Volume: 2 Issue: 6 [December, 2017] pp.01-28] Journal of Islamic, Social, Economics and Development eissn: 0128-1755 Journal homepage: www.jised.com SAHAM KEUTAMAAN DALAM ISLAM Marina Abu Bakar 1 & Dr. Shofian Ahmad 2 1 Pensyarah, Kulliyyah Syariah & Undang-Undang, Kolej Universiti Insaniah, 09300, Kuala Ketil, Kedah.marinaabubakar@insaniah.edu.my 2 Prof. Madya, Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia, 46300, Bangi, Selangor.shofian@ukm.edu.my Accepted date: 15 August 2017 Published date: 29 December 2017 To cite this document: Abu Bakar, M., & Ahmad, S. (2017). Saham Keutamaan dalam Islam. Journal of Islamic, Social, Economics and Development (JISED), 2(6), 01-28. Abstract: Pembentukan saham keutamaan membabitkan kontrak musharakah atau syarikat di dalam Islam. Namun begitu, saham keutamaan mempunyai spesifikasi yang berbeza dengan saham biasa. Perbezaan spesifikasi yang wujud ini menyebabkan hukum saham keutamaan menerima pertikaian di kalangan sarjana Islam baik di peringkat tempatan, mahupun global. Justeru, objektif kajian ini adalah untuk mengkaji keududukan saham keutamaan dalam Islam. Kaedah analisis kandungan telah dipilih sebagai reka bentuk kajian ini. Data dalam kajian ini adalah data kualitatif yang dikumpul melalui analisis dokumen. Manakala penganalisisan data dilakukan dengan menggunakan pendekatan deskriptif. Hasil kajian mendapati bahawa konsep saham keutamaan ini bertepatan untuk digunapakai tetapi memerlukan kepada pengubahsuaian dalam struktur akad musha>rakah. Keywords: Saham, Saham Keutamaan, Tanazul Pendahuluan Pada umumnya, kebanyakan para fukaha mengkaji saham menurut pelbagai perspektif, iaitu dari sudut sistem syarikat, dari sudut masalah riba atau sebagai suatu fatwa yang merupakan rentetan kepada persoalan semasa yang dikemukakan. Dalam permasalahan hukum saham ini, terdapat dua golongan fukaha, iaitu golongan yang mengharuskannya secara mutlak tanpa memperincikan pelbagai jenis dan bentuk-bentuk saham yang terlibat, di mana mereka tidak menerangkan bagaimana hukum saham tersebut dikeluarkan berdasarkan kaedah-kaedah syarak dan juga golongan kedua, iaitu golongan yang mengharamkan berurusniaga dengan saham. Meskipun demikian, majoriti fukaha kontemporari mengharuskan saham kerana mengiktiraf saham sebagai unit-unit perkongsian di dalam modal sesebuah syarikat. Rentetan daripada pengharusan saham ini, para fukaha juga turut mengharuskan penerbitan dan peredaran saham di dalam Islam. Jika ditinjau dari sudut hak para pelabur, saham dapat dibahagikan kepada dua jenis utama, iaitu; saham biasa dan saham keutamaan. Saham biasa adalah saham yang memberikan pemiliknya persamaan hak untuk mendapatkan keuntungan setelah dibahagikan keuntungan kepada para pemegang saham keutamaan. Pemilik saham biasa mempunyai hak mengundi dalam Mesyuarat Agung Tahunan, hak melantik proksi, hak mendapat terbitan hak, hak 1
terhadap aset dan hak membuka buku akaun. Selain itu, pemilik saham biasa juga akan dipertanggungjawabkan berdasarkan nilai saham yang dipegang dalam syarikat. Berbeza dengan saham biasa, saham keutamaan merupakan saham yang memberikan keistimewaan atau keutamaan kepada pemiliknya berbanding saham biasa. Antara keistimewaannya adalah keutamaan dari sudut tuntutan perolehan syarikat, iaitu pemegang saham keutamaan akan dibayar dividen terlebih dahulu dan dividennnya telah ditetapkan terlebih dahulu kadarnya pada masa saham keutamaan tersebut diterbitkan, tanpa mengira sama ada syarikat tersebut untung atau rugi serta keutamaan dalam pengagihan aset syarikat berbanding pemegang saham biasa sekiranya syarikat tersebut dibubarkan. Di sesetengah negara misalnya, pemegang saham keutamaan mempunyai kuasa mengundi yang lebih dalam Mesyuarat Agung Tahunan. Walau bagaimanapun, dalam konteks Malaysia ini, pemegang saham keutamaan tidak mempunyai kuasa untuk mengundi dalam Mesyuarat Agung Tahunan syarikat. Justeru, saham keutamaan dianggap tidak harus oleh majoriti fukaha kontemporari kerana pemegang saham jenis ini mempunyai kelebihan berbanding pemegang-pemegang saham biasa yang lain. Perkara ini juga dilihat tidak adil kerana para pemegang saham seharusnya memiliki persamaan hak dengan nilai saham yang sama. Begitu juga dalam hal pemberian dividen, tidak harus memberikan dividen atau keuntungan yang tetap kepada pemegang saham dalam keadaan risiko keuntungan dan kerugian tersebut ditanggung oleh pelabur-pelabur lain. Malah, dividen ini merupakan riba yang diharamkan oleh syarak kerana bertentangan dengan konsep syarikat atau musharakah yang diharuskan oleh syarak, iaitu sama-sama menanggung risiko untung dan rugi berdasarkan kadar saham masing-masing. Hak mengundi yang lebih juga tidak harus diberikan kerana sepatutnya pemegang saham yang sama nilainya mesti mempunyai hak yang sama. Rentetan itu, saham keutamaan menerima pertikaian mengenai pengharusannya di kalangan para fukaha kontemporari baik di Malaysia, mahu pun di peringkat global. Namun begitu, terdapat beberapa bentuk keistimewaan yang diharuskan oleh syarak seperti hak keutamaan kepada pelabur sedia ada untuk menambah pelaburan apabila syarikat menawarkan saham-saham baru berbanding para pelabur yang baru. Ini kerana mereka lebih berhak terhadap pemilikan syarikat dan tidak harus bagi syarikat mengeluarkan saham baru kecuali dengan persetujuan mereka. Perkara ini dilihat selaras dengan prinsip al-shuf c ah yang diakui oleh syarak. Kertas kerja ini akan mengupas tentang beberapa perkara penting mengenai konsep saham dan kedudukan saham keutamaan di dalam Islam seperti definisi, jenis-jenis saham biasa dan saham keutamaan, ciri-ciri saham biasa dan keutamaan serta kelebihan dan kelemahan saham keutamaan. Selain itu, fatwa-fatwa dan resolusi syariah berkaitan saham keutamaan juga turut dibincangkan. Definisi Saham Saham atau dalam bahasa Arabnya, al-asham, adalah berasal daripada kata kerja sa>hama, yang mempunyai pelbagai pengertian di kalangan ahli bahasa. Menurut ahli bahasa, perkataan al-sahm mempunyai beberapa maksud iaitu, al-haz yang bermaksud tuah atau keberuntungan, al-nasi>b, yang bermaksud bahagian atau habuan dan al-nabl, yang bermaksud anak panah yang diundi. Perkataan saham juga disebut sebagai asham bainahum yang bererti undilah di antara mereka, sa>himahu>, yang bererti berilah, dan akhaza sahman, yang bererti mengambil bahagian (Ibn Manzu>r, 2002: 308-309; al-ra>zi>, 1981: 319; Qil c ah Ji>, Muhammad Rawwas, al-qanaibi> & Hami>d, Sa>diq., 1988: 215). Ahli bahasa berpandangan bahawa terdapat beberapa maksud bagi kata kerja sa>hama. Antaranya membawa maksud mengundi, sebagaimana yang terdapat dalam Al-Qur an, firman Allah s.w.t: 2
