Insait: 2012 Krismas Saplimen. Wantok Riviu bilong dispela yia...

Size: px
Start display at page:

Download "Insait: 2012 Krismas Saplimen. Wantok Riviu bilong dispela yia..."

Transcription

1 Krismas Isu Namba 2000 Disemba 20, Janueri 2, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wantok! Noken westim taim bilong yu long siti..go bek long ples na amamasim krismas bilong yu long hap.. Go painim abus olsem magani.. Em nau!! Painim pis long solwara..gutpela abus tu long krismas de!! EEEMM NAAU!! Rileks long nambis bilong ples..kul rifreshing wara bilong kulau! Insait: 2012 Krismas Saplimen Wantok Riviu bilong dispela yia... Toksave long ol ritas: Wantok opis bai pas long 21 Fraide Disemba 2012 na op gen long Janueri 2, Lukim yu!!

2 P2 Wantok Disemba 20, Janueri 5, 2013 krismas Ol SPESOL OFA i kam long Telikom PNG Lukim nau N960 na S182 Citifon i gat ol nupela hanset em ZTE N960 na S182 mobail hanset. ZTE N960 i gat Android 2.3 Opereting Sistem, Virtual QWERTY, WiFi protokol b, Micro SD Kad inap long 32G na Touch Screen na prais bilong en K ZTE S182 wantaim MP3 pilaia, ol Gems, Tos, Vois Toktok taim 300 awa, Vois rekoda na FM Redio em prais bilong en nau em K29.00 tasol. HARIAP NA KISIM TAIM I GAT STOK YET! Telikom Bonus Pek bilong Olgeta De Dabolim pripeid vois na data sevis bilong yu long intanet brodben, Fiks Lain, WiMAX, EVDO intanet modem na Fiks Waiales Fon. Bonus bai go aut sapos yu risasim K5, K10, K20, K50, K100, na K200 Telikad na Rait kad tasol. Taim yu mekim kol, ol bonus kredit bai go long ol on-netwok kol tasol, na ol kol i go long ol arapela netwok bai kisim sas long ol nomol ret. Winim Drim Kar bilong Yu Top Ap long dispela mun Novemba na Disemba, na kisim sans long winim wanpela kar bilong driman long yu bilong amamasim Krismas na Nu Yia. Bungim ol Telikad na Rait Pripeid Top-Ap inap long K50 na kisim wanpela entri i go insait long dro olgeta mun bilong winim kar long driman bilong yu. KRISMAS em i bikkpela de bilong ol Kristen manmeri long olgeta hap bilong graun. Em i taim bilong amamas. Taim bilong tingim Maria i karim Jisas long Betlehem na taim bilong selebresen. I gat kain kain wei bilong selebretim Krismas. Stat long mun Oktoba, planti bikpela stua long Pot Mosbi i statim pinis spirit bilong Krismas. Ol i putim bilas bilong Krismas long stua bilong ol na wokim toksave long redio na TV long promotim sampela prodak bilong ol yusim nem bilong Krismas. Ol i wokim olsem long kirapim tingting na pulim manmeri i kam na baim samting long stua bilong ol. Dispela we em i ol kolim Krismas bilong bisnis. Nesenel Kepital Distrik i stat long putim bilas bilong Krismas long pablik ples long mun Novemba. Wokman bilong NCD i bisi putim bilas long rot long faiv mile na Hubert Murray long Konedobu. Stat long taim bilong Adven, ol i lonsim Krismas selebresen taim Asbisop KRISMAS em i taim bilong amamas, bel gut na stap isi. Olsem na i moabeta long yumi amamas long man husat i stap long namel bilong Krismas, em long Krais. Bikos long em, yumi gat Krismas. Bikos long bonde bilong Ridima bilong yumi, yumi mas selebretim Krismas wantaim amamas. Krais i bin kisim i kam amamas na bel isi taim em i kamap man insait long wanpela famili. Josef, Jisas na Mary i bin memba long wanpela gutpela famili. God i laikim yumi i gat bel isi insait long ol famili bilong yumi long dispela Krismas. Amamas bilong Krismas Wantaim PPaul Liwin SVD John Ribat MSC i blesim olgeta bilas bilong Krismas. Na long olgeta nait, kain kain grup i kam na prea, singsing bilong Krismas long 5 na long Hubert Murray tu. Wan wan Sios i no go singsing long Five Mile o Hubert Murray tasol. Nogat. Wan wan Sios insait long Port Moresby i wokim selebresen bilong ol yet. Wan wan kampani tu i selebretim Krismas wantaim. Planti i save selebretim bipo long 25 Desemba. Planti i selebretim wantaim bikpela amamas, na sampela i selebretim long krangki we na kisim bagarap na indai. Manmeri long Pot Mosbi i tingim yet wanpela grup i selebretim Krismas long Manubada Ailan na taim ol i kam bek, boat bilong ol i kapsait na sampela i dai pinis. Spak tasol i as bilong dispela hevi. Em i soim olsem manmeri i selebretim Krismas long krangki wei. Mipela long St. Michael Parish Hanuabada i selebretim Krismas long kain kain wei tu. Long 17 Desemba 2012, Mande nait, mipela igat Krismas Kerol wantaim kendel Jenerel Sekreteri bilong Katolik Bisops Konprens bilong PNG na Solomon Ailan, Pater Victor Roche: Ol papa long ol famili, givim bel isi na amamas long ol famili bilong yupela. Noken spak na kamapim sindaun nogut insait long famili.yusim gut mani na stap olsem gutpela papa. Ol mama, stap wantaim famili na mekim ol samting bai mekim dispela Krismas i wanpela gutpela Krismas we famili bai stap amamas na belgut. Krismas em i taim long famili i bung wantaim, stretim ol sampela hevi i bin kamap long yia na strongim gen famili i sindaun gut. Yumi selebretim Krismas insait long famili pastaim na bihain, long ol komyuniti. Em i bikpela samting tru long famili i mas lait long fron bilong haus lotu. Wan wan Spiritual grup na cluster i teik part long dispela Kerol na i kamap naispela tru. Mipela i no kam na singsing nating. Nogat. Igat tupela yangpela meri MC i lidim mipela wantaim stori bilong Krismas. Bihain long ridim wanpela liklik hap stori bilong Krismas stat long taim Enjel Gabriel i bringim tok long Maria na i go igo inap long Maria i karim Jisas long Betlehem, na Tripela King i kam lukim em na ol i ranawe go long Igip bikos Herod i laik kilim liklik Bebi. Bihain long liklik stori, wanpela klasta o spiritual grup i singim wanpala song i go fit wantaim stroi bilong Krismas. Long tupela mun olgeta, Liteji grup i mekim redi wantaim olgeta grup insait long parish. Bihain long Stori na singim bilong wan wan grup, igat wan wan (Solo) o famili i kamap na wokim singising bilong ol yet, long soim modern wei long selebretim Krismas. Eria bilong fron bilong haus lotu i pulap tru wantaim manmeri na pikinini. Planti i sanap arere long Amamas na belgut mas stap long ol famili long Krismas taim gat gutpela Krismas wantaim wanbel pasin i stap. Planti taim yumi ritim nius long ol vailens na dai. Plis lusim dispela na yumi stap gut. Stopim pasin bilong stil, pait na vailens long taim bilong Krismas. i moabeta yuimi selebretim Krismas gut wantaim nogat pret pasin na wari. I gat planti toktok long fri edukesen. N a Autkam Beis Edukesen (OBE), nupela silabus na moa. Yumi noken lusim tingting long skul bilong ol pikinini olsem fokas bilong ol toktok. Noken pilaim politiks o wok mani long en. Mi save lukim planti pipel i bung rot ausait long banis na lukim dispela Carol/Concert. Planti liklik pikinini tu wokim naispela naispela singsing wantaim papa o mama bilong ol. Ol i soim talen bilong ol long singsing na soim amamas bilong Krismas wantaim. Bikos Krismas i no bilong ol bikpela manmeri tasol. Bipo long selebretim bikpela Misa long de 24 na 25 Desemba 2012, mipela bai serim amamas bilong Krismas wantaim ol pikinini i stap long haus sik. Long Sarere 23 Desemba 2012 mipela bai go visitim pikinini i stap long haus sik. i no bringim presen i go long ol tasol. Bai mipela singsing Carol bilong Krismas wantaim olgeta pikinini. Bikos Amamas mipela i kisim long dispela taim bilong Krismas i no bilong mipela tasol. Mipela mas serim wantaim narapela. Em i wei bilong selebretim Krismas long St Michael Parish Hanuabada. Long pinisim stori bilong mi, mi laik wisim yupela manmeri i save ridim stori bilong mi; Gutpela amamas bilong Krismas na Nu Yia long Jack Pidik Pak olgeta nait long pre na amamas raun long hap. Em i gutpela mak olsem pipel i no pret long bung long nait. Em i soim olsem dispela i mak bilong amamas, belgut insait long Mosbi siti. Yumi mas gat amamas na belgut long dispela Krismas wantaim ol famili, ol komyuniti na kantri. Gutpela amamas bilong Krismas na Nu Yia long yupela olgeta. Pater Victor Roche, SVD Jenerel Sekreteri Konpren bilon g ol Katolik Bisop long PNG na Solomon Ailan 19t wan MB Amamas wantaim hai spid prepaid intanet sevis bilong Telikom PNG wantaim wanpela spesol ofa inap long 19 toea long wan MB long ol of-pik awa namel long 7 kilok nait na 7 kilok moning, i go inap pinis bilong dispela yia. Long save moa, ringim 24/7 Kastoma Kea long namba BAI yu mekim wanem samtings sapos wanpela man o meri i putim wanpela bebi long haus dua bilong yu? Long wanpela rot, wanpela i mekim pinis olsem. Baibel i tok: Ol i karim wanpela pikinini namel long yumi, ol i givim yumi wanpela Pikinini Man Ol bai kolim em Bikpela God. God i putim Pikinini Man bilong em long ol haus dua bilong yumi. Em bin b mekim pinis dispwela longpela taim i go pinis taim em i salim Jisas Pikinini bilong God long haus dua bilong yu long ples daun long stap wantaim yumi, na dai long yumi. Tasol God i salim yet Pikinini bilong em i kam long yumi. Em i save salim em i kam long ol haus bilong yumi na em i ken kisim ol blesing, pogivim wanpela narapela na laip i stap oltaim long yumi na ol famili bilong yumi. Sampela lain i no laik larim Jisas i kam long haus bilong ol. Ol i no laikim em. Ol no laik harim em na Tok bilong em. Ol no save toktok wantaim em long preia. Reveren Sommy Setu, Evanjelikel Luteran Sios long PNG, Papua Distrik. Famili bilong yu i save toktok long Em long preia? Yupela olsem famili i save harim em long preia na toktok? Yu save soim laik pasin bilong yu long em long bihainim ol Mandato bilong em? Yu save onaim em na lotu long em, na apim nem bilong em long ol narapela? Sapos Krais i stap long haus bilong yu olsem wanpela gutpela famili memba long dispela Krismas, haus bilong yu bai stap amamas wantaim bel gut we God yet i ken giivm long yu. Na yu save olsem wantaim grasia bilong em, wanpela de bai yu stap wantaim em long laip i no inap pinis long ples bilong em. Dispela krismas i ken wanpela gutpela Krismas long yu na famili bilong yu. Gutpela amamas bilong Krismas long dispela yia, 2012 na wankain long Nupela Yia, I kam long Reveren Sommy Setu ELC-PNG Pot Mosbi, NCD

3 PNG Pikinini Faundesen i givim Krismas presen krismas Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P3 Nicky Bernard i raitim PNG Pikinini Faundesen (PNGCF) i wok long helpim ol pikinini yet husat i nogat papamama bilong ol. Long dispela wik, Presiden bilong PNGCF, Yiannis Nicolaou, wantaim ol wok manmeri bilong em bin raun go long 6-mail setelmen na givim ol presen long 60-pela pikinini. Dispela i mekim ol pikinini I pulap wantaim amamas na lap na dispela krismas bilong ol i gat mining bilong em. Ol 60 pikinini em i hap bilong ol 300 pikinini we PNGCF save lukautim na tu, givim kaikai long ol olgeta wiken. Presiden Nicolaou i tok bikpela tenkyu i go long Celia Numez husat i givim taim bilong em long mekim dispela sariti wok long helpim ol pikinini. PNGCF i no save mekim profit, tasol em save kisim helpim i kam long sampela bikpela kampani husat i gat tingting long helpim ol. Long dispela wik tu PNGCF bin go long haus sik bilong ol pikinini na go amamasim ol wantaim sampela presen na tu givim sampela masin na ol samting inap long mani mak bilong K40, 000. Presiden bilong PNGCF, Yiannis Nicolaou Nicolaou i toktok wantaim wanpela mama long wod bilong pikinini long Pot Mosbi Jenerel Haus Sik.

4 PL givim krismasnius Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P Kes lgeta De KAMPANI we i groa strong moa na i gat bikpela reteil netwok long planti hap insait long kantri bilong yumi Papua Niugini, em City CPL Grup. Long dispela krismas, em i kam aut gut na strong wantaim planti gutpela promosen bilong en. Planti ol lain husat i wok long go soping long olgeta CPL na STOP N SHOP stoa insait long kantri i lukim tru kala bilong dispela krismas. CPL i givim planti diskaun long olgeta kastoma. Antap long ol dispela olgeta diskaun, em i givim K5000 kes mani i go long planti laki wina husat wokim soping long moni mak K100 na i go antap. Planti ol kastoma husat i win pinis i amamas tru long dispela kampani. Krismas em wanpela gutpela taim bilong Stop N Shop, Asisten Menesa bilong Stop N Shop Sentral Waigani, Kadai Maboi i tok. Em i tok moa olsem, olgeta kastoma husat save kam baim kaikai long Stop N Shop save kisim planti gutpela samting long olgeta krismas. Stop N Shop save AMAMAS bilong Krismas i go long ol Evanjelikel Luteran Sios long PNG (ELC/PNG) meri long gutpela sapot bilong ol long ol wok progrem bilong ol long dispela yia. Ekting Keateka long desk bilong ol meri wantaim (ELC/PNG), Cathy Mui i autim tok amamas i go long ol ELC/PNG meri insait long 17pela distrik long gutpela wok sapot bilong ol, stat yet long Janueri i kam inap nau long mun Disemba, Mi laik tok olsem dispela krismas bai yumi tingting planti long mekim kaikai na sing sing, pati na amamas, tasol em i no nap helpim yumi, Misis Mui i tok. Nau mi laik tok olsem yumi mas tingim yumi wanem kain Kristen man meri, tasol long ai bilong God, pikinini bilong em Jisas husat I bringim yumi kam daun long kain kain pasin bilong dispela graun. Nau yumi lait na yumi putim olgeta kaikai long liklik prais na save givim planti tu i go bek long ol kastoma bilong en. Stoa Menesa bilong CPL Geheru i tok tu olsem planti ol samting bilong ol pikinini olsem ol toi na kar i pinis hariap tru. Ol kastoma tu i laikim ol krismas promosen bilong mipela. Mary Kila, HR Menesa bilong Dipatmen op Labor, em wanpela laki namba wan wina long kisim K5000 kes promosen. Mary amamas tru taim wanpela wokman bilong PNGFM kolim em na tokim em olsem em winim K5000 kes mani. Mi kisim tru veliu bilong mani bilong mi taim mi go soping long Stop N Shop. Ol i gat planti gutpela promosen na tu, planti ol prais bilong ol kaikai insait long sota bilong ol i go daun tru Mary i tok. Mary em namba wan laki wina. Husat save! nogud yu tu bai kamap narapela laki wina. Hariap go daun long ol Stop N Shop stoa stap klostu long yu, na baim kaikai inap mani mak K100 na bai yu go insait long dro long winim K5000. rismas em taim ilong yumi tingim ikpela Jisas Paulus Tali i raitim tok olsem mi kain man meri olsem. Tru tru yumi yet i mas givim tenkyu na apim nem bilong God husat i as tru bilong tingim krismas, Misis Mui i tok. Sapos yumi yet ol Kristen i daunim yumi yet, kisim Krais na luk luk gen long laip bilong yumi tude, yumi mas save olsem yumi yet i no nap kamap olsem Jisas. Tasol em bringim marimari na bel isi, sori na lait, em brukim tudak, pasin nau yumi kamap Kristen long ai bilong arapela, Misis Mui i tok. Misis Mui i tok nau em taim yumi i karim lait bilong Krais i kam long yumi, na kisim belisi. Na yumi ken kisim dispela bel isi na amamas na tilim i go long arapela husat em sot i stap, ol turangu lain na mekim krismas i kamap spesel long laip bilong ol na bai ol inap kisim Jisas. Long dispela pasin tasol, bai yu inap soim tru krismas gat mining long en. Planti famili i amamas long go soping long Stop N Shop.

5 Lukluk Bek long 2012 Namba 2000 Disemba 20, Janueri 2, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Senis bilong OBE bai bikpela salens tru long Edukesen Dipatmen Lukluk Bek long yia 2012 James Kila i raitim UPELA bikpela samting nsait long Nesenel Edukeen Dipatmen long dispela ia em long Autkam-Bes dukesen (OBE) na fri dukesen. Tasol wanem samting em BE? Aninit long OBE sistem, ol isa i save larim ol sumatin i ekim ol wok na dispela i min olsem ol i mas painim ol metiriel bilong ol yet long yusim. Ol tisa i lukluk tasol i stap long helpim na supavais, na makim ol wok. Long olpela edukesen sistem, ol tisa i save givim wok long ol sumatin long mekim, na supavaisim ol. Autkam Beis Edukesen o OBE em dispela skul karikulum we planti memba bilong pablik i tok i bagarapim planti sumatin long dispela kantri, na planti papamama, pablik, ol tisa na ol politisen i no laikim. Na stat yet long taim Nesenel Edukesen Dipatmen na gavman i bin tok oraitim edukesen sistem long kantri long bihainim dispela karikulum, planti tok agensim i kamap long rausim OBE. Long stat bilong dispela yia na moa yet, long dispela wik, Praim Minista, Peter O Neill i tok em i laikim bai Edukesen Dipartmen i rausim OBE na go bek olpela skul karikulum long kisim ples bilong OBE. Ol tisa I redi long mekim senis o nogat? Long las mun (Novemba 2012) Praim Minista bilong Papua Niugini, Peter O Neill i tokaut long Palamen olsem Edukesen Dipatmen i mas rausim Autkam-Bes Edukesen (OBE) long ol praimeri skul insait long kantri. Em i tok dispela edukesen sistem i no wok gut, na i daunim tru level bilong edukesen long kantri. Dispela em wanpela revolusen o bikpela senis insait long edukesen sistem long Papua Niugini na dispela samting em ol pikinini bilong yumi bai pilim long bihain taim. Bikpela kwesten planti lain nau i wok long askim em ol tisa, skul na ol edukesen atoriti i redi long dispela senis o nogat? Dispela em bikos, skul yia bilong 2013 bai stat klostu taim, na ol tisa i mas go redi pas na bihain skul bai stat, na Nesenel Edukesen Dipatmen i gat inap taim long redim ol skul buk, ol pepa na samting long ol tisa i yusim o nogat? Mista O Neill i tok dispela sistem bilong edukesen i no wok orait, na planti ol sumatin long praimeri skul i no kisim gutpela save long rit na rait gut na tu save long tok Inglis. Ol sumatin long wanpela rurel skul long Madang. I go moa long pes 10

6 P10 Wantok Disemba 20, Janueri 2, 2013 lukluk bek edukesen enis bilong OBE bai bikpela salens kam long pes 9 Dispela toktok bilong praim minista i kamapim planti toktok na tingting i kam long planti ol saveman bilong Edukesen Dipatmen na tu ol edukesen atoriti, na ol non-gavman ogenaisesen (NGO). Ol lain sumatin tisa, husat i greduet i no long taim i go pinis long dispela yia 2012, i kamap wantaim tingting bilong ol yet tu. Ol dispela praimeri skul tisa sumatin, husat bai go wok namba wan taim stret long neks yia 2013, i kamap wantaim sampela tingting bilong ol we ol i tokaut olsem 2013 skul yia bai stat klostu taim, na i nogat inap taim long Edukesen Dipatmen long go bek long yusim olpela sistem. Dispela em bikos ol sumatin long koles na tu Edukesen Dipatmen i no redim ol buk na karikulim ol tisa bai yusim long neks yia. Ol dispela nupela greduet tisa i tokaut olsem ol i no redi gut long senis we bai i kamap long OBE i go long olpela sistem we Edukesen Dipatmen i save yusim long pastaim. Moa long en tu, ol dispela tisa greduet sumatin i tokaut olsem ol i kisim in-sevis trening pinis long OBE long mun Oktoba 2012 na taim kain senis bai kamap, bai i paulim ol long redim ol yet long neks yia Wantok Niuspepa i bin toktok wantaim tripela sumatin bilong Madang Tisa Koles na ol dispela sumatin i tokaut olsem ol i no redi gut long yusim na bihainim olpela sistem Mipela i no agensim toktok bilong Praim Minista O Neill long rausim OBE, tasol mipela ol nupela tisa we i greduet nau tasol i pilim olsem Dipatmen ov Edukesen i nogat ol inap buk na tu, i no redi gut long ol dispela senis i kamap, wanpela long ol dispela sumatin i tokim Wantok Niuspepa. Ol i tokaut tu olsem ol arapela tisa koles long kantri i wok long go insait long in-sevis trening long OBE pinis, na taim praim minista i kamap wantaim dispela disisen long rausim OBE, em i givim hetpen tru long ol nupela tisa ya husat i greduet o pinis skul long mun Disemba tasol. Ol dispela tripela foma sumatin bilong MTC i sapotim toktok bilong PNG Edukesen Edvokesi Forum Netwok (PEAN), husat i askim Praim Minista, Peter O Neill long tingting gut pastaim long em i rausim OBE long neks yia. Eksekutiv Dairekta bilong PEAN, Priscilla Kare, insait long wanpela niuspepa ripot, i tok olsem Gavman i mas gat wanpela plen pastaim long em i rausim OBE. Dispela em bikos taim dispela i kamap, em bai givim hevi long ol sumatin, ol tisa na tu ol papamama, na bai i gat planti kain kain kros na hevi i ken kamap long neks yia Ol sumatin bilong MTC, husat i greduet long Novemba 30, 2012 i tokaut olsem klas bilong ol i bin stap insait long OBE in-sevis trening we i kamap long skul bilong ol. Na ol sumatin i redi long goaut long neks yia 2013 na skulim o tisim ol sumatin bihainim sistem bilong OBE. Tasol nau taim Praim Minista O Neill i tokaut long rausim OBE, turangu ol sumatin i paul olgeta. Wankain in-sevis bilong OBE i bin kamap long Gaulim Tisa Koles long Is Nu Briten na tu long ol arapela praimeri tisa koles long kantri. Mipela i westim taim bilong mipela long koles long stap insait long in-sevis trening long OBE, na long harim olsem gavman i laik rausim OBE em mekim mipela pilim olsem mipela bai kisim hat taim liklik long kisim ol samting long yusim long tisim ol sumatin, wanpela i tok. Histori bilong Edukesen sistem long kantri em ol i plenim na kamapim long bungim wanem samting ol kolonaisa o kantri pastaim i lukautim yumi olsem ol Jeman misinari, ol Australia na tu British. Dispela luksave na sistem bilong Edukesen i senis namel long 1975 taim PNG i kisim independens, na long 1993 ol i kamapim narapela karikulim we i lukluk moa long givim skul na save long ol sumatin long wok long ofis na senisim ol waitman. Tasol long ekspiriens bilong PNG, lukluk bilong OBE tude i skelim olsem i no gat inap wok long ol ofis we i ken redim gut ol pikinini sapos ol i no kisim wok na go bek na sindaun long ples. Liklik lain tasol i save go het na kisim wok long ofis na turangu bikpela lain i save go bek na stap long ples. Olsem na Edukesen Dipatmen i bihainim tingting bilong ol bikman na ol lain i plenim OBE long yusim dispela edukesen sistem. Tude insait long PNG, i gat moa long 100 ol sekenderi skul we i save bringim aut long 16,000 gret 12 sumatin long olgeta yia, tasol ol koles na bikpela yunivesiti i gat spes bilong 3,000 tasol. Turangu ol narapela 13,000 bai nogat spes. Olsem na Edukesen Dipatmen i luksave long dispela na i kamap wantaim dispela tingting long yusim OBE long redim ol sumatin long ol sampela kain trening long sait long vokesenol skils na tu, ol arapela samting we taim fomal edukesen sistem i no kisim ol, ol i ken go bek long ples na kirapim sampela kain wok na yusim save ol i lainim long skul. Bikpela hevi em Edukesen Dipatmen nau i luksave, em olsem planti ol praimeri skul tisa i no klia tumas o save long rot long yusim gut OBE. Long nau yet em i givim bikpela hevi liklik long ol tisa long kamapim sampela kain rot long yusim save bilong ol long skulim ol sumatin long kamap wantaim ol wok o projek long helpim ol yet long bihainim taim. Moa long en tu planti ol tisa long praimeri skul i no redim ol yet gut wantaim wanem ol aidia na tingting na tu, ol buk long yusim long karimaut wok bilong ol. Planti taim ol dispela aidia o save Bai kisim tupela yia long rausim OBE olgeta Tasol wanpela Risets man bilong Nesenel Risets Institut (NRI) i save wok long ol eria bilong Edukesen, Dokta Arnold Kukari, i tok tru dispela bai kamap, tasol em bai kisim tupela o tripela yia long rausim OBE olgeta. Em i tok ol i ken kisim tok Inglis i go bek hariap neks yia olsem tokples bilong lainim ol sumatin wantaim long Elementeri level i go antap, na rausim ol tokples ol i yusim long lainim ol sumatin nau. Taim em i toktok long ol namba wan greduen bilong Enga Tisas Kolis long Enga provins, Mista O Neill i bin tok ol opisa long edukesen Dipatmen i no wok long harim krai bilong gavman na pipel long rausim OBE na kisim olpela sistem i kam bek hariap. Em bin tok gavman i les pinis long ol lain husat i no go hetim ol polisi long Edukesen Dipatmen. Em i tok em inap pinis na em i laikim bai Edukesen Dipatmen i hariap long karimaut ol oda bilong gavman kwiktaim. Em i tok stat yet ol bin kisim OBE i kam insait long kantri, em i no wok, tasol kamapim planti drop aut na daunim level bilong edukesen stendet long dispela kantri. Wanpela forum o kibung i bin kamap tu Veronica Hatutasi lukluk bek long OBE sistem... las wik long Mas Gels Risot ausait long Mosbi siti we Edukesen Dipatmen i pulim ol planti lain long dipatmen, ol tisa na ol narapela bik manmeri long edukesen sekta, praivet na pablik sekta i bin sindaun na skelim na glasim OBE sistem long wanpela wik bung. Planti i tok agensim na ol as tingting we gavman i laik hariap long rausim sistem na wokim sampela gutpela samting em long: n Mak bilong ol sumatin long elementeri level i no gutpela; n Olsem nau ol i mas lainim tok Inglis long ol sumatin na i stat long Elementeri level,; n Skulim ol gutpela na stretpela pasin long baibel na i mas stat long elementeri level; n Lainim long kisim save o skill based na n Strongim ol sumatin long rit long elementeri level. Long wankain taim tu, fri edukesen na skul sabsidi em tupela samting we O Neill na Dion Gavman i bin putim bikpela mani long 2012 baset i go long Edukesen Dipatmen long helpim moa pikinini i go long skul na lainim long rit na rait. Ol sumatin lainim vokesinol trening long wokim desk na tebol. Ol poto: James Kila Ol skul sumatin long wanpela rurel praimeri skul long Madang wantaim tisa bilong ol. ol praimeri skul tisa i wok long yusim em bilong ol narapela kain na ol i kopi i bihainim tasol na skul ol i givim i no save go stret. Bihain long Praim Minista, Peter O Neill i tokaut long rausim OBE, planti kain kain toktok i kamap long niuspepa na redio. Planti lain tru i givim tingting bilong ol long Leta i go long Edita long niuspepa long sapotim tingting bilong Praim Minista long rausim OBE. Sampela papamama i tokaut strong olsem dispela OBE stat long elementeri skul we i lukim ol pikinini i lainim tok-ples i no gutpela. Em i daunim tru save bilong ol pikinini long Tok Inglis. Memba bilong Ambunti-Drekikir, Tony Aimo, husat em wanpela sinia asisten wantaim Dipatmen ov Edukesen pastaim, i tok olsem senis we i kamap long OBE bai ino Bihainim planti awenes ripot long ol skul i mas gat ol skul benk akaun na edukesen dipatmen i ken putim skul sabsidi mani i go insait stret long akaun, nogat planti hevi tumas I bin kamap long stat bilong dispela yia long sait bilong ol skul i kisim ol skul sabsidi fi biling ol. Planti skul i amamas long kisim ol skul sabsidi mani taim liklik lain skul long ol rurel eria i gat hevi yet long statim akaun bilong ol. Long dispela wik tu, paul ripot i bin kamap olsem bai nogat fri edukesen long neks yia bikos i nogat mani. Tasol Praim Minista Peter O Neill i tok dispela I no tru. Em i tok skul sabsidi fi polisiibilong gavman bilong en i sanap yet na bai go het long neks skul yia. Mi laik mekim klia olsem olgeta skul bai kisim fri edukesen sabsidi mani na mani bai go stret long ol benk akaun bilong ol. Tasol sapos sampela skul i paulim mani, Edukesen Dipatmen bai kisim ol mani long baim ol skul metiriel na salim i go long ol, Mista O Neill, i tok. Em i tok taim gavman bilong em i statim dispela polisi i stat long las yia, em i amamas long tokaut olsem planti skul i bihainim gut polisi. inap long senisim akademik o skul mak bilong ol sumatin. Mista Aimo i tokaut olsem level bilong Inglis long planti ol skul insait long PNG i pundaun stret bikos nogat planti kwalifait tisa we i save gut stret long Inglis i wok long tisim ol praimeri skul tisa long tisim Inglis long ol sumatin. Em i tok tu olsem moa luksave na trening i mas go long tisa-trening long ol praimeri skul we i ken lukim ol tisa i save gut long straksa Inglis long skulim ol sumatin. Taim dispela i kamap ol sumatin i ken lainim gut long yusim Inglis na i no ken yusim bruk bruk Inglis nabaut. Gavana bilong Enga, Peter Ipatas i amamas long disisen bilong Praim Minista, Peter O Neill long rausim OBE na i laikim olsem olpela sistem bilong pastaim i mas kambek. Rausim OBE bai kisim tripela yia olgeta STAT yet long taim Nesenel Edukesen Dipatmen na gavman i bin tok oraitim edukesen sistem long kantri i bihainim dispela karikulum, planti tok agensim i kamap long rausim Autkam Beis Edukesen o OBE. Long stat bilong dispela yia na moa yet, long las wik, Praim Minista, Peter O Neill i laikim bai Edukesen Dipartmen i rausim OBE na kisim bek olpela skul karikulum long kisim ples bilong OBE. Bihain long kisim OBE i kam insait, stendet o level bilong edukesen long PNG i go daun tru. Wanpela samting tu em, ol pikinini i statim skul long Elemen level na ol Viles Tokples skul i save statim skul laip bilong ol long tok ples. Dispela i no helpim ol, na taim ol i go long Gret 3 na i go antap, ol i nogat gutpela save long Tok Inglis we ol sumatin i mas save long rit, rait na toktok wantaim na wokim ol tes long go long ol bikpela skul, trening na kisim wok long dispela kantri. Yumi ken tok Tok Inglis em i tok ples bilong edukesen, bisnis na wok long nesenel na intanesenel level. Praim Minista O Neill i laikim bai Edukesen Dipatmen i rausim OBE nau na, em i laikim ol opisa long dipatmen long wok hariap na inapim dispela.

