UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I DREJTËSISË DEPARTAMENITI I TË DREJTËS CIVILE

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I DREJTËSISË DEPARTAMENITI I TË DREJTËS CIVILE ASPEKTE TË TRASHËGIMISË LIGJORE SIPAS LEGJISLACIONIT SHQIPTAR DHE NDËRKOMBËTAR DISERTACION PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE DOKTOR Kandidati: MA. Nertila Sulçe Udhëheqësi shkencor: Prof. Asoc. Dr. Eneida SEMA (DERVISHI) Tiranë, 2017

Falenderime Dëshiroj të shpreh disa konsiderata dhe mirënjohje të atyre njerëzve që kanë kontribuar në formimin tim juridik. Së pari, falenderoj pedagogët e Fakultetit të Drejtësisë, Tiranë në formimin tim si juriste. Së dyti, falenderoj pedagogët e departamentit të së drejtës civile për bashkëpunimin që kam patur gjatë kohës së përgatitjes së disertacionit. Një falenderim i veçantë dua të bëj për Prof. Dr.Kudret Çelën, i cili ishte udhëheqësi i parë i temës së disertacionit dhe sidomos Prof.Asoc. Dr. Eneida Sema për drejtimin me kompetencë dhe profesionalizëm shkencor të temës që unë do të paraqes para jush. Së fundmi, dua të falenderoj familjen time, për gjithçka ka bërë për mua, pa të cilën nuk do të isha kurrë njeriu që jam sot. ii

Parathënie Me anë të këtij punimi synohet dhënia e një informacioni sa më të plotë në nivel doktrinar dhe krahasimor në lidhje me institutin e trashëgimisë në përgjthësi dhe të drejtës trashëgimore në veçanti, në kushtet e një literature të varfër shqiptare në lidhje me trajtimin e këtij instituti dhe kësaj të drejte. Fillimisht është bërë trajtimi i institutit të trashëgimisë në vendin tonë, e parë në një këndvështrim historik dhe akademik dhe më pas trajtimi i këtij institutti, i tipareve kryesore të tij dhe i trashëgimisë ligjore sipas Kodit Civil aktual. Vlen të theksohet se trajtimi i të drejtës trashëgimore në disa vende evropiane apo vende të sistemit Common Law siç është Kanadaja, paraqet interes për juristat, studentët dhe akademikët në lidhje me krahasimin me të drejtën shqiptare, përmirësimin e kësaj të drejtë dhe përafrimin me të drejtën trashëgimore të këtyre vendeve. Trajtimi i praktikës gjyqësore kombëtare, praktikës unifikuese dhe sidomos asaj ndërkombëtare, nxjerr në pah problematikën që ndeshet gjatë zbatimit të së drejtës së trashëgimisë dhe shërben për zgjidhjen e kësaj problematike. Marrëdhëniet e trashëgimisë kane lindur atëhere kur lindi pronësia dhe janë marrëdhënie të një rëndësie të madhe si në nivel kombëtar dhë ndërkombëtar. Pasojat që sjellin marrëdhëniet e trashëgimisë me vdekjen e trashëgimlënësit, paraqesin interes të veçantë dhe shpresoj që ky punim t i shërbejë çdo personi të fushës së drejtësisë dhe të paraqesi interes dhe për personat që nuk janë të kësaj fushe po që kanë interes në leximin e tij. iii

Tabela e Përmbajtjes Falenderime...ii Parathënie...iii Tabela e përmbajtjes...iv Metodologjia...viii Hyrje...x Një vështrim i shkurtër mbi punimin...xi KREU I Vështrim i shkurtër historik i trashëgimisë ligjore gjatë viteve 1.1 Trajtimi i institutit të trashëgimisë ligjore gjate viteve 1912-1929..1 1.2 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil të vitit 1929...6 1.3 Rregullimi i institutit të trashëgimisë ligjore gjatë viteve 1944-1954...11 1.3.1 Trashëgimia ligjore sipas dekretit Nr.1892, datë 05.07.1954 Mbi trashëgiminë.12 1.3.2 Trajtimi i institutit të trashëgimisë ligjore sipas Kodit Civil të vitit 1982...16 KREU II Kuptimi i trashëgimisë, tiparet kryesore të saj dhe trashëgimia me ligj 2.1 Koncepti i trashëgimisë...19 2.2 Tiparet kryesore të së drejtës së trashëgimisë...21 2.3 Koha dhe vendi i çeljes së trashëgimisë...24 2.4 Zotësia për të trashëguar...28 2.5 Pasuria që kalon në trashëgim...32 iv

2.5.1Fitimi i trashëgimisë...36 2.6 Padenjësia...42 2.6.1 Pasojat e padenjësisë...47 2.7 Heqja dorë nga trashëgimia...47 2.8 Administrimi i trashëgimisë...52 2.9 Trashëgimia ligjore...53 2.9.1 Radha e thirrjes së trashëgimtarëve ligjorë...57 2.9.2 Trashëgimia me zëvendësim...59 2.10 E drejta e shtimit...60 2.11 Paditë në lidhje me trashëgiminë...61 2.11.1 Dëshmia e trashëgimisë......61 2.11.2 Padia për kërkimin e trashëgimisë...62 KREU III Vështrim krahasues i institutit të trashëgimisë 3.1 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Italian...66 3.1.1 Kuotat e ndarjes.....72 3.1.2 Rezerva ligjore.......74 3.2 Trashëgimia testamentare në Itali...77 3.2.1 Format e testamentit........78 3.3 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Gjerman...80 3.3.1 Trashëgimia e bashkëshortit pasjetues...85 3.3.2 Rezerva ligjore...86 3.3.3 Pakti i trashëgimisë...86 v

3.3.4 Çertifikata e trashëgimisë...86 3.4 Trashëgimia testamentare në Gjermani...88 3.5 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Francez...90 3.5.1 Rezerva ligjore...100 3.6 Trashëgimia testamentare në Francë...100 3.6.1 Testamente të posaçme.......103 3.7 Instituti i trashëgimisë sipas legjislacionit civil Kanadez...106 3.7.1 Kodi Civil i Kebekut, trajtimi i trashëgimisë dhe trashëgimtarët e ndryshëm..108 3.8 Trashëgimia testamentare sipas legjislacionit civil Kanadez...115 3.8.1 Format e testamentit...116 3.9. Të përbashkëtat dhe dallimet midis trashëgimisë në Shqipëri, Itali dhe në Gjermani...117 3.9.1 Të përbashkëtat dhe ndryshimet midis trashëgimisë në Shqipëri dhe në Francë...119 3.9.2 Të përbashkëtat dhe ndryshimet midis trashëgimisë ligjore në Shqipëri dhe në Kanada...120 3.10 Trust si institut i trajtuar nga sistemi Common Law dhe sistemi Civil Law...121 3.10.1 Trusti dhe elementët e tij kryesorë...122 3.10.2 Qëllimet e trust si institut i të drejtës civile dhe të drejtës së Common Law...124 KREU IV Praktika gjyqësore shqiptare dhe ndërkombëtare në lidhje me trashëgiminë 4.1 Raste të praktikës gjyqësore lidhur me trashëgiminë 129 4.2 Paditë me objekt kërkimin e pasurisë trashëgimore..132 4.3 Çështje të Kthimit dhe Kompensimit të Pronës....136 4.3.1 Trajtimi i rastit të kompensimit të pronës së bashkëpronarëve, si pasuri trashëgimore 140 vi

4.3.2 Rast nga praktika në lidhje me Kthimin dhe Kompensimin e Pronës...143 4.4 Vendime të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut.150 KREU V Përfundime dhe rekomandime 5.1 Përfundime.... 159 5.2 Rekomandime...167 5.3 Aneksi 1...170 Bibliografia...175 vii

