ISBN No:

Transcription

1

2 Buku ini ditulis dalam Bahasa Inggeris oleh Dr. Ng Kam Weng dari Kairos Research Centre dengan tajuk: Doing The Right Thing A Practical Guide on Legal Matters for Churches in Malaysia (2004) dan diterjemahkan ke dalam Bahasa Melayu oleh Randy Singkee dari Wawasan Penabur. Cetakan Pertama: Mei 2010 Cetakan Kedua : Januari 2012 Cetakan Ketiga : Jun 2013 Penerbit : Wawasan Penabur Sdn. Bhd. wawasan.penabur@gmail.com Pencetak : Akitiara Corporation Sdn. Bhd. ISBN No: Hakcipta 2010 Wawasan Penabur Sdn. Bhd. Hak Cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasi, dan isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan cara apa jua sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada Penerbit.

3 Pengantar Banyak isu semasa yang tercetus mengancam kebebasan beragama dan menyebabkan hak gereja tercabut. Gereja perlu memahami pelbagai perspektif perundangan yang wujud untuk mempertahankan hak mereka. Pendirian apakah yang perlu diambil oleh orang Kristian kalau ternyata hak mereka telah dicabuli? Dari dulu lagi gereja-gereja di Malaysia beroperasi di bawah satu set undang-undang yang seharusnya menentukan kebebasan beragama dan bukan sebaliknya. Umat Kristian sering cemas bila perkara-perkara yang berkaitan dengan undang-undang menjadi sesuatu yang merumitkan atau mengancamkan. Umat Kristian merasa mereka dilumpuhkan kerana mereka ragu-ragu samada mereka sedang mengambil tindakan yang tepat apabila hak mereka tercabar. Ekoran ini, timbul satu keperluan untuk membekali umat Kristian dengan pengetahuan asas undang-undang supaya mereka boleh melaksanakan hak Perlembagaan mereka dalam mengamalkan dan menyebarkan iman Kristian dengan bijaksana dan berani. Pengetahuan yang tepat tentang undang-undang akan menolong mereka melaksanakan hak beragama tanpa ketakutan. Dengan latar belakang sedemikianlah Wawasan Penabur menterjemahkan buku panduan terbitan Kairos Research yang berjudul Doing The Right Thing untuk masyarakat Kristian di Malaysia. Buku panduan ini ditulis bersama-sama dengan bantuan beberapa peguam Kristian. Ini merupakan langkah awal dalam sebuah projek jangka panjang untuk membantu umat Kristian menelusuri undang-undang yang berubah menurut edaran waktu. Tentu masalah-masalah lain akan timbul pada masa depan yang perlu ditangani dengan segera. Perubahan ini bererti buku panduan ini perlu dikemaskini dari semasa ke semasa menurut keperluan semasa. Kami menyambut baik cadangan daripada para pembaca mengenai bagaimana mutu buku ini dapat ditingkatkan sehingga menjadi sumber yang tak ternilai harganya bagi masyarakat Kristian. Ingatlah, Yesus pernah berkata kamu akan mengetahui kebenaran, dan kebenaran itu akan memerdekakan kamu." (Yohanes 8:33) Wawasan Penabur Mei 2010

4 i Daftar Isi 1. Organisasi Gereja Apakah status perundangan atau perlembagaan sesebuah gereja di Malaysia? Adakah sesebuah gereja harus didaftar sebagai sebuah agensi di bawah Akta Pertubuhan 1966, Akta Syarikat 1965 atau menjadi ahli kepada mana-mana pertubuhan Kristian yang terdaftar? Apa kelebihan dan kelemahan dengan mendaftarkan sebuah gereja di bawah pelbagai Akta yang sedia ada? Pemilikan Dan Pengurusan Harta Gereja Bagaimana sesebuah gereja boleh memiliki atau memegang harta atas namanya secara sah? Adakah kita memiliki pilihan lain? Apa itu pemegang amanah? Bagaimana seseorang pemegang amanah memegang harta atas nama gereja? Bangunan Gereja Bolehkah sesebuah bangunan kedai atau kediaman digunakan sebagai sebuah bangunan gereja? Jika tidak, apakah padah daripada melakukan hal itu? Bagaimanakah kerajaan tempatan merangka dan memutuskan penggunaan tanah berdasarkan rancangan tersebut? Bagaimanakah sesebuah gereja boleh terlibat dalam perancangan penggunaan tanah dalam satu kawasan? Bagaimanakah sesebuah gereja dapat menyuarakan ketidakpuasan hati berkaitan dengan peruntukan tanah untuk digunakan sebagai tanah perkuburan dan kegiatan keagamaan orang bukan Islam? Adakah gereja menyalahi undang-undang sekiranya ia menggunakan bangunan kedai atau kediaman bagi tujuan ibadah ataupun kegiatan gereja lain? Jika demikian, bolehkah gereja memohon untuk penukaran kegunaan tanah (contohnya bangunan) bagi tujuan agama? Apa itu rancangan pembangunan atau pelan struktur?

5 ii Apakah tindakan yang boleh diambil oleh pihak berkuasa terhadap gereja sekiranya mereka tidak mematuhi rancangan pembangunan atau struktur? Bolehkah papan nama dipamerkan pada bangunan untuk menunjukkan kewujudan sesebuah gereja? Adakah gereja perlu memohon kebenaran tersebut daripada kerajaan tempatan? Prosedur-prosedur apakah yang terlibat? Penyebaran Sekatan-sekatan apakah yang menyekat orang Kristian dalam penyebaran dan penyiaran kepercayaan Kristian di Malaysia? Undang-undang apakah yang mengawal dan menyekat penyebaran agama bukan Islam? Bagaimanakah undangundang ini mempengaruhi kita? Adakah pengedaran bahan-bahan/video/filem/kaset/risalah Kristian dalam Bahasa Melayu menjadi satu kesalahan? Apakah implikasinya berbeza jika ia:- (a) diedarkan kepada orang bukan Kristian di luar bangunan gereja atau di tempat-tempat awam? (b) disebarkan kepada orang Islam (samada secara sengaja atau tidak sengaja)? Harus kita mencetak kalimat untuk non-muslim sahaja pada semua bahan bertulis Kristian? Bagaimana seorang Islam di Malaysia boleh tukar agama secara sah di sisi undang-undang? Adakah peruntukan undang-undang untuk prosedur/langkahlangkah penukaran agama tersebut tersedia? Apakah implikasi undang-undang untuk permurtadan menurut Undang-undang Syariah Negeri? Apakah lingkup kebebasan beragama seperti yang termaktub dalam Perlembagaan Persekutuan? Apa maksud Islam adalah agama rasmi Persekutuan Malaysia dalam Perlembagaan Persekutuan?

6 iii 5. Bahasa Adakah ada sekatan di bawah undang-undang negeri tentang penggunaan Bahasa Melayu di gereja-gereja? Apakah pandangan dan prinsip yang harus kita pegang? Penyiasatan Polis Bolehkah seseorang ditahan atau dipanggil ke balai polis dengan objektif untuk membantu dalam siasatan? Adakah seseorang wajib melengkapi dan menyerahkan semua maklumat kepada pihak polis jika dia diadipanggil untuk membantu siasatan? Adakah kegagalan untuk memberikan maklumat yang diperlukan akan menghalang pegawai polis dalam melaksanakan tugas awam-nya, maka dianggap bertentangan Perkara186 Undang-undang Jenayah? Dalam keadaan apakah polis boleh mengeledah pejabat atau bangunan sesebuah gereja, samada dengan atau tanpa surat perintah? Adakah sekatan wujud untuk membatasi kuasa seperti itu? Perhimpunan Umum Apa sahaja prosedur undang-undang yang harus diperhatikan ketika memohon kelulusan untuk mengadakan perhimpunan penginjilan di "tempat awam"? Badan kerajaan manakah yang terbabit dalam pemprosesan permohonan tersebut? Bagaimana sesebuah gereja boleh memohon untuk kebenaran lawatan professional untuk pensyarah/pembicara asing? Apa konsekuensi jika pensyarah/pembicara asing datang tanpa kebenaran (yakni jika dia hanya memperolehi pass sosial/bisnis)? Adakah alternatif lain untuk itu? Kerja-kerja Amal Apakah prosedur yang harus diperhatikan sekiranya gereja ingin menubuhkan pusat-pusat masyarakat/amal (contohnya pusat pemulihan dadah, penjagaan anak, tadika dll.)? 83 84

7 iv Apakah peraturan-peraturan yang mengawal kegiatankegiatan gereja dalam kerja-kerja amal? Orang Asli Bagaimanakah peruntukan dalam Akta Orang Asli 1954 mempengaruhi Pribumi/Orang Asli dalam hal-hal tanah, pendidikan, kebebasan beragama, dll? Lain-lain Bolehkah sesebuah gereja membenarkan pendatang tanpa izin (misalnya Indonesia, Filipina) untuk beribadah dan/atau mengambil bahagian dalam kegiatan yang diselenggarakan oleh sesebuah gereja? Apakah konsekuensi dari segi undangundang tentang hal ini? Bolehkah seorang wanita bukan Islam yang mengandung kemudian melahirkan seorang anak hasil daripada pasangan Muslim dituntut di mahkamah (samada di Mahkamah Sivil atau Syariah)? Adakah dia bersalah sekiranya dia menolak untuk menganut agama Islam setelah menikahi seseorang Muslim? Lampiran 1 Perbandingan Enakmen-enakmen Kawalan & Sekatan Penyebaran Agama-agama Bukan Islam di Malaysia 2 Enakmen-enakmen Undang-undang Islam di Semua Negeri Bibliografi 113

8

9

10 2 Apakah status perundangan atau perlembagaan sebuah gereja di Malaysia? Adakah sesebuah gereja harus didaftar sebagai sebuah agensi di bawah Akta Pertubuhan 1966, Akta Syarikat 1965 atau menjadi ahli kepada mana-mana pertubuhan Kristian yang terdaftar? KEDUDUKAN ISLAM DAN AGAMA LAIN Perkara 3(1) Perlembagaan Persekutuan menyatakan bahawa Islam adalah agama Persekutuan Malaysia, tapi agama-agama lain boleh diamalkan dengan aman dan harmoni di mana-mana daerah dalam Persekutuan Malaysia. Bagaimanapun, perlu ditekankan bahawa Malaysia adalah sebuah negara sekular. Dengan kata lain, ini bererti bahawa walaupun Islam ialah agama rasmi, negara ini bukanlah sebuah negara Islam. 1 Dalam memorandum yang dikemukakan oleh Parti Perikatan kepada Suruhanjaya Reid sebelum kemerdekaan Persekutuan, dinyatakan bahawa:... Islam ialah agama Persekutuan Malaysia. Penerapan prinsip ini tidak... membayangkan bahawa Negara ini bukan sebuah Negara sekular. 2 Pernyataan ini sangat jelas menunjukkan ungkapan Islam dalam Perlembagaan Persekutuan hanya membawa erti tindakan yang berkaitan dengan ritual dan upacara-upacara. 3 Status Islam adalah jelas. Tetapi bagaimana pula dengan status perundangan dan perlembagaan kumpulan-kumpulan agama lain di Malaysia, termasuk masyarakat Kristian? Perkara 11(1) Perlembagaan Persekutuan mengurniakan satu prinsip dan hak yang signifikan terhadap kebebasan beragama di Malaysia di mana dalam pengisytiharan tersebut ia menegaskan bahawa setiap orang 4 mempunyai hak untuk: (1) Menganuti; (2) Mengamalkan agamanya; dan (3) Mengembangkan agamanya, tertakluk kepada undang-undang yang mengawal dan menyekat pengembangan apa-apa iktikad atau kepercayaan agama antara orang-orang yang menganuti agama Islam seperti yang termaktub dalam Perkara 11(4) Perlembagaan Persekutuan. Sesuai dengan persetujuan hak-hak yang diberikan dalam Perkara 11(1)

