PENGHAYATAN MURAJA AH AL-QURAN DALAM KALANGAN PELAJAR TAHFIZ AL-QURAN DAN AL-QIRAAT KOLEJ UNIVERSITI ISLAM ANTARABANGSA SELANGOR (KUIS) Muhammad Syafee Salihin, Ikmal Zaidi Hashim, Nik Mohd Nabil Nik Hanafi, Fatin Nazmin Mansor & Mawaddah Ahmad Mahir mrsyafee@kuis.edu.my, ikmalzaidi@kuis.edu.my, nikmohdnabil@kuis.edu.my, fatinnazmin@kuis.edu.my & mawaddahzinnirah@gmail.com Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor, KUIS ABSTRAK Proses penghafazan al-quran adalah bukan suatu yang mudah, bahkan perlu kepada pengorbanan yang besar daripada setiap penghafaznya. Proses ini menuntut komitmen yang tinggi, usaha yang berterusan serta tanggungjawab yang berat terutama melibatkan proses penjagaan al-quran bagi pelajar yang telah tamat menghafaz al-quran. Kajian Azmil Hashim 200 mendapati pencapaian pelajar tahfiz masih belum mencapai objektif pendidikan tahfiz yang telah digariskan iaitu menghafaz al-quran dengan lancar melalui dapatan ujian syafawi jelas menunjukkan bahawa pencapaian pelajar terhahap kelancaran hafazan al-quran masih lemah. Justeru satu kajian perlu dilakukan untuk mengkaji tahap penghayatan muraja c ah dalam kalangan pelajar tahfiz al-quran dan al-qiraat di Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS). Kajian ini merupakan kajian kuantitatif yang dihuraikan secara deskriptif untuk meninjau tahap penghayatan muraja c ah dalam kalangan pelajar tahfiz di KUIS yang melibatkan seramai 30 orang responden. Hasil kajian menunjukkan bahawa tahap penghayatan muraja c ah dalam kalangan pelajar tahfiz al- Quran dan al-qiraat di Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS) berada pada tahap sederhana dengan mencatat min 3.8. Implikasi kajian ini penting untuk mewujudkan kesedaran pentingnya penghayatan muraja c ah dalam kalangan mahasiswa agar setiap ayat yang dihafaz akan sentiasa mekar dalam ingatan. Kata Kunci : Penghayatan muraja ah al-quran, pelajar tahfiz, Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS).
.0 PENDAHULUAN 5th Menghafaz adalah salah satu kaedah yang penting dalam mendalami ilmu al-quran. Hafazan adalah proses yang digunakan untuk menyimpan pengetahuan. Menghafaz memerlukan suatu kekuatan fikiran pada orang yang melakukannya. Sementara menghafaz sesuatu yang dipelajari dan mengasah ingatan melalui hafazan adalah cara yang paling baik untuk mengekalkan ingatan dan kecerdasan otak (Abdul Hafiz Abdullah, 2005). Tanggungjawab menjaga hafazan al-quran tidak boleh dipandang remeh oleh pelajar tahfiz al-quran kerana ia bukan suatu yang mudah bahkan perlu kepada mujahadah untuk sentiasa muraja ah supaya kualiti hafazan al-quran lebih terjaga. Hafazan memerlukan kepada proses yang khusus bagi meningkatkan daya ingatan kepada al-quran. Abdul Hafiz Abdullah (2003) dalam kajiannya menyatakan sebanyak 68.5% pelajar tahfiz di Institut Al-Quran Kuala Lumpur dan Ma ahad Tahfiz Al-Quran Negeri Terengganu menggunakan kaedah mengulang bacaan dalam proses hafazan mereka, manakala 28.0% pelajar kurang mengaplikasikan kaedah tersebut. Selain itu, terdapat 2.7% pelajar yang tidak menggunakan kaedah mengulang bacaan dalam proses hafazan mereka. Kajian ini menunjukkan