7 nius Disemba 20, Janueri 2,2013 Wantok P11 Kaikai buai i rabisim siti David Bill Leo (UPNG janelisim sumatin) i raitim ASIN bilong kaikai uai em i wanpela ikpela hevi, na namba an as long mekim ipia insait long Pot osbi siti, sapos pipel tap long siti i no lukauim gut dispela pasin biong ol. Planti manmeri i hamak long rot we ol i bin ontrolim rabis bilong ol. oa yet long en, ol lain i ave kaikai buai i save petim buai long pablik les. Wokim rabis long ran bilong ol opis wanaim ol bikpela supa aket na maket ples, em no gutpela. Dispela i soim nogut iksa long kantri, long anem Pot Mosbi em i apitel siti bilong Papua iugini. Pablik mas konrolim rabis bilong ol na utim go insait long rabis in o dram pipia. Long linim siti, buai maket as surukim go long arapela hap ples ausait ong siti. Pipel i slip insait long iti bin bik het pinis olsem u ol i tromoi pipia nating ong oleta hap we em nap long kamapim ol ain sik olsem Tubakulois (TB) na malaria, na ispela em i bikpela helt su insait long siti na tu ong kantri. Planti ol i no save gut ong ol dispela kain sik na l i nid long kisim skul ong luksave olsem anem samting long okim na lukautim ol yet. Ol maket lain long strit as stretim tingting apos ol laik stap long utpela laip. Pablik maneri tu mas lukautim ol aket gut na tingting gut u ol i bihainim rot go ong maket. Ol bos lain long NCDC i ken sindaun wantaim ol memba long palimen husat bai go pas long tok pait na tokim dispela isu long rausim maket insait long siti. NCDC ekt mas wokim wanpela samting long dispela olsem stopim buai maket long pablik ples. Em i gutpela long lukim taim komisin bin stat long klinim siti na klin siti projek we em bin kontrolim maket lain long strit na tromoi rabis nating long olgeta hap. Olsem Pot Mosbi em i kapitel bilong Papua Niugini, yumi mas lukautim ol strit na maket bai stap klin na helti olgeta taim. Pipel i tromoi rabis kam ausait long ka windo em i no stret long ai bilong pablik, na tu long ol ausait lain. Yumi i no kontrolim dispela na em kamapim moa rabis na kirarapim smel nogut we i no gutpela long ol sik manmeri na ol pikinini. Ol pipel mas wokabaut olsem humen bing na stretim tingting olsem man. Dispela em siti bilong yumi we yumi stap na karim pikinini olsem na mipela nid long lukautim strong. Insait long las 5-pela yia, pasin bilong pipel i kamap wan kain olsem animal na em i no stret tumas. Pasin bilong hambak na bik het olsem wokim homburu, smokim mariwana na dring bia long pablik ples, ol pipel mas lusim. Dispela kain pasin i soim olsem siti bilong yumi em i bakarap stret. Yumi mas stopim nau na pipel mas sanisim dispela kain pasin na lukautim siti long helt bilong yumi na gutpela sindaun.

8 P12 Wantok Disemba 20, Janueri 2, 2013 nius Maipakai: Bungwok namba wan long Ol SPESOL OFA i kam long Telikom PNG Lukim nau N960 na S182 Citifon i gat ol nupela hanset em ZTE N960 na S182 mobail hanset. ZTE N960 i gat Android 2.3 Opereting Sistem, Virtual QWERTY, WiFi protokol b, Micro SD Kad inap long 32G na Touch Screen na prais bilong en K ZTE S182 wantaim MP3 pilaia, ol Gems, Tos, Vois Toktok taim 300 awa, Vois rekoda na FM Redio em prais bilong en nau em K29.00 tasol. HARIAP NA KISIM TAIM I GAT STOK YET! Telikom Bonus Pek bilong Olgeta De Dabolim pripeid vois na data sevis bilong yu long intanet brodben, Fiks Lain, WiMAX, EVDO intanet modem na Fiks Waiales Fon. Bonus bai go aut sapos yu risasim K5, K10, K20, K50, K100, na K200 Telikad na Rait kad tasol. Taim yu mekim kol, ol bonus kredit bai go long ol on-netwok kol tasol, na ol kol i go long ol arapela netwok bai kisim sas long ol nomol ret. Winim Drim Kar bilong Yu Top Ap long dispela mun Novemba na Disemba, na kisim sans long winim wanpela kar bilong driman long yu bilong amamasim Krismas na Nu Yia. Bungim ol Telikad na Rait Pripeid Top-Ap inap long K50 na kisim wanpela entri i go insait long dro olgeta mun bilong winim kar long driman bilong yu. 19t wan MB Amamas wantaim hai spid prepaid intanet sevis bilong Telikom PNG wantaim wanpela spesol ofa inap long 19 toea long wan MB long ol of-pik awa namel long 7 kilok nait na 7 kilok moning, i go inap pinis bilong dispela yia. Long save moa, ringim 24/7 Kastoma Kea long namba bungim bikpela salens David Bill Leo (UPNG sumatin) i raitim MINISTA bilong Leba na Indastrel Rilesen, Mark Maipakai i toksave olsem wok bung em namba wan long bungim ol bikpela salens long kantri long bihain save mak. Olgeta koporet dipatmen na ejensi i ken wokbung wantaim long kamapim stretpela wok i mas go het long divelopim PNG. Maipakai i tok olsem long opisel lonsim long dipatmen bilong leba na indastrel rilesen koporet stratejik plen (CSP) long las wik Trinde long Pot Mosbi. Em i no gutlepa long mipela i tok olsem dispela em i eria o dipatmen bilong mi na wok aninit long save na tingting bilong wanpela man tasol, em i tok. Maipakai i tok olsem olgeta lida man long koporet dipatmen na stekhola mas wok poroman na long dispela rot yumi ken helpim na sapotim wanpela na arapela long givim sevis go long ol komyuniti. Mipela mas givim gutpela samting ol PNG sitisen olsem gavman nau i lukluk strong aninit long nesenel plening autoriti wantaim moa progrem long ol kolis na vokesenel skul. Long dispela as wok em i lukluk long institusen kapesiti na gavman i lukluk long edukesem, Maipakai i tok. Em i ting olsem nau i gat polisi long helpim ol skul pikinini husat i no nap go insait long ol yunivesiti na kolis olsem na gavman i givim dispela isu long haia edukesen. Sampela senis bai kam ples klia olsem indastrel rilesen ekt, emploimen ekt na ol arapela. Leba na indastrel rilesen dipatmen bai kisim sapot long sentrel patna na sosol patna. Dispela koporet stratejik plen i kam long wanwan progrem bilong PNG loa we em kliaim long wan kain stap insait long wok na em salensim living stail na divelopmen bilong PNG. Tete lonsim bilong CSP em i namba wan pepa na mi amamas olsem gavman i pas long nesenel baset. Planti taim mipela i mekim abrus plen long 5-10 yia na no save long benkrap, Maipakai i tok. Em i tok dispela CSP bilong leba na industrial rilesen dipatmen i promotim dispela wok em bai sapotim wok plen bilong mileniam tem divelopmen plen insait long visen Lukluk insait long bipo politik, ol tumbuna bilong yumi bin stap long narapela kain kalsa na nau yumi traim long stap wantaim na dispela em i bikpela salens. Olsem na olgeta hap long wol, em i laik salansim ol ausait man long luksave long au Papua Niugini i kamap kantri nating olsem ol tumbuna i bin stap long en na nau wanem salens i mekim PNG long kamap olsem strongpela pawa long wol. Sapos yumi tok long au PNG i kamap indipenden wantaim planti na arapela kain kalsa, etnik grup, tok ples, tumbuna pasin na save long bung wantaim em i hat liklik tasol pipel ken amamas nau bikos PNG gat nesenel herites. Minista bilong Haia Edukesen, David Arore i joinim tok olsem em amamas long witnesim dispela CSP lonsim bilong dipatmen bilong leba na indastrel rilesen olsem tupela dipatmen bai wokbung wantaim. K6 milien Madang taun rot projek kirap James Kila i raitim K6 MILIEN rot projek long stretim ol han-rot long namel bilong Madang taun na sampela ol strit rot long Madang i stat long dispela wik, na bai go het long Krismas na Nu Yia na kisim 12-pela mun olgeta long pinisim. Dispela bikpela rot projek wok bai lukim bikpela wok i kamap long stretim ol rot namel long Madang taun na tu sampela ol bikpela rot long Nu Taun. Wok i stat long dispela wik, we i lukim wanpela rot konstraksen kampani, R & Sons Plent Haia na Enjiniaring Kontrakta i statim wok insait long taun eria stat long rot arere long raunwara long Se Donald Cleland Pak i go olsem long pablik bas-stop long taun. Supavaisa wantaim Madang Provinsal Woks, James Mondula i tok olsem wok i stat long Mande na bai go het inap sampela moa wik. Dispela 100-mita rot klostu long Se Donald Cleland Pak i go olsem long Madang taun bas-stop em ol wok lain i kapsaitim ol karanas na wok long stretim i stap wantaim rola long karamapim ol baret long levelim rot eria. Mista Mondula i tok olsem i gat tupela hap seksen bilong Madang taun rot long kampani bai wok long en na dispela ol i mas pinisim wok insait long 12-pela mun. Em i tok dispela wok ol i statim dispela wik em namba wan stes tasol sapos ren i pundaun bai slowim wok long go het, tasol gutpela taim bilong san em wok bai go het gut long taim stret. R & Sons Plent Haia na ol Enjiniaring Kontrakta i bin winim K6 milion kontrak long stretim gut rot insait long taun na sampela ol strit rot long Nu Taun long Madang. Ol i winim dispela kontrak insait long Madang Provinsal Tenda Bod proses. Dispela rot wok projek bai kisim 6- pela mun long namba wan stes, na narapela 6-pela mun long stes tu. Wan wan ol dispela stes em K3 milian long wokim. Wanpela lokal lida bilong Madang Sampela ol baret wara long ol stua lain long senta bilong Madang taun mekim ples luk nogut tru. Poto: James Kila i givim bikpela tok amamas bilong em i go long Memba bilong Raikos na bipo gavana, James Gau long bringim K10 milien i kam insait long stretim Madang taun rot. Dispela rot projek wok i kamap bikos long toktok na askim Mista Gau i mekim i go long Praim Minista, Peter O Neill na nau askim bilong em i karim kaikai. Mi laikim ol rot kontrakta i mekim gutpela wok na mekim ol baret na ol wara i ken go aut na rot long Madang taun i ken stap long taim, em i tok. Woks supavaisa long Madang, Mista Modula i tok wok i mas kisim moa taim long wokim sapos gutpela wok i ken kamap. Ol bai larim karanas i sindaun gut, na ol bai levelim na bihain putim kolta. Em i tok sapos ol i hariap long wokim wok, rot bai bagarap ken olsem na ol bai wok gut na stretim gut wok. Em i tok R & Sons Kontrakta i gat 20-pela wokman, tupela rola, tupela eskeveta, 4-pela tipa trak, wanpela bekhou, wanpela wara trak, wanpela fran-loda, tupela greida na tupela tutan trak long mekim wok long dispela projek long stretim na putim kolta gen long Madang taun rot. R & Sons i gat krasa o ples bilong brukim na kisim ol gravel long mekim wok i stap long Naru autsait long Madang na dispela krasa i ken brukim ol riva ston long yusim long mekim ol rot wok. Sampela ol seksen bilong rot long taun we i bagarap long Baidal rot em narapela kampani EquipPlent Haia i wok long stretim nau i stap. Dispela wok long stretim rot namel long Madang taun em wanpela gutpela nius tru long planti ol pipel na lain husat i save raun i go long Madang taun. Long ol yia i go pinis, planti pipel i wok long tok bilas olsem ol i save harim tasol olsem Madang em beautiful tasol rot long taun i save bringim sem na dispela i daunim tru nem bilong Madang taun. Tasol ating sapos wok i go gut, Madang bai bringim bek Narapela hap seksen bilong rot long senta bilong Madang taun tu bai lukim wok i kamap namel long Martin Tsang holsel na Interoil sevis stesin, rot namel long Brian Bell na MST supamaket na Madang pablik toilet na rot namel long Papindo supamaket na Coca Cola Amatil. Rot namel long Ela Entaprais i go olsem long Interoil sevis stesin tu em ol bai stretim.

9 merinius Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P13 TONI EM I WANPELA GAVMAN MINISTA Memba bilong Lae Open na Palamentri Pati Lida bilong Indijenes Pipols Pati, Loujaya Toni (raithan), i sanap wantaim Memba bilong Tari-Pori Open, James Marape (namel), na Memba bilong Sohe Open, Dellilah Gore, aste apinun long Gavman Haus. Toni em i wanpela bilong 33 nupela kebinet minista bilong O Neill-Dion Gavman.Wantok Fail Poto STRONGPELA MERI: Bosmeri bilong ol meri long bisnis, Janet Sape, i toktok wantaim Sandaun Gavana, Ankat Mai, husat i sapotim ol wok Mis Sape i wokim long strongim ol meri long muv fowet long sait bilong wok bisnis na mekim mani, kamapim gut laip na sindaun, na kontribiut long divelopmen bilong kantri. Poto: Nicky Bernard Tripela meri wokim histori long Palamen Strongim wok bisnis, daunim vailens kamap bikpela long 2012 Veronica Hatutasi i raitim BIKPELA samting long histori bilong PNG i bin kamap long sait bilong ol meri long dispela yia em tripela meri stret i win long nesenel ileksen. Ol dispela meri nau i makim maus bilong ol pipel bilong ol, na moa yet, long ol meri, insait long Nesenel Palamen. Olsem yumi lukim pinis, kantri i wokim histori long wanem, insait long 37 yia PNG i kisim indipendens, 4- pela meri tasol i bin win na go insait long haus Palamen, tasol i no long wankain taim. Foapela long ol yia long 1980 s na 1990 s em long Dame Josephine Abaijah i bin makim Nesenel Kapitel Distrik na Milen Be Provins, paia maus meri Nahau Rooney i makim Manus Provins, Waliyato Klaus i bin makim Westen Provins na meri i bin win long tripela tem tasol i wokim planti samting long helpim ol meri, pikinini na yut, em long Dame Carol Kidu. Maski planti lain i laikim Dame Carol i stap bek yet, em yet i bin ritaia o lusim wok olsem wanpela politisen long laik bilong em yet na em bin risain long givim sans long ol narapela yangpela manmeri i sanap na makim pipel bilong Mosbi Notwes. Nau, Justin Tkatchenko husat i kamap Minista bilong Spots, Nesenel Ivens na Saut Pasifik Gems, i winim dispela ilektoret. Tasol tripela nupela memba i winim ileksen long wanpela taim em i gutpela mak bikos em i soim olsem pipel long PNG i luksave long ol meri na wok ol i ken mekim long komyuniti, provinsel na nesenel level. Loujaya Toni husat i wanpela niusmeri na musik meri tu i bin kisim 7,364 vot na winim biknem na longpela taim memba bilong Lae Open long 25 krismas na bubu bilong em, Bart Philemon, wantaim 2,684 mak. Em bin salensim 30 man kendidet na win. Nau Loujaya i kamap olsem Minista bilong Komyuniti Divelopmen. Delilah Puke Gore bilong Oro Provins na longpela taim pablik sevan i bin kisim 6,105 vot na winim man i kam bihain long 2,000 vot. Em bin resis wantaim 54 kendidet na winim ol. Julie Soso tu i bin brukim rekot long hailans na winim ol man na antap long en, em i kamap olsem gavana bilong Isten Hailans. Em bin brukim rekot bikos long hailans rijen, ol man i no bisi tumas long ol meri na lukim ol olsem ol i nogat namba. Mak long planti meri husat i resis long dispela namba 7 nesenel ileksen long PNG i bin wokim gut na pinis long namba tu, tri o long top 5 na 10 i soim olsem moa pipel long kantri i wok nau long luksave long ol meri. Ol Meri na kantri i tok wanem long win? Ol meri lida na meri long kantri i amamas tru long win bilong tupela meri, Lolujaya Toni na Delilah Gore. Tupela em ol strongpela meri lida na i gat bilip olsem tupela bai makim gut maus bilong ol meri, ol pikinini na ol arapela eria long haus palamen. I go moa long pes 14 Em i no nupelatok tasol dispela yia 2012 i go we? Em i bin wanpela bisi yia tru bilong Projek na i luk olsem taim i ranawe hariap tru. Tasol planti samting i kamap long dispela yia. Mipela i winim planti bikpela wok long projek, olsem win long konstraksen wok, na kamapim sampela samting tu long wok fos divelopmen na ol komyuniti program. Mipela i gat samting olsem 19,600 pipel i stap insait long ol kainkain wok bilong Pojek, we moa long 9,000 pipel em o l Papua Niugini. Planti bilong ol i kam long ol ples we lek mak bilong Projek i pas long en na ol i wok long mekim bikpela wok yet long kamapim Projek. Long mi yet, divelopmen bilongol Papua Niugini wokman meri em i wanpela bikpela samting tru. Taim yu lukim ol pipel i gro na lainim ol nupela samting bai yu pilim amamas olsem yu kamapim wanpela bikpela samting. Las wik, ol namba wan lain studen long operesen na maintenens program bilong mipela i bin kam bek long Canada. Ol i go stadi wan yia long edvans teknik long oil na ges,we ol i redi nau long operet na maintenim ol fasiliti bilong mipela. Na hia long Pot Mosbi, nambatu lain studen long dispela program i win tru na lainim moa nupela samting we ol inap long mekim. Dispela tupela grup bilong ol yangpela smatpela Papua Niugini em ol fiutsa bilong dispela Projek, na bai ol i wok long strong yet long stadi long 2013, insait long klasrum na long ol fasiliti bilong mipela. Kontribusen bilong ol wokmanmeri bilongmipela na ol dispela lokal na intenesenel kontrakta na saplaia i helpim mipela long winim planti bikpela mak long dispela yia. Sampela bilong ol dispela samting em, ol i pinisim olgeta wok redi bilong Hides Ges Kondisening Plent (HGCP), stat long dril, weldim na testim moa long 60 pesen bilong onso paiplain, sanapim olgeta 120 paip rek modul long marinjeti long LNG Plent, na pinisim wok long op so paip lain. Nau yet, 70 pesenbilong wok bilong Projek em i pinis nau. Neks yia bai wanpela gutpela yia we wok long sampela bilong ol fasiliti bai pinis,na bai sampela ges i go insait long paiplain long statim ol wok bilong saplaim ges. Long taim mipela i pinisim ol dispela ektiviti, mipela i luksave olsem em i bikpela samting long wok bung wantaim ol komyuniti long ol eria we mipela i wok long en, wantaim ol lokal lida na lenona, na wantaim gavman bilong PNG. Kisim ol stekholda bilong mipela i kam insait long konstraksen bilong Projek em i ki bilong muvim ol wok i gohet.ol stekholda em ol lenona, ol komyuniti long ol eria we mipela i wok, gavman, ol lokal bisnis, non-gavman ogenaisesen, na sampela arapela. Mipela i save wok klostu wantaim ol dispela grup long lukim olsem ol i kisim olgeta infomesen, na ol i save long husat tru ol i mas lukim sapos ol i gat wari o sapos ol i gat sampela askim. Bai mipela i go het yet long toktok wantaim ol long 2013 long lukim olsem mipela i strongim gutpela wok bung mipela i bin kirapim na long lukim olsem i no gat hevi i kamap long stapim wok olsem bai Projek inap long pinisim olgeta wok bilong en long taim bai wanpela narapela bisi yia gen, na Esso Highlands tim i pasim tingting long lukim olsem sefti i go pas long olgeta wok bilong mipela. Long mipela, i no gat samting i winim mak bilong sefti bilong olgetawokmanmeri taim wok i pinis long olgeta de, na i no gat wanpela i kisim bagarap. Wantaim dispela hap tok, mi laik tok sef na hepi holide i go long yupelaolgeta. Plis lukautim sefti bilong yu yet long haus bilong yu o taim yu raun long PNG o ovasis long lukim ol famili na pren. Mi wet tasol long skruim yet dispela kolum long 2013 na serim infomesen long PNG LNG Projek wantaim yupela olgeta. Gutpela de. Salimtok long mipela long pnglngproject@exxonmobil.com

