Paraka, O Neill aut long nupela COI. Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23. Ol poto 14 na 15 SOIM RISPEK. K1 tasol.

Size: px
Start display at page:

Download "Paraka, O Neill aut long nupela COI. Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23. Ol poto 14 na 15 SOIM RISPEK. K1 tasol."

Transcription

1 Namba 2089 Septemba 18-24, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT: 39 Independens saplimen insait Pes 6,7,8 na 23 Ol poto 14 na 15 PIH Saveman Nius Niupela Helt nius olgeta wik insait long pes 7... SOIM RISPEK Ol polis na woda i soim rispek bilong ol taim ol i pinisim ol namba 39 Independens selebresen long Sir Hubert Murray stedium, Konedobu long Mosbi. Poto: Nicky Bernard Paraka, O Neill aut long nupela COI Stanley Nondol i raitim NUPELA Komisin ov Inkwairi (COI) we nau i mekim wok painim long rot gavman i baim ligel fi long ol lo kampani i tokaut olsem em bai no inap lukluk long kes bilong Paul Paraka long lus bilong K71.8 milien we i gat komplen olsem Praim Minista, Peter O Neill, i bin givim tok orait long wanpela pas bilong em. Kaunsil i helpim COI, Queen Council (QC) John Anthony Griffins i tok nupela COI bai no inap lukluk long K71.8 milien keis bilong Paul Paraka we ol i bin sutim tok long Mista O Neill long sainim tok orait pas long Fainens Dipatmen long baim Paraka Loya. Long Tem ov Referens (TOR) we Praim Minista i sainim long Julai 22, 2014,em i tok COI bai mekim wok painim long tupela yia tasol. Em long 2012 na QC Griffin i tok wok painim bilong nupela COI em bilong painim aut sapos gavman dipatmen i bihainim stret rot bilong baim ligel fi long ol lo kampani na ol loya. I go moa long pes 2...

2 P2 Wantok Septemba 18-24, 2014 nius Palamen bai oraitim SWF Bil long Oktoba Stanley Nondol i raitim SOVEREN WEL FAN Bil we i bin kamap wanpela hot topik namel long ol saveman, oposisen na ol memba bilong Palamen bai l kisim blesing bilong Palamen taim Palamen i bung long neks mun long baset sesen. PRAIM Minista, Peter O Neill, i tok gavman i tok orait pinis long draf bil bilong SWF, na bai kamap long ai bilong Palamen long neks mun na ol memba i ken votim i kamap lo. Praim minista long independens toktok bilong em i go long kantri i tok taim Palamen i mekim kamap lo, em bai stap independen na olgeta winmani bilong LNG projek na ol maining long bihain bai go insait long SWF na gutpela menesmen i ken kamap long abrusim pasin korapsen. Oposisen, ol saveman na ol sampela memba bilong Palamen i bin toktok strong olsem O Neill gavman i no oraitim SWF bil long menesim winmani bilong oil na ges. Tasol Mista O Neill i tokaut olsem gavman bai menesim gut win mani bilong LNG bilong kantri i kisim sevis. Mi ken tokim yupela olsem taim winmani bilong LNG i kam insait, bai yumi menesim long gutpela rot. Bikpela winmani bilong LNG bai ol independen lain i menesim na kantri bai gat gutpela fainensel sekyuriti bilong mani. Dispela bai go long ol sevis bilong ol pipel, Gavman i tok orait pinis long draf Soveren Wel Fan na bai go long ai bilong Palamen long neks mun, Praim Minista O Neill i tok. Em i tok taim SWF i kamap lo long Palamen neks mun, em tu bai banisim gut mani bilong kantri long ol pipel bai kisim gutpela sevis. Politikel stebiliti tasol em i wanpela birua we i ken bagarapim o pasim rot bilong bilien kina invesmen long kam insait. Sapos kantri i no gat politikel stebiliti, no gat gutpela stebol polisi, nogat gutpela bilip long gavman sistem, bai lukim yumi i abrusim sans bilong pulim bilien kina invesmen we yumi nidim long kamapim wok bilong ol sitisen na helpim ikonomi bilong kantri, Mista O Neill i tok. Praim Minista O Neill i tok gavman i lukluk long mekim planti samting long strongim ol komyuniti insait long kantri wantaim ol blesing bilong ikonomi. Em i tok gavman i wok long gutpela plen bilong em long helpim ol pipel bilong Papua Niugini long groim bisnis bilong ol yet. Em i tok Smol na Midim sais bisnis o SME long sekta olsem turisim, egrikalsa, trenspot, konstraksen, na ol arapela liklik bisnis i stat long kisim helpim bilong gavman. O Neill i tok i no long taim i go pinis, gavman i bin lonsim K200 milien bilong hausing projek wantaim BSP Benk long mekim isi long ol pipel i ken gat haus. Em i tok gavman i menesim mani bilong kantri gut na i gat inap mani long stretim ol besik sevis olsem rot, mani bilong helpim ol liklik bisnis, na helpim ol pipel long gat haus. Em i tok long tem ajenda bilong gavman em long kisim moa mani i kam insait long kantri. Na wanpela bilong dispela em PNG LNG projek na ekspot bilong ges i go aut long wol maket. Praim Minista i tokaut olsem gavman i bin kisim mani olsem dinau o konsesenel lon wantaim save olsem kantri bai pulim bikpela winmani i kam insait na sampela i kam bihain, na i ken bekim isi isi wantaim liklik winmani. Ol dispela mani i bilong stretim ol impoten infrastraksa we ol pipel i wok long kisim sevis long las 2 o 3pela yia. Mista O Neill i tok kantri i gat gutpela politikel rekot long las 2-3 yia, na gavman bilong em i stebol wantaim ol minista i wok hat long givim sevis long kantri. Em i tok kantri i wok long gro na i kamap long sampela gutpela stended long wol bikos yumi gat stebol gavman. Na gavman i lukluk yet long kamapim moa wok long neks yia na na i go antap. Tripela bikpela samting i strongim PNG indipenden - Gren Sif Leo Dion EPUTI Praim Minista Gren Sif, Leo Dion, i bin stap ong Kiriwina Ailan, Milen Be Provins,wantaim Minista ilong Fores na Klaimet Senis na Memba bilong Kiriina Good enough, Douglas Tomuriesa long selebreim namba 39 indipendens de bilong Papua Niugini. Ol i bin holim ol selebresen long Kaibola Praimeri kul wantaim Paramaun Sif bilong Trobrien Ailan, aniel Pulayasi long lonsim Kula Mansawa festivalwe l selebretim olgeta yia long 16 Septemba wantaim inipendens de selebresen. Dispela lons i bin lukim tu P&O Krus Sip, Pacific awn i kamap long mekim moa gutpela selebresen biong ol pipel. Gutpela piksa bilong lidasip i kamap long lukim oleta pablik sevan, ol memba bilong polis fos, skul ikinini na paplik i bin kamap long welkamim Mista TOK SORI BILONG DAI Wantok Niuspepa Menesmen na woklain i salim bikpela tok sori bilong ol i go long Mista Samuel Topotol wantaim ol pikinini bilong em, Shanevile, Joyce, Raynold na Ninghan Jnr na ol lain famili bilong Leit Miss Nairie Kana. Bel isi bilong God i ken stap wantaim yu taim yu painim malolo long lek bilong Jisas! Gren Sif Leo Dion. Gavana bilong Is Nu Briten. Dion na ol deliget bilong em ltaim ol i kamap long Kiriwina. Mista Dion i givim bikpela luksave long Minista Tomuriesa na i tok em i wanpela yangpela lida man i no pret long askim em olsem Minista bilong Provinsel na Lokal Level Gavman Afeas long kamapim driman na visen bilong em long senisim ilektoret bilong em long Kiriwina Goodenough. Mi olsem wanpela minista bilong gavman i amamas tru long ol wok divelopmen i kamap we memba bilong yupela i wok long mekim ol polisi bilong gavman i karim kaikai long helt na edukesen sekta, telekomyunikesen, rot na transpot infrastraksa, polis na lo na oda na ikonomik empawamen sekta na long wok bilong kalsa na turis. Em i 39 yia nau long yumi sanap bosim yumi yet stat long 1975 taim yumi kisim indipendens. Husat bai ting olsem yumi inap long kam kamap long dispela kain taim?mi laik tokim yupelaol yangpela manmeri husat i kamap bihain long indipendens olsem Papua Niugini i no kamap long gutpela we. Indipendens i bin kamap kwiktaim tumas. Long namba wan taim, Haus ov Asembli i kamap long 1964 i go long namba wan nesenel ileksen i go long indipendens Long dispela taim Australia teritori bilong Papua na Niugini i kamap wanpela. Ol pipel long tupela sait i lukim ol yet olsem wanpela lain tasol yunaitet nesen aninit long wanpela kantri. Olsem na nupela wokfos long kamap pablik sevis i no bin gat planti saveman long mekim wok inap longpela taim. Nesenel stet i kisim planti handret yia long kamap long ol narapela hap bilong wol, tasol long Papua Niugini em i kamap hairiap tasol insait long 10- pela yia. Konstitusen bilong kantri em i kamap long asples stret long tingting bilong ol pipel husat i laikim wanpela gutpela sosaiti long bihain taim nau yumi kolim, Papua Niugini. Em i klia nau olsem yumi em wanpela kantri we olgeta lain i ting olsem em bai pundaun taim Australia i lusim yumi na i go. Leit Hank Nelson Profesa bilong Histori husat i kisim dokta digri bilong em long Yunivesiti bilong Papua Niugini, i bin wanpela bilong ol liklik namba lain husat i bilip olsem dispela kantri i gat strongpela spirit bilong go het i stap. Mi makim toktok bilong em olsem, Lukluk long bihain taim, ol pipel bilong Niugini tasol i Savestrongim tingting bilong wanpela man. Ol i gat gutpela pasin wantaim pasin bilong driman long bikpela samting wantaim na pasin bilong wokim samting tru long helpim ol yet na ol i no raitim o ritim tasol. Nau em i 39 yia na mipela i sanap yet. I gat planti as i stap long stori long dispela pasin bilong yumi ken sanap na go het olsem wanpela kantri. Namel long planti as em i gat tripela ki samting; Namba wan Papua Niugini i sanap antap long strongpela graun we Kristen bilip i putim. Ol misinari i kam bringim gutnius long yumi tasol ol i lainim yumi long gutpela pasin tu bilong rispek na stretpela pasin. Ol papa lida bilong yumi long bipo i kisim skul long ol sios na ol i no gat bikpela edukesen tasol ol i strongpela lain long wok bilong ol. Namba tu em trupela lidasip i holim han wantaim strongpela tingting bilong human divelopmen. Lidasip long dispela we em i kam long ol lain we long pasin kalsa na tumbuna ol i kamap lida na ol lain long ples i luksave long ol. Em i wankain tasol long ol lain i kisim gutpela edukesen i gat luksave long ol samting ol i nap long mekim. Long komyunit bilong yupela yupela i gat strongpela sif sistem long lidasip em samting mi toktok long en. Tasol wanem kain we lidasip i sanap long en i no bikpela samting, tasol pasin ol piple na atoriti i wok wantaim ol em i bikpela samting. Namba 3 em ol pasin tumbuna na kalsa bilong yumi. Long wanpela sosaiti i save gat sampela pasin tumbuna, pasin kalsa na wei bilong stap we ol pipel i kamapim insait long laip bilong ol. Mi hop olsem Kula Masawa Reli bai i gat gutpela rot i go inap 16 Septemba 2015 long selebretim 40 bon de. Mi bai toktok wantaim Minista bilong Tursim, Bokassa Kondra long em bai putim Kula Masawa Pestibol long opisel turism iven kalenda bilong Turism Promosen Atoriti. Paraka, O Neill aut long nupela COI I kam long pes 1... Moa long en, nupela COI bai painimaut long ol wiknes o samting i no stret bilong sistem long baim ligel fi, na bai mekim rekomendesen o ripot i go long gavman long stretim long pablik mani i no ken lus long bihain taim. Mista Griffin i tok COI bai kisim infomesen na evidens long pablik husat i kam wantaim ripot. Tasol ol dispela i mas kam insait long TOR bilong gavman. Praim Minista O Neill i makim Jas bilong Australia, Warwick John Andrews, long go pas long nupela COI na mekim wok painim long lus bilong ol bikpela milien i go aut long ol loya na ol lo kampani long Fainens Dipatmen. Praim Minista i makim dispela COI long Julai 1 bihain long Tas Fos Swip Siaman, Sam Koim, i givim ripot bilong em olsem i gat evidens long soim olsem Mista O Neill i bin sainim pas long baim Paul Paaraka loya. Dispela hevi i lukim planti tok pait i kamap namel long ol polis na ol loya taim Ol Frod Skow i kisim arest warent agens long Mista O Neill. Ol 4-pela TOR we praim minista i givim long nupela COI bai wok long en em: -Rot nau gavman i yusim long givim brif i go aut long ol lo kampani na rot bilong baim kleim bilong ol loya; - Bai mekim wok painim long ol keis bilong las tupela yia tasol, 2012 na 2013; -Painimaut long ol wiknes we i save kamapim pasin korapsen long baim ol loya; na -Mekim rekomendesen i go long gavman long ol antap TOR long gavman i ken yusim long daunim pasin korapsen bilong baim ol loya. COI siaman na ol komisina i no gat pawa long surukim TOR sapos wok painim bilong ol i lukim olsem i gat nid long mekim moa wok. QC Griffin i tok praim minista tasol i gat pawa long surukim TOR bilong COI. Aste i lukim ekting seketeri bilong Tresari i kamap long givim evidens bilong em, tasol em i no gat inap infomesen na COI i askim em long kamap long ai bilong ol long neks wik, Septemba 22 COI i go het long wok bilong en long Pot Mosbi, na bai pinis insait long tripela mun olsem gavman i makim long TOR.

3 O Neill tok tenk yu long PNG kamap 39 yia Isaac Liri i raitim PLANTI man, meri na pikinini long Pot Mosbi i bin kirap long bikpela moning long Indipendens De na go lukim Fleg Reising Seremoni long Indipendens Hill klostu long Palamen Haus. Praim Minista bilong Papua Niugini, Peter O Neill, i bin tokim ol manmeri na pikinini husat i bin stap long dispela moning long amamasim gut dispela bikpela de. Em i bin tok bikpela tenk yu tu long ol pipel bilong kantri long sapot ol i givim long stap olsem wanpela Indipenden kantri insait long Wol. Dispela seremoni i bin lukim ol biklain long ol arapela kantri long wol husat i save mekim wok pren wantaim Papua Niugini i stap na lukim na harim Praim Minista O Neill i toktok. Praim Minista i tok yumi long Papua Niugini i gat planti risen long amamas, long wanem, yumi gat planti kain kain kastom o kalsa, na dispela em bikpela salens we yumi i gat tasol yumi i strong yet na stap bung na go het. Praim Minista i tok ikonomi bilong kantri tu i wok long kamap strong na yumi i wok strong yet long kamapim gutpela sindaun bilong ol pikinini bilong yumi long bihain taim. Em i tok taim ikonomi i wok long senis, planti kain kain salens i wok long kamap na ol lida bilong kantri i wok long bungim kain kain nupela hevi we ol i no save bungim long taim bipo. Praim Minista i tok olgeta pipel bilong dispela kantri na ol poroman bilong yumi long ol arapela kantri i wok strong long kisim Papua Niugini i kamap 39 yia long stap olsem Indipenden kantri. Amamasim Indipendens Sandra Amuru i raitim LONG Mande apinun, ol yangpela meri i bin gat wanpela pri independence selebresen long Theodist Stationary PTY Limited. Selebresen i bin kamap gut tru long wanem,danis grup bilong KFC gruplong Erima insait long Nesenel Kapitel Distriki kamap wantaim gutpela danis bilong ol we i soim kala bilong kalsa bilong Bougenvil. Ol wokman-meri bilong Theodist i bin amamas tru long lukim ol i danis, na ol i bin askim ol long kam danis namba tu taim. nius Septemba 18-24, 2014 Wantok P3 OL RIGO TU I KAM GUT LONG INDEPENDENS DE STRET. Hia long poto, meri Wantok Niuspepa, Buana Ragela i kilim skin long tumbuna danis wantaim ol lain bilong em na amamasim ol pipel long Independens de. Poto: Nicky Bernard Sampel ol meri i danis mambu ben long makim selebresen bilong makim namba 39 PNG Indipendens anivesari wantaim ol wokmanmeri bilong Theodist steseneri kampani.

4 heltnius P4 Wantok Septemba 18-24, 2014 Aitape kisim Solwara Embulens long indipendens wik Frieda Sila Kana i raitim L pipel bilong Aitape long Sanaun Provins nau i gat nupela si mbulens o bot bilong solwara ong helpim ol siklain long taim ilong imejensi. Memba bilong Aitape-Lumi na resera, Patrick Pruaitch i bin givim ispela embulens bot i go long ukaut bilong Katolik Daiosis bilong itape long las wik. Bisop Otto biong Aitape Daiosis i bin makim ol ipel na Katolik helt ejensi long isim ki bilong dispela bot insait ong wanpela seremoni long itape. Mista Pruaitch i tok ol I bin baim ispela bot em long mani aninit ong helt sekta, na em i bilong elpim ol pipel bilong en long omyuniti bilong Aitape. Join Distrik Divelopmen Projek komiti i bin makim ol kru bilong dispela bot pinis na ol bai kisim wanpela saveman long Filipins long kam na lainim ol long ranim dispela bot. Aitape sab-distrik i gat wanpela bikpela haus sik aninit long Katolik Helt Ejensi Raihu Haus sik. Na dispela si embulens bai wok namel long Raihu Haus sik na Vanimon Provinsel Referel haus sik. Long wankain taim, Minista Pruaitch na Memba bilong Nuku, Joe Sungi i bin givim 4-pela nupela Toyota len krusa long Aitape helt sekta. Bisop Otto i bin blesim ol dispela presen long ol pipel na Memba Pruaitch na Sungi i givim ki bilong ol kar long em long em bai save lukautim bilong mekim wok bilong helt sekta long Aitape. Is Nu Briten lonsim musik festival Michael Novingu mi raitim SAMTING 1,500 manmeri na pikinini i bin pulap kapsait long Ralum So graun long Kokopo, Is Nu Briten long Tunde dispela wik long amamasim namba 39 PNG indipendens anivesari na lonsing bilong ENB gavanas musik. Gavana Ereman To- Baining i tokim ol manmeri i kam olsem 38 krismas i go pinis na musik bisnis i long Is Nu Briten i dai pinis. Em i tok tude mipela bai kirapim bek musik bisnis long provins. Em i tok ENB Provins i no gat musik bisnistude, tasol nau ol i lonsim dispela bisnis na makim na amamasim namba 39 bonde bilong kantri bilong yumi. Mista ToBaining i tok musik emii hap long kalsa bilong pipel long Is Nu Briten. Mista ToBaining i tok Provinsel Eksekyutiv Kaunsel (PEC) i wanbel na givim mani mak inap long K50, long karimaut lonsing bilong dispela bisnis. Em i tok long 2015 em i promis long givim K150, long holim musik so long Is Nu Briten. Em i tok long ol 1970s na 80s, ol ben olsem April Sun, Barike, Painim Wok na ol arapela bend i save mekim musik i kukim ENB na kantri wantaim ol gutpela musik bilong ol we Chin H Men & Sons na Pacific Gold Studios i save rekodim. Em i tok ol bai holim dispela musik festival long taim long olgeta yia. Em i tok gavman bilong em bai givim sapot long musik bisnis long provins. Long wankain taim, Gavana To Baining i tok O Neill Dion gavman i mekim gutpela wok long kisim sevis i go daun long haus dua bilong ol pipel. Gavana To Baining i singaut long ol arapela memba bilong Is Nu Briten long wok bung wantaim long kisim sevis i go long ol manmeri, long kirapim gutpela sindaun bilong ol. Em i salensim ol manmeri long wokbung wantaim long kirapim musik bisnis i go het. Em i tok ENB em i ples we planti turis i save go raun long en na putim mani long ol turis prodak bilong ol olsem musik. Emi singaut long pipel bilong Is Nu Briten long no ken sindaun nating tasol ol i mas wok hat long kirapim ikonomi i go het. Long wankain taim, Meya bilong Kokopo Taun, Kopman Duvia i tok wokabaut bilong yumi insait long 39 krismas i bin hat tru na yumi i bin bungim planti hevi. Em i tok mipla i painim planti hevi i kamap long sindaun bilong ol Is Nu Briten pipel we maunten Tavurvur i pairap long 1994 na bagarapim sindaun. Tu, 4-pela wik i go pinis, Tavurvur i pairap gen na bagarapim sindaun bilong ol pipel. Em it ok long dispela Fraide, provins na pipel bilong em bai sebretim 20 krismas na tingim Maunten Tavurvur i bin pairap na bagarapim Rabaul Taun. Em i tok ol hevi pipel i wok long bungim em long kako pd bora (CPB) sik bilong kakao we i bagarapim ol kakao long ENB na ol pipel i kisim taim no gut stret tu. Mista Kopman i singaut long ol manmeri bilong Is Nu Briten long holim han na wok bung wantaim long kirapim gutepla sindaun long famili, komyuniti, provins na kantri wantaim. Long wankain taim, Mista Kopman i mekim promis long givim K5, long helpim wok bilong musik i go het long Is Nu Briten. Moa long 20 singsing kwaia grup bilong ol manmeri na sios grup i bin kamap long amamasim namba 39 indipendens de long Ralum So graun. Ol skul pikinini bilong Kalamanagunan yet i soim stail bilong ol wantaim danis bilong ol na ol i mekim dispela de i nais stret. L-R Memba bilong Nuku Joe Sungi i sanap wantaim Memba bilong Aitape- Lumi na Minista bilong Treseri, Patrick Pruaitch long taim bilong lonsing. Minista Pruaitch na Memba bilong Nuku, Joe Sungi katim ribon long si embulens. O l poto: Isaac Kana Bogenvil Katolik Daiosis bungim mani long helpim ol Torokina pipel Raymong Gatana i raitim OL KATOLIK peris long Bogenvil i bin holim spesel koleksen long Septemba 7 long helpim ol pipel bilong Torokina long sautwes Bogenvil husat i bin kisim hevi na bagarap long maunten paia long Ogas 10. Bisop Bernard Unabali bilong Bogenvil Daiosis ibin toksave long 33 Katolik Peris insait long 6-pela dineri long fomim ol wan wan disasta komiti na kontribiut i go long dispela imejensi o birua. Daiosis i bilip olsem 1,380 pipel i bin kisim hevi taim Maunten Paia Bagana long Torokina i pairap. Das i bin bagarapim gaden kaikai na wara saplai na sampela pipel nau i stap long kea senta. Bogenvil Daiosis ijoinim ol wok we nesenel gavman na Atonomas Bogenvil Gavman imekim long helpim ol dispela pipel husat ibungim hevi long Torokina maunten paia. Dispela isoim tu olsem ol Katolik pipel i wari na bung wantaim long helpim ol pipel i stap long hevi. Long wankain taim tu, daiosis i wok long helpim ol pipel bilong Carterets Ailan we klaimet senis i kamapim bikpela solwara i karamapim ol ailan bilong ol na ol ilusim ples bilong ol na go sindaun long bikples Bogenvil. Tasol sampela hevi i kamap bikos sampela papagraun long bikples Bogenvil i no laikim bai ol Carterets pipel i go sindaun long graun bilong ol. Tasol Katolik Sios ilarim ol Carterets famili i sindaun long graun bilong ol long notis Tinputs Distrik. HELPIM: memba bilong Bogenvil Daiosisen Disasta Komiti, Borger Laman (lefhan) na Pater William Satsie (raithan) wantaim ol bek kaikai ol i bin kisim i go long Torokina. Poto: Raymond Gatana

