Pes 16 na 17. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Size: px
Start display at page:

Download "Pes 16 na 17. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol"

Transcription

1 INSAIT Lukaut long birua bilong rot - Pes 5 na 6 2-pela pes Niu Silan Waitangi de insait... Pes 16 na 17 Gavamani Sivarai Janueri 2010 Isu Insait... Namba 1850 Wan Wik Februei 4-10, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 'Mipela yet i mekim flaua' NUPELA KAIKAI: OL LAIN long Tambul long Westen Hailans provins i mekim save na testim flaua bihain long ol yet i milim. Dispela kain kaikai em i nupela long ples. Nogat man i save long wokim flaua, tasol Nesenel Agrikalsa Risets Institut o NARI i stap long dispela hap na sampela wok bilong agrikalsa em ol i save givim bikpela han. NARI stesin long Tambul em i wanpela bikpela opis bilong risets o glasim potato na insait long Tambul eria, ol i save kamapim potato em i wanpela bikpela kes krop bilong ol. Narapela em ol i save groim wit na dispela ol i skulim ol manmeri long paitim i go inap em i kamap flaua. Poto na Stori - Bustin Anzu Bogenvil ileksen bai kostim namel long K8 na 9 milion karimaut Ol wok redi i go gut... NAMBA tu jeneral ileksen bilong Otonomas Rijen bilong Bogenvil (ARB) bai kostim namel long 8 na 9 milion kina long karimaut. Dispela skelim i kam long Ekting Sif Edministreta bilong Bogenvil, Patrick Koles. Mista Koles wantaim ol arapela opisa bilong Bogenvil administresen i wok givim skul long ol niusmanmeri long Pot Mosbi long ron bilong ileksen, bai ol i ken klia gut long raitim ol nius stori long en. Insait long dispela ileksen, ol bai yusim K1 milion long Veronica Hatutasi i raitim ol wok awenes long komon rol na Limitet Preferensel Voting (LPV) sistem. Moa stori long pes 2

2 P2 WANTOK Februari 4-10, 2010 NIUS Zibe na Wenge luksave long ol LLG Michael Novingu i raitim BUSMANG ples long Salamaua LLG eria insait long Huon Galf distrik long Morobe provins bai ol i wokim nupela Salamaua Hai skul. Helt senta, bris na ol arapela samting tu bai ol i wokim long Busamang. Hevi bilong graun i stap long Kela ples olsem na Morobe provinsel gavman wantaim Huon Galf distrik edministresen i tok orait long kisim ol dispela samting i kam long Bula long yusim hap bilong Busamang. Gavana bilong Morobe Luther Wenge, i tok Morobe Provinsel Gavman bai givim K500,000 long helpim long surukim ol Ol Lae skul no kirap kwik sekim gut nem pastaim Michael Novingu i raitim samting i kam long Busamang. Memba bilong Huon Galp na Minista bilong Helt na HIV AIDS, Sasa Zibe, i tok em bai givim K500,000 long wokim nupela Helt Senta long givim sevis long ol manmeri long dispela hap long wanem namba bilong ol manmeri i kamap planti long Salamoa Lokel OL SKUL long Lae, Morobe provins i no stat kwik long wanem ol i wok long kisim nem bilong ol sumatin inap long pinis bilong dispela wik. Olpela bikpela skul long Lae, Bungandi haiskul bai i no inap stat skul uet inap long wik bihain long wanem ol i wok long kisim nem na ol kamda i stretim ol haus skul. Markham Rot komyuniti skul, Sen Pauls, Hounville, Omili na ol narapela skul i no stat skul yet long wanem ol i wok long stretim nem bilong ol sumating long kirapim skul long wik bihain. Ol tisa bilong ol dispela skul i tok namba bilong ol sumating i go antap long Tisa bilong Sen Pauls praimeri skul long Lae Mista Kennedy Botty i tok ol i kisim ol sumatin i peim olgeta skul fi bilong ol pastaim long ol i kisim ol arapela sumatin. Het tisa bilong Bugandi sekenderi skul Ben Yana, i askim ol papamama, sumatin na tisa long wok bung wantaim long kisim wok bilong skul i go het long Mista Yana i tok gavman i givim K3 milien long karimaut wok long stretim wok long wanem haus skul i olpela, ol timba i bruk na sting pinis. Em i tok Bugandi i gat nem nogut long ol sumatin i pait na mekim pasin nogut long skul. Moa yet em i tok promis long senisim skul kirapim kristen pasin long senisim laip bilong ol sumatin. Mista Yana i tok gutpela pasin long kirapim skul wok bilong ol sumatin em i bikpela samting long ol sumatin long gutpela bilong ol long bihain taim bilong ol. Level Gavman Kaunsel eria. Nupela hai skul ol bai wokim long olpela Bula Meri Wokesinel Skul i bin stap long en long 1960 i gat liklik haidro pawa wara saplai i stap long en. Bipo Primia bilong Morobe nau Presiden bilong Salamoa LLG Mista Josuha Hagai i tok skul i stap long Kela i no gutpela, mipela bai kisim skul go wokim long Busamang na ol arapela gavman sevis bai stap long hap we nogat hevi bilong graun long en. Long wankain taim memba bilong Huon Galp na Minista bilong Helt na HIV AIDS Mista Zibe i givim hevi duti jenereta, 23 fut dingi, 40 hos autbot moto, motobaik na ol arapela samting i go long Salamoa LLG long helpim karimaut wok bilong ol. Mista Zibe i tok Huon Galp Join Distrik Mani Plen (JDP&BPC) i givim K290,000 i go long tripela LLG long Morobe, Salamoa na Wampar, K1 milien i go long wokim Salamoa rot. Bogenvil ileksen bai kostim namel long K8 na 9 milion kam long pes 1 K1.5 milion long sekyuriti, narapela long prinim ol samting, trenspot, piul, peimen bilong ol lain i karimaut ol wok na ol arapela wok moa bai kamap long mekim ileksen i go het gut na long taim stret bilong em. Nau yet, ol wok redi Iong karimaut namba 2 jenerel ileksen bilong makim presiden bilong ARB na 33 memba i makim ol konstituensi long Haus Palamen bilong Otonomes Bogenvil Gavman (ABG). Mista Koles i tok ol wok redi i go gut tasol na nau, ol i redim ol wok long karimaut ol wok long apdetim ol komon rol na tu, kamapim ol edukesen awenes long LPV long olgeta hap bilong Bogenvil. Em i tok ol i gat bilip long pinisim dispela tupela hap wok long namel bilong dispela mun Febueri na bai i gat inap taim long prinim draf komon rol bai ol i putim i go aut long ol komyuniti long sekim olsem ol samting i orait tasol. Ol pipel bilong Bogenvil i stap long ol narapela provins long kantri na moa yet long ol bikpela taun olsem Mosbi, Lae na Rabaul bai inap long vot na makim presiden na ol narapela lida bilong ol. Mista Koles i tok ol i wetim Nesenel Ilektorel Komisin na Dai bihainim piksa nogut long mobail fon Timon Henry i raitim WANPELA bikpela pait i kirap namel long Tapo na Pipi wanpisin long Tari insait long Sauten Hailans Provins. Dispela i bihainim indai bilong wanpela yangpela man krismas bilong em inap long 25- pela yia. Pait i bin kirap namel long rot i go long Likwifaid Neturel Ges LNG) projek eria long Hides na Angore long Sarere long wik i go pinis. Tasol i nogat wanpela hevi bai kamap long hap bilong PNG LNG Projek. Ol polis mobail skwat MS09 bilong Tari i bin go long ples bilong pait na askim ol birua lain ABG i sainim wanpela Memorendum ov Andastending (MOU) we bai givim pawa na luksave long Nesenel Ilektorel Komisin i helpim long karimaut ileksen bilong makim ABG presiden na ol narapela memba bilong Bogenvil Haus Palamen long ol narapela provins we ol Bogenvil pipel i stap long en. Mista Koles i bilip olsem dispela ileksen bai ron gut na bihainim taim bilong em stret. Ol lain long No Go Zon eria long sentrel na saut Bogenvil i wanbel long holim dispela ileksen na ol i laik vot makim ol lida bilong ol. Mipela i wok bung nau wantaim ol Mekamui lain long mekim ol wok redi long ileksen, Mista Koles i tok. Em i tok tu olsem bai ol intenesenel obseva o lain i kam long narapela kantri long glasim ileksen long Bogenvil. Aninit long Mama Lo bilong Bogenvil na Bogenvil Ileksen Ekt, tok orait i kamap pinis long holim ileksen long mun Me Ekting Bogenvil Ilektorel Komisina, Reitama Tarawaru i tokaut long ol dispela de na taim bilong Bogenvil ileksen bai kamap. Givim aut ol rol pepa we i givim tok orait long go het wokim kempein em long Mas 26, Pasim nominesen long ol kendidet i givim nem bilong noken pait namel long rot, bai rot i ken stap fri. Ol polisman long Tari i tok pait i bin kirap taim wanpela yangpela mangi bilong Tapo wanpisin i bin soim piksa nogut i go long wanpela meri bilong Pipi long mobail telepon. Tasol meri ya i bin pilim sem na tokim ol lain bilong man long tok sori o peim kompensesen mani, tasol em i les na ol i kros na paitim wanpela man bilong Tapo. Insait long dispela taim pait i bruk namel long tupela wanpisin na kilim indai brata bilong dispela meri. Ripot tu i tok planti ol haus, diwai, na gaden i bagarap em long Epril 02, Taim bilong vot stret i stat em long Me 7; na Pinis long de namba me 21. Na pasim olgeta wok bilong ileksen na givim bek ol rit pepa em long Jun 9. Long wankain taim, opis bilong Nesenel Kodinesen Opis bilong Bogenvil Afeas (NCOBA) long Mosbi i tok ol obseva i stap pinis long kantri na tude, ol bai bung wantaim ol lain long NCOBA. Ekting dairekta bilong NCOBA, Ellison Towalum i tok ol intanesenel obseva i kam long ol kantri we demokresi i stap strong olsem Australia, Nu Silan, Briten, Yuropien Yunien, Japan, Yunaitet Nesens Divelopmen Progrem na Solomon Ailan. Mista Towalom i bin tokim ol ripota long dispela insait long wanpela bung aste we NCOBA i bin redim long mekim klia sampela ol bikpela samting i kamap long Bogenvil na tu, i sut long nesenel gavman i givim ol pawa i go long Bogenvil long mekim ol bikpela disisen. Dispela bung i sapos long helpim ol nius ripota i klia long ol samting na ol bai raitim ol stretpela ripot long ol samting i kamap long Bogenvil. Na nius ol i raitim i klia na i stret long ol pipel i ken ritim, harim, lukim na save wanem samting i kamap long Bogenvil. taim pait i kirap. Provinsel Polis Komanda, Supritenden Jimmy Onopia i tok pait i kamap long mobail telepon na em i askim ol manmeri long yusim mobail telepon long gutpela rot na i no long nogut samting. I gat planti moa ripot i wok long kamap long mobail telepon insait long provins. I bin gat narapela ripot tu i kamap olsem ol birua i bin holim pasim wanpela man i kam aut long wanpela PMV na i bin kilim em i dai. Ripot i tok olsem man husat i bin dai i bin lusim Hagen na i laik kam long ples na painim birua.

3 NIUS Februari 4-10, 2010 WANTOK P3 K38 milien save lus long lukautim opis - NEFC Kiki Kavana i raitim SIAMAN bilong Nesenel Ekonomik na Fiskol Komisin (NEFC), Nao Badu, i gat bikpela wari olsem ol provins i wok long skelim bikpela hap mani tumas long lukautim opis o wok edministresen. Mista Badu i tok helt na infrastraksa tu em ol eria o sekta we i gat askim long kisim moa luksave long en, tasol planti moa mani em edministresen i wok kaikaim. "Dispela pasin long yusim moa mani long ronim opis i soim sampela piksa stori long wanpela bikpela hevi, na long tingting bilong mi dispela em i bikpela wari. "Long sait bilong helt, sapos wan wan provins i no givim gutpela luksave long autim sevis, taim bihain na tu nau taim i no luk gutpela. "Mani mak ol provins i tromoim long wok Ol bosman tok sori long Lae siti Michael Novingu i raitim TUPELA bosman bilong PNG Pawa na PNG Wara Bod i tok sori long ol manmeri long Lae siti long wanem ol i pundaun long givim sevis long ol. Bosman bilong PNG Pawa Toni Koiri na bosman bilong PNG Wara Bod Patrick Amini, i mekim dispela toktok long wanpela belo kaikai kibung long Lae Semba ov Komes (Chamber of Commerce) las wik. Tupela bosman i tokim ol bisnis manmeri long Lae siti olsem tupela i wok bung wantaim nau long stretim hevi bilong pawa na wara bai noken kamap long siti. Mista Koiri i tok hevi bilong pawa long Lae siti i kamap long wanem nogat gutpela masin long kisim pawa long Ramu i kam long lae na tu nogat gutpela saveman long stretim ol masin i bagarap. Em i tok PNG Pawa i wokim faiv jenereta masin i bagarap i stap long kisim pawa i kam long Lae siti long surukim strong bilong pawa i go antap 30 megawat. Bosman bilong PNG Wara Bod Mista Patrick Amini i tok ol i save kisim strong long pawa long pamim wara i go long ol bisnis haus na haus bilong ol manmeri. Mista Aminia i tok olsem sapos pawa blekaut i min olsem nogat wara bai go long ol manmeri. "Arapela samting wara i no ron gut em ol i no klinim hap bilong pamim, salim wara i go i mas klin na gutpela long ol manmeri i yusim," Mista Amini i tok. Mista Amini i tok olsem K10 milien ol i tok orait long karimaut wok long stretim hevi bilong wara long Papua Niugini. stretim ol infrastraksa long 2005 i kam 2008 i go daun wantaim pinis bilong olgeta yia. "Ating Papua Niugini i kam long hap kona we i soim yumi ken kamapim ol nupela rot na bris tasol sapos envaironmen i bagrapim ol hariap moa long wok kamap, mipela bai lusim moa long mani tasol," Mista Badu i tok. Dispela ol toktok i kamap long autim bilong Rivyu o wok glasim bilong Olgeta Ekspendisa (Expenditure) insait 2008 long ol Provinsel Gavman ripot bilong Nesenel Ekonomik na Fiskol Komisin. Ripot i soim hamas mani wan wan provins i yusim long wan wan yia namel long 2005 na 2008 we bikpela as tingting bilong dispela ripot em long kirapim tingting bilong gavman, non-gavman, komyuniti na ol dona ejensi, long luksave wanem wok ol i ken mekim long lukim ron bilong baset na ekspendisa i wokim tru wok long Digicel harim karai bilong Sivitatana skul Andrew Molen i raitim MOA long 120 sumatin bilong ples Sivitatana long Rigo distrik i amamas long go insait long nupela klasrum bilong ol taim skul i stat long Mande dispela wik. Na bikpela tok amamas bilong ol i go long Digicel Foundation, husat ol i mekim tupela nupela klasrum bilong ol na wanpela opis bilong ol tisa. Bod Siaman bilong Sivitatana Praimeri skul, David Malo, i tok skul i bin op long 1975 tasol ol i wet long taim bilong gavman long stretim ol klasrum we i bin bagarap longpela taim. "Long 1985 ol i givim mipela K6, 000 long mekim wanpela nupela klasrum tasol em tu i bagarap pinis," Mista Malo i tok. Em i tok ol i raitim pas i go long memba bilong Rigo, Ano Pala na Sentrol Provins Gavana, Alphonse Moroi long 2007 na i kisim bekim olsem ol bai kisim helpim tasol nogat wanpela samting i kamap yet. Ol pos ol i sanapim long 2007 yet long graun na wetim nupela klasrum we ol memba i tok long givim ol, i sanap yet na bus i karamapim nau. autim sevis i go long ol pipel. Insait long dispela ripot we ol i lonsim long wik i go pinis, em i soim olsem: mani mak bilong edministresen long wan wan provins i go antap klostu long 38 milien kina-gat askim long daunim hamas ol provins yusim insait long ronim opis, divelopmen prosek na pe bilong ol manmeri husat i no stap long pe rol mani ol provins putim long helt, edukesen and agrikalsa i go antap long K20.3 milien- osim gutpela mak tasol moa wok mas kamap ol provins we i soim gutpela wok kamap long yusim mani long autim moa sevis em Westen, Milen Be, Oro na Sandaun Es Nu Briten na Madang i soim bikpela daunim long mani ol surikim long autim sevis Mani wan wan provins i surikim long edukesen namel long 2005 na 2008 i go antap long K13.4 milien, long helt, wan wan provins apim mani ol makim i go antap long K5 milien na agrikalsa i go antap long K1.5 milien. Het tok bilong ripot em "Wokabut long toktok" (Walk the Talk) na em 4-pela taim NEFC i autim dispela kain ripot. Ripot i painim aut tu olsem sampela provins i surikim bikpela moa mani go long ol peimen long ol samting we i nogat mak long soim olsem mani i go long dispela hap. Ripot i tokaut dispela i kirapim planti askim, i no soim stret na klia pasin na i strongim nogut pasin long yusim mani na long dispela, ol provins mas yusim inap mani long wokim wok kamap na tu long sapotim wok long autim sevis. TENKYU DIGICEL: Mis Van der Vlies (namel long baksait) wantaim sampela sumatin na tisa bilong skul. Baksait em nupela klasrum Digicel i givim long skul. POTO: Andrew Molen. Sif Eksekyutiv Opisa (CEO) bilong Digicel Foundation, Marina Van der Vlies, i tok Sivitatana em namba wan ples long kisim ol nupela klasrum we ol i mekim long ain tasol. Em i tok tu olsem dispela i namba 5 klasrum projek bilong Digicel Foundation insait long PNG. "Bihain long dispela bai mipela i go long narapela 5-pela skul insait long Papua Niugini long mekim wankain samting," Mis Van der Vlies i tok. Dispela bai kamap long Momase, Sentrol na Hailans. Em i tok dispela ol kalsrum i gutpela, i strong na bai stap long taim na ol i sanapim ol insait long 4-pela wik tasol. "Sapos ol i mekim long timba em bai bagarap hariap na bai yupela painim mani long stretim gen tasol em ain olsem na em bai stap long taim," Mis Van der Vlies i tok. Mista Malo i singaut long ol manmeri bilong ples long wokbung wantaim long lukautim ol samting bilong skul. Em i askim ol gavman na ol arapela otoriti long helpim ol sumatin, tisa na skul bilong ol long hap.

4 P4 WANTOK Februari 4-10, 2010 NIUS Judiseri mas sanap strong Bustin Anzu i raitim JUDISERI system long kantri mas sanap strong long mekim wok bilong em yet na noken pundaun long ol traim, sinia Jas Jastis Nicholas Kirriwom i tok. Jastis Kirriwom i tok nau yet planti manmeri i lukim olsem independent judiseri na ol manmeri husat i save wok long em o ligel freteniti (Legal fraternity) i mas bung na wok long wanem, tupela i bungim kantri i sanap strong. Em i tokim ol lain bilong judiseri olsem tupela tasol i olsem pos na holim kantri wantaim, maski kain kain hevi i bungim ol, long mekim kantri i sanap olsem independent kantri, Papua Niugini. "Dispela tingting em ino ol manmeri nating i toktok tasol ol lain husait i holim bikpela wok long ol bikpela opis na ol politisen i mekim dispela nek. "Inidipenden Ligel wok o profesen i save mekim olsem judiseri i noken pundaun o kamapim pasin korapsen insait na ol kot system ol mas sanap long ol yet long mekim wok bilong ol," em i mekim dispela ol toktok bihain long opening bilong 2010 ligel yia long Lae long Mande. Sem taim, long Pot Mosbi na Goroka, ol i holim wankain bung bilong opim yia bilong kot. Long dispela bung, ol i lukim ol loiya, polis, ol woda na ol lain husait i save wok long kot haus i bung long fran bilong Lae kot haus na wokobaut igo long Anglican Sios long wokim prea na opim yia bilong harim kot. Jastis Kirriwom i tok olsem wanpela niuspepa ripot long las wik i tok olsem judiseri i lusim strong bilong em taim ol kot ino kamap yet na ol niuspepa stori save raitim ol stori long pepa na save slekim strong bilong kot. Em i tok taim ol loiya ino save respektim pasin na rot bilong kot, dispela i ken bringim korapsen i go insait long system bilong kot na bagarap wok bilong judiseri. Dai bihainim piksa nogut long mobail Timon Henry i raitim WANPELA bikpela pait i kirap namel long Tapo na Pipi wanpisin long Tari insait long Sauten Hailens Provins. Dispela i bihainim indai bilong wanpela yangpela man krismas bilong em inap long 25-pela yia. Pait i bin kirap namel long rot i go long Likwifaid Neturel Ges LNG) projek eria long Hides na Angore long Sarere long wik i go pinis. Tasol i nogat wanpela hevi bai kamap long hap bilong PNG LNG Projek. Ol polis mobail skwat MS09 bilong Tari i bin go long ples bilong pait na askim ol birua lain bilong noken pait. Na tu, askim ol long noken pait namel long rot na larim rot i stap fri long ol ka na manmeri i ken ron fri. Ol polisman long Tari i tok pait i bin kirap taim wanpela yangpela manki bilong Tapo wanpisin i bin soim piksa nogut i go long wanpela meri bilong Pipi long mobail telepon. Tasol meri ya i bin pilim sem na tokim ol lain bilong man long tok sori o peim kompensesen mani, tasol em i les na ol i kros. Na I paitim wanpela man bilong Tapo. Insait long dispela taim pait i bruk namel long tupela wanpisin na kilim indai brata bilong dispela meri. Ripot tu i tok planti ol haus,diwai,na gaden i bagarap taim pait i kirap. Provinsel Polis Komanda, Supritenden Jimmy Onopia i tok pait i kamap long mobail telepon na em i askim ol manmeri long yusim mobail telepon long gutpela rot na i no long nogut samting. I gat planti moa ripot i wok long kamap long mobail telepon insait provins. I bin gat narapela ripot tu i kamap olsem ol birua i bin holim pasim wanpela man i kam aut long wanpela PMV na i bin kilim em i dai. Ripot i tok olsem man husat i bin dai i bin lusim Hagen na i laik kam long ples na painim birua. Long wankain taim tu, em i tokim ol disaplin fos long mekim wok bilong ol gut na noken poretim wanpela man o meri na mentenim lo na oda insait long kantri. Kirriwom, husait bai lusim Lae, bihain long 9- pela yia, i tokim ol polisman meri olsem ol i mas mekim gutpela wok bilong ol. Em i mekim dispela toktok bihain long stori bilong ol 12 kalabus man ronowe long haus kalabus long Pot Mosbi. Em i tok tu olsem sapos ino gat ol gutpela lain long lo enfosing grup, rul bilong lo ino inap stap. Em i tok sampela yia igo pinis, long wan kain taim olsem, em i bin tok em i taim bilong mekim olsem olgeta manmeri i mas save long kot na wok bilong kot na olsem wanem ol i ken kisim helpim. Wantaim bikpela save na tingting bilong ol manmeri i surik igo bikpela, planti manmeri nau i laik lukim kot long ol kot bilong ol. Tasol ol narapela samting insait long judiseri i mekim planti lain ino inap igo long kot long kisim helpim. "Planti i no inap i go long kot long wanem, em i planti mani tumas na ol liklik manmeri ino inap peim dispela, taim ol lain husait i gat mani i mekim laip bilong ol yet i isi," em i bin tok. Pangu opim opis long Momase Bustin Anzu i raitim TUPELA moa yia i stap bipo long narapela bikpela nesenel ileksen na wanpela olpela politikel pati i tingting long kamap bek gen strong. Pangu Pati, husat i bin kisim dispela kantri i go long Independens long 1975, i laik mekim gut long 2012 wantaim bikpela namba bilong memba insait long Nesenel Palamen. Papa bilong Pangu na namba wan Praim Minista, husat i bin kisim kantri i go long independens, Gren Sif Se Michael Somare, i bin stap long dispela bung bilong Pangu. "Mi laikim ol Pati i bin kisim kantri i go long indipendens i mas bung wantaim na ronim dispela kantri igo long bihain taim. "Ol pati olsem Pangu, Pipol's Progres Pati (PPP), Nesenel Pati na Yunaitet Pati i mas bungim ol lida na saveman bilong ol long bung wantaim Nesenel Alliance bihain long 2012 ileksen na ronim kantri," em i mekim ol dispela toktok long 23rd Nesenel Konfrens bilong Pangu Pati long BOS: Bos bilong MOMASE polis na Asisten Polis Komisina Giossi Labi na tupela Lae Nesinol Kot Jas Jastis Sao Gabi (l), Nicholas Kirriwom na praivet loiya Karo Gamoga, bihain long lotu long All Souls Anglican Paris long Lae. Nawaeb Lutheran Hai Skul, Hobu, autsait tasol long Lae siti. Em i tok dispela tem em i las taim bilong em olsem wanpela MP na bai lusim bihain long 40 yia long politiks. Praim Minista i tok tenkyu long Pangu Pati, pati we em yet i lukautim insait long samting olsem 20 yia bihain long kisim independens. Pati i bin lukim planti senis na kisim planti divelopmen insait long kantri. "Lidasip bilong pati em i bikpela samting na mi laik Pangu mas strongim lidasip na stabiliti (gutpela sindaun) insait long kantri. "Planti ol pipel insait long kantri i laikim gutpela lida na pati we i sanap strong," em i tok. Pangu Pati bai raitim wanpela buk bilong Se Michael na givim histori bilong pati na wok politiks bilong em insait long kantri. Em i tok em yet bai sapotim dispela buk na i no laikim ol man long autsait i kam long raitim ol kain buk olsem. Ol i gat planti saveman na meri i stap long raitim buk. Long dispela bung, planti ol olpela OPIM LEGAL YIA: Wanpela singsing grup bilong ol Oro Provins i pulim Jastis Nicholas Kirriwom (r) na Sao Gabi kam autsait long All Souls Anglican Haus Lotu long Lae long taim bilong opening bilong Legal Yia long Mande. KISIM POTO:Tupela Lae Residen Jas Jastis Nicholas Kirriwom na Sao Gabi wantaim ol loiya i kisim poto. Ol Poto: Bustin Anzu MP bilong Pangu i bin kam soim pes na givim sapot. Sampela bilong ol dispela em Sir Pita Lus, husat i stap MP bilong Maprik long 38 yia, Boyamo Sali, husat i stap Rijinol MP bilong Morobe na John Giheno, olpela MP bilong Henganofi. Pati lida na Minista bilong Agrikalsa Andrew Kumbakor i tok pati i no wokim gut long 2007 ileksen na long 2012, ol bai traim long kisim planti sit igo insait long palamen. Long dispela bung, ol i tok long kamapim ol Rijinol opis bilong ol insait long kantri. Bilong Momase, Pangu opis bai stap long Hobu. Long Hailens, bai stap long Goroka, long Niugini Ailans bai stap long Kevieng na long Sauten rijen bai stap long Pot Mosbi. Nau yet, i gat 5-pela Memba bilong Palamen bilong Pangu Pati i stap. Dispela ol memba em Kumbakor olsem pati lida, Martin Aini (Kavieng), Philemon Embel (Nipa Kutubu), Francis Marus (Talesea) na Thompson Harokaqveh (Goroka). Tripela Luteran Distrik long Simbu i kamapim wanbel Paulus Tali i raitim TRIPELA Luteran Sios distrik insait long Hailans i no longpela taim i go pinis i bin kamapim wanbel pasin namel long ol bilong stretim hevi i bin stap namel long ol. Dispela em long Is Simbu, Simbu na Jiwaka. Ol i bin kamapim gutpela wok bung long sapotim wanbel pasin i mas kamap na stap. Long wankain taim, Is Simbu Luteran Presiden, Reveran Miopa Siune, i bin kamap long seremoni na tenkyu long Simbu Distrik Kuteran Sios long kamapim wanbel rekonsiliesen olsem, Na em i tok sori olsem ol Is Simbu i nogat belhevi o kros. Liklik giaman tok tasol ol i mekim em long i no kamapim gutpela wok namel long ol yet. "Long nau, dispela wanbel pasin i mekim olsem mipela i kamapim gutpela wok namel long mipela yet. Na i mas kamap olsem na long ai bilong God, mipela long Is Simbu nau i kamap hia na tok sori. Na mipela bai wok bung wantaim Evanjelikel Luteran Sios insait long Simbu Distrik. "Mi olsem Presiden bilong Is Simbu mi kisim pes bilong ol Kristen na mi laik tok tenk yu long Papa God long blesing bilong em na yumi kam bung gen. Mi nau bai wok wantaim brata bilong mi na presiden bilong Simbu distrik, Daryl Boyd", Reveren Siune i tok. Distrik Presiden bilong Simbu Reveran Boyd, i tok long Simbu, i nogat bel hevi. Em i tok oltaim ol i save laik mekim wok bilong Gutnius i go aut long ol Kristen. Na rot bilong wanbel mas stap nau.