Metodologjia Synimi kryesor në lidhje me këtë punim ishte kërkimi shkencor në lidhje me marrëdhëniet e trashëgimisë, duke evidentuar problematikat e konstatuara nga praktika, si dhe nëpërmjet krahasimit të këtyre marrëdhënieve me legjislacionet e disa vendeve të ndryshme. Nëpërmjet bërjes së një analize të së drejtës trashëgimore shqiptare dhe duke e ballafaquar këtë të drejtë me atë të disa vendeve të marra në analizë, nxirren në pah të përbashkëtat dhe ndryshimet ndërmjet legjislacioneve të ndryshme, të cilat shërbejnë për harmonizimin dhe përafrimin e praktikave të ndryshme, në një kohë të lëvizjes së lirë të njerëzve, intensifikimit të marrëdhënieve ekonomike, politike, shoqërore ndërmjet shteteve dhe kapërcimit të barrierave duke shtuar edhe rastet e marrëdhënieve të trashëgimisë dhe pasojat që ato sjellin. Për këtë punim është përdorur një metodologji e caktuar që qëndron në themel të çdo punimi shkencor. Metodologjia që është përdorur është: Kërkimi doktrinar që konsiston në identifikimin, mbledhjen dhe sistemimin e librave, monografive, artikujve shkencorë, kumtesave të konferencave kombëtare dhe ndërkombëtare në fushën ligjore, si edhe një mori e madhe kauzash gjyqësore që përbëjnë kërkimin jurisprudencial të këtij punimi. Për këtë punim jam mbështetur në autorë vendas dhe një sërë autorësh të huaj dhe kam përmendur një sërë çështjesh gjyqësore të gjykuara nga gjykatat shqiptare sidomos Gjykata e Lartë dhe Gjykata Evropiane e Të Drejtave të Njeriut. Analiza e legjislacionit. Në këtë kërkim shkencor jam mbështetur në metodën e analizës dhe sintezës, që konsiston në formulimin e problemeve ligjore nëpërmjet analizës së legjislacionit. Gjatë këtij punimi është bërë një analizë dhe interpretim i dispozitave të Kodit Civil në lidhje me institutin e trashëgimisë gjatë periudhave të ndryshme të zhvillimit të shtetit shqiptar, duke i krahasuar këto dispozita dhe me parashikimet në lidhje me marrëdhëniet e trashëgimisë të bëra nga shtete të ndryshme. Në këtë mënyrë janë nxjerrë në pah problematikat që hasen në lidhje me zbatimin e marrëdhënieve të trashëgimisë. Kërkimi ndërdisiplinor. Në këtë punim është bërë një analizë e aspektit historik të zhvillimit të marrëdhënieve të trashëgimisë në Shqipëri, bazuar në kontekstin ekonomiko-social të secilës periudhë historike. Metoda krahasuese. Një nga objektivat e këtij punimi ka qënë analiza e legjislacionit të disa vendeve evropiane dhe të një vendi që i përket sistemit të Common Law (siç është Kanadaja) në lidhje me parashikimet për institutin e trashëgimisë, duke i krahasuar me Repubikën e viii

Shqipërisë për të nxjerrë në pah ngjashmëritë, ndryshimet dhe pse jo divergjencat në lidhje me rregullimin e këtij instituti. Së fundmi, por jo për nga rëndësia metoda e analizёs sё praktikës gjyqësore, e cila shërben për të parë mënyrën e interpretimit dhe zbatimit praktik që gjykatat shqiptare dhe ato të huaja i kanë bërë marrëdhenieve të trashëgimisë. Në këtë kuadër, duke analizuar praktikën gjyqësore shqiptare dhe sidomos vendimet unifikuese në fushën e trashëgimisë, janë evidentuar problematikat që ndeshen dhe gabimet gjyqësore që mund të jenë bërë në lidhje me zbatimin e kësaj praktike. Analiza e praktikës sё gjykatave tё huaja shërben për të parë mënyrën e interpretimit dhe zbatimit praktik që i është bërë institutit të trashëgimisë nga këto gjykata, nё funksion tё njё kuptimi mё tё mirë tё këtij instituti duke e ballafaquar me pratikën e gjykatave shqiptare. ix

Hyrje Marrëdhëniet e trashëgimisë kane lindur atëhere kur lindi pronësia dhe do të ekzistojnë derisa të ekzistojë edhe vetë e drejta e pronësisë. Trashëgimia është një institucion i lashtë që njihet në të drejtën romake në XII Tabelat (viti 303 p.e.r) e ku kishte përparësi e drejta testamentare. Në të drejtën romake njiheshin dy sisteme trashëgimie njëkohësisht, të cilët ishin ekskluzivë njëri me tjetrin, reciprokisht, ab intestatum dhe tjetri testamentar 1. Këto marrëdhënie janë zhvilluar duke ndjekur hapat e zhvillimit të shoqërisë dhe e kanë origjinën e tyre tek bashkësia primitive, megjithëse nuk mund të themi që në atë kohë kishtë të drejtë të mirëfilltë trashëgimie. E drejta feudale njihte vetëm trashëgiminë ligjore dhe referuar statusit juridik të femrës në trashëgim aplikohej diskriminimi në favor të trashëgimtarit mashkull dhe ky botëkuptim dhe praktikë ka zgjatur deri në shekullin XVIII, përgjithësisht deri në revolucionet borgjeze. Studimi i zbatimit te institutit të trashëgimisë paraqet interes, sepse zbatohet kurdoherë ligji i kohës së vdekjes së trashëgimlënësit, pavarësisht se në çfarë periudhe shqyrtohet mosmarrëveshja. Sundimi osman që zgjati për gati pesë shekuj, bëri që në Shqipëri marrëdhëniet e trashëgimisë të rregulloheshin sipas të drejtës otomane, e cila bazohej në të drejtën e shenjtë myslimane (sheri-sheriat), e cila kishte si burim kryesor Kuranin. Instituti i trashëgimisë në përgjithësi dhe marrëdhëniet e trashëgimisë në veçanti në Shqipëri, kanë pësuar zhvillime të ndryshme duke u përshtatur me zhvillimet ekonomike, politike dhe shoqërore. Është vështirë të bëhet një krahasim i mirëfilltë midis të drejtës trashëgimore që ekziston në vendet më të zhvilluara evropiane me të drejtën trashëgimore shqiptare, kjo për shkak të pushtimeve të ndryshme që ka pësuar vendi ynë, prapambetjes ekonomike dhe izolimit të gjatë, gjatë periudhës komuniste.gjithsesi vendi ynë që tashmë është një vend kandidat i Bashkimit Evorpian është në rrugën e duhur në lidhje me përmirësimin e legjislacionit dhe përafrimin me legjislacionet ndërkombëtare më të përparuara edhe për sa i përket fushës së trashëgimisë. 1 E. Olldashi, E Drejta Romake, Kapitulli i Trashëgimisë, Mediaprint, Botim i parë. x