1 ف س اه م ف ك ان م ن امل د ح ض ي Maksudnya: dengan satu keadaan yang memaksa, maka Dia pun turut mengundi, lalu menjadilah ia dari orang-orang yang kalah, yang digelungsurkan (ke laut). Menurut al-ayya>d, kata kerja sa>hama juga turut membawa maksud anak panah yang diundi untuk berjudi (al-ayya>d, 1989: 560). Sementara itu, menurut Ibn Fa>ris dalam Lisa>n al- c Arab, karangan Ibn Manzu>r, terdapat pelbagai maksud bagi perkataan al-sahm, antaranya al-sahmu, yang bermaksud salah satu anak panah yang digunakan dalam undian, al-suhu>m, yang bermaksud wajah berkerut, al-suhmah, yang bermaksud persaudaraan dan perkongsian serta al-sahm, yang bermaksud bahagian atau pemilikan dan nasib (Ibn Manzu>r, 2002: 309). Walau bagaimanapun, Ibn Khali>l berpandangan bahawa ketiga-tiga maksud bahasa tersebut kurang tepat penggunaannya dalam konteks saham kecuali yang bermaksud bahagian atau pemilikan (al-khali>l, 2002: 46). Abdul Manan dalam Aspek Hukum dalam Penyelenggaraan Investasi di Pasar Modal Syariah Indonesia, menjelaskan bahawa perkataan saham dalam bahasa Belanda disebut sebagai aandeel, dalam bahasa Inggeris disebut sebagai share, dalam bahasa Jerman disebut sebagai aktie, manakala dalam bahasa Perancis pula disebut sebagai action. Meskipun demikian, semua istilah tersebut bermaksud sijil berharga yang mencantumkan perkataan saham di dalamnya sebagai bukti tanda pemilikan seseorang terhadap modal syarikat (Abdul Manan, 2009: 93). Selain itu, saham juga diertikan sebagai bahagian dalam modal sesuatu perniagaan yang juga dikenali sebagai sero atau syer. Pemegang saham pula merupakan orang yang mempunyai syer dalam sesuatu perniagaan (Kamus Dewan, 1997: 1168). Saham juga disebut sebagai share, stock atau ekuiti. Malah, kebiasaannya perkataan share dan stock digunakan secara silih berganti. Namun begitu, sesetengah mereka membezakan antara share dan stock dari sudut penggunaannya, di mana share merupakan unit pemilikan dalam sesebuah syarikat, manakala stock pula adalah pelaburan yang mewakili pemilikan atau ekuiti dalam sesebuah syarikat Manakala definisi saham menurut istilah dapat dilihat melalui pelbagai sudut pandang sama ada dari sudut ekonomi, undang-undang, kewangan atau amalan. Meskipun demikian, pengertian-pengertian saham tersebut mempunyai hubung kait yang sangat rapat dan tidak jauh berbeza antara satu sama lain. Saham merupakan sumbangan yang diberikan kepada suatu tabung (Rosalan Haji Ali, 1992). Dari sudut kewangan, saham mewakili modal yang disumbangkan secara bersama oleh pemilik-pemilik syarikat dan mereka bersetuju untuk berkongsi terhadap sebarang keuntungan atau kerugian mengikut peratus sumbangan masingmasing. Manakala dari segi amalan pula, pemilikan saham membawa maksud seseorang pemegang saham telah memberi mandat kepada Lembaga Pengarah untuk menguruskan syarikatnya. Sebagai balasan, seseorang pemegang saham berhak menerima rahmat terhadap keuntungan syarikat dan menanggung bencana terhadap kerugian syarikat. Saham turut ditakrifkan sebagai pemilikan. Dalam konteks ini, saham merupakan pegangan atau milikan dalam sesebuah syarikat yang dilambangkan melalui sijil saham yang tercatat di dalamnya nama pemegang saham (Azlan Khalili Shamsuddin, 1993: 2; Suhaimi Salleh, 1994: 4). Dalam erti kata lain, pelabur mempunyai hak milik bersama dalam syarikat kerana mereka adalah pemegang saham syarikat itu. Justeru, sebagai pemegang saham, pelabur berhak ke atas beberapa perkara, antaranya mempunyai hak untuk menghadiri dan mengundi 1 Al-Qur an, al-sa>ffa>t 37: 141. 3
dalam Mesyuarat Agung Tahunan syarikat dan hak ke atas terbitan bonus dan dividen yang diumumkan oleh Lembaga Pengarah syarikat. Indah Yuliana menjelaskan saham sebagai unitunit modal secara kooperatif yang sama nilainya dan boleh diedarkan melalui pelbagai cara perdagangan, di mana harganya berubah-ubah mengikut keuntungan dan kerugian atau prestasi sesebuah syarikat (Indah Yuliana, 2010: 59). Menurut ahli ekonomi Islam, c Ali> Qurrah Daghi>, saham bermaksud surat akuan atau pun pemilikan. Saham ditakrifkan sebagai surat akuan yang mewakili bahagian daripada modal syarikat, yang bertambah atau berkurang berdasarkan bahagian masing-masing (Daghi>, c Ali> Qurrah., 2002: 171). Manakala bagi pemilikan pula, saham merupakan bahagian daripada modal syarikat yang memberikan hak kepada pemegangnya untuk mendapatkan keuntungan berdasarkan pemilikan mereka seperti mana yang ditetapkan oleh syarikat (Daghi>, c Ali> Qurrah., 1996: 60-61; al-nasha>r, Muhammad Fathullah., 2000: 52). Namun begitu, Badi> c ah c Ali> Muhammad berpendapat bahawa kedua-dua maksud istilah bagi saham sama ada surat akuan atau pun pemilikan, mempunyai maksud yang hampir sama kerana saham adalah bahagian yang memberikan hak kepada pemegangnya (Badi> c ah, c Ali> Muhammad., 2011: 10). Oleh yang demikian, hak pemegang saham adalah berdasarkan kepada bahagian pemilikan yang dikongsi oleh pemegang saham dengan syarikat tersebut yang wujud dalam bentuk surat akuan dalam sesuatu transaksi perniagaan. Maka, kedua-dua istilah yang digunakan adalah saling berkait rapat antara satu sama lain. Sementara itu, Abdul Aziz Khayyat pula menilai perkataan saham melalui istilah pensyarikatan. Saham mengandungi dua maksud, iaitu sebagai unit pemilikan pelabur dalam syarikat atau juga dengan maksud satu transkrip atau sijil yang diberikan kepada pelabur sebagai membuktikan haknya di dalam syarikat. Beliau berpendirian bahawa maksud kedua itu sendiri telah menunjukkan maksud yang pertama; iaitu menerangkan unit pemilikan pelabur dalam syarikat. Bahagian pemilikan pelabur dalam syarikat itu meliputi modal syarikat yang dibayar, sebahagian daripada aset syarikat, rizab syarikat dan keuntungan yang dibekukan untuk pelbagai tujuan (Abdul Aziz Khayyat, 2002: 37). Sha c ban Muhammad Islam al-barwary menyatakan bahawa tiada perbezaan yang ketara bagi definisi saham di dalam istilah ekonomi dan undang-undang perdagangan. Saham adalah bahagian yang diserahkan oleh syarikat ketika bergabung di dalam