5 NIUS FITSA Februeri 4-10, 2010 WANTOK P5 Lukaut long birua bilong rot Bustin Anzu i raitim BIRUA bilong rot bilong kar nau i wok long go bikpela insait long kantri maski i gat planti wok bilong aweanes i bin kamap. Planti i bin sutim tok long rot we i no gutpela tasol sampela taim, ol draiva na pasindia yet i save rong. Planti kampani na bisnis grup wantaim ol sampela han bilong gavman i bin mekim bikpela wok long tok lukaut long yusim rot na draiv gut. Tasol planti ol draiva i no save tingting long dispela na save sakim tok. I gat askim tu olsem ol dispela draiva i save kisim laisens olsem wanem. Long stat bilong dispela yia na mun, i gat planti birua long rot i bin kamap. Tupela kar i bin kapsait long Maunten Hagen. Wanpela long Baiyer River we wanpela man i dai na sampela i kisim bagarap taim narapela bas i kapsait long Paia kona long Apa Nebilyer na 5-pela i dai. Wanpela liklik bebi tu i dai long dispela birua. Na planti manmeri i wari sapos ol bai yusim rot bilong kar o nogat. I no go long namel bilong mun o klostu long pinis, tasol em i stat bilong mun na yia na kain hevi olsem i kamap i soim olsem dispela yia bai i no wanpela gutpela yia bilong Papua Niugini. Long las yia, i gat wankain hevi bilong rot i bin kamap long Sentral Provins na planti manmeri i bin kisim bagarap na sampela i lusim laip bilong ol. Long sampela taim i go pinis, wanpela bikpela kar i bin kapsait long Sogeri na klostu long 20 pasindia i bin dai. Na long stat bilong dispela yia, insait long Westen Hailans, wanpela bus i bin sut i go daun long maunten na 5-pela manmeri bilong wanpela ples tasol i kisim bagarap. Na long Morobe provins, 46 manmeri i bin dai taim tupela PMV i bamim tupela yet, klostu Ol lain i kisim birua i slip aninit long kar na sampela i hangamap long fran bilong bas. long Umi bris long stret pela rot bilong Makam. Planti bilong ol dispela husat i bin kisim bagarap em ol lain famili bilong ol yet husat i laik go long ples, tasol birua i bungim ol na ol i dai. Wanpela bilong ol dispela em wanpela sumatin bilong Yunivesiti bilong Goroka (UOG) wantaim meri bilong em, husat i gat 7 mun bel, liklik pikinini meri bilong em husat i gat 2-pela yia na tambu meri bilong em. Narapela em wanpela yangpela tisa bilong Makam, husat i pinisim Balob Tisa Kolis long las yia wantaim wanpela pepa bilong Diploma em i dai long dispela birua tu. Na ol narapela, wankain stori olsem ol famili yet. Na dispela birua long kar i no kamap long wanpela ples nogut o kona o maunten. Em i bin kamap long stretpela rot, gutpela na long taim i nogat ren o ples i klaut. Dispela birua bilong Makam em i wanpela bikpela na namba wan taim long kain namba bilong ol pasindia i dai long wanpela taim tasol. MOMASE polis bos ACP Giossi Labi i bin go long ples we tupela kar i bungim birua. Gavman i mas lukluk long painim aut gut na olsem wanem na dispela kain hevi i bin kamap long kain rot olsem. Polis, ol insurens kampani, rot seifti na lens transport bot i mas painim sampela rot long dispela kain hevi we i no ken kamap gen. Kain namba bilong manmeri long i dai em long ol balus we i save pundaun na olgeta pasindia insait long balus i save kisim bagarap. O sampela taim, ol sip i save kapsait long bikpela solwara na kain namba bilong manmeri i save kisim bagarap. Na i no long ol kar we i save lukluk gut long rot na i save i go. Ol i bin lusim planti mani pinis long wokim aweanes long ol rot tasol ol draiva i gat sampela kain sik na ol i no save harim tok na bihainim. Nesenel Rot Sefti i bin mekim bikpela wok long stretim hevi bilong rot. Ol polis i givim gutpela skul tok na mekim planti aweanes stat long ol Praimeri, hai na Sekenderi skul. Ol i sekim ol kar na mekim ol rot blok na traim long mekim olsem olgeta kar i mas i gat olgeta samting long ron long rot. Na tu, ol draiva mas i gat pepa long ronim ol kar tu. I gat planti stori bilong ol famili i lusim hauslain na ples long go bungim narapela o go bek long haus. Tasol ol i no save olsem dispela wokabaut bilong ol em las taim long dispela taim. I bin gat planti toktok long olgeta level Nesenel Gavman, long provins na tu long Lokol Level na ol manmeri, husat i bin mekim planti toktok long dispela birua bilong kar em wanpela bikpela insait long histori bilong ka eksiden. Bikpela toktok i bin kamap namel long ol dispela lain na tu, ol nius lain i mekim bikpela nois long dispela bikpela birua bilong rot, we i bin pulim tingting bilong planti save man na ol narapela lain i toktok long stretim dispela nesenel haiwe. Planti toktok i bin stap long pot hol we i bin kamap namel long rot na dispela i bin kamapim hevi. Ol i sutim tok long dispela pot hol we i lukim tupela draiva bilong tupela kar wantaim boskru na ol pasindia, i dai. Long lukluk bilong planti saveman bilong rot na tu ol polis, i luk olsem tupela draiva wantaim i rong. Tupela i laik abrusim pot hol na tupela yet i bam. Narapela i no luksave olsem narapela i spit. I gat pot hol long tupela sait bilong rot wantaim. Planti ol bikman i givim strongpela tok lukaut i go long ol draiva bilong ol bas o ol kar i ron i go kam long haiwe. Momase polis sif na Asisten Komisina bilong Polis (ACP) Giossi Labi i pointim han long ol draiva long kamapim dispela ol dai. Em i tok em i klia olsem i gat tupela sait wantaim i gat pot hol olsem na ol i laik abrusim na tupela i bam. igo moalongpes 6

6 P6 WANTOK Februeri 4-10, 2010 NIUS FITSA birua bilong rot ANGAU HAUSIK: Ol lain i bung long Angau Haus sik long luksave olsem nogut sampela em lain bilong ol. ikam long pes 5 Minista bilong Woks, Don Polye i tok long ol draiva i mas lukaut moa gut na draiv. Planti hevi we kamap long rot nau i luk olsem ol draiva i no save was o lukaut taim ol i draivim kar. Bos bilong Moto Vihekel Insurens Limited (MVIL) Dokta John Mua i bihainim toktok bilong Minista long ol draiva mas kisim was na ron long ol bikpela haiwe rot. Em i tok laip bilong ol husat pasindia i ron long dispela kar i stap long han bilong ol na ol i mas tingting gut na i noken spitim kar long tingim mani. Em i toksave long ol pasindia tu olsem taim ol i lukim kar i pulap orait ol i mas lusim na kalap long narapela kar i no pulap. Planti taim ol pasindia i no save tingting gut long sefti bilong ol yet na save bungim kain hevi olsem. Planti i bin pointim finga long Morobe Provinsel Gavman long pot hol bilong haiwe we dispela hevi i bin kamap. Ol i tok dispela hevi i bin kamap long Morobe Provins na Gavana na Provinsel Gavman mas kamap papa long dispela hevi. Tasol Morobe Gavana Luther Wenge i tok dispela em i no wanpela han rot insait long provins bilong em. Dispela em wanpela nesenel rot na em samting bilong nesenel gavman. Na Gavana i tok em yet i bin go long dispela ples we kar i bungim birua na manmeri i bin dai na lukim olsem tupela draiva yet i rong na kamapim dispela birua. Ol draiva insait long kantri tu mas bihainim stret rot bilong kisim laisens long draivim kar long rot. Ol lain long trafik rejistri mas sekim gut ol pepa bilong kisim laisens na bihainim stret rot. Ol i mas stat long kisim liklik laisens pastaim na bihain surik i go antap long kisim bikpela laisens. Ol i no ken mekim sot kat. Ol trafik i mas testim ol draiva long stretpela ples na maunten wantaim. Ol trafik mas tok nogat sapos ol i lukim olsem ol draiva i no fit. Nau yet, dispela sistem bilong kisim laisens i no stap moa. Planti paul pasin bilong testim draiva na kisim laisens i stap na dispela i ken kamapim hevi olsem dispela i bin kamap long Makam Veli i no long taim i go pinis. Namba bilong ol manmeri husat i kisim bagarap nau i sanap olsem 46 olgeta. 22 i dai long bas i go antap long Makam Veli na kam daun long go long Lae em 24. Long taim bilong bam, 39 i dai na ol narapela em ol i dai long rot i go long haus sik o long haus sik. Sampela, ol i kisim i go planim long taim bilong birua stret. Ol i lukim olsem hatwok long kisim i go long haus sik na bihain kisim i go bek long ples. Ol Dokta long Angau Haus sik i bin wokim pos motem long 4-pela de olgeta long ol lain husat i dai. Haus bokis long haus sik tu i no bikpela na planti bilong ol dispela bodi i bin stap autsait, klostu long mog tasol wanpela kampani long Lae i sori long dispela na givim tripela kontena bilong putim ol bodi. Ol lain bilong mog i mekim bikpela wok long stretim ol bodi, lainim ol na putim ol gut. Dispela i no nupela wok bilong ol tasol kain namba bilong ol dai manmeri i go, ol i kisim bikpela taim stret. Dispela em wanpela bikpela rot eksiden insait long histori bilong rod eksiden. Kain birua olsem i save kamap long ol balus taim ol i bungim kain hevi olsem tasol i no long ol kar long ol rot. Tingim ol draiva sefti bilong ol pasindia bilong yu long kar em i bikpela samting. Tingim ol rot kona, bris na sapos ol manmeri i sanap long arere bilong rot o kamap klostu long skul, maket, rot bung o taim ples i ren o nait na yu no inap lukluk gut, olgeta mas draiv isi. Planti taim ron i go i kam long dispela ol rot na yupela i save long ol dispela ples na yu mas save olsem i no gat sain bai tokim yu draiva olsem kain samting i save stap long kain ples olsem. Tasol long yu yet bai yu save olsem ol samting i stap na yu mas kisim was. Ples yu laik i go em bai stap. Maski em i longwe, stil bai yu go yet long dispela ples. I nogat tambu long dispela ples.

7 P8 WANTOK Februeri 4-10, 2010 NIUS Rausim haus sik fi long ol meri na pikinini we man i paitim na bagarapim ol Veronica Hatutasi i raitim OL meri na ol pikinini we ol man i paitim na kamapim bagarap na birua long bodi bilong na tu, kisim bagarap long ol wan pisin pait bai no inap peim haus sik fi taim ol i go kisim tritmen. Dispela i bihainim wanpela toksave we Helt Sekreteri, Dokta Clement Malau, i mekim long dispela wik i go long olgeta sif eksekyutiv bilong ol haus sik long kantri, ol provinsel helt edvaisa, ol opisa i lukautim olgeta haus sik, ol helt senta, sab helt senta na ol narapela helt fasiliti long kantri. Ol bin wokim disisen long Novemba 12, 2009 na i stap long sekula o pas namba na long dispela wik tasol, Wantok Nius i lukim dispela toksave i go aut long pablik. "Dispela toksave leta i go aut long olgeta haus sik, helt senta na sab helt senta long kantri bilong rausim ol dispela samting: 1- Haus sik i noken moa sasim ol meri na pikinini i go wantaim ol bagarap na birua i kamap long ol taim ol man i paitim ol (domestik vailens); 2- Haus sik i noken moa sasim ol meri na pikinini i go wantaim ol bagarap na birua i kamap long ol taim ol man i wokim pasim nogut na kamapim birua long ol (seksuel vailens); 3- Haus sik i noken moa sasim fi long ol pikinini i bungim hevi na bagarap ol narapela i mekim long ol; 4- Haus sik i noken moa sasim fi long ol medikol ripot, long domestik na seksuel vailens na bagarapim pikinini] 5- Haus sik i noken moa sasim fi long ol meri na pikinini i kisim bagarap long ol wanpisin pait. "Yupela i mas lukim olsem mi rausim ol dispela banis bikos stap bilong ol meri na pikinini i wok long go nogut, pasin bilong ol man long ol meri i no senis na ol famili i wok long kisim hevi bikos long ol bagarap ol meri na pikinini i gat long ol bikos ol ino inap long kisim marasin o dokta i no lukim na stretim ol," toksave pas bilong Dokta Malau i tok. "Sasim fi bai stopim kantri long inapim gol bilong yumi bilong daunim dai bilong ol mama tai mol i karim pikinini na ol pikinini we krismas bilong ol i stap aninit long 5-pela yia. Na tu, long ol meri i kisim birua na bagarap i go kisim helpim long ol kot," toksave bilong Dokta Malau i tok. Em i askim olgeta long bihainim dispela toksave na rausim ol fi. Long wankain taim, bosmeri bilong Famili Seksuel Vailen Eksen Komiti, Ume Wainetti, i tok amamas long Jenda yunit bilong Helt Dipatmen na Dokta Clement Malau i glasim ol samting na rausim fi bikos em i bringim moa hevi na dai na sindaun nogut lon g ol meri na pikinini. "Mi autim tok tenkyu bilong mi i go long Dokta Malau long rausim ol fi nau bikos mipela i wok long askim long dispela longpela taim nau," Mis Waineti i tok. Em i amamas long Helt Dipatmen bikos em i tekova nau long ol Famili Sapot Senta long kantri. Dispela em ol ples we ol meri na pikinini i save go long em taim ol i painim seif ples long stap taim ol man bilong ol i paitim na bagarapim ol. I gat ol Famili Sapot Senta i stap nau long Hagen, Kundiawa, Lae, Tari, Maprik, Alotau, Pot Mosbi na Goroka na Kainantu. Mis Wainetti i tok ol i werim long sainim wanpela MOU long gavman i mas putim fanding bilong ol provinsel famili sapot senta aninit long Helt Dipatmen baset. Pogivim Mi Na yu lusim rong bilong mipela, olsem mipela i lusim ol rong ol man i mekim long mipela. (Matyu 5;12) DISPELA wik i gat sampela man i bin askim kantri long pogivim ol long ol rong ol i bin mekim. Tupela stori i kamap long niuspepa na planti manmeri i gat toktok long tupela stori na askim-pogiv bilong tupela man. Wanpela man i bin ronawe long kalabus na polis i wok long painim em, na narapela i gat sik HIV AIDS na em i tok em i bin givim dispela sik long sampela meri. I gutpela man i bin mekim rong em i sori long rong bilong em na yumi mas pogivim ol. Tasol, moabeta pastaim man i no mekim rong bikos mekim pasin nogut em olsem yu givim hevi long narapela man o bararapim laip bilong em. Yumi save long hevi kantri i kisim taim ol dispela lain i ronawe long kalabus, na dispela hevi i stap yet. Moabeta dispela lain i soim sori bilong i tru na kwiktaim go bek long haus kalabus. Tasol, long man i givim sik HIV long sampela meri i mekim bikpela rong tru. Ol lain bilong mi i HIV AIDS pinis i kros tru long dispela man bikos em i save em i gat dispela sik HIV na em i wok long givim long ol meri. Em i tok em i kros na em i mekim dispela pasin nogut. Em i save sapos em i prenim narapela bai em i givim sik long em. Em i kisim skul pinis ol kaunsilim pinis - long noken givim sik long narapela na em i mas dringim marasin (ARV) long olgeta de. Tasol dispela man i no tingim narapela o sori long narapela na em i gohet na mekim dispela pasin nogut tru. Em i spolim laip bilong sampela meri na givim bikpela hevi tru long ol bai stap wantaim ol i go inap long ol indai. Tu, pasin bilong em i mekim sik HIV i go kamap bikpela tru insait long kantri nau. Na em i givim nem nogut long ol lain i gat HIV AIDS pinis na i stap long kain kain sapot program; tarangu, ol dispela lain i traim best bilong ol long sindaun gut na no ken givim sik long narapela. Em i gutpela yumi tingim tok bilong Jisas, i tok: Olgeta pasin yupela i laikim ol manmeri i mekim long yupela, dispela pasin tasol yupela i mas mekim long ol. Dispela em i as tok bilong LO, na em i TOK bilong ol Profet. (Matyu 7:12) Olsem wanem nau? Yes, yumi komuniti i mas sori na pogiv na helpim man i mekim asua. Yumi laik bai man i tanim bel tok sori na soim sori bilong em long gutpela pasin em i mekim. Yumi laik bai man i stretim tok na sindaun gut gen. Tasol, yumi man i laikim jastas tu. Tupela man i bin brukim Lo bilong kantri (HAMP Act), Lo bilong God, na givim hevi long kantri! Nupela famasi i op long Popondetta OL pipel bilong Oro nau bai i kisim sevis long ol marasin samting bikos bikpela famasi stoa, City Pharmacy i op pinis long hap. Nupela Popondeta famasi em i stap klostu long Pos PNG opis long Burunga Strit, Popondetta. Nau ol pipel i no inap long painim ol marasin na ol narapela samting ol i baim long lukautim na banisim ol bebi long sik ol i ken kisim long en. Famasi i bin op long las wik. Driman bilong Siti Famasi grup SEKIM MAMA NA BEBI: Ol nes i raun long mateniti wod bilong Yagaum Luteran Sios Hau sik long Madang provins na givim ol stiatok long ol mama long lukautim bebi. em long lukim olsem ol pipel long PNG i kisim ol sevis we Siti Famasi inap long givim ol long em. Dispela luksave i kamap pinis na ol asples pipel long Oro provins bai kisim ol marasin na ol sevis we ol narapela bikpela taun i wok long kisim long planti yia i go pinis.