pelajar dari kedua-dua institusi tahfiz ini sering mengaplikasikan metode tersebut dalam sistem hafazan mereka. Dengan mengetahui kaedah atau teknik yang betul dalam memelihara al-quran, pelajar tahfiz mampu mencapai tahap penghayatan dan penghayatan muraja ah yang tinggi dalam pengulangan mereka.. Hukum Menghafaz Al-Quran Zulkifli Mohamad al-bakri (203) menjelaskan hukum menghafaz al-quran adalah fardhu kifayah. Ini kerana dengan adanya hafazan al-quran ianya boleh menjadikan salah satu cara 2
untuk memelihara ayat suci al-quran daripada luput dan lenyap serta menjadi tanggungjawab dan amanah kepada umat Islam berkaitan ilmu al-quran..2 Hukum Melupakan Al-Quran Zulkifli Mohamad al-bakri (203) telah membuat kesimpulan terhadap pandangan ulama fiqh berkaitan dengn isu ini dengan menyatakan sesiapa yang cuai dalam mengulangi al-quran akan berdosa berdasarkan pendapat mazhab Hanafi dalam kitab Bariqah Mahmudiyyah (4/9) dan mazhab Syafie dalam kitab al-muhtaj (/39). Ini menunjukkan bahawa pentingnya pada setiap penghafaz al-quran untuk senantiasa muraja ah setiap ayat yang dihafaz supaya dapat mengekalkan kualiti ingatan. 2.0 ISU KAJIAN Pertumbuhan institusi atau pusat tahfiz al-quran yang semakin bertambah dari semasa ke semasa telah membuktikan bahawa masyarakat Islam di Malaysia pada hari ini begitu mementingkan pendidikan tahfiz ini. Proses penghafazan al-quran adalah bukan suatu yang mudah, bahkan perlu kepada pengorbanan yang besar daripada setiap penghafaznya. Proses ini menuntut komitmen yang tinggi, usaha yang berterusan serta tanggungjawab yang berat terutama melibatkan proses penjagaan al-quran bagi pelajar yang telah tamat menghafaz al-quran. Khairul Anuar Mohamad (206) menjelaskan bahawa penghafaz al-quran perlu faham sifat dan keadaan hafazan yang dimiliki bukan selama-lamanya terlekat dalam ingatan. Hafazan memerlukan kepada proses yang khusus bagi meningkatkan daya ingatan kepada al-quran. Hadis Rasulullah s.a.w : 3
Selalulah kamu membaca dan mengulangi al-quran demi jiwaku dalam genggamannya. Sesungguhnya al-quran sangat cepat hilang dari ingatan berbanding terlepasnya seekor unta liar dari ikatannya Berdasarkan hadis di atas, dapat difahami bahawa kepentingan penjagaan al-quran sangat dituntut kepada semua penghafaz al-quran dan proses penjagaan al-quran perlu dilakukan secara berterusan agar kualiti hafazan al-quran akan terus kekal dalam ingatan kerana al-quran tersangat mudah untuk dilupakan. Kajian Azmil Hashim (200) menyatakan dalam kajiannya, pencapaian pelajar tahfiz masih belum mencapai objektif pendidikan tahfiz yang telah digariskan iaitu menghafaz al- Quran dengan lancar. Hasil dapatan ujian syafawi yang dilakukannya jelas menunjukkan bahawa pencapaian pelajar terhadap kelancaran hafazan al-quran masih lemah. Pencapaian yang lemah dalam hafazan al-quran adalah berpunca daripada faktor pelajar tidak mengetahui kaedah yang sistematik dalam memelihara hafazan al-quran. Sehubungan itu, proses murajaah sangat penting dan perlu diberi penekanan dalam kalangan pelajar tahfiz. Penemuan ini, mengukuhkan dapatan bahawa proses penjagaan al-quran perlu kepada proses pengukuhan murajaah yang bersistematik kerana sifat al-quran itu mudah dilupai. Justeru menjadi rangsangan kepada pengkaji untuk mengkaji dengan lebih lanjut tentang tahap penghayatan murajacah dalam kalangan pelajar tahfiz di Selangor. Kajian ini berpotensi sebagai satu panduan kepada pelajar tahfiz dalam usaha mengukuhkan kualiti hafazan al-quran mereka. 