PENILAIAN AGIHAN ZAKAT TERHADAP ASNAF AL-RIQĀB DAN IBN AL-SABĪL DI MAJLIS UGAMA ISLAM DAN ADAT RESAM MELAYU PAHANG HALIM BIN ISMAIL

Transcription

1 i PENILAIAN AGIHAN ZAKAT TERHADAP ASNAF AL-RIQĀB DAN IBN AL-SABĪL DI MAJLIS UGAMA ISLAM DAN ADAT RESAM MELAYU PAHANG HALIM BIN ISMAIL LAPORAN TESIS DIKEMUKAKAN BAGI MEMENUHI SYARAT UNTUK MEMPEROLEHI IJAZAH SARJANA SASTERA SYARIAH (MOD PENYELIDIKAN) FAKULTI SAINS KEMANUSIAAN UNIVERSITI PENDIDIKAN SULTAN IDRIS 2016

2 iii PENGHARGAAN Alhamdulillah, dengan izin-nya tesis ini berjaya disiapkan. Dalam usaha menyiapkan tesis ini, pengkaji telah mendapat bantuan daripada individu-individu berikut; Dr. Mohd Noor bin Daud, penyelia tesis yang banyak memberikan panduan dan nasihat. Para pegawai di Majlis Ugama Islam dan Adat Resam Melayu Pahang (MUIP), pegawaipegawai AADK Pahang dan DIC Pahang yang banyak membantu. Para pensyarah Jabatan Pengajian Islam dan Fakulti Sains Kemanusiaan UPSI yang telah memberikan ilmu dan tunjuk ajar terutamanya kepada Prof. Madya Dr. Misnan bin Jemali, Dr. Zanariah binti Noor, Dr. Anhar bin Opir dan Dr. Ahmad Yunus bin Kasim. Rakan-rakan sepengajian yang banyak memberi bantuan dan semangat. Tidak lupa juga isteri Rosemarina Hassan yang sentiasa memberikan sokongan dan kasih sayang yang tidak terhingga kepada diri ini, jua anak-anak Iman Mukhlis, Husna Madiha, Irfan Mafazin dan Hadrina Mudrikah.

3 iv ABSTRAK Kajian ini dijalankan bagi menghuraikan kedudukan asnaf al-riqāb dan Ibn al-sabīl sebagai asnaf zakat menurut perbahasan ulama, menganalisis pengurusan agihan zakat di Majlis Ugama Islam dan Adat Resam Melayu Pahang (MUIP) dan menilai pelaksanaan agihan zakat terhadap asnaf al-riqāb dan Ibn al-sabīl di insitusi ini dengan menggunakan kaedah penyelidikan kualitatif. Pengumpulan data dilakukan melalui kajian perpustakaan, temu bual dan dokumentasi. Data dianalisis menggunakan metod deduktif, induktif dan perbandingan. Dapatan kajian menunjukkan bahawa agihan zakat terhadap asnaf al- Riqāb perlu dilaksanakan pada masa kini bagi mengeluarkan umat Islam yang terbelenggu dengan pelbagai bentuk perhambaan di samping dapat menyelesaikan isu-isu semasa berkaitan asnaf Ibn al-sabīl. Kajian juga menunjukkan bahawa MUIP telah diuruskan dengan cekap dan telus bagi memastikan institusi ini sentiasa mendapat kepercayaan masyarakat. MUIP juga telah melaksanakan agihan zakat terhadap asnaf al- Riqāb dan Ibn al-sabīl menurut prinsip-prinsip syarak dan keperluan semasa. Kesimpulan kajian ialah para ulama telah memperakui asnaf al-riqāb dan Ibn al-sabīl sebagai penerima zakat pada masa kini dan terdapat institusi-institusi zakat yang telah melaksanakan agihan zakat terhadap asnaf ini. Kajian ini memberi implikasi terhadap perundangan dan kaedah pengurusan agihan zakat asnaf al-riqāb dan Ibn al-sabīl oleh institusi-institusi zakat pada masa kini bagi menyelesaikan isu-isu berkaitan asnaf ini.