5 Kalsa De long Bavaroko Praimeri Skul Frieda Sila Kana i raitim DIVELOPIM yuniti wantaim kainkain kalsa em i bikpela toktok long taim Bavaroko Praimeri Skul long Nesenel Kepital Distrik (NCD) i bin holim kalsa de bilong ol long Fraide 18 Septemba. Dispela em i wanpela hap bilong rifom skul sistem we ol pikinini i mas lainim kalsa bilong ol tumbuna long ples bilong ol na holim long bihain taim. Hetmistres bilong Bavaroko Praimeri Skul, Misis Toresi i bin tok olsem kalsa de i no stap long ektiviti kalenda bilong Dipatmen bilong Edukesen tasol stat long las yia Bavaroko Praimeri na Elementri skul i bin holim dispela de. Ol sumatin na tisa i bin kamap wantaim 26 kalsa singsing grup bilong 4-pela rijon bilong kantri. Long Hailans rijon ol i bin gat 6- pela singsing grup, MoMaSe i bin gat tupela grup, Niugini Ailan i gat 3-pela grup na Sauten rijon i bin kam wantaim 11-pela singsing grup. insait long dispela 8-pela singsing grup i bilong ol elementri skul na 18 bilong praimeri skul. Misis Toresi i tok, skul i bin pasim tok long kisim liklik get fi bilong wanem ol tisa na sumatin i laik kamapim mani long baim wanpela 15-sita bas bilong skul. Wanpela hap bilong program long kalsa de em ol i kamapim tingting bilong makim Mis na Mista Bavaroko Elementri na Praimeri long soim stail bilong kalsa, tasol moa long soim pasin bilong lidasip na we bilong toktok long ai bilong planti lain. Mipela i no laik long skelim ol kalsa bikos olgeta kalsa i gutpela. Tasol mipela bai makim ol long we ol i soim ol yet na toktok gut long ai bilong ol pablik, Misis Toresi i tok. Misis Toresi i tok nau yet skul i wok long painim mani bilong baim bas na tu long senisim sampela bilong ol skul klasrum bikos ol i olpela tru na i wok long bruk na bagarap. Ol mama papa i no save helpim skul tumas olsem na mi wantaim ol tisa bilong mi i statim ol fan resing bilong mipela yet. Nau mipela i gat K4,000 pinis tasol mipela i wet long kisim K10,000 na bihain bai mi askim Bod of Menesmen long helpim wantaim K50,000 pastaim long mipela i ken traim askim sampela memba bilong palamen long helpim, em i tok. Skul i laik baim bas em i kos K90,000 long Ela Motors. Em i tok tu olsem TFE o Tuisen Fri Edukesen mani em i no bilong stretim ol haus bilong skul o baim bas samting. Em i bilong ol sumatin stret olsem na ol i yusim stret long baim ol skul samting bilong ol sumatin. Olsem na ol i holim ol kain samting olsem kalsa de, na i no long taim i go pinis ol i bin holim wanpela wokaton tu. Sapos olgeta mama papa i baim ol projek fi bilong ol pikinini long 2013 na 2014 em bai helpim mipela stret, Misis Toresi i tok. Misis Toresi wantaim ol tisa bilong em i wok long redi nau long neks yia bai edukesen sistem i senis i go bek long Stendet Bes Edukesen olsem na ol tisa bilong em bai i gat yunifom tu. Ol i wokim fan resing na kamapim K3,000 pinis tasol ol i laikim K1,500 moa. Sampela narapela wok we skul i gat plen yet long en em long selebretim intenesenel de bilong ol tisa na ol pikinini long mun Novemba. Bavaroko Praimeri Skul i gat 1,566 sumatin na 600 elementri sumatin, 36 praimeri skul tisa na 16 elementri skul. Ol narapela skul long NCD tu i bin holim ol kalsa de long wankain wik. edukesennius Ol MoMad singsing grup bilong Momase i makim Morobe na Sepik i bin opim rot bilong olgeta singsing grup. Septemba 18-24, 2014 Wantok P5 Sios Tioloji bilong Divelopmen i kamap Tripela Minista i holim buk bilong Theoloji bilong Divelopmen insait long wanpela liklik kanu. Frieda Sila Kana i raitim SIOS na Gavman bilong PNG nau i gat strongpela as bilong wok bung wantaim long kamapim divelopmen i karamapim olgeta hap bilong laip o holistik divelopmen. Spika bilong Palamen, Theo Zurenuoc wantaim Minista bilong Komyuniti Divelopmen, Yut na Sios nam Memba bilong Afore, Delilah Gore wantaim Minista bilong Nesenel Plening na Monitaring, Implementesen na Rural Divelopmen, na Memba bilong Alotau, Charles Abel i bin go pas long wanpela kibung insait long Stet Fangsen Rum bilong haus Palamen long lonsim dispela buk. Bisop bilong Yunaitet Sios, Reveren Bernard Siai i bin tok olsem dispela Teoloji buk i bin kisim 4-pela yia long kamapim dispela buk i gat tingting bilong wok divelopmen i karamapim olgeta hap bilong man. Spika Zurenuoc i bin tok welkam long olgeta lida bilong sios wantaim ol narapela lida bilong ol patna bilong divelopmen long PNG, na i tok dispela de em bikpela de insait long stori bilong PNG. Em i tok olsem dispela em lonsim bilong impoten o bikpela samting olsem strateji bilong divelopmen. Mipela i luksave long sios olsem em i bikpela o namba wan patna bilong gavman long wok divelopmen nau em i putim lek i kam ples klia long mekim dispela. Insait long kain taim we senis i wok long kamap bikpela hariap, em i gutpela long yumi holim han wantaim long mekim wok, em i tok. Mi olsem man i lukautim ol 111 memba bilong Palamen, mi lukim olsem dispela kain wok em i gutpela long wok divelopmen. Nesenel Gavman i redi nau long wok wantaim sios long lukim wanem samting sios i gat long bringim gutpela sindaun. Samting yumi lonsim tude bai bringim divelopen long ol pipel bilong yumi antap long Kristen bilip, em i tok. Mi wok long strongim toktok planti long wok divelopmen bilong nesen bilong yumi i sanap antap long Kristen bilip, na em i gutpela long lukim Nesenel Gavman i holim pas long ol samting sios i kamapim bilong ol pipel long dispela nesen. Mista Zurenuoc i tok. Yumi PNG i save tokaut na holim Kristen bilip olsem as bilong laip na taim yumi lukim sios bodi i bung wantaim gavman na em i wanpela gutpela samting stret, em i tok. Kristen bilip em i toktok long Sevia o man bilong Kisim bek yumi, Mista Zurenuoc i tok. Wantaim dispela strateji sios bai inap long mekim ol wok plen bilong gavman na pipel bilong dispela nesen. Mista Charles Abel i tok. Mista Abel i tok, tumbuna bilong papa bilong em tu em i wanpela misineri husat i bin kam bringim Tok bilong God long PNG na i bin sindaun long Milen Be Provins. Olsem na em i bin singautim Bisop bilong Sios bilong em, Kwato Sios bilong Milen Be, long kam na stap long witnesim dispela bikpela wok i kamap. ripela gel bilong Bavaroko. Tupela long sait, sait em ol bilong Goilala, Sentral Provins na wanpela long namel em bilong orobe na Madang miks pikinini. Ol sios lida i sanap wantaim Minista Abel na Minista Gore long taim bilong lonsim Tioloji bilong Divelopmen. Poto: Nicky Bernard

6 P6 Wantok Septemba 18-24, 2014 Pipel yet bai kirapim o brukim PNG, Kass i tok Mathew Yakai i raitim GAVANA bilong Madang Jim Kass i tok yumi ol pipel bilong Papua Niugini yet inap long brukim o kirapim kantri bilong yumi. Insait long Independens toktok bilong Gavana em tok ol pipel na gavman bilong pastaim i no bin holim strong ol astingting bilong Mama Lo we kantri bai divelop long en we yumi inap lukim na amamas long en long 39 krismas bilong Independens nau. Ol dispela astingting olsem Integrel Yumen Divelopmen, Ikwaliti na Patisipesen, Soveren na Self Rilaiens, Nesenel Risoses na Envaromen na PNG Wei. Long 39 krismas go pinis, yumi no mekim wanpela samting long mekim kamap dispela driman bilong ol tumbuna bilong yumi, Gavana Kass i tok bihainim ol dispela toktok em mekim long antap. Em askim ol pipel bilong Madang na PNG long askim ol yet long wanem samting tru ol bin mekim long ol dispela krismas go pinis na ol bai mekim nau long kirapim ol dispela bikpela tingting bilong kirapim na ranim gut kantri bilong yumi. Dispela toktok bilong Gavana Kass tu i kamap bihain long Pablik Akauns Komiti (PAC) i tokaut olsem Madang Provinsel Gavman i feil stret long lukautim gut mani na ranim gut ol wok bilong kamapim ol sevis go long ol pipel na kirapim gut provins. Tasol em tok gavman bilong O Neill na Dion i lukave long wok bilong strongim kantri na divelopmen bilong em olsem na ol kamapim Nesenel Risponsibol Polisi we bai helpim tru divelopmen bilong kantri. Dispela polisi bai helpim gavman long was gut long ol bus graun na wara taim em divelopim fiseris, forestri na ol arapela divelopmen prodaks insait long kantri. Mista Kass Provinsel Gavman bilong em wantaim Nesenel Gavman i lukluk long kirapim gut kopra projek we bai go daun stret long ol pipel long stap insait na karimaut long Madang. Madang Provinsel Gavman bai klostu tu wantaim ol NGO long karimaut ol divelopmen ajenda olsem famili plening. Nesenel Gavman i wok long promotim fri edukesen olsem na ol krismas go pinis yumi lukim ol sampela senis tasol yumi no ken wetim gavman olgeta taim. Yumi mas mekim wok bilong yumi tu long kirapim kantri bilong yumi, Mista Kass i tok. Em askim ol pipel bilong Madang long sensim pasin bilong ol na no ken go insait long pasin bilong dringim hom bru we bai kamapim planti hevi na trabel long laip bilong ol yet na komyuniti bilong yumi. Gavana Kass i mekim bikpela tok tenkyu go long olgeta lain husat i kam bung long amamasim independens de we ol i mekim samting stret long apim flak bilong yumi na apim nem bilong yumi olsem ol pipel bilong PNG. Australia tok amamas long 39 Independens bilong PNG Long makim Gavman na ol pipel bilong Australia, Hai Komisina bilong Australia hia long PNG Ms Deborah Stokes i mekim bikpela tok amamas na gritings go long gavman na ol pipel bilong Papua Niugini long makim 39 Independens bilong em long dispela wik. Ms Stokes i tok pasin poroman na wok bung namel long Australia na Papua Niugni em strongpela na dip na bai go het yet. Planti wok poroman na sapot long bipo yet i kam nau olsem long gavman, bisnis na pipel i strong na bai go het yet. Ms Stokes i tok raun bilong Australia Praim Minista Tony Abott na Minista bilong Foren Afeas Julie Bishop kam long PNG long dispela yia i makim dispela pasin na wok poroman namel long tupela kantri bilong yumi. Australia i tok welkam long Papua Niugini long gutpela wok em mekim insait long Pasifik rijon na tu long lidasip bilong em long Pasifik Ailan Forum na ol arapela rijonel wok em bin mekim. PNG bai lukautim tu bikpela kibung bilong APEC long 2018 na dispela i soim gutpela gro bilong bisnis na ekonomi insait long rijon. Australia i luksave tu long bikpela wok PNG i mekim long strongim wok bilong daunim ol hevi na trabel bilong haitim ol man na karim kam long arapela kantri. Aninit long aid program bilong Australia ol i amamas long wok klostu wantaim PNG long kamapim gutpela sans na rot blong praivet sekta bisnis na gro bilong em long sait bilong helt, edukesen na lo na oda insait long kantri, Ms Stokes i tok. Long makim gavman na ol pipel bilong Australia, mi salim bikpela tok amamas go long Papua Niugini long Independens bilong em, Ms Stokes i tok.

7 Septemba 18-24, 2014 Wantok P7 PPP em gutpela rot bihain long PNG indipendens James G. Kila i raitim PASTAIM na bihain tasol long Papua Niugini i kisim politikol indipendens long Septemba 16, 1975 i no bin gat gutpela wok bung i save kamap tumas namel long Gavman na ol praivet bisnis o ogenaisesen insait long kantri. Dispela i lukim planti ol gutpela wok na sevis we kolonial gavman blong Australia na tu gavman bilong PNG i kamapim i bruk daun long planti ol rurel ples na hauslain insait long kantri. Em bikpela sore tru long lukim olsem planti ol rot we Australia gavman i wokim long bringim sevis i go long rurel eria nau i stap insait long bus na bus karamapim. Ol rurel eid pos na ol skul we kolonial gavman i kamapim i go bagarap na kapa blong ol klasrum na ol eid-pos i ros na luk sore stret. Long sait bilong agrikalsa sekta, long bipo taim bilong kolonial gavman, ol didiman i save patrol o ron long motobaik i go long ol ples na mekim wok agrikalsa ekstensin. Tasol tude, dispela i no stap moa. Tude gavman bilong Praim Minista Peter O Neill i kamapim wanpela gutpela tingting long lukim wok bung i mas kamap namel long Gavman, ol sios na ol praivet sekta ogenaisesen. Insait long Madang provins, we namba wan nikel maining projek wok i stap, wanpela gutpela wok divelopmen i kamap long sait bilong agrikalsa we i lukim divelopa bilong maining, Ramu NiCo Menesmen (MCC) i wok klostu wantaim ol gavman agrikalsa ejensi long bringim didiman sevis i go long ol pipel long rurel eria. Dispela gutpela wok bung Ramu NiCo i gat wantaim ol ausait lain long bringim sevis na wok poroman bai helpim long bungim ol risoses na menesmen save long bringim gutpela wok kamap na luksave long wanem gutpela wok. Ramu NiCo Komyuniti Afes (CA) Dipatmen Agrikalsa Supavaisa, Allan Wahwah i bin tokaut olsem pablik-praivet patnasip (PPP) em namba wan rot long serim risoses namel long kampani na gavman long bringim ol sevis i go long ol pipel. Dispela kain wok i no bin stap bipo, na em i amamas long gavman bilong Praim Minista O Neill i luksave long PPP na promotim long planti ol ples insait long PNG. Mista Wahwah long ripot em i givim long CA Dipatmen Sasteinabiliti Agrikalsa Progrem i tok wok painimaut bilong ol i soim olsem 90% bilong ol pipel insait long Ramu Projek eria long Madang provins i save holim strong wok long agrikalsa na laipstok, fiseris na fud krops long sapotim sindaun bilong ol long ples long kisim mani na helpim femili. Moa long en tu ol wok bilong agrikalsa faming em planti ol sabsisten fama i yusim em long groim kaikai long helpim famili long ples na hauslain. Narapela samting tu em ol kes-krop olsem kakao na kokonas nau i wok long bungim ol birua olsem Kakao Pod Bora (CPB) na Bogia Kokonas Sindrom (BCS). Dispela ol sik i ken givim hevi long ol arapela fud krop olsem banana na buai. Tasol, Mista Wahwah i tok olsem ol pipel i go het long menesim laipstok long ples wantaim nogat gutpela helt; na nogat daunstrim prosesing teknoloji we ol i promotim, na hevi blong bringim ol kaikai long maket em hat tru. Olsem wanem tru, na wanem taim bai yumi stretim ol dispela hevi Mista Wahwah askim bikpela kwesten. Em i tokaut tu olsem planti ol famas long ples i no save long rit na rait na tu i gat hevi blong helt, na tu les pasin i stap na nogat gutpela infomesen i goaut long helpim ol turangu famas long ples. Antap long dispela i gat hevi blong nogat gutpela rot long ol famas i ken bringim ol gaden kaikai bilong ol i go aut long salim na kisim mani. Olsem na CA Dipatmen Sastainability Agrikalsa Progrem i go het long kamapim sampela kain rot long helpim ol famas long bihain taim wantaim ol trening na ekstensem wok insait long Ramu Projek eria. Planti ol rurel pipel i amamas long lukim ol sevises bilong Gavman nau i wok long go insait long eria bilong ol bikos long wok bilong PPP em Ramu NiCo i promotim na wok wantaim ol gavman stet ejensi. Mista Wahwah i tok ol stekholdas long Ramu Projek i mas wok strong long daunim ol hevi long sait long kamapim gut wok, sapotim wok bilong ol mama, wok gut wantaim envairomen na kamapim mani long ples na haus-lain blong ol. BSP amamasim Independens BSP benk i gat moa long 4000 wok manmeri bilong Papua Niugini na long dispela wik ol i werim ret, blek na gol kala yunifom bilong Papua Niugini long makim na amamasim Independens de bilong kantri. Long piksa em ol wok manmeri bilong BSP benk long het opis long Mosbi i apim flak bilong PNG na singim bikpela song bilong kantri Nesenel Entem na tokaut long Nesenel Pleds. Olgeta BSP brens long Papua Niugini tu i mekim wankain. Benk i gat bikpela wok bilong kirapim kantri olsem benk i askim olgeta pipel bilong kantri long kirapim ol wok bisnis we em bai amamas long wok klostu wantaim ol pipel long givim ol sevis na sapot em gat insait long olgeta 42 brens em gat long kantri. BSP i gat 42 rurel sab brens, 226 ejens, 301 ATM masin na 12,000 moa EFT- Pos masin long o l stua. BSP woklain i amamas long wok ol mekim long sapotim na kirapim kantri bilong yumi.

8 10 Wantok Septemba 18-24, 2014 PIH heltnius PIH Saveman Nius I kam long Pacific International Hospital Port Moresby Ph: (675) Fax: (675) Website: ok save bilong Kolonoskopi (Colonoscopy) NCDC Health Division i sapotim PIH long Globeathon long stopim Kensa. Yumi bung na sanap wantaim long pait egens Kensa Ringim Mista Raipen Dikinsep long / o Ms Filma Henry long / Kolonoskopi em i wanem samting? KOLONOSKOPI em wok bilong dokta i save wokim long sekim bel rop (kolon) wantaim wanpela tiub em i isi long go insait long bel rop long lukluk bilong painim as bilong sik long bel. Dispela tiub, wankain sais olsem wanpela pinga, ol i save subim i go insait long as long hul bilong pekpek, na isi, isi i go insait long bikpela bel rop. Dispela tiub em ol i kolim kolonoskopi, na em i gat lens o glas na lait bilong em yet na em i save kisim piksa insait long bel bilong helpim dokta i lukim klia piksa long vidio skrin. Bilong wanem yu mas kisim kolonoskopi? Dokta i save tok long mekim kolonoskopi olsem skrinim tes bilong kolorektol kensa o kensa long as bilong bel rop. Kolorektol kensa i kamap namba 3 sik kensa we i save kamapim planti dai long Amerika (U.S.A). Long wan, wan yia ol dokta long U.S.A i save painim klostu 150,000 nupela sik kolorektol kensa na 50,000 i save dai long dispela sik. Ol wok painimaut i bin soim olsem sapos planti tok save i go wantaim moa lain i kamap long skrining em bai sevim 30,000 laip olgeta yia. Sapos sik lain i kisim dairia (pekpek wara) longpela taim o pekpek blut orait dokta bai tok long yusim kolonoskopi. Bai yu redi olsem wanem? Dokta bilong yu bai tokim yu long wanem kain kaikai bai yu stopim o wanem kain pasin bilong kaikai yu mas bihainim long klinim bel bilong yu. Planti taim em pasim sampela kain kaikai o dring long wanpela de pastaim. Em bai tokim siklain long dring sampela solusen o marasin. Kolon i mas klin tru long dispela wok bai kamap gut na dokta inap long luksave long sik, olsem na siklain i mas bihainim gut toktok bilong dokta. Bai mi ken kisim ol narapela marasin mi wok long kisim nau? Sampela marasin yu ken dring yet, tasol bai i gat sampela em ol bai stopim bilong wanem no gut em bai bagarapim wok bilong redim bel long ol i sekim. Tok save long dokta bilong yu long wanem kain marasin yu kisim, olsem aspirin, marasin bilong join pen, o marasin bilong brukim daun blut no gut, (warfarin o heparin), klopidogrel, insulin o ol marasin bilong strongim blut. Yu mas tok save tu sapos sampela kain marasin i save kamapim skin skrap o bodi i dai o ai raun. Wanem samting i save kamap long taim ol i wokim kolonoskopi? Kolonoskopi i no kamapim pen na siklain i no save komplen. Sampela taim ating bai yu pilim sampela presa, o bel solap wantaim win, o masol bai tait long taim bilong kolonoskopi. Dokta bai givim yu wanpela sut bilong kilim pen long helpim yu long slekim skin na bai yu no ken pilim no gut long taim em i putim tiub i go insait long as bilong yu na i go insait long bikpela bel rop. Bai yu slip long sait o baksait taim dokta i putim kolonoskopi i go insait. Em bai sekim sait bilong bel rop bilong yu gen. Dispela wok i no save go moa long 45 mininit tasol yu ken givim taim bilong wet long tupela o tripela aua. Dokta bai i wok long sekim yet sait bilong bel bilong yu taim em i rausim kolonoskopi tiub isi, isi kamaut. Sampela taim, dokta bai i no inap long subim kolonoskop i go insait long olgeta hap bilong kolon. Dokta bilong yu bai toksave sapos yu bai kisim sampela moa tes o no gat. Bai yu mekim wanem sapos kolonoskopi i soim i gat hevi long bel bilong yu? Sapos dokta bilong yu i ting wanpela hap bilong bel rop i mas kisim moa sekap, orait, em bai putim narapela masin i go insait long kolonoskop na salim i go insait long bel na kisim wanpela liklik hap bilong bel long sekim gut gen ausait. Dokta i save wokim operesen long painimaut planti kain sik, maski sapos em i no ting i gat kensa long bel. Sapos dokta i wokim kolonoskopi long sekim hap we yu wok long lusim blut, em bai i ken yusim kolonoskop long givim sut bilong stopim o em bai i ken kukim wantaim hat bilong pawa na pasim o em i ken yusim ol liklik klip. Dokta tu i nap long painim sampela polip,( solap, buk o sua) long taim bilong kolonoskopi, na em bai i ken rausim. I no gat pen bilong dispela kai sekap. Ol polip em wanem samting na bilong wanem na ol i rausim? Ol polip em samting i save gro insait long bel tasol ol i no nap kamapim kensa. Ol i gat kain kain sais, long liklik samting tru i go long bikpela sais. Dokta i ken luksave sapos polip em i nap long kamap kensa o no gat. Olsem na em bai rausim hap bilong dispela long sekim moa. Dispela em bikos planti taim, kensa i save stat wantaim polip, olsem na taim ol i rausim em i stopim sans long kensa i kamap. Bai ol i rausim polip olsem wanem? Sampela taim dokta bai kukim wantaim pawa o em bai rausim wantaim waia lup o wantaim baiopsi masin. Em bai yusim sistem bilong snare polypectomy, o kukim long kilim ol liklik polip o rausim wantaim waia lup. Dokta bai salim wanpela waia lup in go insait long kolonoskop na rausim polip long bel rop wantaim pawa bilong ilektrisiti. Em i no gat pen long dispela. Bihain long kolonoskopi bai yu mekim wanem? Ol bai was long yu inap olgeta marasin bilong slip i pinis long bodi bilong yu. No gut yu bai yu kisim bel solap long planti win insait long kolon o bel rop long taim bilong ol i sekim yu o no gut bel bilong yu i tait. Em bai pinis bihain long yu rausim win o kapupu. Dokta bilong yu bai stori long wanem samting em i lukim. Sapos yu bin kisim marasin bilong mekim skin i dai long taim ol i sekim yu orait yu no ken draivim kar, larim narapela lain i draivim yu, maski sapos yu pilim orait na i no ai slip bihain long dispela wok. Yu ken kisim kaikai bihain long ol i pinis wantaim yu tasol sapos yu kisim polipektomi dokta i ken pasim sampela kaikai long yu pastaim,. Em yet bai tok save. Wanem kain samting i ken go rong wantaim kolonoskopi? Kolonoskopi na polipektomi em i orait long wokim na i no gat bagarap bai kamap long yu sapos dokta i kisim spesol trening bilong dispela wok na em i save mekim planti taim. Wanpela samting tasol i ken go rong em perforesen, o bruk long sait bilong bel na dispela bai i nidim operesen. Long hap we ol i katim hap bilong bel rop sampela taim bai blut i kamap, tasol i no bikpela tumas. Sapos ol i kontrolim wantaim kolonoskop bai blut i pinis; bai yu no ken lukim dokta moa long kisim gen marasin. Sampela sik lain i save pilim narakain bihain long ol i kisim sut marasin bilong mekim skin i dai o sampela i gat sik long hat o lang bilong ol. Em i nomol long sampela samting i no kamap gut bihain long kolonoskopi, olsem na yu mas luksave hariap na lukim dokta bilong yu sapos yu pilim bikpela pen long bel, skin i hat o skin i kol o blut kamap long as long rot bilong pekpek. Sampela taim blut i ken kamap sampela de bihain long ol i wok long bodi bilong yu. TINGIM GUT: Ol toktok antap em i bilong tok save tasol na em i no bilong tokaut long wanem kain sik yu gat o wanem kain marasin bai yu kisim. Em i bikpela samting long yu mas sekim dokta bilong yu long wanem kain sik yu gat. Dr. Paul Alexander Medical Director, Pacific International Hospital. paulpih89@gmail.com Sapos yu gat sampela wari yu ken kontekim Dokta Paul Alexander, Medikol Dairekta, long pon namba Meri i no ken wari na tingting tumas! Fi bilong sekap i no winim K150, long yu ken kisim wanpela Pap smear tes bilong sekim sevaikel kensa, na em i ken luksave long planti narapela ol binantang bilong sik sapos i stap. Join wantaim wolwaid wokabaut long 28 Septemba, 2014, 7am long soim wanbel pasin long pait egensim birua bilong Kensa i kamap aninit long as bilong bel. Long PNG, salim png.globeathon@gmail.com long kisim moa toksave o salim SMS i kam long Pacific Internation Hospital: 4-mile ( Boroko bus stop) , Specialty Clinic (3-mile) and Vision City Website: Text line (for SMS inquiries ONLY)