Vështrim i shkurtër mbi punimin Në kapitullin e parë është trajtuar zhvillimi i institutit të trashëgimisë dhe marrëdhënieve trashëgimore në etapa të ndryshme historikë të Shqipërisë, duke filluar me një analizë të këtyre marrëdhënieve që nga pushtimi turk deri gjatë ekzistencës të diktaturës komuniste. Trashëgimia është një marrëdhenie shumë e rëndësishme, e cila i sjellë pasojat e veta vetëm me vdekjen e trashëgimlënësit dhe me vërtetimin e kësaj vdekjeje rrjedhin një sërë të drejtash e detyrimesh për trashëgimtarët e tij. Gjatë etapave të zhvillimit historik të këtij instituti në Shqipëri vihen re një sërë ndryshimesh që kanë pësuar marrëdhëniet e trashëgimisë duke e arritur kulmin e vet me hyrjen në fuqi të Kodit Civil të vitit 1929, që konsiderohet një nga kodet më të përparuara të kohës, duke qënë se ishte bazuar dhe në një sërë kodesh të tjera perëndimore dhe duke arritur regres me hyrjen në fuqi të Kodit Civil të vitit 1982. Në kapitullin e dytë bëhet një analizë më specifike dhe e detajuar e kuptimit të institutit të trashëgimisë dhe karakteristikave të së drejtës së trashëgimisë. Analiza shtrihet në përcaktimin e kohës dhe vendit të çeljes së trashëgimisë dhe deri në zotësinë që duhet të kete trashëgimtari për të trashëguar dhe pasuria konkrete që i kalon atij me vdekjen e testatorit. Me këtë institut lidhen dhe një sërë institutesh të tjera si padenjësia dhe heqja dorë, që merren në shqyrtim në këtë kapitull. Shumë e rëndësishme në trajtimin e trashëgimsë është edhe trashëgimia ligjore dhe radha e thirrjes në trashëgimi dhe mjetet mbrojtëse që i mundësojnë trashëgimtarit mbrojtjen e të drejtës së tij të trashëgimisë, siç janë paditë e trashëgimisë. Në kapitullin e tretë trajtohet në mënyrë të detajuar instituti i trashëgimisë në disa vende evropiane si Italia, Gjermania dhe Franca dhe në një vend të sistemit Common Law si Kanadaja. Pjesë e rëndësishme e këtij kapitulli është trajtimi i institutit të trust, që për nga karakteristikat përafron me institutin e trashëgimisë, por njëkohësisht paraqet shumë ndryshime krahasuar me të. Duke analizuar dispozitat e legjislacioneve të këtyre vendeve të huaja, bëhet një krahasim me të drejtën trashëgimore shqiptare duke nxjerrë në pah si ngjashmëritë dhe ndryshimet e tyre. Në kapitullin e katërt merren në analizë raste konkrete të praktikës gjyqësore në lidhje me institutin e trashëgimisë. Trajtimi shtihet deri tek paditë në lidhje me trashëgiminë që i mundësojnë paditësit mbrotjen e të drejtës së tij të trashëgimisë. Fokusi i analizës shtrihet jo vetëm në rastet kombëtare, por dhe ato ndërkombëtare e problematikës konkrete. Një problem delikat me të cilin është ndeshur vendi ynë është çështja e Kthimit dhe Kompensimit të Pronave, që gjen trajtim konkret në këtë kapitull duke analizuar dhe raste nga praktika. Paraqesin interes të veçantë dhe rastet e praktikës gjyqësore të Gjykatës Evropiane xi

të të Drejtave të Njeriut, duke analizuar dhe zgjidhjet konkrete që kanë shërbyer si precedent në lidhje me respektimin e të drejtave të njeriut dhe në veçanti të së drejtës së trashëgimisë. Në kapitullin e pestë nxirren përfundime në lidhje me disertacionin dhe janë shprehur disa rekomandime në lidhje me ndryshimin e legjislacionit ekzistues në lidhje me trashëgiminë, që do të ndikonin pozitivisht në përmirësimin e tij. xii

KREU I Vështrim i shkurtër historik i trashëgimisë ligjore gjatë viteve 1.1 Trajtimi i institutit të trashëgimisë ligjore gjatë viteve 1912-1929 Instituti i trashëgimisë rregullohej sipas Kanunit dhe sipas statuteve të ndryshme, ku ndër më të njohurit ishte statuti i Shkodrës. Nga më të njohurat ishin Kanuni i Lekë Dukagjinit ose Kanuni i maleve, Kanuni i Skënderbeut dhe Kanuni i Labërisë, që kishin shtrirje kryesisht në Shqipëri si dhe në zonën e Rrafshit të Dukagjinit deri në Kosovë. Si rrjedhojë e të gjitha normave zakonore shqiptare, gruaja për një kohë të gjatë mbeti në pozitë inferiore, dhe ato zakone ndikuan drejtpërsëdrejti në pabarazinë gjinore në familjet shqiptare 2. Sipas normës kanunore, femra-vajza, motra, nëna, gruaja, gjyshja, halla, mbesa, nuk kishte të drejtë trashëgimie, çfarëdo lloj pasurie të kishte ajo si: tokëpërfshirë arat, vreshtat, livadhet, pyllin etj. Në Kanunin e Lekë Dukagjinit, lidhur me trashëgiminë e gruas, shkruhet: Gruaja shqiptare farë trashigimi s ka te prindja, as më plang as në shpi, kanuja e xen gruen si nji tepricë në ship 3. Në Shqipëri gjatë periudhës 1912-1929 janë zbatuar normat e së drejtës së pushtuesit turk për rregullimin e marrdhënieve juridike në përgjithësi dhe marrëdhënieve të trashëgimisë në veçanti. Instituti i trashëgimisë njihej prej kohësh në Shqipëri, ku ai rregullohej në Kanun 4. Trashëgimia ishte një transmetim të drejtash brenda familjes cognate, me lidhje gjaku mes tyre, ku trashëgimtari bëhej titullar i të drejtave pasurore të trashëgimlënësit. Kanuni si burim trashëgimie njihte babain dhe si trashëgimtarë djalin dhe jo vajzën. Në të nuk ishte parashikuar instituti i testamentit dhe bëhej përjashtim vetëm kur një person donte të linte një pjesë të pasurisë në favor të kishës. Një nga statutet më të rëndësishme siç ishte ai i Shkodrës parashikonte trashëgiminë me ligj dhe me testament. Trashëgimia ligjore zbatohej në rastin kur një person laik, ose një femër nuk kishte lënë testament ose kur testamenti ishte i pavlefshëm. 2 Bahtije Gërbeshi-Zylfiu Hyrje në studime gjinore, 2008 f. 191. 3 Shtjefen Gjeçovi, Kanuni i Lekë Dukagjinit, botimet Kuvendi, Tiranë 1999, f. 14. 4 Trashëgimi asht kalimi i pasunisë e i të drejtave që ka njeni te tjetri, zakonisht brenda gjakut, pa shpërbilim, tue u ba zot malli i dyti si kje i pari. 1

Në këtë statut fare pak dispozita i kushtoheshin trashëgimisë ligjore. Në këtë kohë zbatohej edhe e drejta otomane. Sipas kësaj të drejte marrëdhëniet e trashëgimisë nuk rregulloheshin nga Kodi Civil, por sipas normave të së drejtës së shenjtë myslimane (sheri-sheriat), e cila kishte si burim kryesor Kuranin. 5 Austro-hungarezët në një raport të detajuar mbi organizimin e shtetit shqiptar të hartuar më 16 tetor 1913 ishin të mendimit se sistemi ligjor duhej transformuar gradualisht dhe se e drejta islame mbi familjen dhe trashëgiminë, e drejta private, institucionet esenciale, në të cilat e drejta ekzistuese në Shqipëri devijonte prej asaj evropiane, duhej që të ruheshin medoemos 6. Rregullimi i marrëdhënieve të trashëgimisë nga Sheriati shtrihej mbi të gjithë shtetasit, pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare. Ligji turk njihte tre kategori trashëgimtarësh: a) Trashëgimtarë me pjesë të caktuar (as-habi feriaz); b) trashëgimtarë pa pjesë të caktuar (asaba);c) trashëgimtarë të tjerë (zeviul erhan). E drejta e shenjtë myslimane kishte sanksionuar pabarazinë e femrave me meshkujt në marrëdhëniet e trashëgimisë. Trashëgimtarë me pjesë të caktuar ishin: ati, gjyshi (ati i atit dhe jo edhe i nënës),vëllezërit dhe motrat (prej nëne), bashkëshorti, bashkëshortja,vajza,vajza e djalit, motrat gjermene 7, motrat prej ati, nëna dhe gjyshja (prej ati dhe prej nëne). Babai i trashëgimlënësit kur thirrej në trashëgim merrte 1/6 e pasurisë trashëgimore kur konkurronte me djalin e trashëgimlënësit ose me nipin. Kur konkurronte në trashëgim me vajzën e trashëgimlënësit ose me mbesën, ai merrte 1/6 e pasurisë trashëgimore si trashëgimtarë me pjesë të caktuar dhe pjesën tjetër të pasurisë që mbetej e merrte si trashëgimtar pa pjesë të caktuara. Gjyshi i trashëgimlënësit babai i babait dhe jo i nënës kur thirrej në trashëgim me djalin dhe djalin e djalit të trashëgimlënësit ose me vajzën dhe vajzën e djalit të trashëgimlënësit përfitonte 1/6 e pasurisë trashëgimore. Kur gjyshi konkurronte me trashëgimtarë të tjerë shndërrohej në trashëgimtarë pa pjesë të caktuar.- Vëllezërit dhe motrat prej nëne të trashëgimlënësitnë rastet kur trashëgimlënësi kishte një vëlla apo një motër ai ose ajo merrte 1/6 pjesë të pasurisë trashëgimore. Në raste të tjera kur ishin dy ose më shumë vëllezër apo motra ata trashëgonin 1/3 e pasurisë trashëgimore dhe në çdo rast dy pjesë i merrte vëllai dhe një motra. 5 Nazmi Biçoku E drejta e trashëgimisë në Republikën e Shqipërisë,Tiranë 2011, Shtëpia botuese albpaper, fq.12 6 Haus und Hof Staats Archiv, Ëien, Politisches Archiv, Albanien (më tej: HHSt.A.PA.A.), në Arkivin e Institutit të Historisë (më tej: AIH), Vj, 23-20-2012. Raport i detajuar mbi organizimin e shtetit shqiptar, Vjenë, 16.10.1913. 7 Motra dhe vëllezër gjermenë quhen ata që kanë të përbashkët atin dhe nënën 2