suatu projek syarikat daripada syarikat-syarikat modal. Saham merupakan bahagian daripada modal syarikat dan sijil saham yang diserahkan adalah untuk menetapkan hak-hak pemegang saham di dalam syarikat tersebut. Hak-hak tersebut wujud dalam bentuk wang, barang dan sebagainya (Sha c ban Muhammad Islam al-barwary, 2007: 91). Definisi ini secara tidak langsung menerangkan aspek undang-undang bagi saham iaitu bentuk-bentuk hak yang wujud dalam sebuah saham. Ahli-ahli ekonomi juga mempunyai pandangan yang hampir sama dalam memberikan pengertian saham dari segi istilah. Sesetengah ahli ekonomi Barat seperti Bernstein, Gitman dan Mishkin turut menekankan aspek pemilikan dalam memberikan pengertian saham (Bernstein, Peter L., 1995: 197; Gitman, Lawrence J. & Joehnk, Michael D., 2000: 7; Mishkin, Frederic S., 2001: 4). Namun begitu, Mishkin lebih memfokuskan aspek hubungan transaksi yang wujud dalam saham dengan melihat saham sebagai sijil yang mewakili tuntutan atas pendapatan masa depan seorang peminjam yang dijual oleh peminjam kepada yang meminjamkan, yang juga disebut sebagai instrumen kewangan. Pengertian saham yang diberikan oleh ahli-ahli ekonomi ini agak lengkap dan menyeluruh, di mana ke semua mereka bersepakat mendefinisikan saham sepertimana yang berikut: i. Bahagian tertentu pemodal sesebuah syarikat harta dan bahagian ini mewakili sebahagian tertentu modal syarikat menerusi pemilikan skrip saham bagi setiap pemodal. Ini dilihat sebagai suatu cara bagi pengesahan hak miliknya dalam sesebuah syarikat. 4
ii. Skrip saham atau dokumen yang sah yang diberikan kepada setiap pemodal sebagai mengesahkan pemilikannya kerana setiap saham yang diberi kepada pemodal memberikannya suatu hak dalam syarikat mengikut peraturan yang selayaknya. Berdasarkan definisi-definisi yang telah diberikan, dapatlah disimpulkan bahawa saham merupakan bahagian pemilikan di dalam sesebuah syarikat. Pemilikan saham memberikan sumbangan kepada pemegang saham berupa pulangan yang dapat diperolehnya. Pulangan adalah dalam bentuk keuntungan modal atas saham yang memiliki harga jualan yang lebih tinggi daripada harga beliannya, atau dividen atas saham tersebut. Di samping itu, hak-hak bukan kewangan seperti hak untuk bersuara dalam Mesyuarat Agung Tahunan turut diberikan. Justeru itu, peluang untuk mendapatkan pulangan daripada keuntungan modal saham telah mendorong para pelabur untuk melakukan perdagangan saham dalam pasaran modal Islam. Definisi Saham Keutamaan Saham keutamaan ialah saham yang memberikan keutamaan atau keistimewaan kepada pemegangnya berbanding pemegang saham biasa. Keutamaan yang diberikan adalah dari sudut tuntutan perolehan syarikat, di mana pemegang saham keutamaan akan dibayar dividen terlebih dahulu dan kadar dividen tersebut telah ditetapkan pada masa diterbitkan tanpa mengira untung atau rugi syarikat tersebut, semasa syarikat dibubarkan, di mana pemegang saham keutamaan akan diutamakan dalam pengagihan aset syarikat berbanding pemegang saham biasa dan kuasa mengundi yang lebih dalam Mesyuarat Agung Tahunan. Walau bagaimanapun, pemegang saham keutamaan di Malaysia ini tidak mempunyai kuasa untuk mengundi dalam Mesyuarat Agung Tahunan syarikat sebagaimana yang dijelaskan dalam Akta Syarikat 1965. Menurut Akta Syarikat 1965, saham keutamaan adalah saham yang tidak memberikan hak kepada pemegangnya untuk mengundi pada Mesyuarat Agung atau sebarang hak untuk menyertai melebihi apa yang telah dinyatakan amaunnya atas sebarang pengagihan syarikat sama ada melalui dividen atau penebusan, pembubaran atau sebaliknya. 2 Seperti yang diketahui, saham keutamaan diterbitkan berdasarkan prinsip syariah musha>rakah dan bersifat ekuiti. Meskipun demikian, terdapat ciri-ciri dalam saham keutamaan yang menyerupai sifat hutang seperti pembahagian dividen yang tetap dan layanan istimewa terhadap pemegang saham keutamaan semasa pembubaran syarikat, sedangkan konsep musha>rakah melibatkan perkongsian keuntungan secara parri passu, manakala kerugian yang ditanggung pula adalah mengikut nisbah modal yang disumbangkan. Begitu juga dengan hak mengundi dalam perniagaan, sedangkan para pemegang saham keutamaan juga merupakan rakan kongsi dalam kontrak musha>rakah tersebut yang sewajarnya mempunyai kelayakan untuk bersuara dalam Mesyuarat Agung Tahunan syarikat. Jenis-jenis Saham Saham-saham dapat dikategorikan kepada empat kategori umum seperti mana yang berikut (al- Khayya>t, c Abd al- c Azi>z., 1989: 199-201): 2 Malaysia, Akta Syarikat 1965 (Akta 125), 1965. 5
1. Dari sudut hak pelabur. Saham dari sudut hak pelabur dapat dibahagikan kepada dua jenis utama, iaitu saham biasa (ordinary shares) dan saham keutamaan (preference shares). Saham biasa ialah saham yang memberi pemiliknya persamaan hak mendapat keuntungan setelah dibahagikan keuntungan saham keutamaan. Pemilik saham ini mempunyai hak mengundi dalam Mesyuarat Agung Tahunan syarikat, hak melantik proksi, hak mendapat terbitan hak, hak terhadap aset dan hak membuka buku akaun. Pemilik saham ini akan dipertanggungjawabkan berdasarkan nilai saham yang dipegang dalam syarikat. Manakala saham keutamaan pula ialah saham yang memberikan keistimewaan atau keutamaan kepada pemiliknya berbanding pemilik saham biasa. Antara keistimewaannya ialah keutamaan dari sudut tuntutan perolehan syarikat. Pemegang saham keutamaan akan dibayar dividen terlebih dahulu dan dividennya telah ditetapkan terlebih dahulu kadarnya pada masa ia diterbitkan, tidak kira syarikat untung atau rugi. Sekiranya syarikat dibubarkan, pemegang saham keutamaan akan diutamakan dalam pengagihan aset syarikat berbanding pemegang saham biasa.kuasa mengundi yang lebih dalam Mesyuarat Agung Tahunan. Walau bagaimanapun, di Malaysia ini, pemilik saham ini tidak mempunyai kuasa mengundi. 