4 v EVALUATION OF ZAKAT DISTRIBUTION TO ASNAF AL-RIQĀB AND IBN AL-SABĪL IN ISLAMIC RELIGIOUS COUNCIL AND MALAY CUSTOMS OF PAHANG ABSTRACT This study was conducted to explain the position of al-riqāb and Ibn al-sabīl as zakat (tithes) recipients as debated by Islamic scholars, to analyse the management of zakat distribution in Islamic Religious Council and Malay Customs of Pahang (MUIP) and to evaluate the implementation of zakat distribution towards al-riqāb and Ibn al-sabīl in the institution based on a qualitative research. Data was collected through library search, interviews and document reviews and analysed using deductive, inductive and comparative methods. The findings showed that zakat distribution towards al-riqāb should be implemented nowadays to free Muslims from various forms of slavery as well as to resolve current issues related to Ibn al-sabīl. The findings are also showed that MUIP were efficiently and transparently managed to ensure the institution is continuously being trusted by the community. MUIP also implemented zakat distribution towards above mentioned recipients according to Islamic principles and current needs. The conclusion of the study is the Islamic scholars has certified al-riqāb and Ibn al-sabīl as zakat recipients nowadays and there are institutions that have implemented the distribution of zakat to these recipients. This study has implications towards legislation and rules of zakat distribution to al-riqāb and Ibn al-sabīl by zakat institutions nowadays to resolve the issues related to these recipients.

5 vi KANDUNGAN Muka Surat PENGAKUAN PENGHARGAAN ABSTRAK ABSTRACT KANDUNGAN SENARAI JADUAL SENARAI RAJAH SENARAI SINGKATAN SENARAI LAMPIRAN SENARAI TRANSLITERASI ii iii iv v vi xv xvi xvii xx xxi BAB 1 : PENGENALAN 1.1 Pendahuluan Latar Belakang Kajian Sorotan Literatur Pengagihan Zakat Asnaf al-riqāb Asnaf Ibn al-sabīl Zakat di Negeri Pahang Kesimpulan Permasalahan Kajian Objektif Kajian 17

6 vii 1.6 Persoalan Kajian Kepentingan Kajian Batasan Kajian Metodologi Kajian Reka Bentuk Kajian Prosedur Pengumpulan Data Kajian Perpustakaan Temu Bual Dokumentasi Prosedur Analisis Data Metod Deduktif Metod Induktif Metod Perbandingan Rumusan 24 BAB 2 : ASNAF AL-RIQĀB DAN IBN AL-SABĪL MENURUT PERBAHASAN ULAMA 2.1 Pendahuluan Pengagihan Zakat Dalam Islam Pengertian Zakat Pengertian Zakat Dari Segi Bahasa Pengertian Zakat Dari Segi Istilah Dalil Pensyariatan Zakat Dalil al-quran 28

7 viii Dalil Sunah Rasulullah SAW Ijmak Ulama Asnaf Zakat Fakir Miskin Amil Muallaf Qulūbuhum Al-Ghārimīn Fi Sabīlillah Objektif Agihan Zakat Di Dalam Islam Membangunkan Ekonomi Umat Islam Menunaikan Tanggungjawab Terhadap Golongan Yang Berhak Hikmah Kepada Pembayar Zakat Prinsip-Prinsip Pengagihan Dana Zakat Pengagihan Zakat Hanya Kepada Golongan Yang Berhak Mengutamakan Agihan Kepada Penduduk Setempat Agihan Zakat Dilakukan Dengan Segera Kepada Golongan Yang Berhak Memenuhi Keperluan Penerima Agihan Zakat Boleh Dilakukan Secara Langsung Kepada Golongan Yang Berhak Atau Secara Tidak Langsung Menerusi Institusi Tertentu Kadar Agihan Zakat Kepada Asnaf 71