8 Beng Saut Pasifik i tokaut long skul fi dinau OL PAPAMAMA nau i ken kisim ol skul fi dinau long bikpela beng long kantri, Beng bilong Saut Pasifik (BSP). Dispela em ol kastoma bilong beng tasol. Toksave i kam long BSP beng i tok BSP skul fi loun o dinau i op bek nau na dispela i givim ol kastoma sans long kisim helpim long peim ol skul fi long ol pikinini bilong ol long dispela yia. Long BSP, mipela i luksave olsem edukesen long ol pikinini bilong yupela em i bikpela samting. Na long helpim yupela long kisim dinau mani bilong ol skul fi BSP bai helpim yupela long kisim na stretim ol aplikesen bilong yupela. Bai mipela i givim spesel helpim na olsem, yupela i mas hariap nau long kam na kisim ol skul fi dinau aplikesn, wanpela stetmen i kam long BSP i tok. Stetmen i skruim tok moa olsem sapos beng i tok oraitim dispela skul fi dinau mani, bai yu inap long baim spesel BSP skul bek long K40 tasol. i gat spesel pensil kes yu inap baim long K5.Ol bai givim fri Kilometrik set i gat long en rula, samting bilong sapim pensil na raba. Beng i askim ol kastoma i laik kisim ol skul fi dinau long hariap nau bipo ol saplai i pinis.em i askim tu ol kastoma long go long ol han bilong beng i stap klostu long ol na ol bai helpim ol i pulumapim fom na kisim sampela ol gutpela prais stret. EDUKESEN Februeri 4-10, 2010 WANTOK P skul yia i stat long dispela wik NUPELA skul yia 2010 i bin stat long dispela wik Mande. Planti tausen skul pikinini long elementeri level i go inap long sekonderi skul level long olgeta hap bilong PNG i statim skul bilong ol. Ol tisa trening skul bai stat long neks wik Mande taim ol yunivesiti skul bai stat klostu long pinis bilong dispela mun. Mak bilong olgeta sumatin long kantri i stat long elementeri level i go long sekonderi na teseri level olsem long ol yunivesiti, tisa kolis na ol teknikel na vokesenel skul inap long samting olsem 1.3 milion. Na mak bilong ol tisa i moa long 35,000. Taim planti papamama i bin stretim rejistresen olsem peim skul fi na kisim i go long skul bilong rekotim, stretim ol trensfe na ol narapela samting long las wik bipo skul i bin stat long dispela wik, sampela i no bin wokim dispela. Na long dispela wik bilong skul i stat, ol i bin pulim lain gen long ol skul opis long stretim ol dispela wok. Olsem long olgeta yia, sampela sumatin i no go long skul bikos ol papamama i no inap long peim skul fi bilong ol, em i kamap tu long dispela yia. Bilong daunim ol dispela kain hevi, stat long dispela yia, ol elementeri skul sumatin i no inap long peim skul fi, tasol ol bai mekim sampela peimen long ol fi olsem projek fi na ejensi fi long ol skul we ol sios i papa long en. Sampela papammama i komplen long dispela bikos ol i tok elementeri Ol skul long PNG i kisim skul level em i fri, tasol skul i mas gat mani long karimaut ol projek samting na olsem, i mas gat sampela kain fi. Long dispela yia tu, em i namba wan taim long gavman i givim skul sabsidi mani i go long ol skul long stat stret bilong skul yia. Em i stap nau long han bilong Edukesen Dipatmen long tilim ol dispela skul sabsidi o helpim mani i go long ol wan wan provins na provinsel edukesen opis bai i tilim i go aut long olgeta wanwan skul i kam aninit long lukaut bilong ol. bikpela helpim long Australia wantaim ol teks buk AMAMAS KILIM OL: Bubu Matau, papa Mike, mama Christine na liklik brata i amamas long kam wantaim skul sumatin meri, Naomi Mike long stretim skul bilong em las wik Fonde. Famili amamas long Gordon Sekonderi skul EDUKESEN em i bikpela samting bikos em i save opim planti dua bilong gutpela rot long sindaun na bihain taim. Wanpela famili bilong 8 Mail ausait long Mosbi siti i amamas nogut tru long pikinini meri bilong ol i kisim spes long Godons Sekonderi skul insait long Nesenel Kapitel Distrik long wokim Gret 9 bilong em. Famili bilong Mike Miha, meri bilong em Christine Miha wanpela liklik bilong ol na lapun bubu Matau Luluwo i bin amamas na go wantaim pikinini meri, Naomi Mike, long Godons Sekonderi rejistresende bilong stretim ol skul fi samting na wanem klas em bai go long em long las wik Fonde. Naomi i namba 4 long bikpela famili i gat 7-pela pikinini na i bin pinisim praimeri skul long Eki Vaki i amamas long kisim ofa long skul long Godons Sekonderi bikos em i wanpela gutpela skul long siti ol sumatin i kisim ol gutpela mak i save go skul long en. Mi amamas tru long kisim ofa long kam skul long wanpela long ol gutpela skul long siti we i save kisim ol sumatin i gat ol gutpela mak.mi bin ting olsem bai ol i kisim mi long Tokarara Hai skul, Naomi i tok. Papa Mike tu na mama Christine wantaim tu bubu man, Matau, i bin amamas tru long Naomi na olgeta i bin kam wantaim em long stretim rejistresen bilong em las Trinde. Papa i bin wanpela skul longpela taim skul tisa long Abau distrik tasol em i bin risain na i stap nating. Tasol bikos em i gat planti pikinini long lukautim na peim skul fi bilong ol, em i tingting long go bek long wok. OL apa praimeri skul sumatin insait long ol skul na ol tisa kolis long kantri bai i kisim gutpela helpim long ol skul bilong ol na moa yet, long ol sabjek olsem Inglis, Mets na Saiens. Dispela i kamap bihainim helpim bilong gavman bilong Australia we i givim 539,000 teks buk bilong Inglis, Mets na Saiens. Ol buk i bin kamap long kantri las wik. Ol bin salim ol dispela teks buk long tupela sip insait long ol siping kontena na salim i kam long Mosbi na Lae. Dispela tupela siti em ol ples we ol bai i skelim ol buk na salim i go long wan wan long ol 3,400 praimeri skul na 6-pela tisa kolis long kantri. Ekting bosman bilong AusAID long PNG, Robin Scott Chalton, i tok em bai bikpela wok na kostim bikpela mani bilong trenspotim o salim ol buk i go aut long ol wanwan skul long kantri. Dispela bai wanpela bikpela operesen bai i lukim bikpela mak tru long ol skul buk ol i salim i go long ol skul long PNG. Em bai yusim planti ka na Australia givim buk bikpela mani long salim ol buk i go aut long ol skul. Kisim ol buk i kam long PNG em i isipela samting. Long Lae na Mosbi, ol bai skelim ol buk i go long ol provins na salim ol i go aut long ol biktaun bilong ol provins long kantri. Na long hap, ol bai skelim gen i go long ol wan wan skul na tilim ol i go long mak bilong ol wan wan praimeri na komyuniti skul long provins, Mista Scott i tok. Em i tok moa olsem dispela ol teksbuk program i wanpela gutpela program bikos em i gutpela long strongim wok patna i stap namel long PNG na Australia we i wok nau long lukim ol gutpela wok kamap long sait bilong divelopmen long kantri. Dispela ol teks buk em ol i hap bilong join komitmen o wok bung namel long tupela kantri bilong lukim moa pikinini i go long skul long PNG. Na long yia 2015, mak bai i go antap long 75 pesen. Dispela mak bai lukim 300,000 moa sumatin i go long skul,winim mak i stap nau. Ekting Edukesen Sekreteri, Luke Taita i tok kisim moa pikinini long skul i no min olsem apim namba tasol, nogat. Yumi mas sapotim dispela wantaim ol kain samting olsem ol tisa na ol sumatin i mas gat bilong helpim ol (tisa na ol sumatin) long ol skul wok bilong ol, Mista Taita i tok. Em i tok moa olsem bikos ol dispela teks buk i bilong ol bikpela sabjel eria olsem Inglis, Mets na Saiens, em bai kamapim gutpela senis long ol sumatin long kantri bai i mekim gut long laining na skul bilong ol. Kisim ol buk i go aut long ol skul bai i pinis long mun Jun long dispela yia.

9 P10 WANTOK Februeri 4-10, 2010 SIOS NIUS Nupela Luteran hetbisop i laikim gutpela wok bung Paulus Tali i raitim TAIM em i autim tok amamas bilong em, nupela hetbisop bilong Luteran Sios long PNG, Reveren Giegere Wenge i tok em laikim gutpela liasip long top level bilong sios na ol wok long givim gutpela stia long ol sios memba long kantri i ken ron gut. Olsem na em i tok em i mekim tok promis long ai bilong God long soim gutpela liasip bilong go pas Fr. Mirek Puchacz, MSF i raitim PLANTI taim mipela i harim olsem sampela pater i no mekim wok bilong ol gut, o ol i no givim gutpela eksampel long ol pipel o sampela bilong ol i mekim ol pasin nogut i save bagarapim bilip bilong ol pipel. Tasol planti taim ol manmeri i mekim ol pater i les long wok, ol manmeri i no wok bung wantaim ol, na ol manmeri i no sapotim ol, na ol manmeri i tok giaman na tok baksait long ol pater, ol pipel i no save pre bilong helpim ol, na ol i bagarapim gutpela wok bilong ol. Dispela samting i bin kamap long mi long Imbongu Peris, SHP long Janueri 13, Sampela katekis, sios lida na ol narapela manmeri i bin i go long bisop long Mendi na askim em long rausim mi long Imbongu Peris. Ol dispela lain i raitim longpela pas na givim long bisop na long sampela narapela pater. Wanem samting i bin stap long dispela pas? Ol i raitim twenti (20) point long diskraibim wok bilong mi, na long sios. Em i tok em bai wok bung wantaim bupela promis tu olsem ol bai wok bung wantaim long stiaim sios sekreteri, Albert gut ol sios memba bilong ol Tokave na Ekting Hetbisop, Reveren Zau Rapa long stiaim sios na ol Kristen long nupela sapta bilong sios aninit long Visen o driman Reveren Wenge i tok em na ol lain i bin kamap long sinot i bin amamas long ol nupela sios lida bilong ol. Long wankain taim tu, Is Simbu Luteran Distrik presiden, Reveren Miopa Siune taim em i tok amamas long bai strongim wok bilong nupela nupela hetbisop na Luteran Sios Yuni- sekreteri bilong sios i autim vesiti i mas kamap. tok amamas tu i go long ol Reveren Wenge wantaim Kristen manmeri bilong mipela sekreteri, Michael Yabim Luteran Distrik long Tokave i bin mekim tok lukautim gut ron bilong Wok bilong namba 27 sinot bilong sinot o bin pinis tupela wik i go pinis. Em i autim tu tok tenkyu long pastaim hetbisop, pastaim na i dai, Reveren Dokta Wesley Kigasung na pastaim secreteri, Isaac Theo long gutpela wok ol i mekim na tu, ol senis i wok long kamap aninit long nau i dai Dokta Kigasung. Tasol em i gat bilip olsem nupela hetbisop na eksekyutiv bilong em bai skruim gut ol sios wok i go strong moa. bagarapim pater planti long ol em i tok giaman. Ol i kotim mi hariap na tok baksait long mi. Long mekim olsem ol i bin rabisim mi na bagarapim gutnem bilong mi. Ol i mekim bikpela rong long mi. Long mekim olsem ol i bin givim sans long bisop na ol narapela pater long Sios. Ol i no inap long lusim dispela wok. Ol i no inap long sanap long tok i tru, na tok: mipela i bin mekim bikpela rong na mipela i mas sori, na mipela i mas stretim pater na mipela i mas senis. Nogut mipela i mekim wankain pasin long ol narapela mekim giaman judgment misinari. Taim ol i raitim long mi. Bisop i no bin sapotim mi. Mi no bin inap long feisim i bungim ol dispela giaman tok. Mi no bin slip gut, mi no bin kaikai gut, mi lusim pinis amamas long wok bilong mi. Bel bilong mi i bin bruk olgeta na spirit bilong mi i go daun. Ol dispela manmeri i bung wantaim long rausim mi long peris. Ol i no bin wok bung wantaim bilong mekim wok misin i go het. Ol i wok bung wantaim long bagarapim gutpela wok mi bin mekim klostu tri yia long Imbongu dispela pas long bisop ol i givim ripot bilong peris bilong ol. Tasol ol i tok em i asua bilong mi. Long mekim olsem ol i laik karamapim ol pasin nogut bilong ol: les pasin (nogat ol sakramen long planti ples, na papamama i no baim skul fi), antap pasin, pasin bilong giaman, stil pasin long ol skul. Ol dispela lain i bin bikhet olgeta taim, ol yet i gat problem wantaim ol na long ples bilong ol. Ol i no trupela trupela lida long ples, ol i bosim ol narapela manmeri, Peris. Ol dispela ol i yusim ol kain kain trik samting i fosim mi long lusim Imbongu Peris na go long narapela ples na daiosis. God i save husat i gat rait na husat i giaman. Mi lusim dispela ples pinis tasol ol dispela manmeri i stap yet. Yes, em ples bilong ol na ol bai holim wok long long kisim namba na wok long Sios. Tasol ol i no fit long mekim dispela wok, bikos ol i nogat gutpela save long lo bilong Sios, long lo bilong ol sakramen, long pasin bilong Sios na liturji bilong Sios. Mi sori long ol gutpela lain i laik mekim sampela wok long Sios tasol ol i nogat sans. Ol i pret na stap isi, na i mas bihainim ol aipas na giaman lida. Taim mi bin bungim bagarap long rot ol lida long ples i no stretim dispela problem na bihain ol dispela manmeri i komplein long bisop mi no bin go long wanpela autstesin winim wan yia. Taim mi bin lukautim mani bilong tupela skul long Orei na Tukupangi, hamas hevi mi bin i gat, hamas taim mi bin harim mi imbo kieri man nogut, na ol manmeri i bik maus long mi, na ol i rabisim mi klostu long olgeta BOM miting. Na bihain ol i raitim long bisop mi no bin wok bung wantaim ol tisa na papamama. Sapos ol dispela samting i kamap long ol misineri na ol lokal pater, ating ol bai lusim wok na ol yangpela bai les long kamap pater. Pasin bilong rispektim ol wokman bilong God na pasin bilong wok bung wantaim i mas i stap. Ol manmeri i mas sapotim ol wokman bilong God long kain kain we, na namba wan em pre bilong helpim ol. Ples (Holilen) long taim Jisas i stap long graun Skruim stori na piksa long Holilen i kam long las wik. Ministri bilong Jisas KAIN gai o stia dispela buk i givim na ol as toktok bilong em, yumi ken tok dispela em i Ples bilong Gospel. Tasol mipela i bungim sampela hevi we sampela taim, em i hat long stretim. I nogat stretpela rekot stret long givim taim we Jisas i bin karimaut ministri bilong em, tasol ol Gospel i givim sampela oda o rekot. i stap long tupela hap. Ol Gospela bilong Matyu, Mak na Luk na narapela em bilong John. Dispela bilong John i givim oda long ol bikpela rilijes festivel i bin kamap na Jisas i bin stap long em. Moa long neks wik. NAU LEIK TIBERIUS: Leik Tiberius nau we moa long 2,000 yia i go pinis, Jisas i bin singautim ol namba wan aposel bilong em, Peter na brata bilong em Andrew taim ol i tromoim ol net bilong painim pis i stap, olsem tasol ol lain long poto long tude i skruim dispela wok i stap. Poto: Buk Holyland. Singautim Jisas i kam long haus TUPELA Sande i go pinis, mipela i bin ritim stori bilong Jisas i tanim wara i kamap wain long Kana. Long homili o stiatok bilong mi, mi bin stori long taim mi stadi Tioloji long Seminari Ledalero, long Flores Ailan insait long kantri Indonesia. Mi bin putim piksa bilong santu hat antap long tebol na karamapim wantaim glas, olsem na taim mi stadi o wokim prea, mi bai lukim pes bilong Jisas olgeta taim. Tasol wanpela de, pren bilong mi i kam long rum na em i tokim mi olsem; taim mi lukim piksa bilong Jisas, mi painim aut olsem Jisas i no lukluk long pes bilong mi tasol. Em i lukim INSAIT long hat bilong mi. Dispela kain lukluk bilong Jisas i bringim senis insait long bel bilong em. Na em i pilim narakain stret. Em i kamap nupela olgeta, bikos em i larim Jisas i kam na stap insait long bel bilong em. Taim em i mekim wok long graun, planti manmeri i bin singautim Jisas i kam long haus bilong ol. Olgeta taim Jisas i go long haus, em i save mekim nupela na senisim manmeri insait long haus bilong ol. Taim em i go long haus bilong Pita, tambu meri bilong Pita i sik, na Jisas i oraitim em. Taim em i go long haus bilong Jairus, Jisas i mekim orait pikinini bilong Jairus. Taim Jisas i go long haus bilong Zakeus, em i senisim laip bilong Zakeus olgeta. Taim em i go long haus bilong Matyu, man bilong bungim takis, em i senisim Matyu. Na planti moa stori yumi painim long Gutnius olsem olgeta taim Jisas i go long wanpela haus, em i save mekim ol i kamap narakain olgeta. Olsem wanem yumi singautim Jisas i kam insait long haus bilong yumi? Long Lotu Katolik, yumi gat tupela rot bilong singautim Jisas i kam insait long haus bilong yumi. Nambawan, em long Santu Komunio we yumi kisim Bodi na Blut bilong Jisas i kam insait long bel bilong yumi. Namba tu, long bilasim haus o rum bilong yumi wantaim piksa bilong Jisas, olsem diwai kros wantaim Bodi bilong Jisas i hangamap antap long en. i gat narapela piksa bilong Jisas olsem Santu Hat, Divain Mercy, Gutpela Wasman bilong sipsip na planti moa piksa bilong Jisas. Namel long las wik, wanpela man i bin kam lukim mi na serim stori bilong spiritual laip bilong em. Em i no bin bihainim lotu inap long 40 yia i go pinis. Long tupela Sande i go pinis, em i bin bihainim lotu long Erima na harim skul bilong mi long singautim Jisas i kam insait long haus o rum bilong yumi. Bihain long lotu em i tingting planti long laip bilong em yet olsem em i no save singautim Jisas i kam long haus bilong em. Olsem na em i bin go long Katolik Buk Senta long Gaden Siti na baim wanpela naispela piksa bilong Jisas na Korona. Em i laik bringim Jisas i kam insait long haus na rum bilong em. Em i bin askim mi long wokim prea na blesim piksa bilong Jisas. Nau em i amamas bikos em i nap long toktok wantaim Jisas i stap insait long Piksa bilong Jisas. Jisas i laik kam long haus bilong yumi. Tasol singautim na larim em i kam. Em yet i tok; Mi sanap long dua na nok i stap. Sapos wanpela i opim dua, mi bai go insait na stap na kaikai wantaim em (Revelesen 3: 20)

10 Opis bilong Amerika Sekreteri bilong Stet i gat helpim mani bilong ol meri Givim aplikesen nau OL MERI long PNG i ken kisim gutpela samting na helpim wantaim mani we opis bilong Sekreteri bilong Stet long Amerika (USA) i katim bilong helpim ol meri long ol liklik kantri long wol. Opis bilong Embasi long Amerika long PNG i tok aut long dispela. Manimak we dispela liklik mani helpim grent ol meri i ken kisim long wanwan projek em long US$100,000 long mani bilong Amerika, tasol long manimak bilong PNG Kina, em bai winim K2 milion samting. Opis bilong Sekreteri bilong Stet long (United States of America) Amerika i save lukluk long ol Global Womens Isu o ol samting i karamapim ol meri long wol i gat sampela mani we ol wanwan meri na ol meri grup i ken aplai long en long kisim helpim. Opis bilong Embasi long Amerika long PNG i makim ol kantri olsem PNG, Solomon Ailan na Vanuatu autim toktok olsem gol o bikpela tingting bilong opis bilong Sekreteri bilong Stet long (United States of America) Amerika i save lukluk long ol Global Womens Isu em long divelopim na kodinetim ol Foren Polisi na program bilong Amerika wantaim as tingting long strongim na go hetim wok bilong ol meri long sait bilong politiks, ikonomik na sosel rait long wol. Opis i save wok long helpim ol bikpela na ol skul na ol yangpela meri long kisim skul, helt kea na daunim pasin bilong paitim na bagarapim ol meri. Ol projek we dispela liklik mani grent i ken helpim long mekim em long sait bilong edukesen bilong ol meri, Fud sekyuriti, klaimet i senis, jenda na daunim pasin bilong paitim na mekim nogut long ol meri, sans long kisim trening long bisnis wok, demokresi na sapotim ol meri long do insait long wok politiks, trening na lidasip na ol senis long lo. Proposel o ripot ol meri i ken raitim long kisim mani long projek i mas inap long 6-pela pes tasol. Na em i mas gat kliapela stetmen i tok klia long hevi yu laik etresim, stori bilong program yu laik kisim helpim long en, tok klia long projek na ol spesel ektiviti o wok i go wantaim, wanem ol samting yu laik lukim i kamap baset we bai yu wokim wantaim US100, 000, liklik ripot yu tok klia long kampani bilong yu na wok em i ken mekim long teknikel na menesmen sait. Yu mas karimaut projek insait long 18 mun tasol. Opis i tok detlain bilong ol meri na meri grip long PNG i putim proposel ripot bilong ole m dispela Fraide, Febueri 5, Etres bilong salim proposel ripot em: png@state.gov Embasi i welkamim ol join proposel we bai bilding na strongim patnasip namel long pipel, ol komyuniti na ol ogenaisesen. Sapos yu laikim moa toktok na helpim long proposel ripot bilong yu, yu ken ringim Carolyne Ive long ektensen 2128 o rait i go long dispela etres: png@state.gov aninit long sabjek taitel, "GLOBAL WOMEN'S ISSUES SMALL GRANTS INITIA- TIVE". Britis Hai Komisin skruim sapot long Haus Ruth Veronica Hatutasi i raitim BRITIS Hai Komisin i skruim gen mani sapot long namba tru yia i go long Haus Ruth na wok patna wantaim long helpim ol meri na pikinini i bungim hevi long narapela man. Britis Hai Komisina long PNG, David Dunn i tok Hai Komisin i amamas long skruim sapot bilong em long wok patna wantaim Haus Ruth long namba tri yia nau. Em i tok helpim long sait bilong mani we Hai Komisin i wok long givim helpim long ol meri na ol pikinini long painim seif ples ol i ken go stap long en tai m ol i bungim hevi insait long famili na ausait inap ol samting i orait. Taim ol i stap long gutpela lukaut long Haus Ruth, ol i save kisim kaikai, gutpela ples bilong stap na slip na kisim helpim long sait bilong lo. Hai Komisina Dunn i tok long las yia Ogas, ol i bin joinim planti ol patna insait long Mosbi siti na opim dua bilong ol long ol meri na pikinini i bungim hevi long man i paitim na bagarapim ol. Na ol i mekim Britis Hai Komisin olsem wanpela Seif Meri Ples. "Yumi no inap long stretim domestik vailens hariap tasol taim yumi putim han wantaim na patna wantaim ol lain olsem Haus Ruth na Meri Seif Ples, yumi na olgeta PNG i mas sanap agensim dispela. Yumi mas rausim na stopim domestik vailens nau," Hai Komisina Dunn i tok. Bosmeri bilong Haus Ruth, Monica Richards i autim tok tenkyu i go long Britis Hai Komisin long skruim mani sapot bilong em i go long ol long namba tri yia nau. Em i tok sapos Britis Hai Komisin i no bin givim sapot bilong em, Haus Ruth bai i no inap karimaut ol wok bilong em gut long dispela yia. Long las yia, Haus Ruth i bin helpim 128 ol bikpela meri na ol mama, ol yangpela pikinini meri na pikinini long kraisis wing. MERI NIUS Februari 4-10, 2010 WANTOK P11 RAUN LUKIM OL MERI NA PIKININI Sotpela Tok Skul: Laspela hap bilong Sotpela Tok Skul we yumi bin lukluk long Marie Stopes long PNG na Helt bilong yu. Meri Wantok i bilip olsem yupela i kisim sampela helpim long save na mekim ol samting i bin stap long dispela sotpela kolom insait long tupela mun i go pinis. Ol narapela Seksuel na Riprodaktiv helt sevis we Marie Stopes i gat long en em: Pap smia-sek long sik bilong ol meri,sik long bilum bilong karim bebi long ol mama na givim marasin na ol narapela sik we o save kamap planti taim. MOA NEKS WIK! Ol mama grup long LNG projek eria redi long Madang bung Timon Henry i raitim MOA long 30 mama grup insait long Hides, Angore na Juha long Likwifaid Neturel Ges (LNG) projek insait long Sauten Hailans provins (SHP) bai bung long Madang long sindaun long tripela de miting bilong ol. Bung bai i stat long Mas na pinis long de namba 26 mun Mas yet. Papua Niugini Samba ov Maining na Petrolium bai lukautim dispela 2010 Wimens na Mainin na Petrolium konprens we bai i kamap long Divain Wod Yunivesiti (DWU) long Madang long stretim gut ol meri SKUL YIA STAT: OL dispela pikinini bilong Melanesien Turisim Sevis (MTC) Pre-skul long Madang i amamas long statim skul gen long 2010 skul yia i bin stat long dispela wik Mande. STRONG BILONG MERI: Cecilia Mokuma i wanpela strongpela bisnis meri long Buka nau. Em na man bilong em, Joe Mokuma i pinis long wok olsem ol pablik sevan na nau ol i ranim famili jenerel mesant tred stoa bisnis, Jocia Entaprais, long Buka Taun, Otonomes Bogenvil Rijen. Cecilai i tok em na Joe i bin kirapim dispela bisnis bipo ol i pinisi long wok, em olsem wanpela skul tisa na Joe olsem Provinsel Turisim opisa, bilong helpim ol taim ol i pinis long wok bilong ol. Nau Cecilia na famili i gat tupela stoa. long sait bilong wok bisnes na ol arapela samting moa. Siameri bilong LNG Wimens Divelopmen Limitet, Mati Yaparia i tokim Wantok Niuspepa olsem em i gat bikpela amamas tru long PNG Samba ov Maining na Petrolium long kamapim dispela kibung long Madang we bai opim gut tingting bilong ol meri. Mis Yaparia i singaut i go long Divelopa Exxion Mobil na SHP, ol MP na ol Lokol Level Gavman Presiden long kam na givim sapot nilong ol i go long ol meri long dispela wokabaut bilong ol meri i go long Madang. Insait long dispela taim tu, Memba bilong Komo Magarima, Francis Potabe i tok aninit long Distrik Divelopmen Plan,em i gat bikpela plen na baset long sapotim wok bilong ol meri grup insait long wan wan distrik bilong em. Na wankain tu long ol yut, spot na ol arapela moa. Long dispela taim tu, Mista Potabe i askim pipel olsem gavman bai i no inap long givim aut mani nating inap em i lukluk long wok bilong ol. Em i tok strong olsem bipo long LNG projek i kirapim tru wok, ol pipel mas go bek long ples na stat wok long graun na planim kaikai samting.