11 3 Perlembagaan Persekutuan, Perkara 11(3) juga menyatakan bahawa setiap kumpulan agama adalah berhak untuk: (1) menguruskan hal-ehwal agamanya sendiri; (2) menubuh dan menyenggara institusi-institusi bagi maksud agama atau kerja amal; dan (3) memperolehi dan mempunyai harta serta memegang dan mengurusnya mengikut undang-undang. Walau bagaimanapun, hak tersebut haruslah dilaksanakan tanpa apa-apa perbuatan yang berlawanan dengan undang-undang am mengenai ketenteraman awam, kesihatan awam atau akhlak (Perkara 11(5) daripada Perlembagaan Persekutuan). Untuk memahami lebih lanjut tentang status gereja-gereja di Malaysia, kita perlu meneliti secara terperinci Perkara 11(1) dan (3)(a) Perlembagaan Persekutuan. STATUS PERLEMBAGAAN GEREJA-GEREJA Perkara 11(1) dari Perlembagaan Persekutuan menjamin hak kita untuk menganut dan mengamalkan agama kita. Hak untuk menganuti agama bererti seseorang yang percaya pada suatu agama berhak untuk menyatakan kepercayaannya di hadapan awam. Sementara mengamalkan agama adalah pernyataan praktikal ibadah kepercayaan seseorang samada di depan awam atau secara persendirian, dalam bentuk perkataan mahupun perbuatan. 5 Dia boleh melakukannya dengan menjalankan ibadah sendiri atau mengambil bahagian dalam sesuatu ibadah yang dijalankan oleh orang lain. 6 Secara semula jadi seorang yang menganut agama Buddha tidak akan dapat mengamalkan agama Buddhanya kecuali ada sebuah kuil Buddha yang didirikan untuk tujuan itu. Demikian pula tidak ada orang Kristian yang dapat menganut dan mengamalkan agama Kristian, di mana kehidupan bermasyarakat merupakan bahagian penting daripada amalannya itu, tanpa pertama sekali mempunyai sebuah gereja. Dengan kata lain, mendirikan gereja adalah sesuatu yang tidak dapat diingkari dan sangat perlu bagi orang Kristian untuk menjalankan hak-hak beragama mereka di bawah Perlembagaan Persekutuan. Tambahan lagi, hak seperti itu dijelaskan dan ditegaskan secara khusus dalam Perkara 11(3)(b) dari Perlembagaan Persekutuan, di mana hak untuk menubuh dan menyenggara institusi-institusi bagi maksud agama atau kerja amal yang diberikan kepada seluruh kumpulan-kumpulan agama, dan tidak terhad kepada agama Islam sahaja. Kata institusi-institusi haruslah

12 4 meliputi gereja-gereja, kuil, masjid, biara-biara dan sejenisnya; sedangkan frasa menubuh dan menyenggara menunjukkan kecuali sebuah kumpulan agama bertentangan dengan undang-undang am mengenai ketenteraman awam, kesihatan awam atau akhlak, 7 ia tidak boleh dimansuhkan oleh Kerajaan. Secara rasional, menubuh dan menyenggarakan sebuah gereja oleh orang Kristian adalah dilindungi sepenuhnya secara berperlembagaan dalam ruang lingkup Perkara 11(3)(b). Oleh kerana itu, tanpa sebarang keraguan Perkara 11 (1) dan (3) (b) dari Perlembagaan Persekutuan dengan tegas menjamin status berperlembagaan gereja-gereja yang tertubuh di seluruh Malaysia. Oleh kerana itulah kebebasan beragama orang-orang Kristian di Malaysia seperti yang termaktub dalam Perlembagaan Persekutuan harus juga meliputi kebebasan untuk mendirikan gereja-gereja bagi tujuan persekutuan, ibadah dan pelayanan kerana aktiviti-aktiviti ini sangat penting dan asas untuk amalan iman kita. Jika ia ditafsirkan sebaliknya, ia akan mengakibatkan undang-undang dalam Perlembagaan itu tidak bererti dan dianggap remeh, atau memperkecil dan menghina kuasa Hukum Tertinggi Persekutuan 8 dalam memberikan hak kepada setiap rakyat Malaysia. Namun begitu, soalan yang lebih praktikal bukanlah adakah gereja boleh wujud, tetapi dalam bentuk apakah ia boleh wujud di Malaysia. Sebuah ilustrasi mudah adalah sebuah perniagaan boleh didaftarkan sebagai syarikat awam atau swasta, sementara satu pertubuhan amal atau kelab sukan boleh didaftarkan sebagai satu pertubuhan. Mungkin ada yang akan bertanya: apakah kepentingan untuk memiliki status seperti itu? Isu ini akan dibahas dengan terperinci di bawah. PENDAFTARAN GEREJA - PERLU ATAU TIDAK? Pada peringkat ini, cukup untuk dikatakan bahawa gereja tidak perlu didaftar melalui mekanisma apapun untuk menjadi sebuah badan hukum dan berperlembagaan. Alasannya didasari pada Perlembagaan Persekutuan yang mengatasi semua undang-undang di Malaysia, memberi jaminan secara sah dan tegas tentang kewujudan gereja-gereja di mana-mana daerah dalam Persekutuan. Oleh kerana itu, pertemuan gereja yang aman dan damai tidak boleh dianggap sebagai perhimpunan haram atau menyalahi undang-undang walaupun gereja tersebut belum didaftar sebagai satu pertubuhan. Apa sahaja undang-undang yang melarang pertemuan keagamaan yang harmoni akan dianggap sebagai ultra vire 9 kepada Perlembagaan, atau tidak sah dan terbatal berdasarkan Perkara 4(1) Perlembagaan Persekutuan. Setiap gangguan dan campurtangan terhadap satu majlis keagamaan, baik oleh pihak yang berkuasa mahupun orang awam, 10 akan dianggap sebagai mencabul hak-hak berper-

13 5 lembagaan kumpulan agama tertentu. Dalam konteks ini, jelas sekali pendaftaran gereja-gereja di Malaysia bukanlah satu isu. Malangnya, gereja yang belum didaftar boleh menghadapi pelbagai kesulitan termasuk yang melibatkan tanah (harta tak alih), akaun bank (harta boleh alih), atau ketika memohon untuk mendapatkan kelulusan daripada kerajaan (misalnya, ketika memohon untuk penukaran kegunaan tanah perumahan kepada untuk tujuan kegunaan keagamaan, atau permohonan untuk memasang papan nama sebuah gereja yang terletak di kawasan kedai atau perumahan). Mengapa kejanggalan seperti itu wujud sedangkan Perlembagaan Persekutuan menjamin pendirian gereja-gereja? Sebaik yang kami tahu, setidak-tidaknya ada tiga alasan untuk hal ini: (a) Mengikut Perkara 11(3)(c) Perlembagaan Persekutuan, sesebuah gereja berhak memiliki harta-benda hanya jika dilakukan sesuai dengan undang-undang. (b) Kanun Tanah Kebangsaan 1965 (selanjutnya dikenali sebagai KTK ), yang merupakan undang-undang yang mengatur segala urusan tanah di Malaysia, tidak memasukkan gereja-gereja sebagai salah satu daripada pertubuhan yang boleh memiliki dan mengurus tanah di Malaysia. 11 (c) Denominasi-denominasi Gereja yang ditubuhkan di Malaya selepas tahun (misalnya, Assembly of God 13 dan Full Gospel Assembly 14 ) dan gereja-gereja tempatan yang baru ditubuhkan umumnya tidak diiktiraf oleh kerajaan, apa lagi diberi status sebagai satu badan koporat 15 yang melayakkan mereka memiliki harta gereja. Isu ini akan dibahas lebih lanjut dalam bab tentang Bangunan Gereja. Setakat ini, memadai untuk mengatakan bahawa orang Kristian berhak mengadakan pertemuan untuk tujuan keagamaan. Tiada undang-undang yang menentang pertemuan-pertemuan seperti ini di Malaysia. Dan kalaupun ada, undang-undang tersebut akan dianggap ultra vires kepada Perlembagaan, dan dianggap tidak sah serta tidak boleh dilaksanakan. Demikian pula, tidak ada larangan (baik secara legal mahupun berperlembagaan) terhadap pembentukan organisasi-organisasi gereja di setiap pelusuk negara ini yang boleh dianggap sah. Mengetahui hak kita yang tidak boleh diganggu-gugat, orang Kristian tidak perlu ragu-ragu ataupun takut mendirikan gereja-gereja dan mengadakan pertemuan-pertemuan gereja. Namun begitu, tidak menghairankan sekiranya pihak berkuasa cuba mencari alasan-alasan lain untuk menghalang atau menekan pertemuan-

14 6 pertemuan Kristian terutamanya pertemuan yang diadakan di lokasi perumahan dan bangunan komersil, di mana tempat atau bangunan tersebut bukan diperuntukan untuk tujuan keagamaan. Alasan-alasan dan penyelesaian kepada masalah-masalah ini akan dibahas dalam Bab 3. Apakah kelebihan dan kelemahan dengan pendaftaran sesebuah gereja di bawah pelbagai Akta yang sedia ada? PENGENALAN Mari kita meneliti beberapa kelebihan dan kelemahan mendaftarkan gereja di bawah dua mekanisme undang-undang utama yang disediakan oleh undang-undang Malaysia. Pengetahuan seperti ini penting sebelum gereja mengambil keputusan untuk mendaftarkan diri dalam mana-mana satu daripada undang-undang berikut: 1. Akta Syarikat Akta Pertubuhan KEDUDUKAN DI BAWAH AKTA SYARIKAT 1965 KELEBIHAN 1. Badan undang-undang yang berasingan: Di sisi undangundang, sebuah syarikat wujud berasingan daripada orang-orang yang membentuknya, 16 iaitu diakui oleh undang-undang sebagai perseorangan. Dengan hak tersebut, syarikat boleh mendakwa pihak yang bersangkutan sesuai dengan kontrak. Seksyen 16(5) & Salomon vs. A Salomon & Co. Ltd. 17 KELEMAHAN 1. Oleh itu ia adalah satu badan undang-undang yang berasingan, ia boleh mendakwa atau didakwa atas nama sendiri. Contohnya pemberhentian ahli sebuah syarikat terjamin boleh dicabar di mahkamah dengan mendakwa pihak gereja seperti dalam Peck Emily v Constance Pusat Karismatik Kalvari Ltd 18 atas alasan gagal untuk mematuhi Perkara Pertubuhan syarikat dan bertentangan dengan prinsipprinsip dan peraturanperaturan keadilan. Hal ini dapat mendatangkan tindakan undang-undang yang tidak perlu terhadap gereja.