3.0 METODOLOGI KAJIAN Kajian deskriktif ini akan melibatkan beberapa huraian data berbentuk kekerapan, peratus dan min yang menggunakan Perisian SPSS versi 20. Responden kajian ini terdiri daripada pelajarpelajar yang sedang mengikuti (PSMQQ) di KUIS. Data-data yang diperolehi melalui kaedah Muhammad Ibn Ismail al-bukhari, Sahih Bukhari, 400 hijrah, al-qaherah, maktabah al-salafiyyah, no hadis : 5033 4
kajian lapangan yang melibatkan pengedaran set soalan soal selidik kepada para responden terbabit seramai 30 orang. Dalam kajian ini skala likert digunakan untuk menetukan pilihan para responden ketika menjawab set soal selidik yang dibekalkan. Skala likert tersebut mewakili 5 pilihan iaitu )Sangat Tidak Setuju, 2)Tidak Setuju, 3) Tidak Pasti, 4) Setuju dan 5) Sangat Setuju. Terdapat 0 soalan soal selidik dalam kajian ini yang terdiri daripada ) Saya akan muraja ah al-quran dengan guru pada setiap hari mengikut jadual yang ditetapkan. 2) Saya akan muraja ah al-quran secara bersendirian mengikut masa yang saya aturkan sendiri. 3) Saya akan terasa berdosa jika tidak muraja ah al-quran setiap hari. 4) Saya akan cuba memahami makna bagi setiap ayat ulangan untuk memudahkan proses muraja ah al-quran. 5) Saya menyediakan buku catatan khas sebagai semakan muraja ah al-quran. 6) Saya akan menandakan pada ayat al- Quran yang sering saya lupa semasa muraja ah. 7) Saya akan mencari kawan yang hebat dalam al-quran sebagai guru semakan pengulangan ayat al-quran. 8) Saya akan membuat pembahagian ayat muraja ah mengikut juzu atau maqra al-quran. 9) Saya sentiasa bangun tahajjud dan mengulangi ayat al-quran di dalam setiap bilangan rakaat. 0) Saya akan duduk di musolla atau masjid untuk muraja ah berbanding di kelas. 4.0 HASIL KEPUTUSAN DAN PERBINCANGAN Kajian ini melibatkan pelajar Ijazah Sarjana Muda (SMQQ) di Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor dan jumlah pelajar yang menjadi responden kajian ini adalah seramai 30 orang pelajar. Dalam set soalan soal selidik terdapat dua bahagian yang dimulakan dengan data demografi dan tahap penghayatan muraja ah al-quran dalam kalangan pelajar (SMQQ) KUIS. 5
4. Profil Demografi Responden Pada bahagian demografi ini terdapat enam soalan yang diajukan kepada pelajar yang terdiri daripada jantina, tempat tinggal semasa menuntut, tahun pengajian, faktor utama belajar di KUIS, masa yang diperuntukkan untuk mengulang al-quran dalam sehari dan masa yang sering dan sesuai digunakan untuk mengulang al-quran. Bagi menganalisis data demografi kajian, analisis deskriptif dijalankan dengan melibatkan kekerapan dan peratusan. Profil demografi kajian dipaparkan seperti Jadual berikut. Jadual : Jadual Demografi Responden Demografi Kekerapan Peratusan Jantina Lelaki 23 76.7 Perempuan 7 23.3 Tempat tinggal semasa menuntut Di asrama 25 83.3 Di rumah 5 6.7 Tahun pengajian sekarang Tahun -2 7 23.3 Tahun 3-4 22 73.3 Lain-lain 3.3 Faktor utama belajar di KUIS Pilihan sendiri 2 70.0 Pilihan ibu bapa 6 20.0 Nasihat guru 3.3 Mengikut kawan 2 6.7 Tempoh untuk mengulang al- Quran dalam sehari Masa yang sering dan sesuai digunakan untuk mengulang al- Quran 30 minit 5 6.7 jam 6 53.3 Lain-lain 9 30.3 Awal pagi 36.7 Petang 3.3 Malam 7 56.7 Masa lain 3.3 Sumber : Soal selidik 208 6