11 P12 WANTOK Februari 4-10, 2010 ABC na WOL NIUS Ol Australia politikal pati kros long ol yet long klaimet takis OL bikpela politikal pati bilong Australia i sutim ol toktok agensim ol yet long redim ol bikpela na nupela takis bilong ronim ol loa em bai ol i karamapim klaimet senis. Tony Abbott, lida bilong oposisen kolisen, i luk olsem emi wok long go pas long ol dispela strongpela toktok. Danny Morgan i ripot i kam long Kanbera olsem ol i bin makim Tony Abbott long kisim wok olsem lida bilong Kolisen long pinis bilong 2009, bihain long em i bin toktok strong olsem pat ii mas noken oraitim dispela emisins treding skim bilong gavman. Dispela lejislesen bai ol i bringim i go bek gen long palamen long dispela wok i kam na Mista Abbott i tok nogat wanpela senis i kamap yet. Praim Minista Kevin Rudd i wok long yusim wankain toktok bilong kamapim sampela wari long wanem kain mani stret em Mista Abbott bai yusim long lukautim klaimet senis plen bilong en. Mista Abbott i bin tok long tokaut long skim bilong em long Tunde dispela wik. Em i tok em bai lukautim dispela skim bilong en wantaim mani em bai ol i sevim insait yet long baset. Kuk Ailans PM i laikim senis long wok politiks PRAIM Minista bilong Kuk Ailans (Cook Islands), nau i wok long lukluk long traim long senisim ol wok politik bilong lukim olsem ol gavman i save stap gut na nogat planti hevi i save kamap long ol. Jim Marurai i laikim bai ol i mas senisim kain we em ol i save bihainim nau o Wesminista politikal sistem i go long wanpela kain wei we ol pipel yet i mas makim Praim Minista. Em i tok, kain wei em ol i save bihainim i save larim ol palamen memba long senisim tumas ol politikal pati bilong ol o ol i save kalap kalap nabaut tumas, na dispela i save mekim i hat tru long husat i holim wok olsem Praim Minista long ronim gut gavman. Mista Marurai i bin tokim Redio Australia Pacific Beat progrem olsem planti pipel long kantri i sapotim dispela tingting bilong en, tasol palamen i mas givim tok orait bilong en yet. Ol i planim bun bilong ol soldia long Frans LONG Frans, ol i planim ken bun bilong ol namba wan man namel long 250 ol soldia bilong Briten na Australia husat i bin dai long Wol Woa 1. Ol dispela soldia husat i bin dai long 1916 long bikpela pait em ol i kolim long Batel ov Fromels, nau ol i planim ol long nupela ples matmat klostu long wanpela bikpela hul long graun we ol i bin planim ol pastaim long ol. Ol i bin painim ol bun bilong ol long yia 2008 insait long sikspela bikpela matmat long wanpela hap graun em planti wara i save stap long en. Ol i mekim pinis ol DNA tes long ol dispela bun bilong ol soldia na ol i ting bai ol i tokaut long stori bilong dispela wok painimaut long mun Mas long dispela yia. Man husat i bin go pas long Commonwealth War Graves Commission, David Richardson, i tok em i laik lukim olsem bihain long dispela bai ol inap tokaut long nem bilong ol dispela soldia na putim nem bilong ol long ol hetston bilong ol. KISIM WAS: Ol turis bilong ol arapela ples i kisim was taim helikopta i kirap wantaim sampela ol wanlain bilong ol, bihain long bikpela ren na graun bruk i kamap long ples Machu Picchu Pueblo. Bikpela ren na haiwara i pasim rot bilong tren i go long Machu Picchu. Dispela ples em i wanpela bikpela ples bilong ol turis long kain kain kantri long wol i save raun i go lukim. Nau dispela taim nogut bai pasim i go sampela wik yet. (AP Poto i kam long AAP Images) Wanpela Raits grup long Kambodia i askim UN long lukluk gen long ol drag senta WANPELA bikpela raits grup i askim pinis Yunaitet Nesens long lukluk gen long wok em i save mekim long sapotim ol drag riabilitesen senta em gavman i save lukautim long Kambodia. Dispela lain i tok olsem ol i no save lukautim gut ol pipel em ol i save kalabusim ol long ol dispela senta. Insait long wanpela ripot em Humen Raits Wats i bin autim, em i askim olsem ol i mas pasim 11-pela senta long ol i save paitim gut tru ol kalabusman, na tu, ol i save yusim ilektrik sok, na ol i save fosim ol long wok na tu, ol i save reipim ol dispela kalabus manmeri wantaim. Gavman bilong Kambodia i tok olsem ol dispela toktok bilong Humen Raits Wats i no tru liklik. Humen Raits Wats nau i wok long toktok strong long UN Childrens Fund na UN opis long Drags na Kraim, na em i tok Yunaitet Nesens i no pasim maus bilong en tasol, na em i mas lukluk gut gen long ol progrem bilong en long Kambodia. Ol i askim Japan long sainim loa agensim pasin bilong stilim na haitim pikinini OL gavman opisa bilong etpela kantri, wantaim tu - Australia, Nu Silan, Britain, na Amerika, i askim strong Japan long sainim wanpela tok orait bilong stopim pasin bilong ol papamama i save stilim ol pikinini long kain kain kantri. ABC Niusman long Not Esia, March Willacy, i ripot i kam long Tokyo, olsem Japan i wanpela kantri tasol namel long Grup ov Seven indastrialais nesen husat i no sainim yet dispela Hague Konvensen. Ol Ektivis i tok olsem planti tausen ol papamama bilong ol narapela kantri o ol papamama i lusim pinis rait bilong lukim ol pikinini bilong ol long Japan, we sampela taim ol kot i save givim rait i go long ol bubu bilong ol pikinini long Siapan, na lus tingting long wanpela papa o mama husat i kam long narapela kantri. Taim ol i wok long strong long mekim Tokyo long sainim 1980 Hague Konvensen, o loa, em i save stopim ol papamama long stilim ol pikinini bilong ol, ol dispela gavman opisa bilong dispela eitpela kantri, wantaim tu Australian Ambeseda i go long Japan, i holim miting pinis wantaim Foren minista bilong Japan, Katsuya Okada. Mista Okada i tok, em i luksave olsem dispela samting em i bikpela wari, tasol em i olsem Japan i gat narapela kain lo em i no wankain olsem ol lo bilong ol Westen kantri. Malesia: Ol i sasim man na meri 4-pela bulmakau bihainim bruk marit WANPELA vilis kot long Sabah stet long Bonio long Malesia, i sasim pinis wanpela man na wanpela meri long baim fopela bulmakau na wanpela pik bihain long tupela i bin paul raun wantaim ol arapela maski tupela i bin marit. Penampang Netiv Kot i bin sasim tupela bihain long man bilong dispela meri i bin kotim tupela. Wanpela jas i bin odarim dispela man na pren meri bilong en long baim foapela bulmakau na wanpela pik, na sasim tupela long 586 US dola olsem kompensesen. Mak o namba bilong ol asples pipel i stap aninit long wan pesen long 28 milian pipel o manmeri bilong Malesia. Filipins: Ol i sutim dai tupela taun kaunsela LONG Filipins polis i tok sampela lain i bin sutim dai tupela kaunsela long Saut bilong kantri, na ol i tok, ating dispela trabel i mas bihainim ol wok rere bilong nesenel ileksen em bai ol i kamapim long mun Me long dispela yia. Tenpela man husat i bin wok karim ol gan i bin sutim dai Corazon Florida na Dindo Ligawan long ailan bilong Mindanao long dispela wik Sande. Dispela tupela lokol kaunsela i bin wok long raun na lukluk long wanpela wel pam plantesen long taun bilong Presiden Quirino taim ol dispela man i bin sutim ol dai. Sif Inspekta Jomar Yap, i tok nogut dai bilong dispela tupela man i mas bihainim ol wok redi bilong nesenel ileksen long mun Me, long wanem dispela tupela kaunsela i bin wok long redi long sanap resis long ileksen. Tupela i bin laik joinim Lakas kolisen pati em Presiden Gloria Arroyo i go pas long en, na pati em i lukautim kantri long dispela taim. Tasol ol polis i wok long lukluk tu long ol narapela samting em i bin mekim ol dispela trabelman long kilim ol dispela kaunsela. Viktoria bai makim Black Saturday LONG wik bihain, Viktoria bai makim namba wan yia bihain long bikpela paia i bin bagarapim na kilim planti pipel tru long ol taun na liklik viles ausait long Melbon siti long Australia. Ol i kolim dispela de Black Saturday. Tasol Premia bilong Viktoria, John Brumby, i tokaut olsem em i no wanbel wantaim sampela pipel husat i save stap long sampela long ol taun we paia i save hamarim ol olgeta taim olsem ol i no laik harim ol woning o tok lukaut olsem paia inap kamap gen long ol ples bilong ol. ABC nius ripot, Peta Carlyon i ripot olsem wanpela ripot bilong wanpela wok painimaut o sevei em Viktoria Kantri Paia Atoriti i bin tokaut long en dispela wik, i soim olsem klostu olgeta pipel husat i save stap long ol taun na ples em paia i save bagarapim ol olgeta taim, i bin tok olsem bai ol i stap yet na lukautim ol haus bilong ol, maski sapos paia i kamap o nogat. Em klostu wan yia nau bihain long ol bus paia bilong Black Saturday i bin bagarapim planti liklik taun na Premia bilong Viktoria i tok planti pipel bai wari tru na bungim bikpela hevi long wik bihain taim ol i makim Black Saturday, tasol em i tok ol i mas harim tok long ol tok lukaut bilong paia. Haiti: Polis i pulim kalabusim 10pla American pipal POLIS long Haiti i pulim kalabusim pinis tenpela pipel bilong Amerika, long wanem ol i bin wok long traim long stilim moa long 30 ol pikinini na karim ol i go long Dominiken Ripablik. Ol i ting ol dispela pipel i stap insait long wanpela korap pasin bilong adoptim o kisim stil ol pikinini. Long stat bilong dispela mun, wanpela bikpela guria i bin hamarim Port Au Prince, biktaun bilong Haiti na kilim dai samting olsem 150-tausan ol pipel, na planti moa i bin lusim ol haus bilong ol na ol i nogat kaikai. Ol pikinini tu i wok long painim bikpela hevi bihainim dispela guria. Ol atoriti i tok olsem ol dispela pipel bilong Amerika em ol i pulim kalabusim ol i no bin nap long givim stretpela tok klia olsem ol i bin bihainim gut loa bilong adoptim o kisim ol dispela pikinini, o sapos ol dispela pikinini i bin lusim ol papa na mama bilong ol long dispela guria. Tasol wanpela long ol dispela pipel, husat i tok olsem em i lida bilong wanpela grup long Amerika em ol i kolim long New Life Children's Refuge, i tok olsem ol i no brukim wanpela loa. Minista bilong sosol afes long Haiti, Yves Christallin, i tok ol i pulim kalabusim pinis tupela pipel bilong Haiti.

12 KOMENTRI Februeri 4-10, 2010 WANTOK P13 KOMENTRI Skul fi taim i noken painim pasin korapsen Sik nogut bilong korapsen bai kaikaim PNG KORAPSEN em i bikpela samting we i bagarapim tru kantri bilong yumi. Dispela nem em sut long pasin bilongs stil, haitim samting, giaman na kisim samting o paulim samting bilong ol arapela na kainkain krangi pasin bilong kisim hait mani o paul pepa na mekim. Yumi ol pipel bilong Papua Niugini i no inap kisim wanpela gutpela sevis o divelopmen long bisnis bilong gavman o mani bilong gavman bikos kain stil pasin na paulim wok i stap pinis olsem na sampela lain tasol bai kisim na ol pipel bai nogat. Korap pasin i kamap long kainkain rot. Sampela em long stil pasin, paulim samting, giaman, sevim yu yet na i no pipel na planti kainkain krangi pasin moa. Olgeta taim yumi ritim long niuspepa o harim long redio o go long kot haus na harim bai yu lukim planti em ol dispela kain pasin tasol. Yumi ritim long nius olsem ol Kongkong kam long kantri na kisim planti graun na ranim bisnis bilong ol na ol pipel bilong PNG i paul paul i stap. Em ol kain hait pasin ol mekim ya. Yumi lukim ol Kongkong wok long ranim ol liklik bisnis we Lo i tok em bilong ol pipel bilong PNG tasol long ranim. Tasol ol go long wanem rot na kisim laisens na ranim ol dispela bisnis? Em korap pasin yumi tok ya. Ol pipel bilong PNG yet long ol opis bilong gavman i mekim dil wantaim ol na mekim pepa wok bilong ol go orait na nogat man i save. Ol i kisim gris mani na mekim samting. Em korap pasin yumi toktok ya. Salens nau i go long ol yangpela manmeri bilong yumi long skul long tingim dispela na kamapim nupela tingting bilong tok nogat long ol korap pasin olsem bihain taim. Dispela pasin tasol i bagarapim kantri bilong yumi na em i save kisim kainkain nem nogut long ai bilong ol arapela kantri long wol. Yumi laik strongim ol polis fos bai ol ken helpim long daunim dispela kain pasin korap tasol yumi harim long nius olsem ol raskol wok long werim polis yunifom na mekim ol bikpela stil pasin. Ol trefik polis tu wok long giaman sasim ol kar na ol manmeri long rot na kisim mani bilong ol na ol pipel i prêt. Nogat bilip tu long wok bilong polis. Ol kalabus lain wok long ranawe na yumi tingting planti ya. Nogut ol woda yet i larim dua bilong haus kalabus i op stap na ol kalabus lain ronawe. Kainkain pasin i kamap na yumi paol nau. Bai yumi daunim korapsen olsem wanem. Wanpela rot nau em long surukim taim bilong kalabus go longpela. Husat i mekim pasin korap insait long gavman na Kot i sasim em, orait em mas kisim taim mak olsem 20 yia long haus kalabus. Ating yumi surukim taim bilong kalabus go longpela. Yumi ken wok strong long skulim ol pikinini bilong yumi long ol skul tude long stopim korap pasin insait long kantri long bihain taim. Long taim bilong ol, ol mas tok nogat long korapsen. Pasin bilong stil na giaman na mekim hait pepa na givim mani long man mekim hait wok bilong yumi em bikpela samting pinis. Dispela pasin em kukim yumi olsem wanpela kain sik nogut i wok long ron long komyuniti na kantri bilong yumi. Dispela sik nogut bai stop long wanem hap em yumi no save. Ating ol lida na ol lo opis mas skelim gut na toktok moa long wanem hap tru yumi mas putim mak long en na stopim. TAIM bilong peim skul fi bilong ol pikinini bilong yumi, em i wanpela taim bilong hat wok, tuhat, bel kaskas, na taim bilong pasin korapsen tu. Em i tru o nogat? Ating bipo, dispela kain pasin korapsen we ol lain i save makim ol sumatin long kisim ples long wan wan ol bikpela skul i save askim mani long ol papamama, i nogat. Tasol tude, em i wanpela samting we i wok long daunim sans bilong planti ol gutpela save sumatin bilong yumi. Planti taim, dispela kain pasin i wok long kilim stret laik bilong ol yangpela bilong yumi long bihainim save na skul bilong ol i go yet. Em i wanpela kain pasin we i no mas stap long edukesen sistem bilong yumi. Tasol em i stap pinis. Na sapos ol bikmanmeri bilong Edukesen Dipatmen i no save, o i no luksave long dispela hevi, bai yumi lukim ol gutpela sumatin bilong yumi, husat i save hatwok long skul bilong ol long kisim gutpela mak na namba i pundaun long sait na i no kisim sapot ol i nidim. Yumi ol papamama i no save tingting planti sapos ol pikinini bilong yumi i wok strong long skul, na long pinis bilong yia, em i kisim gutpela mak tru. Yumi save ting olsem em bai liklik samting tru long kisim spes bilong em long bikpela skul. Tasol nau, em i taim bilong tingting planti. Maski ol pikinini i gat gutpela mak, na papamama bilong ol i ting ol bai kisim sans long go long bikpela skul, sampela taim, dispela pasin korapsen i ken pasim rot bilong ol. Dokta Pagelio, yu mas sekim gut olgeta lain manmeri i save givim han long givim spes long ol sumatin. Ol i noken askim mani long mekim dispela wok bilong ol. Sapos yumi laikim senis long savemak bilong ol sumatin bilong yumi i go long bihain taim, yumi noken larim dispela kain pasin i go bikpela. Painimaut husat tru ol opisa i save askim mani long givim spes long ol pikinini, na rausim ol. Bihain taim bilong kantri bilong yumi em i bikpela samting tumas. Na ol lain husat i holim bihain taim bilong yumi, em ol yangpela sumatin bilong yumi. Sapos ol i kisim gutpela mak long hatwok bilong ol yet, givim sans ol i winim. Noken givim long husat manmeri i laik givim gris mani long suvim ol les pikinini bilong ol i no save skul gut. Save bilong dispela nau i stap long han bilong yupela.

13 P14 WANTOK Februari 4-10, 2010 WOL NIUS POTO LES LONG WETIM GAVMAN: Dispela foapela man i karim bodi bilong wanpela meri i gat 24 krismas, nem bilong em Sergeline Joseph. Papa bilong em Thomas Silvain, (wokabaut baksait), i peim dispela foapela man 200 US dola long go na painim bodi bilong pikinini bilong em, i silip aninit long haus bilong ol. Ol lain Haiti i wok long les long wetim gavman bilong ol yet long helpim ol bihain long bikpela guria i seksekim ples bilong ol long Janueri 12. (AP Poto i kam long AAP Images) PRET LONG SUT: Wanpela mangi i krai pastaim long ol i laik givim em banis sut long strongim bodi bilong em agensim ol kain kain sik i ken kamap insait long ol haus sel. Em i wanpela long planti tausen manmeri husat i bungim hevi taim guria i kamap long ples bilong ol. (AP Poto i kam long AAP Images) WANPLES: Wanpela soldia bilong Amerika, husat em bilong Haiti tu, nem bilong em US Marine Staff Seargeant Clausele Barthold, i stori wantaim ol lain asples bilong ples Leogane long Haiti. (AP Poto i kam long AAP Images) KISIM HELPIM: Tupela meri, wanpela em i aipas, i karim ol dis kaikai bihain long ol i kisim helpim long senta bilong ol aipas. (AP Poto i kam long AAP Images)

14 LAIPSTAIL Februeri 4-10, 2010 WANTOK P15 Sinot i pas wantaim planti memori Bustin Anzu i raitim GUTPELA de - i nogat ren, ples i stap isi tasol, win tu i no ron, sampela klaut i holim pasim san na ol manmeri i amamas tasol na wet long lukim wanem samting i laik kamap. Ol nupela jeneresen Luteran i harim tasol olsem ol papamama na tumbuna bilong ol i raun long dispela kain wok. Taim ol lain bilong ol i tokim ol. Ol i ting olsem ol i harim tumbuna stori tasol. Tasol long dispela Fraide, ol yet i mas lukim dispela samting long Matin Luta Semineri long Lae pasim bilong 27 sinot bilong Evangelikal Luteran Sios bilong Papua Niugini (ELC-PNG). Ol yangpela Luteran bilong Jabem, asples o mama distrik bilong ol narapela 16-pela distrik, ol i soim tru kala na pasin, olsem wanem wok miti i bin kam long ples bilong ol na bihain i go long narapela hap ples na Hailans. Long dispela sinot, planti samting i bin kamap amamas, bel sori, wari na bikpela memori bilong sampela. Pairap bilong kundu, nek bilong ol mama Gejamsao long singsing lotu long tokples, ol bilas bilong ol, danis bilong ol yangpela na drama bilong ol i winim tru lewa na tingting bilong planti. Ol meri i singsing na bihainim tupela man husat i yusim kanu na pedol i go long ol bikman bilong lotu i stap. Ol mama i bihainim wantaim ol string bilum na presen bilong givim i go long ol seket presiden na ol visita. Ol i givim dispela i go pinis, narapela grup, klostu long sinot haus i kam aut wantaim singsing bilong ol. Ol i singsing i stap na i no longtaim, tripela pisin, we ol i wokim i kam daun long rop. Wanpela bilong ol dispela pisin i karim wanpela envelop, narapela i holim wanpela diwai kros na narapela i holim wanpela ki bilong kar. Ol dispela pisin i kam daun long tupela bikman i sindaun long en. Dispela tupela bikman em, Mesaach Philemon, bikpela brata bilong Memba bilong Lae Bart Philemon na olpela BISOP TOK PROMIS: Nupela bisop Rev. Giegere Wenge i ritim tok promis long sinot long harim taim sinot siaman Profesa Eric Kua i sanap witnesim. KANU I GO: Rev Zau Rapa, Jabem distrik presiden Gedisa Okamaisa na olpela sios sekreteri Isaac Theo i redi long givim kanu i go long Goroka Distrik long kamapim 28 sinot. Jabem distrik presiden Pasto Jana Apo. Bihain long narapela sait, ol i singsing na pulim wanpela sip i kam. Dispela i gat wanpela liklik kanu we ol i wokim na raitim nem antap long em. Dispela kanu tasol em ol i laik givim i go long neks distrik we bai holim namba 28 sinot. Ol mama i singsing na ol yangpela i danis na mekim drama olsem ol i pedol long kanu. Namel long dispela, sip wantaim dispela liklik kanu wantaim nem i go. Antap long dispela sip, Ekting Bisop na nau namba tu bisop Pasto Zau Rapa i sanap wantaim olpela sios sekreteri Isaac Theo. Rapa i sanap long las taim olsem ekting het bisop na Theo i tok gutbai long holim dispela wok bilong sios. Baksait long tupela, em ol singsing grup na garamut i stap, singsing na paitim antap long sip. Ol i wokim puli na pulim na olsem sip i ron long solwara. Long narapela sait, Goroka Distrik, husat bai hostim 28 sinot, i singsing na amamas i stap. Nupela bisop Pasto Giegere Wenge, nupela sios sekreteri Albert Tokave, siaman bilong 28 sinot Komiti Goroka Sinot Brian Koningi, na distrik presiden Reveren Kowora Toa i sanap paslain long grup bilong Goroka. Taim dispela tupela grup klostu i laik go bung, dispela tupela man i kisim ol dispela samting we ol pisin i karim i kam daun na wokabaut i go long ples we tupela grup i bung. Long dispela hap tupela i givim envelop, ki bilong kar na pedol bilong kanu, na givim i go long nupela bisop, Reveren Giergere Wenge. Long wankain taim tu, ol lain long sip, namba tu bisop Rapa, olpela sekreteri Theo na distrik presiden bilong Jabem Reveren Gedisa Okamaisa wantaim ol deleget RAPA I VOT: Rev Zau Rapa i kisim pepa bilong vot long Morobe Provinsel Ilektoral Opisa Simon Sinai taim Provinsel Administreita Kemas Tomola i sanap witnesim bilong Jabem i givim kanu i go long nupela bisop na ol lain Goroka. Envelop wantaim pedol bilong kanu na kanu em presiden bilong Goroka distrik na ol deleget bilong em, ol i kisim na nupela bisop i kisim ki bilong kar. Dispela kar em Jabem distrik i baim bilong nupela bisop long yusim long mekim wok bilong em olsem bisop. Taim ol i givim ki bilong kar, ol i tok kar em bilong raun na sekim ol wokman meri insait long ol kongregesin, paris na seket. Goroka i kisim dispela kanu na presiden Reveren Toa na sinot plening komiti siaman Koningi i bin askim olgeta Luteran pikinini bilong Goroka i stap long Papua Niugini long givim han long dispela sinot. Na tu, ol narapela pikinini Luteran husait igat sampela kain koneksen o luksave long Goroka distrik tu i mas givim han. Dispela em bai namba tri sinot bilong Goroka distrik na ol i laik bilasim gut dispela sinot, bai winim narapela tupela sinot pastaim. Klostu long 5, 000 manmeri i bin go long dispela sinot. Planti kaikai olsem taro, kaukau, banana, painapol, kumu, watamelon na ol narapela kaikai i sting nating. Dispela sinot i lukim planti samting we ol i senisim na pasim toktok. Bikpela samting em senis bilong Konstitusen o mama lo bilong sios wantaim bai lo. Dispela tupela em bikpela samting we i bin kisim taim long wanem, sinot i ritim tripela taim na bihain tok orait long ol dispela senis. Kamapim tupela polisi visen 2020 na HIV/AIDS polisi em tupela narapela samting ol i bin launsim. Planti manmeri i wok long joinim dispela misin na dispela i lukim namba bilong ol Kristen bilip manmeri long i go antap. Long stat bilong namba wan sinot long 1956 long Finschhafen, i bin i gat samting olsem 250, 000 Kristen bilip manmeri tasol long nau, i gat samting olsem 1.5milien populesen bilong Luteran sios. Jabem distrik i mekim bikpela wok long kamapim dispela gutpela na naispela sinot we i kamap long Matin Luta Semineri na i bin stap long han bilong Jabem seket. Ol narapela seket i bin givim han long ol long wok bilong kaikai, ples bilong slip, transpot na ol narapela liklik we ol i ting em inap long mekim dispela sinot em bihainim tingting bilong ol yet. 28 sinot bai kamap long Goroka distrik na pasin bilong ol Goroka deleget long Lae i bin soim olsem ol bai bungim tingting na han long mekim dispela sinot em i bikpela moa yet. Ol i bin kamapim pinis sinot plening komiti na siaman Koningi i gat bikpela wok long mekim. Ol i no tilim dispela sinot i go long wanpela seket bilong ol yet, tasol komiti i sanap pinis. Long mi yet, mi bin raun long 4-pela sinot pastaim na mi amamas mi bin lukim dispela sinot olsem wanpela gutpela tru insait long histori bilong ol sinot bilong Luteran sios. Yes, planti sinot i bin kam na i go na i mas i gat wankain ol gutpela stori, tasol mi mas tok stret na tok klia olsem, mi i no nap lus tingting long dispela sinot.