15 7 KELEBIHAN 2. Keahlian: Jumlah ahli tidak terhad, kecuali berhubung dengan sebuah syarikat swasta, 19 gereja hanya boleh ditubuhkan sebuah syarikat awam terhad dengan jaminan. 3. Harta: Sesebuah syarikat boleh memilki harta atas namanya sendiri. Para ahli tidak memiliki aset tersebut secara legal. Selain daripada tanah, syarikat boleh memiliki harta sendiri termasuk barangan, 20 harta boleh alih, saham, dll. 4. Kewajipan ahli-ahli: Dengan andaian bahawa sesebuah gereja diasaskan dengan b e r h u t a n g k e p a d a seseorang, kewajipan ahli syarikat boleh menjadi terhad seandainya ianya sebuah syarikat terhad (biasanya mengandungi kata Berhad Bhd pada namanya 21 ). Ahli-ahli syarikat tidak boleh didakwa berhutang kepada syarikat tersebut. Biasanya, gereja memperbadankan diri mereka sebagai syarikat terjamin di mana ahli-ahli harus memberikan sumbangan, paling tidak jumlah yang mereka telah setujui sebagaimana tercatat dalam memorandum pertubuhan. Syarikat terjamin biasanya bukanlah (sambung ) Seksyen 15(1)(b) seksyen 16(5) seksyen 214(1) (e) KELEMAHAN 2. Sesebuah syarikat mestilah mempunyai minimum 2 ahli. Seksyen 36 menyatakan bahawa adalah menjadi satu kesalahan sekiranya syarikat menjalankan bisnis selama lebih dari 6 bulan selepas keahlian berpecah. 3. Sesebuah syarikat dilarang memberikan p i n j a m a n k e p a d a Pengarahnya atau orang -orang yang mempunyai hubungan dengan Pengarah. Seseorang Pengarah yang meluluskan pinjaman tersebut akan dianggap telah melakukan satu kesalahan dan boleh dikenakan denda maksimum RM10, Lesen untuk mendapat tanah daripada Menteri Perdaganagn Domestik d a n H a l E h w a l Pengguna: Sesebuah syarikat yang ditubuhkan untuk tujuan keagamaan, atau yang bukan bertujuan untuk mendapatkan keuntungan oleh syarikat atau anggotanya tidak boleh memperoleh apa-apa tanah kecuali dengan izin daripada Menteri. Menteri boleh memberi lessen kepada syarikat tersebut untuk memilki tanah dalam jumlah tertentu dengan syaratsyarat tertentu. Jika keputusan Menteri tidak memuaskan, syarikat tersebut boleh merayu kepada Yang DiPertuan Agong dalam (sambung ) seksyen 36 seksyen 133 & seksyen 133A seksyen 19(2) seksyen 19(4)

16 8 KELEBIHAN (...sambungan) s e b u a h s y a r i k a t perdagangan. Amalan mereka dibatasi sebagai satu organisasi yang mendapat kelebihan sebagai satu perbadanan tanpa harus ingin terlibat dalam perniagaan Tempoh & Pembubaran: Setelah syarikat ditubuhkan, ia tidak mungkin dibubarkan kecuali sesuai dengan proses undang-undang seperti yang ditetapkan dalam Akta Syarikat, iaitu bila ia melanggar pendaftaran. 23 Satu syarikat dapat terus beroperasi walaupun tanpa bisnis, pengarah atau ahli. Ini bermakna bahawa ia akan wujud selagi tidak ditutup oleh Pendaftar. seksyen 16(5) KELEMAHAN (...sambungan) dalam masa satu bulan setelah keputusan tersebut diambil. Oleh kerana itu, kelebihan memegang hartanah tidak mutlak, tetapi tergantung kepada kelulusan Menteri. KEDUDUKAN DI BAWAH AKTA PERTUBUHAN 1966 Mungkin kita harus mengkaji definisi perkataan pertubuhan. Bahagian 2 KELEBIHAN 1. Badan Undang-undang yang berasingan: Terpisah badan undang-undang: Di sisi undang-undang, sesebuah syarikat yang berdaftar akan diperlakukan sebagai seorang individu, yang boleh mendakwa atau didakwa atas nama pegawai awam pertubuhan tersebut. 24 seksyen 9(c) KELEMAHAN 1. Sebagai satu badan undang-undang yang berasingan, akibatakibat semulajadinya adalah semua tuntutan dan penilaian mahkamah akan dilaksanakan terhadap milik pertubuhan seksyen 9(e) 2. Harta: Harta tak boleh alih sesuatu pertubuhan yang berdaftar boleh didaftar atas nama pertubuhan tersebut, kecuali ia telah didaftar di bawah seorang pemegang amanah. Selagi semua dokumen yang ber- (sambung ) seksyen 9(b) 2. Sekatan kepada pengurus pejabat: Seseorang yang pernah (i) disabit kesalahan di bawah Akta Pertubuhan (selanjutnya disebut AP 1966 ), (sambung ) seksyen 9A

17 9 KELEBIHAN (...sambungan) kaitan dengan harta tersebut ditandatangani oleh tiga orang pegawaipembawa, 25 dokumen tersebut akan sah dan berkesan seolah-olah telah dilakukan oleh orang peribadi atau pemilik berdaftar. Jika harta boleh alih tidak dipegang oleh pemegang amanah, ia akan dianggap sebagai satu badan pengurus. 26 Ini bermakna bahawa pertubuhan tersebut boleh membuka akaun bank melalui badan pengurus'' atau pemegang amanah. seksyen 9(a) KELEMAHAN (...sambungan) (ii) dihukum atas kesalahan yang membawa denda lebih daripada RM2,000 dan/atau dipenjara lebih daripada 1 tahun, 27 (iii) ditahan, dibuang negeri dsbnya. di bawah apa-apa undang-undang y ang berkaitan dengan keselamatan dan ketertiban awam, (iv) diisytiharkan muflis dsbnya; tidak boleh menjawat sebagai pegurus pejabat, penasihat atau staf pertubuhan berdaftar tersebut. Dalam konteks ini, istilah pengurus pejabat diperluskan kepada sesiapa yang bertanggung-jawab untuk pengurusan atau perlaksanaan apa-apa aktiviti pertubuhan tersebut. 28 Sekatan seperti ini mungkin bukan satu pengukur yang adil untuk sebuah gereja atau organisasi Kristian untuk m e m i l i h p e m i m p i n d a n penasihatnya. dari Akta Pertubuhan 1966 tampaknya memberi pengertian bahawa satu badan keagamaan tidak boleh dikategorikan sebagai pertubuhan. Pertubuhan di bawah Akta Pertubuhan 1966 merangkumi semua jenis kelab, syarikat, perkongsian atau persatuan yang terdiri daripada tujuh atau lebih orang tanpa mengira sifat atau objeknya. Di sisi lain, Akta tersebut tidak juga secara tegas mengecualikan badan-badan keagamaan daripada ruang lingkup definisinya. 29 Dengan demikian, sebuah gereja boleh memilih untuk didaftarkan sebagai satu pertubuhan. Walau bagaimanapun, gereja akan tertakluk dan dikawal ketat oleh semua persyaratan Akta Pertubuhan 1966 sebaik sahaja ia didaftar. Kuasa Menteri, Pendaftar dan Polis di bawah Akta Pertubuhan 1966 Jelas sekali gereja tidak dianjurkan untuk mendaftar di bawah Akta Pertubuhan 1966 oleh kerana bidang kuasa dan budi bicara tanpa batas yang diberikan kepada Menteri, Pendaftar dan pegawai-pegawainya serta polis. Ini dapat digambarkan lebih lanjut di bawah ini: Kuasa Menteri Dalam Negeri

18 10 (1) Menyatakan suatu pertubuhan telah melanggar undang-undang di bawah seksyen 6 daripada Akta Pertubuhan1966 Menteri mempunyai kuasa mutlak untuk menyatakan suatu pertubuhan telah melanggar undang-undang sekiranya ia berpendapat bahawa pertubuhan itu akan menganggu keselamatan Malaysia, ketenteraman awam dan keakhlakan. Tanpa definisi jelas tentang istilah keselamatan, ketenteraman awam dan keakhlakan, kuasa tersebut boleh disalahgunakan demi tujuan politik atau alasan-alasan agama. (2) Untuk membuat peraturan di bawah seksyen 67 daripada Akta Pertubuhan1966 Selain dari menentukan syarat-syarat tatacara suatu pertubuhan, Menteri juga diperkasakan untuk membuat peraturan-peraturan menentukan apa sahaja yang boleh ditentukan di bawah Akta Pertubuhan Sekali lagi ini tambahan kuasa yang diberikan kepada Menteri di bawah Akta Pertubuhan Setakat ini Menteri Dalam Negeri telah membuat dua peraturan penting: (a) Peraturan Pertubuhan Hal ini tidak hanya menetapkan prosedur permohonan untuk pendaftaran sebuah pertubuhan, tetapi juga memberikan kuasa kepada Pendaftar untuk memerintahkan mana-mana pertubuhan untuk memberikan maklumat berikut bagi tujuan pemeriksaannya: (i) dokumen hak harta tanah yang dipegang oleh pertubuhan tersebut; (ii) semua buku akaun; dan (iii) minit dan rekod-rekod mesyuarat lain. Sekiranya itu gagal dipenuhi, pengurus dan badan pengurusan, 32 sabit kesalahan, boleh didenda tidak melebihi RM1, 000 atau/ dan hukuman penjara tidak lebih daripada 6 bulan. (b) Peraturan Pertubuhan (Permohonan Perintah Ketetapan) Peraturan ini dibuat untuk tujuan menetapkan harta-benda sebuah pertubuhan yang baru berdaftar yang dahulunya dimiliki oleh suatu pertubuhan yang telah dibatalkan. Kuasa Pendaftar

19 11 (1) Kuasa-kuasa umum di bawah Seksyen 3 Akta Pertubuhan 1966 Peruntukan ini membolehkan Pendaftar untuk melaksanakan semua kuasa seperti itu,... yang mungkin diperlukan untuk tujuan menguatkuasa dan melaksanakan peruntukan-peruntukan Akta [Pertubuhan]. Ini membawa pengertian bahawa Pendaftar boleh melakukan apa saja untuk memastikan semuanya sesuai dengan Akta tersebut. Kuasa yang tidak terhad ini sangat berbahaya dan boleh disalahgunakan sebagai kuasa mutlak boleh merosakkan secara tuntas. Seksyen 3A yang dimasukkan ke dalam Akta Pertubuhan 1966 selepas tahun 1988, boleh digunakan untuk menyekat kegiatankegiatan yang diselenggarakan oleh sebuah gereja atau pertubuhan Kristian yang terdaftar sebagai sebuah pertubuhan. (2) Menolak pendaftaran sebuah pertubuhan di bawah seksyen 7 daripada Akta Pertubuhan 1966 Akta tersebut memperuntukkan pelbagai alasan-alasan yang boleh digunakan oleh Pendaftar untuk menolak pendaftaran sebuah pertubuhan seperti: (a) jika ada pertikaian antara para ahli (seksyen 7(2)(c)). (b) jika Pendaftar merasakan tujuan pertubuhan tersebut dianggap akan merugikan keamanan, kesejahteraan, keselamatan, ketenteraman awam, tatatertib atau tatabicara yang baik di Malaysia (seksyen 7(3)(a)). (c) jika nama pertubuhan itu dianggap tidak layak oleh Pendaftar (seksyen 7(3)(d)(ii)). Syarat-syarat tidak didefinisikan dengan baik. Ini membuka pintu kepada segala kemungkinan ianya diperlakukan secara tidak wajar. Walaupun sebuah pertubuhan itu boleh mengemukakan rayuan sebuah keputusan yang telah dibuat oleh Pendaftar kepada Menteri atau membawanya ke mahkamah sivil, tindakan undang-undang ini biasanya panjang dan mahal. (3) Membatalkan pendaftaran mana-mana pertubuhan di bawah seksyen 13 Akta Pertubuhan 1966 Akta Pertubuhan 1966 memberi kuasa kepada Pendaftar untuk membatalkan pendaftaran sesebuah pertubuhan atas alasan-alasan seperti tidak memenuhi syarat dengan peraturan yang telah ditetapkan oleh Pendaftar, 34 atau objektif pertubuhan berbeza daripada objektif asal ketika pendaftaran.