8 ix Pandangan Pertama Pandangan Kedua Kesimpulan Asnaf al-riqāb Pengertian al-riqāb Dari Segi Bahasa Al-Riqāb Berdasarkan al-quran Dan Sunah Rasulullah SAW Al-Riqāb Di Dalam al-quran Al-Riqāb Di Dalam Sunah Rasulullah SAW Hikmah Pemilihan al-riqāb Sebagai Asnaf Zakat Kategori al-riqāb Riqāb al-qin Riqāb al-mudabbar Umm al-walad Riqāb al-mukātab Syarat Agihan Zakat Kepada Asnaf al-riqāb Kadar Agihan Kepada Asnaf al-riqāb Konsep al-riqāb Menurut Ulama Semasa Membebaskan Tawanan (al-asīr) Membebaskan Umat Islam Dari Penjajahan Al-Riqāb Di Institusi Zakat Di Malaysia Asnaf Ibn al-sabīl Pengertian Ibn al-sabīl 107

9 x Pengertian Ibn al-sabīl Dari Segi Bahasa Pengertian Ibn al-sabīl Dari Segi Istilah Ibn al-sabīl Menurut al-quran dan Hadis Rasulullah SAW Ibn al-sabīl Menurut al-quran Ibn al-sabīl Menurut Sunah Rasulullah SAW Hikmah Pemilihan Ibn al-sabīl Sebagai Asnaf Zakat Menuntut Ilmu Mencari Rezeki Menunaikan Ibadat Haji Berjihad Di Jalan Allah Kategori Ibn al-sabīl Kategori Pertama Kategori Kedua Syarat Agihan Zakat kepada Ibn al-sabīl Memerlukan Harta Bagi Perjalanannya Perjalanan Tersebut Bukan Tujuan Maksiat Tiada Sesiapa Yang Dapat Memberikannya Pinjaman Harta Kadar Agihan Zakat Kepada Ibn al-sabīl Konsep Ibn al-sabīl Menurut Ulama Semasa Orang Yang Terkandas Atau Terputus Daripada Hartanya Untuk Meneruskan Perjalanan Pelarian Dan Pemohon Suaka Politik Di Luar Negara 128

10 xi Pengemis Dan Gelandangan Yang Tiada Tempat Perlindungan Anak Buangan Ibn al-sabīl Di Institusi Zakat di Malaysia Rumusan 136 BAB 3: MAJLIS UGAMA ISLAM DAN ADAT RESAM MELAYU PAHANG (MUIP) 3.1 Pendahuluan Sejarah Penubuhan MUIP Punca Kuasa MUIP Objektif MUIP Fungsi MUIP Pentadbiran MUIP Organisasi MUIP Jawatankuasa MUIP Ahli Mesyuarat MUIP Cawangan-cawangan MUIP Unit Zakat MUIP Pentadbiran Unit Zakat MUIP Objektif Unit Zakat MUIP Unit Pembangunan Asnaf MUIP Rumusan 155

11 xii BAB 4 : AGIHAN ZAKAT TERHADAP ASNAF AL-RIQĀB DAN IBN AL-SABĪL MAJLIS UGAMA ISLAM DAN ADAT RESAM MELAYU PAHANG (MUIP) 4.1 Pendahuluan Prinsip Agihan Zakat di MUIP Istiʿāb (Menyeluruh) Ikhtiṣās (Khusus) Hak Murāqabah (Pengawasan) Al-Kifayah (Mencukupi had pemberian) Fauran (Segera) Objektif Agihan Zakat MUIP Asnaf Zakat di MUIP Fakir dan Miskin Amil Muallaf Qulūbuhum Al- Riqāb Al- Ghārīmīn Fi Sabīlillah Ibn al-sabīl Kadar Agihan Zakat Oleh MUIP Agihan Zakat Kepada Asnaf al-riqāb Oleh MUIP Definisi al-riqāb Menurut MUIP Pengagihan Zakat Kepada Asnaf al-riqāb 168