9 merinius Septemba 18-24, 2014 Wantok P11 Lukautim ol man bikos blesing bai kam long man Frieda Sila Kana i raitim PAPA de i bin kamap long Sande 5 Septemba na planti famili i pinisim kek long ol stua long Pot Mosbi. Tasol ol mama long Agape Intedinominesenel Ministri i no wari long dispela, ol i painim rot long bekim kek bilong ol papa bilong ol yet. Sios kongrigesen i no bikpela namba i man. Long Sarere Septemba 4, tripela mama i sindaun na wari tru long bai ol i mekim wanem long ol papa bikos long Mama de long Me ol papa i Carlos Bolgin, Kontraking Opisa bilong U.S Ea Fos i raitim KALSA bilong Papua Niugini i no save givim planti sans long ol meri long laip wankain olsem ol man. Olsem na mipela i kirap no gut na amamas long wokim bisnis wantaim Anna Blake, wanpela meri i gat bikpela skul na i gat rispek na atoriti long Hailans bilong Papua Niugini. Mis Blake i bin kisim kontrak wantaim U.S. Gavman long givim ol lokal leba long helpim ol U.S. Ea Fos na Papua Niugini Difens Fos long kirapim tupela haus slip bilong ol meri sumatin long Togoba Sekenderi Skul olsem wanpela projek bilong Pasifik Yuniti program. Em i smat moa long lukautim 30 woklain. Ol kain pasin kastam i stap, wantaim, na long wankain taim bosim ol long mekim na pinisim gut wok. Ating dispela i wanpela kain pasin stret long kamap long wanpela Hailans kilim skin long painim gutpela swit kek stret long ol mama. Ol tripela mama i bungim liklik mani tasol na wanpela i go baim ol plawa samting bilong wokim kek. Long Sande moning Septemba 5 ol pikinini i bilasim haus lotu wantaim ol naispela plawa ol i kisim arere long ol haus nae m nau liklik selebresen lotu bilong Papa De i kamap. Toktok i bin kamap long dispela taim bilong lotu em long wok bilong ol man em olsem het bilong famili na mama na ol pikinini bai i stap aninit long ol papa provins long Papua Niugini. Mi lukim dispela gutpela wok i kamap na mi ting olsem ating dispela meri i gat planti ekspiriens long wok long hap we i gat planti man tasol long mekim wok. Mi kirap no gut long harim bikos tok bilong God i tok blesing bilong God i save kam antap long man na i go long meri na pikinini. God em i save karamapim het bilong man na man i save karamapim het bilong meri bilong em. Olsem na tok bilong givim strong long ol papa long dispela spesel de em i stap long buk Josua 24:15 Tasol sapos yupela i no laik lotu long Bikpela, orait yupela i tingting gut nau. Bai yupel ai lotu long husat? Yupela bai i lotu long ol dispela giaman god bilong ol tumbuna bilong yupela lon gmesopotemia? O lnog ol giaman god bilong ol Amor, nau yupela i sindaun long graun bilong ol? Tasol mi wantaim famili bilong mi, mipela bai i lotu lnog Bikpela tasol. Sapos ol man bilong Papua Niugini i lusim kain kain god bilong dispela graun olsem, god bilong dring bia na spak, god bilong pilai laki na kain kain narapela god olsem ol spirit bilong ol tumbuna i dai pinis, bai ol famili na komyuniti bilong PNG i lukim trupela senis long dispela 39 yia indipendens. Sampela papa i sindaun harim ol mama na pikinini singim song long ol. gen olsem dispela em i no namba wan taim long em i mekim wanpela kain wok olsem long soim ol man long mekim kain wok. Mipela givim wok long tim bilong em long givim mipela ol woklain long wokim ol Hepi Papa de kek long ol papa bilong Agape Intedinominesenel Ministri. PNG Leba Saplai menesa kirapim tingting Ol lokal leba wantaim Mis Anna Blake na ol memba bilong Pasifik Yuniti Program long Togoba Sekendri Skul long Maun Hagen. haus slip bilong ol sumatin. Tasol taim ol hevi ikwipmen i no digim gut graun long sanapim ol pos bilong tupela haus, ol leba man i kam insait long digim olgeta 66 hul long putim pos insait long tupela aua tasol. Yut, Meri na Femili Pastor Barbara Lunge Ol salens bilong meri long Papua Niugini YAHWEH God i mekim man i slip dai na em i kisim wanpela bun long sait bilong em na bihain pasim wantaim mit long ples bilong bun. God i wokim dispela sait bun bilong man long kamap wanpela meri na em i kisim i go givim long man. Man i tok, dispela em i bun i kamap long bun bilong yu, na mit i kamap long mit bilong mi stret. Bai mi kolim nem bilong em meri, bikos em i kamaut long man. Olsem na wanpela man bai lusim papa na mama bilong em, na bung wantaim meri bilong em, na tupela bai kamap wanpela bodi. Buk Stat 2: God i mekim Adam i slip na em i rausim bun bilong em long sait long kamapim meri bilong helpim em. Nau dispela sosaiti i no stap stret taim meri i no mekim namba wan wok bilong em long wok sait, sait wantaim man bilong em long kamapim visen God i givim em. Dispela em i 39 yia bilong yumi selebretim indipendens!! Yumi mas tok tenkyu long God Bikpela olsem long wok bilong em tasol yumi winim pait na nau yumi stap long kisim gutpela samting long graun bilong yumi. Papua Niugini em i nupela nesen i wok long kamap isi na planti meri i lukim gutpela taim, na sampela i bungim pasin no gut tru long laip bilong ol. Ol meri long PNG i stap aninit tru long ol man long olgeta mak bilong divelopmen bilong jenda ikwaliti, olsem edukesen, ikonomi sans long wok, politikel empawamen na helt. Ol meri i save kisim hevi long bikpela wok tumas, no gat gutpela kaikai na bodi bilong ol i no kamap gut, no gat gutpela wara bilong dring na waswas na no gat gutpela helt sevis. I gat planti jenda bes vailens tu i stap. Kastam marit i save kamapim dai bikos ol meri i jeles long narapela. I gat planti narapela hevi i stap we i mekim ol meri i kamap olsem wok meri nating na stopim ol long i go moa long laip. Long laspela aua bilong ol las de, God bai kam insait long bringim ikwaliti, jastis, stretpela pasin na planti moa gutpela pasin. Tasol ol man God i makim, em ol man i gat kranki tingting long ai bilong ol arapela man, na long dispela pasin God i semim tru ol saveman bilong dispela graun. Na ol man ol arapela i save lukim i no gat strong em God i bin kisim bilong semim ol man i gat strong. 1 Korin 1: God opim ol dua bilong ol meri nau long kisim wok bilong ol long PNG na wol. Ol meri i save gat pret moa long God na ol i ken givim bel long lukautim ol wok. Sampela gutpela wok olsem i kamap olsem tripela meri long palamen bihain long 2012 na tripela wantaim i kisim senia wok long palamen. Gavana bilong Isten Hailans Provins em i wanpela meri, nem bilong em Julie Soso. Planti polis na difens i wok long kisim ol meri nau. Narapela bikpela samting i bin kamap em long kamap bilong Wimens Maikro Benk. Wol benk i harim hevi bilong ol meri na givim helpim wantaim mani i go long nesenel gavman bilong yumi. Krais i save strongim mi, na long stong bilong em mi inap mekim olgeta samting. Filipai 4:13 Bikpela God i wok long makim ol meri long kisim wok lida long bringim spiritual na pisikal divelopmen long provins bilong yu, komyuniti na nesen PNG. Bai mi mekim yupela i kamap olsem nupela plang bilong krungutim wit na bai yupela inap daunim ol samting i pasim rot bilong yupela na i givim hevi long yupela i olsem yupela i gat strong bilong brukim ol maunten na mekim ol i kamap olsem das. Yupela bai tromoi ol dispela hevi olsem man i tromoi das i go antap na win i karim i go olgeta. Orait na bai yupela i amamas long mi, Bikpela. Na bai yupela i litimapim nem bilong mi, God bilong Israel, mi God bilong mekim gutpela na stretpela pasin olgeta. Asaia 41: Kongresulesens ol susa, meri na ol yangpela gel long wanem samting yu statim pinis!!! God Bikpela i stap wantaim yu long helpim yu kamapim visen bilong yu. Toksave: Ol mama i gat wari, tingting planti, bel hevi yu mas kontekim mi na bai mi helpim yu. Kisim mi long dispela adres na fon namba. Barbara Lunge, ROGIM, P.O. Box Boroko. NCD. PNG, o ring long o salim long: lungeb37@gmail.com

10 P12 Wantok Septemba 18-24, 2014 siosnius Ol nupela lida i gat bikpela wok Mas daunim korapsen, tarangu na kagoboi pasin Independens: Gutbai tisa PAPUA NIUGINI i kisim Indipenden 39 yia i go pinis. Bikpela selebresen i bin kamap insait long Pot Moresbi. Yangpela, lapun na pikinini i selebretim stret. i gat kain kain we bilong selebretim. Plek resing, lotu, singsing tumbuna, kain kain pilai, fan gem na bung kaikai. Bipo long de bilong Independen i kamap, planti manmeri na pikinini i stat long soim kala bilong PNG long salim bikpela na liklik fleg long maket, bas stop, supa maket, trefik lait, raun nabaut, na rot sait. Kala bilong PNG plek na kala bilong ol plek bilong wan wan provins i bilasim strit na Mosbi Siti olsem na rot na insait long Mosbi i kamap naispela tru. Mi tu i amamas stret long selebret wantaim ol Katolik manmeri na pikinini long Hanuabada. Bihain long Santu Misa, mipela i selebretim wantaim fan gem long fran bilong haus lotu. Planti lapun, yangpela na pikinini i amamas tru long selebret wantaim. Maski i gat Hiri Moale long Ela Beach na bikpela singsing long Konedobu, tasol mipela yet i selebretim bilong mipela. Bikos i no olgeta i go long Ela Beach o Konedobu Oval ol i stap long singsing o danis na kaikai. Long fran bilong haus lotu, mipela lapun, yangpela na pikinini i selebret stret. Long taim bilong lotu, mipela i prea long helpim olgeta manmeri na mipela yet i stap insait long PNG. i gat kain kain rot bilong yumi wan wan i kontributim na divelopim kantri. I no gavman tasol i wok long developim kantri, tasol yumi, olsem ol pablik sevan, polis, memba bilong paliamen, nius ripota, draiva, klina bilong rot, salim kaikai long maket, wokim gaden na planim kaikai, go long sol wara na painim pis, kamap papa mama insait long famili na planti moa wok yumi wan wan i wokim long divelopim kantri. Sampela manmeri iting gavman tasol i divelopim kantri. Dispela i no tru! Wanpela wok planti manmeri i save lusim tingting, em i wok TISA. Sapos i no gat tisa, yumi no inap save long rit na rait na kisim save long kainkain samting. Sampela tisa yumi save gut na amamas long hat wok bilong ol. Olsem na sapos ol i lusim wok, yumi pilim bikpela sori tru. Sampela wik i go pinis, long Sen Michael Praimeri Skul, mipela i bin tok gutbai long wanpela Tisa. Em long Misis Mary Noga. Em i meri Wes Papua. Em i strongpela tisa yet. Bikos long helt bilong em tasol, em i askim long lusim wok tisa pastaim. Sapos em i kamap orait, bai em i joinim tisa gen. Em i bin wokim wok tisa inap long 24 krismas i go pinis. Em i stat tis long Sen Peter Chanel Erima. Bihain em i go long Sacred Heart Praimeri Skul long Hohola na long yia 1998, em i stat mekim wok tisa long Sen Michael Praimari Skul. 16-pela yia em i bin tis long Sen Michael Praimeri Skul Hanuabada. Em i wanpela tisa bilong hatwok tru. Olsem na papa mama, sumatin na ol pastaim sumatin bilong Sen Michael i sori tru bikos em i lusim wok tisa. Long de bilong tok gutbai, planti papa mama na bik manmeri bilong opis i bin kam bung na tok gutbai long em. Long soim amamas na tok tenkyu long hat wok bilong em ol i bin givim planti presen long em. Long dispela taim, yumi nidim planti hatwok tisa olsem Misis Noga. Bikos planti papa mama i save komplen long tisa i no save kam long skul tasol kisim pe nating nating. Sapos yumi wokim dispela pasin, yumi sapotim korapsen insait long kantri bilong yumi. Pater Giorgio Licini bilong Catholic Reporter i raitim OL manmeri bilong nupela jeneresen long PNG i gat bikpela wok long daunim as bilong sleveri o pasin long mekim man i kago o wokboi na stap tarangu. Pater Giorgio Licini bilong Catholic Reporter Nius i wokim dispela toktok long namba 39 PNG indipendens mesej o toktok bilong em. Pater Licini itok PNG ibin kisim indipendens long gutpela rot we i no gat hevi na pait, na i moabeta long yumi i skruim dispela rot long go hetim kantri i go fowet. Em i tok long Baibel rit bilong Santu Paul i go long ol Korin bilong dispela de (Septemba 16) we ol i ritim insait long Katolik Sios, Santu Paul i tokim yumi long lidasip insait long komyuniti we i no yunait na wok wantaim. Planti memba i kamapim wanpela bodi. Tru tumas, dispela i sut stret long wanpela PRE LONG KANTRI: Hetman bilong Salvesen Ami Sios long PNG i go pas long wokim prea long kantri long taim bilong daunim plek long Sir Hubert Murray Stedium long Kone, Mosbi long pasim olgeta wok bilong selebretim namba 39 PNG indipendens anivesari long dispela wik Tunde. Poto: Nicky Bernard Dispela wik Tunde i bin lukim PNG i selebretim namba 39 bonde olsem wanpela indipenden kantri long wol, bihain Australia husat i bin lukautim dispela kantri i lusim olgeta samting long han bilong em yet. Strongpela toktok bilong Modereta, Reveren Siai bilong Yunaitet Sios na Seketeri Rova em log yumi mas toktok wantaim God olgeta taim yumi laik wokim disisen bikos sapos no gat, samting bai no stret. Narapela tu em, long pretim God na sevim em. God i givim planti blesing long PNG na taim yumi bin kisim indipendens long 1975, na long dispela taim tu, pasin long yumi nidim God i bin kamap strong na klia. As long yumi nidim God em bikos God i papa bilong olgeta samting yumi gat long en, olsem i stap long Psalm 24: iwe i tok graun i bilong God na olgeta samting insait long em, wol na pipel. Long dispela as, yumi mas toktok wantaim em pastaim kantri na moa yet, taim em i bikpela na pipel pipel i no wankain, tasol ol i kam long ol kain kain kalsa na pasin olsem PNG. Yumi ken ting olsem long stiaim kantrii go fowet i stap long han bilong ol besik lo na ol institusen bilong stet, nogat. Tasol em i stap long han bilong wan wan man na kontribusen bilong em long gutpela bilong dispela kantri. Planti kantri i bin stap long lukaut bilong ol koloniel masta na i kisim indipendens i no bin stap gut bikos bihain tasol, ol i bungim hevi na pait i bruk insait long ol kantri yet. Mekim na stap na sindaun bilong pipel i bagarap, skelim wantaim dispela ol yia we ol narapela kantri i lukautim ol. PNG ino bin bungim wanpela hevi, tasol sampela samting i wok long holim yumi bek olsem ol kagoboi (slave), klosut 40 krismas yumi kisim indipendens long Australia. Dispela em long korapsen, soseri, vailens insait long famili na taim yumi laik wokim disisen. Taim yumi no toktok wantaim Krieta o man i mekim yumi na olgeta samting, ol samting bai bungim hevi. Yumi mas pre, hapim kaikai, ritim Gutnius, wokim felosip (go long Sios) witness (Tisa na pris o autim Tok bilong Bikpela Jisas. Yumi mas soim olsem laik pasin bilong Bikpela na pawa em i bin sevim yumi. Yumi gro na divelop insait long 39 krismas bikos God i stap wantaim yumi olgeta taim olsem em ibin promisim long Hibru 13:5-6. Laip bilong yupela imas fri na no ken laikim tumas mani. Stap gut long mak bilong ol samting yupela i gat. God i tok, mi no inap lusim yupela, mi no inap lus tingting long yupela. Olsem na taim yumi tok mi no inap pret bikos God bai helpim mi na ol narapela man ino inap mekim samting long bagarapim mi. Long namba 39 bonde bilong kantri, Yunaitet Sios long alkahol o strongpela dring. Hevi long ol dispela eria i go bikpela taim PNG i gat ol kain kalsa ilaik go insait long ol nupela senis i kamap long wol. Tasol bai yumi go fowet taim ol nupela jeneresen lain i bihainim gutpela pasin na spirituel indipendens, Pater Giorgio i tok. Em i givim piksa bilong meri bilong Nain long Baibel we ol i bin ritim stori bilong em long rit bilong tude, Septemba 16, long ol Katolik Sios, husat i wok long karim yangpela sikman o wanem igo long matmat. Hamas ol yangpela pipel idai bikos long hevi bilong alkahol, yusim krangi spakbrus, no gat gutpela lukaut bilong papamama, vailens, soseri na tarangu pasin yumi wok long kisim igo long 9 Mail matmat long Mosbi olgeta yia na long ol narapela hap bilong kantri?, Pater Giorgio i tok. Em i skruim tok i go moa olsem long laip bilong em, Jisas i no bin krosim ol Roman lain husat i bin lukautim o ol dispela kantri ilaikim ol sios memba bilong em i Petim God na Sevim em. Dispela em het tok bilong Yunaitet Sios we Modereta i bin tokaut long en taim em i kisim blessing long kisim wok long 2012 insait long namba 23 Jenerel Asembli bilong sios long Alotau. Taim yumi pret long God, bai yumi gat luksave long stretpela pasin na tingting na laik bilong yumi bai fri long strongim lkaik long mani, gridi pasin, laik long wokim pasin ino stret na laikim tumas ol samting bilong dispela graun. God ilaikim ol pipel bilong em (ol Kristen manmeri husat i kisim Krais olsem Lod na Sevis bilong ol) long gat gutpela amamas long laip olsem long John 10:10b. God bai no inap lusim yumi, tasol em bai sapotim yumi long ol nid bilong yumi. Yumi ken pilim hangere o yumi no gat olgeta samting yumi laikim long en, tasol em i no min olsem God ino sapotim yumi, no gat. God istrongim yumi wantaim koloniel masta long ol pipel bilong Israel taim em i stap long graun. We bilong em (Jisas) em long tokim ol man long senis long kisim trupela na gutpela fridom. Wankain long ol pipel bilong PNG wantaim ol Geman, Britis na Australia. Indipendens i bin kam long 1975 long gutpela rot, no gat hevi o pait. Ol papa na ol bubu bilong yumi i bin skulim yumi long stap poroman wantaim ol narapela na stap gut, na no ken mekim birua wantaim ol. Tu, long stretim ol hevi long pasin bilong toktok na i no long pasin bilong pait. Ol nupela jeneresen bilong tude i gat bikpela wok long daunim ol as bilong ol hevi we ikamapim pasin bilong slavery o ol kagoboi we i sanap lukluk na mekim wok bilong ol narapela na tu, long stap tarangu (poverty) o sot long samting, Pater Giorgio i tok. 39 Indipendens anivesari toktok bilong Yunaitet Sios Modereta, Reveren Bernard Siai na Asembli Seketeri, Uvenama Rova gutpela save, hatwok na ol risos we yumi mas yusim gut long kamapim ol kaikai na ol narapela samting long helpim yumi long laip na sindaun. Olsem na yumi mas gat visen long nau na long ol yia i kam bihain. Amamas long gutpela laip we God i promisim yumi long en. Ol barata na susa, yumi mas mekim wok bilong yumi. Amamasim gut indipendens anivesari long kantri bilong yumi. Long wankain taim, Modereta Siai na Seketeri Rova itokaut long dai bilong namba wan Yunaitet Sios bilong PNG na Solomon Ailan Modereta, Reveren Jack Sharp, long PNG indipendens anivesari de. Reveren Sharp ibin modereta bilong Yunaitet Sios bilong PNG na Solomon Ailan long 1968 inap long 1972.UCPNG na SI ibin bruk na kamap indipenden sios long wan wan kantri bilong ol long Bai gat memoriel sevis long neks wik we Asembli opis bai toksave long en.