2. Dari sudut bentuk pemilikan yang dibayar pelabur. Saham dari sudut bentuk pemilikan yang dibayar oleh pelabur dapat dibahagikan kepada dua jenis utama, iaitu; saham tunai (cash shares) dan saham barangan (vendor s shares). Saham tunai ialah saham yang dibayar dalam bentuk mata wang. Manakala saham barangan ialah saham yang diperolehi oleh pelabur menerusi pembayaran secara ain iaitu bertukar barangan sama ada dalam bentuk harta tak alih atau harta mudah alih. 3. Dari sudut bentuk sijil. Saham dari sudut bentuk sijil ini dapat dibahagikan kepada tiga jenis yang utama, iaitu; saham penama (nominal shares), saham pembawa (bearer shares) dan saham dengan perintah (an order share). Saham penama ialah sijil yang tercatat nama pemiliknya yang dikeluarkan oleh syarikat dengan pendaftaran berkaitan khusus pemiliknya, jumlah yang dibayar berdasarkan nilai saham dan proses daftar pertukaran hak milik serta tarikh pemilikan yang berlaku. Saham pembawa ialah sijil yang tidak dicatat nama pelabur yang menjadi pemiliknya, tetapi pembawanya. Oleh itu, pembawa sijil itu dikira pemilik saham mengikut pandangan syarikat. Tindakan pembawa saham tersebut adalah dianggap sebagai bukti pemilikannya. Pemindahan saham boleh berlaku dari satu tangan ke tangan yang lain tanpa perlu kepada pendaftaran tukar hak milik dalam daftar rekod syarikat tetapi hanya dikeluarkan bil yang menunjukkan transaksi pembelian. Manakala, saham dengan perintah pula ialah saham yang mengandungi perkataan dengan perintah. Saham ini boleh ditandatangani untuk tujuan perpindahan milik, sama seperti sjil-sijil bon yang memakai syarat dengan perintah. Berbeza dengan saham berdasarkan nama pembawa, saham jenis ini memberi keizinan untuk perpindahan hak oleh pemiliknya yang asal secara jelas, di mana jika nama pemilik yang kedua ini tidak tertera pada saham itu, maka pemilik asal itu kekal sebagai pemilik sebenar. 4. Dari sudut modal sama ada boleh ditebus atau dipulangkan atau pun tidak. Saham dari sudut modal sama ada boleh ditebus atau dipulangkan atau pun tidak ini dapat dibahagikan kepada dua jenis utama, iaitu; saham modal (capital shares) dan saham boleh tebus (redeemable shares). Saham modal ialah saham yang nilainya tidak boleh ditebus. Manakala, 6
saham boleh tebus pula ialah saham yang boleh ditebus dengan dipulangkan semula modal kepada pelabur sebelum syarikat ditutup. Jenis-jenis Saham Keutamaan Secara ringkasnya, terdapat empat jenis saham keutamaan yang boleh diterbitkan oleh sesebuah syarikat saham (Mayo, Herbert B., 2003: 273-274; Mayo, Herbert B., 2004: 192-193). Jenisjenis saham keutamaan tersebut adalah seperti yang berikut: 1. Saham keutamaan kumulatif (cumulative preference shares) dan saham keutamaan bukan kumulatif (non-cumulative preference shares). Saham keutamaan kumulatif adalah saham yang memberikan hak kepada pemegang saham keutamaan tersebut untuk menuntut dividen yang tidak dibayar pada tahun sebelumnya, iaitu dividen yang terakru atau tertunggak, di mana mereka diberi keutamaan dalam pembayaran dividen berbanding pemegang saham biasa. Bagi saham keutamaan bukan kumulatif pula, apaapa dividen yang tidak dibayar atau terakru pada tahun sebelumnya tidak boleh dibawa ke hadapan atau ke tahun tersebut atau tahun berikutnya dan dilupuskan daripada para pemegang saham. 2. Saham keutamaan penyertaan (participating preference shares) dan saham keutamaan bukan penyertaan (non-participating preference shares). Saham keutamaan penyertaan membenarkan pemegangnya mempunyai hak untuk menerima apa-apa baki keuntungan yang tinggal selepas pembayaran dividen kepada pemegang saham biasa. Manakala bagi pemegang saham keutamaan bukan penyertaan pula, mereka tidak mempunyai hak tersebut. 3. Saham keutamaan boleh tukar (convertible preference shares) dan saham keutamaan tidak boleh tukar (non-convertible preference shares). Saham keutamaan boleh tukar merupakan sekuriti korporat pendapatan tetap yang mana pemegang saham keutamaan ini mempunyai pilihan untuk menukar sebilangan saham-saham biasa selepas tempoh masa yang ditetapkan atau pada tarikh tertentu. Manakala saham keutamaan tidak boleh tukar pula merupakan saham keutamaan yang tidak mempunyai pilihan untuk menukar kepada saham-saham biasa. 4. Saham keutamaan boleh tebus (redeemable preference shares) dan saham keutamaan tidak boleh tebus (non-redeemable preference shares). Saham keutamaan boleh tebus adalah saham yang perlu dibayar semula oleh syarikat selepas suatu tempoh masa yang tetap daripada tarikh penerbitan saham tersebut. Manakala saham keutamaan tidak boleh ditebus pula adalah saham yang tidak boleh ditebus atau dibayar semula oleh syarikat kecuali apabila berlakunya pembubaran syarikat. Ciri-ciri Saham Biasa dan Saham Keutamaan Terdapat beberapa ciri khusus bagi saham yang kemudiannya membentuk hak-hak bagi para pemegang saham (al-qalyu>bi>, 1993: 242-243). Berikut adalah ciri-ciri khusus bagi saham: 7
1. Ia mempunyai nilai yang sama pada setiap satu. Setiap unit saham tidak mempunyai nilai berbeza seperti lebih tinggi daripada nilai unit yang lain. Oleh yang demikian, setiap saham mempunyai hak yang sama termasuk juga keperluan-keperluan yang sewajarnya seperti pengagihan keuntungan syarikat, kelangsungannya selepas penyelesaian tempoh matang, hak bersuara, menanggung hutang atau keperluan-keperluan lain yang ditentukan oleh syarikat. 2. Ia bersifat modal bercampur tanpa dapat dipisah-pisahkan. Sesuatu saham syarikat itu boleh dikongsi lebih daripada seorang pemodal tetapi di sisi syarikat mewakili nama seorang pemodal tertentu dan begitulah juga sebaliknya iaitu seseorang pemodal itu boleh juga memiliki banyak saham. 3. Ia boleh bertukar pemilik dan transaksi dilakukan secara jual beli, cagaran dan seumpamanya. 4. Ia mempunyai nilai muka yang tetap iaitu setiap saham yang baru dikeluarkan tidak mempunyai nilai yang lebih atau kurang daripada nilai muka. 5. Tanggungan pemodal adalah tertentu menurut kadar nilaian saham yang dimilikinya sahaja tanpa lebih. Selain itu, para pemegang saham juga mempunyai hak-hak kekal seperti yang berikut (al- Khayya>t, 1989: 182): 1. Hak untuk tetap di dalam syarikat, tidak boleh dipisahkan dan tidak pula dilepaskan pemilikannya terhadap saham, jika tidak menyalahi peraturan-peraturan yang ada, kerana hak-hak tersebut berada pada pemegang saham. 2. Hak bersuara di dalam Mesyuarat Agung Tahunan syarikat, sama ada secara langsung (menghadiri mesyuarat tersebut) atau melalui surat dan perwakilan. 3. Hak di dalam mendapatkan keuntungan syarikat, begitu juga terhadap aset-aset syarikat ketika terjadinya pembekuan syarikat. 4. Hak di dalam mengawasi pelaksanaan syarikat, seperti mengira keuntungan dan anggaran dan lain-lain. 5. Hak untuk mengambil tindakan terhadap anggota pentadbiran syarikat kerana lalai di dalam melaksanakan tugas. 6. Hak keutamaan di dalam pembelian saham-saham baru apabila syarikat mengeluarkan saham baru. 7. Hak untuk mengundur diri di dalam pemilikan saham dengan menjual, menghibah dan lain-lain. Saham biasa ialah saham yang mana nilai nominalnya sama dan hak-hak pemegangnya juga sama, keuntungan yang didapati oleh pemiliknya sesuai dengan saham yang dimilikinya tanpa ada sebarang penambahan atau keistimewaan lain. Begitu juga terhadap kerugian yang ditanggung, di mana hanyalah mengikut modal yang disumbangkan. Manakala hak-hak bagi pemegang saham biasa pula merupakan hak-hak kekal para pemegang saham secara umum. Prinsip asas bagi keuntungan dan kerugian dalam akad musha>rakah adalah sebagai mana yang terdapat dalam athar yang berikut (Ibn Abi> Shaibah, 2006: 268): Maksudnya: الربح على ما يصطلحا عليه الشركاء واخلسارة على قدر املال Keuntungan hendaklah menurut apa yang dipersetujui oleh kedua-duanya, manakala kerugian mestilah berdasarkan kadar nisbah modal masing-masing. 8