Vëllezërit dhe motrat nuk thirreshin në trashëgim në rast se trashëgimlënësi linte si trashëgimtarë fëmijë ose fëmijë të djalit, babain ose gjyshin nga babai-bashkëshorti- Vihet re pabarazia që kishte ky trashëgimtar në raport me bashkëshorten,jo vetëm në lidhje me vendin që zinte në radhën e trashëgimtarëve ligjorë me pjesë të caktuar, por dhe në lidhje me pjesën e pasurisë trashëgimore. Nëse bashkëshorti konkurronte me fëmijët ose me fëmijët e djalit merrte ¼ e trashëgimit. Kur trashëgimlënësi nuk linte fëmijë, bashkëshorti merrte gjysmën e trashëgimit. - Bashkëshortja kur konkurronte me fëmijët merrte ose me fëmijët e djalit të saj merrte 1/8 e trashëgimit dhe kur nuk kishte fëmijë merrte ¼. -Vajza e trashëgimlënësit merrte ½ e trashëgimit. Kur ishin dy ose më shumë merrnin 2/3 dhe kur konkurronin me vëllezërit gjermenë ose vëllezërit prej ati kalonin si trashëgimtarë pa pjesë të caktuar dhe trashëgimin e ndanin dy pjesë vëllai dhe një pjesë motra. - Vajza e djalit të trashëgimlënësit kur ishte e vetmja fëmijë merrte ½ e trashëgimit. Nëse ishin më shumë, atëhere merrnin 2/3, po të mos konkurronin me motrën e trashëgimlënësit merrnin 1/6. Po të konkurronin me dy motra nuk thirreshin fare në trashëgim dhe ky rast parashikohej edhe kur trashëgimlënësi kishte lënë djalë. - Motrat gjermene trashëgonin ½ e pasurisë trashëgimore kur ishin të vetmet trashëgimtare. Në rastet kur ishin dy ose më shumë motra gjermene ato merrnin 2/3 pjesë të pasurisë trashëgimore. Në rastet kur motra ose motrat e trashëgimlënësit konkurronin me vëllezërit e tyre, ata të gjithë shndërroheshin në trashëgimtarë pa pjesë të caktuara dhe e ndanin pasurinë dy me një në favor të vëllezërve. 8 Kur motrat gjermene konkurronin me djalin, djalin e djalit ose babain e trashëgimlënësit,nuk thirreshin në trashëgim. - Motra nga ana e babait të trashëgimlënësit, kur ishte e vetmja trashëgimtare ligjore trashëgonte ½ e pasurisë trashëgimore. Kur ishin dy ose më shumë motra merrnin 2/3 dhe kur konkurronte me një motër gjermene merrte 1/6 e pasurisë, ndërsa kur konkurronte me dy ose më shumë motra gjermene nuk thirrej fare në trashëgim. Nëse konkurronte me vëllain nga babai të trashëgimlënësit ajo shndërrohej në trashëgimtare pa pjesë të caktuara dhe trashëgonte me vëllanë në raportin dy me një në 8 A.Nuni,L.Hasneziri E drejta civile III (Trashëgimia), Tiranë 2010,fq.264 3

favor të vëllait. Kur konkurronte me vajzën e trashëgimlënësit ose me vajzën e djalit të trashëgimlënësit, ajo bëhej trashëgimtare pa pjesë të caktuara dhe merrte pasurinë që mbetej pasi të kishin marrë pasurinë trashëgimtarët me pjesë të caktuar. Kur motra nga ana e babait të trashëgimlënësit konkurronte me djalin dhe djalin e djalit të trashëgimlënësit ajo nuk thirrej fare në trashëgim. Edhe pse femra nuk trajtohej e barabartë me mashkullin 9, ajo sipas Sheriatit, mund të ishte trashëgimtare ligjore si dhe testamentare. Bashkëshortët trashëgonin reciprokisht dhe femra e shkallës më të afërme të gjinisë së gjakut nuk përjashtohej nga trashëgimi i trashëgimtarit mashkull më të largët, po ashtu as trashëgimtari nga ana e të atit, nuk kishte përparësi referuar trashëgimtarit të vijës së nënës. 10 - Nëna e trashëgimlënësit kur konkurronte me fëmijët ose me fëmijët e fëmijëve të djalit trashëgimlënës ose me dy ose më shumë vëllezër ose motra të trashëgimlënësit,merrte 1/6 e trashëgmit, ndërsa kur nuk kishte trashëgimtarë të tillë merrte 1/3 e tij. Kur nëna konkurronte me burrin dhe me prindërit e trashëgimlënësit ose me gruan dhe prindërit e trashëgimlënësit, merrte 1/3 e trashëgimit që mbetej. -Gjyshja (nga babai dhe nëna e trashëgimlënësit) merrte 1/6 e trashëgimit. Kur jetonte nëna e trashëgimlënesit, ajo nuk thirrej fare në trashëgim. Në rastin kur trashëgimlënësi kishte lënë fëmijë ose fëmijë të djalit të tij gjyshja nuk thirrej fare në trashëgim. Trashëgimtarëve pa pjesë të caktuar (asaba) trashëgonin vetëm në qoftë se pas marrjes së pasurisë trashëgimore nga ana e trashëgimtarëve me pjesë të caktuar,sipas pjesëve të tyre ngelte përsëri pa u shpërndarë pjesë e pasurisë trashëgimore. Trashëgimtarë pa pjesë të caktuar ishin: a) Djemtë dhe djemtë e djemve me radhë. Këta trashëgonin në mënyrë të barabartë pjesën e pasurisë trashëgimore, megjithatë nëse djali i trashëgimlënësit konkurronte në trashëgim me fëmijën e djalit tjetër të trashëgimlënësit, ky i fundit përjashtohej nga trashëgimia dhe pasuria e tij i kalonte djalit të trashëgimlënësit. b) babai dhe në mungesë të tij gjyshi ose stërgjyshi i trashëgimlënësit Këta ishin trashëgimtarë pa pjesë të caktuar vetëm kur konkurronin me djemtë ose të paslindurit 9 Sipas të drejtës Osmane të bazuar në Sheriat, kur burri e vriste gruan, për te duhej ta paguante vetëm gjysmën e shumës së përcaktuar për një gjak. 10 Prof.Dr. Riza Smaka Pozita juridike e femrës në trashëgimi, Botim 2011, fq.4 4