15 P16 WANTOK Februari 4-10, 2010 WAITANGI DE Em wanem samting? WAITANGI De long Februari 6 em nesinol de bilong kantri Nu Silan (New Zealand). Dispela em bikpela de insait long histori bilong kantri. Dispela de i makim na tingim taim bilong sainim pepa bilong Triti ov Waitangi (Treaty of Waitangi) long Februari Long dispela yia bipo, ol lain husat i makim Kwin bilong Inglen (British Crown) i bin bung wantaim moa long 500 ol sif bilong ol lain papagraun tru em ol Maori long sainim bikpela pepa long kamapim dispela kantri tude ol I kolim Nu Silan. Planti pipel save ting olsem, Waitangi De i olsem wanpela holide. Tasol planti ol Maori pipel, dispela de em taim bilong tingim bek tru tru mining bilong dispela Triti. Long 1970s ol amamas na selebresin long makim Waitangi De i save kamap wantaim ol tok-pait long we i go wantaim wanem ples tru triti i kamap long Nu Silan tude. Luksave bilong bikpela mining bilong tru bilong Waitangi olsem mak bilong kamap bilong dispela nesin i ken strongim ol lidas, ol komyuniti na ol wan wan manmeri na pikinini long amamasim dispela de long nupela rot. Te Tiriti o Waitangi (The Treaty of Waitangi) Te Tiriti o Waitangi (The Treaty of Waitangi) i kisim nem bilong em long wanpela ples insait ol i kolim Bay of the Islands, we nambawan triti o bikpela pepa ol i bin sainim nambawan taim tru. Dispela triti em wanpela agrimen long tokples Maori na Tok Inglis we I bin kamap namel long ol mausman bilong British Crown na samting olsem 540 lain Maori rangtira (ol sif). Dispela triti em wanpela bikpela stetmen long lo em Britis na ol Maori i mekim na I go wantaim wanpela strongpela politikol wok bung-wantaim long kamapim wanpela nesin stet na wokim wanpela gavman long Nu Silan. Triti ya i gat 3-pela atikol. Long Tok Inglis, dispela i olsem ol Maori i amamas long givim sovereniti bilong Nu Silan i go long Briten. Ol Maori i givim Kwin olgeta rait long baim graun em ol Maori i salim, na long bekim long en ol Maori i gat olgeta rait long stap olsem papa bilong graun bilong ol, ol bus bilong ol, fiseris long solwara na ol narapela samting ol i gat, na tu ol Maori i gat rait wankain olsem ol lain pipel bilong Briten. Planti ol kain kain luksave long dispela Triti i bin kamapim planti ol toktok igo kam. Em kamap strong nau olsem tingting, spirit na ol lo bilong Triti. Triti bilong Waitangi ino gat luksave olsem em liklik lo, tasol sampela ol hap bilong en i go wantaim Ekt bilong Palamen. Wanpela rait long luksave long mining bilong Triti i stap wantaim Waitangi Traibunel, wanpela komisin ov Inkwairi ol i statim long 1975 long mekim wok painimaut o lukluk igo insait long asua we i abrusim dispela Triti. Moa long 1000 ol bel-hevi igo go Ol tumbuna bilong ol lain papagraun tru bilong Maori pipel i amamas na soim kalsa bilong ol. long traibunel, na sampela bilong ol ol i stretim. Pipel bilong Aotearoa Nu Silan Ol asples lain pipel em ol Maori i bin go kamap long Nu Silan samting olsem 800 yia igo pinis long bikpela ol kanu bilong ol, ol i save kolim waka. Ol i kam olsem long Polenesia insait long Saut Pasifik. Ol Maori i kolim ol yet olsem iwi o lain traib we i bihainim lain tumbuna bilong ol husat i ron long bikpela ol kanu na planti bilong ol strongpela lain tumbuna bilong ol. Ol lain long Yurop ino bin save long Nu Silan inap long yia Bihain long 150 yia, ol sampela lain bilong Yurop i bin stat long go sindaun long Nu Silan. Ol dispela lain i kam olsem long England, Scotland na Ireland. Dispela ron bilong ol dispela nambawan lain i bin longpela na bikpela hatwok tru, tasol ol i kam wantaim bikpela hop na bilip long painim nupela na gutpela laip. Stat long 20th Sensuri i kam woa, na ol narapela hevi long Yurop i bringim planti grup na wan wan lain i go long Nu Silan. Ol sampela pipel i muv igo long Nu Silan long laik bilong ol yet long painim na kisim gutpela laipstail. Long tude, ol pipel bilong Nu Silan i save amamas wantaim kain kain ol laipstail bihainim tumbuna bilong ol long Pasifik, Yuro, Esia, Afrika na Amerika. Tasol wanem hap ol pipel i kam long en, tude Nu Silan em bilong mipela olgeta na Triti em ino wanpela histori pepa nating. Em wanpela strongpela hap dokiumen long helpim mipela long luksave long pipel bilong mipela long Nu Silan.

16 WAITANGI DE Februari 4-10, 2010 WANTOK P17 Nu Silan eid sapotim gras ruts projek long PNG Ol yangpela Nu Silan Maori meri i soim naispela kalsa bilong ol. JAMES KILA i raitim YWCA (Young Women Christian Association) Mosbi Brens i bin amamas tru long dispela wik. Bikpela tok tenkyu i mas go long Nu Silan Gavman long givim helpim igo long asosesin wantaim K47,914 aninit long Nu Silan intanesinol eid o mani-helpim na divelopmen program ol i kolim Smol Projek Skim. Eksekutiv dairekta bilong YWCA, Ms Okera Amini i givim bikpela tok amamas tru igo long dispela bikpela helpim i kam long Nu Silan. Em i tenkyu long Nu Silan Hai Komisin long dispela fainensol sapot na tok amamas igo long Nu Silan long oltaim givim helpim igo long sosel na ekonomik sindan bilong ol turangu lain pipel insait long PNG. Long olgeta yia namel long 20 igo 30-pela ol gras ruts projek insait long PNG i save kisim helpim i kam long Nu Silan Eid. Dispela ol gras ruts projek em mani mak bilong olgeta i sanap klostu K1- milien, na ol i sindaun klostu wantaim ol bikpela milien Kina projek insait long helt, edukesin na rurel laip na sindaun bilong ol pipel em Nu Silan intanesinol eid na divelopmen program i save givim long PNG. Tasol ol dispela liklik komyuniti projek e mol samting spesel bikos planti moa pipel i save kisim helpim long ol dispela projek. Kimingas Komyuniti Divelopmen Asosesin poteto faming projek klostu long Mt Hagen long Westen Hailans provins em wanpela bilong ol dispela helpim Nu Silan Gavman i givim sapos long en. Helpim bilong Nu Silan i mekim dispela grup i baim ol samting bilong wok faming, ol sid long groim na tu ol marasin bilong givim gutpela gris long graun o fetelaisa. Dispela projek i kisim tok-orait i kam long Fres Prodius Divelopmen Ejensi (FPDA). Dispela kampani tu i bin kisim helpim i kam long Nu Silan long ol wok program bilong en. Insait long Bogenvil, planti ol wara saplai projek long ol yia igo pinis em Nu Silan Gavman i bin sapotim na i givim gutpela halivim tru igo long tausen ol manmeri long ol ples. Ol manmeri long viles olsem Solopala na Kamarove i kisim gutpela wara saplai projek wantaim klinpela wara long dring. Narapela ol viles husat bai kisim helpim em long Hangan, Kumbukukul. Tru tumas Nu Silan Gavman i save helpim gut tru ol gras ruts projek long PNG na i tingim gutpela sindaun bilong ol manmeri long ples long bringimap laipstail na helt na sosel laip bilong ol.

17 P18 WANTOK Februari 4-10, 2010 Program bilong Wanwan De Mande Fraide 6am 10am Sankamap show Host: KAS.T 6:15am Komiuniti Notis Bod 6:30am Nius Hetlains / Bondei gritings Trukai Rais - GES FAIA KOMPETISEN 6:45am Niuspepa Hetlains 7:00am Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 7:15am Toktok sapotim LO na JASTIS Sekta 7:30am Trukai Rais - GES FAIA KOMPETISEN 8:00am Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 8:15am Stori b long Skelim Tingting 8:30am - Trukai Rais - GES FAIA KOMPETISEN 9:00am Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 9:15am Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) 9:30am - Trukai Rais - GES FAIA KOMPETISEN RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: FM 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Spots Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas TUNDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Mama Graun 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Helt Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas TRINDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Focus 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Mama Graun Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FONDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Youth 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Focus Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FRAIDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Wantok 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Youth Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas EMTV Television Guide FONDE FEBRUERI 4, AM G JOYCE MEYER - Religious Program 5.30AM G TODAY 9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUP 2.59PM STATION OPEN KIDS KONA 3.00PM G PINKIE PIXEL 3.30PM G HI PM G THE SLEEPOVER CLUB 4.30PM G THE SHAK 5.29PM G EMTV NEWS UPDATE 6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6.30PM G A CURRENT AFFAIR 6.59PM NEWS UPDATE IN TOK PISIN 7.00PM PG AUSRALIA'S FUNNIEST HOME VIDEOS - DAILY EDITION 7.27PM EMTV TOK SAVE 7.30PM PG SUPERSTARS OF DANCE Superstars of Dance welcome the world's greatest dancers from around the world to compete in an exhilarating, international dance competition. The stakes are high as the teams are not only representing themselves, but also their 9:45am YUMI PAINIM WOK Segment 10:00am Nius YUMIFM Nius Senta 10am 2pm Monin Trek na Belo Pack Host: VAVIESSIE 10:10am Lukatim yu yet Helt toktok RH Hyper Mart 10:45am YUMI PAINIM WOK Segment 11:00am Nius YUMIFM Nius Senta 11:10am Cont d Lukauti yu yet - Helt toktok 11:30am Nius Hetlains b long Belo Taim 12:00pm Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 12:10pm BELO Taim wantaim sapot b long TELIKOM 12:15pm Komiuniti Notis Bod 12:20pm BELO Taim wantaim sapot b long TELIKOM 1:00pm Nius YUMIFM Nius Senta 1:10pm BELO Taim wantaim sapot b long TELIKOM 2:00pm Major Nius Bulletin YUMIFM NIUS SENTA 2pm 6pm Avinun Draiv Taim Host: Enjo Dabix 2:00pm 4:00pm (Tundei / Fondei) TOKAUT TOKSTRET 2:45pm YUMI PAINIM WOK Segment 3:00pm Nius YUMIFM Nius Senta dance form and their entire nation. (Series Premiere) 8.30PM M RESCUE: SPECIAL OPS In this brand new Aussie drama, the members of Australia's most elite rescue unit rely on courage, mateship and extreme skills as they risk their lives to save others. Stars Peter Phelps, Libby Tanner, Les Hill, Gigi Edgley, Daniel Amalm, Katherine Hicks, Andrew Lees. 9.30PM M THE QUEEN 10.00PM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY 10.30PM M LADETTE TO LADY 11.30PM Australia Network FRIDAY, FEBRUERI 5, AM G STATION OPEN 7.00AM G JOYCE MEYER: Enjoying Every Day Life 12.59PM STATION OPEN 1.00PM G 1 DAY SERIES AUSTRALIA v PAKISTAN At the Gaba 5.00PM G HOT SOURCE 5.30PM G AUSTRALIA v PAKISTAN KOMIK TRI WIL LEK: JUNIA Mex i gat klostu 3-pela krismas, em i bilong Kairiru Ailan long Is Sipik Provis, papa bilong em wanpela polisman, olgeta morning taim papa bilong em i laik go long wok, em save ronim tri wil wilwil bilong em na go papa bilong em klostu long wok kar bilong papa bilong em. Las wik Sarere Wantok i kisim piksa bilong em taim em ron bihainim tim bilong papa bilong em long wanpela pilai bilong Gordons tas resis. 3:10pm Avinun cruz 4:00pm NIUS - YUMIFM Senta 4:10pm FOAPELA KAM GUD LONG 4 4:30pm Nius Hetlains 4:45pm YUMI PANIM WOK Segment 5:00pm MAJOR NIUS BULLETIN YUMIFM Nius Senta 5:10pm 6:00pm FLAME KULCHA (1 hr) listeners request 6:00pm MAJOR NIUS BULLETIN YUMIFM NIUS Senta 6 7pm - Maggi noodles request aua 6pm 00am NAIT BEAT Host: ANGRA KENNEDY 6:10pm 7:00pm Mun kamap sho 6:45pm Komiuniti Notis Bod 7:00pm 9:00pm COCA COLA GARAMUT 9:00pm 00am - Nait Beat Isi Cruz long nait 00am 6am BRUKIM TULAIT SHOW Host: Papa Raegs / Sally / Nenge 00:00 Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) - Miusik / Request / Tok pilai - Kipim Kampani long ol nait shift. Raun wantaim Wantok kru....continues. 5.55PM G CRIME STOPPERS 6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6.30PM G TWENTY/20 AUSTRALIA v SOUTH AFRICA 9.35PM PG 10 TO 1: Shocks & Shockers 10.00PM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY 10.30PM M SEA PATROL III: RED GOLD The crew of HMAS Hammersley returns to Australia's tropical waters to face their most dangerous exciting and gut-wrenching mission yet. Over 13 action-packed episodes, Commander Mike Flynn (Ian Stenlake) and his crew will confront pirates, terrorists, nuclear hazards, peoplesmugglers, sex slavery and international arms trade. They will risk their lives to save friends and foes from sinking ships, blazing boats and diving accidents. And they will be called upon to use every hi-tech weapon and special skill at their disposal PM Australia Network SARERE FEBRUERI 6, AM STATION OPEN 12.00PM G HI PM G THE SHAK 1.00PM G TALK TO THE ANIMALS 1.30PM G THE SENSITIVE SAMURAI 2.30PM G WIPEOUT 3.00PM G SURVIVOR: GABON 4.00PM G TOTAL RUGBY 5.00PM G SPEED MACHINE 5.30PM G MXTV 6.00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6.30PM PG WIPEOUT (New Series) 7.30PM G LOVE PATROL 7.57PM EMTV TOK SAVE 8.00PM PG GHOST WHISPERER 9.00PM PG THE SENSITIVE SAMURAI A classic samurai drama, set in the 18th century; tragedy, honour, revenge, love, tears, laughter and swordsmanship extraordinary. The hero Matahachiro flees to Edo (now Tokyo) after becoming embroiled in a feud and killing his sweetheart's father. He finds work as a bodyguard, but spends a good deal of his time defending himself. He even crosses paths with the real-life "forty-seven ronin," who are seeking revenge for the forced suicide of their lord. Weekend Shift Saturday & Sunday 6:00am 11:00am Wiken Sanrais 6:30am - Komuniti Notis Bod - Bondei gritings 7am 9am Wiken Spots 9am 11am Monin Raun 11am 1pm National Weekly Hit Parade (Host Kas.T) 2pm 6pm Sarere Avinun Draiv 6pm 00am Nait Beat (Host Angra Kennedy) YUMIFM POROMAN TEAM: Turner (KAS.T) Arifeae Team Leader / Program Director Angra KENNEDY Senior Announcer Sinimil (Vaviessie) Philipo Promotions Co ordinator Papa Raegs Anouncer Nenge Neings Announcer Enjo Dabix Announcer Selestine Sally Sino - Announcer MI PELA BAI SKUL NAU: EM toktok bilong dispela tupela Kodana gels taim Wantok i kisim piksa bilong ol, tupela i ai gris stret long Kandere bilong tupela taim kandere bilong tupela i karim kemra raun long kisim piksa, tupela i bihainim em long sait bilong pilai graun, taim kandere bilong tupela nek drai, tupela hariap tru ron go long haus bilong kisim wara na kam givim long kandere bilong tupela, taim kandere bilong tupela askim tupela wanem taim bai tupela go skul, tupela wantaim tok, "Bai BEK TU SKUL PATI: PLANTI papamama bai het pen liklik long taim bilong skul dispela wik, sampela bai kirap gen long bik morning, long redim ol skul yunifom na kaikai bilong ol pikinini long go long skul, dispela pasin i save kamap olgeta yia, Las wik Sande Polomon famili i bin mekim liklik kaikai bilong ol pikinini long go bek long skul long Mande, olsem na poto i soim Tairen Polomon wantaim kandere bilong em i hatim tru kukim sosis long hot plet i stap. Ol Poto na Stori - Nicky Bernard Meanwhile, Matahachiro cannot forget his sweetheart back home PM M UNDERBELLY: A Tale of Two Cities 11.00PM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY Midnight Australia Network SANDE FENRUERI 7, :30AM G IT IS WRITTEN: It Is Written is an international, Christian television ministry dedicated to sharing insights from God s word with people around the world G HILLSONG 7.30AM Australia Network 12.59PM STATION REOPEN 1.00PM G ONE DAY SERIES AUSTRALIA v WEST INDIES From the Melbourne Cricket Ground, Melbourne. 5.00PM G TOTAL RUGBY 5.30PM AUSTRALIA V WEST INDIES continue 6.00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6.30PM G AUSTRALIA VS

18 TORO KOMIK Februari 4-10, 2010 WANTOK P19 BIABIA ANAGE TOKWIN Porebada na Boera pait nogat as... Pait long Hiri sentral we faivpela man i dai i no gat gutpela as bilong dispela pait. Em ol spak mangi bilong tupela ples i as bilong dispela pait we faivpela man bilong Porebada viles i dai. Toktok i go olsem, ol spak mangi bilong Boera viles i bungim sampela ol ples lain bilong Porebada i go long gaden bilong ol bikpela haiwe bilong Boera Lealea rot na kirapim pait wantaim ol lapun manmeri husat i laik go bek long ples bilong ol. Nau ol lain i go toksave long ol bikman bilong ples bilong ol na ol i go long Boera viles long stretim toktok wantaim ol kaunsol pasin ol yangpela i mekim long ol lapun bilong Porebada. Long dispela taim sampela ol yangpela yut bilong Porebada tu i bin dring na ol i belhat wantaim na bihainim ol bikman bilong Porebada i go long Boera viles na kirapim pait wantaim ol yut bilong Boera. Long dispela taim pait i buruk na faivpela lapum bilong Porebada i dai nating long ol Boera viles lain i sutim ol long gan. Tokwin i go olsem dispela pait i kamap bikos long LNG Projek long graun i stap namel long tupela ples? Giaman tru! Wok projek bilong LNG wok long go gut i stap na olgeta lain long dispela foapela ples. Lealea, Papa, Boera na Porebada i wok long wetim peiaut na wok projek long kamap we olgeta i ken benefit. Dispela asua mas go long ol yut bilong Boera viles husat i kamapim spak pasin we nau bikpela bagarap i kamap. Polis mas mekim strongpela wok painimaut na kisim ol dispela husat kamapim dispela trabol na kalabusim ol. Noken isi long ol. Holim pasin husat yusim gan long kilim ol dispela faivpela man na salim ol i go kalabus na mekimsave long ol. Yu yet skelim nau... Tokwin tasol.. Ansa bilong las wik Pasol Ansa bilong las wik Sudoku EMTV Television Guide WEST INDIES continues....10pm M SUNDAY NIGHT MOVIE: MATRIX REVOLUTION (1999) Action-Sci-Fi-Thriller - The human city of Zion defends itself against the massive invasion of the machines as Neo fights to end the war at another front while also opposing the rogue Agent Smith. Stars: Keanu Reeves, Carrie-Anna Moss, Hugo Weaving, Jada Pinkett Smith PM G 11.00PM G HILLSONG NATIONAL EMTV NEWS REPLAY 11.30PM Australia Network MANDE FEBRUERI 8, AM G JOYCE MEYER Religious Program 5.30AM G TODAY 9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUP 2.59PM STATION OPEN KIDS KONA 3.00PM G PINKIE PIXEL 3.30PM G HI PM G THE SLEEPOVER CLUB 4.30PM G THE SHAK 5.29PM G EMTV NEWS UPDATE 5.30PM G WHO WANTS TO BE A MILLIONAIRE 6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6.30PM G A CURRENT AFFAIR 7.00PM G TOK PIKSA (return for 2010) PNG's own current affairs program compiled and produced by National EMTV News on politics, human interest, and social development stories from PNG. **ALL NEW** 7.29PM EMTV TOKSAVE 7.30PM G OUR CHILDREN OUR HOPE OUR FUTURE A short video film on The Early Childhood Care Development Policy developed to provide guidelines for co-ordinated approaches by relevant partners in the areas of curriculum development, parental & child care responsibilities. 8.00PM PG THE SIMPSONS 8.30PM G PASTOR JOSEPH KINGAL MINISTRIES: "The Power of God's Word" 9.00PM PG SURVIVOR: SAMOA 10.00PM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY(new time) 10.30PM G HILLSONG 11.00PM PG THE KING OF QUEENS 11.30PM Australia Network TUNDE FEBRUERI 9, AM G JOYCE MEYER Religious program 5.30AM G TODAY 9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUP 12.59PM STATION REOPEN 1.00PM G ONE DAY SERIES AUSTRALIA v WEST INDIES From the Adelaide Cricket Oval, Adelaide. 5.00PM G HOT SOURCE 5.30PM G AUSTRALIA v WEST INDIES continue 6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6.30PM G AUSTRALIA v WEST INDIES continue 9.10PM G HAUS & HOME (return for 2010) (special time) PNG's weekly guide to cooking, finance, child-care, health and gardening - presented by Tania Mairi. **ALL NEW** 9.10PM M GREY'S ANATOMY (New Series) 10.00PM G EMTV NEWS REPLAY PM Australia Network TRINDE FEBRUERI 10, AM G JOYCE MEYER Religious Program 5.30AM G TODAY 9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUP 2.59PM STATION OPEN KIDS KONA 3.00PM G THE BACKYARDIGANS 3.30PM G HI PM G THE PYRAMID 4.30PM G THE SHAK 4.57PM G EMTV TOK SAVE 6.57PM NEWS UPDATE IN TOK PISIN 7.00PM PG THE WORLD AROUND US: Wildlife Man featuring David Ireland: Swimming With Whales. It is adventure plus, as David explores the pristine reefs of PNG, films active volcanoes and dives with baby humpback whales in Tonga. The footage and music in this production is superb and the humpback whale scenes are breathtaking as David actually swims with fighting male humpbacks as they breach and slap their huge tails. The film climaxes with David's encounter with a brand new born baby humpback whale. 7.27PM EMTV TOK SAVE 8.00PM PG AUSRALIA'S FUNNIEST HOME - VIDEOS - DAILY EDITION 8.30PM PG SURVIVOR: SAMOA: 9.30PM PG WEDNESDAY NIGHT MOVIE: 8.00PM M RESCUE SPECIAL OPS (return) In this brand new Aussie drama, the members of Australia's most elite rescue unit rely on courage, mateship and extreme skills as they risk their lives to save others. Stars Peter Phelps, Libby Tanner, Les Hill, Gigi Edgley, Daniel Amalm, Katherine Hicks, Andrew Lees. 9.00PM M WEDNESDAY NIGHT MOVIE: UNFORGIVEN (1992) Drama/Western - Retired Old West gunslinger William Munny reluctantly takes on one last job, with the help of his old partner and a young man. Stars: Clint Eastwood, Morgan Freeman, Gene Hackman. Winner of Four Academy Awards MIDNAIT Australia Network