Saham keutamaan pula ialah saham yang mempunyai keistimewaan di atas sahamsaham biasa, di mana pemegangnya mendapatkan hak-hak istimewa daripada hak-hak pemegang saham biasa. Walau bagaimanapun, dari segi hukum Islam, saham keutamaan tidak dibenarkan kerana keistimewaan yang dimilikinya berbanding saham biasa dan persamaannya dalam nilai. Oleh kerana terdapatnya ciri persamaan nilai ini, maka saham keutamaan juga mestilah mempunyai persamaan dalam aspek hak-hak pemegang saham (Daghi, c Ali> Qurrah & Mahy al-di>n, c Ali>., 1992: 13). Pada asasnya, saham keutamaan tidak boleh mempunyai keutamaan sama ada dari segi keuntungan dengan ukuran tertentu mahu pun hak bersuara. Namun begitu, pemegang saham keutamaan mendapat hak keutamaan di dalam mendapatkan keuntungan dengan ukuran tertentu, dan keutamaan di dalam pengembalian saham secara sempurna apabila berlakunya pembekuan syarikat sebelum pemegang saham biasa. Pemegang saham keutamaan juga mempunyai hak untuk mendapatkan keuntungan tahunan, sama ada syarikat berada dalam keadaan untung mahu pun rugi, yang mana keistimewaan-keistimewaan seperti ini adalah tidak dibenarkan syarak. Mendapatkan keuntungan tanpa sebarang usaha, modal dan jaminan adalah termasuk dalam riba yang diharamkan oleh agama dan membelakangi prinsip bersyarikat, di mana situasi syarikat sebegini di dalam keadaan yang membahayakan kerana turut bekerjasama dalam harta rampasan dan kerugian secara terang-terangan. Inilah persepekatan para ulama, (al-sarakhsi, 2001: 156; Ibn al-humma>m, 1995: 402; al- Nawa>wi>, 1995: 71), antaranya al-kharshi> menyebut bahawa: Syarikat akan jadi binasa jika ada syarat-syarat perbezaan di dalam mendapatkan keuntungan. Keistimewaan hak bersuara di dalam Mesyuarat Agung Tahunan melebihi daripada satu suara, tidak dibenarkan syarak kerana pada dasarnya kesamaan di dalam syarikat adalah sama seperti hak bersuara mengikut jumlah saham, namun jika pemegang saham mengundurkan diri daripada hak bersuara melebihi daripada satu suara, maka ini dibolehkan (Daghi, c Ali> Qurrah & Mahy al-di>n, c Ali>., 1992: 14). Bentuk-bentuk keistimewaan yang dibolehkan syarak adalah hak keutamaan bagi pemegang saham untuk melanggan saham terbitan baru jika syarikat memerlukan tambahan modal. Ini kerana pemegang saham tersebut adalah dianggap sebagai ahli pengasas syarikat yang selayaknya diutamakan berbanding dengan orang lain. Perkara ini menyerupai hak al-shuf c ah dalam sesebuah perkongsian. Hak al-shuf c ah ialah hak orang yang berkongsi untuk mengambil alih bahagian orang yang mengundurkan diri di dalam suatu perkongsian. Terdapat banyak hadith tentang hak al-shuf c ah, namun hadith Rasulullah s.a.w yang paling masyhur ialah hadith yang diriwayatkan oleh Jabir, sabda Nabi s.a.w: ق ض ى الن ب ص ل ى ا لل ع ل ي ه و س ل م ب لش ف ع ة ف ك ل م ال ل ي ق س م ف إ ذ ا و ق ع ت ا ل د ود و ص ر ف ت الط ر ق ف ل ش ف ع ة 3 Maksudnya: Bahwa Nabi s.a.w menetapkan shuf ah pada harta yang belum dibahagi-bahagi, ketika batasannya telah ditentukan dan jalan telah diatur, maka tidak ada lagi shuf ah. Saham biasa tidak memberikan keistimewaan kepada pemegangnya terhadap apa-apa keuntungan atau menyerahkan semula nilai saham tersebut ketika berlaku penyelesaian (settlement) seperti yang diperolehi oleh pemegang saham keutamaan. Keuntungan diberikan 3 Hadith ini diriwayatkan oleh Bukha>ri> dan Muslim. Rujuk al- c Asqala>ni>, Ahmad bin c Ali> bin Muhammad bin Hajar., Fath al-bari> bi Sharh Sahi>h al-bukha>ri>, t.th, Jil. 4: 436 dalam kitab hak al-shuf c ah, hadith no. 2257; al-nawawi>, Abi> Zakariyya> Mahy al-di>n., Sahi>h Muslim bi Sharh al-nawawi>, 2003, Jil. 11: 46 dalam bab masaqqah hadith 134. 9
apabila terdapat baki keuntungan setelah diberikan kepada pemegang saham keutamaan. Terdapat peruntukan undang-undang tertentu bagi sesetengah syarikat untuk memberikan hak kepada pemegang saham biasa, tetapi kadang kalanya berbeza antara satu sama lain dari segi hak untuk bersuara dan pengagihan keuntungan. Dua perkara utama yang berlaku di dalam saham keutamaan apabila berlakunya pembubaran syarikat adalah keutamaan mendapatkan untung secara tetap dan keutamaan mendapatkan kembali modal masing-masing sebelum pemegang-pemegang saham yang lain adalah bertentangan dengan konsep musha>rakah. Ini kerana konsep musha>rakah dalam Islam menuntut rakan-rakan kongsi musha>rakah atau para pemegang saham berkongsi keuntungan berdasarkan persepakatan bersama dan menanggung kerugian berdasarkan sumbangan modal masing-masing. Namun demkian, Resolusi Syariah yang dikeluarkan oleh MPS, Suruhanjaya Sekuriti Malaysia telah mengharuskan saham keutamaan bukan kumulatif berdasarkan penggunaan konsep tana>zul. Ciri-ciri saham biasa dan saham keutamaan telah diringkaskan dan dapat digambarkan seperti mana yang berikut; iaitu mengikut hak mengundi, kadar dividen, pembayaran dividen, lembaga pengarah, hak tuntutan, kuasa kawalan dan risiko bagi kedua-dua jenis saham ini. Jadual 1 Ciri-ciri saham biasa dan saham keutamaan Ciri-ciri Saham Biasa Saham Keutamaan 1.Hak Mengundi Layak mengundi dalam Mesyuarat Tidak layak mengundi dalam Agung Tahunan syarikat. Mesyuarat Agung Tahunan 2.Kadar Dividen 3.Pembayaran Dividen 4.Lembaga Pengarah Menerima kadar dividen yang tidak tetap kerana bergantung kepada keuntungan syarikat. Menerima dividen selepas dibayar kepada pemegang saham keutamaan. Layak dilantik sebagai Ahli Lembaga Pengarah syarikat. 