meshkuj të trashëgimlënësit, sepse kur konkurronin vetëm ndërmjet tyre ishin trashëgimtarë me pjesë të caktuar. c) Vëllai gjermen i trashëgimlënësit, vëllai prej babe dhe djemtë e tyre. Këta trashëgonin në pjesë të barabarta dhe vëllai gjermen e përjashtonte nga trashëgimia vëllain prej babe. d) Ungji gjermen,ungji prej babai,djali i ungjit gjermen të trashëgimlënësit,djali i ungjit nga babai,djali i ungjit gjermen të babait të trashëgimlënësit,djali i ungjit gjermen prej babai të babait,djali i ungjit gjermen të gjyshit dhe djali i ungjit nga babai të gjyshit të trashëgimlënësit. Këta trashëgimtarë gjithashtu trashëgonin në pjesë të barabarta. Trashëgimtarë të tjerë ligjorë të trashëgimlënësit ishin trashëgimtarë ligjorë të radhës femërore të trashëgimlënësit vetëm pasi kishin marrë pjesët e tyre trashëgimtarët me pjesë të caktuar dhe pa pjesë të caktuar dhe pas marrjes të pjesëve të pasurisë trashëgimore, kishte mbetur përsëri pasuri trashëgimore pa u ndarë. Të tillë ishin: a) Fëmijët meshkuj të vajzave të trashëgimlënësit,pa asnjë kufizim si dhe fëmijët femra të vajzave të tij pa asnjë kufizim. Këto trashëgonin në mënyrë të barabartë pjesën e mbetur të pasurisë trashëgimore,por nëse konkurronin fëmijët meshkuj të vajzave me fëmijët vajza të trashëgimlënësit,pjesa e pasurisë ndahej dy me një në favor të meshkujve. b) Gjyshërit nga nëna e trashëgimlënësit si dhe gjyshet nga nëna;këta trashëgonin në mënyrë të barabartë pjesën e mbetur të pasurisë, nëse ishin të së njëjtës gjini, ndërsa kur ishin të gjinive të ndryshme, raporti ishte dy me një në favor të gjyshërve. c)fëmijët meshkuj të femrave gjermene,fëmijët femra të motrave gjermene,fëmijët meshkuj të motrave prej babai,fëmijët femra të motrave prej babai,fëmijët meshkuj të motrave prej nëne dhe fëmijët femra të motrave prej nëne; Këta trashëgonin në mënyrë të barabartë pjesën e mbetur të pasurisë, nëse ishin të së njëjtës gjini, ndërsa kur ishin të gjinive të ndryshme, raporti ishte dy me një në favor të fëmijëve meshkuj. d)hallat gjermene, hallat prej babe, tezet gjermene, motrat e nënës prej babe dhe motrat e nënës prej nëne të trashëgimlënësit. Këto trashëgonin në mënyrë të barabartë, sepse i përkisnin të njëjtës gjini. Juridiksioni mbi pjesëtarët e besimeve të tjera në çështjet civile (martesës, familjes, trashëgimisë) ishte ekskluzivitet pjesërisht i autoriteteve konfensionale kompetente dhe pjesërisht i 5

gjykatave civile. Gjithashtu pjesëtarët e fesë islame ishin të lirë t u drejtoheshin gjykatave civile kompetente në çështjet e trashëgimisë dhe kjo bëhej që në të ardhmen të mësoheshin që t u drejtoheshin gjykatave civile 11. 1.2 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil të vitit 1929 Në vitin 1929 hyri në fuqi Kodi Civil, i cili përfaqëson kulmin e zhvillimit të së drejtës shqiptare në përgjithësi dhe sidomos të së drejtës civile, sepse shumë dispozita të tij bazoheshin në Kodet Civile Italiane e Franceze. Instituti i trashëgimisë në Kodin Civil të vitit 1929 trajtohet në librin e dytë dhe konkretisht në nenet 454-773. Ky kod nuk bën përkufizimin e konceptit të trashëgimisë, por përcakton vetëm dy forma të saj që janë 12 : a) Trashëgimia me ligj; b) Trashëgimia me testament. Trashëgimia me ligj zbatohej në ato raste kur trashëgimlënësi nuk kishte bërë testament, ose kishte lënë testament për një pjesë të pasurisë trashëgimore,ose kur testamenti ishte shpallur tërësisht apo pjesërisht i pavlefshëm nga gjykata. Në rastet kur testamenti ishte i vlefshëm, nuk zbatohej trashëgimia me ligj,por ajo me testament Radha e thirrjes në trashëgim sipas Kodit Civil të vitit 1929 ishte: Në rashë të parë thirreshin në trashëgim fëmijët dhe të paslindurit e tyre pa asnjë kufizim qofshin këta fëmijë legjitimë ose fëmijë natyralë 13. Po t i referohemi nenit 477 sanksionohet pabarazia në lidhje me të drejtat në pasurinë trashëgimore midis fëmijëve të lindur nga martesa dhë atyre të lindur jashtë martese, ku fëmijët e lindur jashtë martese atësia e të cilëve është njohur rregullisht, kur konkurronin me fëmijët e lindur nga martesa merrnin ½ e pasurisë që do t u takonte po të kishin lindur nga martesa. Nëse fëmijët natyralë konkurronin me babanë dhe/ose nënën ose bashkëshortin ose të paralindur të tjerë të trashëgimlënësit, me secilin prej tyre veç e veç, ata merrnin 2/3 e pasurisë trashëgimore, ndërsa pjesa tjetër u kalonte sipas radhës trashëgimtarëve të tjerë ligjorë. Nëse fëmijët natyralë konkurronin njëkohësisht me të paralindurit dhe me bashkëshorten e trashëgimlënësit, ata trashëgonin atë pjesë të pasurisë trashëgimore që 11 Çështjet e kultusit muhamedan në Shqipëri, Shkodër, 25 qershor 1917, fq. 27-61, 12 Kodit Civil të Mbretërisë Shqiptare (1928), neni 454 thotë: Trashëgimi vjen me ligj ose me testament.trashëgimi legjitim (me ligjë) ka vent vetëm kur e përsa mungon trashëgimi testamentar. 13 Fëmijë legjitimë janë fëmijët e trashëgimlënësit që kanë lindur gjatë martesës së tij të ligjshme;fëmijët natyralë janë fëmijët e trashëgimlënësit, të cilët kishin lindur jashtë martese, por që ai e kishte njohur atësinë e tyre rregullisht. 6

ngelej pasi të kishin përfituar 1/3 e saj të paralindurit dhe ¼ e saj bashkëshorti. Pozita e bashkëshortit pasjetues, fëmijëve të mitur, si dhe fëmijëve natyrorë, ku parimi se e drejta e trashëgimisë i takon çdo individi e huazuar nga Kodi Civil Francez, qoftë dhe fëmijëve të lindur jashtë martese, ishte shumë përparimtar dhe revolucionar për botëkuptimin dhe mentalitetin shqiptar të kohës kur ky kod hyri në fuqi 14. Për sa i përket fëmijëve të adoptuar ata nuk trashëgonin gjininë e birësuesit (adoptuesit) dhe nuk ishin trashëgimtarë eksluzivë të radhës së parë. Kur në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit, ai linte vetëm një ose disa fëmijë të adoptuar, pasuria trashëgimore nuk trashëgohej në mënyrë të plotë nga ata, por ata kalonin në radhët pasuese dhe thirreshin në trashëgim me prindërit ose me motrën dhe vëllanë e trashëgimlënësit duke marrë respektivisht 1/3 ose ¼ e trashëgimisë. Fëmijët trashëgonin sipas kaptinave, ndërsa fëmijët e fëmijëve sipas barqeve. Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim prindërit e de cujus-it,fëmijët natyralë dhe të birësuarit prej tij nëse kishin ngelur të vetmit trashëgimtarë ligjorë të radhës së parë. Prindërit trashëgonin 1/3 e pasurisë trashëgimore,sepse pjesa tjetër prej 2/3 u kalonte fëmijëve natyralë ose të birësuarve të tjerë. Duhet thënë se prindërit nuk ishin trashëgimtarë ekskluzivë të radhës së dytë, nëse trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtarë të tjerë të radhës së dytë përveç prindërve dhe të birësuarve të tij,ata kalonin në radhë të tretë bashkë me të birësuarit, ku trashëgonin së bashku me vëllezërit dhe motrat e trashëgimlënësit. Në këtë rast pjesa e pasurisë trashëgimore ndahej në mënyrë të barbartë ndërmjet tyre,por pjesa e pasurisë trashëgimore që u kalonte prindërve nuk mund të ishte më pak se ½ e saj, në rast se thirreshin në trashëgim të dy dhe nuk mund të ishte më pak se 1/3 kur në trashëgim thirrej vetëm një; Në radhë të tretë thirreshin në trashëgim vëllezërit dhe motrat,të paslindurit e tyre, të cilët trashëgonin me zëvendësim, si dhe prindërit dhe të birësuarit e trashëgimlënësit, kur ata ishin të vetmit trashëgimtarë të radhës së dytë. Vëllezërit dhe motrat trashëgonin në mënyrë të barabartë pasurinë trashëgimore, pavarësisht nga gjinia,nësë ishin të vetmit trashëgimtarë ligjorë të kësaj radhe. Nëse konkurronin me prindërit, pjesa e prindërve nuk mund të ishte më e vogël se ½ e pasurisë trashëgimore dhe në rast se konkurronin me njërin prej prindërve,pjesa e 14 Prof.As. Juliana Latifi Modelimi i së drejtës civile shqiptare, sipas të drejtës së Civil Law, Avokatia Qershor 2014, fq.5 7

