i
ii
ABSTRAK Muhammadiyah adalah suatu pertubuhan sosial keagamaan yang terbesar di Indonesia yang telah diasaskah oleh KH. Ahmad Dahlan sejak tahun 1912. Melalui analisis kualitatif didapati sekira 18 (delapan belas) pokok-pokok yang telah diasaskan oleh Muhammadiyah dalam menetapkan suatu keputusan, ianya meliputi kepada perbahasan istidlal, ijtihad, akidah, dan penggunaan hadith dalam menjadikannya sebagai dalil. Pada bahagian akhir daripada Pokok-pokok Manhaj Majlis Tarjih berkenaan didapati suatu penjelasan khas mengenai cara-cara ber-istidlal kepada sebuah hadith, walaupun ianya agak ringkas. Hasil analisis terhadap Pokok-pokok Manhaj Majlis Tarjih akan dibuat penilaian mengikut standard manhaj tarjih yang telah diasaskan oleh ulama silam, seumpama; pen-tarjih-an dari sudut perawi, pen-tarjih-an dari sudut matan hadith dan pen-tarjih-an disebabkan lainlain faktor. Penilaian dilanjutkan kepada aplikasi dalam menentukan putusan. Apakah ianya telah diaplikasikan dalam menentukan fatwa ataupun belum seluruhnya diaplikasikan. Bagi kajian ini, ada dua metodologi penyelidikan yang akan digunapakaikan iaitu metode pengumpulan data dan metode analisis data. Adapun metode pengumpulan data ialah melalui kajian perpustakaan, kajian lapangan dan temubual. Bagi menganalisis data digunakan metode induktif, deduktif dan komparatif. Daripada pelbagai fatwa yang telah dikeluarkan oleh Muhammadiyah, pengkaji mendapati ada 6 (enam) fatwa yang nampaknya bercanggah dengan kaedah tarjih yang sediaada dan juga terhadkan hanya kepada perbahasan hadith-hadith ahkam. Muhammadiyah dalam menyelesaikan masalah hukum kadangkala tidak hanya melihat kepada kaedah tarjih, akan tetapi juga melihat kepada kemaslahatan dan juga perkembangan zaman modern. Hasil penelitian 6 (enam) fatwa di atas, didapati percanggahan dengan kaedah tarjih, antaranya; hadith perintah lebih iii
didahulukan, hadith mursal lebih didahulukan, hadith da if lebih didahulukan, hadith yang tidak dikuatkan oleh sunnah lebih didahulukan dan lainnya. iv
ABSRACT Muhammadiyah is the largest religious social organization largest in Indonesia which was founded by KH. Ahmad Dahlan in 1912. Through qualitative analysis founded approximately 18 (eighteen) regulation which had been implemented by Muhammadiyah in putting a decision, it covers the debate in istidlal, independent thinking, faith, and application of hadith. At the end of Manhaj Tarjih regulations the Council found a specific explanation method istidlal to a hadith, although it is quite simple. The analysis of Manhaj Tarjih regulations will be evaluated according to the standard of tarjih which was founded by the scholars, such; tarjih from the point of transmission, tarjih texts and terms of hadith and tarjih from other factors. The valuation extend to application in determining the verdict. Have they apply them in determining the verdict or not entirely applied. For this study, two research methodologies will be used, namely the method of data collection and data analysis method. For the former, library research, field study and interview are implemented. To analyze the data, inductive method, deductive, and comparative method are used. On the numerous fatwas issued by Muhammadiyah, researcher founded no 6 (six) fatwas seem to conflict with the existing methods but only limited to the hadith ahkam. Muhammadiyah in resolving legal issues not only take tarjih methods consideration, but also look to the maslahah, place and time. The results of the 6 (six) fatwas above, have discrepancies with tarjih methods, including; hadith that contain imperative meaning, mursal, da'if are more common in use and also hadith that not substantiated by another sunnah. v