5.Hak Tuntutan Berhak menuntut pembayaran pelaburan dan modal selepas pemegang saham keutamaan. 6.Kuasa Kawalan Pemegang saham biasa boleh menguasai aktiviti syarikat kerana mempunyai hak mengundi dalam Mesyuarat Agung Tahunan. 7.Risiko Pemegang saham biasa menanggung risiko yang lebih tinggi kerana pembayaran dividen tidak terjamin dan bayaran modal tidak diutamakan. syarikat. Menerima kadar dividen yang tetap setiap tahun dan diketahui semasa pembelian saham. Menerima dividen terlebih dahulu daripada pemegang saham biasa. Tidak layak dilantik sebagai Ahli Lembaga Pengarah syarikat. Diberi keutamaan untuk menuntut pembayaran pelaburan dan modal sebelum pemegang saham yang lain. Pemegang saham keutamaan tidak boleh menguasai aktiviti syarikat kerana tidak mempunyai hak mengundi dalam Mesyuarat Agung Tahunan. Pemegang saham keutamaan menanggung risiko yang lebih rendah kerana kadar dividen yang telah ditetapkan, bayarannya agak terjamin dan pemegangnya lebih diutamakan dalam pembayaran modal. Fatwa-Fatwa dan Resolusi Syariah Berkaitan Hukum Saham Keutamaan Terdapat pelbagai fatwa yang dikemukakan oleh beberapa organisasi seperti Resolusi Syariah oleh MPS, Suruhanjaya Sekuriti Malaysia, AAOIFI, Persidangan Fiqh Islam (Majma c Fiqh Isla>mi>) dan Konglomerat Arab, Dallah Al-Barakah mengenai hukum saham keutamaan di dalam Islam. MPS oleh Suruhanjaya Sekuriti Malaysia dalam Mesyuarat kali ke- 20 pada 14 Julai 1999, telah memutuskan pengharusan saham keutamaan bukan kumulatif 10
berdasarkan konsep tana>zul sebagaimana yang berikut (Securities Commision Malaysia, 2006 :72): Majlis Penasihat Syariah memutuskan bahawa saham keutamaan bukan kumulatif adalah diharuskan berasaskan kepada prinsip tana>zul yang mana hak keuntungan pemegang saham biasa diberikan secara rela kepada pemegang saham keutamaan. Tana>zul dipersetujui pada Mesyuarat Agung Tahunan syarikat yang memutuskan untuk menerbitkan saham keutamaan dalam usaha untuk mendapatkan modal baru. Apabila mesyuarat ini bersetuju untuk menerbitkan saham keutamaan, maka ini bermakna bahawa pemegang saham biasa telah bersetuju untuk memberi keutamaan kepada pemegang saham keutamaan dalam pembahagian keuntungan, mengikut tana>zul. Menurut Resolusi Syariah yang dikemukakan oleh MPS, Suruhanjaya Sekuriti Malaysia, saham keutamaan bukan kumulatif merupakan saham keutamaan di mana tempoh bagi pemegang saham atau pelabur untuk memegang saham tersebut adalah tidak terhad atau kekal. Saham keutamaan jenis ini adalah sama dengan saham biasa kecuali dividennya tetap dan tidak kumulatif. Selain itu, saham ini juga mempunyai ciri-ciri yang sama dengan saham biasa iaitu tidak mempunyai tempoh matang dan dividen pula tidak terkumpul. Saham keutamaan bukan kumulatif turut termasuk dalam kumpulan ekuiti dengan kadar dividen yang tetap (Suruhanjaya Sekuriti Malaysia, 2012 : 122). Namun demikian, hanya Resolusi Syariah oleh Suruhanjaya Sekuriti Malaysia sahaja yang mengharuskan saham keutamaan bukan kumulatif ini. Selain daripada itu, ke semua badan dan organisasi fatwa peringkat global seperti AAOIFI, Persidangan Fiqh Islam (Majma c Fiqh Isla>mi>) dan Konglomerat Arab, Dallah Al-Barakah memutuskan saham keutamaan adalah haram dalam Islam. AAOIFI telah memutuskan bahawa saham keutamaan adalah haram seperti mana dalam Shariah Standard No. (12) Sharika (Musharaka) dan Modern Corporations, item 4/1/2/14 yang berikut (AAOIFI, 2007: 213): Tidak dibenarkan untuk menerbitkan saham keutamaan iaitu saham yang mempunyai ciri - ciri kewangan khas yang memberikan mereka keutamaan pada tarikh pembubaran syarikat tersebut atau pada tarikh pengagihan keuntungan. Walau bagaimanapun, adalah dibenarkan untuk memberi saham tertentu, yang berkenaan dengan hak-hak berkaitan saham biasa, hal-hal yang berkaitan dengan prosedur dan pentadbiran seperti hak untuk mengundi. Begitu juga dengan Persidangan Fiqh Islam (Majma c Fiqh Isla>mi>) dan Konglomerat Arab, Dallah Al-Barakah yang turut memutuskan pengharaman saham keutamaan dalam resolusi masing-masing. Dalam Persidangan Fiqh Islam sesi ke-14 di Doha, Qatar yang diadakan pada 8 hingga 13 Zulkaedah, bersamaan 11 hingga 16 Januari 2003, selepas mengkaji kertas penyelidikan yang dibentangkan kepada majlis mengenai isu syarikat moden, syarikatsyarikat dan lain-lain, keputusan syariah yang berkaitan, dan selepas mendengar perbincangan tersebut memutuskan perkara berikut (Resolusi dan Cadangan Majlis Persidangan Fiqh Islam 1985-2000 dalam Persidangan ke-7, 2000, Resolusi No. 6/94: 140): Tidak dibenarkan bagi syarikat untuk menerbitkan saham-saham yang dinikmati atau saham keutamaan atau debentur. Dalam situasi apabila syarikat itu mengalami kerugian, adalah wajib bagi setiap pemegang saham menanggung bahagiannya dalam kerugian, mengikut sumbangan modal masing-masing dalam syarikat tersebut. Selain itu, pengharaman saham keutamaan turut dipersetujui oleh resolusi yang dikeluarkan oleh Konglomerat Arab, Dallah Al-Barakah. Konglomerat Arab, Dallah Al- Barakah dalam Simposium Ekonomi Islam kali ke-6 di Algeria, berpandangan bahawa layanan istimewa tidak dibenarkan, seperti dalam kes-kes tertentu kerana boleh menyebabkan pembubaran akad perkongsian di dalam syariah (Dallah Al-Barakah Group, Simposium Ekonomi Islam Al-Baraka kali ke-6, 2003, Resolusi No. 6/28). Selain itu juga, Resolusi Syariah Dallah Al-Barakah dalam Simposium Al-Barakah Ekonomi Islam kali ke-17 yang diadakan di 11
Algeria turut mengemukakan beberapa kesan dan pandangan mengenai penerbitan saham keutamaan oleh syarikat-syarikat saham bersama yang melibatkan pelaburan dana Islam (Dallah Al-Barakah Group, Simposium Ekonomi Islam Al-Baraka kali ke-17, Resolusi No. 17/4). Melalui resolusi ini, saham keutamaan yang melibatkan pemegang saham keutamaan mendapat keutamaan daripada pemegang saham biasa dalam hal keuntungan seperti meletakkan syarat peratus keuntungan tertentu adalah tidak dibenarkan, begitu juga dalam hal pembubaran syarikat, di mana pemegang saham keutamaan mendapat keutamaan untuk mendapatkan kembali modal berbanding pemegang saham biasa turut diharamkan kerana bercanggah dengan polisi syarikat. Resolusi ini turut mengharamkan saham keutamaan kerana melibatkan keuntungan dalam kadar yang tetap dan jaminan terhadap modal kerana dianggap menyerupai pinjaman berserta faedah. Sementara itu, menurut resolusi oleh Simposium Ekonomi Islam Al-Barakah