prindit nuk mund të ishte më e vogël se 1/3 e pasurisë, ndërkohë që pjesa që mbetej u kalonte në trashëgim vëllezërve dhe motrave. Nëse vëllezërit dhe motrat konkurronin me të birësuarin ose me fëmijët e tij, ata trashëgonin ¼ e trashëgimit. Vëllezërit dhe motrat prej nëne ose prej ati dhe të paslindurit e tyre, kur konkurronin me motrat dhe vëllezërit gjermenë ose të paslindurit e tyre merrnin gjysmën e pasurisë që u takonte vëllezërve dhe motrave gjermenë. Fëmijët me zëvendësim merrnin pjesën që u takonte prindit të tyre; Në radhë të katërt thirreshin në trashëgim gjyshërit, gjyshet dhe të paralindurit e tyre, stërgjyshërit. Në rast se në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit kishte si gjyshër dhe stërgjyshër, në trashëgim thirreshin vetëm gjyshërit duke përjashtuar nga trashëgimia stërgjyshërit. Në këto raste ½ e pasurisë trashëgimore u takonte të paralindurve nga babai dhe ½ tjetër të paralidnurve nga nëna; Në radhë të pestë thirrej gjinia e trashëgimlënësit nga babai dhe nga nëna. Gjinia thirrej në trashëgim deri në shkallën e gjashtë dhe trashëgonte në mënyrë të barabartë si nga nëna dhe nga babai pasurinë trashëgimore,nga ½ e kësaj pasurie secila prej gjinive 15 ; Në radhë të gjashtë thirrej në trashëgim shteti. Ai thirrej në trashëgim vetëm kur trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtar ligjorë dhe përgjigjej jo vetëm për të drejtat, por edhe për detyrimet e kësaj pasurie. Kodi Civil i vitit 1929 përcaktonte se trashëgimia çelej në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit dhe në vendin ku ai kishte vendbanimin e fundit të tij (neni 651). Ky kod parashikonte sistemin e pranimit të trashëgimit që do të thotë që pasuria të kalonte nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët, duhej që përveç vdekjes së trashëgimlënësit,trashëgimtarët duhet të deklaronin në mënyrë të shprehur ose të heshtur se e pranonin trashëgimin. Pranimi kishte efekt prapaveprues, sepse i shtrinte efektet e tij që nga koha e çeljes së trashëgimisë. Për të miturit, personat nën 20 vjeç në mënyrë që pranimi të ishte i vlefshëm zbatoheshin rregullat në lidhje me pushtetin atëror dhe pranimi bëhej kurdoherë me benefic inventari. Për personat madhorë, të cilëve iu ishte hequr ose kufizuar zotësia për të vepruar pranimi i trashëgimit bëhej kurdoherë me pëlqimin e kujdestarit dhe me benefic inventari. Për personat juridikë pranimi mund të bëhej nga organi drejtues që e përfaqësonte këtë person dhe gjithmonë me benefic inventari. E drejta e trashëgimtarit për të pranuar ose jo trashëgimin parashkruhej brenda 30 vjetëve duke filluar ky afat nga koha e çeljes së trashëgimisë. 15 A.Nuni,L.Hasneziri E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010,fq.346 8

Pranimi bëhej në mënyrë të shprehur në rast se trashëgimtari merrte përsipër titullin ose cilësinë si trashëgimtar me një akt notarial ose me një shkresë private. Pranimi bëhej në mënyrë të heshtur nëse trashëgimtari kryente ndonjë veprim,i cili mund të kryhej vetëm duke patur cilësinë e trashëgimtarit. Ashtu si pranimi dhe heqja dorë nga trashëgimia nuk mund të prezumohej dhe ishte një veprim juridik formal solemn, i cili duhej të bëhej me deklaratë përpara kryesekretarit të gjykatës së paqit të qarkut, ku ishte çelur trashëgimia, i cili duhet ta regjistronte këtë deklaratë në një regjistër të posaçëm 16. Nëse trashëgimtari vdes pa pranuar në mënyrë të shprehur ose të heshtur trashëgimin, e drejta e pranimit trashëgohej nga trashëgimtarët e tij, të cilët vendosnin nëse do ta pranonin ose jo trashëgimin. Në rast se ata nuk binin dakort nëse do ta pranonin apo jo trashëgimin, vetëm trashëgimtari që e pranonte atë kishte të drejtë të përfitonte pasurinë trashëgimore dhe detyrimet që rëndonin mbi të. Ky kod njihte edhe institutin e heqjes dorë nga trashëgimia, gjë e cila për trashëgimtarin nuk prezumohej, por duhej bërë në mënyrë të shprehur. Heqja dorë nga trashëgimi ishte një veprim formal solemn dhe që të ishte e vlefshme duhej bërë me deklaratë përpara kryesekretarit të gjykatës së paqit të qarkut ku ishte çelur trashëgimia, i cili duhet të regjistronte këtë deklaratë në një regjistër të posaçëm 17. Trashëgimtari që hiqte dorë konsiderohej se nuk ishte thirrur asnjëherë dhe pjesa e tij u shtohej trashëgimtarëve të tjerë në përputhje me pjesët përkatëse të tyre. Kur trashëgimtari hiqte dorë nga trashëgimia me qëllim që të dëmtonte të drejtat e kreditorëve të tij, këta kishin të drejtë që ta kundërshtonin në gjykatë këtë heqje dorë. Në këtë rast pjesa e këtij trashëgimtari kalonte në favor të kreditorëve të tij në përpjesëtim me kreditë e tyre dhe deri në vlerën e këtyre kredive. Në këtë kod trajtohej edhe trashëgimia me zëvendësim, në rastet kur një ose disa trashëgimtarë ligjorë ose testamentarë nuk mund ose nuk donin të trashëgonin. Kjo ndodhte kur trashëgimtari kishte vdekur para trashëgimlënësit, ishte përjashtuar nga trashëgimia, ishte shpallur i padenjë ose kur me dëshirën e vet kishte hequr dorë nga trashëgimia. Në këtë rast zbatohej trashëgimia me zëvendësim për të gjithë të paslindurit e trashëgimlënësit në vijë të drejtë pa kufi dhe në të gjitha rastet. 16 Kodit Civil i Mbretërisë Shqiptare (1928) Neni 671 thotë: Renoncimi i trashëgimit nuk prezumohet.renoncimi nuk mund të bahet veçse me deklarim përpara kryetarit të gjyqit të paqit të qarkut ku asht çelë trashëgimi dhe ky dekllarim shkruhet në radhorin e posaçëm. 17 Kodit Civil i Mbretërisë Shqiptare (1928) Neni 671 9