Jadual menunjukkan seramai 23 orang (76.7%) pelajar lelaki dan seramai 7 orang (23.3%) pelajar perempuan. Ini menunjukkan majoriti responden kajian adalah dalam kalangan pelajar lelaki. Pemilihan responden ini adalah bertujuan melihat maklum balas yang diberikan di antara pelajar lelaki dan perempuan kerana pemikiran dan pemahaman antara lelaki dan perempuan ini seringkali berbeza. Seterusnya berdasarkan Jadual.0 juga, seramai 25 orang (83.3%) responden yang menetap di asrama dan seramai 5 orang (6.7%) responden yang menetap di rumah. Ini menunjukkan responden lebih ramai menetap di asrama berbanding di rumah. Kemudian, dari sudut tahun pengajian pelajar pula, seramai 7 orang (23.3%) responden yang berada di Tahun -2, seramai 22 orang (73.3%) responden yang berada di Tahun 3-4 dan hanya seorang (3.3%) responden yang berada di tahun selain daripada itu. Ini menunjukkan majoriti responden kajian sedang menuntut pada Tahun 3-4. Berdasarkan jadual.0 juga, seramai 2 orang (70.0%) responden menyatakan faktor utama belajar di KUIS adalah atas pilihan diri sendiri, seramai 6 orang (20.0%) responden berdasarkan pilihan ibu bapa, seramai 2 orang (6.7%) responden yang mengikut kawan dan seorang (3.3%) responden berdasarkan nasihat guru. Ini menunjukkan faktor utama majoriti responden belajar di KUIS berdasarkan pilihan sendiri. Jadual.0 juga menjelaskan seramai 5 orang (6.7%) responden memperuntukkan tempoh 30 minit untuk mengulang al-quran dalam sehari, seramai 6 orang (53.3%) responden memperuntukkan tempoh jam untuk mengulang al-quran dan seramai 9 orang (30.3%) responden memperuntukkan tempoh lebih daripada satu jam. Ini menunjukkan majoriti responden memperuntukkan tempoh jam untuk mengulang al-quran dalam sehari. Selanjutnya jadual.0 juga menunjukkan bahawa seramai orang (36.7%) responden sering mengulang al-quran pada awal pagi dan seramai 7 orang (56.7%) responden yang mengulang al-quran pada waktu malam serta masing-masing hanya seorang (3.3%) responden sahaja yang mengulang al-quran pada waktu petang waktu lain. Ini menunjukkan majoriti responden sering mengulang al-quran pada awal pagi. 7
4.2 Kaedah Muraja ah al-quran. Pada bahagian ini, penyelidik telah menyediakan 0 item soalan yang berkaitan dengan kaedah muraja ah al-quran yang diamalkan oleh para pelajar KUIS dengan menggunakan skala ordinal. Skala ordinal yang digunakan dalam bahagian C set soalan soal selidik ini ialah 5 skala likert dimana ia mewakili 5 item pilihan iaitu ) Sangat tidak setuju 2) Tidak setuju 3) Tidak Pasti 4) Setuju 5) Sangat setuju. Pelajar akan menjawab soalan bahagian ini mengikut apa yang dipersetujui mereka dan dirasai tepat dengan keadaan kecenderungan mereka semasa menjawab soalan. Pengukuran bagi