kali ke-14 pula, jika nilai saham keutamaan dan pinjaman dalam sesebuah syarikat melebihi 30% daripada nilai aset syarikat tersebut, maka saham biasa seharusnya diharamkan kerana saham keutamaan dianggap mempunyai persamaan dengan pinjaman berserta faedah. Walau bagaimanapun, saham keutamaan yang mana pemegangnya tidak mendapat hak mengundi adalah dibenarkan kerana pemegang saham keutamaan telah melepaskan hak mengundi masing-masing. Selain itu, saham keutamaan juga dibenarkan jika pemegang saham keutamaan tersebut dapat mengekalkan hak penebusan mengikut nilai pasaran semasa berdasarkan tempoh yang dinyatakan kerana prosedur terbabit tidak melanggar prinsip syarikat. Ini kerana, prosedur syarikat selagi mana tidak melibatkan hak keutamaan untuk mendapatkan keuntungan atau jaminan pulangan modal semasa pembubaran syarikat adalah dibenarkan. Manakala Resolusi Syariah dalam Simposium Ekonomi Islam Al-Barakah kali ke-10 pula mengharamkan saham keutamaan boleh tebus berdasarkan Resolusi No. (65-/1/7 Artikel 6) oleh Akademi Fiqh Islam Antarabangsa, iaitu haram menerbitkan saham keutamaan yang mempunyai keistimewaan kewangan atau jaminan modal atau nilai keuntungan tertentu, serta keutamaan membayar modal semasa pembubaran syarikat atau pembahagian keuntungan (Dallah Al-Barakah Group, Simposium Ekonomi Islam Al-Baraka kali ke-10, Resolusi No. 10/9). Meskipun demikian, resolusi tersebut mengharuskan penerbitan saham keutamaan yang mempunyai keistimewaan dalam prosedur dan pentadbiran syarikat seperti keutamaan kepada pemegangnya untuk mendapatkan keuntungan, peratus keuntungan atau hak menebus semula dengan syarat saham-saham tersebut mestilah mempunyai keuntungan yang disertakan dan bukan untuk ditebus semula nilai nominalnya. Secara tuntasnya, berdasarkan fatwa-fatwa dan resolusi tersebut, dapat dilihat bahawa majoriti fukaha mengharamkan kebanyakan saham keutamaan kecuali Resolusi Syariah yang dikeluarkan oleh MPS, Suruhanjaya Sekuriti Malaysia. Melalui resolusi ini, MPS tersebut berpandangan bahawa saham keutamaan bukan kumulatif adalah harus berdasarkan konsep wa c d bi al-tana>zul. Konsep tana>zul ini digunakan dalam tiga situasi yang berbeza iaitu, tana>zul yang diberikan oleh pemegang saham biasa kepada pemegang saham keutamaan, di mana pemegang saham biasa bersetuju untuk melepaskan hak mereka untuk mendapatkan keuntungan hanya sehingga pemegang saham keutamaan mendapat keuntungan berdasarkan kadar tertentu, di mana tana>zul ini diberikan pada awal kontrak musha>rakah demi untuk mendapatkan kepastian akan berlakunya perkara tersebut pada masa hadapan. Dalam situasi yang lain pula, tana>zul diberikan oleh pemegang saham biasa kepada pemegang saham keutamaan dengan bersetuju untuk menghadkan keuntungan mereka hanya untuk kadar tertentu sahaja. Selain itu, tana>zul juga diberikan oleh pemegang saham biasa kepada pemegang saham keutamaan apabila berlaku situasi pembubaran syarikat, iaitu pemegang saham utama diberi keutamaan untuk mendapat kembali modal sumbangan mereka sebelum pemegang saham biasa yang lain. 12
Kelebihan dan Kelemahan Saham Keutamaan Sungguh pun pasaran modal di Malaysia ini menawarkan pelbagai produk pelaburan, para pelabur biasanya lebih gemar memilih produk saham sebagai instrumen pelaburan. Walaupun pelaburan saham mungkin mampu memberikan pulangan yang menarik, namun ia sebenarnya sesuatu yang agak mencabar bagi para pelabur dan syarikat saham. Saham keutamaan merupakan antara insturmen pelaburan yang memiliki kebaikan dan kelemahannya tersendiri, sama ada dari perspektif para pelabur mahu pun syarikat saham. Kelebihan dan kelemahan saham keutamaan mengikut perspektif pelabur diklasifikasikan mengikut ciri-ciri seperti pendapatan dengan kadar yang tetap, hak mengundi, hak keutamaan, kerugian modal, tuntutan terhadap lebihan syarikat (surplus), jaminan terhadap aset dan sekuriti. Manakala, kelebihan dan kelemahan saham keutamaan mengikut perspektif syarikat saham pula diklasifikasikan mengikut ciri-ciri seperti pulangan dividen yang perlu dibayar, hak mengundi, beban kewangan, tuntutan pencairan aset, struktur modal, caj terhadap aset, cukai dan kepercayaan kredit syarikat saham. Jadual 1.2 Senarai kelebihan dan kelemahan saham keutamaan dari perspektif para pemegang saham Ciri-ciri Kelebihan Saham Keutamaan Kelemahan Saham Keutamaan 1.Pendapatan dengan Walaupun tiada keuntungan dalam Walaupun syarikat memperolehi kadar yang tetap syarikat, para pemegang saham keuntungan yang lebih tinggi, keutamaan kumulatif mendapat dividen bagi saham keutamaan akan dividen dengan kadar yang tetap. Tunggakan dividen, jika ada, akan ditetapkan kecuali bagi jenis saham keutamaan penyertaan. dibayar pada tahun-tahun keuntungan. 2.Hak Mengundi Mempunyai hak mengundi dalam perkara berkaitan kepentingan pemegang saham keutamaan. Pemegang saham keutamaan diberi hak mengundi dalam perkaraperkara yang berkaitan dengan kepentingan mereka. Hal ini bermakna kepentingan mereka dilindungi. 3.Hak Keutamaan Pemegang saham keutamaan mempunyai hak keutamaan seperti dalam hal pembayaran dividen dan pembayaran semula modal dalam kes pembubaran syarikat. Malah, dalam situasi sebegini, mereka menikmati risiko yang minimum. 4.Kerugian Modal Oleh kerana pemegang saham keutamaan mempunyai hak keutamaan dalam pembayaran semula modal dalam kes pembubaran syarikat, maka perkara ini secara tidak langsung telah menyelamatkan mereka daripada menanggung kerugian modal yang banyak. 5.Tuntutan terhadap lebihan syarikat (surplus) Para pemegang saham keutamaan tidak mempunyai hak mengundi melainkan dalam perkara-perkara yang melibatkan kepentingan mereka. Para pemegang saham keutamaan tidak boleh menuntut lebihan syarikat (surplus). Mereka hanya boleh menuntut pulangan daripada hasil pelaburan modal mereka dalam syarikat. 13