10 P14 Wantok Disemba 20, Janueri 2, 2013 Ol Meri na kantri i tok wanem long win? I go moa long pes 13 Taim planti gutpela toktok i go long win bilong Loujaya na Delilah, Presiden bilong Nesenel Kaunsil bilong ol Meri, Scholar Kakas i amamas nogut tru na i tok win bilong tupela bai gutpela piksa long ol narapela meri na givim strong long moa meri i resis long neks ileksen bihain long 5-pela yia. Mis Kakas i tok moa meri olsem long mak bilong 136, i bin sanap long resis na tupela i win. Long 2007 ileksen, 102 meri tasol i bin sanap resis. Pastaim Milen Be Gavana, Dame Josephine Abaijah i strongim tupela nupela meri lida long mekim gut wok long palamen na soim gutpela piksa long ol narapela meri. Tripela meri i bin winim strongpela resis wantaim ol man kendidet long bikpela mak i soim olsem ol meri i ken resis wantaim ol man man. Na tu, ol pipel long PNG nau i luksave pinis ol man na meri lida na ol i glasim na skelim husat bai mekim wok long kamapim divelopmen na helpim ol na tu, bringim sevis i go long ol. Ain meri bilong Oro na PNG, David Arore, i winim Ijivitari sia na i wok wantaim Delilah long sampela yia long distrik Treseri, i tok. Strongpela meri em na samting em i tok i loa, Mista Arore i tok long Delilah. Sampela ol narapela meri i bin sanap long dispela resis i bin wokim gut na go antap long top 5 kendidet. Wanpela em Mosbi Notwes Ilektoret meri kendidet, Janet Sape, Mary Kamang long Madang, Julie Soso long Hailans na ol narapela moa. Misis Sape i bin kamap namba tri namel long planti ol man kendidet na em bin pait strong wantaim ol biknem man olsem loya Loani Henao husat i bin kamap namba 4, Miria Ikupu husat i bin wok long win tasol long iliminesen taim, em i lus long Yunien lida na man i winim Notwes sia, Michale Malabag. Win na level we planti meri kendidet i go antap long stap long top 5 level i soim olsem ol i ken go insait long bikpela resis wantaim ol man na tu, ol vota i luksave long wok we ol meri i ken mekim long en. Wanpela memba long Palamen long 10-pela yia na em yet i ritaia long politiks, Dame Carol Kidu i tok bikpela senis i kamap long wok na sanap bilong ol meri long PNG bihain long kantri i kisim indipendens na em i amamas olsem tripela meri i win long dispela ileksen. Mi bilip olsem Bikman bai givim stia long tripela nupela meri lida long ol nupela wok bilong ol olsem ol lida na strongim tupela long painim stia long ol gutpela ogenaisesen na ol meri lida long inapim ol gol na plen bilong ol taim ol i stap long politikel opis long 5-pela yia i kam, Lorraine Siraba, husat i save raitim kolom bilong ol meri, famili na yut long dispela niuspepa, i tok. Win bilong tripela i mekim histori win long ol meri long dispela kantri na tu, long ol pipel bilong Sohe, Lae na Hailans i senisim pes bilong politiks na givim pawa long tripela meri i go pas long 5-pela yia i kam. Bikpela tok amamas i mas go long ol pipel bilong Sohe,Lae na Isten Hailans long lusim tingting long sapot bilong ol long famili, hauslain na wanpisin na bung wantaim long sapotim na makim meri olsem ol nupela palamen memba bilong ol. Eksen o pasin we pipel bilong tripela provins i mekim i soim olsem pipel i gat pawa long wokim senis long fea na seif rot. Tripela nupela meri politikel lida bai makim ol isu bilong ol meri, pikinini, yut, ol turangu na lapun long skruim na strongim wok we ritai meri politisen Dame Carol Kidu i bin bildim. Ol i mekim promis tu long wok wantaim gavman long lukim olsem ol inapim intres bilong ol pipel na tu, kisim ol sevis i go aut, Misis Siraba i tok. Long ol narapela eria i karamapim ol meri, famili, yut na pikinini, wok i go het long daunim mak bilong ol mama i karim pikinini i dai na ol liklik pikinini inap long 5-pela krismas i dai bikos PNG i holim rekot long Esia na Pasifik rijen long gat bikpela mak tru olsem long 10,000 pikinini i gat 5-pela krismas, 7,000 i save dai insait long wanpela yia. Tu, ol wok long daunim pasin bilong paitim nogut na bagarapim ol meri i wok long go het strong wantaim helpim bilong Yunaitet Nesens Divelopmen Progrem, AusAID, ol Non Gavman Ogenaisesen na ol sios ogenaisesen. Wanpela nupela samting we Gavana Soso i toktok strong nau long en em long wokim loa bilong stopim ol man i maritim planti meri. Dispela samting bai kisim taim na sapot long toktok long en na wokim loa long en bikos planti ol, ol lidaman na ol bikman long dispela kantri i gat planti meri long olgeta hap kona bilong PNG. Tasol em i wanpela bikpela samting long toktok long en moa yet, wantaim sik AIDS i go antap na pasin bilong paitim na bagarapim ol meri long dispela kantri. Long sait bilong bisnis, Janet Sape na Wimen in Politiks i strongim ol wok long ol meri i ken go insait long ol wok bisnis na i gat sekyuriti. Olsem na long nupela yia i kam, Mis Sape na ogenaisesen bilong em i bilip olsem ol bai kirapim namba wan maikro fainens benk bilong ol meri long dispela kantri. Olgeta ol dispela wok bai go het long nupela yia, Gutpela amamas bilong Krismas na Nupela Yia ne bel isi i ken stap wantaim yupela! HELT olsem edukesen i wanpela bikpela sevis eria. Em i hat long glasim wok I ron olsem wanem long helt sekta, tasol yumi ken lukluk long sampela eria taim yumi glasim ol samting I kamap long helt sekta long dispela yia. Bihain long 2012 Nesenel Ileksen long mun Jun long dispela yia, Michael Malabag i go insait olsem nupela Helt Minista. Maski em i nupela minista, em i traim hat nau long stretim sampela samting long Helt Dipatmen long lukim olsem ol haus sik, helt senta na etpos i gat ol marasin, ol ikwipmen na ol woklain long karimaut gut ol wok na mak bilong ol sik mama na pikinini na ol narapela manmeri i go daun. Taim yumi stap long dispela eria, bikpela haus sik long kantri, em Pot Mosbi Jenerel Haus sik nau i lukim sampela gutpela senis. Insait long ol wod, ples i klin bikos ol wok manmeri i klinim, swipim na mopim. Bikpela samting i stap long ol sik manmeri na ol was papamama bilong ol long yusim gut ol samting na toilet na i ken helpim ol siklain i kamap orait. Long 2012 nesenel baset, Nesenel Helt Dipatmen i bin kisim bikpela mani mak long karimaut wok bilong em. Moa yet, dispela 50 yia Nesenel Helt Plen i gat bikpela milian mani mak long karimaut ol wok na progrem bilong em. Long kisim liklik glasim long ol eria we helt sekta i gat bikpela wok long mekim pastaim long yia 2015 we PNG i mas inapim ol mak bilong Milenium Divelopmen Gols (MDG) we Yunaitet Nesens i putim long ol memba kantri long inapim na kantri iken lukim gutpela sindaun na divelopmen long famili, komyuniit na kantri. Helt sekta i wok long kisim bikpela helpim wantaim mani, ol woklain, ol edvaisa na ol samting long ol dokta, ol nes na ol siklain long yusim na helpim gut ol sik manmeri i kamap orait. Na wanpela eria we helt sekta i gat bikpela wok long en em long planti mama I karim bel i save dai taim ol i karim bebi na tu, stopim mak bilong ol pikinini aninit long 5-pela yia long dai. Long naul ong PNG, long 100,000 bebi ol mama i save karim, 733 bebi I save dai. Dispela mak i antap tru winim ol narapela kantri long Esia na Pasifik rijen. Tasol Yunaitet Nesens Divelopmen Progrem (UNDP), AusAID, PNG Sastenebol merinaheltnius Lukluk Bek long Helt long 2012 wantaim Veronica Hatutasi Divelopmen Progrem (PNGSDP), Wol Visen na ol narapela Non Gavman na sios ogenaisesen i wok wantaim long daunim dispela mak.na tu, long lukim olsem ol marasin i go long ol haus sik na helt senta long ol rurel eria. Planti ol sik we yumi ken stopim sapos yumi lukautim gut famili na ol pikinini, stap long klinpela ples, kisim klinpela wara na kisim ol gutpela gaden kaikai i wok long kilim moa pipel yet i stap. Sik niumonia, sik pekpek wara na malaria i kilim dai moa pipel. Sik TB i wok long go bikpela. Tasol long gutpela wok ol helt woklain i mekim na mani helpim we AusAID I givim, TB long Westen provins na Tores Streit boda eria i go daun long 80 pesen mak. Long lukim olsem Pot Mosbi Hau sik na ol narapela haus sik long kantri I ron gut, i mas gat gutpela haus sik bot. Na long las wik, ol nupela Pot Mosbi Jenerel Haus sik bot i bin mekim tok promis long karimaut gut wok bilong ol. Helt Minista Malabag i bin salensim ol nupela bot memba long givim gutpela lidasip na gavanens na haus sik i ken givim sevis I go long ol manmeri na pikinini bilong Mosbi Siti, Sentrel Provins na kantri. Taim Mista Malabag i tok helt bilong pipel i bikpela samting na long planti taim, haus sik i save sot long planti samting bilong ol dokta, nes na siklain long yusim, ol no yusim gut mani na moa, em bin tok nau bot i gat ol bikman long en na em i bilip olsem ol bai helpim gut haus sik i givim sevis i go aut long pipel. Mi luksave olsem sampela long yupela em ol bikman na long tok yesa long kisim wok olsem haus sik bot memba em i bikpela samting. Mi mas tok amamas na tenkyu long yupela long wanbel long stap long haus sik bot, Mista Malabag i tok. Em bin tok ol nupela bot memba i gat wok long lukim olsem gutpela nem bilong haus sik i kam bek, na ol pipel bilong PNG na Sentrel Provins i kisim ol sevis we i no ron gut bikos long planti wok politiks tumas, na pasin we sampela bikman i paulim na yusim krangki mani bilong haus sik. Olsem ol nupela bot memba, yupela i gat wok long mekimna dispela em long lukim olsem haus sik bot i wok gut na menesmen tim i menesim gut haus sik long mekim gut wok bilong em na givim sevis i go long pablik. Mi laik lukim gutpela samting i kamap long givim ol sevis i go aut, olsem mak bilong ol mama i karim i dai na mak bilong ol bebi namel long 0 na 5-pela yia I dai i go daun. Nogat mama na pikinini inap long dai long ol sik we yumi ken stopim, Mista Malabag i bin tok. Se Theo Constsantinou, bisnis man na papa bilong bikpela hotel sen long PNG olsem long Airways na Lamana na tu, bikpela rot konstraksen kampani em Hebou na ol narapela moa i nupela siaman bilong bot taim Kathy Johnston MBE em i deputi bilong em. Ol narapela bot memba em long Pascoe Kase, em helt Sekreteri, John Mangos em Sif Eksekyutiv Opisa bilong Dijisel, Bisop Peter Ramsden bilong Angliken Sios I makim ol sios, Sister Carol Hosea i+makim ol woklain bilong haus sik, Darren Young bilong Stimsips i makim ol bsinis haus, Peter Graham em Jenerel menesa bilong bikpela ges kampani operetta, Esso Hailans Limiitt na Nou Rage i makim komyuniti long Sentrel Provins. Long dispela yia tu, wanpela nupela kain sik we moskito save kamapim nau i kam insait long PNG pinis. Nem bilong dispela sik em Chikungunya Dispela sik em moskito bilong san-taim i save karim raun na ol dokta i painimaut dispela sik namba wan taim tru i kamaut long hap bilong Afrika, Esia na Yurop. Ol i painim dispela sik tu long Nu Kaledonia long Pasifik, tasol i no long taim i go pinis ol i painimaut olsem dispela sik i stap pinis long Vanimo taun long Wes Sepik provins long Papua Niugini. Nesenel Dipatmen ov Helt (NDoH) i painimaut long dispela sik Chikungungya long mun Jun long dispela yia. Na namel long mun Jun na Septemba, 2012, moa ripot i kamaut long ol klinim olsem ol manmeri i wok long soim ol sain bilong dispela sik taim ol i sik na go long hausik long kisim marasin. Sekreteri bilong Helt Dipatmen long PNG, Dokta Pascoe Kase i tokaut olsem ol pipel noken prêt na tingting tumas, bikos nogat ripot bilong dai i kamap yet long dispela sik Chikungunya long PNG yet. Long stat bilong las mun tasol (Oktoba), ripot i kamaut long PNG Institiut ov Medikol Risets (PNGIMR) i tokaut olsem namel long 52-pela sempol ol i testim long en, 14-pela i soim olsem sik Chikungunya i stap. Ol lain bilong Nesenel Dipatmen ov Helt na IMR long nau yet i mekim moa wok painimaut long traim daunim dispela sik long go bikpela. Ripot i soim olsem stat long mun Jun long dispela yia, samting total olsem 633 ol lain i soim sain bilong sik Chikungunya long Vanimo hausik. Dispela sik i wok long raun long ol eria insait long Vanimo taun tasol na ol ples arere tasol long en. NDoH i tokaut olsem sain bilong dispela sik Chikungunga em bai lukim ol manmeri i pilim skin hot bihain long moskito i kaikaim ol. Dispela moskito em ol i kolim Aides na em i save givim dengi-fiva. Dispela moskito i save kaikaim ol manmeri long de taim tasol, na planti taim em long moning aua na long apinun taim klostu long tudak i kamp. Ripot i kam long Wol Helt Ogenaisesen (WHO) i tokaut olsem sampela bikpela sain bilong dispela sik Chikungunya em skin-hot na tu ol join long bodi bai pen. Ol narapela sain em bai lukim ol sik lain i pilim pen long ol masol bilong ol, het-pen, pilim traut, skin les na wik na tu skin bai sigirap tumas. WHO i tokaut tu olsem i no gat marasin stret long oraitim dispela sik, tasol ol lain i ken kisim parasetamol tablet long daunim strong bilong sik. Tasol bikpela tambu em olsem ol manmeri noken kisim asprin. Moa long en tu taim ol manmeri i pilim fiva o skin hot ol i mas slip na malolo long bet na tu kisim moa wara. NDoH long PNG na WHO i tokaut pinis olsem ol bai helpim ol provinsal helt atoriti long mekim wok painimaut na kamapim ol banis long kontrolim na daunim dispela sik Chikungunya. Sik HIV na AIDS i stap long top lista wari bilong ol kantri, na PNG i stap wantaim ol tu. Long 2012 Wol AIDS De i bin kamap long Disemba 1, Eksekyutiv Dairekta bilong UNAIDS na Anda Sekreteri Jenerel bilong Yunaitet Nesens, Michael Sidibe, long Wol AIDS De i bin tok yumi lusim mak bilong bagarap na go long mak bilong hop o bilip. Liklik lain nau i wok long dai long AIDS 25 kantri i daunim mak long ol nupela infeksen o sik long hap o 50 pesen. Mi laikim ol risal bilong olgeta kantri. Em bin tok long Wol AIDS De, yumi strongim komitmen o wok bilong yumi long daunim mak i go daun long ziro level. Ziro long nupela HIV infeksen, ziro long lukluk nogut long ol lain i gat HIV na AIDS na ziro long ol lain i dai long ol sik i sut long AIDS.

11 siosnius Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P15 Ol bikpela sios i mekim long dispela yia 2012 Nesenel Ileksen Wanpela long ol bikpela eria we ol sios i bin sapotim gavman long dispela yia em long namba Nesenel Ileksen long kantri we i bin helpim kamapim gutpela ileksen. Bikpela eria we ol sios i bin mekim em long karimaut ol ileksen awenes long ol komyuniti insait long ol taun, ol rurel eria, ol bikbus, ol maunten ples na ol ailan we i hat long pipel i kisim gavman sevis long en. Caritas PNG em wanpela Katolik ogenaisesen we long dispela ileksen na ol narapela pastaim i wok patna gut wantaim Ilektorel Komisin long karimaut ol ileksen awenes long pipel i makim ol gutpela lida bai putim intres bilong pipel pastaim long ol yet, ol famili na ol wantok, na ol narapela samting, na kisim sevis na divelopmen i go long pipel long 5-pela yia taim ol i stap long haus Palamen. Long mekim dispela, ol i mas glasim na skelim gut ol lida pastaim na makim ol, noken makim ol korap, mauswara na gridi lida, tasol makim ol lida i gat gutpela na stretpela pasin i luksave long Bikpela na ol narapela manmeri. Ol i skulim pipel tu long we bilong vot aninit long nupela Limitit Preferensel Voting o LPV we PNG i bihainim nau. Wantaim bikpela helpim ol sios i givim taim ol i wok patna wantaim Ilektorel Komisin, yumi ken tok namba Nesenel Ileksen long kantri i bin go gut. Dispela yia tu i bin wanpela yia kantri i bin kisim blesing long kisim ol sios lida long wol bilong tupela sios i mekim lukluk raun bilong ol i kam long PNG. Tupela wol sios lida kam lukluk raun long PNG long dispela yia Wol Anglike Sios lida i kam Mun Oktoba i kam olgeta long Novemba i bin lukim hetman bilong Angliken Sios long wol, Asbisop bilong Kentaberi, Dokta Rowan Williams i kam long lukim ol memba bilong Angliken Komyunien insait long PNG, na wok sios na ol memba bilong em i wokim i stap. Angliken Sios long PNG i strongim stret wok long sait bilong daunim sik HIV na AIDS long PNG. Olsem na Anglikea em han bilong sios we i mekim ol wok long daunim, karimaut ol wok awenes, lukautim ol lain i gat sik, givim kaunseling na testing na moa. Asbisop Dokta Rowan i bin kam long PNG wantaim meri bilong em, Jane Williams, Sekreteri bilong Asbisop long Angliken Komyunien Afeas em Reveren Canon Joanna Udal, Liesen opisa Fiona Millicam na Bisop bilong Lyn, Reveren Jonathan Meyrick. Long wanpela wik stap bilong em long PNG, em bin gat sans long bungim ol Anglike Sios memba long 5- pela daiosis olsem long WOK PATNA: Caritas PNG na Ilektorel Komisin i lonsim 2012 Nesenel ileksenwok awenes bilong ol. Jenerel Sekreteri bilong Katolik Bisops Konprens, Pater Victor Roche na Dairekta bilong Caritas PNG, Raymond Ton, i wetim taim bilong lonsim program. Poto: CBC Opis Popondetta, Milen Be na Nesenel Kapitel Distrik, strongim Angliken Sios long PNG na wok bilong em long helt na edukesen, autim salens bilong jenda beis vailens n a HIV na AIDS, strongim ol wok patna wantaim ol narapela sios na toktok wantaim PNG gavman long ol divelopmen isu. Em bin gat taim tu long bung wantaim PNG/Angliken/Roman Katolik Komisin na toktok long ol wok bung namel long tupela sios i wok gut long intanesenel na nesenel level long dispela taim. Wanpela bikpela toktok we Asbisop Dokta Williams i bin mekim em long sios i mas wok strong long daunim salens bilong jenda vailens na HIV na AIDS na wok long kamapim seif sosaiti we pipel i gat luksave long wanpela narapela. Asbisop Dokta Rowan i bin tok olsem taim em bin lukluk raun i go long Anglikea Senta long Waigani, Nesenel Kapitel Distrik. Asbisop Rowan na meri bilong em, Dokta Jane Williams, tupela meri sekreteri, Bisop Jonathan Meyrick bilong Lynn i bin wokim lukluk raun i go long Anglikea Senta long lukim long ai bilong ol yet ol wok we Anglikea i wokim long sait bilong Helt, HIV na AIDS na literesi. Olgeta taim, ol sios i noken slek, tasol go het long daunim ol salens bikos i gat ol woklain na visen i stap. Yumi mas fokas long kamapim wol i seif na i gat luksave long wanpela narapela, wok long wol i seif long olgeta, Asbisop Rowan i tok. Em i tok wok kempen long vailens agensim ol meri na bagarapim ol pikinini i pas wantaim HIV na AIDS, samting we yumi wok long luksave long em long sotpela taim nau. I no long taim nau, yumi wok long luksave olsem jenda vailens i kamapim HIV na AIDS. Na mi amamas olsem Anglikea PNG i mekim bikpela wok long helpim daunim ol dispela hevi, Asbisop Rowan i tok. WELKAM: Welkamim Asbisop Dokta Rowan Williams husat i wokabaut i go insait long Anglikea ompaun wantaim Bisop Peter Ramsden bilong Pot Mosbi Angliken Daiosis, Dairekta bilong nglikea, Heni Meke, na narapeal wokmeri bilong Anglikea. Poto: Nicky Bernard Lukluk Bek long Yia 2012 long ol samting i kamap long Sios Wantaim Veronica Hatutasi OL SIOS long Papua Niugini (PNG) i mekim bikpela wok long bringim ol sevis long sait bilong spirituel, sosel, fisikel, helt na edukesen i go long ol pipel bilong dispela kantri. Moa long hap bilong ol helt na edukesen sevis insait long PNG i kam aninit long ol sios. Katolik Sios i go pas long sait bilong givim ol helt na edukesen sevis, wantaim Luteran, Angliken, Yunaitet, Salvesen Ami, Baptis na ol narapela pentekostel na ol liklik sios tu. Bikos ol sios i stap wantaim ol pipel long ol rurel eria na ol longwe ples long bikbus, maunten na ol ailan, gavman i lukim na kisim ol (sios ) olsem ol bikpela na strongpela patna bilong em long kamapim ol wok divelopmen na sevis i go aut. Wok patna namel long ol sios na gavman i stap pinis na i go het long ol eria olsem helt, edukesen na sosel sevis. Australia i luksave long gutpela wok ol sios i mekim na AusAID i save givim bikpela sapot long sait bilong mani na ol narapela sapot. Em i luksave long gutpela ripot ol sios i gat long rot ol i yusim mani long em (transparency), yusim mani stret long ol helt, edukesen na sosel sevis, i no paulim na stilim mani na ol wok i kamap. Olsem na inap i kam nau, ol sios i strongim ol wok long givim ol sevis. Maski ol i bungim hevi sampela taim olsem mani i sot, ol i no slek, tasol ol i strong long sevim pipel wantaim laik pasin bilong sevim pipel. Wol Salvesen Ami Sios lida i kam Salvesen Ami Sios na ol 10,000 sios memba bilong em long PNG i bin amamas tru olsem hetmeri bilong sios long wol, Jenerel Linda Bond, i bin kam long PNG klostu long pinis bilong las mun, Novemba, long lukim ol sios memba bilong em na wok we sios i mekim long dispela kantri. Taim Mista Dion i luksave long wok bilong ol Salvesen Ami long taim bilong ol bikpela birua long kantri na gutpela wok menesmen bilong ol, em bin tok provins bilong em long Is Nu Briten i save kisim planti bikpela birua na Salvesen Ami i save stap hariap long ples bilong birua na givim helpim long ol manmeri na pikinini. Salvesen Ami long PNG i save mekim bikpela na gutpela wok na mi askim yupela long skruim strong ol gutpela wok yupela i mekim. Long planti taim, provins bilong mi i save stap long ol bikpela birua olsem guria, maunten paia na long dispela yia, sip MV Kwin i bin go daun long solwara na moa long 300 manmeri na pikinini i bin dai. Na yupela ol Salvos i bin kamap hariap na mekim ol gutpela wok long helpim ol pipel i kisim bagarap. Skruim wok yupela i save mekim gut na dispela em long sevim pipel. Mi welkamim Jenerel Linda Bond na gutpela stap long dispela kantri Mista Dion i tok. Long dispela taim tu na long pinis bilong bung long Sande Novemba 25, ol sios memba long bung i bin kam long olgeta hap bilong PNG olsem Hagen, Lae, Kainan tu, Sepik, Wes Nu Briten, Popondetta, Simbu, Jiwaka na Sentrel Provins i bin tok tenkyu na gutbai long namba wan man PNG long kamap olsem hetman bilong Salvesen Ami sios long PNG, em Komisina Andrew Kalai. Dispela bung i bin lukim tu ol bikman bilong sios i kam long Amerika, Solomon Ailan, Australia, Holan na London. Komisina Kalai i bin mekim histori taim em i kisim wok olsem hetman bilong sios long PNG. Pastaim, ol ovasis lain tasol i save holim dispela wok long PNG. Salvesen Ami Sios i stap long PNG moa long 50 krismas, bihain long namba wan misinari bilong London, William Booth, i bin kam na kirapim sios long kantri long Me Sios i stap long olgeta hap bilong PNG na em i save mekim spirituel na sosel wok, na tu, long helpim pipel long taim bilong ol bikpela birua. Wantaim het tok we misinari Booth i bin kamapim, Lewa i go long God na Han i go long ol man, Salvesen Ami i go het long helpim ol komyuniti wantaim ol program bilong ol.

12 P16 Wantok Disemba 20, Janueri 2, 2013 sabina Goodbye 2012, Welcome 2013 WHAT a year, 2012 has been. The excitement commenced with our friend Belden Namah walking into a Parliamentary Session on the 2nd day of August, After suspension of Standing Orders he moved a Motion whereby the Parliament declared that there was a vacancy in the Office of the Prime Minister, whilst the incumbent, Sir Michael Somare was overseas getting medical treatment. Then by the same motion, Peter O Neill was nominated as the candidate to fill that vacancy followed by a vote of a total of MPs voting in favour, thus making O Neill prime minister. So there was the stage built within less than hour from which a long and protracted legal battle was fought. The Somare mob went to the Supreme Court and challenged the legality of the Motion by Namah and after 4 to 5 months into December, 2011, the Supreme Court handed down its decision declaring the Motion unconstitutional, in which case Sir Michael was restored as the lawful PM. For about a week Sir Michael and his mob moved into the PM s Office at the Morauta House at Waigani and tried to conduct business there, but the civil servants would not cooperate; not because they took sides, but such indecision was largely due to the fact that things were happening too fast. Namah s group of MPs mustered their numbers and by bus loads of MPs and supporters alike drove to the Morauta House singing: We Shall Not Be Moved. It appears that when they reached Morauta House, they found out that Sir Michael and his mob had already deserted the place. Thus, the O Neill mob settled in unopposed. Had things been left at that as above, one wonders if the turn of events would have been otherwise than that which took place in terms of the confrontation with the Judiciary. Not content with their victory, the Namah mob moved to amend the NEC Act ensuring that there be deemed a vacancy in the Office of the PM under situations such as that faced by Sir Michael, and then they attempted a withdrawal of the original leave of absence given Somare by Parliament, thus ensuring that he would be deemed to have missed three consecutive sittings of parliament. That meant a further vacancy in the East Sepik Regional Seat which he has owned since time began. And whilst Namah and O Neill were busy passing these laws, the Somare mob were busy with their contempt proceedings against them. Some of these contempt proceedings were instigated by the Registrar of the Supreme Court. The reaction by the Namah/O Neill mob was to move a number of Motions before the Supreme Court to oust the Chief Justice, Salamo Injia, from presiding in these Supreme Court proceedings on the grounds of perceived bias. It was not entirely clear then how they came up with that argument about bias. It appeared that they were apprehensive about the Chief Justice knowing that he would not be persuaded by political considerations. The Chief Justice refused to step down, and as a consequence of that, was charged with perverting the cause of justice for his part in refusing to recognize Judge s Hinchcliff s Associate as a son who should inherit the Judge s funds upon the Judge s death. Then the O Neill mob followed up with the Judicial Conduct Act in a further attempt to oust Judge Kirriwon and again the Chief Justice. The Somare mob jumped in and brought Supreme Court proceedings seeking to nullify the various laws passed as unconstitutional. Even before that the O Neill mob had filed a Supreme Court Reference seeking a declaration that all their laws were constitutional. The essence of the OBE system, was that it made teachers lazy, and their students and their parents had to work extra hard to make the grades without teacher-assistance, and without resources like text books. What a stupid thing to do! Obviously, the lawyers acting for the O Neill mob did not advice O Neill that having muddied the judicial waters O Neill would be the first one to muddy himself if he went for a dip. It turned out that the Supreme Court determined that the O Neill Government was an illegitimate government thus making another attempt to slot in Somare as the lawful Prime Minister. We were then into April/May, 1012 and the Writs were then issued. For some people, what a relief it was that the national election was at then at hand to divert the politicians attention to something closer at home where they had to seek further mandates from their constituents. With this in mind, Namah was the first to propose that the elections be deferred by six months to allow the Electoral Commission [EC] to prepare itself for the task. Namah s argument was that the EC was ill-prepared. There was even pressure from Australia not to defer the national elections. One can guess that the Australians may have communicated their apprehension about deferment to O Neill because O Neill insisted from the beginning that there will not be any extension of time for the elections. Even Andrew Trawen, the Electoral Commissioner insisted that the EC was ready to conduct the elections and that there were no pressing reasons for any delay. So we saw the elections come and go, and now we have the new parliament with the new government still headed by O Neill. For the record, what can we credit Peter O Neill with since his taking Office? One can see that in such a short time, Peter O Neill has accomplished a lot; a lot more than those PMs who had held that office for some longer periods at a time. Even after taking Office illegally, he promised free education and he delivered largely free education. He won the hearts and minds of parents who had to struggle to save up for school fees. And people from the Department of Education who were slow to release moneys for the schools early this year found themselves booted out of their offices and the message that Peter O Neill is a very serious fellow started to sink in. Then Peter O Neill took to heart the cries of irate parents about the backward OBE system and then declared war on it, with the demand that by the commencement of the 2013 School Year, the old OBE must go and the old system that did work in the past, be reintroduced. We applaud O Neill for his stand on OBE. The essence of the OBE system, was that it made teachers lazy, and their students and their parents had to work extra hard to make the grades without teacher-assistance, and without resources like text books. It was a flop; a system that had gone belly up 20 years ago. Just imagine teaching elementary school children tok ples. Who the hell came up with that stupidity when it is English that these kids must master if they are to advance in their future school years and well into their future career. Our advice to O Neill is to kick more asses if the Education Department is slow on implementation of the new education system for the year And now we are into Christmas and New Year 2013 is less than 2 weeks away. And what can we remember this year for? A fair number of important things one would say. First and foremost is that O Neill orchestrated himself back into power and managed to form a government of reconciliation to shut out the likes of Sir Michael returning with their kitchen cabinet to further mismanage the country s resources. At that superficial level you will find many happy Papua New Guineans who are pleased to see Sir Michael go because his presence was being used by a handful of politicians to enrich themselves at the expense of the people and the country at large. In a sense it appeared as if Sir Michael was building an oligarchy; a state of governing in which power vests in a handful of people. Sir Michael lost his vision for PNG soon after independence and the journey that lasted 38 years was a period of degeneration and collapse of law and order, the country s infrastructure and the whole education system. Yes, Sir Michael will probably boast about his role in the oil and gas industry, but we have yet to see what the benefits to PNG will be. For a start the people will soon find out what will happen to their LNG money after they find out that the LNG Dividends have been diverted to various Swiss bank Accounts to service the $US 2 billion loan from Dubai. Strangely, the 22% equity in LNG is still held by a company registered under the Companies Act, and we are told that there is no Deed of Trust to say that the shares are held in trust for the State and the landowners. And whatever happened to the Somare mob s Community Colleges system, for which a sum of K100 million was allocated. The recent move by the O Neill government to stop Greg Sheppard s return trip to PNG is alleged to be associated with the issue of K50 million sitting in his firm s Trust Account. And we are told that there is another cool $US 50 million sitting in a PNG private family account in a Singaporebased Bank. There are PNG Contractors throughout the country waiting for the money to be released so that they can commence construction works on the Continue to page 17 If you enjoy reading Sabina s Corner, you can now contact Sabina on sabina@wantok.com.pg Feel free to provide comments, suggestions, and information on topics you think Sabina should discuss.