19 P20 WANTOK Februari 4-10, 2010 GLASIM MUSIK Lae salensim Mosbi wantaim ol dijitel musik LONG ol las wiken i go pinis Mosbi i bin paia lait wantaim ol dijitel music. Las wik Sarere nait i lukim wanpela biknem intanesenel naitklab singa DJ Shortee Blitz i kam long Mosbi na pairapim musik bilong en long Lamana Gol Klab. Dispela em i namba tu taim bilong man husat i save winim ol intanesenel awod bilong Hip Hop musik long kam pilai long Gol Klap. Long ol biknem musik manmeri i kam tasol long Mosbi i no gutpela nius long ol pati goa bilong Lae. Tasol maski long dispela ol nau bai lukim wanpela dijitel musik i go pilai long hap bilong ol. Dispela bai kolim tingting bilong ol long wari ol i gat long Mosbi tasol i save gat nem bilong ol musik manmeri bilong narapela kantri i kam pilai long Mosbi. Lae i gat narapela wari tu long hevi bilong rot. I gat planti pot hol na dispela i save mekim ol ka i no save ron gut. Nau ol bai bel kol tasol long wankain taim ol i mas save tu olsem dijitel musik grup, AK47 we bai go pilai long Siti bilong Lae i ben bilong Mosbi. Dispela bai mekim bel bilong Lae i kas kas liklik long wanem Mosbi i gat biknem yet. Tasol sapos dispela i tru, dispela Indastriel Siti inap pinis long SAMTING TRU: Painia masin we ol resis man na meri bai pilai long em long winim taitel. Mosbi i luk daun long em na nau i kamap wantaim narapela tingting. Ol bai kamap DJ musik bilong ol yet. Long mekim olsem Lae CT Nite Kru i bung wantaim Boroko Motos Taia Senta na Ples Nait Klab long ranim DJ resis stat long pinis bilong Februari long dispela yia. Long mekim ol manmeri bilong siti i save ol i salim ol toksave pepa i go aut long kain danis ol i bai kamapim na long taim ol bai kamapim. Danis bai stat long Februari. Lae CT Nite Kru s Dennis Seeto i tokim mi olsem bai nogat rejistresen fi long kamapim dispela ol kain musik, moa long husat i laikim winim prais mani. Dispela resis bai ron inap long 10-pela wik na ol musikmanmeri bai mas kamapim na soim stail musik bilong ol yet. Ol i mas pilai inap long 15 i go long 30 minit. Dispela resis i bilong soim olsem mipela i go wantaim ol kain musik i kamap long dispela taim. I bilong givim sans long ol husat i pilaim ol miks musik. Dispela resis i op long ol musickman na meri wantaim na krismas bilong ol i 18 na i go antap. Insait long resis fri trenspot bai kamap tu, Mista Seeto i tok. DJ musik i kamap bihain long ol manmeri i save harim kain musik long ol klab bilong Mosbi. Kamap bilong AK47 na DJ Nitro (Shooters) em bikos long las tupela mun ol i bin wok long harim kain musik olsem. Mi lukim Mosbi long ol naitklab em i senis olgeta wantaim nupela stail bilong nusik, Moa long bihain kam bilong Nescafe na ol arapela bikpela musik grup, Seeto i tok. Lae nau bai lukim nupela DJ musik long ol klab bilong ol. Mi yet i bin traim liklik DJ musik long ol 1980 s long taim mi wantaim danis grup bilong mi olsem Wayne Wilson, Manako Gaunedi, Lavo Kaminiel na Christopher Girana. Mipela i bin kamapim namba wan DJ yunit long Papua Niugini. Dispela grup em ol i kolim JK na Flashes bilong em. Grup yah i bin pairapim taun olsem wanpela raun win na i apim mak bilong musik bilong Mosbi i go long narapela level. Mi go pas long grup stat long Kone Klab long Fraide na Sarere nait. Na long dispela taim mipela i save pilaim ol kaset, i no olsem ol i save pilaim ol Kompekt Disk (CD). Long dispela taim mipela i kamap gut tru na wanpela taim mipela i bin sponsaim wanpela meri long Mis PNG resis. Sampela lain i save bungim wantaim olsem Shortee Blits. Yu husat i stap long Lae nau em i taim bilong kilim skin long DJ musik. Wantaim helpim bilong AK47 na DJ Nitro (Shooters) husat bai lainim ol pasin bilong pilaim DJ musik, mi hop ol samting bai stat long pinis bilong dispela mun. Planti ol manmeri long Lae i save sem liklik long go insait long nupela samting tasol taim ol i save gut ol bai i no inap long tingting planti, Seeto i tok. Em i tok kain musik bai apim level bilong musik ol i pilaim na amamas long Lae. Prais mani i stap long tripela level em long fes prais- K500, seken prais K300 na namba tri prais K200. Ol bai tokaut long ol wina long Tha Place Night Club. Long ol husat i laik rejister i ken ringim Menesa, Boroko Motos Taia Senta o long The Place Night Club long

20 KANAGE PENPREN Februeri 4-10, 2010 WANTOK P21 Raun wantaim Kanage olgeta wik NEM: Sam Wanbo KRISMAS: 27 (man) ADRES: C/-Sacred Heart Primary School, P.O Box 1911, Boroko, NCD SAVE LAIKIM: Pilai musik, sing sing, lotu, mekim pani, mekim pren, raun raun, na ritim Baibel NEM: Billy K Timbon KRISMAS: 29 (man) ADRES: P.O Box 4249, Boroko, NCD SAVE LAIKIM: Lukim TV, pilai soka, go lotu, raitim pas na mekim pren NEM: Henry Kabau KRISMAS: 20 (man) ADRES: Turama Forest Industry, P.O Box 184, Port Moresby SAVE LAIKIM: Pilai volibol, wok na go huk. NEM: George Maika KRISMAS: 19 (man) ADRES: Magarima High School, P.O Box 33, Mendi, Southern Highlands Province SAVE LAIKIM: Ragbi tas, ritim buk, pilai musik, mekim pani, ritim buk na lukim TV. NEM: Rosalinda Say KRISMAS: 28 (meri) ADRES: Lectures Villa, P.O Box AD 916, Adisel, Ghana, West Africa SAVE LAIKIM: Raitim pas na mekim pren NEM: Steven Kurera KRISMAS: 18 (man) ADRES: TFI, P.O Box 184, Port Moresby, NCD. SAVE LAIKIM: Pilai basketbol, huk na mekim pani. Wan spin boskru KANAGE i save wok olsem boskru bilong wanpela PMV bas long Rabaul taun. Wanpela taim Kanage i go spak long Kaivuna Hotel wantaim wanpela hapkas mangi husat em i bungim long ba. Klostu bai ba i pas na hapkas i tokim Kanage, Kas, bai mi lusim yu nau. Bikos long 6 kilok moning, bai mi kisim balus i go long Namatanai na kam bek. Bai yumi bung ken bihain taim. Taim Kanage i harim olsem, em kirap na bekim, Can I have a wan spin boskru wantaim yu i go an bek? Tasol hapkas i bekim, Sori, em bai hat liklik. Kanage i no wanbel na tokim hapkas, Sori mate and tenkyu very very slowly. Iaoroma Kets Rabaul Jamba ale pis WANPELA avinun, Kanage wantaim kandre bilong em i go raun long wara. Kanage i lukim ol liklik pis, we long tok ples Wewak ol i save kolim kaye. Kanage kirap na singaut long kandre bilong em, Kandre, mi see wan mande jamba ale komie ya. Kandre bilong em harim na askim Kanage long wanem samting em i lukim na singaut. Kanage kirap na tokim kandre bilong em olsem, Yu askim i stap. Sapos dispela jamba ale pis ya i kaikaim mi, sore mi bai brukim dispela jamba ale bilong yu. Namba foa em bilong kanu long flai antap long solwara na namba faiv em sapos yumi sutim aninit long solwara. Turangu, poro bilong Kanage i paul olgeta long ol dispela faivpela gia. Tom Wales Manus Provins Em i wanpela hapman tu ya WANPELA potnait wik, meri bilong Kanage na ol pikinini bilas na go raun long Kimbe taun. Misis Kanage go raun insait long wanpela stua na go lukluk long ol klos i stap. Taim ol go long kaunta long baim ol klos, wanpela meri long stua i tok, Aiya, mama, yu gat tupela naispela pikinini man stret ya. Meri bilong Kanage harim olsem na amamas nogut tru na em i bekim toktok olsem, Yu save, papa bilong yupela em wanpela resa mangi ya. Em i save long kain kain stail na tu em i gat save long wanem taim em i gutpela long kukim pis ya. Bai yu tok wanem, Kanage em man long hukim pis. Kimbe Salim halo tasol KANAGE prenim wanpela resa meri bilong Buang. Tupela stap wantaim klostu fopela mun olgeta. Wanpela taim poro bilong Kanage kisim toksave olsem papa bilong em i gat bikpela sik. Meri ya toksave long Kanage olsem em bai mas go long ples lukim papa bilong em. Kanage na poromeri bilong em go long Jaksens ples balus na Kanage i askim em, Lewa, inap long mi ken kam tu? Poro meri bilong em kirap na tokim Kanage. Yu no ken wari tumas long mi. Bai mi lukautim gut abus na kisim i kam bek long Mosbi. Kanage harim dispela toktok na bekim, Samting mi gat bikpela wari long em, yu tokaut pinis. Olsem na salim tasol halo bilong mi i go long famili bilong yu. Badili Ol skwat! Salim ol gutpela Kanage tok pilai i kam long: Kanage Tok Pilai P.O. Box 1982, Boroko, NCD Port Moresby. atolire@wantok.com.pg Bai yu i gat sans long winim Raitman Kanage t-siot! NEM: John Stevens KRISMAS: 23 (man) ADRES: Turama Forest Industry, P.O Box 184, Kerema, Gulf Province SAVE LAIKIM: Go lotu, ritim Baibel na wok NEM: Desta Mansu KRISMAS: 21 (man) ADRES: P.O Box 107, Wewak, ESP SAVE LAIKIM: Ritim buk, harim musik, mekim pani na go huk NEM: Moses Henny KRISMAS: 22 (man) ADRES: Kapiura Plantation, P.O Box 451, Kimbe SAVE LAIKIM: Ritim Baibel, pilai ragbi, lukim TV, mekim pani na stori. NEM: Raymond Leo KRISMAS: 25 (man) ADRES: C/- Kanabea Catholic Mission, P.O Box 20, Kerema, Gulf Province. SAVE LAIKIM: Raitim pas, mekim pren na go lotu Wewak, ESP Wanem kain gia tru? KANAGE em wanpela Wusiai, bus man bilong Manus. Wanpela de Kanage wantaim poro bilong em sapim kanu insait long bus. Taim tupela i wokim kanu pinis, tupela tingting wanem samting bai tupela wokim bai kanu bai ron spit long solwara. Kanage i tokim poro bilong em bai tupela go lukim wanpela masin long stua ol i kolim autbot moto. Poro bilong i paul na em i askim Kanage long tok klia long dispela masin. Kanage kirap na tok, Moto i gat faipela gia. Poro bilong em i bekim, bai husat holim ol dispela ol gia? Kanage sanap tasol na tok, Namba wan gia em mama bai holim, namba tu em pikinini bai holim, namba tri bai ol pasindia bai holim namba foa na faiv bai mi holim.

21 P22 WANTOK Februeri 4-10, 2010 BISNIS Zenang papagraun i no laikim eksploresen Bustin Anzu i raitim OL papagraun bilong ples Zenang insait long Mumeng distrik bilong Morobe Provins i no laikim wok eksploresen bilong maining i go insait long ples bilong ol. Ol i no laik bai wok bilong eksploresen (EL1612) i kamap antap long maunten Gengfu we i stap long eria bilong ol. Long wanpela miting namel long sinia jiolojis o saveman bilong graun, Robert Somayang na tim bilong Morobe Maining Join Vensa na papagraun Yana Joseph, ol i askim Morobe Maining long noken mekim wok eksploresen. Joseph i tok ol yet (papagraun) i no save long wanem kain toktok we Mumeng LLG, Morobe Provinsel Gavman na Morobe Maining Join Vensa i bin mekim long mekim wok eksploresen long Ol lain long ples i kirap nogut olsem nogat toksave na ol lain bilong eksploresen i go mekim wok long ples bilong ol, em i tok. Joseph i tok maunten Gengfu em i as bilong wara we i save saplaim ol ples olsem Biamemna, Dambie, Hengabu, Gawafu, Kumalu, Paraklis, Pamelambu na Yanta na dispela eksploresen wok i bagarapim wara saplai bilong ol. Long wankain taim, Distrik Administreita bilong Bulolo Nimsen Kibisep i tok nogat sampela pepa o agrimen we ol i bin sainim olsem Joseph i tok. Tasol em i tok i bin i gat wanpela maining woden (warden) hiaring long 2008 we planti manmeri i tok orait long mekim dispela eksploresen long luksave hamas kain mineral i stap aninit long graun we ol i ken luksave. Em i tok tu olsem long mekim fainol wok bung wantaim namel long ol papa graun, kampani husat bai go het long mekim wok maining, nesenel na provinsel gavman em bai kamap bihain taim olgeta lain i stap na toktok. Ol lain bilong kampani o Morobe Maining i no bin givim stori long sait bilong ol. Kopi indastri mas groa Bustin Anzu i raitim WOK bilong Kopi insait long kantri i mas groa na i go het, na i noken isi long mekim dispela wok. I gat bikpela wok i stap long strongim wok bilong kopi. Long ol yia i kam inap tude, kopi i no mekim gut. Planti lain i les long planim na lukautim kopi na dispela i mekim ekspot o salim kopi i go aut long kantri i go daun. Nau yet, Kopi Indastri i gat bikpela wok long mekim na dispela ino wok bilong wanpela man o meri husait i save long kopi tasol bai mekim. Em samting bilong olgeta long bungim han wantaim. Nupela bosman o Sif Eksekutiv Opis (CEO) bilong Kopi Indastri Koporesin (CIC) Navi Anis i autim tingting bilong em long taim ol i bung long em i kisim opis. Em i tok wok bilong kopi em i drop na i gat bikpela wok long mekim kopi i gro na kamap strong gen. Taim CIC i kamap long 1991, samting olsem wan milien beg kopi em ol i salim i go na dispela i go antap moa long 1.5 milien long 1998 na BSP ATM I PULAP: Ol manmeri long lae pulim long pela lain long rausim moni. Tasol namel long 2003 na 2008, em i sanap namel o evares (average) mak long wanpela yia em i olsem 1.05 milien. Long 2006, em i drip igo daun long 802, 850 beg. Dispela em wanpela yia we ekspot bilong kopi ino gutpela tumas. Wankain olsem, velu bilong kopi ekspot insait long las 10 yia i sanap K450 milien. Anis i tok bikpela as bilong wanem na kopi i no mekim gut em long wanem, planti i no bihainim program, lukautim na planim nupela kopi long gaten bilong ol. Mipela i gat bikpela wok long mekim long kisim bek strong bilong kopi i kam bek na mekim olsem em i wanpela trupela kes krop bilong ol manmeri long ples, em i tok. Em i tok em wanpela tasol ino inap mekim ol dispela samting taim em i kisim opis tasol em wok bilong olgeta long holim han na wok wantaim. Anis i kisim ples bilong olpela bosman bilong CIC Ricky Miteo, husat i bin holim dispela wok longpela taim liklik. BSP bilong Rijen Bustin Anzu i raitim BENK Saut Pasifik o BSP i tok em i gat bikpela laik na tingting long kamapim ol nupela brens insait long Pasifik rijen na laik kamap olsem wanpela rijinel benk. Sif Eksekutiv Opisa (CEO) Ian Clyne, i bin mekim dispela toktok long wanpela niuspepa bilong Solomon Ailan, Solomon Sta long Honiara long las wik. Clyne i tok nau yet, Benk Saut Pasifik i gat brens na mekim oporesen long Solomon Ailan, Fiji na Niue, taim het kwata bilong em i stap long Pot Mosbi, Papua Niugini. Long Papua Niugini yet, em i wanpela bikpela benk na save kamapim 55 pesen wok bilong benk insait long kantri. Narapela ol benk em ANZ na Westpac. Mista Clyne i tok, insait long Pasifik, i no kaunim ANZ na Westpac, Benk Saut Pasifik em i wanpela bikpela benk insait long Pasifik. Mipela i lukim mipela yet olsem Pasifik Benk na i no olsem wanpela benk bilong Papua Niugini na mipela i gat tingting long karampim olgeta Ailan insait long Pasifik, em i tok. Em i tok bikpela tingting bilong ol em long skruim wok bilong benk bilong ol i go long ol narapela Ailan kantri. Benk Saut Pasifik i bin baim olpela Nesenel Benk bilong Solomon Ailans (NSBI) long 2006 na i no long taim long las yia, Benk Saut Pasifik i baim bikpela benk bilong Fiji, Colonial Bank bilong Fiji na nau em i papa long 20 brens long Fiji. Clyne nau i stap long Fiji long oraitim ol oporesen bilong benk long Fiji. Long Niue, Benk Saut Pasifik em wanpela benk tasol save sevisim kantri. K8m bilong Lae Wara PAPUA Niugini Watabot (PNGWB) i tok orait long yusim K8 milien long stretim wara saplai sistem bilong Lae siti. Na dispela bai no inap givim hevi bilong wara insait long siti. Ol bot of Dairekta bilong Watabot i tok oraitim samting olsem K7, 936, 100 bihain long wanpela miting bilong ol long las yia Disemba. Ol i mekim dispela pres rilis bihain long hevi bilong wara insait long siti klostu long taim bilong Nu Yia. Ol i tok ol i bin luksave long wanem hevi i bin wok long kamap long Watabot insait long siti na ol bai traim long stretim dispela, long givim gutpela sevis i go long ol manmeri bilong siti. Hevi bilong wara i mekim na planti kampani na pablik sevis i no wok o ol i wok wan belo tasol. Dispela i mekim na planti kampani i lusim bisnis na ol i no wanbel long wara sistem insait long siti. Mipela i luksave pinis long problem bilong wara na mipela i putim pinis plen bilong stretim dispela. Problem i bin kamap long ples we ol i save pulim wara na i go long distribusen sistem na ol bai putim olgeta tingting bilong ol long stretim dispela na ol manmeri i ken amamas long wara bilong ol, Menesing Dairekta bilong Watabot Patrick Amini i bin tok. Dispela plen bilong stretim wara em bai karamapim ol sten bai pawa, olgeta ilektrisiti bilong wara saplai, ol masin bilong plent, wara saplai tenk na ol narapela eria we ol i nid long stretim long kamapim gutpela wara sistem. Mista Amini i tok wanpela bikpela hevi we i join wantaim dispela em long pawa insait long siti na ol i bin wok klostu wantaim PNG Pawa Limited long daunim ol dispela hevi. Wanpela rot bilong stretim dispela em long sanapim ol sten bai jenereta long ol ples we ol i save pulim wara olsem long Independens rot na Taraka stesin.

22 SEKIM SWIT: Wanpela nupela kopi inspekta Rodney Kongri i yusim spun long teistim ol sempol kap kopi na ol narapela lain i lukluk. Poto: Augustine Anton bilong CIC HFSA laikim nupela bosman bilong CIC long opim dua HAILANS Famas na Setlas A s o s i e s e n (HFSA) i laikim bai nupela bosman bilong Kopi Indastri Koporesen (CIC), Navi Anis i mas opim dua bilong em na strongim gut wok bilong CIC. Long wanpela spesol miting bilong asosiesen, Presiden Sir Sinake Giregire na Sekreteri Wilson Thompson i bung wantaim ol arapela biknem fama long Isten Hailans na ol mausman bilong Goroka Semba bilong Komes na Indastri. Ol i tok welkam long makim bilong Mista Anis olsem nupela Sif Ekseketiv Opisa bilong CIC, na ol i salensim em long karim kopi indastri i go fowet. HFSA i tok mak bilong 1 milian kopi bek we CIC i bin tok ol bai inapim long faivpela yia i go pinis, i no karim kaikai. Olsem na, wantaim askim bilong Nesenel Agrikalsa Divelopmen Progrem (NADP), HFSA i bilip olsem kopi indastri long kantri bai no inap bungim dispela mak sapos em i no kisim wok strongim na opim dua bilong en. Ol mausman i makim ol fama i tok olsem CIC i no soim klia wok em i mekim long ol projek, na ol i askim Mista Anis long opim dua bilong em long ol kopi fama, bai ol i ken paitim tok na opim rot bilong helpim ol fama, husat em ol lain tru bai apim mak bilong kopi kantri bai salim i go aut. Sire Sinake i salim askim tu i go long Praim Minista Gren Sif Sir Michael Somare long kliarim rot bai olgeta wok agrikalsa gavman i makim aninit long NADP i ken go het gut. Em i tok Dipatmen bilong Agrikalsa na Laipstok i mas go pas wantaim Digicel mangani bilong Getrude RURAL INDASTRI Februari 4-10, 2010 WANTOK P23 pawa bilong Minista na Sekreteri long makim, skelim mani na was long ol projek wantaim ol provinsel na lokol level gavman. Ol nupela CIC inspekta lain long traim kwaliti bilong kopi long kap James Kila i raitim KOPI INDASTRI Koporesin (CIC) i kisim 4-pela nupela wokman long mekim wok olsem kopi inspekta o lain bilong sekim ol wok insait long indastri operesens long fektori na ol narapela prosesing na rot-sait kopi bisnis wok. I no long taim i go pinis ol dispela 4-pela nupela inspekta i bin kisim trening long teistim ol kain kain kap kopi long givim tingting bilong ol long teis bilong lika o kaping. 'Kaping' em wanpela tok insait long kopi indastri we i tokklia long kopi kwaliti na ol narapela ol sempol bilong kopi em ol i rostim, memeim na boilim long kisim teis na givim wanem kain gret i go long ol kopi ya we i go wantaim teis kwaliti bilong ol. Ol kopi inspekta save sekim gut tru pastaim long kopi bilong PNG i go long ovasis maket. Dispela wok bilong ol i save kamap pastaim long kopi i go long fainol kwaliti teis long bikpela leboratori bilong CIC i stap long Lae. Ol dispela nupela kopi inspekta em Rodney Kongri, Johnson Pura, Lassy Amos na Freddy Otto. Ol dispela nupela kopi inspekta i wokim ol trening long luksave long wok bilong CIC kopi inspeksin long Lae na tu long opis long Hagen. Pastaim long dispela trening ol i kisim long teistim ol kopi we i stap long kap ol i bin kisim trening tu long luksave na painim ol pipia na ol bagarap i stap long grin bin kopi sempol. Ol i glasim ol sais, kala na tu wanem ol pipia i pas wantaim ol dispela grin bin kopi. Ol GB kopi em dispela ol kopi we i redi long go long ekspot o salim i go long ovasis maket. BEBI: Getrude Gabi, 10 krismas i save go skul long Mosbi tasol long las wik em i bin stap long ples bilong em long Sivitatana long Rigo we em i amamas long raun wantaim bebi magani bilong em Digicel. Getrude i tok Digicel em nambawan poro bilong em na tupela i save raun olgeta hap long ples. POTO: An-