menilai interpretasi nilai min adalah seperti yang digambarkan dalam jadual 2.0 berikut. Jadual 2: Nilai interpretasi bagi mengukur nilai min Nilai min Interpretasi.0 hingga 2.0 Sangat Rendah 2. hingga 3.0 Rendah 3. hingga 4.0 Sederhana 4. hingga 5.0 Tinggi Sumber : Sekaran, 2006 Analisis dapatan kajian dihuraikan untuk menjawab objektif kajian ini. Analisis dapatan kajian secara terperinci dipaparkan melalui analisis deskriptif yang melibatkan kekerapan, peratusan dan min yang dijalankan bagi menentukan tahap penghayatan muraja ah al-quran Hasil analisis deskriptif tersebut seperti Jadual 3 berikut. Jadual 3: Tahap Penghayatan Muraja ah Al-Quran Dalam Kalangan Pelajar Tahfiz KUIS. No Item STS TS KS S SS Min Saya akan muraja'ah al-quran dengan guru pada setiap hari mengikut jadual yang ditetapkan 0 (0%) 3 (0.0%) 8 (26.7%) 4 (46.7%) 5 (6.7%) 3.70 8
2 Saya akan muraja'ah al-quran secara bersendirian mengikut masa yang saya aturkan sendiri 0 (0%) 0 (0%) 4 (3.3%) 3 (43.3%) 3 (43.3%) 4.30 3 Saya akan rasa berdosa jika tidak muraja'ah al-quran setiap hari (3.3%) (3.3%) (3.3%) 3 (43.3) 4 (46.7) 4.27 4 Saya akan cuba memahami makna bagi setiap ayat ulangan untuk memudahkan proses muraja'ah al-quran (3.3%) (3.3%) 3 (0.0%) 4 (46.7) (36.7%) 4.0 5 Saya menyediakan buku catatan khas sebagai semakan muraja'ah 4 (3.3%) 4 (3.3%) 8 (26.7%) 0 (33.3%) 4 (3.3%) 3.20 6 Saya akan menandakan pada ayat al-quran yang sering saya lupa semasa muraja'ah 2 (6.7%) 2 (6.7%) 8 (26.7%) 9 (30.0%) 9 (30.0%) 3.70 7 Saya akan mencari kawan yang hebat dalam al-quran sebagai guru semakan pengulangan ayat al-quran 2 (6.7%) (3.3%) 9 (30.0%) 6 (20.0%) 2 (40.0%) 3.83 8 Saya akan membuat pembahagian ayat muraja'ah mengikut juzu atau maqra' al- Quran 0 (0%) 0 (0%) 5 (6.7%) 4 (46.7) (36.7%) 4.20 9 Saya sentiasa bangun tahajjud dan mengulangi ayat al-quran di dalam setiap bilangan rakaat 3 (0.0%) 3 (0.0%) 3 (43.3) 0 (33.3%) (3.3%) 3.0 0 Saya akan duduk di musolla atau masjid untuk muraja'ah al-quran berbanding di kelas 2 (6.7%) 3 (0.0%) 5 (6.7%) 0 (33.3%) 0 (33.3%) 3.77 JUMLAH KESELURUHAN MIN 3.8 Sumber : Soal Selidik 208 9
Jadual 3 menunjukkan bahawa majoriti item dalam tahap penghayatan muraja ah al-quran dalam kalangan pelajar tahfiz KUIS pada tahap sederhana (min = 3.8). Item yang mempunyai min yang paling tinggi adalah item ke 2 iaitu pelajar muraja'ah al-quran secara bersendirian mengikut masa yang diaturkan sendiri (min = 4.30) yang berada pada tahap tinggi. Dari kekerapan dan peratusan menunjukkan seramai 4 orang (46.7%) pelajar menyatakan setuju, seramai 8 orang (26.7%) pelajar menyatakan kurang setuju, seramai 5 orang (6.7%) menyatakan sangat setuju, 3 orang (0.0%) pelajar menyatakan tidak setuju dan tiada seorang (0%) pelajar menjawab jawapan sangat tidak setuju. Ini menunjukkan bahawa faktor terbesar tahap penghayatan muraja ah al-quran dalam kalangan pelajar tahfiz di KUIS adalah pelajar muraja'ah al-quran secara bersendirian mengikut masa yang diaturkan sendiri (min=4.30). Item yang mempunyai min kedua tertinggi ialah item 3 iaitu pelajar akan rasa berdosa jika tidak muraja'ah al-quran setiap hari (min = 4.27) yang berada pada