13 sabina Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P17 Goodbye 2012, Welcome 2013 From page Community Colleges Projects which projects they had won after competitive bidding. Unfortunately for these contractors, we are further told that the funds had been released but disappeared between Port Moresby and the local Treasury Offices in the Provinces. And then there are these massive payments made by the National Gaming Board to various individuals connected with various politicians in the Somare Government. The rumour now is that some K100 million of Gaming Board Funds disappeared into private bank accounts of individuals and companies associated with politicians in the previous Somare administration. One such group of companies collected some cool K43 million. Query: Will the Gaming Board go after these guys and their companies to recoup all that money? If not, why not? With that, let us now look ahead and see what is likely to happen in the coming year If the Mayan Calendar is to be believed, then we may not reach that far. According to what has been recorded by this Central American Civilization, the world is to experience a polar shift on December 23, 2012, whereby the world would be thrown into total darkness for lack of electricity and all electronic implements will fail to respond thus creating chaos everywhere. Another Doomsday Message? Talking about Doomsday Messages, what is this about Mr 666 now making his presence in the world at large? Just because there are people in South America planting micro chips in their bodies to access certain restricted offices, does that mean that the world is now nearing that event foretold in the Book of Revelation by John the Apostle? One of the problems the world has had to deal with for the last 2,000 years is the onslaught by Bible bashers who go around their communities preaching about doomsday as foretold in Revelation. But let us ask if the Book of Revelation is written in the everyday language for general consumption and this is where one may have to think twice about what the Book of Revelation is about. Firstly, John the Apostle was in the spirit when he saw his vision and subsequently it was written down as a fair record of what he saw. We can also assume that when he recorded his vision, he was still in the spirit. Thus, if we are to read that record and if we are to grasp what its true meaning is, it is true to say we must also be in the spirit to understand what the Book of Revelation is about. The second problem with understanding the Book of Revelation is that the original text must have been written in the Hebrew Language of the Jewish people. And people who have studied this language say that the Jewish alphabet is divided into two groups, namely, the male characters and the female characters, and that each such character also carries a numerical value so that in order to arrive at a possible meaning or a series of meanings in respect of each character and its positioning or arrangement in a given combination, one must delve into identifying the significance of each character plus the numerical value for which that character stands. We are told that it is more like doing the crossword puzzle. Given the above, it is not all that easy to give the Book of Revelation a literal interpretation of what John the Apostle saw in his vision. One common belief among those who have studied Revelation is that it is written in a form of a code that seeks to describe the journey by which man descends to earth in the material body and then must transcend the world in which he finds himself to free that deific atom to make that return journey back to its Divine Source. Thus, it is said that the trials and tribulations foretold in Revelation are synonymous with the trials and tribulations that the deific atom in Man must undergo in order to free itself from the material encasement in which it must find itself whilst on this material plane. Sounds interesting, and also plausible but where do we start? Definitely, not with the present batch of Bible bashers we have in the world. Now getting back to something more tangible in this material world, let us ask what Peter O Neill has in stock for the year There is a lot of talk about implementation of government policies especially by way of restoring our decaying infrastructure and building new ones to open up the country and take it one step at a time into the modern world. Thus, in line with that policy, the former Department of Works is now called the Department of Works and Implementation. It is said by our bureaucrats that the O Neill Government has selected two pilot projects to experiment with his concept of infrastructure development or impact project development. They are firstly the rehabilitation of the Highlands Highway and the Proposal for construction of a Major Highway linking the Oil and Gas Fields in the Highlands with the Kikori Malalaua Highway to finally linking Port Moresby. It is not surprising that a major portion of the K13 billion budget for next year is all about infrastructure development. Peter O Neill does not waste his breath talking too much. But when he directs anything to be done, he is noted for keeping notes of what he has commanded and follows up on people who are to implement his directions. For instance, if you have followed the lack of implementation of school subsidies for our schools in the second half of this year you would know that Most of our Departmental Heads have had no experience in the private sector so to start with they do not have the necessary work culture whereby the key element is production so that you must not only put your hours of work but you must also produce results. some heads were rolling in the education hierarchy when the next batch of school subsidies did not get released on time, even though the appropriate funds were held in Trust Accounts managed by the Education Agencies concerned. This is what we want. We want a Prime Minister who gives directions and kicks asses because all throughout the last 38 years since Independence, the government would give directions to the public service machinery to implement the directions, but the machinery would not move and there is no follow up action by the government. This brings us to the question of competency on the part of the public service machinery to translate government policies into workable projects for purposes of implementation. If we go by past record, the machinery has not performed at all. The public service machinery is far too large, cumbersome, and there is no central point for purposes of co-ordination and supervision. Most of our Departmental Heads are career public servants who made their way up the ladder through the Clerk Class System. What the system looks at for purposes of promotion is the number of years spent in the service and from there one is promoted almost as a matter of course irrespective of considerations of merit. The Public Service bureaucrats tell us that their selection of the top people in the service is aligned to the merit based system in their books but there is no evidence to date to support that theory. Most of our Departmental Heads have had no experience in the private sector so to start with they do not have the necessary work culture whereby the key element is production so that you must not only put your hours of work but you must also produce results.these days there is no point in writing to a government department because you will never get a reply. Or better still try calling a government department using the telephone numbers from the annual telephone directory; you may be lucky if someone answers your phone. Worse still, you will be given about half a dozen phone numbers and in the process you will give up and front up in person at the department only to be told that the officer did not report to work. Thus, if this government intends to change the way nothing ever gets done here, the public service needs a major revolution. The starting point would be to bring in foreigners as divisional heads and supervisors to ensure that things get done and done on time. People must report to work on time and work late if they have to in order to produce results. Presently, our own people who ought to run our various departments and other government agencies do not command the respect of their subordinates. Firstly, these Heads of Departments and other Agencies are hardly at work from 8am to 4pm. They will present themselves at work in the morning but disappear before lunch and may front up again at 3pm to check if nothing extraordinary has happened like their offices burning down or the old missus turning up and picking up a fight with the boss s favourite dolly-dolly in the Office. Thus, we must now ask Dr Puka Temu, the Minister for Public Service: Well, how do you intend to tackle this problem? One thing for sure: Localization has failed to deliver. Bring the foreigner into the civil service work force.

14 komentri Lukluk bek i go long Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P19 KOMENTRI Tait bai senis long 2013? SAPOS i gat wanpela samting gavman i tokaut long en dispela yia, we bai strongim yumi ol liklik manmeri, em laik bilong gavman bilong strongim ol liklik bisnis manmeri bilong PNG yet long sanap na mekim nem. Bihain long Investigesen Tas Fos Sweep i bin kamap, pasin bilong wok bisnis, i bin stap long ples tudak. Wanem kain ol rot bilong paulim mani, em mipela ol liklik manmeri, i no klia long en. Sam Koim, man husat i go pas long Task Fos Sweep, i mekim gutpela wok tru long strongim pasin bilong sekim na painimaut gut olgeta liklik hap wok bisnis bilong ol lida bilong yumi. Dispela wok i noken lus nating long Long tokaut bilong ITFS tasol, na yumi ol liklik manmeri i luksave long kain pasin stil bilong ol bikmanmeri. Pasin bilong sanapim ol giaman bisnis na kampani nem bilong winim ol bikpela gavman kontrak, em i samting we bipo em i stap ples hait. I tru tokwin i save raun, tasol i nogat evidens long kamap ples klia long ai bilong yumi. Dispela yia, ITFS i soim olsem maski mun yia i lus, paul pasin i nogat ples bilong hait long en. Praim Minista Peter O Neill i save tok olsem pasin korapsen, em i namba wan birua bilong gavman bilong en. Mista Praim Minista, mipela i gat liklik bilip long yu pinis, tasol long nupela yia, mipela i laik lukim ol stilman lida i mas kisim mekimsave. I gat planti ol bikpela senis bai kamap long kantri bilong yumi long yia i kam. Sampela ol dispela senis i gutpela, na sampela ol senis, mipela i bel-sut long en yet. Ol papamama bilong yumi i wok long paul yet long rausim bilong Autkam Bes Edukesen (OBE), na sanapim bek bilong olpela sistem bilong skul long kantri. Tasol i gat ol arapela senis tu, we mipela i redi long bungim. Mobeta rot bilong sindaunim ol pikinini bilong yumi long klasrum, na moa rot long kisim helt sevis we i no dia tumas. Planti yangpela i abrus pinis long ol dispela sans long skul, na planti ol wanfamili na wanwok bilong yumi i lusim laip pinis bikos medikal sevis i dia tumas long kisim. Sapos i gat wanpela samting we mipela i mas luksave long en, em pasin bilong senis. Wantaim ol dispela senis we yumi bai bungim neks yia, bai yumi mas inapim tu, senis long pasin na tingting bilong yumi wanwan. Sapos yumi laik kirapim moa liklik bisnis, yumi mas mekim wok stret, long pasin bilong ples klia, na pasin bilong gutpela bel. Pasin bilong Wantok Sistem, long ples, em i orait. Tasol long wok bisnis, em i gat asua bilong en. Olgeta dispela ol senis, em i gutpela. Tait bilong taim na sindaun nogut, i mas senis klostu. Wantaim ol dispela senis, yumi tu, ol manmeri i mas senis. I no bikpela hatwok. Tromoi pipia long ples bilong tromoi pipia. Tok nogat long grismani. Tok nogat long giaman wok-pasin, na tokaut na tok stret long paul pasin i kamap long ai bilong yumi. Em i taim bilong senis, na senis i gutpela. Published at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

15 P20 Wantok Disemba 20, Janueri 2, 2013 sabinapisin Gutbai 2012, halo i bin wanpela kain yia yet. Skin bilong yumi bin kirap taim Belden Namah i wokabaut i go insait long wanpela palamen sesen long Ogas 2, Bihain long saspensen long ol stending oda, em i muvim wanpela mosen we palamen i tok i nogat man long opis bilong praim minista, taim Sir Michael Somare i stap ovasis long kisim medikal tritmen. Orait, long dispela wanpela mosen yet, ol i nominetim Peter O Neill olsem kendidet bilong inapim dispela wok. Vot i lukim 73 memba i vot na tok orait long en, na tripela i tok nogat. Em nau, O Neill i kamap praim minista. Em nau dispela stes we ol i sanapim long wanpela awa tasol, na i kamap ples we longpela pait long loa i bin kamap. Somare ol i bin go long Suprim Kot na salensim strong bilong mosen Namah i kirapim, na bihian long faivpela mun, long Desemba 2011, Suprim Kot i mekim disisen na tok olsem dispela mosen i no stret aninit long lo, na Sir Michael em i praim minista tru aninit long loa. Long wanpela wik, Sir Michael na ol lain bilong em i muv i go insait long opis bilong PM long Morauta Haus long Waigani, na traim long wok bisnis long hap. Tasol ol pablik sevan i no wanbel; i no bikos ol i bihainim ol arapela lain. Nogat. Sanap skelim bilong ol em bikos olgeta samting i senis hariap tumas. Namah na ol lain bilong en i strongim ol namba na kalap long bas na singsing We Shall Not Be Moved i go long Morauta Haus. Tasol ol i painimaut olsem Sir Michael na ol lain i lusim ples pinis. Em nau, O Neill na ol lain bilong em i go insait isi tasol. Sapos ol samting i bin stap olsem tasol, ol samting bai kamap narakain long taim ol i krospait long haus kot, o nogat? Namah ol i no inap wantaim viktori bilong ol, na ol i traim long senisim NEC Ekt long tok olsem i nogat man long opis bilong PM, long sindaun bilong Sir Michael, na ol i traim long rausim namba wan liv ov absens o tok orait palamen i givim Somare, long traim mekim bai em i abrusim tripela sindaun bilong palamen, na ol i ken rausim em olsem memba bilong Is Sepik rijenal sia, sia em i holim longpela taim tru. Taim Namah na O Neill i bisi long kamapim ol dispela ol loa, Somare ol i bisi wantaim ol kontem sas agensim tupela. Sampela long ol dispela kontem sas, em Rejistra bilong Suprim Kot yet i kirapim. Namah na O Neill i bekim wantaim sampela ol mosen i go long Suprim Kot long rausim Sif Jastis Salamo Injia long sindaun long ol dispela Suprim Kot, na ol i tok ol i bilip em i wansait pinis. I no klia long wanem as ol i kamap wantaim dispela sut toktok long wansait pasin. I luk olsem ol i belsut long Sif Jastis, bikos ol i save ol i no inap tanim tingting bilong en long strongim politiks sindaun bilong ol. Sif Jastis i no surik, na bikos em i mekim olsem, ol i sasim em long paulim wok jastis, bikos em i no tok oraitim asosiet bilong Jas Hinchliff olsem pikinini man bilong em husat i mas kisim olgeta mani taim Jas i lusim laip. Bihain, O Neill ol i kamap wantaim Judisal Kondak Ekt, long traim gen long rausim Jas Kirriwom na Sif Jastis gen. Somare i kalap i go insait na kirapim ol Suprim Kot long traim rausim ol loa ol i lukim olsem i no bihainim loa. Tasol pastaim long ol i mekim dispela, O Neill ol i failim wanpela suprim kot refrens long kisim deklaresen olsem olgeta loa ol i mekim, i stret aninit long mama loa. Em wanpela paul wok tru! Em i klia olsem ol loya i makim O Neill ol i no givim gut tok stia long O Neill, olsem taim ol i kirapim das insait long ol judisari wara, O Neill bai namba wan long dotim skin bilong em, sapos em i laik kalap i go insait gen. Em nau, Suprim Kot i painim olsem O Neill gavman i no stretpela gavman, na namba tu traim long sanapim Somare gen olsem Praim Minista tru i kamap. Dispela i painim mipela i go insait long mun Epril na Me 2012, taim ol ritpepa i go aut. Sampela manmeri i tok i gutpela long ileksen i kamap long tanim ai na tingting bilong ol politisen i go bek long ples bilong ol we ol i laik kisim mendet gen long ol pipel bilong ol. Wantaim dispela tingting, Namah i go pas long tok olsem i mobeta yumi holim ileksen inap siks mun long larim Ilektoral Komisin i redi gut long mekim wok. Namah i strong olsem PNGEC i no redi gut. I bin gat bikpela belwari i kam long Australia long Dispela OBE sistem, em i mekim ol tisa i skindai long wok, na ol sumatin na papamama bilong ol i wok strong moa long winim skul, na i nogat halivim tru long ol tisa, na ol risos olsem ol teks buk. noken pulim ileksen i go moa. Yumi ken tingting tasol olsem nogut ol Australia i autim wari bilong ol wantaim O Neill, bikos em i strong tru olsem bai nogat pulim bilong ileksen i kamap. Ilektoral Komisina Andrew Trawen tu i bin tok olsem PNGEC i redi long karimaut ileksen, na i nogat as long pasim inap siks mun. Mipela i lukim ol ileksen i kamap, na i pinis, na nau mipela i gat nupela palamen wantaim nupela gavman, aninit long stia bilong O Neill. Long tok klia, yumi ken tok Peter O Neill i mekim wanem tru bihain long em i kamap PM? Yumi lukim long sotpela taim tasol, O Neill i kamapim planti samting; moa long ol PM husat i bin holim dispela opis longpela taim moa. Bihain long em i bin kisim opis, na kot i tok i no stret, em i bin tok promis long fri edukesen. Na tru tumas, em i givim bikpela hap fri edukesen long yumi. Em i winim lewa na luksave bilong ol papamama husat i wok long hatwok long bungim skul fi. Na ol pipel long Dipatmen bilong Edukesen, husat i bin isi tumas long tilim mani long ol skul dispela yia, ol i painimaut olsem O Neill i no pilai wantaim ol. Bihain O Neill i harim krai bilong ol papamama long hevi bilong Autkam Bes Edukesen (OBE) sistem na tok pastaim long 2013 skul yia, ol i mas rausim OBE na go bek long olpela sistem we i bin wok bipo. Mipela i givim luksave long O Neill long sanap bilong em long OBE. Dispela OBE sistem, em i mekim ol tisa i skindai long wok, na ol sumatin na papamama bilong ol i wok strong moa long winim skul, na i nogat halivim tru long ol tisa, na ol risos olsem ol teks buk. Em i bagarap olgeta; wanpela sistem we i bin lus 20 yia i go pinis. Yu traim tingim olsem ol elementeri skul pikinini i wok skul long tokples. Husat tru i spak na kamap wantaim dispela sistem? Tok inglis em bikpela samting ol pikinini bilong yumi mas inapim sapos ol i laik go het long bihain taim skul bilong ol, na long kisim gutpela wok. Mipela laik tokim O Neill, sapos Edukesen Dipatmen i isi tumas long karimaut nupela edukesen sistem bilong yia 2013, kikim sampela moa baksait, bai ol i muv! Na nau mipela i go insait long Krismas na Nu Yia 2013 em i tupela wik tasol. Na bai yumi tingim dispela yia long wanem ol samting? Sampela bikpela samting i stap. Namba wan samting em O Neill na we em i kam bek long pawa na kamapim gavman bilong rekonsiliesen long pasim dua long lain olsem Chief, husat i bin laik kam bek wantaim hauskuk I go moa long pes 21 Dia ridas, sapos yu gat wari o liklik toktok long kolum bilong Sabina, kam long: editorial@wantok.com.pg

16 sabinapisin Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P21 Gutbai 2012, halo 2013 I kam long pes 20.. kabinet bilong en long paulim ol risos bilong kantri. Long dispela hap mak, yu bai painim planti Papua Niugini manmeri i amamas long lukim Sir Michael i go aut long gavman, bikos stap bilong em, sampela ol arapela politisen i wok mekim mani long en. I luk olsem Sir Michael i wok long bildim wanpela oligaki, o gavman we pawa i stap long ol wanwan man tasol. Sir Michael i bin lusim visen bilong em long PNG bihain long indipendens, na wokabaut bilong en i napim 38 yia, we yumi lukim loa na oda i pundaun, infrastraksa long kantri i brukdaun, na edukesen sistem i paul. I tru, Sir Michael i ken tok olsem em tasol i kirapim wel na ges indastri, tasol mipela i no lukim yet ol kaikai bilong dispela ol projek. Klostu nau bai ol pipel i painimaut wanem samting i kamap long LNG mani bilong ol bihain long ol i painaut olsem ol dividen bilong LNG bai ron i go stret long wanwan ol Swis Benk Akaun long sevisim $US 2 bilian dinau mipela i kisim long Dubai. I paul liklik, bikos 22% ekwiti long LNG i stap yet long han bilong wanpela kampani i rejista aninit long Kampanis Ekt, na mipela harim olsem i nogat Deed of Trust, long tok klia olsem ol sea ol i holim long tras, em bilong gavman na ol papagraun. Na olsem wanem long ol Komyuniti Koles bilong Somare gavman, we ol i bin skelim K100 milian long en. Muv bilong O Neill gavman long stopim Greg Sheppard long kam bek long PNG, mipela i harim olsem i pas wantaim K50 milian i sindaun insait long tras akaun bilong kampani bilong en. Na mipela i harim olsem i gat narapela $US 50 milian i sindaun insait long wanpela PNG praivet famili akaun long wanpela benk long Singapore. I gat planti PNG kontrakta long kantri i wok wetim mani bilong go aut bai ol i ken go het wantaim konstraksen wok long ol Komyuniti Koles Projek. Ol i winim ol dispela kontrak insait long resis wantaim ol arapela kontrakta long kantri. Sore tumas long ol dispela kontrakta. Mipela i harim tu olsem ol dispela mani i go aut pinis, tasol em i lus namel long Pot Mosbi na ol lokol Tresari Opis long ol provins. Orait, i gat ol dispela bikpela ol pemen tu em Nesenel Geming na Kontrol Bod i givim long kain kain ol man i bin pas klostu wantaim ol politisen long bipo Somare gavman. Tokwin nau i raun olsem sampela K100 milian bilong Geming Bod mani i bin lus i go insait long ol praivet benk akaun bilong ol wanwan manmeri na kampani i bin klostu long ol politisen long bipo gavman. Wanpela grup ol kampani i bin kisim K43 milian. Kwesten i stap: Bai Geming Bod i bihainim dispela ol manmeri na kampani long kisim bek dispela mani o nogat? Na sapot nogat, watpo na nogat? Yumi mas askim tu, wanem samting Peter O Neill i gat long givim yumi long yia I gat planti toktok long karimaut bilong ol gavman polisi, long sait bilong strongim bek ol infrastraksa na bildim ol nupela bilong opim kantri, na wokabaut isi isi i go long wol bilong tude. Olsem na, bihain dispela polisi, bipo Dipatmen bilong Woks, nau ol i kolim Dipatmen bilong Woks na Implimentesen. Ol pablik sevan lida bilong yumi i tok olsem O Neill gavman i makim tupela pailot projek long traim dispela tingting bilong infrastraksa divelopmen, o impek projek divelopmen. Pastaim, ol bai strongim bek Hailans Haiwe na i gat proposal bilong konstraksen bilong bikpela haiwe i bungim ol wel na ges fil long Hailans, wantaim Kikori Malalaua haiwe, na i kam long Pot Mosbi. Em i no nupela samting long lukim bikpela hap mani long K13 bilian baset bilong neks yia i go long infrastraksa divelopmen. Peter O Neill i no save westim taim long toktok tumas. Tasol taim em i givim oda long wok i go het, em i gat nem long makim na tingim olgeta samting em i odarim, bai em i sekap gen long ol pipel i mas mekim wok. Olsem, sapos yu bihainim abrus long karimaut na peim ol skul sabsidi bilong ol skul bilong yumi long namba tu hap bilong dispela yia, yu bai save olsem sampela ol man long edukesen i lusim wok taim ol sabsidi i no go aut long taim, maski ol dispela mani i bin stap pinis long ol tras akaun we ol edukesen ejensi i bosim. Mipela laikim dispela. Mipela laikim praim minista husat i givim oda na kikim as bilong ol man. Bikos long 38 krismas i go pinis bihain long indipendens, gavman i save givim oda long pablik sevis long karimaut, tasol ol i no save muv, na gavman tu i no sekim bihainim ol. Dispela i bringim mipela long askim long savemak bilong pablik sevis long tanim ol gavman polisi i kamap ol strongpela projek bilong karimaut. Sapos yumi lukluk bihainim ol lain bipo, Planti long ol Dipatmen hetmanmeri i nogat save long praivet sekta wok, na ol i nogat wok kalsa we namba wan samting em prodaksen bai yu mas inapim ol wok awa bilong yu, na tu, yu mas mekim wok kamap. bai yumi lukim olsem pablik sevis i no mekim wok. Pablik sevis i bikpela tumas, na i nogat wanpela poin bilong kodinetim na supavaisim. Planti long ol hetmanmeri bilong ol dipatmen, em ol pablik sevan i wok longpela taim, na i bihainim lata long Klak Klas Sistem. Dispela sistem i save promotim ol wokman bihainim hamas yia ol i stap wok long pablik sevis. Dispela i wok kamap olsem rot bilong bihainim tasol, na i no bihainim strong bilong save ol i gat long mekim wok. Ol pablik sevan i tokim mipela olsem makim bilong ol top manmeri long pablik sevis i bihainim merit o savemak. Tasol i nogat evidens i sapotim dispela tingting. Planti long ol Dipatmen hetmanmeri i nogat save long praivet sekta wok, na ol i nogat wok kalsa we namba wan samting em prodaksen bai yu mas inapim ol wok awa bilong yu, na tu, yu mas mekim wok kamap.tude, i bai yu painim hat tru long raitim pas i go long gavman dipatmen, bikos yu bai no inap kisim bekim. Moa yet, yu traim ringim wanpela gavman dipatmen, yusim ol namba long telepon buk; yu bai laki sapos wanpela man i ansarim fon. Na moa yet, taim yu kisim ansa, bai ol i givim yu klostu wan dasen namba, na bai yu tait nating long ringim olgeta yet. Em nau, bai yu ron i go daun long dipatmen, na ol bai tokim yu olsem opisa yu laik lukim, i no kam long wok. Sapos dispela gavman i laik senisim pasin bilong mekim wok, pablik sevis i nidim bikpela revolusen o senis. Hap bilong statim dispela senis, em long bringim ol ausait manmeri olsem ol divisenal hetman na supavaisa bai ol i ken mekim wok i kamap, na i kamap long taim. Ol pipel i mas ripot long wok long taim bilong wok, na ol i mas wok let bai ol i ken karim kaikai bilong wok. Nau yet, ol pipel bilong yumi yet husat i mas lukautim ol dipatmen na ol arapela gavman ejensi, i nogat luksave long ol wokmanmeri bilong ol. Namba wan, ol dispela hetmanmeri bilong ol dipatmen na arapela ejensi i no save wok long 8 kilok moning i go inap 4 kilik apinun. Ol bai soim pes long moning, na lus pastaim long belo, na bihain, ol bai soim pes gen long 3 kilok long sekim sapos i gat sampela bikpela samting i kamap, olsem opis bilong ol i paia, o lapun misis i kamap na kirapim pait wantaim fevret doli-doli bilong bosman long opis. Em nau, yumi mas askim Dokta Puka Temu, Minista bilong Pablik Sevis: Bai yu rausim dispela hevi olsem wanem? Wanpela samting i klia: lokolaisesen i sot long karim gut kaikai. Bringim ausait man i kam long sivil sevis wokfos.

