni tuvatuva oqo e nodra na dravudravua ni turaga era na taukena na vakanuinui oqo. O ira na marama yalododonu me vakataki Sera, Repeka, Raijieli, Miriama, Tepora (Deborah), Ana, Judi (Iudite) era a vakabula voli na nuinui ni nodra vakabulai na Isireli. O koya sa savasava duadua o Maria. 46 III KARISITO JISU DAUTATARO, VAKADINADINA NI VAKATAKILA KECE 47 SA KAYA KECEGA NA KALOU ENA NONA VOSA. 66. E a vuqa ka duidui na sala e a vosa kina vei ira na noda qase na Kalou ena gauna makawa ena gusudra na parofita, ia ena gauna mai ki muri esa vosa ga vei keda ena luvena daubau, Karisito 48 na luve ni Kalou yaco me tamata, sa i koya na vosa ni Kalou ko tama sega ni uasiviti. Ki vua (Karisito) esa kaya kece kina na nona vosa ka na sega tale ni dua na i tukutuku vou sa i koya ga. E a kaya ko St Ioane, me vaka era a kaya talega eso, ena Iperiu 1:1-2. Ena nona solia (Kalou ko tama) na luvena daubau, a nona vosa (me vaka ni oqo na nona vosa duadua ga baleti keda) esa vosataka kina kecega vata ga vakadua ena nona vosa daubau sa sega tale na ka me kaya vei keda : baleta ni veika e a kaya vakatikina e liu vei ira na parofita, esa tukuna kecega vata ga, vakadua ena nona solia vei keda na kecega na luve ni Kalou. Kevaka e dua e vaqaqa na dina ni Kalou se vakasaqara na raivotu se so tale na vakatakila va- Kalou ena sega walega ni cala vakalecaika ia ena sotava talega na cudru ni CF DV3 Vakarua 28:10, Lakoyani 19:6 Aisea 2:2-4, Jeremaia 31:34, Iperiu 10:16 Isikeli 36, Aisea 49:5-6, 53:11 St. 2:3, Luke 1:38 Dauvunau 2 Iperiu 1:1-2

16 16 Kalou kevaka e sega ni rai wanonova duadua ga na Karisito se me gadreva e so tale na veika cacawale vou ka tu veivakavolivoliti. 49 ENA SEGA TALE NAI VAKATAKILA VOU 67. Na veiliutaki va-karisito me vakatekivu mai na veiyalayalati vou ka i otioti talega ka na sega ni dua tale, ka na sega tale ga nai vakatakila vou yacova sara na nona lesu mai ena lagilagi na noda Turaga Jisu Karisito. 50 Ia kevaka e sa vakaraitaki oti vei keda nai vakatakila vou e se sega ni matata vakataucoko vei keda, e sa na qai vo vei keda na vakabauti Karisito me da na qai vakila vakamalua mai na taba gauna ka muria mai na veiyalayalati vou. 68. Ena veitabayabaki kece sara e a sa vuqa na ivakatakila taukeni vakaikoya e ra sa yaco, ka so era sa dinati ena vakatulewa ni ekelesia. Ia ira oqo era sega ni wili ena vuli mareqeti ni lotu. E sega ni nodra i tavi me ra vakavinakataka cake se vakaotia na vakatakila dei, isau kece ni vakatataro, ka i otioti ni vakatakila i Karisito, ia era vukea ga me ra bulataki vakataucoko kina na bula ena dua nai taba gauna. Liutaki ena vuli lotu ni Ekelesia, na kila va-kalou sensus fidelium. e kila na vakadeuci kei na ciqomi ni vei vakatakila cavaga era ciqomi me kaci dina i Karisito, se o ira na nona yalo dodonu [santo] vua na Ekelesia. Na vakabauta va-karisito e sega ni ciqoma na vei vakatakila ka cikeva ni sivia se vakadodonutaka na vakatakila ka a mai vakatamataka na Karisito me vakataka eso na vakabauta sega ni va-karisito kei na so tale na mata vakabauta vou ka ra yavu ena so na nodra vakatakila vakai ira ga. VULI LEKALEKA 69. E sa vakaraitaki koya ka soli koya na Kalou vua na tamata ena loloma. E sa solia kina na Kalou nai otioti, ka makeresese ni sau ni taro ka tarogi koya vakai koya ga kina na tamata ena i balebale kei na yaga ni nona bula. 70. Na Kalou e vakaraitaki koya vakamalua, tasereka vakaituvatuva na misiterio [mystery] ni nona cakacaka kei na nona vosa vua na tamata. 