12 xiii Drug Intervention Community (DIC) Pahang Agensi Anti Dadah Kebangsaan (AADK) Cawangan Pahang Kompleks Asnaf Kadar Agihan Zakat Kepada Asnaf al-riqāb Agihan Zakat Kepada Asnaf Ibn al-sabīl Oleh MUIP Definisi Ibn al-sabīl Menurut MUIP Syarat Agihan Zakat Kepada Asnaf Ibn al-sabīl Pengagihan Zakat Kepada Asnaf Ibn al-sabīl Kadar Agihan Zakat Kepada Asnaf Ibn al-sabīl Rumusan 198 BAB 5 : KESIMPULAN DAN CADANGAN 5.1 Pendahuluan Kesimpulan Al-Riqāb Menurut Perbahasan Ulama Ibn al-sabīl Menurut Perbahasan Ulama Pengurusan Agihan Zakat Di MUIP Agihan Zakat Kepada Asnaf al-riqāb di MUIP Agihan Zakat Kepada Asnaf Ibn al-sabīl di MUIP Cadangan Agihan Zakat Terhadap Asnaf al-riqāb Agihan Zakat Terhadap Asnaf Ibn al-sabīl Pengurusan Agihan Zakat Di MUIP 211

13 xiv 5.4 Rumusan 212 SENARAI RUJUKAN 214 LAMPIRAN 223

14 xv SENARAI JADUAL No. Jadual Muka Surat 4.1 Perbandingan Kadar Pungutan Dan Agihan Zakat oleh MUIP Tahun Kadar Agihan Zakat Kepada Asnaf al-riqāb Tahun Kadar Agihan Zakat Kepada Semua Asnaf Tahun Kadar Agihan Zakat Kepada Asnaf Ibn al-sabīl Antara Tahun

15 xvi SENARAI RAJAH No. Rajah Muka Surat 3.1 Carta Organisasi MUIP Pecahan Agihan Zakat MUIP Kepada Semua Asnaf Tahun Pecahan Agihan Zakat MUIP Kepada Semua Asnaf Tahun Pecahan Agihan Zakat MUIP Kepada Semua Asnaf Tahun Pecahan Agihan Zakat MUIP Kepada Semua Asnaf Tahun Pecahan Agihan Zakat MUIP Kepada Semua Asnaf Tahun Pecahan Agihan Zakat MUIP Kepada Semua Asnaf Tahun

16 xvii SENARAI SINGKATAN AADK AIDS ATM a.s Bil. CCRC CCSC DIC Ed. H Agensi Anti Dadah Kebangsaan Acquired Immune Deficiency Syndrome Auto Teller Machine Alaihissalam Bilangan Cure and Care Rehabilitation Centre Cure and Care Service Centre Drug Intervention Community Editor Hijrah h. Halaman HIV Ibid IKIM IKIP JAKIM JAIP JAWHAR Jil. JKR JPAM KAFA KDYMM Human Immunodeficiency Virus Ibidem Institut Kefahaman Islam Malaysia Institut Kemahiran Ikhtisas Pahang Jabatan Kemajuan Islam Malaysia Jabatan Agama Islam Pahang Jabatan Wakaf, Zakat Dan Haji Jilid Jabatan Kerja Raya Jabatan Pertahanan Awam Malaysia Kelas Asas Fardu Ain Kebawah Duli Yang Maha Mulia