tahap tinggi. Dari kekerapan dan peratusan menunjukkan seramai 4 orang (46.7%) pelajar menyatakan sangat setuju, seramai 3 orang (43.3%) pelajar menyatakan setuju dan hanya seorang (3.3%0 pelajar yang menjawab sangat tidak setuju, tidak dan kurang setuju. Item yang mempunyai min ketiga tertinggi ialah item ke 8 iaitu pelajar akan membuat pembahagian ayat muraja'ah mengikut juzu atau maqra' al-quran (min = 4.20). Dari kekerapan dan peratusan menunjukkan seramai 4 orang (46.7%) pelajar menyatakan setuju, seramai orang (36.7%) pelajar menyatakan sangat setuju, seramai 5 orang (6.7%) pelajar menyatakan sangat setuju, dan tiada seorang pun pelajar yang menjawab sangat tidak setuju dan tidak setuju. 5.0 KESIMPULAN DAN RUMUSAN KAJIAN Rumusan kajian penghayatan muraja ah al-quran dalam kalangan pelajar tahfiz KUIS menunjukkan bahawa faktor kecemerlangan dalam hafazan adalah berpunca daripada individu 0
itu sendiri. Jadual 4 berikut merupakan item ke 2 yang mencatat min tertinggi yang berkaitan tahap penghayatan muraja ah al-quran dalam kalangan pelajar SMQQ. Jadual 4: Tahap Penghayatan Muraja ah al-quran No Item STS TS KS S SS Min 2 Saya akan muraja'ah al- 0 0 4 3 3 4.30 Quran secara bersendirian mengikut masa yang saya (0%) (0%) (3.3%) (43.3%) (43.3%) aturkan sendiri Jadual 4 adalah item yang mempunyai min paling yang tinggi dengan nilai min 4.30. Jadual 4 menjelaskan bahawa muraja ah al-quran dalam kalangan pelajar lebih terkesan dengan mengikut masa yang telah ditetapkan oleh pelajar sendiri. Pelajar perlu ada kesedaran dalam diri untuk muraja ah al-quran serta pelajar wajib mengatur masa yang sistematik dalam proses muraja ah al-quran. Mengabaikan tanggungjawab dan tidak berdisiplin dalam muraja ah al-quran akan memberi implikasi negatif terhadap kualiti hafazan al-quran. Daya ingatan dalam hafazan akan menjadi lemah dan akan menyebabkan ayat al-quran dilupakan. Setiap penghafaz perlu sedar bahawa ayat yang dihafaznya tidak akan terus kekal melainkan dengan sentiasa muraja ah. Khairul Anuar Mohamad (206) juga menyatakan sifat dan keadaan hafazan yang dimiliki bukan selama-lamanya lekat dalam ingatan. Oleh itu, menjadi kewajipan bagi setiap pelajar mengulang al-quran agar setiap ayat yang dihafaz akan terus mekar dan segar dalam ingatan sehingga akhir hayat.
6.0 CADANGAN 5th Berdasarkan analisis data dan rumusan yang telah dijalankan, pengkaji ingin memberi beberapa cadangan dan saranan yang boleh dilaksanakan serta diaplikasikan oleh pihak-pihak berkaitan yang terlibat secara langsung dalam institusi pendidikan tahfiz demi memperbaiki mutu dan kualiti muraja ah al-quran dengan lebik dan sistematik. Bagi memperkasa pendidik tahfiz, pihak institusi tahfiz perlu menetapkan satu waktu khas atau mengadakan kelas khas untuk sesi muraja ah. Hal ini, dapat membantu pelajar dalam memberi fokus dan tumpuan yang lebih terhadap muraja ah al-quran. Pelajar juga dalam mengagihkan masa dengan baik dalam melakukan akitiviti muraja ah al-quran dengan aktiviti lain. Institusi tahfiz juga boleh menganjurkan pelbagai program dan pengisian berkaitan kesedaran menghafaz dan mengulang al-quran dalam kalangan pelajar. Ia dapat