PENGHARGAAN ب س م اهلل الر ح ن الر ح ي م Dengan nama Allah, yang maha pemurah, lagi maha mengasihani Alhamdulillah segala pujian dipanjatkan ke hadrat Allah SWT. di atas segala nikmat yang dilimpahi kepada penulis sehingga telah diberi keizinan, kekuatan, keazaman, kelapangan masa, hidayah dan inayahnya dalam menyiapkan dan menyelesaikan kajian yang bertajuk Aplikasi Manhaj Tarjih Hadith Ahkam Oleh Muhammadiyah Indonesia. Selawat dan salam ke atas Nabi Muhammad SAW. yang menjadi utusan terakhir pembawa rahmat ke seluruh alam. Hanya kepada Allah kesyukuran dipanjatkan atas segala anugerah dan kekuatan yang diberikan untuk menyiapkan kajian disertasi ini. Terlebih dahulu, penulis melahirkan rasa sukacita di atas kejayaan menyiapkan disertasi ini. Mungkin didapati kekurangan dan kelemahan tertentu yang tidak dapat dikesan oleh pengkaji. Namun begitu, pengkaji telah berusaha sedaya upaya menyiapkannya walaupun berhadapan dengan pelbagai cabaran. Penulis ingin mengambil kesempatan untuk mengucapkan ribuan terima kasih kepada Jabatan Fiqh dan Usul, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, yang telah memberi peluang kepada penulis untuk melanjutkan pengajian di peringkat sarjana dalam bidang Usul Fiqh. Sekalung penghargaan dan ucapan terima kasih penulis rakamkan kepada Profesor Madya Dr. Abdul Karim Ali selaku penyelia yang telah memberikan bimbingan, saranan, nasihat, dan tunjuk ajar dalam penyelidikan dan penulisan kajian ini. Semoga Allah SWT. sentiasa memberikan keberkatan kepadanya, Amin. vi
Terima kasih juga penulis sampaikan kepada seluruh kaki tangan perpustakaan Awam UM, perpustakaan ZA BA, perpustakaan Akademi Pengajian Islam, perpustakaan Universiti Muhammadiyah, perpustakaan IAIN Ar-Raniry dan kepada semua pihak yang telah membantu dan memberikan kemudahan kepada penulis sepanjang penyelidikan ini. Lebih daripada itu, penulis turut mengucapkan terima kasih kepada semua pensyarah dan kaki tangan Jabatan Fiqh dan Usul Akademi Pengajian Islam yang memberikan tunjuk ajar selama pengajian di Universiti ini. Selain itu, ucapan terima kasih juga ditujukan kepada kawan-kawan yang telah membantu penulis dalam menyelesaikan penulisan kajian ini, samaada secara langsung ataupun tidak langsung. Penulis selanjutnya mengucapkan terima kasih dan penghargaaan yang sebesarbesarnya kepada Ayahanda tercinta H. Abdullah Aly (Allah Yarham) dan ibunda tercinta pula Nurhafsah (Allah Yarham) serta semua ahli keluarga yang banyak memberikan sokongan dan inspirasi ketika kepada penulis dalam menyelesaikan kajian ini. Akhirnya, penghargaan dan terima kasih kepada istri tercinta Asma binti H. Usman dan ananda tersayang Syifa, Shafia dan Muhammad Faiz yang telah banyak memberikan semangat tanpa mengenal lelah, semoga Allah menganugerahkan kebahagiaan di dunia dan akhirat. Kepada semuanya, pengkaji mendoakan semoga Allah SWT. memberi ganjaran yang setimpal atas pengkhidmatan yang diberikan. Dialah sahaja yang Maha Pemurah lagi Maha Mengasihani. Amiin Jazakum Allah Khayr al-jaza. Sekian terima Kasih vii