70. Ni lako sivita nai vakadinadina ni Kalou ki vua, vakaikoya e tiko ena veika kece e bulia, e a vakaraitaki koya taumada vei rau na vuda, vosa veirau. Ia ni oti na nodrau bale ena ivalavala ca, a veiyalayalati kei rau. 71. A iataka na Kalou e dua na veiyalayalati tudei kei Noa [Vakatekivu 3:16] kei na veika bula kece sara. Ena tudei tiko me yacova sara ni oti na vuravura St. John of the Cross Taito 2:13

17 A digitaki Eparama na Kalou ka veiyalayalati kaya kei ira na nona kawa. Na veiyalayalati kei Eparama a tauyavutaka kina na Kalou na nona kawa tamata digitaki taumada ka a vakaraitaka taumada vei ira na nona lewa ena nona digitaki ko Mosese. Ena gusudra na parofita a vakaraitaki vei ira na nona tamata me ra ciqoma na vakabulai yalataki ni Karisito. 73. Sa vakaraitaki koya vakataucoko na Kalou vei keda ena nona vakasiroma mai vei keda na luvena duabau, ki vua sa vakadeitaka na nona veiyalayalati tawa cava: Ena luvena e yaco kina nai otioti ni vosa nei tamana ka sa sega tale kina na ivakatakila e sala muria na veiyalayalati ni Karisito. SEMA RUA NA VAKADEWATAKI NI VAKATAKILA VAKALOU (DEVINE REVELATION) 74. Kalou na noda ivakabula; O koya sa vinakata me bula na tamata kecega, ka mai kila sara na ivakavuvuli dina. 51 Sai koya ko Jisu Karisito. 52 Me kacivaki na Karisito ena veivanua kece, ira na lewena yadudua kece sara, me tetevi vuravura raraba taucoko. A sa vakarautaka ena loloma na Kalou na veika sa vakaraitaka e liu me vakabulai kina na kawa tamata kece sara me maroroi vakataucoko, ena veitabagauna taucoko ka me vakadewataki vei ira na vei ira na veitabatamata kece sara. 53 I Na taridisio (*) vakayapositolo. 75. Na Karisito na noda turaga nai soqoni kece ni vakatakila vakalou na cecere sara, a vakaroti ira na apositolo mera vunautaka nai tukutuku vinaka (kosipeli) ka ra yalataka e liu na parofita, vakataucokotaka ena nona mai bula vakatamata kei nai vakavuvuli kece sara a mai vunautaka e gusuna. Ena vunautaki ni tukutuku vinaka era vakaroti mera vakadewataka na veisolisoli kece sara ni Kalou vua na tamata taucoko. Nai tukutuku vinaka (kosipeli) e i vurevure ni dina veivakabulai kei na muria na dina vakatisaipeli Ena vunau vakayapositolo...ena maroroi ni vakaro ni turaga (Karisito) na kosipeli, a vakadewataki mai ena rua na gaunisala: vagusu nodra solia mai vaka vosa na apositolo ena nodra vunau, nodra bulataka nai vakarau vakarisito, na veivakarau era Tim 2:4 Jn 4:6 2 Kor 1:20, 3:16 4:6 Mc 28:19 20 Mk 16:15

18 18 vakatekivuna ka veiganiti, na veika era ciqoma mai na gusuna na Karisito, mai nai vakarau ni nona bula kei na nona cakacaka, se era vulica mai na veiuqeti ni Yalo Tabu. 55 Ena volavola mai vei ira na apositolo kei ira tale eso era veitokani ka tokoni ira ka ra uqeti kece ga mai vua na Yalo Tabu vata ga, mera vauca nai tukutuku veivakabulai vakalou ena volavola TOMANI YATU VAKAYAPOSITOLO 77. Me rawa ni vakadewataki vakadodonu nai tukutuku bula ni kosipeli ena ekelesia era a biuta tu vei ira na bisovi ni lotu na apositolo mera sosomitaki ira. E a soli vei ira (bisovi) na nodra (apositolo) itutu ni veivakatavulici. 