17 P22 Wantok Disemba 20, Janueri 2, 2013 entatenmen De - Mande Fraide 6am 10am Sankamap show Host: Kas.T 6:00am Major Nius Bulletin 6:15am Komiuniti Notis Bod 6:25am Taim Bifo wanpela singsing b long bifo. 6:30am Nius Hetlains 6:45am Bonde gritins 7:00am Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 7:05am YU TOK komiuniti awenes program 7:15am WAN 4 DA ROAD Hit Prediction niupela singsing 7:30am Tok Pilai stori b long putim smail long nus pes. 8:00am Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 8:05am YU TOK komiuniti awenes program 8:15am Papa Heni Fuka Show. 9:00am Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 9:15am Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Spots Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas TUNDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Mama Graun 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Helt Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas TRINDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Focus 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Mama Graun Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FONDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Youth 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Focus Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FRAIDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Wantok 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Youth Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas FONDE DISEMBA 20, 2012 Program bilong Wanwan De RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: FM 5:57 AM G STATION OPEN 5:00 AM G JOYCE MEYER 5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY 6:30 AM G TODAY 9:00 AM G Finding Nemo Animation Adventure Comedy After his son is captured in the Great Barrier Reef nd taken to Sydney, a timid clownfish sets out on a ourney to bring him home. tars: Albert Brooks, Ellen DeGeneres and Alexander Gould 10:45 AM PGR The Hunger Games (rpt) Action Adventure Thriller Katniss Everdeen voluntarily takes her younger ister s place in the Hunger Games, a televised ight to the death in which two teenagers from each f the twelve Districts of Panem are chosen at ranom to compete. tars: Jennifer Lawrence, Josh Hutcherson and Tasol 9:30am Final aua cruz 10am 3pm Monin Trek na Belo Pack Host: Mummy DASH 10:00am - Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 10:05am YU TOK komiuniti awenes program 10:15am Kona b long yu. 10:45am YUMI PAINIM WOK Segment 11:00am Nius YUMIFM Nius Senta 11:05am YU TOK komiuniti awenes program 11:10am Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am Nius Hetlains b long Belo Taim - Laik b long yu Niupela singsing previu 12:00pm Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 12:05pm YU TOK komiuniti awenes program 12:10pm BELO Pack Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm Komiuniti Notis Bod 12:20pm BELO Pack Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm Nius YUMIFM Nius Senta 1:05pm YU TOK komiuniti awenes program 1:10pm BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen EMTV Television Guide Liam Hemsworth 1:10 PM PGR The Last Samurai Action Adventure Drama An American military advisor embraces the Samurai culture he was hired to destroy after he is captured in battle. Stars: Tom Cruise, Ken Watanabe and Billy Connolly 3:30 PM G KIDS KONA 3.30 PM KINGDOM OF PARAMITHI 4:00 PM MAGICAL TALES 4:30 PM THE SHAK 5:00 PM G KITCHEN WHIZ 5:27 PM G EMTV TOKSAVE 5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 7:00 PM G RAITMUSIK 8:00 PM G RESOURCE PNG Repeat Ep#39 Nautilus Minerals with Mel Togolo 9.00 PM G SOCCER EXTRA Finale 9:08 PM G EMTV NEWS REPLAY 2:00pm Major Nius Bulletin YUMIFM Nius 2:05pm YU TOK komiuniti awenes program 2:45pm YUMI PAINIM WOK Segment 3pm 7pm Avinun Draiv Taim Host: Vaviessie 3:00pm Nius YUMIFM Nius Senta 3:05pm YU TOK komiuniti awenes program 3:10pm Avinun cruz 4:00pm NIUS - YUMIFM Senta 4:05pm YU TOK komiuniti awenes program 4:10pm FOAPELA KAM GUD LONG 4 foapela singsing 4:30pm Nius Hetlains 4:45pm YUMI PANIM WOK Segment 5:00pm Major Nius Hetlains YUMIFM Nius Senta 5:05pm YU TOK komiuniti awenes program 5:10pm 6:00pm KULCHA Musik (1 hr) skelim lokal musik 6pm 7pm NAIT BEAT Host: Vaviessie 6:00pm MAJOR NIUS BULLETIN YUMIFM NIUS Senta 6:05pm YU TOK komiuniti awenes program FRAIDE DISEMBA 21, AM G STATION OPEN 5:00 AM G JOYCE MEYER 5:30 AM EMTV NEWS REPLAY 6:30 AM G TODAY MALOLO CLUB 9:00 AM PGR The Big Bounce PGR GI Joe: The Rise of Cobra (rpt) 3:30 PM G KIDS KONA 3.30 PM INGDOM OF PARAMITHI 4:00 PM MAGICAL TALES 4:30 PM PGR DAYS THAT SHOOK THE WORD 5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT 7:30 PM G KUMULS INTERNATIONAL MATCHES KUMULS vs. FRANCE 2 ND TEST - replay of the 2 nd Test Match played in June :27 PM G EMTV TOKSAVE 9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY 6:10pm 7:00pm Mon kamap sho 6:45pm Komiuniti Notis Bod 7:00pm 9:00pm COCA COLA GARAMUT Host: Angra Kennedy 7:00pm - Nius YUMIFM NIUS SENTA 7:05pm YU TOK komiuniti awenes program 9:00pm 00am - Nait Beat Isi Cruz long nait 00am 6am BRUKIM TULAIT SHOW Host: Tuluvan Vitz/Talaigu Sopi/Bata Rat 00:00 Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) - Miusik / Request / Tok pilai - Kipim Kampani long ol nait shift. Wikens Sarere 6am 10:00am Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie 7am 9am Sarere Monin Cruz 9am 11am - Monin Treks 11am 1pm - National Weekly Hit Parade Host: Kasty - 1st aua NWHP 12:00pm NIUS YUMIFM Nius Senta 12pm 1pm - 2nd aua NWHP Raun wantaim Wantok kru... PNG Idol gren fainol Nicky Bernard i raitim PNG Idol bai go insait long gren fainol bilong ol long dispela Sarere long Lamana Gold Klab. Planti bilong ol yangpela manmeri husat i resis long dispela bikpela singsing kompetisen bai lukim husat tru bai winim dispela taitol. PNG Idol i no kamap tasol long Mosbi olsem ol sampela yia i go pinis, long dispela yia Niugini Ice Bia wantaim Lamana Hotel i kisim go aut long ol narapela provins olsem Alotau, Rabaul, Kimbe na tu go aut long wan solwara bilong yumi, Solomon Ailan. Dispela yia, PNG Idol i groa go bikpela liklik wantaim prais mani bilong em long K20, 000. Tiket mani na ples bilong ol lain autsait long Mosbi bai slip em Niugini Ice i sponsaim. Insait long 10-pela wik i gat moa long 20-pela yangpela manmeri bin traim nek na stail bilong ol, na olgeta dispela 10-pela wik, ol jas save skelim na rausim sampela inap long dispela gren fainol we bai stap namel long 12-pela husat i mekim tru long dispela 10-pela wik. Ol wina bilong dispela resis bai skelim dispela K20,000 prais mani, i bai gat 6-pela wina ol bai makim long dispela nait namel long 12- pela manmeri husat i stap insait long gren fainol. Long yia i go pinis wanpela yangpela na strongpela nek meri Natalia Maino, i bin winim dispela resis long 11:00 PM G AUSTRALIA NETWORK SARADE DISEMBA 22, :57 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY 7:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD RECORD 8:00 AM G YOGA SUTRA EP# 24 Rpt. 8:30 AM G AUSTRALIA NETWORK 5:30 PM G OLSEMWANEM Ep#6 Law & Order 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 6:30 PM PGR NO ORDINARY FAMILY Ep# 11 No Ordinary Friends 7:30 PM MAO HOMELAND Ep #10 The Vest 8:30 PM G RAIT MUSIC - Repeat 9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY 10:00 PM G AUSTRALIA NETWORK Sarere belo cruz Host: Tuluvan Vitz 1pm 2pm Sarere Belo Taim Dedikesen 2:00pm NIUS YUMIFM Nius Senta 2pm 6pm - Sarere Avinun Cruz 6:00pm NIUS YUMIFM Nius Senta 6pm 00:00am - Nait beat 7pm 9pm - Coca Cola Garamut 9pm 00:00am - Nait cruz 00:00am 6am - Brukim Tulait Show Wiken - Sandei 6am 10am Wiken Sanrais / Sandei Monin wokabaut Muisik 10am 12noon Monin Treks 12noon NIUS YUMIFM Nius Senta 12 2pm Sandei Belo Taim Music 2:00pm NIUS YUMIFM Nius Senta 2pm 6pm Sandei Avinun Draiv Music 6pm - Nius YUMIFM Nius Senta 6pm 8pm GOSPEL REKWES AUA 8pm 00:00am - Late Nait Cruz Poroman Aua 00:00am 6am - Brukim Tulait Show Program Director YUMIFM Kasty namel long 12-pela manmeri husat bin go wantaim em long gren fainol. Dispela em 12-pela lain husat bai go insait long gren fainol bilong dispela yia long Sarere, Sibona Kala (Mosbi) Leonnie Puma (Mosbi) Joseph Ehava (Mosbi) Mary Natera Mosbi) Nimrod Nadile (Mosbi) Ray Paul (Mosbi) Steven Siewa(Mosbi) Emmauella Memafu (Mosbi) Jolina Dela Cruz (Kokopo) Herman Merowa (Kimbe) Gabriel Lollie (Honiara Solomon Ailan) wina bilong Alotau tasol i no givim nem kam yet. SANDE DISEMBA 23, :57 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY 7:00 AM G HILLSONG 7:30 AM G JOSEPH KINGAL MINISTRIES 8:00 AM G YOGA SUTRA ARMS 8:30 AM G BUSINESS PNG Repeat 9:00 AM G MARTIN MYSTERY 9:30 AM G OLSEM WANEM Ep#8 Repeat. 10:00 AM G RESOURCE PNG repeat 11:00 AM G AROUND THE WORLD IN 85 PLATES S1 37 & 38 12:00 PM G AUSTRALIA NETWORK 5:30 PM G PACIFIC WAYEp# 17 - Festival Of Pacific Arts History 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 6:30 PM G MOTUGADODIA S2 EP2/12 7:00 PM G PACIFIC WAY #18 7:30 PM G 60 MINUTES SUMMER SERIES 8:30 PM PGR MOVIE: HOW THE GRINCH STOLE XMAS

18 TORO komik Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P23 BIABIA KANAGE TOKWIN Pis painim rot long go bek long solwara MOSBI stat long bikpela san klostu 6-pela mun olgeta. Long Fonde na Fraide bikpela pudaun long sampela hap long siti. Rainbo na Gerehu i bin kisim bikpela ren stret long Fonde avinun, Renbo make tem ples bilong ol pis, planti manmeri long Mosbi save go painim pis bilong ol long renbo maket. Long dispela Fonde taim ren pudaun, ol mama salim pis ting olsem ren ya bai kam daun liklik tasol na pinis, nogat em kam bikpela na dispela liklik pis maket ol mama ron long painim ol pis bi- long ol long wanem dispela liklik maket i pulap long wara. Sampela bilong ol mama tu i painim hat long kisim pis bilong bek long dispela liklik hap tait wara bin kam hariap tru. Ol manmeri husat i amamas long ren i tok, ating ol pis ya mas painim rot bilong ol long go bek long solwara ya olsem na sampela mama i no kisim pis bilong bek long dispela tait wara. Teksi sot kat... Long mande moning olgeta kar long Renbo na Gerehu pulim lain long rot long 6kilok moning...taim ol kam klostu long Botanikol Gaden ol i kirap nogut long lukim wanpela teksi,greypela vista wantaim teksi sain antap long het bilong em i pakim kar gut tru insait long banis bilong botanikol gaden.. Mipela olgeta kirap nogut long lukim teksi i sindaun gut tru wantaim ol diwai bilong botanikol gaden.. Banis tu i no stap long hap ples em pak long em..draiva mas mekim wanpela eli krismas selebresin na go sut i go insait long Botanikol gaden na selebret i stap... Apinun mipela i go bek long haus na lukim hap spes bilong teksi i stap..ples em klia gut tru na ol wok man wok long stretim banis i stap..lukluk long ol gutpela teksi draiva na kalap...nogut yu westim moni nating na yu na draiva bai silip long hausik.. Klostu krismas!!! Tokwin tasol Ansa bilong las wik Pasol Ansa bilong las wik Sudoku EMTV Television Guide 0:30 PM G HILLSONGRpt. 11:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS Replay 2:00 PM G AUSTRALIA NETWORK 1:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS 2:00 PM G AUSTRALIA NETWORK MANDE DISEMBA 17, AM G AUSTRALIA NETWORK :00 AM G JOYCE MEYER :30 AM G EMTV NEWS REPLAY :00 AM G TODAY :30 AM G AUSTRALIA NETWORK 2:00PM G CRICKET TEST MATCH Australia vs. Sri Lanka 1 st Test Day 4 5:00 PM G KITCHEN WHIZ :30 PM G A FUNNIEST HOME VIDEO SHOW 5:57 PM G CRIME STOPPERS 6.00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 7:00 PM G BIKPELABAGARAP 8:00 PM G PNG GAMES SPECIAL 8:30 PM T B A 8:57 PM EMTV TOKSAVE 9:00 PM G TOKPIKSA Best of :30 PM G EMTV NEWS REPLAY 10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK TUNDE DISEMBA 18, :57 AM G STATION OPEN 5:00 AM G JOYCE MEYER 5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY 6:30 AM G TODAY 9:00 AM G AUSTRALIA NETWORK 12:30 PM G CRICKET TEST MATCH Australia vs. South Africa 3 rd Test Day 5 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 7:00 PM G HAUS& HOME - finale 8:00 PM G BUSINESS PNG #11Repeat 8:30 PM G SURVIVOR PHILIPPINES S25 9:27 PM G EMTV TOKSAVE 9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY 12:00 AM G AUSTRALIA NETWORK TRINDE DISEMBA 19, :57 AM G STATION OPEN 5:00 AM G JOYCE MEYER 5:30 AM EMTV NEWS REPLAY 6:30 AM G TODAY MALOLO CLUB CHRISTMAS HOLIDAY BEGINS 9:00 AM PGR The Hunger Games Action Adventure Thriller Katniss Everdeen voluntarily takes her younger sister s place in the Hunger Games, a televised fight to the death in which two teenagers from each of the twelve Districts of Panem are chosen at random to compete. Stars: Jennifer Lawrence, Josh Hutcherson and Liam Hemsworth 11:25 AM G The Incredibles Animation Action Adventure A family of undercover superheroes, while trying to live the quiet suburban life, is forced into action to save the world. Stars: Craig T. Nelson, Samuel L. Jackson and Holly Hunter 12:45 PM PGR GI Joe: The Rise of the 3:30 PM G KIDS KONA 3.30 PM KINGDOM OF PARAMITHI 4:00PM MAGICAL TALES 4:30PM THE SHAK 5:00 PM G MR.MAKER 5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW 5:57 PM G CRIME STOPPERS 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 7:00 PM G FACT FILES TBA 8:00 PM PGR MERLIN - S1, Ep5 Lancelot Merlin would have been killed by a giant griffin (Half eagle, half lion) if it hadn t been for valiant Lancelot, who bravely attached it and got them safely away. Learning Lancelot s life noblemen may apply magically forges proof of nobility. Lancelot passes hazing and close combat tests against prince Arthur, but is found out as commoner and jailed. When the griffon attacks Camelot, even inside the royal castle, the knights arms prove unable to penetrate the monster. Arthur frees Lancelot, and magically helps him triumph where all knighthood fails miserably, but will Uthur hear Authur s plea to allow the best sword to serve in chivalry against his law. 9:00 PM G EMTV NEWS REPLAY. 10:00 PM G AUSTRALIA NETWORK Ol Progrem na Kilok i ken senis oltaim...

19 P24 Wantok Disemba 20, Janueri 2,2013 penprenkanagelaiplain Raun wantaim Kanage olgeta wik NEM: Jonah Kaguya KRISMAS: 23(Man) ADRES: C/- OBM, PO Box 1289 Goroka, EHP. Phn: SAVE LAIKIM: Go Lotu, pilai music, pilai spots, mekim pren, singim song na planti moa,laik mekim pren wantaim ol bilong Lae, Madang, Central na Hailens. NEM: Cesley Lawrence KRISMAS: 26 (Meri) ADRES: C/- Anglican Church, PO Box 26, Popondetta Oro Provins SAVE LAIKIM: Singsing, eating chocolate, mekim prens, wokim gaden na Rit NEM: Florian Nakunawe KRISMAS: 23 (man) ADRES: PO. Box 36 Aitape, Sandaun Provins SAVE LAIKIM: Krekim jokes, pilai gems, ritim buks, na steretim hevi masin NEM: Botanuwe Dongdong KRISMAS: 26 (Man) ADRES: P.O. Box 3823, Lae Morobe Provins SAVE LAIKIM: Ritim Baibel, Go lotu, Go wok misin long arapela ples, pilai basket ball, volli bol nabaim sea investim long stok maket na arapela bikpela kampani, laikim pren long Australia,Fiji, American-Indian mix Krismas i mas yias, na painim poromeri long maritim na sta wantaim NEM: Bunau Dadis KRISMAS: 31(man) ADRES: Raibus Security Service, PO Box 1337, Madang 511, PNG SAVE LAIKIM: Go dans, Tok pilai, lukim CD/TV, Harim musik, Painim gutpela meri long maritim na stap wantaim oltaim / NEM: Dulie Ben KRISMAS: 23 ADRES: P O Box 19 Madang Madang Provins SAVE LAIKIM: Harim Gospol musik, pilai gita, serim stori wantaim, ritim buk, poromanim na laikim ol arapela. NEM: Gima Tanget KRISMAS: 20 (meri) ADRES: Bugandi Secondary School, PO Box 1225, Lae Morobe Provins SAVE LAIKIM: Go lotu, ridim Baibel, mekim pren wantaim ol lotu manmeri, pilai ragbi,volibol and watsim TV(News) NEM: Allan Poroip KRISMAS: 18 (Man) ADRES: PO Box 82, Markham Farm, Lae Morobe Provins SAVE LAIKIM: Stori wantaim ol poroman, Go piknik na Bildim haus. NEM: Belany Haikope KRISMAS: 19 ADRES: Don Bosco Araimiri Secondary, PO Box 159, Kerema Gulf Provins SAVE LAIKIM: Ritim buks, pilai gems, go lotu long Sande, mekim pani wantaim poroman NEM: Robert Daniel KRISMAS: 14 (man) ADRES: Aminawa C/- Kanabea Primary School, PO Box 220, Kerema Gulf Provins SAVE LAIKIM: Ritim Niuspepa, pilai vollibol, soka, paitim gita,harim musik, lukim TV, tok pilai, raitim pas na go skul. Maunten paia Maunten paia long Manam na wesan i pundaun long olgeta hap. Planti tru i pundaun long gras kantri long Angoram distrik. Olgeta sak sak kanu i pulap long wesan. Monin tru ol meri long ples ol i bung na stori long wanem samting i kamap. Taim Kanage i harim olsem em i tokim meri bilong em. Em nau ples nogut bilong ol sin man i paia pinis long hel. Nau yumi lukim das bilong ol bun bilong ol i kam long yumi. Dai man i pundaun kam daun na wasim yumi. Bai yumi i no inap dai moa na tu bai nogat las de moa. Bai yumi stap long ples long de taim tasol na wetim ol man i dai tasol na wetim ol man i dai bipo bai tromoi tin pis na rais kamdaun long yumi olsem dispela wesan i pundaun nau ya. Dia Laiplain, Mi wanpela yunivesiti sumatin i skul long wanpela yunivesiti long kantri. Mi wanpela sekon yia sumatin, mi no save slip gut bikos sampela sumatin i wokim planti nois samting tumas we i distebim mi na ol narapela. Mi lukim olsem ol dispela sumatin i no wari long ol narapela sumatin, ol woklain na ol propeti bilong yuivesiti. I gat sampela sumatin husat i sace spak na kamapim ol pait namel long ol provinsel na rijinel grup. Na kamapim hevi namel lon g ol sumatin. Planti long mipela i laik stadi gut na pinisim gut skul na kisim wok tasol bikos long pasin we dispela lain bikhet sumatin i save wokim, mipela i kisim taim na bungim hevi. Olsem na pilim long lewa bilong mi olsem mi laik lusim skul na go long ples bikos mi no inap long skruim skul i go moa nau. Bai mi mekim wanem? Bai mi lusim skul o bai mi go hetim skul bilong mi yet? Mi laikim helpim bilong Laiplain long dispela taim stret bilo g hevi, wari na traim lon g kempus. DISTURBED UNIVERSITY STUDENT Dia Sumatin Tenkyu tru lon g pas bilong yu. Mipela i save long ol samting i kamap lon g ol skul, ol kolis na ol yunivesiti insait long kantri. Na i wok long bagarapim lainim na skul bilong planti sumatin. Mipela i sori long harim ol hevi na wari yu bungim long yunivesiti yu skul long em na mipela i tok sori tru long dispela samting i kamap. Mipela i ting na bilip olsem ol bikpela skul bilong yumi we mipela i givim trening skul na save long ol yangpela em ol ples i redim ol long kamap ol bihain taim lida bilong yumi. Em i visen o driman bilong gavman, ol stekholda, ol famili na poroman long lukim olsem dispela i kamap long gutpela bilong kantri na pipel bilong em. Dispela em as tingting we gavman na Taim ol meri harim ol kon stori bilong em, ol i kalap kalap na paitim han na ol i singaut, Hepi gut de Kanage. Wis yu ol the bes. Lip fo eva mo. Hel i pinis na heven i kamap. Carl Lenua Samban base. Longpela bet Kanage slip antap long longpela bet insait long haus. Wanpela nait bihain long lait i of, ol haus lain i harim bikpela nois pairap long flo bilong haus. Na olgeta i rong i go long lukim wanem samting i mekim bikpela nois stret. Taim ol i lukluk ol i lukim Kanage i sanap isi long flo na taim Kanage i lukim ol em i hariap tru long painim ki bilong kabot bilong em. Samting tru em, em i pundaun long flo na mekim bikpela nois. Hompiri Primary Morobe provins. Yu harim o? Wanpela yangpela mangi wok long edukesen sistem i komitim na sapotim ol dispela institusen wantaim mani na ol saveman long givim stia na redim ol long kisim ol kain wok ol i skul long em. Mipela i ken tok tu olsem yu ken givim bek samting long ol lain i bin sapotim yu taim yu stap long skul. Pren, mipela i laik strongim yu long bilip na komitim o strongim yu yet long ol stadi bilong yu maski em i hat. Tok stia mipela i givim em traim abrusim ol kain grup na strong long skul bilong yu tasol. Mipela i bilip olsem i gat planti sumatin i gat bikpela intres long stadi na mipela i bilip olsem yu hap long dispela sumatin grup na bai yu inapim driman bilong yu wanpela de. Mipela i strongim yu long noken pinis long skul tasol long skul gut na strong na pinisim bikos ol famili bilong yu i laikim yu pinisim gut skul na kisim wok long helpim ol gen. Pren, tingim, sapos yu lusim skul taim yu no pinisim skul yet bai famili bilong yu i amamas long yu? Yu sindaun na toktok wantaim ol pinis long dispela wari na ol bai tok wanem long yu long em. Na sapos yu lusim skul na go long ples, yu tingim pinis wanem samting bai yu mekim? Mipela i luksave olsem ol bikpela skul em ol gutpela ples bilong lainim o skul ol tasol liklik lain pipia sumatin i wokim bikhet pasin na bagarapim gutpela sindaun na stap planti ol narapela sumatin i laikim long skruim skul bilong ol. Mipela i lukim na helpim planti ol yunivesiti sumatin i gat wari na hevi na ol i kam long mipela long givim ol stiatok long wanem ol i laik pinis long skul. Tasol mipela i tokim ol long noken pinis tasol mekim kaikai sopin bilong en long maket. Kanage tu i bin i stap salim banana bilong en i stap. na mangi i go na askim Kanage. Hau mas long banana bilong yu? Kanage em slip stap na em i no save olsem mangi i askim wanem samting stret. Mangi i askim gen tasol stil Kanage i no mekim wanpela bekim. Mangi i laikim banana bilong Kanage na i laikim stret long baim na em i singaut antap stret long Kanage na Kanage kirap nogut tru na tok, AAAAAAAA amas stap bek na skul, maski ol kain samting olsem i stap, greduet na kisim wok. Pren, sapos ol i ken mekim, yu tu i ken mekim long skul gut pinisim stadi na kisim digri bilong yu. Laiplain i laik strongim olgeta sumatin i stap long ol bikpela skul olsem ol i mas amamas long ol yet, famili bilong ol na kantri. Na kamapim na soim gutpela eksampel i stap. Mipela i laik tromoim toktok long yupela olsem nokem kamapim na go insait long ol provinsel o rijinel grup bikos em i kamap pasin bilong bruk bruk na dispela bai bagarapim skul bilong yupela. Mipela i bilip olsem papamama bilong yupela i no salim yupela long yunivesiti long mekim ol kain kain bikhet samting nai nagarapim skul bilong yupela. Mipela i laik tokim ol dispela lain i wokim ol kain samting long stopim na noken mekim moa. Na long stap isi long liklik taim na skelim na glasim sapos ol samting ol i mekim i stretpela. Sapos yu lukim olsem em i no stret, mipela i askim yu long stopim ol pasin i no stret bikos bai yu kisim sem long en. Mipela i askim yu long komitim yu yet long ol samting bilong Bikman na bai yu lukim olsem hatwok bilong yu long yunivesiti i karim kaikai. Mipela i lusim yu ritim Isaiah 43:19. Sapos yu Kristen o nogat, mipela i strongim yu long painim taim long ritim Tok bilong God bai stiaim yu long gutpela rot long laip bilong yu. Pren bilong yu LAIPLAIN Sapos yu gat wari, rait i kam long Lifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD. Telipon: Raitim trupela nem na etres bilong yu na bai mipela i ken salim bekim long pas bilong yu. Bai mipela i no inap putim trupela nem bilong yu long stori. Laiplain Ebyn Seseru Ol skwat! Salim ol gutpela Kanage tok pilai i kam long: Kanage Tok Pilai P.O. Box 1982, Boroko, NCD Port Moresby. jwilson@wantok.com.pg Bikhet pasin i moamoa yet long kempus