Në vijë të tërthortë zëvendësimi zbatohej për fëmijët e vëllezërve dhe motrave dhe të paslindurit e tyre. Në këtë kod trajtohet edhe zotësia për të trashëguar 18, të cilën e kanë të gjithë personat qofshin fizikë,juridikë përfshirë dhe shtetin,me përjashtim të rasteve kur ligji i konsideronte si të pazotë për të trashëguar. Raste të tilla ishin mosekzistenca e tij ose për shkak të padenjësisë. Mosekzistenca vihej re në dy raste: Kur personi në kohën e çeljes së trashëgimit nuk ishte konceptuar ende dhe kur ai pas lindjes nuk kishte jetuar. Në këtë rast përcaktohej një prezumim sipas të cilit prezumohej se kishte jetuar personi që kishte lindur gjallë. Një person nuk kishte zotësi për të trashëguar si i padenjë: a) kur me dashje kishte vrarë ose kishte tentuar të vriste trashëgimlënësin; b) kur kishte bërë kallzim ndaj tij për kryerjen e një krimi, për të cilin ligji parashikonte një dënim me burgim në minimum tre vjet e lart dhe ky kallzim ishte deklaruar i rremë me vendim gjyqësor të formës së prerë; c) kur ai me dashje kishte vënë trashëgimlënësin në një gjendje pazotësie të qëndrueshme që të dispononte pasurinë e tij me testament; d) kur personi me anë të mashtrimit,dhunës fizike apo psikike e kishte shtyrë trashëgimlënësin që të dispononte pasurinë me testament ose që të revokonte testamentin e bërë; e) kur personi me dashje kishte prishur,zhdukur,fshehur testamentin në rrethana të tilla që e kishin penguar trashëgimlënësin që të ribënte një testament të ri. Kodi Civil i vitit 1929 parashikonte mundësinë që trashëgimlënësi mund të falte personin që ishte i padenjë,por që falja të kishte vlerë duhet që të bëhej ose me akt notarial ose në mënyrë të shprehur në testament. Shpallja e një trashëgimtari si të padenjë nuk dëmtonte të drejtën e fëmijëve ose të paslindurve të tjerë të këtij personi, të cilët kishin të drejtë të trashëgonin me zëvendësim. Prindi i shpallur si i padenjë nuk gëzonte të drejtën e uzufruktit dhe të administrimit të pasurisë së fëmijës. 18 Kodi Civil të Mbretërisë Shqiptare (1928) neni 458 10

1.3 Rregullimi i institutit të trashëgimisë ligjore gjatë viteve 1944-1954 Karakteristikë e marrëdhënieve të trashëgimisë pas çlirimit të vendit dhe vendosjes së regjimit komunist ishte rregullimi pjesërisht nga Kodi Civil i vitit 1929 dhe pjesërisht nga praktika gjyqësore, sidomos nga vendimet dhe udhëzimet e Gjykatës së Lartë. Këto udhëzime dhe vendime të Gjyaktës së Lartë sanksionuan barazinë midis bashkëshortëve dhe fëmijëve legjitimë dhe natyralë. Praktika gjyqësore përcaktoi se trashëgimtarët ligjorë ishin: a) Në radhë të parë thirreshin bashkëshorti, fëmijët dhe fëmijët e fëmijëve, prindërit e paaftë për punë, si dhe personat e tjerë të paaftë për punë që kishin bashkëjetuar me trashëgimlënësin një vit para vdekjes. Me fëmijët barazoheshin dhe personat e birësuar nga trashëgimlënësi, të cilët nuk trashëgonin në familjen e origjinës,por trashëgonin birësuesin e tyre. Fëmijët trashëgonin në mënyrë të barabartë qoftë kur kishin lindur nga martesa, qoftë kur kishin lindur jashtë martese 19. Bashkëshorti ose bashkëshortja trashëgonin në mënyrë të barabartë si fëmijët pasurinë trashëgimore. Kur bashkëshorti ishte i vetmi trashëgimtar i radhës së parë, bashkë me të thirreshin në trashëgim edhe prindërit dhe pjesa e tij në këtë rast nuk mund të ishte asnjëherë më pak se 1/3. Nëse një nga fëmijët e trashëgimlënësit kishte vdekur para tij, kishte hequr dorë, ishte bërë i padenjë ose ishte përjashtuar nga trashëgimi në vend të tij trashëgonin me zëvendësim fëmijët e tij, të cilët trashëgonin në mënyrë të barabartë; b) Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim prindërit e trashëgimlënësit, personat e paaftë për punë në ngarkim,si dhe bashkëshorti kur ai kishte mbetur i vetmi trashëgimtar i radhës së parë. Bashkëshorti merrte 1/3 e pasurisë trashëgimore, ndërsa pjesa tjetër ndahej në mënyrë të barabartë midis trashëgimtarëve të tjerë; c) Në radhë të tretë thirreshin në trashëgim vëllezërit dhe motrat e trashëgimlënësit, fëmijët e vëllezërve dhe motrave të paravdekur, të cilët trashëgonin me zëvendësim pasurinë e trashëgimtarit që zëvendësonin si dhe personat e paaftë për punë nëse ishin të vetmit trashëgimtarë të radhës së dytë. Në këtë rast këta e trashëgonin në mënyrë të barabartë pasurinë;d) Në radhë të katërt thirreshin në trashëgim gjyshërit dhe gjyshet,pa bërë dallim ndërmjet gjinisë atësore dhe amësore, të cilët trashëgonin në mënyrë të barabartë; 19 A.Nuni, L.Hasneziri E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010, fq.398 11

e) Në radhë të pestë thirreshin në trashëgim gjinia e trashëgimlënësit,deri në shkallën e gjashtë; f) Në radhë të gjashtë thirrej në trashëgim shteti, i cili thirrej në trashëgim kur trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtarë të tjerë. Ishte parashikuar dhe mundësia që nëse trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtarë ligjorë, pasurinë e tij mund të dispononte me testament në favor të shtetit, organizatave shoqërorë, shtetërorë, çdo personi, por jo në favor të institucioneve fetare. 1.3.1 Trashëgimia sipas dekretit Nr.1892, datë 05.07.1954 Mbi trashëgiminë Ky dekret ishte hapi i parë legjislativ i nxjerrë pas çlirimit dhe kishte dy tipare kryesore: a) Numri i dispozitave ishte disa herë më i vogël krahasuar me Kodin Civil të vitit 1929 dhe nuk rregulloheshin disa çështje të rëndësishme si p.sh: çështja e testamenteve me kusht ose afat, çelja e testamentit ollograf etj; b) Ky dekret kishte fuqi prapavepruese dhe dispozitat e tij zbatoheshin edhe për trashëgimitë që ishin çelur përpara hyrjes së tij në fuqi. Ky dekret bazohej në legjislacionin sovjetik në gjurmët e të cilit po ecte legjilacioni i asaj kohe. Sipas të drejtës sovjetike me trashëgim ose suksesion trashëgimor kuptohet kalimi i pasurisë së një të vdekuri te persona të tjerë, te trashëgimtarët e tij. Sipas doktrinës së klasikëve të marksizëm-leninizmit trashëgimia është në lidhje të pandashme me pronësinë dhe pasqyron organizimin përkatës ekonomik dhe klasist të shoqërisë 20. Në dekretin Mbi trashëgiminsë përcaktohej kuptimi i trashëgimisë si kalimi me ligj ose me testament i pasurisë së trashëgimlënësit, një ose disa trashëgimtarëve 21. Trashëgimia me ligj kishte vend kur trashëgimlënësi nuk kishte bërë testament, ose kur testamenti ishte tërësisht ose pjesërisht i pavlefshëm ose kur trashëgimlënësi kishte lënë vetëm një pjesë të pasurisë së tij. Neni 5 i Dekretit përcakton momentin se kur trashëgimtari fiton trashëgiminë që ka të bëjë me vdekjen e trashëgimlënësit dhe çeljen e trashëgimisë. Çelja e trashëgimisë përcakton si personat që thirren në trashëgim ashtu edhe kohën kur trashëgimtari fiton pasurinë trashëgimore. Thirret si trashëgimtar personi që ka jetuar qoftë dhe një minutë pas trashëgimlënësit 22. Trashëgimtari bëhet pronar i të gjithë pasurisë së trashëguar dhe merr cilësinë e kreditorit kundrejt debitorëve të trashëgimlënësit. 20 E drejta civile sovjetike Volumi II, Botim i Ministrisë së Drejtësisë, Tiranë 1956 21 Dekreti Nr.1892,datë 05.07.1954 Mbi trashëgiminë neni 1/1 thotë: Trashëgimia është kalimi me ligj ose me testament i pasurisë (trashëgim) së personit të vdekur (trashëgimlënës) një ose më shumë personave (trashëgimtarë). 22 A.Nathanaili, N.Papuli Disa çështje mbi pronësinë dhe trashëgiminë, Tiranë 1961, fq.79 12