57 O koya gona nai vunau vakaapositolo ka ra volai tautani ena veivola ceguvi (inspired books) me maroroi vakaiyatu veitarataravi yacova nai cavacava ni gauna Na vei volavola tabu e vuqa era a vola na tamata vakabauta, na vakadewataki vakavosa vagusu, nai talanoa, vakabauta kei nai vakarau ena veivakauqeti ni Yalo Tabu e vakatokai me taridisio, e duidui mai nai vola tabu ia e rau veiwekani. Mai na taridisio, na ekelesia, ena nona vuli, bula kei na sokalou e tomana ka vakatetea ena veitabagauna kece na veika e baleti koya kei na veivakavuvuli kece e vakabauta. 59 Na nodra vosa kei na volavola na vei tui tabu era ivakadinadina ni tiko soli bula (life giving presence) ni taridisio ni vakaraitaka na vutuniyau ka sovaraka mai ena veika e vakayacora kei na bula ni ekelesia ena nona vakabauta kei na masu Na itukutuku vaka ikoya ni Kalou ko tama vakadewataki mai vua na nona vosa ena Yalo Tabu e tudei ka yavala tiko ena ekelesia : Na Kalou o koya ka a vosa e liu e se veivosaki tiko ga kei na ekelesia na daulomani ni luvena tabu. Kei na Yalo Tabu o koya ka vakarogoya na domo bula ni kosipeli ena ekelesia ka mai vua talega na ekelesia ki vuravura raraba liutaki ira na vakabauta ki na dina taucoko ka vakavuna na vosa i Karisito me bula e lomadra ena kena vutuniyau kece. 61 II NA VEIWEKANI NI TARIDISIO KEI NAI VOLA TABU Dua ga na vanua erau vu mai kina DV 7 DV 7 DV 853 DV 853 Kol 3:16

19 Na taridisio tabu kei na vola tabu erau veiwekani voleka ka rau veitaratara vakai rau, sovaraki mai na dua ga na tobuvure tabu vakalou rau sema me dua ga ka toso ki na dua ga nai cavacava. 62 O rau yadua vaka irau erau solia ka vakaraitaka ena ekelesia na vutuniyau ni misiterio (mystery) ni Karisito, o koya ka yalataka vei ira ka nona me yacova nai cavacava ni veigauna Rua nai vakarau ni vakadewaci 81. Nai vola tabu e nona vosa na Kalou me vaka e biu vakaivola ena veiceguvi ni Yalo tabu. 64 Ia na taridisio tabu e vakadewaca vakataucoko na vosa ni Kalou ka ra a vakabauti kina na apositolo mai vua na Karisito na turaga, kei na Yalo Tabu. E vakadewataka vei ira era sosomitaki ira na apositolo me vaka na vakarararamataki ni Yalo Tabu era na maroroya ena dina, vakamacalataka ka vakateteya yani ena vunau Sai koya gona na ekelesia o koya ka soli vua nai tavi ni vakateteya, vakadewataka nai vakatakila e sega ni rawata ena dei ni vei dina kece era vakaraitaki mai nai vola tabu duadua ga. Sa dodonu me rau ciqomi ruarua ena veidokai kei na vakarokoroko nai vola tabu kei na taridisio. 66 Taridisio vakaapositolo kei na taridisio vakaekelesia. 83. Na taridisio ka vakadeuci eke e vu mai vei ira na apositolo ka ra vakadewaca na vei vuli kei nai vakarau era a ciqoma mai vei Jisu kei na veika era a vulica mai vua na Yalo Tabu. Nai matai ni matatamata lotu vakarisito, e a sega na nodra veiyalayalati vou volai vakaivola : na volai vakaivola ni veiyalayalati vou e i vakadinadina ni bula ka tubu tiko ni taridisio. Na taridisio e wasei tani mai na vei vuli vakavosa baleta na Kalou, na bula vakatisaipeli, na qaravi Kalou e matana levu, na masu vakararavi yadua se vakailawalawa ka ra dui tauyavu ena noda dui veivanua ena vei tabagauna oqo era dui mataqali ka ra vakayacori me veiganiti ki na duidui vanua kei na gauna ka bulataki kina na taridisio. Ena cinavi veivakararamataki ni taridisio na vei taridisio kece e rawa ni maroroi, se veisautaki se kau laivi ena veiliutaki ni magisterium ni ekelesia DV 9 Mc 28:20 DV 9 DV 9 DV 9