20/1/2014 Mujiburrahman Abdullah IGA 110020 KANTOR KEMENTERIAN AGAMA KAB. BIREUEN PROV. ACEH INDONESIA e-mail: mujiburrahmanabdullah@yahoo.co.id H/P: +6285277691320 / +62644324198 viii
Dedikasi Karya disertasi ini Saya persembahkan kepada: Kedua Ibu Bapaku H. Abdullah Aly & Nurhafsah binti Abdullah Ibu Bapa Mertuaku H. Usman Sulaiman & Hj. Ainul Mardhiah Isteri yang dikasihi Asma binti H. Usman Anak-anakku yang dicintai Syifa, Shafia, Muhammad Faiz Keluarga semua yang disayangi Kepada Guru-guru Do a, Pengorbanan dan Keikhlasan dalam mendidikku hanya Allah yang membalasnya.. Sokongan, Do a dan Kesabaran Isteri dan Anak-ankku Merupakan energi yang membuat Ayah sentiasa bersemangat dalam menjalani semua aktiviti.. ix
SENARAI KANDUNGAN Halaman PERAKUAN.iii ABSTRAK iv ABSTRACT...v PENGHARGAAN vi DEDIKASI ix SENARAI KANDUNGAN...x SENARAI TRANSLITERASI...xiii SENARAI KEPENDEKAN...xvi BAB. PENDAHULUAN Pendahuluan...1 Definisi Tajuk dan Rumusan Kajian..3 Latar Belakang Kajian...7 Permasalahan Kajian......9 Objektif Kajian.14 Kepentingan Kajian..15 Skop Kajian..16 Kajian Literature..17 Metodologi Kajian...27 x
BAB I: SEJARAH PERKEMBANGAN MUHAMMADIYAH DI INDONESIA 1.1.Sejarah Penubuhan Muhammadiyah..32 1.1.1. Latar Belakang Lahirnya Muhammadiyah Di Indonesia...32 1.1.2. Muhammadiyah dan Perkembangan Islam di Timur tengah.35 1.1.3. Pengasas dan Pimpinan Muhammadiyah Di Indonesia.38 1.1.4. Pembaharuan dan Pemurnian Islam Oleh Muhammadiyah....48 1.2.Sejarah ditubuhkannya Majlis Tarjih Muhammadiyah...52 1.2.1. Asal usul ditubuhkan Majlis Tarjih...52 1.2.2. Kedudukan, Tugas dan Fungsi Majlis Tarjih Muhammadiyah...54 1.2.3. Manhaj Majlis Tarjih Muhammadiyah....56 1.2.4. Pengetua-pengetua Majlis Tarjih Muhammadiyah...57 BAB II: MANHAJ TARJIH HADITH 2.1.Pen-tarjih-an Dari Sudut Perawi 61 2.2.Pen-tarjih-an Dari Sudut Matan Hadith 77 2.3.Pen-tarjih-an Dari lain-lain faktor.85 BAB III: MANHAJ TARJIH HADITH OLEH MUHAMMADIYAH 3.1.Manhaj Ijtihad Muhammadiyah...92 3.2.Pokok-Pokok Manhaj Tarjih Muhammadiyah..98 3.3.Manhaj Tarjih Hadith Muhammadiyah...103 3.4.Perbandingan Manhaj Tarjih Ulama silam dan Muhammadiyah 110 3.5.Aplikasi Ilmu Usul Fiqh di kalangan Muhammadiyah 113 xi
BAB IV: ANALISIS TARJIH TERHADAP FATWA-FATWA MUHAMMADIYAH 4.1.Bidang Ibadah..118 4.1.1. Fatwa Muhammadiyah Tentang Penentuan 1 Ramadan......118 4.1.1.1.Pandangan dan Dalil Muhammadiyah.118 4.1.1.2.Analisis Terhadap Dalil Muhammadiyah....122 4.1.1.3.Pandangan dan Dalil Ulama-ulama lain...124 4.1.1.4.Analisis Fatwa Dari Sudut Pandang Kaedah Tarjih....127 4.1.2. Fatwa Muhammadiyah Tentang Salat Tarawih...129 4.1.2.1.Pandangan dan Dalil Muhammadiyah.129 4.1.2.2.Analisis Terhadap Dalil Muhammadiyah....131 4.1.2.3.Pandangan dan Dalil Ulama-ulama lain...133 4.1.2.4.Analisis Fatwa Dari Sudut Pandang Kaedah Tarjih...136 4.2.Bidang Muamalat.138 4.2.1. Fatwa Muhammadiyah Tentang Interest Bank 138 4.2.1.1.Pandangan dan Dalil Muhammadiyah...138 4.2.1.2.Analisis Terhadap Dalil Muhammadiyah...142 4.2.1.3.Pandangan dan Dalil Ulama-ulama lain...143 4.2.1.4.Analisis Fatwa Dari Sudut Pandang Kaedah Tarjih...145 4.2.2. Fatwa Muhammadiyah Tentang Insurance..147 4.2.2.1.Pandangan dan Dalil