20 ruralindastri Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P25 as na banis bilong Bogia okonas Sindrom bai go het James Kila i raitim ONG Madang provins nau yet, i at pret na tu, bikpela banis i tap long daunim na stopim sikogut bilong kokonas ol i kolim Bogia Kokonas Sindrom long o aut long ol arapela provins ong PNG. Nesenel Agrikalsa Kwarentin na nspeksen Atoriti (NAQIA), long stat ilong dispela yia 2012, i tokaut ong wanpela ripot olsem dispela ik BCS i no gat marasin bilong topim. BCS i ken kilim indai kokonas inastri long PNG, sapos ol pipel i no as gut na larim sik ya i go aut long arapela provins long kantri. Nau yet ol agrikalsa savemen biong NAQIA, Dipatmen ov Agrikalsa a Laipstok (DAL), PNG Kakao na okonas Institiut (PNGCCI) na opra Indastri Koporesen (KIK) i ok long karimaut bikpela wok was a kwarentain sekap long ples apo long rot i go olsem long adang-ramu Haiwe. Ol opisa bilong NAQIA, DAL na l arapela lain ejensi i tokaut olsem aski Krismas o Nu Yia, ol opisa ai sanap yet long Tapo sek-poin a sekim olgeta kar na trak i go aut ong Madang. Ol i bai sekim ol kar na stopim ol ru kokonas na ol dispela i gat skin ong go aut long Madang. Bikpela tambu i stap yet olsem ol amting i gat lip na kuru long hap ilong Bogia i tambu tru long go aut ong Madang provins. Dispela em ikos bikpela banis i stap nau long topim dispela sik Bogia Kokonas indrom (BCS). Ol kokonas treda bilong Hailans usat i save baim bikpela namba ilong kokonas saplai long Madang a i laik karim i go antap long ailans long salim. Nau em klostu taim bilong Krisas na Nu Yia, na long Madang i at planti ol bikpela trak bilong ailans rijen i wok long ron i go aun long baim ol drai kokonas ong karim i go antap na salim. asol bikpela tambu i stap olsem ol mas selim ol kokonas na karim ol rai stret i go antap. Wanpela man husat i save baim okonas long karim i go long ailans, Jim Apoga bilong Kabiufa ong Isten Hailans provins, i tok ol i isim toksave pinis olsem ol mas elim ol kokonas pastaim na karim l kokonas wantaim sel i go antap ong Hailans. Long stat bilong dispela yia 2012 l lain bilong NAQIA i bin mekim anpela bikpela aweanes long adang long ol bas-stop na tu long ot-stop long toksave long ol pipel ong banisim dispela sik Bogia okonas Sindrom (BCS). Dispela m bikos taim dispela sik i go long arapela provins em i ken kilim ndai ol kokonas na tu ol narapela amting olsem buai na sampela baana. Dispela sik nogut em ol agrikalsa aveman i bin painim long bus eria ilong Yoro long Bogia na i wok NAQIA na DAL tok olsem ol manmeri mas selim kokonas na bringim go aut long Madang. long go bikpela hariap long nambis ples long Bogia. Insait long aweanes ol i tokaut tu olsem dispela sik nogut bilong kokonas BCS em nogat marasin i stap long stopim. Olsem na ol pipel i mas was gut tru na noken larim dispela sik i goaut long Bogia na bagarapim kokonas indastri long narapela provins na PNG. Aweanes i tokaut tu olsem ol pipel i mas was gut tru na noken karim ol nupela kuru kokonas Wanpela entomolojis o saveman bilong NAQIA i tok olsem maski olsem dispela sik nogut bilong kokonas em ol sain bilong em ol i luksave long em 15-pela krismas pastaim. Em i tok dispela sik nogut em wankain olsem haipa-plasma tasol em i bikpela tasol ol ol pasin bilong en i wankain. Long dispela sik bilong kokonas BCS, ol kokonas bai lusim ol lip bilong ol na ol brens bilong kokonas tasol bai sanap. Em save kisim tripela o foapela mun long kokonas i dai, saveman bilong NAQIA. Insait long Madang provins, planti ol famas i wok long lusim kokonas plentesen bilong ol i go bus nating bikos prais bilong kokonas i go daun na ol i les long wokim kopra. Long Madang yet, bikpela prodaksen bilong kopra i save kam Ol mama long Garus long ples Banap i mekim gutpela yus long kokonas bilong ol. Tapo sek-poin i stap long sekim olgeta kar long noken tru bringim kuru kokonas na ol lip blong Bogia i go aut long Madang. Ol Poto: James Kila long Sumkar na Bogia distrik bikos planti ol bikpela plentesen i stap long hap. Narapela distrik tu em Raikos, tasol hevi long sait long trenspot i stopim rot bilong ol fama long Raikos distrik long go salim ol kopra bilong ol. Sampela taim ol sip bilong kampani olsem COPM i save go olsem long Raikos na kopra long ol fama. COPM i gat ol ejen bilong ol i stap long dispela hap long baim kopra na bungim i stap na bihain ol sip i save go na karim. Kopra Indastri Koporesen (KIK) i no long taim i go pinis i tokaut olsem prais bilong kopra i pundaun bikos long wol maket prais long saplai na diman. Wanpela foma fam menesa wantaim PNG Kakao Kokonas Institiut Limited, Allan Wahwah, i tok strong olsem ol fama long ol ples long PNG mas noken wari tumas long prais. Ol i mas lukautim ol kokonas plantesen bilong ol na klinim oltaim bikos prais i ken go antap kamdaun oltaim. Narapela bikpela toktok em Mista Wahwah i mekim em olsem i gat planti ol yus bilong kokonas i stap we ol liklik famas long ples i ken mekim na kisim mani long sapotim sindaun bilong ol long ples. Em i mekim dispela toktok bihain long lukluk raun bilong em i go long Garus Kokonas Prodaks Prosesing Grup (GCPPG) long ples Banab long not kos rot (NCR) long Madang provins. Mista Wahwah i tok em i laikim olsem ol smolholda kopra fama long yusim save bilong ol long mekim ol kain kain arapela prodak wantaim kokonas na salim na kisim mani. Sampela long ol dispela prodak ol i ken mekim wantaim kokonas em sop, oil, keik, kokonas bisket na tu ol mil we i gutpela long kaikai bilong pig, kakaruk na pato. Mista Wahwah i bin amamas tru long gutpela wok moa long 170 meri i bin mekim long stap long skul long mekim ol prodak wantaim kokonas. Dispela ol meri emol bilong Sum LLG Wod 20 na ol bilong Banab na Yoidik long NCR long Madang. Dispela ol meri i bin stap insait long sampela kain spesel skils trening we Garus Kokonas Prodaks Prosesing Grup (GCPPC), husat em wanpela komyuniti bes ogensaisesen ol lain bilong Banab ples yet i kamapim long promotim selprilaiens wok na tu helpim ol mama long painim gutpela rot long kisim mani long sapotim sindaun bilong famili long haus na komyuniti bilong ol. Wanpela speselais trena na man husat i go pas long kamapim GCPPC, Yasum Madan i kamapim trening. Dispela yangpela man Yasum i bin wok pastaim PNG Kakao Kokonas Institiut (PNGCCIL), tasol bihain i go bek long ples long kirapim dispela ogenaisesen na bringim save bilong em i go long helpim viles komyuniti na pipel bilong em. Mista Wahwah i tok pipel bilong NCR long Madang i no ken salim salim kokonas bilong ol nating nating long ol lain bilong Hailans. Dispela em bikos taim ol Hailans lain i kisim kokonas i go antap long ples bilong ol, ol i save salim na kisim bikpela mani. Em i tok taim ol Hailans i baim wanpela kokonas long Madang long 20-toea, ol i save karim i go na salim long K1 o K1.50. Dispela em bikpela profit tru. Olsem na ol lain long NCR na ol viles long nambis i mas yusim het bilong ol na traim mekim ol prodak i gat gutpela veliu na salim na kisim mani.

21 P26 Wantok Disemba 20, Janueri 2, 2013 ramunius Ramu NiCo Laterait Main Em Namba-5 Bikpela Long Wol MI MAKIM 40,000 pipel bilong Usino-Bundi distrik long Madang provins long tokaut olsem pipel bilong mi i amamas tru long MCC long kamapim invesmen bilong en long distrik bilong mi. Memba bilong Usino-Bundi, Anton Yagama i bin mekim dispela toktok long Trinde, Disemba 5, 2012 long Madang Risot Hotel, taim em i tok welkam long bikpela lain grup bilong China, olsem Presiden bilong MCC Grup Mista Guo Wenqing. Stat long maunten bilong Usino- Bundi i go daun long nambis bilong Raikos, mi ken tokaut olsem planti lain i wok long luksave nau long senis Ramu Projek i wok long kamapim, Mista Yagama i tokaut Mista Yagamai i tokaut olsem kam na stap bilong Ramu NiCo (MCC) bai bringim bikpela senis na divelopmen long distrik bilong em long Usino-Bundi. Minista bilong Maining, Byron Chan, husat i bin go long Madang na stap long seremoni i tokaut olsem sapos Ramu NiCo Projek i no bin kamap, ating PNG bai ino inap save olsem I gat ol narapela mineral I stap long graun bilong yumi. Yumi ga gol na kopa tasol. Praim Minista, Peter O Neill, husat em gest-spika long seremoni i tok Ramu Projek i gat ekonomik laip we i ken halivim divelopmen bilong Papua Niugini i gro i go bikpela long sait long bisnis na tred. Insait long narapela 20 yia taim, Ramu NiCo Main bai bringim mani we i moa long K29 bilion i kam long nesenel baset na peim moa long K750 milien olsem pei bilong ol wokmanmeri bilong PNG, Praim Minista O Neill i tok. Mista O Neill i tok olsem Ramu NiCo bai givim bikpela helpim tru long sait long divelopmen bilong PNG long sait long peim gavman takis, kampani takis, royalties na tu win-moni o ikwiti we em bikpela milien Kina stret. Gavman bilong mi i amamas long invesmen MCC i mekim wantaim ol bisnis patna bilong Australia, Mista O Neill i tok. Presiden bilong China Metallurgical Grup Koporesen (MCC), Guo Wenqing tok olsem MCC Grup bai bihainim lek-mak bilong Ramu NiCo long lukluk long kamapim sampela moa invesmen long PNG na bai strongim wok-bung na bisnis poroman namel long China na PNG. Em i tok MCC Grup i amamas tru long lukim Ramu NiCo, wanpela projek we pastaim i hait stret insait long bus bilong Usino-Bundi nau i soim em yet pinis long wol olsem em wanpela wol-klas Projek we i bungim laterait maining, benefisiesein na rifaining na i abrusim planti salens na hevi long kamap nau na stap olsem. Mista Guo i tok olsem Ramu Projek em bikpela invesmen tru bilong wanpela China kampani insait long Saut Pasifik rijon na i karim stret fleg bilong MCC olsem wanpela trupela ovasis maining invesmen. Olsem na dispela lek-mak bilong Ramu Projek em MCC bai bihainim long gohet long kamapim invesmen bilong em insait long wol. Siaman bilong Bod bilong Ramu NiCo, Madam Luo Shu i tok olsem Ramu Projek em olsem wanpela star i sain long soim gutpela intanesenel wok bung we i bungim capitol invesmen, mineral risos bes, gutpela teknikol na menesmen save, askim bilong maket, konstraksen na divelopmen save long kamapim. Mi luksave olsem i no long taim, PNG maining indastri bai kisim moa intanesenel luksave na kisim rispekt bikos long Ramu Projek, lokal komyuniti, na Madang Provins bai kamapim moa bisnis, na ol seaholda bilong mipela bai i gat gutpela luksave long sait long wok bung na kamapim gutpela win-win luksave long ol wok plen bilong Ramu Projek, Madam Luo i tok. MCC Grup em 280 th insait long ol 500 top kampani long wok na em i namba-9 namel long 225 konstraksen kontraka long wol. MCC Grup i strongim pos long indastri wok long sait long wok bilong metal na ain we i karamapim disain, konstraksen, maining na daun-strim rifaining. Tude, mi gat bikpela amamas tru long stap na serim wantaim yupela dispela amamas bilong lukim dispela Ramu Projek i karim kaikai bilong en, Embesada bilong China, Qiu Bohua i tok. Mi laik toksave long yupela ol PNG ofisal long olgeta level na tu ol lokal Ramu komyuniti olsem Ramu Projek em bebi bilong yupela. Mi bilip yupela olgeta bai lukautim gut dispela Projek olsem na sapotim em olsem mama i save lukautim bebi bilong em, Mista Qiu i tok. Ramu NiCo redi long givim Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilian Kina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim. Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi, Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bilong I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukari main sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisin o tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i no kamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta Amb. H. E. Qiu Bohua: Lukautim Ramu Projek olsem bebi bilong you. Guo Wenqing: Ramu Projek em bikpela invesmen long China insait long Saut Pasifik rijon Anthon Yagama: Pipol bilong mi i hamamas tru long Ramu NiCo Projek. salens bilong graun na masin bilong mekim wok. PM O Neill: Gavman bilong mi i amamas long invesmen MCC i mekim Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim: n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis n Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis Byron Chan: PNG i gat narapla risos tu na ino gol na kopa tasol. Madam Luo: Ramu NiCo bai sanap olsem wanpela star i sain n Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela n Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi n Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap long 135 kilomita slari paiplain) Wanpela Ramu NiCo, Wanpela Komyuniti

22 ICIT bai lukim Intanet Sekyuriti long rijen David Bill Leo (UPNG janelisim sumatin) i raitim INTENESENEL Trening Intstitut (ITI) i lonsim nupela ITI PNG Senta go pas long Intanet Teknologi (ICIT) we em bai lukim Intanet Sikyuriti na Intenet Risos Manesmen insait long Asia Pasifik rijen. Sif Ekseketiv Opisa bilong ITI, Sentheyval Kumaran i toksave long opisal lonsim bilong ICIT long las wik Trinde long long ITI long Pot Mosbi. PNG nau ol i stap long nupela eria insait long divelopmen na groa bilong ekonomik, edukesen skil divelopmen na kepasiti bilding moa yet long infomesen na komyunikesen teknologi em i namba wan long kantri bai inap long kisim helpim long dispela groa na strongim sindaun i go long bihain taim. Long sapotim dispela as tingting, aninit long sapot bilong Intenesenel Trening Institut (ITI) i kamapim Senta em wanpela liding indipenden institusen namel long ol bikpela skul insait long PNG, Kumaran i tok. Wankain tok i kam long Yunit Trening Manesa, Champika Wajayatunga bilong Esia Pasifik Netwok Infomesen Senta, (APNIC) wanpela patna kampani bilong Pasifik Operetas Grup (PacNOG) olsem nambawan wok em long helpim Intanet groa insait long Esia Pasifik rijen na dispela em i stat long PNG. Em i tok olsem long lukluk bilong APNIC i olsem, aninit long intanet risos na intanet komyuniti, APNIC bai sapot long kapesiti bilding na kepasiti netwok komyuniti insait bisnisnius long ol arapela senta. PITA menasa bilong PacNOG, Fred Kristopa tu i bungim tok olsem ol i lukluk long wol intenet komyuniti we ol i bungim intanet sekyuriti gat strong na inap long wok agensim ol bikpela isu namel long netwok na netwok koporesen. Ol dispela kain isu olsem protektim ol giaman prodak bilong kompyuta sistem na protektim o baim ol intenet vairas, ICIT bai givim moa sans long ol greduet sumatin long kamapim bikpela na ol kos na stadi go pas wantaim divelopmen na sans long profesenel trening. Helpim groa bilong Intenet long PNG na Pasifik long stadi, lainim gutpela kempen i go yet long sapotim tok wantaim kapesiti groa na divelopmen bilong ol hom groa skil. Putim forum bilong tok namel na wokbung wantaim intanesenell ogenaisesen na save man long wol. Kumaran i tok, namba wan eria long lukim em long intanet sekyuriti olsem na intanet groa insait long Pasifik rijen ken kamap positiv, ifektiv na sef. Em i tok long dispela as, ITI wokporoman wantaim Team Cymru, wanpela liding Intanet Stadi Kampani husat gat wok bilong en long mekim intenet moa sef na wokbung wantaim Senta long givim tokstia, trening na stadi sapot. Moa poroman wantaim ol rijenal na intenesenel bodi tu bai kamap. Senta bai operet olsem i no long mekim mani, tasol indipenden ogenaisesen wantaim ol bod dairekta bilong ol yet, na dispela em long ol trening samting na stadi wok. Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P27 Telikom makim Litau olsem CEO CHARLES Litau, i kisim luksave bilong Telikom PNG Bod olsem Sif Ekseketiv Opisa bilong Telikom PNG, bihainim konstitusen bilong kampani. Mista Litau i wok olsem Ekting CEO bilong Telikom stat long mun Februari dispela yia, na bihain long 11- pela mun, Telikom Bod, na siaman Profesa David Kavanamur, i makim em long dispela wok. Mista Kavanamur i tok Mista Litau i gat bikpela save na i gat sapot insait long Telikom yet, na long komyunikesens indastri tu. MAKIM: Charles Litau, husat i bin wok ekting Sif Ekseketiv Opisa, nau i kisim tok orait na luksave bilong Telikom PNG bod long holim dispela wok. Mista Litau i wok wantaim Telikom moa long 20 yia, na i holim wanpela Basela Digri long Ilektrikal Enjiniaring na save bilong em inap long instolesen i go inap data transmisen, na i n t a n e s e n e l bisnis. Em i tok Telikom i wok long strongim netwok bilong en wantaim sapot bilong gavman. W a n p e l a eria em i tok em bai lukluk long strongim moa, em sevis i go long ol kastoma long nupela yia na long bihain. Simbu man em BSP Grin Gol miliane man NAMEL, BSP CEO, Clyne, na wina Gurame rait, i katim kek long soim amamas long winim BSP 1 milen grin gol promosen taim Jennifer wantaim tumbuna Juaneta i holim 1 milen kina kat-bot. Poto: Nicky Bernard David Bill Leo (UPNG janelisim sumatin) i raitim PETER Gurame, 45-pela krismas, bilong Chuave Distrik long Simbu Provins, i winim 2012 BSP Grin Gol 1 milen promosen. Sip Ekseketiv Opisa (CEO) bilong BSP Ian B Clyne i mekim toksave long las wik Fraide long BSP Het Opis, Pot Mosbi. Mista Gurame i painim toktok taim Clyne i givim em amamas tok long winim dispela BSP Grin Gol 1 milen promosen long sapotim ol kastoma long mekim elektronik benking. Gurame i nogat tok long mekim na em i tok tenkyu long BSP olsem dispela mani bai sanism laip bilong em. Mi save olsem BSP kisim mi kam Pot Mosbi long kalabusim mi bikos long dinau mi kisim long benk. Mi gat K1, 600 dinau yet long bekim, Gurame i tok. Em i no save wanem samting long mekim wantaim dispela mani tasol em laik go bek long BSP long helpim em long openim premium akaun na statim bisnis bilong em. Gurame na meri bilong em Jennifer wantaim tumbuna Juaneta Joe i kisim balus long Goroka na kam long Mosbi long las wik Fonde. Ol i no save long wanpela samting, na BSP i bukim wanpela hotel bilong ol long slip 1- pela nait. Clyne i tok olsem grin gol em bilong openim benk akaun na kisim save olsem wanem long lukautim mani gut aninit long elektronik benking sistem i kisim ples long kes mani. Grin Gol i bin stiaim na givim sapot tok long ol kastoma long yusim ol elektronik benking sanel olsem ATM, Eftpos na Mobail benking sevis olgeta de, Clyne i tok. Em i tok dispela em namba tu yia long wokim dispela kain promosen na K50, 000 prais mani long wanwan mun. Olgeta BSP kastoma i ken inap long winim ol dispela kain promosen wantaim yusim kundu kad o mobail-pon benking trenseksen. BSP i opim 40,000 nupela akaun long long mun i go pinis long sapotim ol kastoma stap long ples insait long rurel eria. Bipo BSP gat 3, 000 Eftpos long wol, tasol nau klostu 10, 000 wantaim 41-pela brens stap long PNG.

23 spotnius Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P31 Lukluk bek long spots long 2012 Spotpoto Riviu, 2012 i kam long pes 32 Maroons stap yet Tasol bipo long Olimpiks, ol Kwinslen Maroons i mekim histri gen long Australia taim ol i winim Stet ov Orijin salens agensim ol Nu Saut Wels Blues namba 7 taim insait long 7-pela yia stret. Ol Blues i bin strong na winim namba tu gem tasol strong bilong ol Maroons i no pinis yet we i lukim ol winim gem namba wan na tri. Wok i kamap nau long traim na stopim ron bilong ol Maroons hariap bipo long ol i go het na winim moa gem em yia we ol Blues i mas winim Stet ov Orijin. Sapos nogat bai ol em i namba 8 win bilong ol Maroons na tupela moa win antap long dispela bai lukim ol i win 10-pela olgeta. Bai yumi lukim long 2013 sapos ol Blues bai nap long stopim ol o nogat. NRL na Digicel Kap Long Australia, Melbourne i kamap namba wan klap bilong 2012 dispela yia bihain long ol i daunim Canterbury Bulldogs long NRL gren fainol. Planti ting ol sempion bilong las yia, Manly bai go bek long gren fainol, tasol ol i no bin inap long daunim ol Dog s long semi fainol. Ol Bulldogs i pilai aninit was bilong las yia kosa bilong Manly, Des Hasler. Planti bin ting Manly bai go long gren fainol dispela yia tasol Bulldogs i stopim ol. Long Digicel kap, Agmark Guria bilong Rabaul i go long gren fainol gen wantaim SBSL Muruks bilong Mendi. Dispela tupela tim i no nupela long gren fainol na ol i kamap strongpela gem tasol ol Gurias, wantaim ol yangpela pilaia bilong ol, I bin strong tumas wantaim spit na stail bilong ol long winim kompetisen dispela yia. Namba 5 PNG Gems Laspela bikpela gem bilong kantri kamap long Kokopo long namba 5 PNG Gems. Dispela gem i lukim tim NCD husat i bin win long 2009, i go long traim na winim bek taitol bilong ol. Tasol dispela yia, ol i go na pas long ol asples, tim Is Nu Briten (ENB) yet husat ol i winim namba wan ples na NCD kam namba tu ples. Ol arapela gem Ol arapela gem tu i bin mekim mak long dispela yia. Wanpela gem we i save kamap olgeta yia em Praim Minista s 13 salens namel long PNG na Australia. Ol Kumuls i bin paia strong gen na i bin mekim ol Kangaroos i prêt liklik tasol ol i no bin inap long win. Skoa bilong tupela tim i pas klostu wantaim tasol wanpela trai long fultaim we planti manmeri na ol Kumuls tu i no amamas long en, i helpim Australia long win. Ol yangpela Kumuls i bin lusim dispela gem tasol long las mun tasol, ol lapun bilong ol i mekim histri olsem namba wan PNG Kumul tim long winim Australia. Dispela i kamap taim bipo Kumul faiv eit, Tuksy Karu, i kikim wanpela fil gol long winim ol bipo Kangaroo pilaia. Na long 2013 bai dispela tupela kantri bung gen long lukim sapos ol Kumuls bai nap long brukim rekot na winim o sapos Australia bai stap antap long ol yet. Lukluk long bai narapela bikpela spots yia bilong PNG gen we bai lukim ol tim i kam bek strong gen. Wanpela bikpela gem tru bilong 2013 em bai liklik Pasifik Gems we bai kamap long Walis na Futuna long Septemba. Tasol long wankain taim bai NRL na Digicel kap resis i kamap bek wantaim ol bikpela na strongpela resis bilong ol. Long wankain taim, ol wok bilong redim ples bilong 2015 Pasifik Gems bai stat long mun Febuari. Astingting bilong ol em long traim na pinisim wok long pinis bilong yia o long stat na namba wan hap bilong PNG no winim wanpela bikpela mak long intanesenel level bilong spots tasol ol pilaia bilong yumi bin traim hat tru. Na dispela pasin bilong traim em i gutpela. Maski yumi lus, yumi mas traim yet, tasol bikpela samting em long luksave na lainim long ol asua bilong yumi na traim long kamap gutpela moa long yumi yet. Planti ol gutpela trening na pilaia long PNG na ovasis tu i wok long helpim ol pilaia bilong yumi nau agensim ol arapela kantri na tu namel long yumi yet long PNG. Tenkyu long stap wantaim mipela long ol spots bilong yumi long dispela yia na mipela bai amamas long raun wantaim yu gen long ol pilaia graun bilong yumi long PNG na long ovasis tu. Long makim maus bilong Wantok spots, mi laik tok bikpela Meri Krismas na Gutpela Nu Yia long yu.