20 12 (4) Untuk masuk dan menyemak laporan-laporan menurut seksyen 63 Akta Pertubuhan Jika Pendaftar mempunyai alasan untuk percaya bahawa pertubuhan tersebut bertindak bertentangan dengan Akta Pertubuhan 1966, dia boleh masuk dan mencari tempat pertemuan pertubuhan itu dan memeriksa buku-buku, akaun, minit, dan dokumen-dokumen lain yang disimpan oleh pertubuhan tersebut selepas memberikan notis kepada setiap orang pemegang jawatannya. Pendaftar bahkan tidak perlu mempunyai asas atau bukti apapun untuk melakukan hal itu, asalkan dia mempunyai alasan untuk percaya bahawa pertubuhan tidak mematuhi salah satu peruntukan dalam Akta Pertubuhan 1966 atau undang-undang dan peraturan-peraturan yang dibuat di bawahnya. (5) Kuasa untuk masuk dalam kes-kes khas di bawah seksyen 64 daripada Akta Pertubuhan 1966 Jika Pendaftar atau pembantu Pendaftar mempunyai alasan untuk percaya bahawa pertubuhan yang berdaftar telah digunakan untuk tujuan-tujuan yang mengganggu keamanan, kesejahteraan, keselamatan, ketenteraman awam, tatatertib atau tatabicara yang baik di Malaysia, dia boleh masuk (jika perlu, secara memaksa) dan menggeledah tempat atau menyiasat orang bagi membuktikan kesalahan-kesalahan tersebut. Biasanya tindakan seperti itu akan dianggap sebagai pencerobohan kebebasan dan hak milik peribadi, tetapi dalam kes pertubuhan yang berdaftar, Pendaftar telah secara tegas diberikan kuasa untuk melakukannya. Kuasa Polis Selain daripada Pendaftar, polis 36 juga mempunyai kuasa untuk masuk, samada dengan paksa atau tidak, dan membuat penggeledahan dalam rumah kediaman atau bangunan sekiranya mereka mempunyai alasan untuk percaya bahawa: (1) Suatu pertemuan pertubuhan haram sedang diadakan di dalam bangunan; (2) Buku-buku, akaun, tulisan, senarai ahli, spanduk, dan sebagainya kepunyaan pertubuhan yang melanggar undang-undang ada tersimpan di dalam tempat tersebut. Polis juga mempunyai kuasa untuk menangkap mana-mana individu dan merampas semua barang milik pertubuhan yang melanggar undangundang tersebut. KESIMPULAN

21 13 Seperti disebutkan sebelumnya, gereja tidak perlu didaftarkan untuk menjadi sebuah pertubuhan yang sah. Sebuah gereja wujud dan berdiri secara sah kerana mengikut Perlembagaan Persekutuan dan bukan oleh mekanisma pendaftaran di bawah undang-undang apapun. Namun demikian, jika gereja telah berdaftar di bawah Akta Pertubuhan 1966, ia boleh menjadi sebuah pertubuhan haram seperti yang dijelaskan di bahagian 41(1)(d) dari Akta Pertubuhan 1966, bertentangan dengan status awal berperlembagaannya. Seksyen 41(1)(d) menyatakan bahawa sebuah pertubuhan menjadi tidak sah jika pendaftarannya telah dibatalkan di bawah seksyen 2A, 13, 14 atau 16 daripada Akta Pertubuhan Ini bererti bahawa suatu pertubuhan, meskipun terdaftar, boleh dianggap tidak sah sekiranya pendaftarannya dibatalkan atas mana-mana sebab berikut: (1) Tidak memenuhi Perlembagaan Persekutuan atau Negeri (seksyen 2A); (2) Jika Pendaftar berpuas hati dengan: pendaftaran telah dilakukan hasil daripada penipuan, kesalahan atau kekeliruan dalam mana-mana perkara; pertubuhan digunakan untuk tujuan menyalahi undang-undang yang akan menganggu keamanan, kesejahteraan, ketenteraman awam atau tatabicara di Malaysia; pertubuhan sedang melakukan perkara-perkara selain daripada perkara yang diizinkan dalam pendaftaran; pertubuhan telah dengan sengaja melanggar Akta Pertubuhan 1966 atau mana-mana peraturan daripadanya atau ada anggotanya yang selalu bersikap bertentangan seksyen 4(1) daripada Undang-undang Hasutan; pertubuhan sudah tidak wujud lagi; dan pertubuhan gagal mematuhi suatu arahan yang dibuat oleh Pendaftar di bawah seksyen 13A (seksyen 13). (3) Kegagalan untuk memberikan maklumat yang diperlukan oleh Pendaftar seperti menyediakan senarai pemegang jawatan, akaun yang telah diaudit, keterangan tentang wang atau harta yang diterima daripada orang atau pertubuhan yang biasanya berada di luar Malaysia, atau lain-lain maklumat yang mungkin diminta oleh Pendaftar dari masa ke masa (seksyen 14). 37 (4) Pertikaian antara ahli atau pemegang jawatan yang tidak ada penyelesaian (seksyen 16). Pemegang jawatan, 38 ahli-ahli 39 dan wakil -wakil 40 sebuah pertubuhan yang tidak sah menghadapi pelbagai tindakan jenayah. Dengan mengambil kira jumlah peruntukan undang-undang yang berbahaya dalam Akta tersebut, sebuah gereja

22 14 harus berfikir dua kali sebelum mengambil keputusan untuk melakukan hal tersebut. Jika sebuah gereja berniat mendaftarkan diri sebagai satu pertubuhan dengan tujuan utama untuk memperoleh tanah, ada pilihan yang lebih baik seperti pemegang amanah. Ini akan dibahas dalam bab berikutnya. Nota: 1 Lihat penjelasan Allahyarham Tunku Abdul Rahman Putra Al-Haj, Perdana Menteri Malaysia yang pertama, dan ulasan daripada Allahyarham Tan Sri Dr Tan Chee Khoon dalam Contemporary Issues on Malaysian Religion, Pelanduk Publication, 1985 hal. 25 dan Laporan Suruhanjaya Perlembagaan Persekutuan Malaya, Kuala Lumpur: Government Printer, 1957, Bab IX, para 169, hal Che Omar bin Che Soh v PP [1988] 2 MLJ Ungkapan ini cukup melibuti warganegara maupun warganegara asing: Ratilal v State of Bombay (1954) ACR 1055, dengan syarat bahawa orang tersebut harus berumur 18 tahun ke atas: Teoh Eng Huat v Kadhi, Pasir Mas & Anor [1990 ] 2 MLJ Stainislaus v State AIR 1975 M.P Shrirur Mutt v Commissioner [1952] Mad LJ 557, hal Tertera di bawah adalah salah satu daripada dua sekatan kebebasan beragama di Malaysia. Perkara 11(4) Perlembagaan Persekutuan membolehkan kerajaankerajaan Negeri dan Persekutuan (untuk Wilayah Persekutuan sahaja) untuk membuat undang-undang bagi mengawal dan menyekat penyebaran kepercayaan bukan- Islam kepada orang Islam. Undang-undang ini akan diteliti dalam Bab 4. Demikian pula, Perkara 11(5) mensyaratkan hak kebebasan beragama dengan undangundang yang berkaitan dengan ketenteraman awam, kesihatan awam atau tatabicara untuk menghalang berlakunya kejahatan itu atas nama agama. Contoh-contoh di bawah peruntukan Undang-undang Jenayah (Akta 574), seksyen A, yang membuatnya sebagai satu kesalahan untuk terlibat dalam kegiatan-kegiatan seperti mengganggu pertemuan keagamaan, menceroboh tempat ibadat dan tanah perkuburan, dan memusnahkan atau mencemarkan suatu tempat ibadah dengan maksud menghina agama seseorang. 8 Perkara 4(1) menegaskan bahawa setiap undang-undang yang diluluskan selepas Hari Kemerdekaan yang tidak selaras dengan Perlembagaan Persekutuan, undangundang tertinggi Persekutuan, akan batal kerana tidak konsisten. 9 Ultra vires bererti lebih besar daripada kuasa atau kewibawaan seseorang yang sah: The Concise Oxford Dictionary of Current English (7th Edition, Oxford University Press) 1987, hal Seorang peribadi boleh didakwa bawah seksyen 296 Undang-undang Jenayah kerana mencampuri dan menganggu sebuah pertemuan agama. Sabit kesalahan akan membawa hukuman maksimum satu tahun penjara dan denda. 11 Lihat seksyen 43 dan 205(2) dari KTK. Untuk maklumat tentang peruntukan dan per-

23 15 bincangan yang lebih lanjut, lihat bab Bangunan Gereja. 12 Untuk sejarah denominasi gereja-gereja di Malaysia, lihat Christianity in Malaysia: A Denominational History (Pelanduk Publication, 1992), terutamanya hal Assembly of God ditubuhkan di Malaysia pada tahun 1935: ibid. 14 Full Gospel Assembly ini ditubuhkan di Malaysia pada tahun 1978: ibid. 15 Satu badan korporat berhak untuk memiliki harta-benda di bawah KTK: lihat seksyen 43 (d) dari KTK. Lihat Bab Bangunan Gereja untuk keterangan lebih lanjut. 16 Walter Woon, Company Law, Edisi ke-2., FT Law & Tax, Asia Pasific, 1997, hal [1897] AC [1991] 2 MLJ 455, hal Sebuah syarikat swasta biasanya mempunyai lebih daripada 50 orang ahli. 20 Macaura v Northern Assurance Co Ltd [1925] AC Bagaimanapun, dalam seksyen 24 daripada Akta Syarikat, Menteri boleh memberikan lesen kepada sebuah syarikat dengan tuntutan-tuntutan berikut, dengan syarat syarikat berhad itu: (a) adalah dibentuk untuk menyediakan rekreasi atau mempromosikan agama, kerja amal, dan lain-lain objektif yang berguna untuk masyarakat; (b) akan menerapkan pendapatan dan keuntungannya untuk mempromosikan objektif-objektifnya; dan (c) tidak akan membayar dividen. 22 Supra. n 1, hal Ibid, hal Pegawai awam perlu dinyatakan kepada Pendaftar dan didaftar melaluinya. Tanpa seorang pegawai awam, sebuah pertubuhan boleh didakwaatas nama mana -mana pemegang jawatan: seksyen 9(c) daripada Akta Pertubuhan Perlantikan seorang pemegang jawatan harus disahkan melalui sijil Pendaftar dan dimeteraikan sebagai Pertubuhan. 26 Istilah "badan pengurus" tidak didefinisikan dalam Akta tersebut. Agaknya, istilah itu merujuk kepada jawatankuasa utama pertubuhan tersebut. 27 Sekatan seperti ini akan luput selepas 5 tahun dari tarikh pelepasan dari penjara, atau dari tarikh di mana denda telah dikenakan: seksyen 9A (2) daripada Akta Pertubuhan Lihat seksyen 9A (7) (b) daripada Akta Pertubuhan 1966 untuk definisi penuh pemegang jawatan dalam peruntukan ini. 29 Beberapa agensi telah dengan secara tegas dikecualikan. Ini termasuk: (i) sesebuah syarikat berdaftar; (ii) sebuah syarikat atau persatuan yang ditubuhkan mengikut undang-undang; (iii) sesebuah syarikat dagangan berdaftar; (iv) sesebuah syarikat, persatuan atau perkongsian yang ditubuhkan semata-mata untuk tujuan perniagaan; (v) sesebuah koperasi masyarakat berdaftar; (vi) sesebuah organisasi atau kelab sekolah; (vii) sebuah sekolah, jawatankuasa pengurusan persatuan ibubapa dan guru sebuah sekolah. 30 Seksyen 67(2)(f) daripada Akta Pertubuhan PU (A) 402/1984.