17 xviii KDYTM KIPSAS KOMITED KPWKM LDK LO M MAC MAIN Majlis MUIP NGO No. OKP Op.cit PERKIM PERKEM Ph.D PKZP r.a SAW S.S STAM SWT Kebawah Duli Yang Teramat Mulia Kolej Islam Pahang Sultan Haji Ahmad Shah Komuniti Intervensi Dadah Malaysia Kementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat Latihan Dalam Kumpulan Local Order / Pesanan Tempatan Masihi Majlis AIDS Malaysia Majlis Agama Islam Negeri Majlis Ugama Islam dan Adat Resam Melayu Pahang Majlis Ugama Islam dan Adat Resam Melayu Pahang Badan Bukan Kerajaan Nombor Orang Kena Pengawasan Opera Citato Pertubuhan Kebajikan Islam Malaysia Persidangan Kebangsaan Ekonomi Malaysia Doktor Falsafah Pusat Kutipan Zakat Pahang Radhiallahuanhu / Radhiallahuanha Sallallahualaihiwasallam Sahibus Samahah Sijil Tinggi Agama Malaysia Subhanahuwataala

18 xix t.t UiTM UKM UPSI YAB YAM YB Tanpa Tarikh Universiti Teknologi Mara Universiti Kebangsaan Malaysia Universiti Pendidikan Sultan Idris Yang Amat Berhormat Yang Amat Mulia Yang Berhormat Y. Bhg Yang Berbahagia YDH YDP YH Yang Dihormati Yang Dipertua Yang Hormat

19 xx SENARAI LAMPIRAN A B C D E F G Soalan-Soalan Temu Bual Yang Dijalankan Pejabat-Pejabat Cawangan Majlis Ugama Islam Dan Adat Resam Melayu Pahang Borang Permohonan Bantuan Zakat MUIP Carta Organisasi DIC Pahang Perkhidmatan-Perkhidmatan Yang Disediakan Oleh DIC Contoh Baucar Bayaran MUIP Borang Permohonan Tambang Belajar Keluar Negeri (Ibnus Sabil) MUIP

20 xxi SENARAI TRANSLITERASI Konsonan Huruf Arab Nama dan transkripsi Huruf Arab Nama dan transkripsi ا, ء Alif:a, ` (Hamzah) ط Tā: ṭ ب Bā :b ظ Zā : ẓ ت Tā : t ع ayn : ʿ ث Thā : th غ Ghayn : gh ج Jīm : j ف Fā : f ح Hā : ḥ ق Qāf : q خ Khā : kh ك Kāf : k د Dāl : d ل Lām : l ذ Dhāl : dh م Mīm : m ر Rā : r ن Nūn : n ز Zay : z و Wāw : w س Sīn : s ي Yā : y ش Syīn : sy ة Tā (Marbūtah) : h ص Sād : ṣ ه Hā: h ض Dād: ḍ

21 xxii Panjang Vokal Pendek Huruf Arab Nama dan transkripsi Huruf Arab Nama dan transkripsi ا ā (Fathah): a او ū (Dammah) : u اى ī (Kasrah : i Huruf Arab Diftong Nama Dan Transkripsi ا و aw ا ى ay iy ى uww و Istilah atau perkataan yang berasal daripada perkataan Arab tetapi telah menjadi sebutan umum Bahasa Malaysia adalah dieja mengikut perkataan Bahasa Malaysia.

22 BAB 1 PENGENALAN 1.1 Pendahuluan Zakat adalah satu kewajipan dan merupakan rukun Islam, yang berkait secara langsung dengan sistem ekonomi. Dalam sistem ekonomi Islam, zakat merupakan teras yang berfungsi sebagai asas dalam ekonomi khususnya dalam aspek pengagihan harta. Melalui zakat, tanggungjawab berkaitan harta dapat dilaksanakan demi kepentingan hidup bermasyarakat. Pelaksanaan ibadah zakat memberikan kesan positif bukan sahaja kepada golongan kaya dan miskin, malah semua anggota masyarakat akan merasai limpahan rahmat daripadanya. Pelaksanaan zakat mengandungi dua elemen penting dalam