6.Jaminan terhadap Aset Syarikat tidak memberi sebarang jaminan terhadap modal pemegang saham keutamaan sebagaimana dalam kes debentur. Malah, kepentingan mereka tidak dilindungi oleh aset syarikat. 7.Sekuriti Saham keutamaan merupakan sekuriti yang munasabah bagi para pemegang saham semasa berlakunya pembetulan dalam pasaran kitaran saham dan tempoh kemurungan bagi syarikat, iaitu apabila keuntungan syarikat merudum. Begitu juga, semasa mula menubuhkan syarikat, saham keutamaan menjadi pilihan pertama bagi para pelabur, malah, pada kebiasaannya syarikat akan membenarkan pengumpulan pembayaran dividen tersebut sehinggalah syarikat mendapat keuntungan. Hal ini dilakukan untuk mengurangkan risiko yang tinggi bagi pelabur yang baru mula melabur pada peringkat awal penubuhan syarikat. Jadual1.3 Senarai kelebihan dan kelemahan saham keutamaan dari perspektif syarikat saham Ciri-ciri Kelebihan Saham Keutamaan Kelemahan Saham Keutamaan Dividen yang perlu dibayar Membayar dividen dengan kadar kepada pemegang saham yang lebih tinggi. Syarikat keutamaan adalah tetap dan membayar dividen yang lebih biasanya lebih rendah daripada tinggi kepada pemegang saham yang perlu dibayar kepada keutamaan berbanding kadar pemegang saham biasa. Secara faedah semasa bagi debentur dan tidak langsung, ini membantu bon. Malah, dividen ini syarikat dalam memaksimumkan membantu meningkatkan kos keuntungan yang ada bagi modal syarikat. dividen kepada pemegang saham biasa. 1.Pulangan Dividen yang perlu dibayar 2.Hak Mengundi Pemegang saham keutamaan hanya mempunyai hak mengundi dalam hal-ehwal yang memberi kesan tidak langsung kepada mereka. Oleh yang demikian, 14
3.Beban Kewangan 4.Tuntutan Pencairan terhadap Aset 5.Struktur Modal 6.Caj terhadap Aset 7.Cukai pihak pengurusan masih mengekalkan kawalan ke atas hal ehwal syarikat. Mempunyai fleksibiliti dalam struktur modal. Syarikat saham boleh mengekalkan fleksibiliti dalam struktur modal mereka dengan mengeluarkan jenis saham keutamaan boleh tebus kerana saham jenis ini boleh ditebus di bawah terma penerbitan saham. Tiada caj terhadap aset. Apabila syarikat tidak membayar dividen kepada pemegang saham keutamaan, tiada caj yang dikenakan kepada aset syarikat kerana tiada gadaian ke atas aset syarikat tersebut seperti dalam hal debentur. Mempunyai beban kewangan. Kebanyakan saham keutamaan yang diterbitkan adalah jenis kumulatif. Ini bermaksud semua tunggakan dividen pemegang saham keutamaan mesti dibayar sebelum dibayar kepada pemegang saham biasa. Oleh kerana syarikat bertanggungjawab membayar dividen tersebut, maka secara tidak langsung ini mengurangkan keuntungan bagi para pemegang saham biasa. Penerbitan saham keutamaan melibatkan tuntutan pencairan terhadap aset para pemegang saham biasa kerana pemegang saham utama mempunyai keutamaan ke atas aset syarikat dalam kes pembubaran syarikat. Mempunyai kelemahan dari segi cukai. Pendapatan yang dikenakan cukai tidak akan dikurangkan oleh jumlah dividen saham keutamaan. Ini berbeza dalam kes debentur atau bon, faedah yang dibayar kepada mereka boleh ditolak sepenuhnya. 8.Kepercayaan Kredit Syarikat Mempunyai kesan buruk terhadap kepercayaan kredit syarikat. Kepercayaan kredit syarikat akan terjejas oleh penerbitan saham keutamaan. Ini kerana pemiutang mungkin menjangkakan bahawa penerusan dividen ke atas saham keutamaan dan penggantungan dividen atas saham biasa boleh 15
Oleh yang demikian, dapat Oleh yang demikian, dapat dirumuskan bahawa saham keutamaan adalah saham yang mempunyai ciri-ciri instrumen saham dan bon kerana persamaan sifat yang wujud antara kedua-duanya iaitu pulangan terjamin. Hakikatnya, saham keutamaan adalah suatu instrumen pendapatan tetap kerana nilai saham keutamaan adalah sama dan tetap, iaitu harga yang ditetapkan oleh syarikat bagi penerbitan saham keutamaan tersebut adalah tetap dan juga dividen turut ditetapkan. Walaupun masih terdapat pilihan bagi saham keutamaan untuk ditukar menjadi saham biasa, elemen-elemen yang wujud ini menjadikan saham keutamaan seolah-olah seperti suatu pembayaran faedah. Dalam kes pembubaran syarikat, apabila aset syarikat seperti tanah, bangunan, pejabat, mesin, perabot dan lain-lain dijual, wang yang diperoleh hasil daripada jualan akan diagihkan kepada para pemegang saham kerana para pemegang saham melabur dalam perniagaan syarikat dan memiliki bahagian masing-masing. Dalam situasi ini, pemegang saham keutamaan akan mendapat keutamaan untuk mendapatkan wang tersebut terlebih dahulu sebelum pemegang saham biasa yang lain. Meskipun demikian, terdapat hak-hak bagi pemegang saham keutamaan yang boleh dipertimbangkan seperti hak untuk mengawal para pelabur dalam sesebuah syarikat melalui syarat-syarat yang diperuntukkan dalam kontrak seperti dalam pembahagian kuasa veto dan pemilihan Ahli Lembaga Pengarah syarikat. Tanazul dalam Saham Keutamaan Para ulama klasik telah membincangkan penggunaan lafaz tanazul sejak dahulu lagi. Meskipun begitu, tiada penggunaan spesifik bagi lafaz tanazul. Sebaliknya, penggunaan tanazul sering kali dikaitkan dengan pelbagai istilah-istilah lain seperti al-isqat, al-ibra, alc afw dan al-hibah. Jika diamati, tanazul juga merupakan suatu istilah yang popular di kalangan para ulama kontemporari melalui penulisan-penulisan yang dihasilkan mengenai sistem kewangan Islam (Azman Mohd Noor, Muhammad Nasir Haron & Sri Zuraihan Mohammad, 2013: 6). Secara umumnya, lafaz tanazul dalam konteks muamalat bermaksud melepaskan hak seseorang (Bank Islam Malaysia Berhad, 2011). Namun demikian, penggunaan tanazul dalam konteks perbincangan ulama klasik adalah terhad kepada beberapa perkara tertentu sahaja. Penggunaan lafaz tanazul dalam konteks musharakah pula merupakan suatu perbincangan yang baru meskipun para ulama silam ada membincangkan tanazul di dalam akad musharakah, sebagai contoh, tanazul dalam mendapatkan keuntungan atau menanggung kerugian. Namun, perbincangan tersebut masih belum meliputi aspek pengamalannya dalam konteks saham keutamaan. Ini kerana terdapat ciri-ciri saham keutamaan yang bertentangan dengan konsep asal akad musharakah misalnya dalam hal pembahagian dividen, hak mengundi dan di dalam situasi pembubaran syarikat. Antara para ulama klasik yang membincangkan tentang penggunaan lafaz tanazul dalam konteks akad musharakah adalah Sheikh Nazih Hammad, Imam al-qarafi dan Imam al- Ghazali. Sheikh Nazih Hammad berpandangan bahawa penggunaan lafaz tanazul yang paling hampir adalah di dalam hutang, yang turut dikaitkan dengan ibra dan isqat (Hamma>d, 2012: 14), sementara Imam al-qarafi melihat penggunaannya dalam konteks isqat (al-qara>fi>, 1990: 16 menghalang peluang mereka untuk mendapatkan semula modal sepenuhnya jika berlaku pembubaran syarikat disebabkan oleh keutamaan ke atas hak aset syarikat yang wujud terhadap pemegang saham keutamaan dalam situasi pembubaran syarikat tersebut.