11 KOMENTRI komentri Septemba 18-24, 2014 Wantok P13 Taim bilong skelim divelopmen na luksave long ol gutpela rot Papua Niugini i winim 39 yia bilong independens nau. I bin gat bikpela selebresen long olgeta provins long amamasim dispela bikpela de bilong kantri bilong yumi. Sampela selebresen i bin stat wantaim lotu long tok tenkyu long Bikpela i blesim kantri bilong yumi wantaim planti naispela samting na ol pipel bilong yumi. PNG i Kristen kantri olsem na yumi no ken lusim ting long tok tenk yu na givim ona i go bek long God long 39 yia bilong kantri bilong yumi. Long taim bilong bikpela selebresen tu i bin gat planti gutpela toktok i kamap long maus bilong ol lida. Ol i tokim yumi olsem i gat gutpela sindaun bai kamap long kantri bikos wok mani bilong kantri i orait. I gat planti investa i laik kam wok bisnis long PNG. I gat ol bikpela divelopmen bai kamap long ol yia i kam bihain na strongim gutpela sindaun bilong pipel. Gavman i sanap strong na i tok olgeta samting i orait. Yumi tok tenk yu i go long gavman na Praim Minista Peter O Neill husat i mekim bikpela wok bilong lukautim kantri bilong yumi. Wok bilong go pas long lukautim kantri em i bikpela hatwok tru. I gat planti salens i save kamap we ol pipel i no wanbel long sampela disisen bilong gavman, tasol Praim Minista i sanap strong na soim olsem em i lida bilong kantri na pipel bilong PNG. Yumi givim wankain luksave tu i go long ol narapela 6-pela praim minista bipo, Sir Michael Somare, Sir Julius Chan, Paias Wingti, Sir Rabbie Namaliu, Bill Skate na Mekere Morauta long strongpela gavman bilong ol. Inap 39 yia nau, PNG i bin wanpela laki kantri tu bikos i no bin gat ol bikpela hevi na bagarap i bungim yumi na brukim nabaut kantri na ol pipel. Tude i gat tupela moa nupela provins i bung wantaim ol arapela 39 Independens nau yumi mas go het NAMBA Wan taim planti memba bilong palamen i tok ol i lukim senis i kamap nau we mani go daun nau long mekim kamap ol wok insait long ol distrik, provins na ol taun insait long kantri. Bipo ol i no save holim mani bikos Gavman save holim pas mani tumas long Waigani na ol memba i no save mekim ol wok bilong stretim na kirapim distrik na provins bilong ol. Dispela kain toktok i sut long apim nem bilong Gavman bilong Peter O Neill na Leo Dion olsem dispela em eksen Gavman bilong bringim kamap ol senis long kantri tude we ol memba i tok amamas na paitim bros nau. Insait long 39 krismas bilong Papua Niugni taim em bin kisim independens long 1975 i kam nau, politiks i bin sanap olsem bun tru bilong bringim kamap ol senis na divelopmen insait long kantri bilong yumi. Politiks tasol i save kamapim ol gutpela lo na polisi we ol bikpela senis na sevis save kamap long en. Gutpela polisi bilong bisnis we i ken kirapim wok bisnis Sevis i mas go long ol pipel nau!! insait long kantri. Moa fektori, moa kampani i kirapim bisnis, moa projek bilong mekim mani na ol dispela i kamapim mani insait long kantri. Taim ol bisnis mekim mani, orait bisnis i wok long gro go bikpela na gavman kisim moa mani long takis. Dispela takis mani save go bek long wokim ol bris, rot, ples balus, wokim ol skul, haus sik na ol arapela sevis we pipel bai kisim helpim long en. Long 1975 i kam, yumi lukim politiks bilong PNG i bin kamap aninit long ol lidasip bilong sampela olpela Praim Minista long bipo i kam nau. Namba wan em yumi gat Sir Michael Somare olsem namba wan Praim Minista long independens de na kam namel yumi gat Sir Julius Chan kamap Praim Minsta, bihain em Paias Wingti. Senis bilong Praim Minista bin go kam namel long Somare, Julius Chan na Wingti inap Sir Rabbie Namaliu i kam insait. Bihain long dispela em yumi lukim nupela senis na nupela blut em Leit Bill Skate bin kamap Praim Minista. Em dai na Sir Mekere Morauta kamap Praim Minista. Nau em ol nupela lida i kamap na holim dispela posisen bilong Praim Minista we yumi lukim nau memba bilong Ialibu Pangia Peter O Neill i go pas long gavman bilong PNG nau olsem Praim Minista. Ol senis bilong politiks bilong kantri bin kamap planti taim pinis long lukim gutpela menesmen, gutpela polisi na gutpela plen bilong karim kantri i go fowet wantaim ol gutpela senis na divelopmen insait long kantri. Wanpela bikpela senis gavman bin kamapim long taim bilong Sir Mekere Morauta em Fri Edukesen Polisi. Dispela polisi i lukim olgeta skul pikinini insait long PNG i no bin baim skul fi. Stat long Elementeri go antap long gret 10 i no bin baim skul fi. Ol gret 11 na 12 tasol bin baim projek fi tasol. Nau gavman bilong Peter Hepi 39 Independens Anivesari PNG! na NCD na kamapim 22 provins olgeta. Wok bilong lukautim ol provins tu i gat planti salens na ol gavana i karim bikpela hevi bilong lukim olsem ol sevis bilong gavman i go kamap long wan wan provins na distrik bilong ol. I gat senis i kamap long lo bilong bosim provins na skelim mani i go long kamapim wok insait long ol distrik. S a m p e l a provins i gat gutpela wokbung namel long ol memba na `ol pipel i lukim gutpela senis i kamap. Tasol sampela provins i gat hevi bikos ol memba bilong ol i no wok Jada O Neill i kam long opis long 2012 na mekim mekim olgeta skul em fri long Elemeteri go antap long Gret 12. Em ol bikpela senis we gavman traim long kamapim long kantri. Nau ol mekim Helt sevis tu em fri taim ol sik lain laik go kisim marasin long haus sik. Bikos gavman i tok PNG gat planti mani nau na em ken lukautim skul na helt sevis we sevis mas fri long ol pipel bilong kantri. Olgeta memba bilong palamen nau i tok ol lukim sevis kamap long distrik bilong ol nau bikos ol gat mani nau. Dispela gavman i givim mani go aut long ol distrik na ol plen bilong ol memba i wok nau long wokim ol rot, bris, skul, haus sik, sapotim spot, sios na lotu wok na planti arapela moa. Wanpela memba long Sandaun provins i baim balus bilong distrik bilong em wantaim distrik mani nau bikos balus em rot bilong pipel bilong em long go kam na tu bringim ol sevis i kam long ples. Websait: Pe bilong wanpela yia, 52 niuspepa Editor Veronica Hatutasi Published at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive. bung wantaim long sevim pipel. Dispela em wanpela bikpela Jada 014 salens yumi mas stretim hariap na bai olgeta provins i gat wankain sans long lukim divelopmen. Ol ovasis kampani husat i bin stap bipo long independens i mekim bikpela wok tu long divelopmen bilong PNG. I tru olsem ol i putim profit bilong bisnis i go pas, tasol sampela bilong ol i mekim planti gutpela kontribusen i go long helpim komyuniti. Ol i givim mani na arapela helpim long ol skul, sios, helt na arapela wok long taun o distrik we ol i wok bisnis long en. I gat ol nupela ovasis kampani i kam insait long kantri nau bikos ol i bilip long gutpela bilong PNG long bihain taim. Gavman i luksave nau long bikpela wok ol sios i save mekim long givim ol kain sevis olsem helt na edukesen na ol arapela komyuniti sevis i go long pipel bilong kantri. Dispela gavman i pasim tok nau olsem bai i gat strongpela wokbung wantaim ol sios long givim sevis i go long pipel. Ol pipel i wanbel bikos planti taim wok bilong sios i bungim hevi bikos i no gat sapot bilong gavman. I gat planti arapela samting yumi ken skelim na lukim ol gutpela na nogut bilong en insait long dispela 39 yia PNG i stap independen kantri. Tasol bikpela samting em yumi ol pipel bilong PNG yet i gat pawa bilong kamapim gutpela kantri o bagarapim sindaun bilong yumi long bihain taim. Nau em i taim bilong skelim tingting na pasim tok long strongim kantri, na bai ol pikinini na tumbuna bilong yumi i ken lukluk bek na tok yumi mekim gutpela wok. Yumi askim God long blesim PNG na ol pipel bilong yumi.

12 P14 Wantok Septemba 18-24, 2014 laipstail 39 Independens de selebresen... PNG i selebretim 39th Independens Anivesari long 4klok moning long independens hill klostu long palamen haus..tupela disiplineri fos na ol yangpela skaut grup i bung wantaim na apim traipela fleg long soim 39 Independens bilong yumi. STRETIM GUT: Ol Disaplin Fos i stretim bikpela PNG pilak taim ol hapim long Indipenden mauten long Mosbi. STAP ISI: Ol Ami sanap isi tru taim ol hapim PNG pilak. Gavana Pakop na Bik bos bilong ami i sanap isi taim Praim Minista i lusim Indipenden mauten. Meri Sauts i soim kala bilong em long rot bilong Mosbi long Indipenden de. Tupela fleg bois i raun salim ol liklik pilak long rot bilong Mosbi. Penim Pes: Ol mangi tu mekim mani long penim pes bilong ol pikinini. Sentral em mipela ya: Ol liklik Sentral pikinini i lukluk long manmeri i mas long rot long Mosbi.

13 laipstail Septemba 18-24, 2014 Wantok P15 Wido mama salim marasin long stap indipenden Frieda Sila Kana i raitim VICTORIA Puio em i wanpela meri Enga husat i bin stap long Mosbi moa long 20 yia nau na em i stap long strong bilong em yet long salim ol Pro-Ma marasin. Wantok Niuspepa ripota i painim Misis Puio long Boroko ausait tasol long polis stesin we em i save sindaun olgeta de stat long Mande i go Sarere na salim ol Pro-Ma marasin. Misis Puio em i wanpela nes bipo tasol em i bihainim man bilong em taim wok bilong em i senis na em i lusim wok nes na sapotim man bilong em long lukautim ol 6-pela pikinini bilong em. Nau man bilong em, let Michael Puio i bin lusim laip long 2011, na em i stap nating i no gat wanpela wok potnait. Em i lukautim ol pikinini na ol bubu bilong em long Mosbi. Em i gat 14-pela bubu tasol wanpela i dai pinis. Sori tru olsem namba wan pikinini man tu i dai pinis na ol narapela i no kisim gutpela wok tumas long helpim em. Namba wan tumbuna nau i stap long gret 8 long Koronesen Praimeri Skul. Tasol Misis Puio no wari tumas em bai stap olsem wanem i stap long Pot Mosbi bikos Pro-Ma marasin i save lukautim em. Mi bin wok nes bipo na mi kisim potnait pe, tasol nau mi mekim narapela wok bilong marasin long helpim ol pipel tu. Tasol nau mi save lukim mani long olgeta de na wik, em i tok. Sapos yu putim olgeta tingting bilong yu long mekim wok, bai yu kamapim gutpela samting long helpim yu. Pro-Ma kampani i mekim isi long mipela long kisim ol prodak long hia tasol. Mipela i no hatwok long go long benk na senisim mani o salim mani i go long ovasis long baim marasin, em i tok. God i save long bihain bilong mi olsem na em i bin bringim mi long Pro-Ma long 2002 i kam inap nau, em i tok. Misis Puio i tok, taim man i dai, em i bin harim olsem i gat nid long ol nes long haus sik na em ting bai em i go bek na kisim sampela skul moa na helpim, tasol em i lukim olsem taim em i wok long Pro-Ma dispela em i helpim ol pipel tu. Wok nes em i gutpela wok bilong helpim ol pipel, tasol long hia mi lukim moa blesing. Wok wantaim God na strongpela tingting, na olgeta samting yu laik mekim bai kamap bikos yu bai gat pasin bilong bel isi na wet taim yu gat pesenal rilesensip wantaim God. Yu gat kingdom laip, em i tok. Pro-Ma i save helpim mi long olgeta samting mi nidim. God em blesim mi wantaim Pro-Ma. Mi bin stat long kilim taim, tasol na nau mi lukim olsem em i wanpela malti-level maketing sistem we yu ken kisim mani long netwok na long dairek sels tu. Olgeta prais em kampani i makim pinis, olsem na mipela i no hatwok long putim prais, em i tok. Pro-Ma long PNG i helpim planti lain. Long Novemba dispela yia, bai em i selebretim 20 yia long wok bisnis gut tru insait long PNG. Antap: Victoria Puio wantaim ol Pro-Ma marasin bilong em bilong stap helti. Poto: Frieda Kana Victoria Puio i salim Aloe Juice na ol narapela gutpela marasin bilong lukautim bodi long Boroko soping senta, NCD. Poto: Frieda Kana. Moa Independens selebresen poto... tretim fleg... Pulim fleg i go antap... Praim Minista Peter O Neill mekim toktok long 39 yia bilong yumi... Ol pipel i kam witnesim dispela de... Ol bikman i kam witnesim dispela de... Malolo taim ol foren dignitris i sekan wantaim PM...

14 P16 Wantok Septemba 18-24, 2014 entatenmen De - Mande Fraide 6am 10am Sankamap show Host: Kas.T 6:00am Major Nius Bulletin 6:15am Komiuniti Notis Bod 6:25am Taim Bifo wanpela singsing b long bifo. 6:30am Nius Hetlains 6:45am Bonde gritins 7:00am Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 7:05am YU TOK komiuniti awenes program 7:15am WAN 4 DA ROAD Hit Prediction niupela singsing 7:30am Tok Pilai stori b long putim smail long nus pes. 8:00am Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 8:05am YU TOK komiuniti awenes program 8:15am Papa Heni Fuka Show. 9:00am Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 9:15am Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Spots Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas TUNDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Mama Graun 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Helt Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas TRINDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Focus 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Mama Graun Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FONDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Youth 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Focus Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FRAIDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Wantok 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Youth Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas FONDE JULAI 18, 2014 Program bilong Wanwan De RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: FM 4:30 AM G AUSTRALIAN NETWORK 5:00 AM G JOYCE MEYER :30 AM G EMTV NEWS REPLAY 6:30 AM G TODAY 09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS 3:30 PM G KIDS KONA HI 5 S12 EP#22/39 NEW MACDONALD S EP#35/52 PYRAMID S3 EP#62/68 SHAK S5 EP#18/33 5:30 PM G PACIFIC WAY EP#13 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 7:00 PM G RAIT MUSIK EP#229 8:00 PM G RESOURCE PNG Ep#34 Tasol 9:30am Final aua cruz 10am 3pm Monin Trek na Belo Pack Host: Mummy DASH 10:00am - Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 10:05am YU TOK komiuniti awenes program 10:15am Kona b long yu. 10:45am YUMI PAINIM WOK Segment 11:00am Nius YUMIFM Nius Senta 11:05am YU TOK komiuniti awenes program 11:10am Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am Nius Hetlains b long Belo Taim - Laik b long yu Niupela singsing previu 12:00pm Major Nius Bulletin YUMIFM Nius Senta 12:05pm YU TOK komiuniti awenes program 12:10pm BELO Pack Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm Komiuniti Notis Bod 12:20pm BELO Pack Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm Nius YUMIFM Nius Senta 1:05pm YU TOK komiuniti awenes program 1:10pm BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen EMTV Television Guide 8:30 PM G SOKA XTRA EP#28 8:40 PM G HOT SPOT Ep#32 9:00 PM PG NRL FOOTY SHOW Ep#28 11:30 PM G NEWS REPLAY followed by the Australia Network FRAIDE JULAI 19, :00 AM G AUSTRALIA NETWORK 5:00 AM G JOYCE MEYER :30 AM G EMTV NEWS REPLAY 6:30 AM G TODAY 09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS 3:30PM G KIDS KONA 2:00pm Major Nius Bulletin YUMIFM Nius 2:05pm YU TOK komiuniti awenes program 2:45pm YUMI PAINIM WOK Segment 3pm 7pm Avinun Draiv Taim Host: Vaviessie 3:00pm Nius YUMIFM Nius Senta 3:05pm YU TOK komiuniti awenes program 3:10pm Avinun cruz 4:00pm NIUS - YUMIFM Senta 4:05pm YU TOK komiuniti awenes program 4:10pm FOAPELA KAM GUD LONG 4 foapela singsing 4:30pm Nius Hetlains 4:45pm YUMI PANIM WOK Segment 5:00pm Major Nius Hetlains YUMIFM Nius Senta 5:05pm YU TOK komiuniti awenes program 5:10pm 6:00pm KULCHA Musik (1 hr) skelim lokal musik 6pm 7pm NAIT BEAT Host: Vaviessie 6:00pm MAJOR NIUS BULLETIN YUMIFM NIUS Senta 6:05pm YU TOK komiuniti awenes program HI 5 S12 EP#23/39 NEW MACDONALD S EP#36/52 PYRAMID S3 EP#63/68 SHAK S5 EP#19/33 5:30 PM G SKIPPY TIME & TIDE 5:55 PM G CRIME STOPPERS 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT 7:30 PM G 2014 NRL PRELIMINARY FINALS 9:30 PM MA FRIDAY NIGHT MOVIE 11:30 G EMTV NEWS REPLAY followed by the Australia Network SARARE JULAI 20, :10pm 7:00pm Mon kamap sho 6:45pm Komiuniti Notis Bod 7:00pm 9:00pm COCA COLA GARAMUT Host: Angra Kennedy 7:00pm - Nius YUMIFM NIUS SENTA 7:05pm YU TOK komiuniti awenes program 9:00pm 00am - Nait Beat Isi Cruz long nait 00am 6am BRUKIM TULAIT SHOW Host: Tuluvan Vitz/Talaigu Sopi/Bata Rat 00:00 Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) - Miusik / Request / Tok pilai - Kipim Kampani long ol nait shift. Wikens Sarere 6am 10:00am Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie 7am 9am Sarere Monin Cruz 9am 11am - Monin Treks 11am 1pm - National Weekly Hit Parade Host: Kasty - 1st aua NWHP 12:00pm NIUS YUMIFM Nius Senta 12pm 1pm - 2nd aua NWHP Raun wantaim Wantok kru... 4:30 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY 7:00 AM G IN HIS STEPS EP#30 7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK 8:30 AM G SKILLICIOUS S2 EP#3/7 9:00 AM G DANI S HOUSE S1 EP#10/12 9:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD 10:00 AM G PACIFIC WAY EP#12 Rpt. 10:30 AM G SKIPPY Shark Taggers Rpt. 11:00 AM G AUSTRALIA NETWORK 5:30 PM G OLSEM WANEM EP#36 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 6:30 PM G 2014 NRL PRELIMINARY FINALS 09:00 PM MA SATURDAY NIGHT MOVIE 10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY followed by the Australia Network Sarere belo cruz Host: Tuluvan Vitz 1pm 2pm Sarere Belo Taim Dedikesen 2:00pm NIUS YUMIFM Nius Senta 2pm 6pm - Sarere Avinun Cruz 6:00pm NIUS YUMIFM Nius Senta 6pm 00:00am - Nait beat 7pm 9pm - Coca Cola Garamut 9pm 00:00am - Nait cruz 00:00am 6am - Brukim Tulait Show Wiken - Sandei 6am 10am Wiken Sanrais / Sandei Monin wokabaut Muisik 10am 12noon Monin Treks 12noon NIUS YUMIFM Nius Senta 12 2pm Sandei Belo Taim Music 2:00pm NIUS YUMIFM Nius Senta 2pm 6pm Sandei Avinun Draiv Music 6pm - Nius YUMIFM Nius Senta 6pm 8pm GOSPEL REKWES AUA 8pm 00:00am - Late Nait Cruz Poroman Aua 00:00am 6am - Brukim Tulait Show Program Director YUMIFM Kasty Lamana givim sapot MIS Saut Pasifik bai kamap gen long dispela yia, na Papua Niugini bai stap tu long dispela bikpela resis bilong ol yangpela meri long soim stail na bilas bilong ol. Ruby Laufa, em yangpela meri bai karim nem bilong kantri Miss Saut Pasifik kamap gen bilong yumi long resis long dispela yia. Long go pas long helpim em i redi, Lamana Hotel i givim em K15,000 long helpim em long go insait long dispela resis. Lamana Hotel i save helpim ol yangpela meri husat i save karim nem bilong PNG long dispela resis bilong Mis Saut Pasifik bihain ol i bin holim long Lamana Hotel long Dispela i kirapim tingting bilong Lamana long helpim ol yangpela meri bilong yumi husat i kisim Mis PNG long go insait long resis wantaim ol narapela susa Pasifik kantri long soim stail na kala bilong wan wan kantri bilong ol. Papua Niugini bin holim dispela bikpela resis pinis long 2010 we i pulim ol yangpela meri long Pasifik long kam stap na resis insait long PNG we ol bin amamas long kantri bilong yumi PNG. SANDE JULAI 21, :30 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY 7:00 AM G HILLSONG 7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK 8:30 AM G BUSINESS PNG YR.3 EP#32 rpt. 9:00 AM G TOTALLY SPIES EP#26/26 9:30 AM G OLSEM WANEM EP#36 RPT 10:00 AM G RESOURCE PNG EP#33 Rpt 10:30 AM G TBA 11:00 AM G COOKING ISN T ROCKET 12:00 PM G AUSTRALIA NETWORK

15 TORO komik Septemba 18-24, 2014 Wantok P17 SUDOKU BIABIA Ansa bilong las wik Sudoku # 61 KANAGE Ansa bilong Sudoku # 62 neks isu Antap 1 Pisin bilong solwara 5 Kukim long plaua 8 I no klin 11 Wanpela bilong ol ilektoret 13 Intanesenel ragbi pilaia bilong PNG 14 Asosiesen bilong ol pablik sevan bipo 15 Em i bosim klasrum 16 HIV i kamapim dispela sik 19 We ol balus i flai 21 Brukim skru long soim rispek 23 Atun 25 Diwai o ain bilong sanapim haus 27 Rop bilong hangamapim ol klos 31 I karampaim kantri 34 Distrik long Sandaun Provins 37 Moran em wanpela :00 PM G 2014 NRL QUALIFYING FINALS :00 PM G EMTV NATIONAL NEWS :30 PM G VOCAL FUSION S1 Ep#7 :30 PM G TOK PIKSA - EP#2014/38 :00 PM G 60 MINUTES :00 PM MAO SUNDAY NIGHT MOVIE 0:30 PM G HILLSONG Rpt. 1:00 PM G EMTV NEWS REPLAY followed by the Australia Network MANDE SEPTEMBA 15, Distrik long Saten Hailans 40 Strong bilong win 43 Kantri 46 Haia 47 Man i bosim miting 49 Ami bareks long Wewak 50 Em 51 Bilong pilai musik 53 Tul bilong katim waia 55 Ples balus long Wewak 57 Swit bilong kaikai 58 Putim long bret o skon 60 Rabim sop 61 Taia i flet 62 Nogat 63 Wanpela diwai 64 Pinis wok na malolo 68 Kodial wara i kamap ais 70 Redi long kamapim samting 71 Tupela bilong lukim samting 72 Pilim nogut 4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK 5:00 AM G JOYCE MEYER :30 AM G EMTV NEWS REPLAY 6:00 AM G TODAY 09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS 3:30PM G KROSWOD 74 Em wanpela 76 Tenkyu 77 Kirapim 78 Karamap EMTV Television Guide Daunbilo 1 Sanap long ai bilong jas 2 Bihain long belo 3 Wasmeri bilong ol sikman 4 Painapol 6 Man o meri i ritim buk 7 Sik tubekulosis 8 Bikpela plet 9 Lain i bosim wok bilong ol turis 10 I no hatwok 12 Hamas mani stap long akaun 17 Luksave kad 18 Wara bilong kaikai i tan 20 Jamp 22 Nogat 24 Kantri KIDS KONA HI 5 S12 EP#19/39 NEW MACDONALD S EP#32/52 PYRAMID S3 EP#59/68 SHAK S5 EP#15/33 5:30 PM G SKILLICIOUS SEASON 2 5:55 PM G CRIME STOPPERS 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 7:00 PM G BUSH PILOTS 8:00 PM G EXPEDITION ENDANGERED Papua New Guinea 9:00 PM G COCA-COLA SPORTS SCENE EP 9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY followed by the Australia Network 26 I givim lait na hatim ples 28 Nem bilong meri 29 Yau 30 Redio stesin bilong gavman 32 Em i mekim masin i wok 33 Pas 35 Ol asples pipel bilong Ok Tedi 36 Bilong kamapim gutpela smel long bodi 38 Raun na grisim pipel long votim kendidet 41 Kamap long skai bihain long ren 42 Toktok long wanpela samting i bin kamap 44 Liklik galip 45 Kantri i bin lukautim Niugini bipo 47 Pilim nogut TUNDE SEPTEMBA 16, :00 AM JOYCE MEYER :30 AM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY 6:30 AM G TODAY 09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS 3:30 PM G KIDS KONA HI 5 S12 EP#20/39 NEW MACDONALD S EP#33/52 PYRAMID S3 EP#60/68 SHAK S5 EP#16/33 5:30 PM G DANI S HOUSE SEASON 1 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 7:00 PM G HAUS & HOME Ep#31 8:00 PM G BUSINESS PNG YR Ples bilong Jisas 49 Mis long tok Inglis 52 Sel bilong bilas 54 Infomesen teknoloji 56 Renk bilong ol polis 57 Kuk pinis 59 Pisin bilong Nu Silan 60 Grup bilong ol pikinini 61 Bak 63 Welpam blok long Wes Nu Briten 64 Wanpela kala 65 Pulap 66 Bos bilong klasrum 67 Profet 69 Bilas bilong nek 73 Yu tasol 75 Rul 8:30 PM PG MERLIN SEASON 4 EP#5/13 His Father s Son 9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY followed by the Australia Network TRINDE SEPTEMBA 17, :00 AM G JOYCE MEYER :30 AM G EMTV NEWS REPLAY 6:30 AM G TODAY 09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS 3:30PM G Ansa bilong las wik kroswod, isu # 2079 KIDS KONA HI 5 S12 EP#21/39 NEW MACDONALD S EP#34/52 PYRAMID S3 EP#61/68 SHAK S5 EP#17/33 5:30 PM G ULTIMATE GUINNESS WORLD 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 7:00 PM G FACT FILES FAMILY FEUD 8:00 PM G OUR PORT MORESBY EP#47 8:30 PM G VOCAL FUSION SEASON 1 9:30 PM G TOK PIKSA EP# 38 REPEAT 10:00 PM G NEWS REPLAY. followed by the Australia Network Ol Progrem na Kilok i ken senis oltaim...