memberi kesedaran dan penghayatan dalam diri pelajar serta dapat memupuk rasa cinta terhadap kalamullah malah pelajar akan lebih mengambil berat dalam memelihara kualiti hafazan al- Quran. Pelajar juga perlu berdisiplin dan istiqamah dalam muraja ah al-quran bagi memastikan keberkesanan dalam hafazan al-quran. Selain daripada menetapkan masa yang sesuai dan khas untuk mengulang al-quran, pelajar juga boleh mengambil inisiatif dalam langkah memelihara hafazan al-quran seperti muraja ah al-quran dengan melihat dan memahami intisari ayat al- Quran. Ini memudahkan serta menguatkan ingatan pelajar dalam mengingati ayat al-quran melalui kaedah tadabbur al-quran. 2
7.0 PENUTUP 5th Kesimpulan daripada kajian ini diharapkan dapat menimbulkan kesedaran pelajar tahfiz mengenai kepentingan memelihara dan mengulangi al-quran. Kajian ini juga berpotensi sebagai satu panduan kepada pelajar tahfiz dalam usaha mengukuhkan kualiti hafazan al-quran mereka. Penghayatan muraja ah al-quran ini juga merupakan satu bentuk penjagaan dan pemeliharaan keutuhan hafazan al-quran. 3
RUJUKAN Al-Quran Al-Karim 5th Abdul Hafiz Abdullah, Husin Salamon, Azmi Shah Suratman, Sulaiman Shakib Mohd Noor, Kamarul Azmi Jasmi, Abdul Basit Semat. 2005. Sistem Pembelajaran dan Kaedah Hafazan Al-Quran yang Efektif: Satu Kajian di Kuala Lumpur dan Terengganu. Abdul Hafiz Abdullah, Ajmain Safar, Mohd Ismail Mustari, Azhar Muhammad, Idris Ismail. 2003. Keberkesanan Kaedah Hafazan di Pusat Tahfiz. Universiti Teknologi Malaysia. Abu Mazaayaa al-hafiz. 2006. Panduan Menghafal Al-Quran. Kuala Lumpur : Darul Nu man. Afaf Abdul Ghafor Hameed. Dr., Adel M. Abdulaziz. Dr., Mohamed Abdullahi Nur. Dr. Muhammad Mustaqim Mohd Zarif. (2003). Isu Semasa Pengajian: Quran Dan Sunnah. Siri, Sidang Editorial, KUIM: Fakulti Pengajian Quran dan Sunnah. Ali bin Sulaiman al- Ubaid. Jam al-quranal-karīm wa Kitābah. http://d.islamhouse.com/data/ar/ih_books/single/ar_complication_of_the_quran_haf z_writ.pdf al-zarqani, Muhaammad Abd. Azim. (988). Manahil al-irfan Fi Ulum al-quran. Bayrut: Dar al-kutub al-ilmiyah. Fauziah Mohd Noor. 993. Penghafalan al-quran Di kalangan Wanita: Satu Kajian di Maahad Tahfiz, Pusat Islam. Fakulti Usuluddin Akademi Islam UM KL : Latihan Ilmiah Ijazah Sarjana Muda. Ismail Awang. 987. Pengajian dan Tafsir al-quran. Kota Bahru: Dian Darul Na'im Sdn. Bhd. al-sabuni, Mohd 'Ali. 985. Al-Tibyan fi 'Ulum al-qur'an. Beirut: Dar al-kutub. H. Muhammaddin. 203. Manhaj Salafiyah. Disember. JAKIM. 2002. Prospektus Darul Quran 2002/2003. t.tp: t.tp. Khairul Anuar Mohamad. 206. Sistem Kawalan Kualiti Huffaz. Memperkasa Generasi Penghafaz al-quran. Mohd Solleh Ab.Razak. 20. Sehingga al-quran Terpahat di Hati. Kuala Lumpur : Telaga Biru Sdn Bhd. Manna al-qattan. 998. Mabahith fi Ulum al-qurān. Beirut : Muassasah ar-risalah. Muhammad Ibn Ismail al-bukhari, 400 hijrah, al-qaherah : Maktabah al-salafiyyah. Mohd Idris Abdul Rauf al-marbawi. 939. Bahr al-mazi Syarah Bagi Mukhtaṣar ṣohih al- Tirmizi. Mesir : Maktabah wa Matba ah Musṭafa al-babi al-halabi wa Auladihi. Zulkifli Mohammad al-bakri. 203. Hafazan Al-Quran. Negeri Sembilan : Pustaka Cahaya Kasturi Sdn Bhd. 4