23 2 memastikannya memberikan rahmat kepada manusia iaitu kutipan dan agihan zakat. Kecekapan serta ketelusan dalam kutipan dan agihan zakat adalah sesuatu yang mempunyai kepentingan secara bersama yang tidak boleh dipisahkan kerana keduadunya sama penting dalam memastikan kelestarian hidup sejahtera 1. Pada hari ini, kuasa bagi mengutip dan mengagihkan zakat telah diberikan kepada Majlis Agama Islam Negeri (MAIN) seperti yang diperuntukkan dalam Enakmen Pentadbiran Negeri. Kuasa ini selaras dengan peruntukan dalam Perlembagaan Persekutuan. 2 Kajian yang dijalankan ini akan memfokuskan aspek agihan zakat terhadap dua asnaf iaitu al-riqāb dan Ibn al-sabīl di Majlis Ugama Islam dan Adat Resam Melayu Pahang (MUIP) Latar Belakang Kajian Zakat memberikan sumbangan yang sangat besar kepada kekuatan ekonomi umat Islam. Zakat juga merupakan satu mekanisme ibadat kewangan yang bertujuan untuk membersihkan jiwa dan harta pembayar zakat di samping dapat membantu golongan yang memerlukan ataupun asnaf zakat. Ini memandangkan kemungkinan terdapat hak orang lain di dalam harta tersebut. 1 Abdul Rahman Talib. (2013). Konsep Agihan Zakat Kepada Asnaf Menurut Perspektif Syarak. Dalam Jurnal Pengurusan JAWHAR. Jil. 7. Bil. 2. h. 6 2 Undang-Undang Malaysia Perlembagaan Persekutuan (2009). Kuala Lumpur: Percetakan Nasional Malaysia Berhad. h. 20., Ibid, h Majlis Ugama Islam dan Adat Resam Melayu Pahang selepas ini akan menggunakan perkataan ringkasan MUIP

24 3 Secara teori, zakat dibayar oleh golongan yang kaya dan diagihkan kepada golongan yang memerlukan. Proses pengagihan zakat diharapkan mencapai tahap optimum kepada asnaf zakat. Justeru, proses yang optimum ini akan memberikan impak yang berkesan dan besar bukan sahaja kepada asnaf zakat, malah kepada ekonomi sesebuah negara secara amnya. Hal ini demikian kerana kesan daripada pengagihan zakat, asnaf bukan sahaja dapat keluar daripada golongan yang menerima zakat malah mungkin akan menjadi penyumbang zakat 4. Dalil penentuan asnaf zakat telah dinyatakan secara jelas dalam al-quran. Dalam surah al-taubah ayat 60, Allah SWT. telah menjelaskan golongan yang berhak menerima zakat melalui firman-nya: إ م ن ا ال مصد ق ات ل ل ف ق ر اء و ال م س اك ني و ال ع ام ل ني ع ل ي ه ا و ال م ؤ لمف ة ق ل وب ه م و ف الر ق اب و ال غ ار م ني و ف س ب يل اللمه و اب ن ال مسب يل Surah al-taubah (9): 60 Terjemahannya: Sesungguhnya sedekah-sedekah (zakat) itu hanyalah untuk orang-orang fakir, dan orang-orang miskin dan amil-amil yang mengurusnya dan orang-orang muallaf yang dijinakkan hatinya dan untuk hamba-hamba yang hendak memerdekakan dirinya, dan orangorang yang berhutang dan untuk (dibelanjakan pada) jalan Allah, dan orang-orang musafir (yang keputusan) dalam perjalanan 5. 4 Hairunnizam Wahid et.al. (2009). Pengagihan Zakat Oleh Institusi Zakat Di Malaysia: Mengapa Masyarakat Islam Tidak Berpuas Hati. Dalam Jurnal Syariah Universiti Malaya. Bil. 17. No. 1. h Abdullah Basmeih. (1980). Tafsir Pimpinan Ar-Rahman Kepada Pengertian Al-Quran. Terengganu: Percetakan Yayasan Islam Terengganu. h. 443