16 P18 Wantok Septemba 18-24, 2014 Ol Indipendens selebresen Poto: Ol strit long Mosbi i pulap kapsait long ol indipendens klos na ol pleg. Wanpela mama i salim ol PNG Indipendens tisiot i stap. olpotokanagelaiplain Raun wantaim Kanage olgeta wik Holim strong KANAGE em bilong Watom ailan long Is Nu Briten provins. Wanpela taim, ol bikman long ples askim Kanage long go wantaim ol long Rabaul taun. Ol kisim moto kam long ples Vunavulile na go sanap long rot wetim kar stap. Wanpela waitman draiv kam na ol stopim em. Waitman askim ol, Where are guys going? Narapela yangpela mangi tokim em ol laik go long Rabaul taun. Kwan, waitman tokim ol long kalap. Yangpela mangi tokim ol biklain long kalap na em yet bai sindaun long fran long wanem em save long Tok Inglis. Tasol nogat. Kanage tokim em long sindaun wantaim ol lapun long baksait. Kanage kalap long fran na ol ron go. Ol ron go abrusim Vuvu na ren pundaun. Waitman ya tokim Kanage, Please, wind up your window. Kanage kirap singaut go long ol lain long baksait, Ol lain, waitman tok olsem holim strong! Ol ron go long kona bilong Nonga Haus Sik na waitman ya askim Kanage gen, Please, wind up your window. No gat. Kanage kirap singaut gen long ol lain long baksait, Aiya, yupela holim strong. Ol ron go na waitman ya belhat long wanem ren wasim insait bilong kar. Em singaut long Kanage, Wind up your window now! Tasol nogat. Longlong Kanage singaut long ol lapun long baksait, Waitman tok kalap go ausait nau tasol. Kanage tasol mekim na olgeta lapun kalap na kisim bagarap long ol as bilong ol banana. Mambu Wantok Bilong Yu Yet San na mun KANAGE wantaim poroman bilong em Orike pilai snuka long haus bilong Kanage. Sampela meri Kerema go long haus bilong Kanage long kisim wara long paip wara bilong Kanage long wanem ol nogat wara long hap bilong ol. Orike lukim ol meri Kerema wokabaut go arere long haus na em giaman na tokim Kanage, Aiyo, perendo! Bikpela kus stret pas long trausis bilong yu ya! Kanage paul olgeta na hariap tru rausim trausis bilong em. Ol meri Kerema lukim Kanage sanap as nating na wanpela bilong ol tok, Aiyo, san tasol bikpela mun kam aut. Kanage harim olsem na bekim, Sapos mun i sain long ai bilong yu, yu bai tingting na pilim olsem yu stap long mun ya. Meri ya harim bekim bilong Kanage na em tok, Ating mun ya i mas i gat strongpela lait bilong paulim tingting bilong man gen ya. Wopa Mote Mosbi Mangi Papua KANAGE i save stap long Mosbi. wanpela wiken, boi kalap long balus na go long Rabaul. Em i go long lukim ol bagarap maunten paia i kamapim. Balus i go kamap long Rabaul ples balus na Kanage lusim balus na go arasait. Em i lukim wanpela yangpela meri tolai sanap ausait long teminel na em i askim meri long tok inglis olsem, Hey lady, is this Rabaul town Meri tolai kirap na bekim. Em nau. Kanage paul na askim gen na meri ya i mekim wankain toktok. Kanage belhat na tokim dispela yangpela meri Tolai olsem, Oh no. it seems that she is trying to trap me. This is not Rabaul. Em i tok olsem pinis na kalap long balus na go bek long Mosbi. Samting tru i olsem Kanage i no save long tok pisin. Em i save long tok inglis tasol. Watpo? Bikos em i bilong Papua yah. Lapun Hookworm Ol skwat! Salim ol gutpela Kanage tok pilai i kam long: Kanage Tok Pilai P.O. Box 1982, Boroko, NCD Port Moresby. jwilson@wantok.com.pg Wanem samting bai kamap long mi sapos mi feilim Gret 10 tes? REDI: Ol ami i redi long go long indiepndens spesel operesen. KIK OP: Sampela ami i go aut nau long spesel indipendens operesen long lukim olsem ples i seif na pipel i gat gutpela selebresen. Ol Poto: Nicky Bernard Dia Laiplain MI WANPELA Gret 10 sumatin i skul long wanpela hai skul long ples. Na mi wok long stap wantaim amamas tingting olsem bihain mi pinisim Gret 10, bai mi skruim skul i go moa o, mi bai painim wok. Tasol sampela tisa bilong mipela i tokim mipela olsem i no olgeta bai go long sekonderi skul level. Na tu, no inap long kisim wok. Mi wok long tingting planti olsem, watpo ol tisa i wokim dispela kain toktok long mipela. Sampela long mipela i wok long mekim gut long skul wok na ausait tu long klasrum eria. Dispela ol kain toktok i wok long mekim mi les na daunim ol driman bilong mi long samting mi laik mekim long bihain taim bilong mi. Bai mi mekim wanem samting long daunim ol kain toktok we ol tisa i mekim? Frustrated Student Dia Pren M i luksave long wari yu gat long bihain taim bilong yu. Ol toktok we ol tisa i mekim long sampela sumatin i no inap skruim skul i go moa o i no painim wok taim ol i pinisim Gret 10 i tru. Tasol ol i wokim dispela long givim yupela strong na yupela i ken wok strong na mekim gut long ol skul wok na stadi bilong yupela. Tasol long PNG na long ol narapela kantri, yum as wok hat long kisim wok we bai lukautim yu gut long bihain taim. i nogat promis olsem olgeta sumatin bai kisim wok bihain ol i pinisim skul bilong ol. Sapos yu kisim gutpela mak long skul, bai yu gat gutpela sans long skruim skul na long painim wok tu. Sapos yu gat tingting olsem yum as kisim spes long go long Nesenel Hai skul, i moabeta yu wok hat moa na kisim ol gutpela mak. Yu wokim ol dispela, bai yu gat gutpela sans long skruim skul o kisim wok long bihain taim. Mipela i luksave olsem em i tingting bilong planti pipel long man i go long skul i mas kisim wok. Dispela i tru, tasol bai yu lukim olsem i no olgeta sumatin inap long kisim wok. Sampela i save kamap ol misinari, ol narapela i kamap ol fama o fisaman taim ol narapela i kamap ol bisnis man na kain olsem. Sampela sumatin bai go bek na helpim ol lain long ples i kamapim gut laip bilong ol, bihainim ol samting ol i lainim long skul. Ol i stap amamas na i gat gutpela laip. Wanpela samting tasol em ol i nogat ol samting i kam long ausait wol long mekim ol i laip bilong ol. I moabeta yu kisim ol dispela toktok olsem salens na noken wari. Kisim strong na wok na stadi hat. Taim yu stadi hat, bai yu gat gtupela sans long skruim na painim wok bihain yu lusim skul. Tingim, i gat gutpela samting long man i hatwok na long ol lesman tu (Galesens 6:7) I moabeta yu lukim gaidens tisa bilong yu o klas petron long kisim sampela gutpela na kliapela toktok. Laiplain Sapos yu gat wari o hevi, rait i kam long dispela etres: Lifeline Counselling Services, P O box 6047, BOROKO, National Capital District, PNG. Yu ken ringim opis long telepon namba o O sapos yu stap long NCD, kam na lukim mipela long opis bilong mipela long Waigani. Mipela i no inap putim trupela nem bilong yu long niuspepa, tasol mipela bai putim ol wari na hevi bilong yu. Laiplain

17 abcpasifiknius Septemba 18-24, 2014 Wantok P19 Ol Poto nabaut Vanuatu Ilektorel Komisin. Poto: ABC Vanuatu i rausim ol forena husat i wok agensim Vanuatu gavman i rausim pinis wanpela forena na i tok em i no laspela bai ol i dipotim long kantri. Gavman blong Vanuatu i tok bai em i go het long dipotim na kenselim sitisensip bilong ol forena husat wok egensim gavman, o sitisensip bilong ol i no stret aninit long lo. Gavman bilong Praim Minista Joe Natuman i bin dipotim pinis loya bilong Australia, Robert Herd long las wik, maski em i tok long kisim gavman long kot long ol i rong long dipotim em. Na gavman i rausim tu Vanuatu sitisenship bilong wanpela man Frans, Gilles Daniel husat i bin wok olsem politikel edvaisa bilong praim minista bipo, Moana Carcasses. Gavman i bin dipotim pinis Mista Daniel long 2005, tasol em i salensim long kot na em i bin win na gavman i peim em bikpela mani. Niusman long Port Vila, Hilaire Bule i ripot olsem Praim Minista Natuman i bin tok gavman blong en bai go het long rausim ol forena husat i go insait long lokol politik. Ol Solomon meri i gat bikpela hop long win long 2014 nesenel ileksen Women in Leadership opis bilong Solomon Ailan i gat bikpela hop olsem sampela meri bai win long Solomon Ailan nesinel ileksen long dispela yia. Casper Fa'asala, Desk Opisa long Women in Leadership long Natioinal Council of Women (NCW) i tok ol i redim pinis 25 meri husat bai sanap olsem kandidet long Nesenel Jeneral Ileksen bilong kantri long pinis bilong dispela yia. Maski sampela meri i bin sanap long nesenel ileksen, tupela meri tasol i bin kamap Memba bilong Palamen long Solomon Ailan, stat long Independens long Wanpela nau em i Hilda Kari bilong Notis na Is- Sentrel Guadalcanal, na Vika Lusibaea bilong Malaita Provins. Tasol Desk Opisa long Women in Leadership, Casper Fa'asala i tok ol i gat strongpela bilip olsem samting olsem 5-pela long ol kandidet ol i sapotim nau bai win long dispela ileksen. Mista Fa'asala i tok ol meri ya i bin gat gutpela trening long gutpela pasin long wok olsem politisen na hau ol i ken win long ileksen. Em i tok strongpela poin ol i ken kampen long en em i ol planti milien dola we i stap long han bilong ol politisen i kam inap nau, na pipol ino lukim benefit long en. Ol planim West Papua lida, Dr Ondowame long Vanuatu Ol lida blong Vanuatu i stap taim ol i planim lida bilong ol Wes Papua long Port Vila. Pastor Alain Nafuki, na Siaman bilong Wet Papua Unification Committee long Vanuatu i tok Praim Minista Vanuatu, Joe Natuman na oposisan lida Moana Carcasses Kalosil i bin go pas long ol pipel long wanpela bikpela lotu bilong makim dai bilong dispela Wes Papua indipendans lida, Dokta John Otto Ondowame. Em i bin dai long Vanuatu long wik i go pinis. Dokta Ondowame i bin wanpela politikel saintis na em i bin holim wok olsem vais siaman bilong West Papua National Coalition for Liberation. Dokta Ondowame i kam long hailans rijon bilong Wes Papua na em i bin mekim planti wok long helpim Wes Papua i bruk lusim Indonesia long planti yia nau. Vanuatu i wanpela kantri long Pasifickrijon i save sapotim tru ol Wes Papua pipel. PNG 2015 Pacific Games Papua New Guinea bai kisim ol difens fos soldia long mekim wok sekyuriti long taim bilong 2015 Pasifik Games. Bosman bilong Security Planning bilong Games, Sif Inspekta David Manning i tok Papua New Guinea bai yusim samting olsem 300 ol PNG Difens Fos soldia long helpim long lukautim ol wok sekyuriti long 2015 Pacific Games long Port Moresby. Ol dispela solia bai bung wantaim ol polis opisa long mekim dispela bikpela wok. Tasol Sif Inspekta Manning i tok em i no laikim ol pipel long wari long dispela wok ewe tupela lo enfosman lain bai mekim. Inspekta Manning i tok wok bilong ol em long lukim olsem dispela bikpela pilai i ran gut, na no gat trabel bai kamap long en. Olgeta kantri long Micronesia, Melanesia na Polinesia rijon long Pasifik bai stap long dispela bikpela pilai. Planti kandidet long nupela President bilong Vanuatu i no kwalifai Planti long ol pipel husat i putim nem long sanap long ileksen bilong nupela het bilong stet long Vanuatu i aut pinis long vot long Trinde i kam. Ilektorel Kolis bilong Vanuatu bai votim nupela presiden long Trinde, John Taleo, Siaman bilong Ilektorel Komisin i tok dispela 58 memba Ilektorel Kolis bilong Vanuatu bai bung long Trinde long wik i kam long makim nupela president husat i het long stet bilong Ripablik bilong Vanuatu. Siaman Taleo i tok taim nominesen i pas long dispela wik Tunde, 24 kendidet i givim nem bilong ol. Tasol Mista Taleo i tok i kam inap nau, ol i autim sampela long wanem ol i no peim ol ileksen na kandet fi. Em i tok 13 kandidet tasol i stap na ol i wok long sekim ol gen long sampela dinau ol i gat long gavman. PNG KALA KLOS: Yangpela meri ya i salim ol naispela PNG kala klos long strit bilong Mosbi. SELEBRET: Ol musikman i selebretim namba 39 PNG indipendens aniveseri na i no isi. LUKIM OL SELEBRESEN: Ol yangpela i lukluk long ol namba 39 indipendens selebresen raun nabaut long Mosbi siti. Ol Poto: Nicky Bernard

18 P20 Wantok Septemba 18-24, 2014 OL MAMA long Gerehu Maket insait long Nesenel Kapitel Distrik i ken hait long tuhat bilong bikpela Mosbi san na maket gut, na tok tenkyu i go long Benk bilong Saut Pasifik (BSP) i givim sapot wantaim ol ambrela. BSP Kampani Seketeri, Mary Johns i bin prisenim ol ambrela i go long Maket Vendas Asosesen (MVA) olsem sapot bilong BSP long Safe Cities for Women and Girls Programme (SCWGP). Mis Johns i tok bikpela samting em ol meri na lain i save maket olgeta de i mas sindaun long gutpela ples we i hait long san. Em i tok ol dispela mama i save givim gutpela sevis long siti wantaim ol pres gaden kaikai. Em i tok sapot bilong BSP i no ol ambrela tasol, nogat. Em i tok dispela i bilong skruim sapot bilong benk long SCWGP progrem we ol i sapotim taim em i stat long yia Mis Johns i tok tu olsem BSP i wok long sponsaim wanpela laibreri ol bai wokim insait long Gerehu Maket ples we ol pikinini na moa yet, ol pikinini meri husat i save go wantaim ol mama bilong ol long maket i ken gat sans long rit na tu, long ol literesi (rit na rait) progrem. Long makim ol maket lain na autim tok tenkyu i go long BSP long gutpela helpim em i givim, Yunaitet Nesens Women Progrem Speselis na Safe Cities tim lida em Alethia Jimenez, i bin tok gol o as tingting bilong SCWGP em long stopim pasin bilong paitim, pagarapim na mekim no gut long ol mama, ol meri na ol pikinini meri na ol i ken raun gut long ol pablik ples long ol taun na siti. Dispela i ken strongim ol rait bilong ol long amamas na yusim ol pablik spes long ol taun. Progrem i fokas long ol maket olsem ki poin o ples long ol meri lida na pablik i ken strongim na kamapim gut gavanens na tu, luksave long ol rait na wok bilong ol manmeri long dispela kantri. ruralindastri Ol Gerehu Maket mama i kisim helpim long BSP Benk RENBO MAKET: Renbo Maket i kam gut wantaim ol poteto na kumu i pulap kapsait olsem poto i soim. Dispela maket i save ran gut stret long ol apinun bikos ol mama i save laik raun i go long maket na ol woklain i pinis long wok na go baim ol gaden kaikai long hap. Poto: Nicky Bernard Taiwan bai helpim ol PNG fama Sapotim Not Bogenvil MP long egrikalsa Yunaitet Nesens Women Progrem Speselis na Safe Cities tim lida em Alethia Jimenez (long fran), na BSP Kampani Seketeri, Mary Johns, i sanap wantaim ol lida bilong Maket Vendas Asosesen na ol maket lidameri bilong Gerehu Maket. Poto: BSP Midia Ol Hap Hap Nius: l PASTAIM fam i save kamapim ol kakaruk, milk na aiskrim na saplaim long Mosbi siti, tasol i dai pinis long sampela yia em Ilimo Fam bai kirap gen long saplaim ol deiri prodak bilong siti na kantri. Ilimo Fam i stap long Sentrel Provins long Sogeri rot ausait long Mosbi Siti. Ol ripot i tok ol saveman bilong egrikalsa olsem Innovative Agro-Industry Limited aninit long LR grup na Egrikalsa Dipatmen bilong Sentrel Provins bai wok wantaim long dispela Ilimo Fam projek ol i ting bai kamapim K90 milien long wanpela yia. Fam bai kamapim na saplaim ol hai kwaliti milk prodak long ol pipel long Mosbi na PNG. Bai em i kisim tupela yia long sanapim dispela fam. Projek ya bai kamapim wok long planti pipel i stap klostu long projek eria na Sentrel Provins. l KEREMA long Galp Provins bai gat nupela nas gutpela wara saplai bihin ol i pinisim wara saplai sistem long hap. Wok long dispela projek i stat pinis na Water PNG i tromoim samting moa long K9 milien long mekim ol wok long Stes 1 na tu bilong Kerema Taun Wara saplai projek. RIPALIK bilong Saina long Taiwan (ROCiT) i wok long helpim ol Not Bogenvil fama na tu, PNG long sait bilong trening long kontribiut gut long ikonomik divelopmen na tu, fud sekyuriti na daunim pasin tarangu. Tupela wik i go pinis, man i makim Taiwan Tred Misin long PNG, Daniel Hu i bin stap long Buka long givim sampela donesen i go long Not Bogenvil Memba, Louta Atoi long sait bilong strongim wok egriksalsa na tu, long lukim kakau projek bilong em. Mista Hu, meri bilong em Ellen, Sif bilong Taiwan Teknikel Misin em William Fang na speselis bilong Taiwan Teknikel Misin em Chuck Su i bin go long Buka long lukim ol projek we Taiwan i sapotim na tu, givim ol donesen i gat long en 5-pela set sola LED strit lait, tupela ton rais, wanpela Mitsubisi pikap trak na 24 glas bilong rit i go long Not Bogenvil Distrik. Mista Hu i tok dispela i namba tu taim bilong em TAIWAN TRED MISIN LAIN WANTAIM OL BOGENVIL LIDA: Daniel Hu man i go pas long Taiwan Tred Misin, meri bilong em Ellen na wanpela bikman long Tred Misin i raun i go lukim Atonomes Rijen bilong Bogenvil Presiden, Dokta na Sif John Momis long opis bilong em long Buka. Sanap wantaim em Not Bogenvil MP, Louta Atoi na Willie Masiu em Protokol Opisa bilong ABG. Poto: Taiwan Tred Misin long mekim raun i go long Buka we Mista Atoi i stretim wokabaut bilong em na lain bilong em long lukim sapos rais plantesen bilong em i ran gut o no gat na tu, ol narapela projek. Mista Hu i tok Taiwan em i wanpela divelopmen patna bilong PNG long helpim inapim Visin 2050 gavman i makim long en. Mipela i luksave watpo na Gavman bilong PNG i putim egrikalsa divelopmen olsem wanpela ki eria long kantri i ken daunim baim ol egrikalsa prodak ovasis. Na divelopim semi komesel egrikalsa prodaksen modol long inapim bikpela nid i stap long ol prodak insait long ol maket long kantri yet na tu, long sapotim na helpim ol fama i kamapim gut save na wok long kamapim moa egrikalsa prodak we i ken helpim ol long mekim moa mani, Mista Hu i tok. Em i tok long PNG, helpim long teknikel sait, trening na egrikalsa ekstensen sistem i no ogenais gut, na i sot long moa koneksen we i ken helpim ol long ol dispela eria. Em i tok i no gat inap ekstensen opisa bilong gavman long sapotim ol fama wantaim teknikel edvais na em i hat long promotim egrikalsa bikos hevi i stap long sait bilong kalsa na i hat long go long ol ples bikos long ol maunten, solwara, bikbus na bikples. Em i tok ol liklik smolholda fama i no laik senis na plen long prodaksen sait na olsem, ol kaikai samting ol i kamapim i no inap long inapim ol maket. Olsem na Mista Hu i tok stat long neks yia, Taiwan bai gat nupela trening progrem long helpim ol PNG famai ogenaisim ol yet na kamapim moa prodak na ol wok long dispela eria.