20 20 III NA VAKADEWATAKI NI I YAU CIQOMI VAKA VAKABAUTA (HERITAGE OF FAITH) Na iyau ciqomi vaka vakabauta e nuitaki kina na ekelesia raraba. 84. Era a vakatautaka na apositolo vua na ekelesia raraba me i mamaroroi tabu (sacred deposit) 67. ni vakabauta ka yavutaki enai vola tabu kei na taridisio. Ena kena vakamuri vakadodonu ni iyau ciqomi (heritage) oqo e vakadeitaka na matatamata vakabauta tabu, duavata kei na nodra ivakatawa, ra tudei tikoga ena nodra vakavuvuli na apositolo, ki na veitacini ki na veidovi madrai kei na masu. Koya gona ena kena vakabulabulataki, bulataki kei na kacivaki ni vakabauta ka vakadewataki yani e dodonu me yaco tiko na duavata tautani vei ira na bisovi kei ira na tamata vakabauta. 68 NA MAGISTERIUM NI EKELESIA 85. Na itavi ni vakadewataka vakadodonu na vosa ka tu ena kena itutu vakavolavola se tu vaka taridisio a nuitaki duadua ki na i tavi bula ni veivulici ni ekelesia. Na nona kaukauwa ena tikina oqo e vakayacori ena yacai Jisu Karisito. 69 Sa kenai balebale oqo ni cakacaka ni vakadewa era nuitaki kina na bisovi ena nodra duavata kei na i sosomi kei Pita na bisovi kei Roma. 86. Na magisterium ni ekelesia e sega ni uasivita na vosa ni Kalou ia e kena vada ga. E vakavulica ga na vei vuli e vakadewataki vua ena vakarorogo ki na vakatulewa vakalou vata kei na veivuke ni Yalo Tabu, e vakarorogo vakadauveiqaravi, yadrava vaka soli bula ka vakamacalataka ena dina. Na veika kece e vakatura me vakabauta ka vakaraitaki mai enai vurevure vakalou e dreti mai na dua ga qo nai mamaroroi ni vakabauta Ena vakananumi ni vunau ni Karisito vei ira na nona apositolo : O koya e vakarorogo vei kemudou e sa vakarorogo vei au,. 71 era ciqoma kina ena vakarorogo nai vakavuvuli kei nai dusidusi ena kedra vei mataqali era solia nai vakatawa ni sipi vei ira na vakabauta. NA DOGMA NI VAKABAUTA ( Dogma e vu mai na vosa vakalatina kei na vosa vakirisi (Greek) kenai balebale : na ka e vakasamataka e dua me ka dina. Ena cioloji (theology) dua ga se so na vuli e vakadeitaki me dina ena muri ni gaunisala e dodonu kei na kaukauwa e salavata mai Webster Dictionary) Tm 6:20; 2 Tim 1:12-14 Ck 2:42 DV 10 DV 10 Lk 10:16 Ct. LG20

21 Na magisterium ni ekelesia e vakayagataka vakataucoko na kaukauwa (authority)e tiko vua mai vei Karisito ena nona bulia ka vakamacalataka na vei dogma, oya ena nona vakatura nai vakarau sega ni veisautaki era vauci kina na lewe ni ekelesia ena bulataki ni vakabauta, vakamacalataka na dina e tiko ena vakatakila vakalou se na dei ni nona vakatura na dina ni veika kece oqo. 89. E dua tiko na isema bula vakaituvatuva vei rau na bula vakayalo kei na dogma. Na dogma era cina ni gaunisala ni vakabauta; era cinava ka vakadeitaka. Ia mai ena dua tale na yasana kevaka eda bulataka tiko na gaunisala e dodonu, na noda vakasama kei na utoda ena dola me ciqoma na rarama ka vakacilava na dogma ni vakabauta Nai sema vakaveiwekani vei rau na dogma kei na kena kilai, ni ra semasema vata na kena vei tikina ka vakasamataki vakaveitaravi vakaituvatuva, ena rawa ni kune ena vakatakila taucoko na misiterio ni Karisito. 73 Ena vuli ni ekelesia katolika na dina (truths) era tuvani veitarataravi me vaka ni duidui na nodra veiwekani kei na yavu ni vakabauta vakarisito. 