24 Isu 2000 Wan wik: Fonde, Disemba 20, Janueri 2, Lukluk bek long spots long 2012 Digicel Kap bilong 2012 i go long Rabaul Gurias taim ol winim Mendi Muruks. Andrew Molen i raitim OL save manmeri long wol husat i save stadi long laip na wok bilong ol manmeri long bipo i luksave long wanpela long ol dispela wok we ol bipo lain i bin tok olsem wanpela kain bikpela senis bai kamap long graun long dispela. Dispela senis ol i tok long en bai kamap long Disemba 21, 2012 tasol ol i no tok long wanem kain senis tru bai kamap. Sampela i ting dispela bai laspela de bilong graun, sampela i ting bikpela solwara bai kirap na daunim olgeta samting o graun bai bruk na pinis. Ol arapela i ting ol bikpela ston bai pundaun i kam daun long kilaut na bagarapim olgeta samting. Tasol i gat sampela ol savemanmeri husat i lukaut gut long wok bilong ol dispela bipo lain, i tok ol manmeri noken gat dispela kain ol tingting nogut we bai pretim ol. Ol i tok dispela senis we ol bipo lain i toktok long en em long makim olpela taim bilong mama graun i pinis na nupela taim bai kamap. Tasol taim sampela manmeri wok long wari long dispela ol samting i stap, long ol pilai graun em bikpela gem i kamap yet. Namel long olgeta em Olimpik Gems long London we i bikpela moa long olgeta yet. London 2012 Dispela yia i bin makim 60 yia bilong Kwin Elizabeth II olsem Kwin bilong Inglen (England) na het bilong olgeta Komonwelt kantri. Na long makim dispela, London i kisim tok orait long holim 2012 Olimpik Gems long hap long mun Julai go long Ogas. Dispela i namba tu taim bilong dispela bikpela siti long holim Olimpik Gems na planti tok amamas i kamap olsem ol i mekim gutpela wok tru. Papua Niugini tu i salim wanpela tim i go we i gat 8- pela pilaia na 15 ofisol. Dispela ol pilaia em Nelson Stone (man) na Toea Wisil (meri) bilong etletiks, Steven Kari (man) na Dika Toua (meri) bilong weitlifting, Ryan Pini (man) na Judith Meauri (meri) bilong swiming, Raymond Ovinou (man) bilong Judo na Theresa Tona (meri) bilong Taekwando. Tim i no winim wanpela medol tasol i bin traim hat tru olsem ol i save mekim long olgeta bikpela gem. Bihain long 4-pela yia bai Olimpiks i kamap gen, na dispela taim bai em i kamap long Rio de Janairo long Brasil (Brazil). Moa long Pes 31. Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

25 krismasspesel Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P33 PNG em bikpela tred patna bilong China long Pasifik JAMES KILA i raitim PLANTI ol manmeri long strit na tu long ol hauslain long Papua Niugini i save mekim planti kain kain paol toktok, mauswara, giaman na tok-nogut long ol lain bilong China husat i kam wokim bisnis long hia. PNG em demokretik kantri, na ol pipel i gat fridom long tokaut long wanem tingting ol i gat. Dispela em i no rong o asua long ol pipel i mekim kain kain ol toktok nabaut long ol China lain. Tasol, moabeta, ol i mas luksave gut na wanem toktok na tingting ol i tromoi em trupela, i no giaman na mauswara tasol. Planti taim ol manmeri long hauslain, strit na setelmen na tu sampela ol woklain i no save gut tru long histori China pastaim long ol i opim maus o givim ol tingting bilong ol na paolim ol arapela lain. Mi save lukim na harim olsem planti tok-nogut i save sut long ol lain i wokim ol tred stua bisnis na ol kain i bringim ol kain kain prodak bilong China i kam na salim nabaut long strit. Dispela ol lain bilong China husat i wokim ol tred stua bisnis na salim ol mesendais nabaut ya em ol liklik lain tasol. Na em wok bilong PNG Imaigresen, Leba na tu Foren Afes na Tred long sekim ol gut na givim tok-orait long ol i wokim bisnis long kantri bilong yumi o nogat. Bikpela invesmen bilong China long PNG em bikpela Ramu Nikel Projek long Madang. Teknikol China Wok lain Bikpela stori na nius nau i stap nau stap pinis olsem China em wanpela global ekonomi we i go pas tru long wol. Na em tru tumas olsem long olgeta hap bilong graun stat long Pasifik i go olsem long Afrika na tu long hap bilong Saut Amerika insait long bus bilong Amazon bai yu lukim wanpela China man i sanapim stua bilong em na salim ol prodak bilong China i stap. Tude long wol, planti lain long sait long bisnis na ekonomi na ol bikpela indastri i surik na prêt prêt i stap bikos gro bilong ekonomi bilong China insait long las 5-pela yia i go bikpela tru na klostu bai tekova long Amerika. Helpim China givim long PNG Embeseda bilong China i kam long PNG, Qiu Bohua long las wik i go pinis i tokaut olsem baileteral red namel long China na PNG na ol Saut Pasifik Ailan kantri i sanap olsem US1.2 bilien insait long las 10-pela krismas. Na PNG i sanap olsem bikpela treding patna na ples we China i kamapim invesmen. Ekonomi bilong yumi na tred koporesen i go bikpela, na PNG i stap nau olsem Em i tokaut tu olsem baileteral tred i go antap 10-pela taim moa long tred tupela kantri i save mekim long Wanpela teknikol wokman bilong China i wok i stap. China tu i helpim PNG long ol arapela eria long kamapim gutpela wok-bung na helpim long PNG. Insait long ol yia i go pinis, China-eid i kam long PNG i bin go antap. Sampela long ol dispela bikpela helpim em taim gavman bilong China i givim mani long wokim Sir John Guise Spots Stedium long Mosbi, Lae Fis Prosesing nsa Kol Stores Plen, Wewak Spots stedium na Hagen Agrikalsa Teknikol Koporesen. Mista Qiu i tokaut tu olsem China i bin salim 6-pela medikol tim bilong em i kam long PNG na tu China i givim moa long 200 skolasip long ol PNG sumatin long go skul long ol koles na yunivesiti long China. Em i helpim tu sampela ol wokman meri bilong gavman na praivet sekta long go skul long China long kisim moa save long wok. Long nau yet PNG i wok long kisim sampela liklik dinau long helpim kantri long wokim domitori (ples-slip) bilong ol sumatin long Yunivesiti ov Goroka (UOG) na tu em i givim helpim long sait long Intagreted Gavman Infomesen Netwok (IGIS) na Distent Edukesen Netwok bilong ol Komyuniti Koles, Mista Qiu i tok. Mipela i bilip olsem dispela ol projek bai kamapim bikpela wok na promotim divelopmen long gutpela wok-bung namel long PNG na China, Mista Qiu i tok. CPC Kongres bilong Komunis Pati China Embeseda i tokaut olsem long las mun tasol, wol i bin lukim gutpela pinsi bilong 18th Nesenel Kongres bilong Komunis Pati bilong China (CPC). Dispela bikpela kongres o kibung i putimaut wanpela nesenel plen long kamapim wanpela strongpela na gutpela sosaiti we rispekt i mass tap long en long China. Insait long dispela plen, ekonomi bilong China i mas go antap o dabol na winim 2010 GDP na pe-kapita inkam o mani ol pipel i gat long rurel na taun bilong China long yia Long kamap wantaim dispela gol o mak China i setim, kantri bilong ol i mas gohet long holim strong na soim pasin bilong belisi, divelopmen, wok-bung wantaim arapela kantri na tu bringim bel-isi long wok na promotim divelopmen namel long husat kantri ol i wok klostu wantaim long sait long tred, Mista Qiu i tok. Mi bilip olsem dispela ol polisi gaidlain bai strongim ol foren polisi bilong China long sait long foren rilesins na bai strongim wok-bung na tred wantaim PNG long ol yia i kam. Mista Qiu i tok China na PNG em tupela diveloping kantri, na tupela pipel long bipo yet i save stap klostu long ol yet olsem brata suda long planti handret yia i go pinis. Mipela i save long wanem divelopmen nid na wanem kain samting i ken kamapim gutpela wok binis na mipela i laik promotim dispela namel long tupela ekonomi na kamapim helti gro long ekonomi, Mista Qiu i tok. China em supa-pawa long wolekonomi Sapos yu wanpela liklik man husat i no gat gutpela infomesen long stori long China, moabeta, yu mas baim ol buk, ridim niuspepa o lukluk long TV na harim I go moa long pes 35

26 krismasspesel Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P35 Embeseda bilong China, Qiu Bohua i sanap namel long Praim Minista Peter O Neil na Maining Minista, Byron Chan. I kam long pes 33 redio na kisim moa infomesen pastaim long yu opim maus bilong yu na kapsaitim ol mauswara raun long strit. Mi bin stap long seremoni we i makim pinis bilong konstraksen na Lod Komisining bilong Ramu Nikel Projek long Madang provins na mi harim planti gutpela toktok Praim Minista bilong PNG, Peter O Neill i mekim. Tru tumas, Mista O Neill i tokaut olsem China em wanpela strongpela kantri nau long wol long sait long bisnis na wok tred, na PNG mas wok bung wantaim em. PNG no ken abrus na toktok krangki long China. Gavman bilong Papua Niugini i luksave na amamas tru olsem Ramu NiCo Projek em namba-5 bikpela nikel Projek insait long Wol. Na dispela Projek i gat gutpela sans na ekonomik laip we i ken halivim divelopmen bilong Papua Niugini i gro i go bikpela Insait long narapela 20 yia taim, Ramu NiCo Main bai bringim mani we i moa long K29 bilion i kam long nesenel baset na peim moa long K29 bilien na peim moa long K750 milien olsem pei bilong ol wokmanmeri bilong PNG, Praim Minista O Neill i tok. Mista O Neill i tok olsem Ramu NiCo bai givim bikpela helpim tru long sait long divelopmen bilong PNG long sait long peim gavman takis, kampani takis, royalties na tu winmoni o ikwiti we em bikpela milien Kina stret. Gavman bilong Mi i amamas long invesmen MCC i mekim wantaim ol bisnis patna bilong ol bilong Australia, Mista O Neill i tok. Memba bilong Usino-Bundi, Anton Yagama tu i mekim gutpela toktok long dispela China investa long distrik bilong em. Mi makim 40,000 pipel bilong Usino- Bundi distrik long Madang provins long tokaut olsem pipel bilong mi i amamas tru long MCC long kamapim invesmen bilong en long distrik bilong mi Dispela em strongpela toktok Memba bilong Usino-Bundi, Anton Yagama i bin mekim dispela toktok long Trinde, Disemba 5 long Madang Risot Hotel, taim em i wok welkam long bikpela lain grup bilong China, olsem Presiden bilong MCC Grup, Stat long maunten bilong maunten bilong Usino-Bundi i go daun long nambis bilong Raikos, mi ken tokaut olsem planti lain i wok long luksave nau long senis Ramu Projek i wok long kamapim, Mista Yagama i tokaut Mista Yagamai i tokaut olsem kam na stap bilong Ramu NiCo (MCC) bai bringim bikpela senis na divelopmen long distrik bilong em long Usino-Bundi. Minista bilong Maining, Byron Chan, husat i bin go long Madang long stap long seremoni i tokaut olsem sapos Ramu NiCo Projek i no bin kamap, ating PNG bai ino inap save olsem i gat ol narapela mineral i stap long raun bilong yumi. Ino gol na kopa.

27 krismasspesol Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P37 KISIM KI: Rigo Palamen memba, Ano Pala i givim ol ki bilong 11-pela nupela haus bilong ol polisman long Kwikila i go long Deputi Polis Komisina, Francis Tokura taim ol sampela polisman bilong Kwilila Disrik i lukluk i stappoto: Stephen Dawanincura na Peter Langiri, Polis Midia Yunit. Krismas kam gut long ol Kwikila Polis KRISMAS long dispela yia bai kam gut long ol polis manmeri na ol famili bilong ol long sait bilong sindaun long gutpela haus na tu, long ol polis opisa i mekim gut ol wok bilong ol. Tok tenkyu i go long Memba bilong Rigo, Ano Pala, long Polis long Rigo Distrik Hausing Projek i bin kamap wantaim K2.5 milian i kam aninit long Distrik Sevis Impruvmen Progrem (DSIP) bilong dispela yia. Long wankain taim tu, Mista Pala i tromoim salens i go long ol Kwikila Polis i karimaut ol wok bilong ol bikos ol na ol famili bilong ol i stap long ol gutpela haus. Nau yumi ken lukim ol Kwikila Polis na Loa na Jastis sekta long Rigo na Kwikila i strongim wok bilong ol nau taim ol woklain na ol famili bilong ol i sindaun gut. Long las wik, wanpela seremoni i bin kamap long Kwikila Distrik hetkota we Mista Pala i bin givim ol ki bilong 11-pela nupela haus bilong ol Kwikila Polis i go long Deputi Polis Komisina em Francis Tokura. Ol Polis bilong yumi i I ken slip nau long ol gutpela haus wantaim ol famili bilong ol. Taim ol i slip long gutpela haus na laip na sindaun bilong ol na ol famili i stap gut, ol bai mekim gut wok. Na ol pipel bilong yumi long rurel eria bai lukim ol gutpela samting, Mista Pala i bin tok taim em i givim ol ki long ol nupela (11-pela) haus bilong ol polis long Kwikila. Bihain long katim ol riben long soim olsem ol i opim pinis ol nupela haus bilong ol polis, ol woklain bilong Kwikila Distrik opis na ol polis opisa long seremoni i bin raun i go lukluk, glasin na skelim dispela nupela bilding. Mi kirap nogut tru long lukim olsem ol nupela haus i gat pinis ol samting insait long haus. Em ol samting olsem aisbokis, masin bilong wasim klos, bet, ol matres na pilo samting na ol narapela moa. Mi kirap nogut bikos planti taim mi muv i go long ol nupela polis haus, haus i no save gat wanpela samting i stap. Ol famili i amamas stret long wanem, ol bai sevim mani bilong ol na wankain tu long Polis Dipatmen we i save tromoim bikpela mani long baim ol samting bilong haus, Mista Tokura i bin tok. Long wankain taim, Mista Tokura i askim ol polis man long Kwikila long redi na wok strong long Krismas na Nu Yia operesen. Nau memba bilong Rigo i givim ol nupela haus long yupela, wok gut na wok hat long soim komitmen bilong yupela i go long ol pipel bilong Rigo Distrik, Mista Tokura i tok. Dispela Polis hausing projek em i hap bilong DSIP long 5-pela yia taim Mista Pala i bin kamap olsem Palamen Memba bilong Rigo we ol i wokim wantaim moa long K2 milian, na ol polisman na ol famili bilong ol. Em i olsem gutpela Krismas presen bilong ol Kwikila polis na ol famili bilong ol, Mista Pala i tok. Tripela skul na museum long Enga kisim K7 milian helpim TRIPELA skul, wanpela musium na wanpela nesing skul long Wabag, Enga Provins i kisim gutpela Krismas presen long Praim Minista, Peter O Neill, las wik. Nupela Tisa Kolis long kantri, em Enga Tisas Kolis, i bin kisim K5 milian long karimaut ol wok bilong em, taim Wabag Praimeri Skul na Wabag Sekonderi wan wan i kisim K500,000. Enga Take Anda museum i kisim K2 milien. Mista O Neill i bin stap insait long namba wan greduesen bilong nupela Enga Tisas Kolis las wik Fraide na mekim ol tok promis long givim ol mani helpim i go long 4-pela institusen long Wabag na Enga Provins. Taim em i givim sekmani bilong ol institusen i go long Gavana bilong Enga, Peter Ipatas, em bin tok dispela Fri Edukesen Polisi we O Neill na Dion Gavman i bihainim na go hetim nau em Gavana Ipatas yet i bin kamapim bikos em i lukim olsem humen risos em i bikpela samting stret long kantri.

28 P38 Wantok Disemba 20, Janueri 2, 2013 krismasspesol enkyu ol PNG ius manmeri Veronica Hatutasi i raitim ONG dispela yia, wok bung amel long Australia na NG i lukim strongpela na utpela sait winim ol naraela yia, Deputi Hai omisina bilong Australia ong PNG, Mis Margaret damson i tok. Mis Adamson i bin tok lsem insait long wanpela ung wantaim ol nius maneri bilong PNG we opis biong em na ol narapela oklain bilong Hai Komisin ilong Australia i bin amapim long las wik Tunde ait. Deputi Hai Komisina i bin ingautim dispela bung long ok tenkyu i go long ol nius anmeri long PNG long gutela wok ol bin mekim long ispela yia, 2013, long kisim l infomesen long ol samting kamap long PNG na ovasis go aut long ol pipel bilong ispela kantri. Mis Adamson i tok planti amting i bin kamap long disela yia na moa yet, long ait bilong helpim we AusAID givim long helt, edukesen, ait agensim korapsen na infrastraksa sekta. Narapela em long helpim we Australia i bin givim long lukim olsem 2012 Nesenel Ileksen long PNG i ron gut, na dispela i bin kamap. Mis Adamson i tok midia em i wanpela strongpela samting we i sanap olsem glas long lukim olsem wok demokresi, fridom, sevis na divelopmen long kantri i ron gut. Na em i tok em i amamas olsem dispela i kamap long PNG midia we Hai Komisin tu i bin gat gutpela wok bung wantaim PNG midia long en. Long sait bilong midia, Mis Adamson i bin wokim sampela gutpela toktok long Wantok Niuspepa, wanpela niuspepa i save kamap long Tok Pisin. Mis Adamson i tok Wantok Niuspepa i save helpim gut long skulim ol Hai Komisin wok manmeri i laik kam wok long PNG long sait bilong lainim Tok Pisin. Em i tok opis bilong ol long Mosbi i save salim pepa i go long Kenbera (Canberra) long yusim olsem samting bilong ol opisa bilong ol long lainim Tok Pisin we em i wanpela long ol tu BUNGIM OL RIPOTA: Depitu Hai Komisina bilong Australia, Margaret Adamson i bungim na toktok wantaim ripota Bonnie Abola bilong PNG Institut bilong Nesenel Afeas taim wanpela Pablik Afeas opisa bilong Hai Komisin, Ruth Moiam i sanap long hapsait i stap. Poto: Nicky Bernard. Japan na PNG bai skruim wok poroman yet Veronica Hatutasi i raitim OLSEM wanpela gutpela na strongpela poroman bilong PNG, Japan i tokaut long strongim moa dispela wokpren namel long tupela long sait bilong wok mani, agrikalsa, fiseris, turisim na hospitaliti na long ol grasruts humen sekyuriti projek. Ambaseda bilong Japan long PNG, Hiroharu Iwasaki, i bin tokaut long dispela long wanpela bung i bin ka map long Mosbi long las wik Fonde long selebretim namba 79 bonde bilong lidaman o Empera bilong Japan. Taim Mista Iwasaki i tokaut long bikpela birua long guria we i bin bagarapim Japan long mun Mas las yia, tasol nau kantri i wok long kamap oraiti, em bin autim tok tenkyu tu long helpim we PNG i givim long taim nogut na taim bilong bikpela sori. Mista Iwasaki i laik bai moa pipel bilong tupela kantri i raun i go na i kam long tupela kantri long sait bilong skul, bisnis o olsem ol turis. Em i tok insait long wanpela yia, samting olsem 500 pipel bilong PNG i save raun i go long Japan taim samting olsem 3,500 manmeri bilong Japan i save raun i kam long png insait long wanpela yia. Tru tumas, mi no amamas long dispela mak na bai mi mekim olgeta samting na moa pipel i ken go na i kam namel long tupela kantri long ol yia i kam, Mista Iwasaki, i tok. Mista Iwasaki i bin tok long sait bilong wok bung long ikonomik sait, tupela sait (PNG na Japan) i wok bung wantaim we i lukim olsem ol bikpela projek olsem bildim 15-pela bris long Bogenvil na projek long stretim Makam Wara bris i kamap gut na pinis, taim long sait bilong envairomen, Japan i bin helpim long givim ol masin samting long sevim ol fores insait long kantri. YUMI OL POROMAN: Gavsns Jenerel Se Michael Ogio, wantaim Gavman Protokol Opisa i sanap toktok wantaim Ambaseda bilong Japan, Hiroharu Iwasaki, long selebretim Nesenel de bilong Japan. Poto: Nicky Bernard

29 krismasnius Disemba 20, Janueri 2, 2013 Wantok P39 Rabaul Kwin birua bikpela sore long 2012 i kam long bek pes Solwara maining pulim tok pait Bikpela kibung i bin kamap long Is Nu Briten long mun Jun, namel long ol papagraun na wanpela kampani bilong Kenada, Nautilus Minerals, husat i laik wok maining aninit long solwara bilong Is Nu Briten na Nu Ailan provins. Planti maus manmeri bilong ENB na Nu Ailan provinsal gavman, wantaim ol papa graun i stap long dispela kibung. Bosman bilong Nautilus Minerals long PNG, Mel Togolo i toktok strong olsem taim wok maining i kamap aninit long solwara, bagarap i no inap kamap na bagarapim ol samting i stap aninit long solwara na nambis bilong ol. Planti papagraun i stap long kibung i toktok strong olsem ol i no laikim wok maining i kamap aninit long solwara bilong ol. Ol i tok olsem dispela em nupela samting long kantri, na wok maining bai bagarapim busgraun. Planti papagraun bilong Is Nu Briten na Nu Ailan wantaim, i tok ol i wari long sindaun bilong ol pikinini bilong ol long bihain taim. Bihainim ol dispela toktok, ol sumatin bilong Yunivesiti bilong Netseral Risos na Envairomen long Vudal, wantaim ol papagraun, sios lidamanmeri, ol NGO grup, na pipel bilong ENB yet, i holim wanpela protes mas i go long opis bilong Gavana Ereman To Baining Junia. Ol i givim em askim pepa long wok maining aninit long solwara bilong ENB i noken go het. Gavana ToBaining i kisim askim bilong ol na tokim ol olsem wok maining bai no ianp go het long ENB. Moa yet, em i tok em bai painim wanpela saveman long glasim gen dispela projek na toksave long em pastaim long wok i go het. Poto riviu long 2012 Kot i tok man i mas hangamap Long wankain taim Kokopo nesenel kot i salim Kenny Wesley i go kalabus na wet i stap long Kerevat Haus Kalabus bai ol i hangamapim em inap em i dai. Kenny Wesley wantaim 5-pela poro bilong em i kilim 8-pela man na wanpela meri long solwara namel long Namatani na Duk ov Yok ailan long Ol dispela poro bilong Kenny Wesley i kisim taim pinis long 2010 na wet long Kerevat haus kalabus inap ol i hangamapim ol inap ol i dai. Lenerel Ileksen long ENB long 2012 i ron gut nogat hevi kamap long bagarapim o stopim ileksen long go het. Gavana bilong ENB Leo Dion i winim bek sia bilong em nau em i kamap namba tu praim minista, na memba bilong Rabaul Dokta Allan Marat na Memba bilong Gesel, Malakai Tabar. Tupela man ya i winim bek sia bilong tupela na nau, tupela i stap long oposisen na nupela memba Ereman ToBaining Junia i winim Kokopo sia aninit long Nesenel Kongres Pati, we Praim Minista Peter O Neill i go pas long em. ToBaining Junia i kamap Gavana bilong Is Nu Briten. ENB strong long spots Long spots, NGIP Agmark Gurias tim bilong pipel bilong ENB i winim sempion tim bilong ol Sauten Hailans, Mendi Muruks long Pot Mosbi long kisim Digicel Kap long Long wankain taim Namba 5 PNG Grasruts Gems i kamap long Kokopo long namba 19 inap namba 30 de bilong mun Novemba. Samting olsem 10,000 spot manmeri bilong 22 provins i kam bung long biktaun bilong ENB Kokopo long holim dispela pilai. Praim Minista Peter O Neill yet i opim dispela Namba 5 PNG Gems long Takubar pilai graun long Kokopo. O Neill i tokim ol spot manmeri olsem Gavman bilong em bai givim bikpela sapot long ol spots insait long kantri. Moa yet em i tok tenkyu long ENB provinsel gavman long putim mani long kirapim dispela pilai i go het. Em i tok tenkyu tu long Nesenel Geming Bod na ol arapela bisnis haus long givim mani na ol samting i lukim PNG Gems i go het gut. Dispela bikpela spot pilai i lukim ol manmeri bilong ples stret i kamap long soim ol stail bilong ol long spots. Ol disebol manmeri tu i stap insait long dispela pilai. Planti bilong ol em namba wan taim bilong ol long krungutim ENB na ol i amamas tru long pilai. Tasol wanpela bilong ol disebol man, Richard Kambu, bilong Bundi distrik, i dai taim em i kam stap long Kokopo. Bosman bilong ol disebol etlit long Madang, Marcus Apo, i tokim Wantok Niuspepa olsem Richard i dai long sik malaria. Moa yet, Apo i tok olsem bodi bilong em, ol i karim i go bek long Madang, na kisim i go bek long asples bilong em long Bundi, na ol i planim em. Tupela spot manmeri bilong tim Sentral tu i dai long Kokopo. Tupela i bin kapsait long kar long Kokopo taun na tupela i dai. Bodi bilong tupela, ol i karim i go bek long asples bilong tupela. Planti spot manmeri i kam long ol arapela provins i tokim Wantok Niuspepa olsem ol i amamas long pasin ol pipel bilong Is Nu Briten i mekim long ol. Wanpela spotman bilong Isten Hailans i tok ol manmeri bilong ENB i gat daun pasin, na ol manmeri i save laikim ol arapela manmeri. Em i tok dispela kain pasin i soim stret olsem yumi wanpela pipel na wanpela kantri tru tru.

30 Isu 2000 Wan wik: Fonde, Disemba 20, Janueri 2, Rabaul Kwin birua bikpela sore long 2012 Popula raun abaut long daun taun long Pot Mosbi i kisim dispela bikpela krismas diwai. Dispela raun abaut i gat nem long bipo yet i kam inap nau, em tu save senis kala long ol bikpela de olsem krismas. Poto Nicky Bernard Michael Novingu i raitim KRISMAS 2012 bai pinis nau na yumi lukluk bek long wanem ol bikpela samting i kamap long Is Nu Briten long Long mun Februari, 2012 pasindia sip Rabaul kwin i wokim ron bilong em i go long Kimbe, na Lae i bungim birua long solwara bilong Fichhafen long Morobe provins. Planti manmeri na pikinini bilong Is Nu Briten i dai taim sip i kapsait na kilim ol. Sampela i bin sef bihain long wanpela kago sip bilong Siapan i go helpim kisim ol i go long Lae. Long Epril, komisina ov inkwairi i kamap long Gesel Intanesenel Hotel long Kokopo, we i painim olsem kampani Rabaul Shipping na papa bilong sip Rabaul Kwin, Peter Sharp, i no bihainim trupela na stretpela rot bilong ronim sip. Dispela i lukim em i kapsait na kilim planti manmeri bilong Is Nu Briten. Dispela inkwairi i painimaut tu olsem ol woklain bilong trenspot na maritaim tu i asua na i no karimaut gut wok bilong ol long sekim sip i mas stret, pastaim long em i ron long solwara na karim pasindia. Inkwairi i harim tu olsem planti wanpisin bilong ol lain i dai taim sip i kapsait, i singaut long gavman long stopim papa bilong kampani Rabaul Shipping long noken wok bisnis inap em i peim kompensesen pastaim long ol wanpisin bilong ol i dai pinis. Long mun Novemba, ol wanpisin bilong ol lain i dai long taim Rabaul Kwin i kapsait, i paitim tok wantaim loya Arnold Amet Junia long Vunapope, Kokopo, long kisim papa bilong kampani i go long kot, na askim kompensesen mani long ol lain i lusim laip. Ol wanpisin bilong ol lain i dai, bai go het yet wantaim kot long 2013 inap papa bilong sip i peim kompensesen mani long ol. Moa long Pes 39. Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia

Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia ' Long taim ol lain bilong Israel i gat sampela hevi, Nehemia i sfap wanpela GUTPELA LIDA TRU. Dispela em i stadi buk long wok bilong Nehmaia, em bai

More information

Septemba - Disemba N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church. Gutpela Pasin. Rot bilong kamapim.

Septemba - Disemba N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church. Gutpela Pasin. Rot bilong kamapim. Septemba - Disemba 2016 N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church Gutpela Pasin Rot bilong kamapim Gutpela Sindaun Editorial Dia Pren, Yu pilim olsem wanem taim yu karim wanpela hevipela

More information

Jisas Krais. Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris. Sabat Kaikai. slotu Sel, Wok Pris. September - December No. 190

Jisas Krais. Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris. Sabat Kaikai. slotu Sel, Wok Pris. September - December No. 190 September - December 2018 No. 190 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church Jisas Krais Tewel o Samting Tru? Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris Sabat Kaikai slotu Sel, Wok Pris Editorial /

More information

RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION PANEL O KOMITI BILONG GLASIM

RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION PANEL O KOMITI BILONG GLASIM 25 th November 2009 The Inspection Panel 1818 # Street, N.W Washington D.C 20433 United States Dear Members of the Panel, RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION

More information

Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS?

Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS? Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS? Wok bilong stetistisks long divelopmen bilong PNG Yusim gutpela stetistiks i ken kamapim gutpela polisi na gutpela divelopmen we ol pipel na kantri

More information

Madang solwara bisnis. senta bai go het: Kulit

Madang solwara bisnis. senta bai go het: Kulit YC YM Y K INSAIT Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 1836 Wan Wik, Oktoba 15-21, 2009 K1 tasol long olgeta hap Madang solwara bisnis Painim Bal Resis!! senta bai go het: Kulit Winim K100 na Bemobile

More information

May - August No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS WITH CHRIST

May - August No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS WITH CHRIST May - August 2016 No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS CHRIST WITH Editorial Dia Pren, / Tok i go paslain Mi tingim yet wanpela de long laip bilong mi, em planti yia i go pinis.

More information

Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT)

Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT) Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT) Yu ken kisim moa kopi bliong dispela toktok na moa infoesen long: National Agricultural Research Institute Tumerik National Agricultural Research Institute Wet Lowlands

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. F www.pnglng.com Ekseketiv Toktok

More information

Namba Tri Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tri Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tri Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Foa Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com Ekseketiv Toktok Sapotim

More information

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Foa Kwata 2013 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tu Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. F www.pnglng.com Ekseketiv toktok Wok

More information

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Pilai bai kamap long taim

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Pilai bai kamap long taim Namba 2111 Februeri 26 - Mas 4, 2015 28 pes Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! March Issue i stap insait! P9,10,19 na 20 INSAIT Palamen Nius Esia man salim buai... Yumi redi nau! Pilai

More information

Hevi bilong Telikom na PNG Power givim hevi long ol Hailans kastoma

Hevi bilong Telikom na PNG Power givim hevi long ol Hailans kastoma INSAIT: Moa stori long kalabus ronawe... P3 Lae salensim Mosbi long dijitel musik... P17 Catholic Reporter bilong Janueri 2010 i stap insait... Namba 1850 Wan Wik Janueri 28 - Februei 3, 2010 Niuspepa

More information

Ol dia brata na susa bilong

Ol dia brata na susa bilong NAMBAWAN PRESIDENSI TOKTOK, NOVEMBA 2017 Ol dia brata na susa bilong mi, mi daunim mi yet na prei olsem bai Spirit bilong Bikpela bai stap wantaim yumi taim mi toktok tede. Bel bilong mi i pulap long bikpela

More information

Indigenous knowledge and the value of plants. Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two. Laspela hap long buk Tu

Indigenous knowledge and the value of plants. Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two. Laspela hap long buk Tu Laspela hap long buk Tu Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two Indigenous knowledge and the value of plants Long dispela laspela hap bilong buk, James em wokim sampela toktok o stori long

More information

ISTA. Wantok. Somare tok tenkyu. Lukim spesel saplimen bilong Gren Sif Sir Michael long ol pes insait. K1 tasol. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

ISTA. Wantok. Somare tok tenkyu. Lukim spesel saplimen bilong Gren Sif Sir Michael long ol pes insait. K1 tasol. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wantok Isu Namba 2221 Epril 13-19, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Somare tok tenkyu Anna Solomon i raitim GREN Sif Sir Michael Somare i tok tenkyu long ol pipel bilong Papua Niugini

More information

Ista... INSAIT. King Jisas Krais... P4,5. P8,9 Lukim ol stori bilong Ista insait.. Tingim dai bilong. Lukim Ista Spesel insait. long pes...

Ista... INSAIT. King Jisas Krais... P4,5. P8,9 Lukim ol stori bilong Ista insait.. Tingim dai bilong. Lukim Ista Spesel insait. long pes... Namba 2013 Mas 28 - Epril 3, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Kalabus ronawe wantaim bilak jisas P3 Lukim Ista Spesel insait long pes... P4,5 Ista... Tingim dai bilong King

More information

Pes 16 na 17. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Pes 16 na 17. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Lukaut long birua bilong rot - Pes 5 na 6 2-pela pes Niu Silan Waitangi de insait... Pes 16 na 17 Gavamani Sivarai Janueri 2010 Isu Insait... Namba 1850 Wan Wik Februei 4-10, 2010 Niuspepa Bilong

More information

OPOSISEN I GAT NAMBA:

OPOSISEN I GAT NAMBA: Namba 2099 Novemba 27 - Disemba 3, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT: Wantok Today bilong mun Disemba i stap insait! P6,7,20,21 Wol Visen na EU sapotim wok.. P10 OPOSISEN I

More information

PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010

PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010 PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010 Eneji bilong Wol. Luksave bilong Papua Niugini. EKSEKIUTIV TOKTOK Wanpela Projek, Wanpela Tim, Lukluk Long As Tingting Bilong Projek One Project,

More information

Femili dai wantaim long balus birua

Femili dai wantaim long balus birua Insait: P3 P4 Bisnis na Lutheran Synod Politiks long yia nius... i go pinis... Musik long yia i go pinis... P16 Namba 1847 Wan Wik Janueri 7-13, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Femili

More information

NG rausim ios wokman

NG rausim ios wokman Isu Namba 2230 Jun 15-21, 2017 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT NG rausim ios wokman 32 pes saplimen i stap insait NCD/SENTRAL I REDI: Join Operesen bilong Polis, Ami na

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Planti senis i daunim rait bilong ol yangpela sumatin. Sensasip. Awenes long. woksop... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Planti senis i daunim rait bilong ol yangpela sumatin. Sensasip. Awenes long. woksop... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2149 Novemba 19-25, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Sensasip Opis i holim sensasip awenes woksop - P3 Fri edukesen mekim tisa kisim hat taim - P6 Australia helpim Angau

More information

PNG hat long sekim rekot ilong Fainens Dipatmen

PNG hat long sekim rekot ilong Fainens Dipatmen Namba 2033 Ogas 15-21, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Insait: DWU i glasim loa bilong gavman long laik kilim trabel lain - P2 Wok Bung wantaim polis long provins - P4 Rausim dak

More information

Bikpela hat wok. tru long boda... INSAIT P15. Fri Wes Papua. NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... bringim pret long ol pipel..

Bikpela hat wok. tru long boda... INSAIT P15. Fri Wes Papua. NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... bringim pret long ol pipel.. Namba 2011 Mas 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Bikpela hat wok Fri Wes Papua P2 NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... P8 tru long boda... OL boda ples long

More information

Meri Krismas. Hepi Niu Yia Olgeta! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi, stap wanbel na lukautim yu yet!!

Meri Krismas. Hepi Niu Yia Olgeta! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi, stap wanbel na lukautim yu yet!! BAMPA ISU!! Namba 2103 Disemba 24 - Janueri 7, 2015 32pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Dispela wik Krismas Saplimen Riviu bilong yia 2014 Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Meri Krismas

More information

MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY

MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY Vol 8, No 1 April 1992 MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY EDITORIAL Revd Christopher Garland CURRICULUM DESIGN AT NEWTON COLLEGE Professor Michael Horsburgh DIVELOPMEN NA WOK BILONG SIOS Kurt Rieke PROPOSED

More information

Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy. Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi. Issue Date: May 2013

Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy. Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi. Issue Date: May 2013 Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi Issue Date: May 2013 Updated: April 2016 INTRODUCTION Wantaim ol niupela tingting na pasin bilong wok, Ricegrowers

More information

O Neill makim. nupela minista

O Neill makim. nupela minista Namba 2063 Mas 20-26, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 1. Rachael Sorige (NCD) 2. Allan Rabu (NCD) 3. Cathy Kevin (NCD) 4. Robert David (NCD)

More information

Spes i sot. Ailan sindaun long bikpela wari - Pes 2. Tisa lonsim intanet benking websait - Pes 4

Spes i sot. Ailan sindaun long bikpela wari - Pes 2. Tisa lonsim intanet benking websait - Pes 4 Namba 2002 Janueri 10-16, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol LONGPELA PIS BILONG KEAPARA: Rachell Ila na pikinini bilong em Tony Ila save maketim pis bilong tupela olgeta avinun long

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2011 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com Ekseketiv Toktok Kapsaitim

More information

Gavman bai rausim 2010 Envaironmen Loa senis

Gavman bai rausim 2010 Envaironmen Loa senis Namba 1938 Oktoba 13-19, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Redi long pait long Yunaitet Nesens intanesenel oporesen... WANTOK WARIA: Long bikmoning long Trinde, 110 PNG Difens Fos paitman

More information

Gavman skelim K20m bilong Nesenel I.D. kad sistem

Gavman skelim K20m bilong Nesenel I.D. kad sistem Namba 1993 Novemba 1-7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol REDI NAU: Ol soldia i wok long prektis long bungim Prins Charles na meri bilong em Duchess of Conwalv Camilla Parker long

More information

Wokman pilim pen long takis

Wokman pilim pen long takis Namba 2032 Ogas 8-14, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Kol pis bilong Moimara tais... Dispela tripela pikinini Esther, Eliz wantaim brata bilong ol i karim wanpela kol-pis ol i hukim

More information

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim:

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: PNG LNG Envaironmentel na Sosel Ripot Yia 2017 PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: Yutilitis Teknisen, Jonathan Bebego na Mekenikel Teknisen, Junias

More information

Paraka, O Neill aut long nupela COI. Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23. Ol poto 14 na 15 SOIM RISPEK. K1 tasol.

Paraka, O Neill aut long nupela COI. Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23. Ol poto 14 na 15 SOIM RISPEK. K1 tasol. Namba 2089 Septemba 18-24, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT: 39 Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23 Ol poto 14 na 15 PIH Saveman Nius Niupela Helt nius olgeta wik

More information

Polis Pawa! P10. Bai kostim K15.6 bilian. opim bek Panguna main... Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek...

Polis Pawa! P10. Bai kostim K15.6 bilian. opim bek Panguna main... Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek... Namba 2015 Epril 11-17, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Bai kostim K15.6 bilian long opim bek Panguna main... P2 Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek... P4 Pablik long

More information

Vot pepa bai kam long mun Mas. Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2. Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3

Vot pepa bai kam long mun Mas. Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2. Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3 Wantok Isu Namba 2213 Februeri 16-22, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2 Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3 NASFUND OPIM MODEN

More information

OL ELEMENTERI SKUL PIKININI:

OL ELEMENTERI SKUL PIKININI: Namba 1881 Wan Wik Septemba 2-8, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol What is our social policy, if we have one Page 6 Laipstail: HMAS Tobruk kamap long PNG long wok bilong Pasifik Patnasip

More information

PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015

PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015 PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. Pemanen Fasilitis Kompaun Ekseketiv

More information

Ol gavman bisnis i winim K20 bilien

Ol gavman bisnis i winim K20 bilien Namba 2160 Febueri 4-10, 2016 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes TOKSAVE! Wantok Niuspepa i nau stap antap long opis bilong Dove travel 4-mail. Section 24, Lot 25, Angau Drive (CNR

More information

PNG i ran olsem Afrika

PNG i ran olsem Afrika Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 NAMBA 7 DRO Namba 2069 Me 1-7, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Mipela i droim yet so putim was neks wik! PNG i ran olsem Afrika KLOSTU REDI:

More information

Olgeta plen long kantri mas lukluk moa long populesin - Dokta Mola

Olgeta plen long kantri mas lukluk moa long populesin - Dokta Mola Namba 1882 Wan Wik Septemba 9-15, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol This government will favour foreigners with money, but not its people.. Page 6 Liklik rais fama kisim helpim - P22 Olgeta

More information

Strongim skul, strongim pipel - PM

Strongim skul, strongim pipel - PM Namba 1932 Ogas 31 - Septemba 7, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Strongim skul, strongim pipel - PM Gavman redim mani bilong fri edukesen Yuni sumatin bai kisim potnait gen TAIM palamen

More information

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tu Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Namba 1949 Desemba 29, Janueri 4, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Namba 1949 Desemba 29, Janueri 4, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 1949 Desemba 29, 2011 - Janueri 4, 2012 36 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Lukluk bek long 2011 124 Ritim Sabina long pes 11 na 12... P2 Wantok Desemba 29 - Janueri 4, 2012 lukluk

More information

Lapun tasol strong yet...

Lapun tasol strong yet... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 1842 Wan Wik, Novemba 26 - Desemba 2 2009 K1 tasol long olgeta hap Lapun tasol strong yet... 10th Anviseri Saplimen insait! Gavman Mani Plen i no wok: Man long

More information

oken mamas ani yet Lukim ol Wol nius poto... Pes LAIPSTAIL- Nupela drama pilai kempein bai helpim MDG... Pes I go moa long pes 3

oken mamas ani yet Lukim ol Wol nius poto... Pes LAIPSTAIL- Nupela drama pilai kempein bai helpim MDG... Pes I go moa long pes 3 Namba 1906 Wan Wik Mas 3-9, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol oken mamas ong DSIP ani yet INSAIT: Paul Zuvani i raitim INAP long nau nogat mak bilong soim K19 milion mani gavman i givim

More information

Gutbai Oseah Philemon(OP)

Gutbai Oseah Philemon(OP) Wantok Janueri 5-11, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Gutbai Oseah Philemon(OP) Moa stori long pes 3... Ol Post Courier meri i sanap long sait bilong kofin bilong wan wok bilong

More information

Sios helt sevis bungim hevi

Sios helt sevis bungim hevi Wantok Namba 2190 Septemba 1-7, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol September issue insait P9,10,19&20 Millenium Development Goals report - P13,14,15 &16 Maprik i senis aninit long

More information

40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI. Nius na toktok bilong 500 yia selebresen Lukim long pes 60 MAS NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes...

40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI. Nius na toktok bilong 500 yia selebresen Lukim long pes 60 MAS NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes... NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes...4 EXTRA 130 YIA WOK SIOS INSAIT LONG PNG Pes...34 INTAVIU WANTAIM NUPELA BISOP NA JENEROL SEKRETERI Pes...56 MAS 2017 40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI Nius

More information

Dinau baset bai go antap tru

Dinau baset bai go antap tru Namba 2042 Oktoba 17-23, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren, Kanage stori o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela

More information

PNG i no gat helt standet

PNG i no gat helt standet Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2150 Novemba 26 - Desemba 2, 2015 28 pes INSAIT P9, 10,19,20 Laipstail Komyuniti projek kamap long Sentral Manus - P15 Wol nius poto - P16 PNG i

More information

Kisim pepa long stop drag long komyuniti - p7. NHC wokman kisim 4-pela de profesenel in haus trening - p2

Kisim pepa long stop drag long komyuniti - p7. NHC wokman kisim 4-pela de profesenel in haus trening - p2 Namba 2026 Jun 27 - Julai 3, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol SARENDA: Ol yut long Not Mekeo i kam long fran bilong ol Polis, Yut lida, Pater, Pastor wantaim long Dairekta Jeneral

More information

Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek

Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek Silver Jubilee Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek Eucharistic Celebration Friday 22 September 2017 St Paul s Catholic Church Mt Hagen ENTRANCE PROCESSION: MOROWA Morowa gara padiki mine yesu,

More information

Tupela memba i kros. 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15

Tupela memba i kros. 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15 Wantok Namba 2193 Septemba 22-28, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15 Tupela memba i kros TUPELA biknem lida bilong nesenel kapital siti

More information

Narapela kain Pop INSAIT P15. Pablik sevis i slek... Selebretim yia bilong Snek long Basamuk... Moa stori long nupela Pop long pes 4 na 5...

Narapela kain Pop INSAIT P15. Pablik sevis i slek... Selebretim yia bilong Snek long Basamuk... Moa stori long nupela Pop long pes 4 na 5... Namba 2012 Mas 21-27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Moa long K600m Takis Kredit Skim mani lus long wok divelopmen P2 Pablik sevis i slek... Polis mekim wok painimaut...

More information

2015 baset salens. Stanley Nondol i raitim

2015 baset salens. Stanley Nondol i raitim Namba 2096 Novemba 6-12, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 2015 baset salens - yusim mani gut- no ken dinau moa NCSL Memba Sevings na Brens Sapot Menesa, Richard Leka i sanap wantaim

More information

Namba tri UN bos i raun long PNG

Namba tri UN bos i raun long PNG Namba 2065 Epril 3-9, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Moa Stori insait: Gutbai long wanpela win meri, Leit RoseTsiroats - P8 Catholic Reporter Epril Isu i stap insait Pes 9,10,19

More information

Chan wari long birua bilong ol risos projek

Chan wari long birua bilong ol risos projek Namba 1871 Wan Wik Jun 24-30, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Chan wari long birua bilong ol risos projek "WOK divelopmen em i no wok bilong groim ekonomi bilong kantri, na divelopmen

More information

Eneji bilong Wol. Luksave bilong Papua Niugini. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Kwata 2010

Eneji bilong Wol. Luksave bilong Papua Niugini. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Kwata 2010 Eneji bilong Wol. Luksave bilong Papua Niugini. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Kwata 2010 Eksekiutiv Toktok Wok Bung Wantaim Taim mipela i wokbung wantaim ol pipel bilong Papua Niugini

More information

Madang taun bagarap - pes 7

Madang taun bagarap - pes 7 Namba 1992 Oktoba 25-31, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Palamen Nius - pes 2 PM salim toksore long leit Se Donatus Mola - pes 5 Madang taun bagarap - pes 7 Promotim fud sekuriti

More information

Ol sios i egensim lo bilong kilim ol kalabus

Ol sios i egensim lo bilong kilim ol kalabus Namba 2109 Februeri 12-18, 2015 28 pes Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wantok Niuspepa i tok sori tru long paulim taitel bilong Honorabel Spika bilong Palamen bilong Papua Niugini, na

More information

ol nupela provins go pas

ol nupela provins go pas Namba 1974 Jun 21-27, 2012 36 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol YUMI VOT NAU: Taim bilong votim ol nupela lida bilong lukautim yumi long faivpela yia i kam, i kamap pinis. Yumi noken abrus.

More information

SunRice Group Speak Up Policy

SunRice Group Speak Up Policy Issue Date: November 2014 (Updated: April 2016) SunRice Group s Speak Up Process Rot SunRice Grup Isave Bihainim Lo Tok Aut Long ples bilong wok: Yu ken putim ripot igo long opis bilong Integrity Ofisa:

More information

Gavman putim ai long ol Supa Fan

Gavman putim ai long ol Supa Fan Namba 2046 Novemba 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol HAMAS: Misis Jane Parkop em namba wan meri long baim ol giaman muruk na pisin bilong ol pikinini bilong em taim Gavana

More information

Wokabaut bilong Prins Charles bai kostim K10 milian

Wokabaut bilong Prins Charles bai kostim K10 milian Namba 1989 Oktoba 4-10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol GO PAS LONG WOK REDI: (L-R) Minista bilong Spots, Pasifik Gems na nau, Nesenel Ivens em Justin Tksatchenko i sanap wantaim

More information

antri bai sot long mani

antri bai sot long mani Namba 2159 Janueri 28 - Febueri 3, 2016 28 pes Wantok TOKSAVE! Word Publishing Kampani papa bilong Wantok niuspepa i stap nau Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol long nupela opis long Dove Travel

More information

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim:

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: PNG LNG Envaironmentel na Sosel Ripot Yia 2016 PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: Ekseketiv toktok Long taim yumi skelim ol wok mak EMPNG i winim long

More information

Namba 1991 Oktoba 18-24, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Namba 1991 Oktoba 18-24, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 1991 Oktoba 18-24, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol REDI NAU: Ol Ami, Polis na CS bai mekim bikpela wok nau long klinim na redim Mosbi Siti taim Prins Charles na meri bilong

More information

Glasim Judisal Kondak Bil

Glasim Judisal Kondak Bil P2 Wantok Mas 29 - Epril 4, 2012 nius Tok klia long SMS Data na Vois Top-Ap Telikom PNG i autim SMS Vois na Data top-ap bilong ol pripeit kastoma bilong en. SMS Vois top-ap Risasim Vois Akaun Bilong Yu

More information

op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Bai stap long vatiken monastri na pre I go moa long pes 2... Jada 013

op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Bai stap long vatiken monastri na pre I go moa long pes 2... Jada 013 Namba 2007 Februeri 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Jada 013 Bai stap long vatiken monastri na pre HETMAN bilong moa long

More information

Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset

Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset Namba 2158 Janueri 21-27, 2016 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset STRONGPELA disisen gavman i mekim long daunim hevi bilong mani sot

More information

Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu

Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu Wantok Isu Namba 2219 Mas 30 - Epril 5, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu INSAIT bilong mun Mas i stap insait - P 9,

More information

...Metal prais pundaun

...Metal prais pundaun Namba 2152 Desemba 10-16, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Ramu NiCo na OTML bungim hevi...metal prais pundaun James Kila na Aja Potabe i raitim BIKPELA pundaun bilong wol

More information

Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT

Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen INSP/64458-PG OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT BIHAINIM RIPOT LONG OL WOK PAINIMAUT PANEL

More information

Sekim o painim aut Rait bilong Komyuniti long save

Sekim o painim aut Rait bilong Komyuniti long save Sekim o painim aut Rait bilong Komyuniti long save Sotpela ripot bilong Ramu Nikel kes stadi, Madang, PNG June 2015 Centre for Social Responsibility in Mining Sustainable Minerals Institute The University

More information

Liklik Baibel Dikseneri

Liklik Baibel Dikseneri Liklik Baibel Dikseneri Pisin - English Tok Pisin English Mining Moa Bilong En, a? right (only if an affirmative answer is expected) Dispela i stap long pinis bilong hap tok taim yu ting man bai tok yes.

More information

Juffa laikim eksen long SABL ripot

Juffa laikim eksen long SABL ripot Namba 2143 Oktoba 8-14, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes The Catholic Reporter insait - 9,10,19,20 Laipstail Buk na DVD i makim kalsa bilong Lihir - P14 Juffa laikim eksen

More information

Ripot Namba PG

Ripot Namba PG Ripot Namba 64458-PG Investigesen Ripot INDIPENDEN STET BILONG PAPUA NIUGINI: Smolholda Agrikalsa Divelopmen Projek (IDA Credit No. 4374-PNG) September 19, 2011 Stori bilong Panel Inspeksen Panel i bin

More information

Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL

Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL Wantok Namba 2189 Ogas 25-31, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Fiji brukim lo bilong tred - P6 Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL Lainim sefti bilong solwara Ol sumatin bilong

More information

avman makim 20, 000 long gol medol

avman makim 20, 000 long gol medol Wantok Namba 2129 Julai 2-8, 2015 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Lukim pes 13 avman makim 20, 000 long gol medol - K10, 000 silva - K5000 brons Linda Pulsen i kisim plak long Praim

More information

pas! Paul Zuvani i raitim

pas! Paul Zuvani i raitim Wantok Isu Namba 2223 Epril 27 - Me 3, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Tingim dai long Wol Woa 2 Praim Minista bilong Papua Niugini, Peter O Neill i wokabaut i go long Wol Woa II

More information

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2162 Febueri 18-24, 2016 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Gavman i no sot long mani Dairi Vele. PNG i ran long han bilong gutpela gavman. GAVMAN i no sot long mani long ranim

More information

Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6

Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6 Wantok Isu Namba 2215 Mas 2-8, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol O Neill: Oil Ges, i stap strong yet- P2 Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6 P9, 10.19 na 20 adae bai stat

More information

Mande neks wik- O Neill o Somare?

Mande neks wik- O Neill o Somare? Namba 1955 Februeri 9-15, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Mande neks wik- O Neill o Somare? Aja Alex Potabe i raitim SUPRIM Kot refrens bilong tokaut sapos O Neill gavman o Somare

More information

Dion em i Deputi Praim Minista

Dion em i Deputi Praim Minista Namba 1981 Ogas 9-15, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol TONI EM I WANPELA GAVMAN MINISTA Memba bilong Lae Open na Palamentri Pati Lida bilong Indijenes Pipols Pati, Loujaya Toni (raithan),

More information

Sastiti 01155_878_Chastity.indd 1 7/13/12 10:52 AM

Sastiti 01155_878_Chastity.indd 1 7/13/12 10:52 AM Sastiti Papa bilong yu long Heven i lavim yu na em i laikim yu long hamamas tudei na oltaim. Em i givim kaunsel na komanmen i kam long ol profet bilong Em long halivim yu. Wanpela komanmen we i impotent

More information

Asbisop John Ribat kamap Kardinel

Asbisop John Ribat kamap Kardinel Wantok Kambaramba stap na Madang stap klin - P14 Namba 2196 Oktoba 13 -,19 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Asbisop John Ribat kamap Kardinel ASBISOP John Ribat bilong Pot Mosbi

More information

Guria kilim tupela long ARoB

Guria kilim tupela long ARoB Namba 2067 Epril 17-23, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 NAMBA 5 DRO 1. Benardine Tano (AROB) 2. Clement Daimas (Madang) 3. Maggie Appe (WHP)

More information

El Nino dai ripot i no klia yet

El Nino dai ripot i no klia yet Namba 2138 Septemba 3-9, 2015 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Neks Wik The Catholic Reporter El Nino dai ripot i no klia yet STRONGIM WOK BUNG NA WOK PREN: Gavana Jenerel na Gren

More information

Givim bek mani bilong Ilektoral Komisin

Givim bek mani bilong Ilektoral Komisin Wantok Isu Namba 2212 Februeri 9-15, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol NEC rausim Duma na Pok LUKIM STORI LONG PES 3 Aja Potabe i raitim GAVMAN i brukim lo taim ol i rausim mani bilong

More information

O Neill promotim invesmen

O Neill promotim invesmen Wantok Namba 2202 Novemba 24-30, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Have you Enrolled? Toksave bilong Ilektoral Komisen - P14 na 15 FIFA Wol Kap anda 20 meri soka eksen - P8 na 21

More information

O Neill: PNG senis hariap tru

O Neill: PNG senis hariap tru Wantok K1 tasol Namba 2177 Jun 2-8, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! 4pes saplimen insait P13, 14, 15, 16 The Catholic Reporter Insait... O Neill: PNG senis hariap tru PRAIM Minista Peter

More information

OTML papagraun egensim O Neill

OTML papagraun egensim O Neill Namba 2039 Septemba 26 - Oktoba 2, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela

More information

Palamen i senisim 10-pela seksen bilong konstitusen

Palamen i senisim 10-pela seksen bilong konstitusen Namba 2059 Februeri 20-26, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Glasim asailam sika agrimen Veronica Hatutasi i raitim Palamen i senisim 10-pela seksen bilong konstitusen Stanley Nondol

More information

edim plen bilong tuna isnis na klaimet senis

edim plen bilong tuna isnis na klaimet senis Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2141 Septemba 24-30, 2015 28 pes INSAIT Pik poket kamapim dai - P7 Trefik opisa bilong RH - P7 Meri winim skolasip long pailot skul - P11 edim plen

More information