24 16 32 Lihat Peraturan 14, yang mengenakan kewajipan tersebut pada kedua pemegang jawatan dan orang yang menguruskan dan yang membantu dalam pengurusan pertubuhan. 33 PU (A) 281/ Di bawah seksyen 13A, Pendaftar mempunyai kuasa untuk membuat perintah tertentu yang memerlukan pertubuhan untuk melakukan atau tidak melakukan hal-hal tertentu. Kegagalan mematuhi akan membuat pendaftaran pertubuhan dibatalkan. 35 Kuasa seperti ini juga diperluaskan kepada Pembantu Pendaftar dan Pegawai Pendaftaran yang dilantik oleh Yang Di Pertuan Agong di bawah seksyen 3(1) daripada Akta Pertubuhan Ini haruslah seorang pegawai polis atau yang berpangkat di atas Inspektor. Bagaimanapun, dia boleh dibantu oleh anak buahnya. 37 Lihat butiran dalam seksyen 14(2)(a) hinggalah seksyen 14(2)(e). 38 Sebuah pemegang jawatan yang menguruskan atau membantu dalam menguruskan persatuan yang tidak sah boleh dipenjara sehingga maksimum 5 tahun dan didenda sehingga RM 10,000 (seksyen 42). 39 Ahli-ahli sebuah persatuan yang tidak sah boleh dipenjara sampai 3 tahun penjara dan denda RM 5,000 (seksyen 43). 40 Sesiapa yang bertindak atas nama, mewakili atau membantu, baik dalam kapasiti profesional ataupun tidak, sebuah pertubuhan yang tidak sah boleh dihukum, jika disabit kesalahan, sampai 5 tahun penjara dengan denda RM 10,000 (seksyen 48).

25

26 18 Bagaimana sesebuah gereja boleh memiliki atau memegang harta atas namanya secara sah? Adakah kita memiliki pilihan lain? Apa itu pemegang amanah? Bagaimana seseorang pemegang amanah memegang harta atas nama gereja? KEPEMILIKAN HARTA GEREJA Bila kita bercakap tentang pemilikan atau memiliki harta atas nama gereja, apa yang kita maksudkan sebenarnya ialah dokumen pemilikan hartanah yang sah (yang umumnya dikenali sebagai geran atau dokumendokumen pemilikan ) sesebuah tanah, di mana pemiliknya atau gereja didaftarkan sebagai pemiliknya. Dengan kata lain, nama pemilik yang berdaftar, misalnya, Gereja Grace Seremban, akan ditulis di atas surat ikatan tersebut. Namun begitu, untuk melihat segala kemungkinan ini, terlebih dahulu kita perlu memahami beberapa latar belakang undangundang tentang hal ini. (1) Mengikut Perkara 11(3)(b) Perlembagaan Persekutuan, setiap kumpulan agama berhak mendirikan dan memelihara sebuah institusi untuk tujuan-tujuan keagamaan atau amal. Ia juga mempunyai hak untuk memperoleh, menyimpan dan menguruskan harta sesuai dengan undang-undang dalam Perkara 11(3)(c). 1 Ungkapan setiap kumpulan agama tampaknya menunjukkan bahawa hak tersebut diberikan kepada semua badan-badan keagamaan dan denominasi, samada Islam atau bukan Islam. Sebuah institusi dalam fasal ini seharusnya meliputi bangunan gereja, sekolah pendidikan Kristian (seperti sekolah Minggu) dan seminari. 2 Sebuah lembaga pendidikan keagamaan yang hanya mengajar pelajaran agama sahaja boleh dianggap sebagai satu lembaga amal. 3 Tetapi, tanah perkuburan tidak boleh dianggap sebagai sebuah institusi. 4 Harta walaupun tidak dijelaskan, meliputi harta yang boleh alih dan yang tak boleh alih. 5 (2) Walaupun demikian, satu-satunya sekatan untuk hak ini adalah harta tersebut harus diperolehi, dimiliki dan dikendalikan sesuai dengan undang-undang. Pemilikan harta tak boleh dialih di Malaysia, seperti tanah, dikawal oleh Kod Pertanahan Nasional (selanjutnya disebut sebagai "KPN"). Dengan kata lain, sesebuah gereja haruslah terlebih dahulu memenuhi semua persyaratan KPN sebelum ia berhak memiliki harta yang tak boleh alih.

27 19 Sebelum kita bahas dengan lebih lanjut, kita perlu memahami sistem perundangan tanah di Malaysia. Kita menyebutnya sebagai Sistem Torrens 7 yang bererti suatu sistem pemilikan tanah di mana senarai pemilikan tanah dikawal oleh Negara untuk menjaminkan perlaksanaan hartanah 8 Sistem ini membolehkan hak-hak hartanah diberikan melalui pendaftaran. KPN menetapkan semua syarat-syarat prosedural pendaftaran transaksi tanah. Ia adalah satu sistem yang menjimatkan banyak masa bila timbul keperluan untuk menentukan siapa pemilik tanah yang asal atau yang sah. Kita hanya perlu untuk merujuk kepada nama yang terdaftar dalam sijil tanah untuk mengetahui siapa pemilik sahnya. Pemilik memiliki semua hak untuk mengurus dan mengendalikan tanah tersebut tetapi tertakluk kepada peraturan-peraturan di bawah undang-undang. Untuk itu, pendaftaran hak atas tanah menjadi ciri penting dalam KPN demi melindungi kepentingan pemilik tanah. Kelayakan untuk Memiliki dan Mengurus Tanah Mengikut seksyen 43 dan 205(2) daripada KPN, hanya empat kumpulan orang atau badan yang berhak untuk memiliki dan mengendalikan hartanah di Malaysia, iaitu: (1) orang biasa selain daripada anak di bawah umur/kanak-kanak; 9 (2) syarikat yang mempunyai kuasa di bawah perlembagaan mereka untuk memiliki tanah; 10 (3) raja-raja, kerajaan, pertubuhan dan orang yang diberi kuasa untuk memiliki tanah di bawah Ordinan Keistimewaan Konsulat & Diplomatik1957; dan (4) pertubuhan yang diperkasakan untuk memilki tanah di bawah manamana undang-undang bertulis. 11 Kita akan mulai dengan menyemak kumpulan yang keempat. Institusi-Institusi yang Ditetapkan oleh Undang-undang Menariknya, banyak undang-undang ditetapkan berkenaan dengan pentadbiran hartanah oleh beberapa denominasi dan institusi keagamaan, yang berada di bawah perlindungan Perkara 11(3)(c) daripada Perlembagaan Persekutuan. 12 Institusi-institusi ini telah diberikan hak istimewa oleh undang-undang dan telah diperbadankan sebagai badanbadan korporat yang membolehkan mereka untuk memperoleh, membeli, mengambil, memegang dan menikmati harta boleh alih dan tak boleh alih. 13 Undang-undang yang memperbadankan kumpulan-kumpulan keagamaan 14 termasuklah:

28 20 (1) Akta Gereja Methodist di Malaysia 1955; 15 (2) Akta Uskup Roman Katolik (Perbadanan) 1957; 16 (3) Sinode Diosis Malaysia Barat (Perbadanan)1971; 17 (4) Ordinan Titular Superior of the Brothers of Saint Gabriel (Perbadanan) 1957; 18 (5) Akta Titular Superior of the Brothers of the Institute of the Marist Brother of the School (Perbadanan) 1958; 19 (6) Akta Redemptrist Fathers (Perbadanan) 1962; 20 (7) Ordinan Salvation Army (Perbadanan) 1956; 21 (8) Akta Superior of the Institute of the Congregation of the Brothers of Mercy (Perbadanan) 1972; 22 dan (9) Akta Biarawati Gembala yang Baik (Perbadanan) Selain daripada itu, beberapa negeri juga mempunyai undang-undang yang menetapkan perbadanan badan-badan keagamaan jauh sebelum kemerdekaan Malaysia, misalnya: (1) Ordinan Missionary Societies (Sarawak); 24 (2) Ordinan Gereja Presbyterian (Pulau Pinang); 25 dan (3) Enekmen Perbadanan Misi Presbyterian Church of England (Johor). 26 Semua badan keagamaan yang tersenarai di atas telah memperoleh status sah di sisi undang-undang. Kerana itu, mereka diperkasakan untuk memiliki hartanah di bawah KPN. Namun begitu, kebanyakan undang-undang yang disahkan itu adalah hasil daripada sejarah penubuhan institusi-institusi di Malaysia. Kita tidak boleh secara naif menganggap bahawa undang-undang seperti itu akan terus diluluskan oleh Parlimen. Jadi kebanyakan gereja, terutamanya yang baru ditubuhkan, perlu mencari alternatif dalam penyelesaian masalah pemilikan hartanah. Berikut adalah beberapa pilihan: (1) mendaftar sebagai syarikat swasta dengan jaminan di bawah Akta Syarikat 1965; (2) mendaftar sebagai satu pertubuhan di bawah Akta Pertubuhan 1966; (3) melantik seorang pemegang amanah untuk memegang hartanah bagi mewakili jemaat; dan (4) melantik seorang Pemegang Amanah Awam untuk tujuan tersebut. Pilihan (1) dan (2) telah dibahas pada bab sebelumnya. Kami akan fokus pada pilihan (3) dan (4) dalam bab ini. Pemegang Amanah Untuk memahami konsep kepercayaan dan amanah, mari kita lihat definisi ini:

29 21 Sebuah kepercayaan adalah suatu kesepakatan di mana harta diberikan kepada satu orang, si pemegang amanah, untuk menggunakan atau menerapkannya, dan hasil pendapatan daripada itu adalah untuk orang lain iaitu para benefisiari. Di antara pemegang amanah dan benefisiari, harta tersebut adalah milik benefisiari, dalam erti bahawa si pemegang amanah tidak boleh memperoleh apa-apa manfaat daripada itu. Namun begitu, di mata pihak ketiga (termasuk kerajaan), harta tersebut adalah milik si pemegang amanah. Oleh kerana itu, si pemegang amanahlah (dan bukan si benefisiari) yang boleh menjual atau menggadaikan harta tersebut, dan pemilikan hartanah yang sah diberikan kepada si pemegang amanah. 27 Pada umumnya, dalam setiap amanah persendirian, ada settlor 28, pemegang amanah dan benefisiari. 29 Setakat ini, cukuplah dikatakan bahawa satu amanah itu dicipta oleh settlor yang melantik seorang pemegang amanah untuk memegang harta/tanah untuk kepentingan satu atau lebih benefisiari. Pemegang amanah diberi kuasa secara sah sebagai pemilik hartanah yang diamanahkan dan berkuasa mengurus pentadbiran hartanah tersebut. Oleh kerana itu, seorang pemegang amanah secara hukum adalah pemilik harta sementara benefisiari yang hanya memiliki minat menguntungkan 30 di dalamnya. Kepentingan seperti ini memberikan hak kepada benefisiari untuk mengambil tindakan undang-undang terhadap pemegang amanah apabila berlakunya satu pelanggaran amanah. Para pemegang amanah dikawal oleh Akta Pemegang Amanah (selanjutnya disebut sebagai APA 1949 ) yang menetapkan kuasa pelaburan, kuasa untuk jual beli hartanah, perlindungan terhadap kewajipan tertentu, kuasa untuk menambah atau melantik pemegang amanah baru, pelbagai tugas dan kewajipan yang berkenaan dengan pemegang amanah. Kelebihan-kelebihan mempunyai pemegang amanah untuk memegang hartanah gereja adalah: (1) Kepercayaan dapat dibentuk dengan mudah. Tanpa melalui perkaraperkara yang terlalu teknikal, ahli-ahli sesebuah gereja boleh melantik satu atau lebih pemegang amanah 32 melalui satu resolusi mesyuarat umum. Sebuah memorandum resolusi tersebut harus dibuat dan ditandatangani pada mesyuarat baik oleh orang yang mempengerusinya, atau kemudiannya disaksikan oleh dua orang yang hadiri mesyuarat tersebut. 33 Satu dokumen amanah juga boleh disusun oleh seseorang yang berpengalaman dan cekap dalam hal-hal perundangan atas permintaan daripada ahli-ahli gereja atau sesuatu jawatankuasa

30 22 yang dibentuk untuk tujuan pelantikan seorang pemegang amanah, yang menyatakan dengan jelas tujuan suatu amanah, subjek-perkara atau amanah hartanah, dan para benefisiari. 34 (2) Tiada undang-undang terwujud untuk entiti pembentukan amanah satu pertubuhan berdaftar atau entiti yang sah dari segi undang-undang asalkan kriteria asas untuk membentuk harta yang diamanahkan ditepati. Dengan demikian, sesebuah gereja yang ditubuhkan secara sah atau yang berdaftar di bawah apa-apa perundangan, boleh melantik seorang pemegang amanah untuk memegang hartanah atas nama para ahlinya. Walau bagaimanapun, berikut adalah beberapa kelemahan dalam membentuk pemgang amanah: (1) Dalam satu amanah, iman yang baik si pemegang amanah adalah satu asas penting dalam pemegangan amanah. (Sesungguhnya, kata amanah tersebut membawa konotasi kepercayaan yang diletakkan oleh si pemilik asal kepada si pemegang amanah 35 ) Alasannya adalah dalam satu amanah, settlor menyerahkan kuasa penuh kepada pemegang amanah yang memberinya semua hak untuk memegang dan menguruskan tanah tersebut tanpa kewajipan untuk berunding baik dengan settlor ataupun para benefisiari. Dengan kuasa yang begitu besar, ada potensi bahaya seorang pemegang amanah yang tidak bermoral boleh mengambil kesempatan daripada kepercayaan ini dan menyalahgunakannya untuk kepentingan dirinya sendiri. Jadi, jika seorang pemegang amanah tidak bertindak dengan iman yang baik, kita dapat menjangkakan sesuatu yang sukar bagi gereja tersebut. Tentu saja gereja boleh mendakwa si pemegang amanah kerana mengkhianati kepercayaan tersebut, namun proses tindakan undangundang untuk menyelesaikan masalah tersebut akan memakan waktu panjang dan melibatkan komplikasi yang tidak diingini. Gereja harus memastikan bahawa pemegang amanah yang dilantik boleh dipercayai serta takut akan Tuhan. Dia juga harus mampu mengurus dan mengendalikan hartanah tersebut demi kepentingan jemaat gereja. (2) Wujud pelbagai bidang kuasa yang diberikan oleh APA 1949 kepada pemegang amanah. Ini termasuk kuasa untuk melabur dana amanah yang ada di tangannya; 36 kuasa untuk menjual hartanah tanpa harus dipertanggungjawabkan atas apa-apa kerugian yang terjadi; 37 kuasa untuk mengumpul wang melalui penjualan, penukaran atau bayaran hartanah yang diamanahkan; 38 kuasa untuk mengupah agen bagi melakukan transaksi perniagaan; 39 kuasa untuk menyerahkan amanah kepada sesiapa sahaja (termasuklah satu badan amanah) ketika dia berada di luar Malaysia; 40 dan kuasa untuk melantik pengurus baru

31 23 atau pengurus tambahan. 41 Dengan kuasa yang begitu besar untuk mengurus hartanah yang diamanahkan, seorang pemegang amanah harus bertindak dengan hati-hati untuk mengelakkan kerugian kepada gereja. Dengan itu, jemaat gereja harus memastikan bahawa pemegang amanah yang dilantik mempunyai kemampuan memikul suatu tanggungjawab dan memiliki kecermatan untuk menjalankan kuasa yang diberikan dengan adil dan saksama. Namun begitu, kita harus memberi perhatian kepada seksyen 2(2) APA 1949 yang menyatakan: Kuasa-kuasa yang diberikan oleh Akta ini kepada pemegang amanah adalah tambahan kepada kuasa yang diberikan oleh pembentukan amanah tersebut, jika ada. Tetapi kuasa itu, kecuali dinyatakan sebaliknya, akan hanya berlaku jika niat sebaliknya tidak dinyatakan dalam pembentukan amanah, dan mempunyai kesan tertakluk kepada syarat-syarat pembentukan amanah. Oleh kerana itu, adalah disarankan bahawa dalam penyusunan satu pembentukan amanah, tugas-tugas dan kuasa pemegang amanah haruslah ditakrifkan secara jelas untuk mengelakkan sebarang penyalahgunaan. Mungkin adalah lebih bijak jika ada perlindungan tertentu seperti harus mendapatkan keputusan sebulat suara daripada para pemegang amanah. Dengan itu, di bawah Akta Pemegang Amanah (Perbadanan)1952, 42 pemegang amanah yang dipilih oleh sesebuah gereja boleh memohon daripada Menteri satu sijil pendaftaran pemegang amanah sebagai satu badan korporat. Jika dianggap perbadanan tersebut baik, Menteri boleh memberikan sijil, dan mungkin juga memberi saranan persyaratan yang berkaitan dengan kelayakan, jumlah pemegang amanah, masa jawatan mereka, jumlah harta yang boleh dipegang oleh pemegang amanah, cara perlantikan pemegang amanah baru, dan sebagainya. Kelebihankelebihan memperbadankan satu badan pemegang amanah adalah: (1) badan korporat tersebut akan berterusan (iaitu akan terus wujud walaupun salah satu atau semua pemegang amanah meninggal dunia), (2) Ia boleh mendakwa dan didakwa atas nama korporat, dan (3) Ia boleh memperoleh, memegang, mengurus dan menikmati harta boleh alih dan tak boleh ahlig (sesuai dengan keadaan dan ketentuan dalam sijil). KESIMPULAN Setelah mempertimbangkan semua pilihan yang tersedia, memang sangat sulit untuk merekomendasikan pilihan tertentu. Setiap pilihan mempunyai

32 24 kelebihan dan kelemahannya. Setiap gereja harus memilih pilihan yang paling bersesuaian dengan strukturnya. Nota: 1 Kedua-dua hak ini tertakluk kepada undang-undang yang berkaitan dengan ketertiban awam, kesihatan masyarakat dan tatabicara yang baik. Tidak ada definisi yang tepat untuk terminologi tersebut. Namun begitu, dalam satu kes mahkamah Malaysia mentafsirkan istilah ketertiban awam sebagai ketenangan dan keselamatan yang setiap orang merasakan di bawah perlindungan undangundang, pelanggaran yang merupakan pencerobohan untuk perlindungan yang diberikan oleh undang-undang : Re Tan Boon Liat [1976] 2 MLJ 83. Contoh-contoh termasuklah kebahayaan terhadap kehidupan manusia dan gangguan ketenangan awam, yang juga merangkumi keselamatan awam. Beberapa ilustrasi daripada keskes di India boleh membantu kita memahami erti ini dengan lebih baik lagi. Mereka mungkin diambil sebagai kuasa persuasif dalam mahkamah Malaysia kerana peruntukan dalam Perlembagaan kedua-dua negara hampir sama (lihat Philip Koh, Freedom of Religion in Malaysia - The Legal Dimension, Graduate Christian Fellowship, 1987). (a) Penggunaan penipuan dalam menukarkan agama seseorang kepada yang lain dikatakan melanggar ketenteraman awam dan tatabicara yang baik: (1957) MPLJ 1 (Naj). (b) Juga, dalam menjaga kepentingan ketertiban awam, pengharaman perarakan keagamaan atas dasar kebimbangan mengganggu ketenteraman awam boleh dibenarkan: Mohd Siddiqui Negara v UP (1954) All 756 (DB). Demikian juga penumpahan darah binatang di tempat-tempat awam sebagai satu bentuk pengorbanan keagamaan mungkin juga bertentangan dengan undang -undang yang berkaitan dengan kesihatan masyarakat. 2 Patro v 2 SK State of Bihar (1970) SC 259, hal Sidhrajbhai v State of Gujarat (1963) SC 540, hal Mohd. Ali Khan v Lucknow Municipality (1978) All 280 (DB), hal Tidak seperti Perlembagaan kita, Perkara 26(c) daripada Perlembagaan India secara khusus menyatakan frasa harta boleh alih dan tidak boleh alih yang boleh dimiliki oleh badan-badan keagamaan. 6 Walaupun masalah tanah secara eksklusif di bawah bidang kuasa negeri, Perkara 76(4) secara jelas membolehkan Kerajaan Persekutuan menetapkan masalahmasalah tanah untuk menjamin keseragaman undang-undang dan dasar. Setakat ini, semua negeri telah menerima Kod, kecuali Sabah dan Sarawak yang telah dikecualikan daripada peruntukan perlembagaan ini berdasarkan Perkara 95D. Oleh kerana itu, kedua-dua negeri tersebut mempunyai kod tanah mereka sendiri yang mengawal penggunaan tanah di negeri tersebut. 7 Sistem ini dinamakan atas pengasas yang pertama kali memperkenalkan sistem ini di Australia pada tahun Butterworths, Australian Legal Dictionary, 1997, hal Sistem ini berbeza dengan sistem tanah lama (atau sistem common law) di mana geran yang baik perlu dibentuk dengan serangkaian transaksi dan peristiwa yang merujuk kembali kepada