19 bisnisnius Septemba 18-24, 2014 Wantok P21 Gavman no ken salim aset bilong kantri Stanley Nondol i raitim Stanley Nondol i raitim NESENEL oil, ges na mineral kampani, Petromin PNG Holdings Limitid i tokaut olsem i no gat wanpela pasin korapsen i kamap long fainensel, edministresen na menesmen bilong kampani. Na olgeta wok i gat gutpela rekot na kampani i lukluk het long kamapim gutpela bisnis na mekim bikpela winmani bilong kantri. Ekting Menesing Dairekta, Jerry Wemin long plak resing seremoni long Septemba 15, long makim 39 PNG independens i tok Petromin i operet wantaim pret bilong Papa God i stap antap. Mista Wemin i tok kampani i gro wantaim blesing bilong Papa God bikos em i kampani bilong ol pipel bilong God. Rekot bilong Petromin em i klia na I no gat pasin doti. Wok sekim i save kamap long olgeta rot bilong kisim na yusim mani bilong kampani. Price Water House akaunting kampani na Deloitte i save sekim gut buk o mekim fainensel odit, na i tokaut olsem em klin na i klin olgeta. Mista Wemin i tok. Petromin em I wanpela kampani tasol long kantri i bin apim 22 pleg bilong 22 provins insait long kantri OPOSISEN i singaut long Minista bilong Pablik Entaprais, Ben Micah, long no ken salim ol aset bilong stet. Tasol i mas menesim gut, kamapim gutpela plen long em i ken mekim planti winmani na helpim baset bilong kantri. Deputi oposisen lida, Sam Basil i mekim dispela toktok bihain long Pablik Entaprais Minista Ben Micah i tok long gavman bai salim 50 pesen bilong PNG Pawa i go long praivet bisnis. Mista Basil i tok em i gat tingting olsem dispela pasin bilong salim bisnis bilong stet i ken kamapim korapsen o wantok sistem long rot bilong salim. Em i tok ol lain i go pas long laik salim bisnis bilong gavman i gat nem no gut bipo long pasin korapsen olsem paulim samting bilong narapela na ol yet i save kisim hap bilong ol taim ol i salim. Em i tok wok bilong gavman em long putim moa mani i go insait long ol bisnis bilong stet olsem Air Niugini, PNG Pawa, Water Board, Telikom, na ol arapela na makim gutpela menesmen long menesim gut risos na wokim winmani. Ol PNG Pawa wokman i bin straik o stop wok long wanpela de las wik taim long soim olsem em i menesim mani bilong ol pipel i kam aut long graun, em oil na ges. Mista Wemin i tok ol risos em i blesing bilong Papa God we I givim long kantri long menesim gut na lukautim gut ol pipel bilong em. Petromin em i wanpela independen kampani gavman i putim aninit long Kampani Ekt Na em i gat mendet long lukautim Minista Micah i tokaut long plen bilong gavman long salim 50 pesen biong PNG Pawa i go long praivet kampani. Wokas Yunion i singaut long Mista Micah long no ken salim PNG Pawa. Mista Basil i singaut long ol yunion, ol sitisen bilong kantri na ol stekholda long putim tingting wantaim na tokim gavman long no ken tru salim ol aset bilong PNG Pawa na ol arapela bisnis bilong gavman long kantri. Mista Basil long wankain taim i singaut long Praim Minista, Peter O Neill, long rausim Minista Micah long wok minista bilong Pabli Entaprais. stet intress long oil, ges na maining projek, daun strim prosesing bilong neturel risos na tu, lukautim ol arapela invesmen bilong stet. Mista Wemin i tok Petromin i kamap taim gavman i lukim nid bilong kontrolim na menesim ol mani bilong oil na ges, na ol mineral projek insait long kantri. Mista Wemin i tok Petromin i stat wantaim K200,000 stat mani. Tasol Sapos Praim Minista i no rausim Mista Micah, tupela i gat sampela hait tingting long dil bilong salim PNG Pawa, Mista Basil i tok. Long wankain taim, Minista Micah long midia stetmen i tok tingting na plen bilong salim 50 pesen bilong PNG Pawa em i no tingting bilong em (Ben Micah), tasol em i disisen bilong Nesenel Eksekyutiv Kaunsil o NEC. PNG Pawa Menesmen i tok em i no save long disisen bilong NEC. PNG Pawa i tok sapos gavman i laik salim, menesmen bai save long wanem samting i kamap bikos ol i menesim bisnis bilong pipel. nau i gat 3-pela bikpela projek long kantri, na i gat 83 wokman we 99.9 pesen em ol manmeri bilong PNG yet. Aninit long Petromin PNG Holdings Limited Atoraisesen Ekt, gavman i rausim wok bilong MRDC long menesim ekuiti bilong stet long ol risos projek. Na givim dispela wok long nomini bilong em, Petromin. MRDC i menesim ekuti Sam Basil Mista Basil i tok gavman i yusim moa long K100 milien Petromin i gat ziro korapsen rekot: Wemin Petromin ron stret, nogat doti pasin: Stanley Nondol i raitim SAINA Ekspot impot Benk (Exim) i givim tokorait long Papua Niugini gavman long go het na yusim mani long divelopim Pasifik Marin Indastriel Zon (PMIZ) long Madang provins Petromin PNG i opim pleg bilong 22 provins bilong kantri na tok tenkyu long God long blesim kantri. Ol Poto Isaac Liri Exim Benk tokorait long PMIZ projek Dispela i kamap bihain long Minista bilong Tred, Komes na indastri, Richard Maru wantaim tim bilong em i toktok wantaim Siaman bilong benk, Li Rougu long las wik. Benk i givim tok orait bihain long em bin stopim PNG gavman long yusim mani. Dispela i kamap taim Mista Maru i tokim benk olsem O Neill gavman i bungim olgeta mak benk i putim long en. Mista Maru i tok gavman i givim tok orait pinis long putim K39 milien olsem kaunta fanding long 2015 baset taim Palamen i bung long mun Novemba. Mista Maru i tok PNG gavman i yusim lon mani long mekim winmani long invesmen, na em bai bekim dinau. Mista Maru i tok taim benk i givim tok orait long dinau bilong provinsal gavman na ol papagraun bilong ol mineral risos provins long kantri. Mista Wemin i putim wok bilong Patromin long han bilong God na i tok kamapni bai wok strong long mentenim gutpela rekot long ol yia i kam long kantri ken kisim gutpela sevis long ol winmani bilong ol minerels, oil n ages. long 20111, em bin givim 5- pela yia olsem marimari taim na i gat tripela yia I stap yet. Na wok konstraksen i mas kamap long PMIZ long projek i ken stat kwik bikos gavman i mas mekim mani long bekim dinau bilong Exim benk. na baim tupela jenereta long putim long Lae na Mosbi siti pinis. Dispela em i no gutpela dil na gavman i westim pablik mani. Mista Basil i tok ol politisen i go pas long dispela dil em ol bisnis man bipo, na i gat ol bisnis koneksen i stap. Na taim ol i salim, bai ol yet i kisim taim ol i pinis long politiks long sampela yia bihain. Em i tok nau em taim bilong ol pipel na tred yunion long putim ai gut long dispela gavman bikos oposisen i lukim olsem planti politisen i stap long O Neill gavman i gat rekot no gut long paulim ol samting bilong stet na pipel. Ikonomi long Manus i gro WANPELA wok painim i soim olsem Rijonal Prosesing Senta (RCP) long Manus i helpim wok bisnis na ikonomi long laip bilong ol pipel long Manus Ailan na tu long kantri. Wanpela kontrakta, Adam Smith International, i mekim wok painim long ol gavman, non gavman ogenaisesen, bisnis na komyuniti i tokaut olsem RCP i kamapim 1000 moa wok long ol sitisen bilong Manus, na 110 moa wok long ol sitisen bilong ol narapela provins bilong PNG. Dispela em i 70 pesen moa long namba bilong fomol wok long Manus ikonomi. Stadi i tokaut olsem long 2013, pe bilong ol wokman long ol wok long RCP i sanap long K15 milien. Na i go antap long K16 milien long Ol moa wok kamap long Manus i helpim ikonomi bilong provins long gro taim ol wokman long ailain i yusim mani long pe bilong ol long baim ol samting long provins, na helpim ikonomi bilong kantri taim ol wokmani bilong narapela provins i wok long hap na salim mani go longol famili bilong ol long provins bilong ol. Ripot i tok bisnis long Manus i go wantaim sels sels long 60 pesen i go go atap long 200 pesen. Stadi i tok ol Manus i sevim moa mani. Ripot bilong Fainensel Inklusen i tok kastoma diposit long Manus i go antap long 30 pesen long mun Me, Manus tu i kisim gutpela sevis bilong sip na balus i ran i go kam long Manus

20 P22 Wantok Septemba 18-24, 2014 ramunius BCCSG i bringim sevis i go klostu long ol pipel AGRIKALSA sasteinabiliti progrem bilong Ramu NiCo (MCC) wantaim ol rurel famas insait long Projek eria bilong en long Raikos distrik i wok long soim gutpela divelopmen wok i kamap bikpela. I no long taim i go pinis, ol famas wantaim helpim bilong Ramu NiCo Komyuniti Afes Dipatmen Agrikalsa seksen long Basamuk i bungim tingting wantaim ol famas long kirapim wanpela koporetiv sosaiti. Man i go pas wantaim tingting em CA opisa bilong Ramu NiCo, Tony Gaiyu, husat nau em ol i makim olsem interim siaman bilong Basamuk Kakao Koporetiv Sosait Grup (BCCSG). Dispela sosaiti tupela wik i go pinis i kisim luksave i kam long bikpela kakao baiya long kantri, Agmark Kakao wantaim gavman reguleta bilong kakao em PNG Kakao Bod. Dispela i bin kamap bihain long tupela opisa bilong PNG Kakao Bod na Agmark Kakao i bin mekim inspeksen o lukluk raun long liklik opis na eria blong dispela kakao koporetiv long baim kakao na redim long salim. BCCSG em wanpela fama grup we Ramu NiCo Komyuniti Afes Dipatmen tim i halivim long kirapim na strongim wok bikos agrikalsa em bun bilong ol pipel bilong ples. Bihain long wok maining i pinis agrikalsa bai sapotim ekonomi bilong ol rurel pipel. Tupela wik i go pinis, Agmark Kakao Menesa long Madang, Elias Tiamon wantaim PNG Kakao Bod Inspekta long Madang, Richard Kawa i bin go long Basamuk long sekim nupela ofis spes bilobng BCCSG. Ol i bin go bung wantaim interim siaman bilong BCCSG, Tony Gaiyu, husat i soim ol raun long Basamuk eria na tu ol i mekim inspeksen long ofis na ples we BCCSG bai sanap. Wokabaut bilong PNG Kakao Bod opisa i go long Basamuk em long sekim ol wok kamap long hap na redim ol pepa wok bilong BCCSG long kisim laisens long baim ol drai kakao bin long ol famas long Basamuk eria. Ol eria we wok bilong BCCSG i karamapim i stap long Gawar wara i go inap long Dein viles klostu long Yanganon riva. Mista Tiamon bilong Agmark i tok olsem dispela join inspeksen bilong Agmark wantaim PNG Kakao Bod i givim ol sampela luksave long helpim BCCSG long kisim ol fam saplais long kredit na salim long Basamuk eria. Dispela bai mekim isi long ol famas long baim ol tuls na didiman saplais klostu long ol na ol noken westim taim long ron long dingi i go kam long Madang taun. Mista Tiamon i tok em bai go givim ripot long Agmark Menesa long Madang long lukluk long helpim ol famas insait long BCCSG Tony i tok amamas long Ramu NiCo Komyuniti Afes Dipatmen long Basamuk long bikpela sapot ol i givm long promotim kakao prodaksen insait long ol viles arere long Basamuk Rifairi. Tony i tok nau yet BCCSG i wok wantaim ol lain famas long Basamuk husat i gat kakao fementri, tasol ol arapela famas i ken joinim taim ol i peim K120 membasip fi bilong ol. Em i tok olsem sampela gutpela wok i kamap pinis insait long wok bilong BCCSG we i lukim ol i kamapim ofis na didiman stua bilong ol long Basamuk arere long Ramu NiCo Rifaineri long olpela kemp. Sapos ol famas i laik kisim moa toksave long rot long joinim BCCSG i ken go lukim Tony long hap. Ol kakao famas long Basamuk eria i kamap namba wan lain tru insait long PNG long kisim moa long 10,000 kakao sidlings we i no inap long kisim sik binating ol i kolim kakao pod bora (CPB) Long stat bilong dispela yia 2014 ol famas i sainim wanpela memorandum ov agrimen (MOA) wantaim PNG Kakao Kokonas Institiut Limited (PNGCCIL) na Ramu NiCo na ol lenona asosesen na ol arapela stekholda long strongim dispela pablik-praivet patnasip (PPP) wok-bung. PNGCCIL long dispela taim i givim ol famas 10,000 plastik polibeg blong planim kakao. Sif Eksekutiv Opisa bilong PNGCCIL, Dokta Eremas Tade wantaim Vais Presiden bilong Ramu NiCo, Mista Wang Baowen i Logo bilong Basamuk Kokoa Koporetive. lonsim kakao sidings neseri long Tugiak viles klostu long Basamuk. Ol lain i stap long dispela seremoni em long lain bilong Ramu NiCo, PNGCCIL, Madang provinsal gavman, Outspan Kakao Ekspota long Madang, ol lain eksekutiv long LOA, ol wod kaunsila na kakao famas. Dokta Tade i tokim ol lain i bung olsem ol famas long Raikos i laki tru long stap namel long ol fes lain long kantri long kisim nupela sotpela kakao we CPB bai no inap daunim na ol i mas wok strong long kisim helpim long en. Em i tokaut tu olsem kakao prais long wol bai go antap long yia 2020 na ol i mas stat long planim kakao Ramu NiCo redi long givim Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilian Kina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim. Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi, Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bilong I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukari main sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisin o tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i no kamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta salens bilong graun na masin bilong mekim wok. Siaman bilong BCCSG Tony Gaiyu i soim eria we ol bai wokim didiman stua long Basamuk. PNG Kakao Bod Inspekta Richard Kawa (lephan) wantaim Tony Gaiyu na Agmark Madang Kakao menesa Elias Tiamon long sip bris long Basamuk bihain long inspeksen. Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim: n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis n Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis n Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela n Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi n Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap long 135 kilomita slari paiplain) nau yet. Vais Presiden bilong Ramu NiCo, Wang Baowen i tokim ol lain kamap long bung olsem Ramu NiCo i luksave long bikpela wok bilong agrikalsa we bai helpim planti lokal komyuniti long bihain taim na Kampani i sanap strong long promotim wok bilong agrikalsa. Ol nupela kain kakao klon we ol i bin lonsim long dispela taim em ol bikpela na liklik klon wantaim. Ol rutstok kakao klon bading em ol teknikol savelain o badas bilong Murunas CCI i bin yusim CPB badwud long wokim stat long Oktoba 28 i go Novemba 2, las yia. Ramu NiCo Deputi Jeneral Menesa bilong Komyuniti Afes Dipatmen, Stotick Kamya i tok Ramu NiCo em wanpela maining kampani tasol bikpela as-tingting bilong em em long larim sampela samting i stap bihain we ol pipel insait long Projek eria i ken wok long en long helpim sindaun bilong ol, na dispela em agrikalsa. Agrikalsa i stat long Kurumbukari na ron i go long Inlen Paiplain, Kostal Paiplain na Basamuk we Ramu NiCo i stap tude, Mista Kamya i tok.. Siaman bilong BCCSG i tok bikpela tingting bilong ol nau em long senisim ol olpela kakao na planim ol kakao em sotpela na i no inap long kisim bagarap long kakao pod bora (CPB). Wanpela Ramu NiCo, Wanpela Komyuniti

21 Septemba 18-24, 2014 Wantok P23 Rais prodaksen kamap strong bihain long Indipendens Australia didiman giamanim yumi James G. Kila i raitim BIPO long PNG i kisim indipendens long 1975 sampela waitman blong Australia, husat i save wok olsem ol didiman ekstensen opisa i bin go raun long sampela ples insait long kantri na tokim ol rurel pipel bilong yumi olsem rais i no inap gro long graun bilong yumi. Ol i mauswara stret na planti ol lain long ples blong yumi i bilipim tok bilong ol dispela lain didiman blong Australia. Toktok bilong ol dispela waitman i popaia stret, bikos bihain ol lain bilong Esia olsem Taiwan, China na Japan i bringim rais i kam planim long PNG na soim stret olsem graun bilong PNG i gat gutpela gris tru long kamapiim naispela rais. Tude bihain long 39 yia bilong indipendens i gat planti ples insait long ol provins long PNG i groim rais na i save kaikai long ples. Insait long planti ol rurel eria planti ol famas i groim rais na i no moa baim ol rais long stua. Dipatmen ov Agrikalsa na Laipstok (DAL) Fud Krops dairekta long Madng, Mary Lilih i tok olsem PNG i ken groim moa rais na sapotim ol pipel bilong en long rurel eria. Mis Lilih i tok olgeta yia PNG i save baim moa long K300 milien rais i kam long ovasis, tasol dispela. Tasol, sapos moa rurel pipel i wok strong na planim moa rais dispela mani kantri i lusim long baim rais bai go daun stret. Tude planti ol rurel fama long Madang provins i laik groim rais long gaden tasol nogat masin blong milim rais blong ol na dispela i kilim indai intares bilong ol long wok bilong rais prodaksen. Tasol i tok strong olsem ol fama long ples i mas traim painim rot long yusim ol tumbuna samting olsem ol tongtong, na hap diwai long rausim skin blong rais. William Wangeng em wanpela model rais fama long Bom viles, long Astrolabe Be long Raikos distrik long Madang provins. Dispela fama em smatpela man long yusim tingting bilong em long promotim rais prodaksen long Astrolabe Be eria. Tude long viles bilong em long Bom, olgeta haus-lain i save groim rais bilong ol yet na kaikai. Ol i no save baim rais long stua. William Wageng wantaim femili blong em i no save baim rais long stua. Ol i kisim rais long gaden bilong ol na bungim i stap i go taim ol i laik kaikai ol i save go milim na kaikai. William man tru long promotim lokal rais bilong Madang stret em ol i kolim Magic Marasin we i stap insait long paket William i yusim ol olpela pats na pedal na sein bilong baisikol o wilwil long wokim wanpela tresa raismasin bilong rausim grein bilong rais Wantok Niuspepa i bungim dispela man long ples Bom long Astrolabe Be long Raikos distrik long Madang provins. William i maritim wanpela naispela meri nem bilong em Rudi na tupela i gat tripela pikinini. Dispela meri tu i save sapotim gutpela wok bilong William na ol progem bilong wok William i save wokim i save ron orait tasol. Mi yet mi luksave olsem rais em wanpela kaikai, we bihain long yumi planim na larim i stap wantaim grein, em bai stap longpela taim insait long beg, na bihainim yumi karim i go masinim na rausim pipia na yumi ken kaikai, William i tok. Dispela toktok bilong William em trupela tok. Nau yet William wantaim meri bilong em Rudi na ol pikinini i no save kaikai ol rais bilong stua. Ol i save kaikai lokal rais bilong ol yet, em ol i kisim long gaden bilong ol yet. William i stori olsem dispela tingting bilong wokim simpol tresa raismasin long rausim grain rais long ol arapela pipia em yet i tingting na wokim. Mi yet bin gat baisikol mi save yusim pastaim long ron i go kam, na mi save painim ol hap hap pats nabaut na bungim i stap long yusim long fiksim baisikol bilong mi, Olsem na taim dispela tingting bilong wokim tresa rais-masin i kamap, mi yusim tasol ol pats olsem pedal na sein bilong baisikol long putim long sait sait long bet bilong tresa-masin long mekim em i raun raun olsem wilwil na wantaim ol sap bilong mambu mi nilim Iong wilwil, em bai rausim ol grein bilong rais, William i tok. William yet em wanpela gutpela fama husat em rais model fama bihain long trening em i kisim long ol teknikol saveman bilong Japanis Intanesenel Koporesin Ejensi (JICA) aninit long wok bung wantaim Madang Dipatmen ov Agrikalsa na Laipstok. Williami tok rais em isi long groim long gaden, na i gat kain kain ol varaiti o kain kain rais long groim we i ken go gut long wanem graun ol famas i laip planim long en. Em i tok olsem ol femili bilong fama i mas wok bung wantaim long lukautim rais long gaden bilong ol long sait bilong widim ol rausim grais na gu klinim eria oltaim. Em i tok bihain long tripela o sikspela mun bihain wanem kain rais fama i planim, ol sids bilong rais bai i redi nau long pikim long gaden. Bihain long fama i bungim rais i stap em i mas putim long beg na larim long haus. William i tok Madang provinsal gavman na tu ol MPs long wan wan distrik i mas sapotim ol lokal rais famas long go insait long kamapim moa prodaksen long helpim sindaun bilong ol long ples. Moabeta, ol MPs mas bai ol rais miling masin na larim long wan wan distrik long strongim wok bilong ol rais famas. Ol rais fama blong Bom bringim rais long milim long Madang.