23 P24 WANTOK Februeri 4-10, 2010 SPOT Isten Sta daunim Besta PNG ABRUSIM: Manaseh Hardie bilong Gigira Laitepo (r, yelo set) i laik abrusim birua bilong em PNG Besta Yunaited long Lae las wik na ol i win 2-1. Yangpela Hardie wantaim ol mangi bilong em i lus long Yunivesti long Pot Mosbi 1- nil long las wiken. Dispela wiken bai ol i bungim Hekari long Lae. PLANTI toktok nau i raunim kambek bilong yangpela stail mangi bilong NRL, Tim Smith. Smith i bin lusim Parramatta Eels, na dispela yia bai namba wan yia wantaim nupela klab bilong em, Brisbane Broncos. Kepten bilong Broncos, Darren Lockyer, i lukim pinis olsem yangpela Smith i hangere tru long pilai gen, na em i wet tasol long lukim pilai bilong em. Nau yet Peter Wallace i holim strong namba 7 jesi bilong Broncos, olsem na Smith, husat i ken pilai kain kain posisen, i opim ai bilong Lockyer na kosa Ivan Hanjak wantaim strongpela tingting pilai bilong em. Smith i wok strong long kisim wanpela bens yutiliti posisen long namba wan gem bilong Broncos, agensim North Queensland Cowboys long March 12 long Suncorp Stadium. Broncos i amamas tasol olsem ol i gat wanpela kain pilai olsem Smith i redi na stap. Em i gat sampela masol i tait liklik long hevi em i bin kisim, tasol mipela i isi isi tasol long em, Henjak i tok. Smith i bin winim 2005 awot bilong Dally M olsem ruki bilong yia, tasol em i bin lusim NRL pilai long 2008 sisen bihain long em i tok em i gat sampela hevi bilong sik na kain kain toktok i kamap long nius long hevi em i kamapim ausait long fil. Em i bin go pilai long Inglan we em i kisim hevi long solda bilong em, na em i lusim na kam bek. Smith i bin stat pilai long Parramatta, tasol nau em i gat 25 krismas, em i wok pait strong long kisim bek nem bilong em long fil. Em i sainim kontrak long pilai wantaim Easts, wanpela fida klab bilong Broncos, na em i wok long isi isi tasol long trening. Michael Novingu i raitim BESTA PNG Anda 20 i gat hevi long pilai bilong ol i lukim ol i lus long gem bilong ol wanatim Isten Sta. Isten Sta i nilim Besta PNG anda long winim Telikom Kap Nesenel Soka Lig long Lae las wiken. Besta PNG i gat tripela nupela pilai man i stap long tim bilong ol i lukim gutpela bol wok bilong ol i lukim straika Joseph Itana i skorim fes gol bilong ol. Tasol ol yangpela pilai mangi bilong Besta PNG i no pilai gut long holim lid long tim bilong ol i lukim ol mangi Smith i bel kaskas long kam bek WINA: Rana Thomas Dold, bilong kantri Jemani i amamas taim em i kisim namba wan ples long resis i go antap long Nu Yok Empire State Bilding long Nu Yok, Amerika long Tunde dispela wik. Ol rana i resis i go antap long 86 floa, we i gat 1,576 steps long kalapim, stat long graun floa bilong disela bilding, i go antap tru long namba 86 floa. (EPA Poto i kam long AAP mages) Tasol Henjak na Lockyer tu i tok sapos i gat spes, Smith bai kam insait. Mi lukim em nau, em i gat strongpela tingting na i redi long mekim gut. Mi ken lukim, Lockyer i tok. Kain pilaia husat i gat talen olsem em bai wanpela gutpela pilaia tru. Lockyer bai bel isi nau Smith i stap. Las yia, em i bin pilai hapbek agensim Melbon bihain long Wallace i brukim lek skru bilong em. Wallace bai stat hapbek, tasol mi save Tim na yangpela Ben Hunt bai gat planti sans long mekim nem long namba 7, Lockyer i tok. Sapos mi o Wallace i aut, mi save olsem Tim Smith bai gat save long soim stail bilong em. bilong Isten Sta i winim ol. Kosa na trena bilong Isten Sta, Milton Gori, i tok ol pilai man bilong em i pilai gut long stopim strong bilong ol Besta PNG pilai man long seken raun i lukim ol i winim gem bilong ol. Long 53 minit, straika bilong Isten Sta Danny Banaba long gutpela pilai bilong em i kikim fes gol bilong ol. Gori i amamas long gutpela pilai bilong ol mangi bilong em i lukim ol i winim Besta PNG. Em i tok long dispela win mipela i lukluk long winim Madang Fox long dispela wiken. Lockyer skelim tingting yet DARREN Lockyer bai kisim stia long wanpela man husat i save gut tru long em, sapos em bai pilai makim Australia yet, o nogat. Lockyer i sainim pinis kontrak long pilai tupela moa yia wantaim Brisben Broncos inap long 2012, tasol em i no tokaut yet sapos em bai surukim pilai makim Kwinslen na Australia bihain long em i pilaim pinis 30 Stet ov Orijin na 50 wantaim Kangaroos. Nau, NRL All Stars kem we i kamap nau long Gold Coast bai givim em sans long kisim tingting na tok stia long bipo kosa bilong em Wayne Bennett. Lockyer nau i gat 33 krismas, na i klostu lukim namba wan pikinini bilong em. Bennett em i wanpela gutpela poroman tru bilong Lockyer, na tupela i gat namba pinis olsem kosa na kepten. Mi bai go insait long All Star kem wantaim Wayne neks wik, olsem na bai mi gat sans long toktok wantaim em long ol dispela samting, Lockyer i tok. Neks wik bai mi ken lukim tru mining bilong rep futi. Em bai bikpela wik tru. Klostu wankain olsem wik i save go painim Orijin. Bai nogat paia lait bilong Orijin, bikos em i namba wan gem bilong sisen, tasol mi save olsem bai gat bikpela strong long tupela tim wantaim. Olsem na em bai no inap wanpela isi gem, em i tok. Lockyer i bin sainim wanpela nupela dil wantaim Brisben pastaim long em i bin lidim Australia long winim Four Nations kap, tasol nau em i no klia long pilai laip bilong em wantaim Broncos. Em i samting bilong toktok wantaim Ivan (Henjak, kosa bilong Brisben) na lukim wanem samting em i laikim long mi, na sapos mi gat strong long givim. Em nau bai mi amamas long stap longpela taim liklik yet. Airlines PNG sapotim PNG NRL Bid kam long pes 28 (Bek Pes) Gavana Parkop i makim maus bilong Siaman bilong PNG NRL Bid na Spots Minista, Philemon Embel na i tok olsem ol i amamas olsem wanpela balus kampani i soim intares long sapotim na kamap patna long lukim dispela bikpela driman bilong Gavman bilong PNG long putim wanpela tim insait long strongpela NRL ragbi lig kompetisen long Australia. Mi amamas olsem Airlines PNG i putim han i go antap long kamap olsem namba wan koporet sponsa long tokaut long helpim NRL bid. Em i tokaut tu olsem dispela sponsa em bilong 3- yia. Long namba wan yia em K300, 000 na ol narapela tupela yia bihain tu bai K300, 000. Tasol dispela sponsa i op long senis i ken kamap bihain. Siaman bilong Gold Coast Titans i tok olsem wankain olsem tim bilong em long Australia, em i gutpela tru long lukim wanpela balus kampani i soim intares long sapotim PNG NRL Bid. Mista Parkop i tok klia tu long ol niusman long dispela miting long aste olsem bikpela wok i stap yet nau long stretim na redim gut wanpela stedium long Mosbi we kompetisen bai kamap. Gavana Parkop i tok ol i no givim pepa o bid i go yet long NRL bikos ol i mas redim na stretim olgeta samting pastaim we i bihainim tru wanem samting i stap long lo na wanem NRL i save laikim long en. Em i tok bikpela tingting em long stretim Sir Hubert Murray Stedium. Tasol ol toktok i mas kamap pastaim wantaim ol lain bilong Motu Koitabu Kaunsil bikos nau yet ol lain ya i yusim dispela stedium wantaim ol opis spes long hap. Jeneral Menesa bilong PNG NRL Bid, Bev Boughton i tokaut tu olsem narapela bikpela wok redi pastaim long PNG i ken givim bid i go long NRL em redim ol junia o yut divelopmen insait long ol program bilong em. Mista Boughton i sapotim tok tu na i tok olsem PNG i mas redim gut ol yangpela long bihain taim long junia divelopmen program bikos dispela em bikpela samting NRL I save lukluk long en pastaim long bid o laisens ol i ken givim. Narapela bikpela samting em long sait bilong midia na TV raits we ol i mas stretim gut pastaim long ol i go toktok wantaim ol bosman bilong NRL long Sidni Australia long sampela taim bihain. Mista Parkop i tokaut tu olsem sampela moa kampani i soim intares pinis long sapotim PNG NRL Bid na klostu taim ol bai tokaut long sapot bilong ol.

24 SPOT POTO Februeri 4-10, 2010 WANTOK P25 Pilaia bilong Finance i traim long rausim bal long han bilong NFA long sarere long Pablik saven netbal. HOLIM NA HOLIM GUT: Gol kepa bilong Uniinter Pom i kalap long kisim bal taim pilaia bilong GL Morobe i putim was sapos bal i lus long han bilong em. Yuni win 1-0.

25 P26 WANTOK Februari 4-10, 2010 SPOT Bintangor Lahanis kisim sampela nupela GLEN NAMI: Kumul utility fowat Glenn Nami (long poto) bai stap yet long helpim Bintangor Goroka Lahanis long be mobail Kap resis long dispela yia. pes long skwat James Kila i raitim BINTANGOR Lahanis tim bilong Isten Hailans provins i redim wanpela strongpela skwat bilong en long redi long go insait long 2010 bemobail Kap ragbi lig kompetisen long dispela yia. Siaman bilong selekta, Daniel Nami, wantaim Deputi Bod Siaman bilong Bintangor Lahanis, Himony Lapiso i tokaut long wanpela tren-on skwat bilong Lahanis we bai lukim hap bilong tim we i go insait long semi-fainol long las yia i stap wantaim sampela ol nupela pes tasol ol strongpela pilaia husat i ken givim pawa long tim long resis bilong Nami i tokaut olsem tim bilong dispela yia i kisim bek ol olpela pawa-haus bilong Lahanis olsem skipa yet Nigel Hukula na John Milba na tu lok bilong Kumul Glen Nami, George Abba, Limu Willie, Kevin Inagafa na Minaho Goso. Em i tok ol i bringim bek tu Yapa Kapu, husat em wanpela stail mangi long huka posisen na i bin pilai long Lahanis long yia 2006 na bihain i go traim strong wantaim Bombers long 2007 na 2008 sisen. Lahanis i no bin kisim em long las yia, tasol nau em i kam bek gen long tim. Nami i tokaut tu olsem narapela ol pilaia husat ol i kisim tu long tren-on skwat em ol bipo Hailans Zon pilaia Rote Bill, Kuta Lomutupa, Mazon Bayango, Joseph Peter na Ben Walok, husat i bin pilai gut tru insait long lokal kompetisen. Moa long en tu em olsem tupela Kumul pilaia, Siegfred Gande na Anton Kui i wok long redim yet kontrak bilong ol long go pilai wantaim Halifax tim. Tasol sapos taim i stap yet ol tu bai joinim tim. Nami i tok olsem Lahanis i no wari long planti ol midia ripot i kamaut. Em i tok seleksin bilong tim bai gohet yet na husat i pilai gut bai go insait long fainol tim. Trening i stat pinis long Nesenel Spots Institut (NSI) aninit long lukaut bilong tupela treina em bipo Lahanis fowat John Markham wantaim PNG rana na 'Kei Ave' bilong Apo kantri em John Hou. Nami i tok tu olsem Lahanis em wanpela tim insait long nesenel ragbi lig kompetisen husat i no save kisim ol autsait pilaia. Ol i save strongim yet ol lokal bois long pilai insait long tim bilong ol. Nem bilong ol Bintangor Lahanis tren-on skwat em: Adex Wera, Jerry Akepa, Kevin Inagafa, Ismael Awute, Spiro Mikaive, Minaho Goso, Francis Mille, Nigel Hukula, Joseph Peter, John Milba, George Abba, Luhule Inapero, Glen Nami, Elvis Dick, Limu Willie, Yapa Kapu, Jackol Huwako, Winnie Henao (Junior), Ben Walok, Mazon Bayango, Spencer Kozae, Jasper Philip, Gides Bill, Nason Ipeto, Kuta Limutopa, Rote Bill, Paulus Moni, Parkingson Koage na Thompson Tete. Nami i tok bemobail Kap resis bai stat long April na dispela skwat i gat 12-pela wik nau long redim ol yet gut. JOHN MILBA: Poto i soim stronpela fowat John Milba husat bai helpim Nigel Hukula na tu Kumul Glen Nami long go pas long fowat bilong Bintangor Goroka Lahanis long dispela be mobail Kap kompetisen. K100, 000 bilong ragbi Bustin Anzu i raitim AMBAWAN sof dring kampani ong Papua Niugini, Coca Cola matil (CCA), i bin givim K100, 00 i go long Papua Niugini agbi Futbal Yunion (PNGRFU) ong las wik long het opis bilong l long Lae. Dispela em namba 5 taim biong ol long sapotim dispela spot, ninit long nupela tok wanbel we l i kolim Coca Cola Supa 5. Pasaim ol i save kolim Coca Cola upa 4. Nesenel Maketing Menesa bilong Coca Cola, Loiuse Maher, i mekim dispela presentesen i go long presiden bilong PNGRFU Richard Sapias long SCRUM pilai graun. Maher i tok insait long dispela pilai, ol i kisim U20s insait long dispela bikpela resis na dispela i lukim wantaim dispela soft drink kampani, pilai i surik i go long narapela level. Em i tok tu olsem CCA i amamas long sapotim ragbi we ol bai pilai insait long 12 pela de na bai apim stendad bilong pilai na ol pilaia insait long ol provins bai gat sampela kain luksave long stap insait long nesenel seleksen bilong PNG Pukpuks. Long wankain taim presiden Sapias i tok em i amamas long luksave bilong Coca Cola, we em i bin sapotim ol long pastaim na bai wokim wankain long ol yia i kam bihain. "Long makim PNGRFU, mi tok tenkyu long Coca Cola Amatil long sapotim mipela long holim dispela bikpela nesenel Coca Cola Supa 5, we bai kamap long SCRUM pilai graun long Lae," em i tok. Em i tok tu olsem: "Dispela em narapela kain wok bung wantaim long strongim na sapotim ragbi, we taim mipela i wok wantaim nesenel maketing menesa Loiuse Maher. "Na mipela bai witnesim wanpela gutpela pilai we bai lukim ol yangpela U20s bai pilai insait long dispela pilai resis bipo long ol i go long Junia Wol U20 long Moscow, Russia long mun Mei," em i tok. Sapias i tok dispela em i wanpela nupela kain fomat we ol U20 tu bai joinim Noten Reds (Northern Reds), Niugini Ailendas (New Guinea Islanders), Sauten Tredas (Southern Traders) na ol Hailendas (Highlanders). Presiden Sapias i toksave long ol sapotas bilong ragbi olsem dispela em bai wanpela bikpela pilai bilong ragbi bai stat long mun Mas 31 i go inap long Epril 11 long SCRUM pilai graun long Lae na olgeta mas kam long sapotim ol tim bilong ol na pilaia bilong ol.

26 SPOT Februeri 4-10, 2010 WANTOK P27 PMSA no amamas long kot oda Andrew Molen i raitim OL bikman bilong Pot Mosbi Soka Asosiesen (PMSA) i no amamas long oda bilong Distrik kot we i rausim kes bilong ol agensim ol klap. Wanpela mausman bilong PMSA i tokim Wantok Niuspepa olsem ol i bilip olsem dispela oda bilong Distrik kot em i no stret bilong wanem ol i gat wanpela apil i stap yet long nesenel kot we Costigan redi long lukautim ol PMV draiva long NRL gren fainol James Kila i raitim NRL ragbi lig pilaia na strongpela fowet bilong Kwinslen Maroons na PNG Kumuls, Neville Costigan, i bin kam long Mosbi long Mande dispela wik long lukim ol PMV draiva i rejista long go insait long MVIL (Motor Vehicle Insurens Limited) NRL PMV Draiva Kompetisen. Costigan i tokaut olsem em i amamas tru long helpim long dispela kompetisen we i tokaut olsem Sefti em ino wanpela Pilai samting kompetisen bilong ol PMV draiva long PNG. Costigan i tokim Wantok Niuspepa olsem em i amamas long makim PNG long givim skul toktok long gutpela rot long tingim sefti pastaim ol PMV draiva i ken draiv. Dispela NRL PMV draiva sefti kompetisen bai ron long promotim toksave long sefti wantaim ol piksa na toktok bilong ol NRL pilaia olsem Kumul Paul Aiton, Manly fowet Anthony Watmough, ritaia pilaia Wendell Sailor na Nu Silan Kiwi stail pilaia Benji Marshall. Costigan i tokim Wantok Niuspepa olsem em wantaim famili bilong em long Australia i redi na amamas long lukautim wokabaut bilong 15-pela PMV draiva husat i winim kompetisen na go lukim NRL gren fainol. MVIL PMV Draiva Kompetisen em i open long olgeta Klas 6 PMV draiva. ol i wetim yet. Distrik kot i rausim kes bilong PMSA aninit long was bilong presiden Fabian Chow na i givim luksave long wanpela bung bilong ol arapela eksekyutiv aninit long John Wesley Gonjuan. Kot i tok dispela bung bilong Wesley na grup bilong em long Septemba 12, 2009 em i stret na PMSA i nogat rait long stopim o go agensim. NOKEN SPIT: St George Illawara fowat Neville Costigan i sanap wantaim nambawa PMV bas draiva Thomas Tari, husat i save draivim bas 9 na ron long Gerehu i go 4-mail long Mosbi siti. PAWA FOWET: Costigan i sanap klostu long PMV bas wantaim sefti stika long baksait. Potos: James Kila Tasol dispela mausman i tok ol i bin putim wanpela apil agensim dispela tingting bilong kot long Septemba 11, Kot apil namba bilong mipela em CIA 146 bilong Septemba 2009, man i makim PMSA i tok. Mipela pilim olsem Distrik kot i no bihain stretpela pasin long givim dispela oda long rausim kes bilong PMSA bilong wanem mipela i gat apil i stap yet Na i laikim ol long soim gutpela pasin long draiv na draiv gut tru wantaim sefti i stap long tingting bilong ol na tu long sefti bilong ol pasindia. Dispela prais bai go long ol. 15-pela laki PMV draiva bai WINIM wanpela prais em olgeta samting ol i peim pinis long go long 2010 NRL Gren Fainol long Sydney. Paul Aiton wantaim Neville Costigan bai lukautim wantaim tiket bilong balus, tupela nait long ples bilong slip, primia tiket long ples bilong lukim gem, olgeta kaikai na bas fea long Sydney. Wan wan draiva i mas rejista long ol MVIL trefik ofis o MVIL ejensi na filim wanpela entri fom na tu soim long Nesenel kot, em i tok. Long dispela as PMSA i bilip dispela oda bilong distrik kot i nogat as bilong en. Ol i tok dispela i min olsem dispela bung bilong Wesley na grup bilong em long Septemba 12 las yia em i no stret na PMSA bai kamapim yet stretpela bung long makim ol eksekyutiv bilong ol taim komiti redi long holim dispela bung. laisens bilong yu. Bihain long dispela gutpela kompetisen ol fes 3000 draiva bai kisim wanpela spesel siot wantaim disain i tok ROT SEFTI em i no wanpela PILAI. Ol bai putim tu ol Futbal logo stika na mak bilong karim pasindia stika long wanwan kar bilong husat draiva em rejista spots kalenda bilong ol krasrut komyuniti MI kamapim dispela hap pes insait long niuspepa bilong lukluk long grasruts spots na olgeta samting mi raitim long hia em i makim ol grasruts spots komyuniti insait long kantri. Nau yumi statim nupela wokabaut bilong yumi pinis long dispela yia, 2010 na mi laik givim sampela nupela tingting na save long ol grasruts komyuniti long helpim ol i statim na ronim gut ol pilai bilong ol dispela yia. Mi save olsem sampela bai no save gut yet long ol bai stat olsem wanem tasol mi laik givim sampela tingting long dispela pastaim bipo ol arapela samting i ken kamap. Komyuniti bilong yu i mas givim yu tok orait na luksave long ol kamapim na ronim ol pilai long komyuniti bilong yu., Taim dispela i kamap pinis orait, namba tu samting yu mas mekim nau em long kamapim sampela kain rot o tingting bilong yu na komyuniti bilong yu long wok bihainim. Dispela ol rot na tingting bai helpim yu gut tru long kamapim na ronim gut ol pilai bilong ol manmeri bilong yu. Bipo long yu raitim dispela ol tingting bilong yu i go daun long pepa, bung wantaim komyuniti bilong yu na makim ol spot we ol i laikim. Noken putim ol nupela samting o ol samting we manmeri no laikim tumas. Spots kalenda bilong yumi mas stat olgeta taim long namba wan mun bilong yia, Jenuari na pinis long laspela mun bilong yia, Disemba. Namba wan mun i mas stat wantaim ol kibung tasol. Dispela em long luksave na tu toksave long ol manmeri long wanem ol samting bai kamap long ol mun i kam. Namba wan mun tu em taim bilong makim ol nupela memba bilong ol komiti na tok ol fi o mani mak bilong ol resistresen na tu luksave long ol arapela samting o hevi we i kamap insait long spots na tu long komyuniti-tingim dispela olgeta samting mi tok long en. Ol mun i kam bihain long Jenuari mas gat ol prisisen pilai na sisen tru, pinis det bilong baim ol levi fi bilong ol klap na memba bilong ol. Tingting long ol arapela samting long mekim tu autsait long komyuniti olsem ol LLG, distrik na provinsol pilai. Putim ol i go insait long ol pilai bilong yu na wok long traim na bungim ol tu. Makim taim bilong ron bilong pri-sisen na sisen tru bilong wanem dispela bai helpim yu long makim taim bilong ol arapela pilai, wok o bung long kamap tu. Noken pilai olgeta spots long wanpela taim tasol. Surukim ol i go aut, makim taim bilong ol wanwan long kamap. Kain olsem; Yu ken pilai wanpela spot sampela mun pinis na bihain pilai narapela spot long narapela ol mun i kam. Dispela bai kisim yu i go stret long laspela mun bilong yia. Yu traim dispela na lukim sampela em inap kamap gut long yu.

27 Isu 1851 Wan wik: Fonde, Februari 4-10, Airlines PNG sapotim PNG NRL Bid JAMES KILA i raitim BALUS kampani Airlines PNG i kamap olsem namba wan sponsa bilong PNG NRL Bid long taim ol i tokaut long K900, 000 sponsasip bilong ol i go long redim wanpela ragbi lig tim bilong PNG insait long strongpela Nesenel Ragbi Lig (NRL) kompetisen bilong Australia. Dispela mani helpim em long redim gut ol wok na tu bringim ol opisal na ol kosa long redim sait bilong PNG long go insait long NRL long Deputi Siaman bilong PNG NRL Bid na Gavana bilong Nesenel Kapitel Distrik (NCD), Powes Parkop wantaim PNG NRL Bid Jeneral Menesa, Bev Boughton na tu Siaman bilong Gold Coast Titans, Paul Boughton i bin bungim ol bikman bilong Airlines PNG long Mosbi long aste (Trinde) long kisim gutpela nius. Ekting Sif Eksekutiv Opisa bilong Airlines PNG, Gary Toomey, i tok olsem kampani i sapotim tru tingting long redim wanpela PNG tim long go insait long bikpela NRL kompetisen long Australia. Mipela i sapotim tru dispela Bikpela Projek bilong Gavman bilong PNG na mipela i amamas long stap olsem wanpela patna long lukim dispela samting i kamap we bai lukim planti pipel long PNG i amamas, Mista Toomey i tok. Mista Parkop i tok olsem wanpela yia i go pinis, Gavman bilong PNG i bin kamap wantaim dispela tingting long putim wanpela tim bilong PNG i go insait long bikpela NRL ragbi lig kompetisen long Australia. igo moa long pes 24 Deputi siaman bilong PNG NRL Bid, Powes Parkop i sanap amamas wantaim Sif Eksekutiv bilong Airlines PNG, Gary Toomey (wantaim bal) na Jeneral Menesa bilong PNG NRL Bev Boughton i sanap namel tru wantaim sampela ol niusman meri. Poto: Nicky Bernard. Publisher of the newspaper operates at Section 58, Allotment 3, Office 2, Waigani Drive

Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia

Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia ' Long taim ol lain bilong Israel i gat sampela hevi, Nehemia i sfap wanpela GUTPELA LIDA TRU. Dispela em i stadi buk long wok bilong Nehmaia, em bai

More information

Septemba - Disemba N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church. Gutpela Pasin. Rot bilong kamapim.

Septemba - Disemba N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church. Gutpela Pasin. Rot bilong kamapim. Septemba - Disemba 2016 N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church Gutpela Pasin Rot bilong kamapim Gutpela Sindaun Editorial Dia Pren, Yu pilim olsem wanem taim yu karim wanpela hevipela

More information

Jisas Krais. Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris. Sabat Kaikai. slotu Sel, Wok Pris. September - December No. 190

Jisas Krais. Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris. Sabat Kaikai. slotu Sel, Wok Pris. September - December No. 190 September - December 2018 No. 190 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church Jisas Krais Tewel o Samting Tru? Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris Sabat Kaikai slotu Sel, Wok Pris Editorial /

More information

Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT)

Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT) Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT) Yu ken kisim moa kopi bliong dispela toktok na moa infoesen long: National Agricultural Research Institute Tumerik National Agricultural Research Institute Wet Lowlands

More information

RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION PANEL O KOMITI BILONG GLASIM

RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION PANEL O KOMITI BILONG GLASIM 25 th November 2009 The Inspection Panel 1818 # Street, N.W Washington D.C 20433 United States Dear Members of the Panel, RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION

More information

Hevi bilong Telikom na PNG Power givim hevi long ol Hailans kastoma

Hevi bilong Telikom na PNG Power givim hevi long ol Hailans kastoma INSAIT: Moa stori long kalabus ronawe... P3 Lae salensim Mosbi long dijitel musik... P17 Catholic Reporter bilong Janueri 2010 i stap insait... Namba 1850 Wan Wik Janueri 28 - Februei 3, 2010 Niuspepa

More information

May - August No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS WITH CHRIST

May - August No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS WITH CHRIST May - August 2016 No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS CHRIST WITH Editorial Dia Pren, / Tok i go paslain Mi tingim yet wanpela de long laip bilong mi, em planti yia i go pinis.

More information

Madang solwara bisnis. senta bai go het: Kulit

Madang solwara bisnis. senta bai go het: Kulit YC YM Y K INSAIT Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 1836 Wan Wik, Oktoba 15-21, 2009 K1 tasol long olgeta hap Madang solwara bisnis Painim Bal Resis!! senta bai go het: Kulit Winim K100 na Bemobile

More information

Femili dai wantaim long balus birua

Femili dai wantaim long balus birua Insait: P3 P4 Bisnis na Lutheran Synod Politiks long yia nius... i go pinis... Musik long yia i go pinis... P16 Namba 1847 Wan Wik Janueri 7-13, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Femili

More information

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Pilai bai kamap long taim

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Pilai bai kamap long taim Namba 2111 Februeri 26 - Mas 4, 2015 28 pes Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! March Issue i stap insait! P9,10,19 na 20 INSAIT Palamen Nius Esia man salim buai... Yumi redi nau! Pilai

More information

ISTA. Wantok. Somare tok tenkyu. Lukim spesel saplimen bilong Gren Sif Sir Michael long ol pes insait. K1 tasol. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

ISTA. Wantok. Somare tok tenkyu. Lukim spesel saplimen bilong Gren Sif Sir Michael long ol pes insait. K1 tasol. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wantok Isu Namba 2221 Epril 13-19, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Somare tok tenkyu Anna Solomon i raitim GREN Sif Sir Michael Somare i tok tenkyu long ol pipel bilong Papua Niugini

More information

Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS?

Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS? Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS? Wok bilong stetistisks long divelopmen bilong PNG Yusim gutpela stetistiks i ken kamapim gutpela polisi na gutpela divelopmen we ol pipel na kantri

More information

Ol dia brata na susa bilong

Ol dia brata na susa bilong NAMBAWAN PRESIDENSI TOKTOK, NOVEMBA 2017 Ol dia brata na susa bilong mi, mi daunim mi yet na prei olsem bai Spirit bilong Bikpela bai stap wantaim yumi taim mi toktok tede. Bel bilong mi i pulap long bikpela

More information

NG rausim ios wokman

NG rausim ios wokman Isu Namba 2230 Jun 15-21, 2017 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT NG rausim ios wokman 32 pes saplimen i stap insait NCD/SENTRAL I REDI: Join Operesen bilong Polis, Ami na

More information

Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy. Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi. Issue Date: May 2013

Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy. Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi. Issue Date: May 2013 Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi Issue Date: May 2013 Updated: April 2016 INTRODUCTION Wantaim ol niupela tingting na pasin bilong wok, Ricegrowers

More information

OPOSISEN I GAT NAMBA:

OPOSISEN I GAT NAMBA: Namba 2099 Novemba 27 - Disemba 3, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT: Wantok Today bilong mun Disemba i stap insait! P6,7,20,21 Wol Visen na EU sapotim wok.. P10 OPOSISEN I

More information

Lapun tasol strong yet...

Lapun tasol strong yet... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 1842 Wan Wik, Novemba 26 - Desemba 2 2009 K1 tasol long olgeta hap Lapun tasol strong yet... 10th Anviseri Saplimen insait! Gavman Mani Plen i no wok: Man long

More information

Indigenous knowledge and the value of plants. Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two. Laspela hap long buk Tu

Indigenous knowledge and the value of plants. Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two. Laspela hap long buk Tu Laspela hap long buk Tu Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two Indigenous knowledge and the value of plants Long dispela laspela hap bilong buk, James em wokim sampela toktok o stori long

More information

PNG hat long sekim rekot ilong Fainens Dipatmen

PNG hat long sekim rekot ilong Fainens Dipatmen Namba 2033 Ogas 15-21, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Insait: DWU i glasim loa bilong gavman long laik kilim trabel lain - P2 Wok Bung wantaim polis long provins - P4 Rausim dak

More information

Insait: 2012 Krismas Saplimen. Wantok Riviu bilong dispela yia...

Insait: 2012 Krismas Saplimen. Wantok Riviu bilong dispela yia... Krismas Isu Namba 2000 Disemba 20, 2012 - Janueri 2, 2013 40pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wantok! Noken westim taim bilong yu long siti..go bek long ples na amamasim krismas bilong

More information

Planti senis i daunim rait bilong ol yangpela sumatin. Sensasip. Awenes long. woksop... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Planti senis i daunim rait bilong ol yangpela sumatin. Sensasip. Awenes long. woksop... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2149 Novemba 19-25, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Sensasip Opis i holim sensasip awenes woksop - P3 Fri edukesen mekim tisa kisim hat taim - P6 Australia helpim Angau

More information

Chan wari long birua bilong ol risos projek

Chan wari long birua bilong ol risos projek Namba 1871 Wan Wik Jun 24-30, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Chan wari long birua bilong ol risos projek "WOK divelopmen em i no wok bilong groim ekonomi bilong kantri, na divelopmen

More information

Vot pepa bai kam long mun Mas. Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2. Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3

Vot pepa bai kam long mun Mas. Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2. Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3 Wantok Isu Namba 2213 Februeri 16-22, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2 Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3 NASFUND OPIM MODEN

More information

oken mamas ani yet Lukim ol Wol nius poto... Pes LAIPSTAIL- Nupela drama pilai kempein bai helpim MDG... Pes I go moa long pes 3

oken mamas ani yet Lukim ol Wol nius poto... Pes LAIPSTAIL- Nupela drama pilai kempein bai helpim MDG... Pes I go moa long pes 3 Namba 1906 Wan Wik Mas 3-9, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol oken mamas ong DSIP ani yet INSAIT: Paul Zuvani i raitim INAP long nau nogat mak bilong soim K19 milion mani gavman i givim

More information

MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY

MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY Vol 8, No 1 April 1992 MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY EDITORIAL Revd Christopher Garland CURRICULUM DESIGN AT NEWTON COLLEGE Professor Michael Horsburgh DIVELOPMEN NA WOK BILONG SIOS Kurt Rieke PROPOSED

More information

Spes i sot. Ailan sindaun long bikpela wari - Pes 2. Tisa lonsim intanet benking websait - Pes 4

Spes i sot. Ailan sindaun long bikpela wari - Pes 2. Tisa lonsim intanet benking websait - Pes 4 Namba 2002 Janueri 10-16, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol LONGPELA PIS BILONG KEAPARA: Rachell Ila na pikinini bilong em Tony Ila save maketim pis bilong tupela olgeta avinun long

More information

Namba Tri Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tri Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tri Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Ista... INSAIT. King Jisas Krais... P4,5. P8,9 Lukim ol stori bilong Ista insait.. Tingim dai bilong. Lukim Ista Spesel insait. long pes...

Ista... INSAIT. King Jisas Krais... P4,5. P8,9 Lukim ol stori bilong Ista insait.. Tingim dai bilong. Lukim Ista Spesel insait. long pes... Namba 2013 Mas 28 - Epril 3, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Kalabus ronawe wantaim bilak jisas P3 Lukim Ista Spesel insait long pes... P4,5 Ista... Tingim dai bilong King

More information

PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010

PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010 PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010 Eneji bilong Wol. Luksave bilong Papua Niugini. EKSEKIUTIV TOKTOK Wanpela Projek, Wanpela Tim, Lukluk Long As Tingting Bilong Projek One Project,

More information

Gavman bai rausim 2010 Envaironmen Loa senis

Gavman bai rausim 2010 Envaironmen Loa senis Namba 1938 Oktoba 13-19, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Redi long pait long Yunaitet Nesens intanesenel oporesen... WANTOK WARIA: Long bikmoning long Trinde, 110 PNG Difens Fos paitman

More information

Namba 1949 Desemba 29, Janueri 4, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Namba 1949 Desemba 29, Janueri 4, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 1949 Desemba 29, 2011 - Janueri 4, 2012 36 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Lukluk bek long 2011 124 Ritim Sabina long pes 11 na 12... P2 Wantok Desemba 29 - Janueri 4, 2012 lukluk

More information

Meri Krismas. Hepi Niu Yia Olgeta! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi, stap wanbel na lukautim yu yet!!

Meri Krismas. Hepi Niu Yia Olgeta! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi, stap wanbel na lukautim yu yet!! BAMPA ISU!! Namba 2103 Disemba 24 - Janueri 7, 2015 32pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Dispela wik Krismas Saplimen Riviu bilong yia 2014 Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Meri Krismas

More information

Wokman pilim pen long takis

Wokman pilim pen long takis Namba 2032 Ogas 8-14, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Kol pis bilong Moimara tais... Dispela tripela pikinini Esther, Eliz wantaim brata bilong ol i karim wanpela kol-pis ol i hukim

More information

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Foa Kwata 2013 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Bikpela hat wok. tru long boda... INSAIT P15. Fri Wes Papua. NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... bringim pret long ol pipel..

Bikpela hat wok. tru long boda... INSAIT P15. Fri Wes Papua. NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... bringim pret long ol pipel.. Namba 2011 Mas 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Bikpela hat wok Fri Wes Papua P2 NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... P8 tru long boda... OL boda ples long

More information

Namba tri UN bos i raun long PNG

Namba tri UN bos i raun long PNG Namba 2065 Epril 3-9, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Moa Stori insait: Gutbai long wanpela win meri, Leit RoseTsiroats - P8 Catholic Reporter Epril Isu i stap insait Pes 9,10,19

More information

Sios helt sevis bungim hevi

Sios helt sevis bungim hevi Wantok Namba 2190 Septemba 1-7, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol September issue insait P9,10,19&20 Millenium Development Goals report - P13,14,15 &16 Maprik i senis aninit long

More information

O Neill makim. nupela minista

O Neill makim. nupela minista Namba 2063 Mas 20-26, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 1. Rachael Sorige (NCD) 2. Allan Rabu (NCD) 3. Cathy Kevin (NCD) 4. Robert David (NCD)

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. F www.pnglng.com Ekseketiv Toktok

More information

Gavman skelim K20m bilong Nesenel I.D. kad sistem

Gavman skelim K20m bilong Nesenel I.D. kad sistem Namba 1993 Novemba 1-7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol REDI NAU: Ol soldia i wok long prektis long bungim Prins Charles na meri bilong em Duchess of Conwalv Camilla Parker long

More information

Olgeta plen long kantri mas lukluk moa long populesin - Dokta Mola

Olgeta plen long kantri mas lukluk moa long populesin - Dokta Mola Namba 1882 Wan Wik Septemba 9-15, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol This government will favour foreigners with money, but not its people.. Page 6 Liklik rais fama kisim helpim - P22 Olgeta

More information

Dinau baset bai go antap tru

Dinau baset bai go antap tru Namba 2042 Oktoba 17-23, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren, Kanage stori o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela

More information

SunRice Group Speak Up Policy

SunRice Group Speak Up Policy Issue Date: November 2014 (Updated: April 2016) SunRice Group s Speak Up Process Rot SunRice Grup Isave Bihainim Lo Tok Aut Long ples bilong wok: Yu ken putim ripot igo long opis bilong Integrity Ofisa:

More information

Ol gavman bisnis i winim K20 bilien

Ol gavman bisnis i winim K20 bilien Namba 2160 Febueri 4-10, 2016 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes TOKSAVE! Wantok Niuspepa i nau stap antap long opis bilong Dove travel 4-mail. Section 24, Lot 25, Angau Drive (CNR

More information

Glasim Judisal Kondak Bil

Glasim Judisal Kondak Bil P2 Wantok Mas 29 - Epril 4, 2012 nius Tok klia long SMS Data na Vois Top-Ap Telikom PNG i autim SMS Vois na Data top-ap bilong ol pripeit kastoma bilong en. SMS Vois top-ap Risasim Vois Akaun Bilong Yu

More information

Mande neks wik- O Neill o Somare?

Mande neks wik- O Neill o Somare? Namba 1955 Februeri 9-15, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Mande neks wik- O Neill o Somare? Aja Alex Potabe i raitim SUPRIM Kot refrens bilong tokaut sapos O Neill gavman o Somare

More information

PNG i ran olsem Afrika

PNG i ran olsem Afrika Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 NAMBA 7 DRO Namba 2069 Me 1-7, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Mipela i droim yet so putim was neks wik! PNG i ran olsem Afrika KLOSTU REDI:

More information

Tupela memba i kros. 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15

Tupela memba i kros. 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15 Wantok Namba 2193 Septemba 22-28, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15 Tupela memba i kros TUPELA biknem lida bilong nesenel kapital siti

More information

OL ELEMENTERI SKUL PIKININI:

OL ELEMENTERI SKUL PIKININI: Namba 1881 Wan Wik Septemba 2-8, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol What is our social policy, if we have one Page 6 Laipstail: HMAS Tobruk kamap long PNG long wok bilong Pasifik Patnasip

More information

Polis Pawa! P10. Bai kostim K15.6 bilian. opim bek Panguna main... Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek...

Polis Pawa! P10. Bai kostim K15.6 bilian. opim bek Panguna main... Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek... Namba 2015 Epril 11-17, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Bai kostim K15.6 bilian long opim bek Panguna main... P2 Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek... P4 Pablik long

More information

Strongim skul, strongim pipel - PM

Strongim skul, strongim pipel - PM Namba 1932 Ogas 31 - Septemba 7, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Strongim skul, strongim pipel - PM Gavman redim mani bilong fri edukesen Yuni sumatin bai kisim potnait gen TAIM palamen

More information

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tu Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

PNG i no gat helt standet

PNG i no gat helt standet Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2150 Novemba 26 - Desemba 2, 2015 28 pes INSAIT P9, 10,19,20 Laipstail Komyuniti projek kamap long Sentral Manus - P15 Wol nius poto - P16 PNG i

More information

Paraka, O Neill aut long nupela COI. Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23. Ol poto 14 na 15 SOIM RISPEK. K1 tasol.

Paraka, O Neill aut long nupela COI. Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23. Ol poto 14 na 15 SOIM RISPEK. K1 tasol. Namba 2089 Septemba 18-24, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT: 39 Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23 Ol poto 14 na 15 PIH Saveman Nius Niupela Helt nius olgeta wik

More information

Liklik Baibel Dikseneri

Liklik Baibel Dikseneri Liklik Baibel Dikseneri Pisin - English Tok Pisin English Mining Moa Bilong En, a? right (only if an affirmative answer is expected) Dispela i stap long pinis bilong hap tok taim yu ting man bai tok yes.

More information

Kisim pepa long stop drag long komyuniti - p7. NHC wokman kisim 4-pela de profesenel in haus trening - p2

Kisim pepa long stop drag long komyuniti - p7. NHC wokman kisim 4-pela de profesenel in haus trening - p2 Namba 2026 Jun 27 - Julai 3, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol SARENDA: Ol yut long Not Mekeo i kam long fran bilong ol Polis, Yut lida, Pater, Pastor wantaim long Dairekta Jeneral

More information

Narapela kain Pop INSAIT P15. Pablik sevis i slek... Selebretim yia bilong Snek long Basamuk... Moa stori long nupela Pop long pes 4 na 5...

Narapela kain Pop INSAIT P15. Pablik sevis i slek... Selebretim yia bilong Snek long Basamuk... Moa stori long nupela Pop long pes 4 na 5... Namba 2012 Mas 21-27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Moa long K600m Takis Kredit Skim mani lus long wok divelopmen P2 Pablik sevis i slek... Polis mekim wok painimaut...

More information

ol nupela provins go pas

ol nupela provins go pas Namba 1974 Jun 21-27, 2012 36 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol YUMI VOT NAU: Taim bilong votim ol nupela lida bilong lukautim yumi long faivpela yia i kam, i kamap pinis. Yumi noken abrus.

More information

Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset

Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset Namba 2158 Janueri 21-27, 2016 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset STRONGPELA disisen gavman i mekim long daunim hevi bilong mani sot

More information

pas! Paul Zuvani i raitim

pas! Paul Zuvani i raitim Wantok Isu Namba 2223 Epril 27 - Me 3, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Tingim dai long Wol Woa 2 Praim Minista bilong Papua Niugini, Peter O Neill i wokabaut i go long Wol Woa II

More information

Ripot Namba PG

Ripot Namba PG Ripot Namba 64458-PG Investigesen Ripot INDIPENDEN STET BILONG PAPUA NIUGINI: Smolholda Agrikalsa Divelopmen Projek (IDA Credit No. 4374-PNG) September 19, 2011 Stori bilong Panel Inspeksen Panel i bin

More information

Gutbai Oseah Philemon(OP)

Gutbai Oseah Philemon(OP) Wantok Janueri 5-11, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Gutbai Oseah Philemon(OP) Moa stori long pes 3... Ol Post Courier meri i sanap long sait bilong kofin bilong wan wok bilong

More information

...Metal prais pundaun

...Metal prais pundaun Namba 2152 Desemba 10-16, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Ramu NiCo na OTML bungim hevi...metal prais pundaun James Kila na Aja Potabe i raitim BIKPELA pundaun bilong wol

More information

Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu

Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu Wantok Isu Namba 2219 Mas 30 - Epril 5, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu INSAIT bilong mun Mas i stap insait - P 9,

More information

Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT

Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen INSP/64458-PG OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT BIHAINIM RIPOT LONG OL WOK PAINIMAUT PANEL

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2011 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com Ekseketiv Toktok Kapsaitim

More information

Gavman putim ai long ol Supa Fan

Gavman putim ai long ol Supa Fan Namba 2046 Novemba 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol HAMAS: Misis Jane Parkop em namba wan meri long baim ol giaman muruk na pisin bilong ol pikinini bilong em taim Gavana

More information

Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek

Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek Silver Jubilee Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek Eucharistic Celebration Friday 22 September 2017 St Paul s Catholic Church Mt Hagen ENTRANCE PROCESSION: MOROWA Morowa gara padiki mine yesu,

More information

Ol sios i egensim lo bilong kilim ol kalabus

Ol sios i egensim lo bilong kilim ol kalabus Namba 2109 Februeri 12-18, 2015 28 pes Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wantok Niuspepa i tok sori tru long paulim taitel bilong Honorabel Spika bilong Palamen bilong Papua Niugini, na

More information

Guria kilim tupela long ARoB

Guria kilim tupela long ARoB Namba 2067 Epril 17-23, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 NAMBA 5 DRO 1. Benardine Tano (AROB) 2. Clement Daimas (Madang) 3. Maggie Appe (WHP)

More information

Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6

Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6 Wantok Isu Namba 2215 Mas 2-8, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol O Neill: Oil Ges, i stap strong yet- P2 Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6 P9, 10.19 na 20 adae bai stat

More information

PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015

PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015 PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. Pemanen Fasilitis Kompaun Ekseketiv

More information

2015 baset salens. Stanley Nondol i raitim

2015 baset salens. Stanley Nondol i raitim Namba 2096 Novemba 6-12, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 2015 baset salens - yusim mani gut- no ken dinau moa NCSL Memba Sevings na Brens Sapot Menesa, Richard Leka i sanap wantaim

More information

Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL

Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL Wantok Namba 2189 Ogas 25-31, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Fiji brukim lo bilong tred - P6 Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL Lainim sefti bilong solwara Ol sumatin bilong

More information

40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI. Nius na toktok bilong 500 yia selebresen Lukim long pes 60 MAS NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes...

40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI. Nius na toktok bilong 500 yia selebresen Lukim long pes 60 MAS NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes... NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes...4 EXTRA 130 YIA WOK SIOS INSAIT LONG PNG Pes...34 INTAVIU WANTAIM NUPELA BISOP NA JENEROL SEKRETERI Pes...56 MAS 2017 40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI Nius

More information

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim:

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: PNG LNG Envaironmentel na Sosel Ripot Yia 2017 PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: Yutilitis Teknisen, Jonathan Bebego na Mekenikel Teknisen, Junias

More information

Madang taun bagarap - pes 7

Madang taun bagarap - pes 7 Namba 1992 Oktoba 25-31, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Palamen Nius - pes 2 PM salim toksore long leit Se Donatus Mola - pes 5 Madang taun bagarap - pes 7 Promotim fud sekuriti

More information

K14.2 bilien baset bilong 2016

K14.2 bilien baset bilong 2016 Wantok Laipstail Kilim dai nating manmeri oil i sutim tok olsem em sanguma mas stop nau! Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 2147 Novemba 5-11, 2015 28 pes P14-15 Nupela kampani bilong mekim

More information

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tu Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. F www.pnglng.com Ekseketiv toktok Wok

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

antri bai sot long mani

antri bai sot long mani Namba 2159 Janueri 28 - Febueri 3, 2016 28 pes Wantok TOKSAVE! Word Publishing Kampani papa bilong Wantok niuspepa i stap nau Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol long nupela opis long Dove Travel

More information

Namba 1991 Oktoba 18-24, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Namba 1991 Oktoba 18-24, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 1991 Oktoba 18-24, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol REDI NAU: Ol Ami, Polis na CS bai mekim bikpela wok nau long klinim na redim Mosbi Siti taim Prins Charles na meri bilong

More information

Dion em i Deputi Praim Minista

Dion em i Deputi Praim Minista Namba 1981 Ogas 9-15, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol TONI EM I WANPELA GAVMAN MINISTA Memba bilong Lae Open na Palamentri Pati Lida bilong Indijenes Pipols Pati, Loujaya Toni (raithan),

More information

op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Bai stap long vatiken monastri na pre I go moa long pes 2... Jada 013

op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Bai stap long vatiken monastri na pre I go moa long pes 2... Jada 013 Namba 2007 Februeri 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Jada 013 Bai stap long vatiken monastri na pre HETMAN bilong moa long

More information

El Nino dai ripot i no klia yet

El Nino dai ripot i no klia yet Namba 2138 Septemba 3-9, 2015 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Neks Wik The Catholic Reporter El Nino dai ripot i no klia yet STRONGIM WOK BUNG NA WOK PREN: Gavana Jenerel na Gren

More information

PNC, NA, Indipenden kendidet i resis pas

PNC, NA, Indipenden kendidet i resis pas Namba 1977 Julai 12-18, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol TRAWEN: Kendidet noken giaman long pasim wok kaunim. Elektrol Komisina Andrew Trawen i go raun long kaunim ples bilong Mosbi

More information

Juffa laikim eksen long SABL ripot

Juffa laikim eksen long SABL ripot Namba 2143 Oktoba 8-14, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes The Catholic Reporter insait - 9,10,19,20 Laipstail Buk na DVD i makim kalsa bilong Lihir - P14 Juffa laikim eksen

More information

O Neill promotim invesmen

O Neill promotim invesmen Wantok Namba 2202 Novemba 24-30, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Have you Enrolled? Toksave bilong Ilektoral Komisen - P14 na 15 FIFA Wol Kap anda 20 meri soka eksen - P8 na 21

More information

Givim bek mani bilong Ilektoral Komisin

Givim bek mani bilong Ilektoral Komisin Wantok Isu Namba 2212 Februeri 9-15, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol NEC rausim Duma na Pok LUKIM STORI LONG PES 3 Aja Potabe i raitim GAVMAN i brukim lo taim ol i rausim mani bilong

More information

BCL i stopim sampela wok program

BCL i stopim sampela wok program Wantok Namba 2120 Epril 30 - Me 6, 2015 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol BCL i stopim sampela wok program US$5.2 bilien long opim bek Panguna Main Veronica Hatutasi I raitim Bilong mun

More information

O Neill: PNG senis hariap tru

O Neill: PNG senis hariap tru Wantok K1 tasol Namba 2177 Jun 2-8, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! 4pes saplimen insait P13, 14, 15, 16 The Catholic Reporter Insait... O Neill: PNG senis hariap tru PRAIM Minista Peter

More information

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2162 Febueri 18-24, 2016 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Gavman i no sot long mani Dairi Vele. PNG i ran long han bilong gutpela gavman. GAVMAN i no sot long mani long ranim

More information

OTML papagraun egensim O Neill

OTML papagraun egensim O Neill Namba 2039 Septemba 26 - Oktoba 2, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela

More information

Palamen i senisim 10-pela seksen bilong konstitusen

Palamen i senisim 10-pela seksen bilong konstitusen Namba 2059 Februeri 20-26, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Glasim asailam sika agrimen Veronica Hatutasi i raitim Palamen i senisim 10-pela seksen bilong konstitusen Stanley Nondol

More information

Asbisop John Ribat kamap Kardinel

Asbisop John Ribat kamap Kardinel Wantok Kambaramba stap na Madang stap klin - P14 Namba 2196 Oktoba 13 -,19 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Asbisop John Ribat kamap Kardinel ASBISOP John Ribat bilong Pot Mosbi

More information

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Foa Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com Ekseketiv Toktok Sapotim

More information

Wokabaut bilong Prins Charles bai kostim K10 milian

Wokabaut bilong Prins Charles bai kostim K10 milian Namba 1989 Oktoba 4-10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol GO PAS LONG WOK REDI: (L-R) Minista bilong Spots, Pasifik Gems na nau, Nesenel Ivens em Justin Tksatchenko i sanap wantaim

More information

edim plen bilong tuna isnis na klaimet senis

edim plen bilong tuna isnis na klaimet senis Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2141 Septemba 24-30, 2015 28 pes INSAIT Pik poket kamapim dai - P7 Trefik opisa bilong RH - P7 Meri winim skolasip long pailot skul - P11 edim plen

More information

Sekim o painim aut Rait bilong Komyuniti long save

Sekim o painim aut Rait bilong Komyuniti long save Sekim o painim aut Rait bilong Komyuniti long save Sotpela ripot bilong Ramu Nikel kes stadi, Madang, PNG June 2015 Centre for Social Responsibility in Mining Sustainable Minerals Institute The University

More information

avman makim 20, 000 long gol medol

avman makim 20, 000 long gol medol Wantok Namba 2129 Julai 2-8, 2015 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Lukim pes 13 avman makim 20, 000 long gol medol - K10, 000 silva - K5000 brons Linda Pulsen i kisim plak long Praim

More information