74 NA VAKILA VAKALOU NI VAKABAUTA 91. Na tamata vakabauta kece era vakaitavi ena kilai kei na vakadewataki ni dina vakaraitaki (revealed truth). Era a ciqoma na veiqisi ni Yalo tabu o koya ka vakavulica 75 ka liutaki ira ki na vei dina kece sara Na tiki ni yagoi Karisito raraba kece sara <. era sega ni rawa ni vakacalai ena veika e baleta na vakabauta. Na ivakatakilakila oqo e vakaraitaki ena vakilai akalou ni vakabauta (*sensus fidei) ena veitokoni ni tamata kece vakabauta me v aka era duavata kece kina mai vua na bisovi ki vua nai otioti ni tamata vakabauta, ra vakaraitaka ena duavata e vuravura raraba na veika e baleta na vakabauta, nai vakarau e vakarautaki kei nai tovo. 77 *Sensus fidei e vosa vakalatina e kenai balebale : kena mareqeti vakalou tautani ni vakabauta ka vakaraitaki ena duavata e vuravura raraba ena veika e baleta na vakabauta nai vakarau e vakarautaki kei nai tovo era vakamatatataki vei ira kece na tamata vakabauta ena veivakaliutaki, veivulici ni magisterium Cf Jn 8:31-32 Ct. Vatican Council I: DS 3016: Neus Myterium; IC-25 UR 11 Cf 1 Jn 2:20,27 Cf Jn 16:13 LG 12; Cf Augustine De Praed. Sanct-14 27: PL44, 980

22 Ena mareqeti qo ni vakabauta, vakayadrati ka vakabulabulataki mai vua na yalo ni dina (spirit of truth) era liutaki na tamata ni Kalou raraba kece sara enai tutu tabu ni veivulici ni magisterium... ra ciqoma na vakabauta vakadua ena vukudra raraba. Era sega ni guce na tamata ki na dina ena vakabauta qo, curuma yani vakatitobu ena vakasama dodonu ka bulataki vakataucoko na bula ena veisiga yadudua. 78 TUBU ENA KILAI VINAKA NI VAKABAUTA 94. Ena veivuke ni Yalo Tabu eratou kilai vakavinaka vakamatata kina na taridisio kei nai vola tabu kei na veivosa ciqomi vaka vakabauta (heritage of faith) ka tubu ena bula ni ekelesia: - Mai na vakasama titobu ena masumasu kei na nodra vakadeuca e utodra na veika kece oqori na tamata vakabauta; 79 vakabibi ena vakadidike titobu vakacioloji (theology) ka vakatitobutaka na kilai ni vei dina vakaraitaki (revealed truths) Mai na vakila e loma ni vei dina vakayalo ka sotava vakakila 81 na tamata vakabauta ena tubu vata na dina ni vola tabu vei koya ka wilika Mai na nodrai vunau o ira era sa ciqoma, salavata na nodra dodonu vakaitutu vakabisovi (episcopate) kune kina na dina vakalou E sa matata deivaki gona kina ena vuku cecere vakaituvatuva vakalou, na taridisio tabu, nai volavola tabu kei na magisterium ni ekelesia eratou veisemati ena duavata ka na sega ni dua e tu vakai koya ke rau dau yali na lewe rua. Ena nodratou cakacaka vata, ena nodratou vakayacora na nodratou itavi yadua salavata na cakacaka ni Yalo Tabu, eratou duavata vakavinaka ena vakabulai ni yalo. 84 NA VULI LEKALEKA 96. Na veika kece sara e a laiva tu mai na Karisito vei ira na apositolo, era a vakadewataka yani ena nodra vunau kei na volavola ena veivakararamataki ni Yalo Tabu, ki na veitabatamata kece sara me na waraka na nona lesu mai ena lagilagi na Karisito. 97. Na taridisio tabu kei nai vola tabu erau duavata ki na dua ga nai mamaroroi tabu (sacred deposit) ni vosa ni Kalou (DVIO) ka vaka nai iloilo, LG 12; Cf Jude 3 DV 852; 852; Cf Lk 2:19, 51 GS62 37; Cf GS4452 DV 23, 24, URA DV 882 St. Gregory The Great Hom. IN EZ, 1,7,8: PL D DV 832 DV 1053