22 P24 Wantok Septemba 18-24, 2014 spotnius Swiming woksop bai kamap long Pot Mosbi WANPELA woksop bilong ol teknikel opisa bilong swiming bai kamap stat long Fonde long dispela wik na pinis long Sande. Dispela woksop bai kamap long wankain taim wantaim 2014 Theodist Nesenel Swiming Sempionsip bilong Papua Niugini Swiming Inkopresen (PNGSI). Pasifik Gems Ogenaising Komiti (GOC) na Bank South Pacific (BSP) i sapotim dispela swiming woksop, na bai givim sampela mani long kamapim gut dispela woksop. Dispela woksop bai lukim ol bikpela save manmeri bilong swiming long wol i kam long lukluk na toktok. Ol dispela bikpela manmeri i kam long bikpela swiming ogenaisesen long wol ol i save kolim FINA. Ol dispela memba bilong FINA i gat planti ekspiriens long olsem swima na referi bilong swiming, na ol bai go pas long dispela woksop. Ol dispela FINA memba i kamapim planti woksop long ol arapela kantri pinis, na ol bai kamapim long Papua Niugini long helpim kantri long go het long sait bilong divelopim swiming, na redi long ol bikpela pilai olsem Pasifik Gems, FINA Tupela Hunters kisim awod PNG Hunters winga Garry Lo na yutiliti pilaia Willie Minoga em tupela namba wan pilaia bilong Hunters long Intrust Super Cup long winim awod. Garry Lo i skoim 24-pela trai long dispela yia na ol i bin givim em awod olsem pilaia husat i skoim planti trai long kompetisen long dispela yia. Garry Lo i kisim Rookie of the Year awod tu. Dispela yangpela man em i gat 21 krismas tasol na stail pilai bilong em i stilim lewa bilong planti biklain long Australia, na tu, long Papua Niugini. Willie Minoga i bin mekim ol manmeri i kirap no gut taim Ol memba bilong FINA bikpela swiming ogenaisesen long wol. Sampela bilong ol dispela memba bai toktok long woksop long dispela wiken. em i kisim People s Choice awod. Dispela awod em ol i save givim long ol pilaia we ol manmeri i save laik lukim ol taim ol i pilai long ples bilong pilai. Planti manmeri long Australia na Papua Niugini i bin wanbel stret long stail pilai bilong Willie Minoga, na long dispela as, em i kisim awod. Kepten bilong ol Hunters, Israel Eliab i bin gat sans long kisim wanpela awod tu tasol em i no bin kisim. Kosa bilong PNG Hunters, Michael Marum i amamas tru long tupela pilaia bilong em husat i kisim awod long dispela namba wan yia bilong ol long kompetisen. Em i tok i gat planti moa yia long kam, na em i gat bilip olsem planti yangpela ragbi lig pilaia bilong Papua Niugini bai gat sans long winim awod, na mekim ol famili na kantri bilong ol i amamas. Ol Hunters i nau stap long malolo. Sampela bilong ol bai stap insait long Kumul skwat na pilai long Praim Minista 13 gem long Oktoba. Trening bilong ol Hunters long pilai long neks yia bai stat long Novemba long pinis bilong dispela yia. Wol Kap na Olimpik Gems. Dispela woksop bai kamap long Ela Murray Intenesenel Skul na long KEPTEN bilong ol PNG Baramandi, Chris Amini, i tok em i gat strongpela bilip olsem ol i ken winim SACA Primia Lig long Australia. Em i tok PNG i bin kisim ol gutpela risal pinis long bipo taim ol i pilai long dispela tonamen. Win bilong ol Baramandi egensim ol Gateway Hotel long Pot Mosbi. Long dispela woksop ol bai toktok long ol rot bilong East Asia Pacific skwat long Darwin long Australia i soim olsem ol i ken strong na win. Em i tok i gat sampela eria we ol i mas lukluk long em. Wanpela bikpela eria em long sait bilong bet na kisim planti rans. Long ol gem bilong ol mekim gutpela plen, rot bilong karim aut ol plen, na planti ol arapela samting long strongim swiming. Kepten Amini gat strongpela bilip egensim Australia Indigenous skwat na EAP, ol i lukim olsem sait bilong bet na kisim planti rans i no gutpela tumas, na ol i mas traim long kisim planti rans taim ol i pilai egensim United Arab Emirates bipo long ol i go pilai long SACA Primia Lig. Kepten bilong PNG Baramandi i bet long gem bilong ol egensim Australia Indigenous skwat. Willie Minoga kisim People s Choice awod. Garry Lo na Willie Minoga i sekan wantaim ol sapota bihain long ol i winim wanpela gem bilong ol long dispela yia. Kavieng hostim NGI Etletiks Sempionsip Isaac Liri i raitim UTU Sekenderi Skul long Nu Ailan Provins i hostim Niugini Ailans Rijon Etletiks Sempionsip we i stat long Mande long dispela wik. Ol tim husat bai pilai long dispela sempionsip i kam long Is Nu Briten (ENB), Wes Nu Briten (WNB), Nu Ailan na Manus. Dispela sempionsip bai lukim ol etlit i pilai long anda 14, anda 16, anda 18 na open divisen. Ol etlit long anda 14 bai pilai long 100 mita, 200 mita na 400 mita tasol. Ol etlit long anda 16 divisen bai pilai Javelin, Hai Jamp, Long Jamp na 100, 200 na 400 mita. Ol anda 18 na open divisen bai pilai olgeta ivent bilong etletiks. Ol etlit husat bai pilai long dispela sempionsip bai gat sans long makim provins bilong ol long PNG Gems long Lae long Novemba. Etletiks long Nu Ailan Provins i strong tru, na planti etlit bilong Nu Ailan i stap long skwat bilong makim PNG long 2015 Pasifik Gems. Long Pot Mosbi wankain etletiks sempionsip tu bai kamap. Dispela sempionsip bai lukim ol etlit i kam long wan wan provins long Sauten rijon. Sauten Rijon Etletiks Sempionsip bai kamap long University of Papua New Guinea (UPNG) stat long 19 Septemba na pinis long 29 Septemba.

23 spotnius Septemba 18-24, 2014 Wantok P25 PNG Baramandi winim EAP Strongim spot long viles level: Het kosa bilong ol PNG Baramandi, Dipak Patel, i tok ol beta bilong Baramandi i mas trening hat na save long kisim planti rans. OL PNG Baramandi, Nesenel Kriket Tim bilong Papua Niugini, i winim East- Asia Pacific (EAP) long Top End Quadrangular Cricket Series long Australia. Ol i bin lus long namba wan gem bilong ol taim ol i pilai egensim Australia Indigenous Skwat long las wiken, tasol ol i no bin larim EAP long winim Gerehu Hot Sevens bai kamap long wiken Isaac Liri i raitim GEREHU Sekenderi skul bai lukim planti eksen long dispela wiken taim ol i hostim Gerehu Hot Sevens. As bilong kamap dispela sevens tonamen em long painim ol pilaia husat i gat talen long pilai ragbi sevens, na givim trening long ol long kamap ol gutpela ragbi sevens pilaia. Dispela tonamen bai lukim ol tim bilong Gerehu eria insait long Pot Mosbi, ol sampela ol ragbi yunien klap tim bilong Pot Mosbi, na ol tim bilong Kimbe, Manus, Alotau, Vanimo na Lae. Tonamen bai stat long Fraide tumora na pinis long Sande. Namba wan sponsa bilong dispela tonamen em SLS. ol. Man husat i stap olsem kepten bilong EAP em Jason Kila, na em wanpela memba bilong ol PNG Baramandi tu. EAP skwat i gat ol pilaia bilong PNG, Vanuatu, Fiji, Samoa na Japan. Long dispela pilai, ol EAP i bin winim tos na mekim disisen long bet pastaim. Ol Ol Baramandi i amamas bihain long ol i autim wanpela beta bilong EAP. beta bilong EAP i bin bet gut, na long pinis bilong namba 20 ova, ol i kisim 6/114. Ol beta bilong ol Baramandi olsem Tony Ura na Lega Siaka i no bin bet gut na dispela i bin putim bikpela presa antap long kosa na ol pilaia bilong Baramandi. Taim kepten bilong ol Baramandi Chris Amini na Assad Vala i kam insait long bet, tupela i mekim bikpela wok tru long kisim planti rans. Vala i bin kisim 31 rans na Amini i kisim 44 rans. Het kosa bilong ol Digicel PNG Baramandi, Dipak Patel, i tok em i amamas tru long ol pilaia bilong em long winim dispela gem bihain long ol i SAUNTEN em wina bilong nesenel ragbi lig sempionsip long sinia divisen bilong ol man bihain long ol i winim Momase (Northern) long gren fainel long Lae. Saunten rijon i soim kala bilong ol long dispela sempionsip taim ol i winim Wimens divisen, anda 18 divisen, na sinia divisen bilong ol man. Anda 16 tim bilong Sauten i bin pilai long gren fainel tu tasol ol Momase i winim ol 4-2. Long anda 18 divisen, ol Sauten i bin pilai long wanpela strongpela gren fainel wantaim Momase na win Siaman bilong Papua Niugini Ragbi Futbal Lig (PN- GRFL) Sandis Tsaka na CEO bilong PNGRFL, Brad Tassel, i amamas long lukim bin lus long Australia Indigenous Skwat. Mista Patel i tok dispela win bilong ol Baramandi egensim EAP em i gutpela, long wanem, em bai helpim ol long kisim strong na pilai gut long SACA Primia Lig long wik i kam bihain. Em i tok ol Baramandi i gat planti wok yet long mekim long taim ol i trening. Em i tok ol beta i mas wok strong long kisim planti rans bikos dispela bai helpim ol long win. Ol Baramandi bai pilai egensim United Arab Emirates (UAE) long Fonde bipo long ol i go daun long Saut Australia long pilai long SACA Primia Lig. olsem dispela sempionsip i kamap gut. Ol i tok dispela sempionsip i helpim ol long painim sampela nupela manmeri husat i gat talen na i ken stap aninit long Tim Kumul Divelopmen Program. Long namba wan hap bilong gren fainel bilong sinia divisen bilong ol man, ol Momase i bin soim sampela gutpela pilai taim Stanford DIVELOPMEN bilong spot i mas oltaim stat long viles level na bihain i go antap. Viles level em i wanpela bikpela eria we ol lida i mas lukluk long en taim ol i tingting na toktok long divelopim spot. Long Papua Niugini, bikpela populesen i stap long ples o viles level, na sapos yumi stat long mekim plen long dispela level, bai yumi lukim planti gutpela samting long spot. Sapos yumi no lukluk long dispela eria, bai yumi no inap lukim gutpela divelopmen long spot, long wanem, dispela level i save givim strong long ol spot manmeri bipo long ol i go pilai antap long ol arapela level. Planti bilong ol spot manmeri bilong Papua Niugini husat i win long intenesenel level em ol spot manmeri husat i bin stat pilai long viles level na bihain ol i mekim rot bilong ol i go antap. Sampela bilong ol dispela spot manmeri em Dika Toua, Toea Wisil, Steven Kari, na ol arapela tu. Kantri bilong yumi i gat moa long 6 milien manmeri i stap long ples, na planti manmeri husat i gat skil na save long spot i stap long ol dispela eria, tasol yumi yet i save givim baksait long dispela eria na lukluk long ol arapela hap. Gavman bilong yumi i mas lukluk gut long olgeta level bilong spot insait long kantri na givim sans long olgeta. Bikpela lukluk i mas go long viles level. Ol manmeri long viles level i mas luksave na wok strong long strongim spot long level bilong ol. Ol mas no ken fret long singaut i go long ol lain i stap long antap level long wok bung wantaim ol, na divelopim spot long viles level. Sapos spot long viles level i strong, bai yumi lukim planti senis i kamap Em tasol na lukim yu gen long neks taim. Saunten soim kala long nesenel ragbi lig sempionsip Isaac Liri i raitim SKUL Kriket Program we Bank South Pacific (BSP) i go pas long en, i pulim intres bilong planti pikinini long ol skul long Pot Mosbi. Planti bilong ol sumatin bilong ol skul olsem Hohola Demonstresen Praimeri Skul, Evadahana Praimeri Skul, Bomana Praimeri Skul na ol arapela skul tu, i tok olsem ol i amamas tru long pilai long dispela skul kriket program, long wanem, dispela kompetisen i save helpim ol long divelopim ol skil bilong ol long dispela spot, na tu, ol i save lainim planti nupela samting. Dispela program i helpim ol sumatin tu long kamapim pasin poroman wantaim ol arapela skul na planti tisa i tok dispela tu i stopim pasin bilong pait namel long ol skul. Long gren fainel bilong BSP Skul Kriket Blast kompetisen long anda 13 na anda 15 divisen, ol sumatin bilong Evadahana Praimeri School na Bomana Praimeri School i bin pilai strong tru. Bomana Praimeri Skul i bin winim anda 13 divisen bilong ol meri na anda 15 divisen bilong ol mangi, na Evadahana i winim anda 13 divisen bilong ol mangi na anda 15 divisen bilong ol meri. Rijonal Kriket Menesa bilong Nesenel Kapital Distrik (NCD), John Ovia, i tok dispela skul kriket program i mekim bikpela senis long laip bilong ol yangpela pikinini em i amamas tru taim em i lukim ol yangpela sumatin bilong Evadahana na Bomana i pilai long gren fainel. Mista Ovia i tok tenk yu long olgeta het tisa bilong wan wan skul husat i soim helpim na sapot bilong ol long kamapim gut dispela kompetisen. Yare i skoa. Ol Sauten i bin lukim olsem na pilai strong moa na lokim ol Momase. Ol sampela pilaia bilong Sauten husat i pilai gut tru na helpim ol long win em Chicko Mairi, Jayjay Garson, Mark Piti, Missach Wellen, na huka bilong ol Gahuna Silas. Ol selekta i bin bisi tru long taim bilong dispela sempionsip stat long Tunde long las wik i kam inap long Mande long dispela wik taim sempionsip i pinis. Ol bai tokaut long skwat ol i makim long wik i kam bihain. Skwat bilong sinia divisen bilong ol man bai pilai egensim ol sta pilaia bilong Digicel Kap long Oktoba bipo long Praim Minista 13 gem namel long Papua Niugini na Australia. Ol pikinini long Mosbi amamas long pilai kriket Ol sumatin bilong ol Praimeri skul long Pot Mosbi i lainim planti samting tru taim ol i save pilai aninit long BSP Skul Kriket Program.

24 P26 Wantok Septemba 18-24, 2014 nrlnius FAINOL WIK WAN SKOA na WIK TU DRO Fraide: Septemba 12, 2014 Allianz Stedium S/Eagles 24 Rabbitohs 40 Sarare: Septemba 13, 2014 Allianz Stedium Roosters 18 Panthers Smiles Stedium Cowboys 32 Broncos 20 SOUTHS: Ol sapota bilong South Sydney Rabbitohs i amamas tru long pefomens bilong tim bilong ol long dispela yia. Ol Souths i stap malolo long dispela wik na bai redi long semi-fainel long neks wik. Sande: Septemba 14, 2014 AAMI Park Storm 4 Bulldogs 28 SEMI FAINOL DRO Fraide: Septemba 19, :55pm Allianz Stedium Roosters V s Cowboys Sarare: Septemba 20, :45pm Allianz Stedium S/Eagles V s Bulldogs ROOSTERS: Mitchell Pierce bilong ol Roosters i tok em bai no inap long larim ol Cowboys i win. Ol i bin lus long las taim ol i pilai egensim ol. Em i tok em i no inap long larim dispela lus bilong ol long pastaim i daunim spirit bilong ol. COWBOYS: Johnathan Thurston i trening strong long dispela wik na i redi long pilai long dispela wiken egensim ol Roosters. Bai: Rabbitohs Panthers MANLY: Pefomens bilong ol Manly long las wik i no bin gutpela na planti manmeri long Australia i putim bikpela mani long Bulldogs long winim ol. Manly i nidim ol ekspiriens pilaia olsem Brett Stewart long pilai strong na winim Bulldogs.

25 olspotpoto Septemba 18-24, 2014 Wantok P27 Ol spot poto long wiken... Ol Poto Isaac Liri. DAS KIRAP! Gol kipa bilong Sunam i kirapim das taim em i laik stopim bal long go insait NCDPSSA bai hostim Wimens Yut Soka Sempionsip. Dispela sempionsip bai lukim ol yangpela meri husat i gat talen long pilai soka i soim kala bilong ol. Pilaia bilong Sunam i traim hat long abrusim tupela pilaia bilong Wanderers. SUNAM TUMAS! Wimens tim bilong Sunam i amamas taim ol i skoim wanpela gol. YANGPELA SOKA STA: Wantok Niuspepa i bin bungim dispela tupela yangpela pikinini long Bisini Soka Graun long wiken. Tupela i stori olsem ol i gat driman long makim Papua Niugini taim ol i bikpela. TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; , e-mel;bveo@wantok.com.pg o kam lusim long Wantok Niuspepa opis long Able Building Complex long Central Waigani, NCD.

26 Isu 2089 Wan wik: Fonde, Septemba 18-24, BARAMANDI! Ol Baramandi i trening strong na redi long go pilai long SACA Primia Lig long Saut Australia. Lukim moa stori long pes 24 na 25. Digicel Kap (All Stars) skwat i redi PAPUA Niugini Ragbi Futbal Lig (PNGRFL) i tokaut long neks wol kap. i ken apim nem bilong kantri pinis long skwat bilong Digicel Kap (All Stars) skwat. (All Stars) em; Bland Abavu, Skwat bilong Digicel Kap Dispela skwat bai pilai Stargoth Amen, Ase Boas, egensim ol top pilaia husat i Mal Essena, Ben Hetra, Roy pilai gut tru long Nesenel Kela, Micky Kiso, Samuel Sempionsip we i bin kamap Koim, David Lapua, Jeffrey long Lae. Maino, Enoch Maki, William Dispela tupela tim bai pilai Mone, Elijah Riyong, Wesa egensim ol yet bipo long Tenza, Atte Bina Wabo, Hentry Wan, Travis Waninara, Praim Minista 13 gem namel long ol Kumul na Kangaroo Rex Yalon. long Oktoba. Skwat bilong Nesenel Sempionsip em; Dickson Amea, Ol Nesenel selekta i bin makim ol pilaia bilong tupela Jayjay Garson, Frank Kagai, tim na i bin givim nem bilong Mafu Kalus, Clement Kilengit, ol pilaia i go long PNGRFL Philemon Kimisive, Leo Lati, CEO Brad Tassell na Siaman Chicko Mari, Saimon Mauwe, Sandis Tsaka na tokim ol Kato Otio, Mark Piti, McSteve olsem ol i bin lukluk long ol Polly, John Ragi, Ilave Sape, yangpela pilaia husat i gat Allan Simbiri, Gahuna Silas, talen. Emmanuel Waine na Stanford Ol selekta i tok ol i lukluk Yare. long ol pilaia husat i ken karim Stanley Tepend bai stap nem bilong Papua Niugini olsem kosa bilong ol Digicel long wol kap long Ol i Kap skwat, na Moses Matuka tok olsem planti ol pilaia we ol bai kosa bilong ol lain bilong i makim i gat planti talen, na ol Nesenel Sempsionsip. Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia

Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia Neville Bartle i raitim dispela stadi long Nehemia ' Long taim ol lain bilong Israel i gat sampela hevi, Nehemia i sfap wanpela GUTPELA LIDA TRU. Dispela em i stadi buk long wok bilong Nehmaia, em bai

More information

Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT)

Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT) Prais bilong salim K 3.30 (incl. VAT) Yu ken kisim moa kopi bliong dispela toktok na moa infoesen long: National Agricultural Research Institute Tumerik National Agricultural Research Institute Wet Lowlands

More information

Septemba - Disemba N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church. Gutpela Pasin. Rot bilong kamapim.

Septemba - Disemba N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church. Gutpela Pasin. Rot bilong kamapim. Septemba - Disemba 2016 N o. 184 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church Gutpela Pasin Rot bilong kamapim Gutpela Sindaun Editorial Dia Pren, Yu pilim olsem wanem taim yu karim wanpela hevipela

More information

Madang solwara bisnis. senta bai go het: Kulit

Madang solwara bisnis. senta bai go het: Kulit YC YM Y K INSAIT Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 1836 Wan Wik, Oktoba 15-21, 2009 K1 tasol long olgeta hap Madang solwara bisnis Painim Bal Resis!! senta bai go het: Kulit Winim K100 na Bemobile

More information

RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION PANEL O KOMITI BILONG GLASIM

RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION PANEL O KOMITI BILONG GLASIM 25 th November 2009 The Inspection Panel 1818 # Street, N.W Washington D.C 20433 United States Dear Members of the Panel, RE: TOK HEVI I KAM LONG OL KOMUNITI INSAIT LONG SADP PROJEK I GO LONG INSPECTION

More information

Namba Tri Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tri Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tri Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS?

Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS? Blong Wanem Na PAPUA NIUGINI MAS GAT GUTPELA STETISTIKS? Wok bilong stetistisks long divelopmen bilong PNG Yusim gutpela stetistiks i ken kamapim gutpela polisi na gutpela divelopmen we ol pipel na kantri

More information

Jisas Krais. Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris. Sabat Kaikai. slotu Sel, Wok Pris. September - December No. 190

Jisas Krais. Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris. Sabat Kaikai. slotu Sel, Wok Pris. September - December No. 190 September - December 2018 No. 190 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church Jisas Krais Tewel o Samting Tru? Blut bilong sipsip, Hauslotu Sel, Wok Pris Sabat Kaikai slotu Sel, Wok Pris Editorial /

More information

May - August No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS WITH CHRIST

May - August No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS WITH CHRIST May - August 2016 No. 183 Magazine of the Evangelical Brotherhood Church CHAMPIONS CHRIST WITH Editorial Dia Pren, / Tok i go paslain Mi tingim yet wanpela de long laip bilong mi, em planti yia i go pinis.

More information

ISTA. Wantok. Somare tok tenkyu. Lukim spesel saplimen bilong Gren Sif Sir Michael long ol pes insait. K1 tasol. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

ISTA. Wantok. Somare tok tenkyu. Lukim spesel saplimen bilong Gren Sif Sir Michael long ol pes insait. K1 tasol. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wantok Isu Namba 2221 Epril 13-19, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Somare tok tenkyu Anna Solomon i raitim GREN Sif Sir Michael Somare i tok tenkyu long ol pipel bilong Papua Niugini

More information

OPOSISEN I GAT NAMBA:

OPOSISEN I GAT NAMBA: Namba 2099 Novemba 27 - Disemba 3, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT: Wantok Today bilong mun Disemba i stap insait! P6,7,20,21 Wol Visen na EU sapotim wok.. P10 OPOSISEN I

More information

2015 baset salens. Stanley Nondol i raitim

2015 baset salens. Stanley Nondol i raitim Namba 2096 Novemba 6-12, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 2015 baset salens - yusim mani gut- no ken dinau moa NCSL Memba Sevings na Brens Sapot Menesa, Richard Leka i sanap wantaim

More information

O Neill makim. nupela minista

O Neill makim. nupela minista Namba 2063 Mas 20-26, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 1. Rachael Sorige (NCD) 2. Allan Rabu (NCD) 3. Cathy Kevin (NCD) 4. Robert David (NCD)

More information

Tupela memba i kros. 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15

Tupela memba i kros. 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15 Wantok Namba 2193 Septemba 22-28, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 41 yias Independens raun wantaim stail - P14-15 Tupela memba i kros TUPELA biknem lida bilong nesenel kapital siti

More information

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Pilai bai kamap long taim

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Pilai bai kamap long taim Namba 2111 Februeri 26 - Mas 4, 2015 28 pes Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! March Issue i stap insait! P9,10,19 na 20 INSAIT Palamen Nius Esia man salim buai... Yumi redi nau! Pilai

More information

Ol dia brata na susa bilong

Ol dia brata na susa bilong NAMBAWAN PRESIDENSI TOKTOK, NOVEMBA 2017 Ol dia brata na susa bilong mi, mi daunim mi yet na prei olsem bai Spirit bilong Bikpela bai stap wantaim yumi taim mi toktok tede. Bel bilong mi i pulap long bikpela

More information

Insait: 2012 Krismas Saplimen. Wantok Riviu bilong dispela yia...

Insait: 2012 Krismas Saplimen. Wantok Riviu bilong dispela yia... Krismas Isu Namba 2000 Disemba 20, 2012 - Janueri 2, 2013 40pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wantok! Noken westim taim bilong yu long siti..go bek long ples na amamasim krismas bilong

More information

Planti senis i daunim rait bilong ol yangpela sumatin. Sensasip. Awenes long. woksop... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Planti senis i daunim rait bilong ol yangpela sumatin. Sensasip. Awenes long. woksop... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2149 Novemba 19-25, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Sensasip Opis i holim sensasip awenes woksop - P3 Fri edukesen mekim tisa kisim hat taim - P6 Australia helpim Angau

More information

Pes 16 na 17. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Pes 16 na 17. Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Lukaut long birua bilong rot - Pes 5 na 6 2-pela pes Niu Silan Waitangi de insait... Pes 16 na 17 Gavamani Sivarai Janueri 2010 Isu Insait... Namba 1850 Wan Wik Februei 4-10, 2010 Niuspepa Bilong

More information

Indigenous knowledge and the value of plants. Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two. Laspela hap long buk Tu

Indigenous knowledge and the value of plants. Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two. Laspela hap long buk Tu Laspela hap long buk Tu Husat papa bilong save long ol plants? Appendix Two Indigenous knowledge and the value of plants Long dispela laspela hap bilong buk, James em wokim sampela toktok o stori long

More information

PNG i ran olsem Afrika

PNG i ran olsem Afrika Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 NAMBA 7 DRO Namba 2069 Me 1-7, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Mipela i droim yet so putim was neks wik! PNG i ran olsem Afrika KLOSTU REDI:

More information

NG rausim ios wokman

NG rausim ios wokman Isu Namba 2230 Jun 15-21, 2017 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT NG rausim ios wokman 32 pes saplimen i stap insait NCD/SENTRAL I REDI: Join Operesen bilong Polis, Ami na

More information

Femili dai wantaim long balus birua

Femili dai wantaim long balus birua Insait: P3 P4 Bisnis na Lutheran Synod Politiks long yia nius... i go pinis... Musik long yia i go pinis... P16 Namba 1847 Wan Wik Janueri 7-13, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Femili

More information

Meri Krismas. Hepi Niu Yia Olgeta! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi, stap wanbel na lukautim yu yet!!