33 25 sejarah pemilikan tanah. Di bawah sistem lama, kita perlu menelusuri sejarah tanah untuk memastikan siapa pemilik yang sah sebelum kita boleh berurusan dengan tanah. 9 Menurut pasal 2 mengenai Akta Umur Majoriti 1971 (Akta 21), minor adalah seseorang di bawah usia 18 tahun. 10 Syarikat dapat diperkasakan oleh perlembagaan mereka, iaitu Memorandum & Articles of Association, untuk memegang atau mengurus tanah. Syarikat-syarikat ini adalah merujuk kepada syarikat-syarikat yang berdaftar di bawah Akta Syarikat 1965 (Akta 125). Jadi, jika perlembagaan tidak secara tegas memperkukuhkan korporat, mungkin ada rujukan kepada peruntukan daripada bahagian Akta Syarikat, yang boleh memberikan kuasa kepada syarikat untuk mengurus tanah. 11 Agaknya, sub-bahagian ini akan menghalang pendaftaran tanah atas nama satu pertubuhan, jika tidak didaftarkan dalam nama mana-mana pemegang amanah berdasarkan Seksyen 9 (b) Akta Pertubuhan 1966 (Akta 335). 12 Shri Govindlalji v State of Rajasthan (1963) SC 1638, hal dan Lihat seksyen 2 daripada Akta Gereja Methodist di Malaysia 1955 dan seksyen 4 dan 4A Akta Uskup Roman Katolik (pertubuhan) 1957, yang tipikal tentang peruntukan dalam sebahagian besar agama yang berkaitan dengan undang-undang perbadanan. 14 Ada beberapa kumpulan keagamaan bukan Kristian yang menikmati status yang sama, misalnya: (i) Ordinan Pure Life Society (Suddha Samajam) (Perbadanan) 1957 [Ord 15/1957] (ii) Akta Cheng Hoon Teng Temple (Perbadanan) 1949 [Akta 517] 15 Pindaan1991, Akta 457, yang memperuntukkan penyelenggaraan hartanah dalam Persekutuan oleh Setiausaha Pemegang Amanah Gereja Methodist di Malaysia. 16 Pindaan1991, Akta 492, yang memperuntukkan perbadanan Titular Uskup-uskup Roman Katolik sebagai satu badan berkanun untuk memiliki hartanah boleh alih ataupun tidak boleh alih. 17 Akta Ordinan 21/ Ordinan 54/ Akta16/ Ordinan 35/ Akta Cap 106, Reprint Cap 254, Enekmen Penempatan Negeri-negeri Selat. 26 Enekmen No Anthony R. Mellows, The trustee's Handbook, Oyez Publishing, 1975, hal Seorang settlor adalah seseorang yang menciptakan satu amanah : Sinha & Dheeraj, Legal Dictionary, ILBS, 1996, hal Seorang benefisiari adalah pemilik hartanah yang mendapat manfaat... yang menguntungkan hak pemilikan dipegang oleh seorang pemegang amanah di bawah tatacara satu amanah : Australian Legal Dictionary, Butterworths, 1997, hal Menguntungkan atau setara kepentingan adalah satu kepentingan dalam

34 26 hartanah yang diiktiraf oleh mahkamah... Pemilik satu kepentingan menguntungkanmempunyai hak untuk menggunakan dan menikmati hartanah : ibid hal Sebuah ilustrasi yang mudah adalah: jika Ali memegang harta untuk Balan, Balan dikatakan mempunyai kepentingan yang menguntungkan dalam hartanah tersebut. Sebuah kepentingan menguntungkan adalah kepentingan yang satu benefisiari miliki dalam satu tabung amanah, atau dalam harta yang diamanahkan. 31 Akta 208, Pindaan Di bawah seksyen 39(2) Akta Pemegang Amanah 1949, tidak ada sekatan tentang jumlahpemegang amanah dalam kes amanah-amanah yang dibentuk untuk tujuan amal, agama atau kepentingan awam. 33 Supra. n 27, hal Ada tiga keperluan penting untuk satu amanah yang sah: (i) Perkataan-perkataan haruslah sedemikian rupa sehingga secara keseluruhan mereka harus ditafsirkan sebagai satu kewajiban; (ii) perkara amanah haruslah jelas dan (iii) benda-benda atau orang yang dimaksudkan untuk mendapatkan faedah haruslah jelas "Tiga kepastian" ini ditetapkan dalam satu kes Inggeris, Knight v Knight (1840) 3 Beav 148, hal Supra. N 27, hal Seksyen 6 dan 8 daripada APA Kuasa seperti itu dilaksanakan sesuai dengan kebijaksanaan para pemegang amanah yang tertakluk kepada kelulusan atau arah amanah yang diberikan oleh dokumen amanah, jika ada: Seksyen 9 dari APA Seksyen 16 daripada APA Sekiranya dokumen pemilikan atau undang-undang telah membenarkan pemegang amanah untuk membayar wang modal kepada amanah tersebut untuk tujuan apapun: Seksyen 21 daripada APA Termasuk peguam, bank, pemegang saham, dll: Seksyen 28 daripada APA Seksyen 30 daripada APA Seksyen 40 daripada APA Akta 258, pindaan1981.

35

36 28 Bolehkah sesebuah bangunan kedai atau kediaman digunakan sebagai sebuah bangunan gereja? Jika tidak, apakah padah daripada melakukan hal itu? Bagaimanakah kerajaan tempatan merangka dan memutuskan penggunaan tanah berdasarkan rancangan tersebut? Bagaimanakah sesebuah gereja boleh terlibat dalam perancangan penggunaan tanah dalam satu kawasan? Bagaimanakah sesebuah gereja dapat menyuarakan ketidakpuasan hati berkaitan dengan peruntukan tanah untuk digunakan sebagai tanah perkuburan dan kegiatan keagamaan orang bukan Islam? Adakah gereja menyalahi undang-undang sekiranya ia menggunakan bangunan kedai atau kediaman bagi tujuan ibadah ataupun kegiatan gereja lain? Jika demikian, bolehkah gereja memohon untuk penukaran kegunaan tanah (contohnya bangunan) bagi tujuan agama? PENGENALAN Di bawah Jadual Kesembilan, perkara 2 dalam Senarai II 1 daripada Perlembagaan Persekutuan, setiap Majlis Perundangan Negeri berkuasa membuat undang-undang tentang perkara-perkara yang bersangkutan dengan tanah 2 dalam wilayah pentadbirannya. Namun begitu, untuk tujuan keseragaman undang-undang dan dasar di semua negeri, 3 Kerajaan Persekutuan boleh membuat undang-undang bersangkutan dengan tanah. Untuk alasan inilah pelbagai undang-undang telah dibuat oleh Parlimen seperti Kanun Tanah Negara (selanjutnya disebut sebagai KTN ), Akta Jalan, Parit dan Bangunan (selanjutnya disebut sebagai AJPB ) dan Akta Perancangan Bandar dan Desa (selanjutnya disebut sebagai APBD ). Akta-akta ini sangat relevan dengan perbincangan kita mengenai bangunan gereja. Namun begitu, akta-akta ini tidak akan dikuatkuasakan dalam sesebuah negeri kecuali ianya telah diterapkan oleh Majlis Perundangan Negeri sebagai sebahagian daripada undang-undangnya. 7

37 29 Pada umumnya, KTN telah menetapkan 3 kategori tanah iaitu bangunan, industri dan pertanian. 8 Kategori bangunan dibahagikan pula dengan mencakupi tujuan-tujuan seperti perumahan, perdagangan, pendidikan, rekreasi dan kemudahan-kemudahan kebajikan yang lain. 9 Dari semasa ke semasa, negeri-negeri mungkin menambah subsidari perundangan di bawah KTN. 10 Spesifikasi seperti ini juga dikuatkuasakan untuk tanah yang digunakan bagi tujuan industri 11 dan pertanian. 12 Bagaimanapun, APBD dan Akta Perancangan Wilayah Persekutuan (selanjutnya disebut sebagai APWP ) menetapkan bahawa kuasa perancangan tempatan atau Pesuruhjaya untuk Wilayah Persekutuan 14 (selanjutnya disebut sebagai PWP ) akan menyediakan satu draf pelan struktur untuk kawasan yang di bawah pentadbiran mereka. Selepas menerima kelulusan daripada Jawatankuasa Negeri atau Menteri, draf pelan seperti itu biasanya dijadikan pola penggunaan tanah untuk kawasan tertentu. Biasanya jenis guna tanah 15 meliputi: (1) Perumahan (2) Perdagangan/industri; (3) Institusi/pendidikan; (4) Agama; (5) Tanah perkuburan (6) Rekreasi, (7) Padang/semak belukar/hutan/sungai/tasik; (8) Jalanraya/lebuhraya; Apa itu rancangan pembangunan atau pelan struktur? Seksyen 2 daripada APWP dan APBD mendefinisikan satu rancangan pembangunan (dalam hubungannya dengan suatu kawasan) sebagai: (1) satu rancangan tempatan untuk kawasan tersebut; atau (2) rancangan struktur kawasan tersebut, sekiranya tidak ada rancangan tempatan bagi kawasan tersebut. Bergantung kepada pengubahsuaian dan perubahan suatu kawasan, sesebuah rancangan pembangunan akan menentukan kegunaan dan pembangunan tanah dalam satu jangkamasa yang dicadangkan oleh Jawatankuasa Perancangan Negeri atau Penasihat Perancangan Wilayah Persekutuan. Pelan struktur merujuk kepada laporan, lukisan, peta dan model yang menggaris-besarkan penggunaan tanah dan bangunan di sesuatu kawasan tertentu. Kedua-dua APBD dan APWP menetapkan bahawa semua negeri

38 30 dan Wilayah Persekutuan harus menyiapkan satu pelan struktur untuk kawasan yang terletak di bawah bidang kuasa mereka. Pelan seperti itu bukanlah suatu konsep yang baru. Seawal tahun 1931, Wilayah Persekutuan (yang kemudiannya dikenali sebagai Kuala Lumpur) sudahpun mempunyai Pelan Wilayah. Ia kemudiannya digantikan oleh satu Pelan Bandar pada tahun Selepas itu, pelbagai rancangan-rancangan dibuat sehinggalah ke tahun 1976 bila APBD dikuatkuasakan. APBD memperkenalkan sistem rancangan struktur untuk seluruh Semenanjung Malaysia kecuali Wilayah Persekutuan yang hanya dimasukkan ke dalam sistem tersebut oleh APWP pada tahun Satu rancangan tempatan terdiri daripada sebuah peta dan pernyataan cadangan bertulis untuk pembangunan, penggunaan tanah, perlindungan alam sekitar dan pemuliharaan serta peningkatan lanskap untuk sesebuah kawasan. 17 Rancangan seperti itu lebih komprehensif daripada satu pelan struktur kerana ia juga mengandungi diagram, ilustrasi dan hal-hal deskriptif yang bertujuan untuk menjelaskan atau menerangkan cadangancadangan dalam pelan tersebut. Satu pelan tempatan bukanlah satu kemestian. Kuasa Perancangan Tempatan (selanjutnya disebut sebagai KPT ) atau Komisioner boleh menyiapkan rancangan tersebut hanya jikalau mereka menganggap itu sangat diingini. 18 Kita mungkin tertanya-tanya mengapa rancangan seperti itu sangat relevan kepada gereja-gereja di Malaysia. Pada dasarnya, sebuah pelan pembangunan bila ia telah disusun dan diimplimentasikan akan menetap dan menentukan penggunaan tanah di sesuatu kawasan tertentu. Jika kawasan tersebut tidak mempunyai tanah yang diperuntukkan untuk kegunaan keagamaan atau sebagai tanah perkuburan bagi yang bukan beragama Islam, maka sesebuah gereja tidak akan dapat didirikan di kawasan itu, atau menggunakan mana-mana bangunan di kawasan itu untuk tujuan keagamaan tanpa mengambil kira jumlah penduduk Kristian di kawasan itu. Dengan demikian, kita harus mengkaji secara terperinci kedua-dua Akta tersebut, terutama proses pelan-pelan disiapkan dan bagaimana gereja boleh memainkan peranan dalam proses perancangan tersebut. Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976 KPT akan melakukan satu tinjauan lapangan untuk memeriksa hal-hal yang mungkin akan mempengaruhi pembangunan atau perancangan pembangunan [sebuah] kawasan. 19 KPT kemudian merujuk kepada pihak berkuasa tempatan yang bersangkutan seperti Dewan Bandaraya, Majlis Perbandaran, Majlis Daerah, Majlis Bandaraya, dll. Hal-hal yang akan diperiksa