Sipas nenit 20 të dekretit mbi trashëgiminë, trashëgimtarët ligjorë janë:fëmijët dhe fëmijët e fëmijëve, bashkëshorti, prindërit,vëllezërit dhe motrat, personat e paaftë për punë në ngarkim të trashëgimlënësit dhe shteti. Në radhë të parë thirreshin në trashëgim fëmijët, bashkëshorti, prindërit e paaftë për punë të trashëgimlënësit, si dhe personat e tjerë të paaftë për punë në ngarkim të trashëgimlënësit, të cilët kanë jetuar të paktën një vit para vdekjes së tij. Me fëmijë dhe fëmijë të fëmijëve nënkuptohen qofshin fëmijët madhorë ose të mitur, që banojnë me trashëgimlënësin ose jo, si dhe fëmijët e apoptuar 23. I adoptuari nuk trashëgonte familjen e tij të origjinës dhe as kjo e fundit nuk e trashëgonte atë. Nëse adoptimi pushonte për një nga shkaqet e parashikuara në ligj i adoptuari trashëgonte familjen e origjinës dhe kjo e fundit atë. Dekreti nuk përmend të paralindurit e tjerë, së bashku me fjalën prindër, kjo do të thotë se me prindër nuk duhet të kuptojmë të paralindurit e tjerë si gjyshi, gjyshja e kështu me radhë, së bashku me prindërit ose në mungesë të tyre. Të gjithë këta trashëgojnë në pjesë të barabarta. Kur njëri nga fëmijët kishte vdekur para çeljes së trashëgimisë, ishte bërë i padenjë, hiqte dorë nga trashëgimi ose ishte përjashtuar në vend të tij thirreshin me përfaqësim fëmijët e tillë e kështu me radhë duke trashëguar në këtë rast pjesën që do t i takonte prindit të tyre. Bashkëshorti ishte trashëgimtar vetëm në rastet kur kishte lidhur një martesë të rregullt sipas ligjit. Personi që bashkëjeton me trashëgimlënësin pa lidhur martesë të rregullt nuk mund të pranohet si trashëgimtar. Me të vërtetë që të pranohet se personi, që bashkëjeton në fakt si bashkëshort pa lidhur martesë me trashëgimlënësin, mund të hyjë në trashëgimin e tij si peron i paaftë, duhet të ketë jetuar me trashëgimlënësin e pakta një vit para vdekjes së tij. Në rast se bashkëshorti i paligjshëm do të konsiderohet anëtar i rregullt i kësaj familjeje atëhere, del si pasojë, se duhet të lejohet bashkëjetesa e një personi në një shtëpi me një bashkëshorte të ligjshme dhe me një tjetër të paligjshme 24. Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim bashkëshorti i aftë për punë dhe prindërit e aftë për punë. Bashkëshorti merr gjysmën e trashëgimit dhe gjysmën tjetër e marrin prindërit në pjesë të barabarta ose njëri nga ata kur prindi tjetër ka vdekur para trashëgimlënësit ose është bërë i padenjë, ose ka hequr dorë nga trashëgimi ose është përjashtuar. 23 Av.Hilmi Dakli Trashëgimtarët ligjorë, Drejtësia Popullore,Tiranë, Janar 1955 24 Alqivadh Lamani, Për trashëgimtarët ligjorë dhe trashëgiminë me testament, Drejtësia Popullore, Tiranë janar 1955, fq.42 13

Në radhën e tretë sipas nenit 23 të Dekretit,thirren në trashëgim vëllezërit dhe motrat e trashëgimlënësit,të cilët trashëgojnë në pjesë të barabarta,pa u bërë dallim midis vëllezërve dhe motrave të një ati dhe nëne ose vetëm të një ati ose vetëm të një nëne. Në radhën e katërt thirren në trashëgim shteti sipas nenit 24 të Dekretit mbi Trashëgiminë. Sipas nenit 26 të Dekretit trashëgimtarët e një radhe thirren në trashëgim vetëm kur nuk ka trashëgimtarë të radhës së mëparshme ose kur të gjithë këta janë bërë të padenjë ose kanë hequr dorë nga trashëgimi ose janë përjashtuar, përveç kur nga trashëgimtarët e radhës së parë mbetet vetëm bashkëshorti i aftë për punë dhe ka trashëgimtarë të radhës së dytë. Ishte parashikuar dhe e drejta e shtimit në rastet kur një nga trashëgimtarët që thirrej në trashëgim kishte hequr dorë nga trashëgimia, ishte përjashtuar, kishte vdekur para trashëgimlënësit ose ishte shpallur i padenjë. Në këto raste pjesa e këtij trashëgimtari, që nuk mund ose nuk do të trashëgojë kur nuk zbatohet trashëgimia me zëvendësim, i shtohet bashkëtrashëgimtarëve të tjerë të po kësaj radhe. Dekreti mbi trashëgiminë pranonte sistemin e fitimit të trashëgimit, duke përcaktuar se trashëgimtari e fitonte trashëgiminë me vdekjen e trashëgimlënësit dhe nuk ishte e nevojshme të bënte ndonjë deklaratë nëse e pranonte apo jo trashëgimin. Trashëgimia si rregull çelej në vendin ku trashëgimënësi kishte pasur vendbanimin e tij të fundit. Nëse ky vendbanim nuk dihej trashëgimia çelej në vendin ku ndodhej pasuria trashëgimore dhe nëse trashëgimlënësi kishte pasuri të ndryshme në vendin ku ndodhej pjesa më e madhe e pasurisë së tij. Zotësi për të trashëguar sipas këtij dekreti kishte çdo person, i cili në kohën e çeljes së trashëgimisë kishte lindur gjallë ose ishte zënë ose konceptuar para se të çelej trashëgimia dhe kishte lindur gjallë pas vdekjes së trashëgimlënësit. Si përjashtim nga ky rregull ligjvënësi ka parashikuar ato raste kur personi megjithëse ka zotësi për të trashëguar përjashtohet nga radha e trashëgimtarëve, sepse deklarohet i padenjë. Në nenin 4 të Dekretit përcaktohet së është i padenjë ai që me dashje ka vrarë ose ka tentuar të vrasë trashëgimlënësin, bashkëshortin e tij, fëmijët e tij ose prindërit, si dhe personi që me mashtrim ose kanosje ka shtyrë ose ka ndaluar trashëgimlënësin që të bëjë, të ndryshojë ose të shfuqizojë testamentin. Pra rastet e padenjësisë janë përcaktuar në mënyrë taksative 25. Ky dekret parashikon dhe mundësinë e heqjes dorë nga trashëgimia. 25 Kleanthi Koçi, Disa çështje kryesore lidhur me institutin e trashëgimisë në shoqërinë tonë,drejtësia Popullore,Korrik-Gusht 1972, fq. 9 14