Meri Krismas. Hepi Niu Yia Olgeta! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi, stap wanbel na lukautim yu yet!! BAMPA ISU!! Namba 2103 Disemba 24 - Janueri 7, 2015 32pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Dispela wik Krismas Saplimen Riviu bilong yia 2014 Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Meri Krismas

More information

Hevi bilong Telikom na PNG Power givim hevi long ol Hailans kastoma

Hevi bilong Telikom na PNG Power givim hevi long ol Hailans kastoma INSAIT: Moa stori long kalabus ronawe... P3 Lae salensim Mosbi long dijitel musik... P17 Catholic Reporter bilong Janueri 2010 i stap insait... Namba 1850 Wan Wik Janueri 28 - Februei 3, 2010 Niuspepa

More information

PNG hat long sekim rekot ilong Fainens Dipatmen

PNG hat long sekim rekot ilong Fainens Dipatmen Namba 2033 Ogas 15-21, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Insait: DWU i glasim loa bilong gavman long laik kilim trabel lain - P2 Wok Bung wantaim polis long provins - P4 Rausim dak

More information

PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010

PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010 PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba 4 Kwata 2010 Eneji bilong Wol. Luksave bilong Papua Niugini. EKSEKIUTIV TOKTOK Wanpela Projek, Wanpela Tim, Lukluk Long As Tingting Bilong Projek One Project,

More information

Strongim skul, strongim pipel - PM

Strongim skul, strongim pipel - PM Namba 1932 Ogas 31 - Septemba 7, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Strongim skul, strongim pipel - PM Gavman redim mani bilong fri edukesen Yuni sumatin bai kisim potnait gen TAIM palamen

More information

Wokman pilim pen long takis

Wokman pilim pen long takis Namba 2032 Ogas 8-14, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Kol pis bilong Moimara tais... Dispela tripela pikinini Esther, Eliz wantaim brata bilong ol i karim wanpela kol-pis ol i hukim

More information

Ol sios i egensim lo bilong kilim ol kalabus

Ol sios i egensim lo bilong kilim ol kalabus Namba 2109 Februeri 12-18, 2015 28 pes Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wantok Niuspepa i tok sori tru long paulim taitel bilong Honorabel Spika bilong Palamen bilong Papua Niugini, na

More information

Lapun tasol strong yet...

Lapun tasol strong yet... Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 1842 Wan Wik, Novemba 26 - Desemba 2 2009 K1 tasol long olgeta hap Lapun tasol strong yet... 10th Anviseri Saplimen insait! Gavman Mani Plen i no wok: Man long

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. F www.pnglng.com Ekseketiv Toktok

More information

Ista... INSAIT. King Jisas Krais... P4,5. P8,9 Lukim ol stori bilong Ista insait.. Tingim dai bilong. Lukim Ista Spesel insait. long pes...

Ista... INSAIT. King Jisas Krais... P4,5. P8,9 Lukim ol stori bilong Ista insait.. Tingim dai bilong. Lukim Ista Spesel insait. long pes... Namba 2013 Mas 28 - Epril 3, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Kalabus ronawe wantaim bilak jisas P3 Lukim Ista Spesel insait long pes... P4,5 Ista... Tingim dai bilong King

More information

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Foa Kwata 2013 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Polis Pawa! P10. Bai kostim K15.6 bilian. opim bek Panguna main... Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek...

Polis Pawa! P10. Bai kostim K15.6 bilian. opim bek Panguna main... Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek... Namba 2015 Epril 11-17, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Bai kostim K15.6 bilian long opim bek Panguna main... P2 Digicel Yumi FM PNG Musik Awod kam bek... P4 Pablik long

More information

Sios helt sevis bungim hevi

Sios helt sevis bungim hevi Wantok Namba 2190 Septemba 1-7, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol September issue insait P9,10,19&20 Millenium Development Goals report - P13,14,15 &16 Maprik i senis aninit long

More information

Gutbai Oseah Philemon(OP)

Gutbai Oseah Philemon(OP) Wantok Janueri 5-11, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Gutbai Oseah Philemon(OP) Moa stori long pes 3... Ol Post Courier meri i sanap long sait bilong kofin bilong wan wok bilong

More information

Ol gavman bisnis i winim K20 bilien

Ol gavman bisnis i winim K20 bilien Namba 2160 Febueri 4-10, 2016 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes TOKSAVE! Wantok Niuspepa i nau stap antap long opis bilong Dove travel 4-mail. Section 24, Lot 25, Angau Drive (CNR

More information

Namba 1949 Desemba 29, Janueri 4, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Namba 1949 Desemba 29, Janueri 4, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 1949 Desemba 29, 2011 - Janueri 4, 2012 36 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Lukluk bek long 2011 124 Ritim Sabina long pes 11 na 12... P2 Wantok Desemba 29 - Janueri 4, 2012 lukluk

More information

PNG i no gat helt standet

PNG i no gat helt standet Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2150 Novemba 26 - Desemba 2, 2015 28 pes INSAIT P9, 10,19,20 Laipstail Komyuniti projek kamap long Sentral Manus - P15 Wol nius poto - P16 PNG i

More information

MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY

MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY Vol 8, No 1 April 1992 MELANESIAN JOURNAL OF THEOLOGY EDITORIAL Revd Christopher Garland CURRICULUM DESIGN AT NEWTON COLLEGE Professor Michael Horsburgh DIVELOPMEN NA WOK BILONG SIOS Kurt Rieke PROPOSED

More information

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tu Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. F www.pnglng.com Ekseketiv toktok Wok

More information

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2162 Febueri 18-24, 2016 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Gavman i no sot long mani Dairi Vele. PNG i ran long han bilong gutpela gavman. GAVMAN i no sot long mani long ranim

More information

Namba tri UN bos i raun long PNG

Namba tri UN bos i raun long PNG Namba 2065 Epril 3-9, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Moa Stori insait: Gutbai long wanpela win meri, Leit RoseTsiroats - P8 Catholic Reporter Epril Isu i stap insait Pes 9,10,19

More information

Spes i sot. Ailan sindaun long bikpela wari - Pes 2. Tisa lonsim intanet benking websait - Pes 4

Spes i sot. Ailan sindaun long bikpela wari - Pes 2. Tisa lonsim intanet benking websait - Pes 4 Namba 2002 Janueri 10-16, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol LONGPELA PIS BILONG KEAPARA: Rachell Ila na pikinini bilong em Tony Ila save maketim pis bilong tupela olgeta avinun long

More information

Olgeta plen long kantri mas lukluk moa long populesin - Dokta Mola

Olgeta plen long kantri mas lukluk moa long populesin - Dokta Mola Namba 1882 Wan Wik Septemba 9-15, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol This government will favour foreigners with money, but not its people.. Page 6 Liklik rais fama kisim helpim - P22 Olgeta

More information

Bikpela hat wok. tru long boda... INSAIT P15. Fri Wes Papua. NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... bringim pret long ol pipel..

Bikpela hat wok. tru long boda... INSAIT P15. Fri Wes Papua. NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... bringim pret long ol pipel.. Namba 2011 Mas 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Bikpela hat wok Fri Wes Papua P2 NCDC kisim nupela trak bilong karim pipia... P8 tru long boda... OL boda ples long

More information

...Metal prais pundaun

...Metal prais pundaun Namba 2152 Desemba 10-16, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes Ramu NiCo na OTML bungim hevi...metal prais pundaun James Kila na Aja Potabe i raitim BIKPELA pundaun bilong wol

More information

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim:

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: PNG LNG Envaironmentel na Sosel Ripot Yia 2017 PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: Yutilitis Teknisen, Jonathan Bebego na Mekenikel Teknisen, Junias

More information

Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy. Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi. Issue Date: May 2013

Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy. Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi. Issue Date: May 2013 Ricegrowers Anti-Bribery and Corruption Policy Ricegrowers Ltd Anti-Bribery na Corruption Polisi Issue Date: May 2013 Updated: April 2016 INTRODUCTION Wantaim ol niupela tingting na pasin bilong wok, Ricegrowers

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

Gavman putim ai long ol Supa Fan

Gavman putim ai long ol Supa Fan Namba 2046 Novemba 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol HAMAS: Misis Jane Parkop em namba wan meri long baim ol giaman muruk na pisin bilong ol pikinini bilong em taim Gavana

More information

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Foa Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Foa Kwata 2012 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com Ekseketiv Toktok Sapotim

More information

Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset

Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset Namba 2158 Janueri 21-27, 2016 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset STRONGPELA disisen gavman i mekim long daunim hevi bilong mani sot

More information

Vot pepa bai kam long mun Mas. Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2. Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3

Vot pepa bai kam long mun Mas. Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2. Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3 Wantok Isu Namba 2213 Februeri 16-22, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Insait: Isten Hailans redi long 2017 Ileksen - P2 Kina bai lukautim mani bilong Nasfund - P3 NASFUND OPIM MODEN

More information

oken mamas ani yet Lukim ol Wol nius poto... Pes LAIPSTAIL- Nupela drama pilai kempein bai helpim MDG... Pes I go moa long pes 3

oken mamas ani yet Lukim ol Wol nius poto... Pes LAIPSTAIL- Nupela drama pilai kempein bai helpim MDG... Pes I go moa long pes 3 Namba 1906 Wan Wik Mas 3-9, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol oken mamas ong DSIP ani yet INSAIT: Paul Zuvani i raitim INAP long nau nogat mak bilong soim K19 milion mani gavman i givim

More information

O Neill promotim invesmen

O Neill promotim invesmen Wantok Namba 2202 Novemba 24-30, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Have you Enrolled? Toksave bilong Ilektoral Komisen - P14 na 15 FIFA Wol Kap anda 20 meri soka eksen - P8 na 21

More information

Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL

Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL Wantok Namba 2189 Ogas 25-31, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Fiji brukim lo bilong tred - P6 Papagraun bai gat sea long Ok Tedi na BCL Lainim sefti bilong solwara Ol sumatin bilong

More information

El Nino dai ripot i no klia yet

El Nino dai ripot i no klia yet Namba 2138 Septemba 3-9, 2015 28 pes Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Neks Wik The Catholic Reporter El Nino dai ripot i no klia yet STRONGIM WOK BUNG NA WOK PREN: Gavana Jenerel na Gren

More information

Gavman bai rausim 2010 Envaironmen Loa senis

Gavman bai rausim 2010 Envaironmen Loa senis Namba 1938 Oktoba 13-19, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Redi long pait long Yunaitet Nesens intanesenel oporesen... WANTOK WARIA: Long bikmoning long Trinde, 110 PNG Difens Fos paitman

More information

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Wan Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Kwata 2011 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com Ekseketiv Toktok Kapsaitim

More information

Chan wari long birua bilong ol risos projek

Chan wari long birua bilong ol risos projek Namba 1871 Wan Wik Jun 24-30, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Chan wari long birua bilong ol risos projek "WOK divelopmen em i no wok bilong groim ekonomi bilong kantri, na divelopmen

More information

antri bai sot long mani

antri bai sot long mani Namba 2159 Janueri 28 - Febueri 3, 2016 28 pes Wantok TOKSAVE! Word Publishing Kampani papa bilong Wantok niuspepa i stap nau Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol long nupela opis long Dove Travel

More information

Ripot Namba PG

Ripot Namba PG Ripot Namba 64458-PG Investigesen Ripot INDIPENDEN STET BILONG PAPUA NIUGINI: Smolholda Agrikalsa Divelopmen Projek (IDA Credit No. 4374-PNG) September 19, 2011 Stori bilong Panel Inspeksen Panel i bin

More information

Dinau baset bai go antap tru

Dinau baset bai go antap tru Namba 2042 Oktoba 17-23, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren, Kanage stori o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela

More information

OL ELEMENTERI SKUL PIKININI:

OL ELEMENTERI SKUL PIKININI: Namba 1881 Wan Wik Septemba 2-8, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol What is our social policy, if we have one Page 6 Laipstail: HMAS Tobruk kamap long PNG long wok bilong Pasifik Patnasip

More information

avman makim 20, 000 long gol medol

avman makim 20, 000 long gol medol Wantok Namba 2129 Julai 2-8, 2015 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Lukim pes 13 avman makim 20, 000 long gol medol - K10, 000 silva - K5000 brons Linda Pulsen i kisim plak long Praim

More information

Gavman skelim K20m bilong Nesenel I.D. kad sistem

Gavman skelim K20m bilong Nesenel I.D. kad sistem Namba 1993 Novemba 1-7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol REDI NAU: Ol soldia i wok long prektis long bungim Prins Charles na meri bilong em Duchess of Conwalv Camilla Parker long

More information

Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT

Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT Intanesenel Benk bilong Rikonstraksen na Divelopmen Intanesenel Divelopmen Asosieisen INSP/64458-PG OL BEKIM MENESMEN I WOKIM WANTAIM OL TINGTING BILONG TOK ORAIT BIHAINIM RIPOT LONG OL WOK PAINIMAUT PANEL

More information

SunRice Group Speak Up Policy

SunRice Group Speak Up Policy Issue Date: November 2014 (Updated: April 2016) SunRice Group s Speak Up Process Rot SunRice Grup Isave Bihainim Lo Tok Aut Long ples bilong wok: Yu ken putim ripot igo long opis bilong Integrity Ofisa:

More information

Liklik Baibel Dikseneri

Liklik Baibel Dikseneri Liklik Baibel Dikseneri Pisin - English Tok Pisin English Mining Moa Bilong En, a? right (only if an affirmative answer is expected) Dispela i stap long pinis bilong hap tok taim yu ting man bai tok yes.

More information

Guria kilim tupela long ARoB

Guria kilim tupela long ARoB Namba 2067 Epril 17-23, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 NAMBA 5 DRO 1. Benardine Tano (AROB) 2. Clement Daimas (Madang) 3. Maggie Appe (WHP)

More information

Narapela kain Pop INSAIT P15. Pablik sevis i slek... Selebretim yia bilong Snek long Basamuk... Moa stori long nupela Pop long pes 4 na 5...

Narapela kain Pop INSAIT P15. Pablik sevis i slek... Selebretim yia bilong Snek long Basamuk... Moa stori long nupela Pop long pes 4 na 5... Namba 2012 Mas 21-27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT Moa long K600m Takis Kredit Skim mani lus long wok divelopmen P2 Pablik sevis i slek... Polis mekim wok painimaut...

More information

Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu

Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu Wantok Isu Namba 2219 Mas 30 - Epril 5, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Makim odit komiti long sekim ripot bilong distrik mani - Temu INSAIT bilong mun Mas i stap insait - P 9,

More information

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot

Namba Tu Kwata. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Tu Kwata 2014 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. www.pnglng.com ET Ekseketiv toktok

More information

OTML papagraun egensim O Neill

OTML papagraun egensim O Neill Namba 2039 Septemba 26 - Oktoba 2, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela

More information

Juffa laikim eksen long SABL ripot

Juffa laikim eksen long SABL ripot Namba 2143 Oktoba 8-14, 2015 Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 28 pes The Catholic Reporter insait - 9,10,19,20 Laipstail Buk na DVD i makim kalsa bilong Lihir - P14 Juffa laikim eksen

More information

edim plen bilong tuna isnis na klaimet senis

edim plen bilong tuna isnis na klaimet senis Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2141 Septemba 24-30, 2015 28 pes INSAIT Pik poket kamapim dai - P7 Trefik opisa bilong RH - P7 Meri winim skolasip long pailot skul - P11 edim plen

More information

Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek

Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek Silver Jubilee Sister Claudia Apalenda Sister Theresia Boyek Eucharistic Celebration Friday 22 September 2017 St Paul s Catholic Church Mt Hagen ENTRANCE PROCESSION: MOROWA Morowa gara padiki mine yesu,

More information

Glasim Judisal Kondak Bil

Glasim Judisal Kondak Bil P2 Wantok Mas 29 - Epril 4, 2012 nius Tok klia long SMS Data na Vois Top-Ap Telikom PNG i autim SMS Vois na Data top-ap bilong ol pripeit kastoma bilong en. SMS Vois top-ap Risasim Vois Akaun Bilong Yu

More information

K14.2 bilien baset bilong 2016

K14.2 bilien baset bilong 2016 Wantok Laipstail Kilim dai nating manmeri oil i sutim tok olsem em sanguma mas stop nau! Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 2147 Novemba 5-11, 2015 28 pes P14-15 Nupela kampani bilong mekim

More information

O Neill: PNG senis hariap tru

O Neill: PNG senis hariap tru Wantok K1 tasol Namba 2177 Jun 2-8, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! 4pes saplimen insait P13, 14, 15, 16 The Catholic Reporter Insait... O Neill: PNG senis hariap tru PRAIM Minista Peter

More information

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim:

PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: PNG LNG Envaironmentel na Sosel Ripot Yia 2016 PNG LNG i wok olsem wanpela han kampani bilong ExxonMobil insait long ko-vensa wantaim: Ekseketiv toktok Long taim yumi skelim ol wok mak EMPNG i winim long

More information

PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015

PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015 PNG LNG Envairomen na Sosel Ripot Namba Wan Hap Bilong Yia 2015 Energy for the World. Opportunity for Papua New Guinea. Eneji Bilong Wol. Luksave Bilong Papua Niugini. Pemanen Fasilitis Kompaun Ekseketiv

More information

op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Bai stap long vatiken monastri na pre I go moa long pes 2... Jada 013

op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Bai stap long vatiken monastri na pre I go moa long pes 2... Jada 013 Namba 2007 Februeri 14-20, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol op risain Polis i no Jas long wokim disisen -Pes 3 Jada 013 Bai stap long vatiken monastri na pre HETMAN bilong moa long

More information

Asbisop John Ribat kamap Kardinel

Asbisop John Ribat kamap Kardinel Wantok Kambaramba stap na Madang stap klin - P14 Namba 2196 Oktoba 13 -,19 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Asbisop John Ribat kamap Kardinel ASBISOP John Ribat bilong Pot Mosbi

More information

40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI. Nius na toktok bilong 500 yia selebresen Lukim long pes 60 MAS NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes...

40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI. Nius na toktok bilong 500 yia selebresen Lukim long pes 60 MAS NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes... NAMBA 30 ELCPNG SINOT LONG HELDSBACH Pes...4 EXTRA 130 YIA WOK SIOS INSAIT LONG PNG Pes...34 INTAVIU WANTAIM NUPELA BISOP NA JENEROL SEKRETERI Pes...56 MAS 2017 40 YIA NA I GO REFOMESEN ANIVESARI Nius

More information

Namba 1991 Oktoba 18-24, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Namba 1991 Oktoba 18-24, pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Namba 1991 Oktoba 18-24, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol REDI NAU: Ol Ami, Polis na CS bai mekim bikpela wok nau long klinim na redim Mosbi Siti taim Prins Charles na meri bilong

More information

Sekim o painim aut Rait bilong Komyuniti long save

Sekim o painim aut Rait bilong Komyuniti long save Sekim o painim aut Rait bilong Komyuniti long save Sotpela ripot bilong Ramu Nikel kes stadi, Madang, PNG June 2015 Centre for Social Responsibility in Mining Sustainable Minerals Institute The University

More information

Wokabaut bilong Prins Charles bai kostim K10 milian

Wokabaut bilong Prins Charles bai kostim K10 milian Namba 1989 Oktoba 4-10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol GO PAS LONG WOK REDI: (L-R) Minista bilong Spots, Pasifik Gems na nau, Nesenel Ivens em Justin Tksatchenko i sanap wantaim

More information

Kisim pepa long stop drag long komyuniti - p7. NHC wokman kisim 4-pela de profesenel in haus trening - p2

Kisim pepa long stop drag long komyuniti - p7. NHC wokman kisim 4-pela de profesenel in haus trening - p2 Namba 2026 Jun 27 - Julai 3, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol SARENDA: Ol yut long Not Mekeo i kam long fran bilong ol Polis, Yut lida, Pater, Pastor wantaim long Dairekta Jeneral

More information

Madang taun bagarap - pes 7

Madang taun bagarap - pes 7 Namba 1992 Oktoba 25-31, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Palamen Nius - pes 2 PM salim toksore long leit Se Donatus Mola - pes 5 Madang taun bagarap - pes 7 Promotim fud sekuriti

More information

pas! Paul Zuvani i raitim

pas! Paul Zuvani i raitim Wantok Isu Namba 2223 Epril 27 - Me 3, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Tingim dai long Wol Woa 2 Praim Minista bilong Papua Niugini, Peter O Neill i wokabaut i go long Wol Woa II

More information

Mande neks wik- O Neill o Somare?

Mande neks wik- O Neill o Somare? Namba 1955 Februeri 9-15, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Mande neks wik- O Neill o Somare? Aja Alex Potabe i raitim SUPRIM Kot refrens bilong tokaut sapos O Neill gavman o Somare

More information

Eneji bilong Wol. Luksave bilong Papua Niugini. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Kwata 2010

Eneji bilong Wol. Luksave bilong Papua Niugini. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Kwata 2010 Eneji bilong Wol. Luksave bilong Papua Niugini. PNG LNG Kwatali Envairomen na Sosel Ripot Namba Kwata 2010 Eksekiutiv Toktok Wok Bung Wantaim Taim mipela i wokbung wantaim ol pipel bilong Papua Niugini

More information

2011 PNG Sastenabiliti Ripot. Mekim senis

2011 PNG Sastenabiliti Ripot. Mekim senis 2011 PNG Sastenabiliti Ripot Bungim Tok Mekim senis STORI BILONG DISPELA RIPOT Dispela ripot i karamapim wok bilong Oil Search Limited (Oil Search) na ol wok eksploresen na prodaksen i go het long Papua

More information

BCL i stopim sampela wok program

BCL i stopim sampela wok program Wantok Namba 2120 Epril 30 - Me 6, 2015 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol BCL i stopim sampela wok program US$5.2 bilien long opim bek Panguna Main Veronica Hatutasi I raitim Bilong mun

More information

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wantok K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2142 Oktoba 1-7, 2015 28 pes INSAIT bilong mun Oktoba i stap insait - P9,10,19,20 Fiji - Place to be... SPOT JENELIS GAT ASOSIESEN: Ol nius manmeri

More information

Dion em i Deputi Praim Minista

Dion em i Deputi Praim Minista Namba 1981 Ogas 9-15, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol TONI EM I WANPELA GAVMAN MINISTA Memba bilong Lae Open na Palamentri Pati Lida bilong Indijenes Pipols Pati, Loujaya Toni (raithan),

More information

Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6

Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6 Wantok Isu Namba 2215 Mas 2-8, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol O Neill: Oil Ges, i stap strong yet- P2 Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6 P9, 10.19 na 20 adae bai stat

More information