Muhammadiyah...147 4.2.2.2.Analisis Terhadap Dalil Muhammadiyah...152 4.2.2.3.Pandangan dan Dalil Ulama-ulama lain...153 4.2.2.4.Analisis Fatwa Dari Sudut Pandang Kaedah Tarjih...156 4.3.Bidang Keluarga dan Kesihatan...158 4.3.1. Fatwa Muhammadiyah Tentang Rancang Keluaga.158 4.3.1.1.Pandangan dan Dalil Muhammadiyah...158 4.3.1.2.Analisis Terhadap Dalil Muhammadiyah 165 4.3.1.3.Pandangan dan Ulama-ulama lain....166 4.3.1.4.Analisis Fatwa Dari Sudut Pandang Kaedah Tarjih 167 4.3.2. Fatwa Muhammadiyah Tentang Derma Organ 168 4.3.2.1.Pandangan dan Dalil Muhammadiyah...168 4.3.2.2.Analisis Terhadap Dalil Muhammadiyah 172 xii
4.3.2.3.Pandangan dan Ulama-ulama lain....173 4.3.2.4.Analisis Fatwa Dari Sudut Pandang Kaedah Tarjih 175 BAB V: PENUTUP 5.1.Rumusan dan Kesimpulan...177 5.2.Cadangan dan Saranan.183 5.2. 1. Saranan Kepada Pihak Jabatan Fiqh dan Usul..183 5.2.2. Saranan Kepada Pihak Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya..184 5.2.3. Saranan Kepada Pihak Kerajaan 184 5.2.4. Saranan Kepada Muhammadiyah dan Ahli Muhammadiyah 185 5.2.5. Saranan Kepada Individu...185 5.2.6. Saranan Kepada Semua Pihak 186 BIBLIOGRAFI xiii
SENARAI TRANSLITERASI Perkataan Arab yang digunakan dala penulisan Disertasi ini adalah mengikut kaedah transliterasi yang digunapakai oleh Universiti Malaya. Huruf Arab Huruf Latin Contoh Asal Contoh Transliterasi ا,ء a, سأل sa ala Badala بدل b ب Tamr متر t ت Thawrah ثورة Th ث Jamal مجل j ج Hadith حديث H ح Khalid خالد kh خ Diwan ديوان d د Dhahaba ذهب dh ذ Rahman ر حن r ر Zamzam زمزم z ز Sarab سراب s س Shams مشس sh ش Sabr صرب s ص Damir ضمري d ض Tahir طاهر t ط Zuhr ظهر z ظ abd عبد ع Ghayb غيب gh غ Fiqh فقه f ف Qadiy قاضي q ق xiv
ك k كأس ka s ل l لنب Laban م m مزمار Mizmar ن n نوم Nawm ه h هبط Habata و w وصل Wasala ي y يسار Yassar ة h,t سورة Surah Vokal Pendek Huruf Arab Huruf Latin Contoh Asal Contoh Transliterasi - -- a فعل fa ala - -- i حسب Hasiba - -- u كتب Kutiba Vokal Panjang Huruf Arab Huruf Latin Contoh Asal Contoh Transliterasi katib, qada كاتب, قضي a ا, ى Karim كرمي i ي Huruf حروف u و xv
Diftong Huruf Arab Huruf Latin Contoh Asal Contoh Transliterasi -- - و Aw قول Qawl -- - ي Ay خري Khayr -- - و Aww قوة Quwwah -- ي- iy,iy عريب arabiy/i Pengecualian 1. Huruf Arab ء (hamzah) pada awal perkataan ditransliterasikan kepada huruf (a) bukan kepada huruf ( a). Contoh:,أكرب transliterasi: akbar bukan akbar. 2. Huruf Arab ة (ta marbutah) pada perkataan tanpa (al) yang bersambung dengan perkataan lain ditransliterasikan kepada huruf (t). Contohnya: وزارة التعليم, transliterasi: wizarat al-ta lim. Manakala pada perkataan yang ada (al) atau pada perkataan tunggal atau pada perkataan terakhir, ta marbutah ditransliterasikan kepada huruf (h). Contoh املكتبه قلعة دار وهبة Transliterasi al-maktabah qal ah dar wahbah xvi
SENARAI KEPENDEKAN Abd : Abdul Dr. et.al : Doktor Falsafah : Dan lain-lain H. : Hijriyah Ibid KH. MA. TNI : Ibidem (rujukan pada tempat yang sama) : Kyai Haji : Master of Art : Tentara Nasional Indonesia KSA : Kingdom of Saudi Arabia no. Prof PP. : Nombor : Profesor : Pimpinan Pusat PWM : Pimpinan Wilayah Muhammadiyah PDM : Pimpinan Daerah Muhammadiyah RA. : Radiya Allah anhu/a SAW. : Salla Allah alaihi wa Sallam SWT. : Subhanahu wa Ta ala t.tp. t.p. t.t. terj. : tanpa tempat : tanpa penerbit : tanpa tarikh : terjemahan xvii