39 31 oleh KPT termasuklah ciri-ciri fizikal, ekonomi, alam sekitar dan sosial; penduduk, sistem komunikasi dan sistem pengangkutan. Setelah penyelesaian peninjauan, KPT akan menyerahkan satu laporan dan draf pelan struktur kepada Jawatankuasa Perancangan Negeri. Draf pelan struktur tersebut ialah satu pernyataan bertulis yang merumuskan dasar dan cadangan-cadangan umum berkenaan dengan pembangunan dan penggunaan tanah di kawasan tersebut. 20 Semasa mereka menyiapkan draf, KPT harus mengumumkan draf pelan cadangan tersebut dan melaporkan hasil tinjauan mereka kepada masyarakat umum. Ini bertujuan supaya adanya perwakilian daripada masyarakat dan mereka boleh menyuarakan bantahan mereka (jika ada) kepada KPT. 21 Ini adalah wajib bagi KPT untuk mempertimbangkan setiap perwakilan. 22 Pada masa inilah sekiranya sesuatu kawasan tidak diperuntukkan dengan tanah atau bangunan untuk tujuan keagamaan, sebuah gereja boleh menyuarakan bantahan melalui perwakilannya kepada KPT. Bantahanbantahan seperti itu tidak hanya akan dipertimbangkan oleh KPT, tetapi juga akan dipertimbangkan oleh Jawatankuasa Perancangan Negeri sebelum mereka meluluskan draf pelan struktur tersebut. Jawatankuasa tersebut juga akan memberi peluang kepada pengadu untuk tampil di hadapan jawatankuasa kecil yang dilantik untuk mengemukakan secara lisan aduan mereka. Ini juga merupakan tempat yang tepat untuk menyampaikan apa-apa ketidakpuasan terhadap kecuaian pihak berkuasa tentang hak-hak keagamaan bukan Islam. Alangkah mengecewakan jika gereja-gereja sendiri sering tidak melaksanakan hak ini dengan aktif. Selepas itu, Jawatankuasa Perancangan Negeri akan memutuskan sama ada pelan tersebut akan diluluskan, atau pengubahsuaian atau ditolak. Apabila diluluskan, pelan tersebut akan dilaksanakan setelah kelulusan dari Penguatkuasa Negeri diterima. 23 Pertukaran tidak boleh dilakukan lagi apabila pelan telah diluluskan. Akta Perancangan Wilayah Persekutuan 1982 APWP adalah kombinasi dari Akta Perancangan Bandaraya Kuala Lumpur dan APBD. Prosedur penyusunan pelan pembangunannya mempunyai banyak persamaan dengan APBD. Ia disiapkan oleh Badan Penasihat Perancangan Wilayah Persekutuan (yang juga dikenali sebagai Lembaga Penasihat Perancangan Wilayah Persekutuan) yang ditubuhkan mengikut seksyen 4 daripada APWP. Fungsi utama Badan tersebut adalah untuk memberi nasihat kepada Menteri Wilayah Persekutuan tentang draf pelan

40 32 struktur dan tempatan. Beberapa cirinya sama dengan Jawatankuasa Perancangan Negeri 25 di bawah APBD. Di sisi lain, Pesuruhjaya (yang juga dikenali sebagai Datuk Bandar Kuala Lumpur) juga diberi tugas untuk menyiapkan dan melaksanakan rancangan pembangunan, yang merupakan sebahagian daripada fungsi KPT di bawah APBD. Pesuruhjaya tersebut harus menyediakan satu draf pelan struktur untuk Kuala Lumpur selepas APWP dikuatkuasakan pada Pelan tersebut dilaksanakan sehingga tahun Satu notis awam yang dikeluarkan dalam Gazette dan akhbar tempatan memperlawa masyarakat umum untuk menyemak pelan tersebut dan mengajukan bantahanbantahan secara bertulis (jika ada) dalam masa satu bulan daripada tarikh notis itu dikeluarkannya. Sebuah jawatankuasa dibentuk untuk mendengar semua bantahan tersebut. Pada 1hb September 1982, sebuah pameran telah diadakan untuk mempamerkan Draf Pelan Struktur kepada umum, yang juga mengalu-alukan pendapat serta bantahan orang ramai. 26 Pameran tersebut menerima jawapan daripada pelbagai agensi, baik swasta mahupun awam, pelbagai organisasi politik dan agama serta badan-badan amal. Sebuah jawatankuasa yang dipanggil Jawatankuasa Mendengar Bantahan Awam yang terdiri daripada 22 orang telah ditubuhkan untuk tujuan mendengar dan mempertimbangkan 178 bantahan yang diterima. 27 Jawatankuasa telah mengadakan 28 sesi pendengaran antara 22hb Oktober 22, 1982 dan 12hb November Setiap agensi dan badan diberi masa satu jam untuk mengemukakan bantahan, sementara individu-individu diberi masa selama 30 minit. 28 Setelah mempertimbangkan semua aduan, jawatankuasa kemudiannya menyerahkan satu laporan kepada Pesuruhjaya untuk ditelitikan. Selepas itu, pada bulan Jun 1983, Pesuruhjaya mengajukan Draf Rancangan Struktur kepada Menteri. Selepas dinasihati oleh Badan Penasihat Perancangan Wilayah Persekutuan, Menteri tersebut meluluskannya beberapa pengubahsuaian pada bulan Jun Suatu perbandingan antara Draf Rancangan Struktur dan Rancangan Struktur Diluluskan untuk menunjukkan keberkesanan aduan dan bantahan yang dibuat oleh orang awam dan badan-badan terkait yang lain. Sebagai contoh, draf pelan struktur tidak memperuntukan tanah perkuburan untuk bukan Islam. Sebagai perbandingan, tanah perkuburan orang Islam telah diperluaskan 15 kali ganda dalam tempoh 20 tahun. Pada tahun 1984 Rancangan Struktur Diluluskan dengan jelas menunjukkan peruntukan keluasan tanah perkuburan bukan Islam masih jauh daripada yang memuaskan. Tetapi pada masa yang sama, peruntukan untuk tanah perkuburan orang Islam juga dikurangkan.

41 33 Namun demikian, perlu diketahui bahawa pelaksanaan rancangan boleh secara sewenang-wenang sahaja. Hal ini tidak dapat dielakkan kerana orang yang merancang bukan orang yang melaksanakan. Jadi, kita harus bersedia kemungkinan pelan tersebut tidak akan sama dengan yang asal. Meskipun demikian, kerajaan tempatan biasanya akan menggunakan pelan struktur sebagai rujukan dan panduan dalam memproses apa-apa permohonan mengenai penggunaan tanah di kawasan tersebut. Oleh kerana itu, Pihak Berkuasa Negeri mungkin tidak akan mengeluarkan Kelulusan Perancangan yang membolehkan sesebuah bangunan gereja dibina di tempat di mana rancangan struktur tidak diluluskan untuk kawasan itu. Bagaimanapun, pada masa ini banyak gereja menggunakan kedai atau rumah kediaman sebagai bangunan gereja tanpa mendapatkan kelulusan daripada pihak berkuasa tempatan atau Negeri. Kita akan mengkaji bahaya-bahaya yang dihadapi oleh gereja-gereja tersebut dan langkahlangkah yang perlu diambil dalam situasi ini. Apakah tindakan yang boleh diambil oleh pihak berkuasa terhadap gereja sekiranya mereka tidak mematuhi rancangan pembangunan atau struktur? PENGUSIRAN UNTUK KETIDAK-PATUHAN Secara umum, kerajaan tempatan berkuasa mengusir sesiapa sahaja dari tempat yang digunakan tidak seperti yang telah ditetapkan. Kuasa seperti itu diberikan kepada Dewan bandaraya Kuala Lumpur (DBKL) oleh APWP dan kerajaan tempatan lain oleh APBD. Kuasa seperti itu juga boleh digunakan untuk mengusir mereka yang menempati tanah atau bangunan yang tidak mengikut rancangan pembangunan yang telah diluluskan mengikut Akta. 30 Mari kita meneliti prosedur pengusiran yang disediakan di bawah kedua-dua Akta secara berasingan. APWP 1982 Di bawah seksyen 19 daripada APWP, semua penggunaan tanah dan bangunan di Wilayah Persekutuan harus mengikuti rancangan pembangunan atau kebenaran perancangan di bawah Akta tersebut. 31 Sabit kesalahan, apa-apa pelanggaran terhadap seksyen 19 boleh didenda tidak lebih daripada RM50, Tegasnya, sesebuah gereja yang dibina selepas tahun 1982 mesti memohon satu kebenaran perancangan 33 daripada Pesuruhjaya. Pesuruhjaya yang memiliki kuasa untuk memberii atau membatal kebenaran perancangan tanpa mengira kesesuaian pem-

42 34 bangunan untuk rancangan pembangunan atau tidak. 34 Jika permohonan tersebut ditolak, Komisioner berkewajipan untuk memberikan alasan secara tertulis atas penolakan ini. 35 Peraturan ini juga berlaku untuk gereja-gereja yang menempati dan menggunakan bangunan-bangunan yang bertujuan untuk perdagangan dan perumahan. 36 Jika kebenaran tidak diperolehi, Pesuruhjaya boleh memberi satu notis yang disebut sebagai notis penguatkuasaan untuk kedua-dua pemilik dan penghuni bangunan yang menghendaki mereka untuk memenuhi semua syarat-syarat yang dinyatakan dalam notis penguatkuasaan tersebut. 37 Kegagalan untuk memenuhi syarat tersebut akan mengakibatkan penghantaran notis kedua untuk mengusir mereka keluar daripada bangunan. Ini biasanya dipanggil sebagai surat pengusiran. Notis seperti inilah yang paling biasa diterima oleh gereja-gereja di Wilayah Persekutuan yang menggunakan rumah-rumah dan rumah kedai bangunan sebagai tempat ibadah dan kegiatan keagamaan. Setelah ketidak-patuhan oleh gereja dengan notis penguatkuasaan: 38 (1) Pesuruhjaya atau pegawai yang diberi kuasa boleh masuk ke bangunan atau tanah, dengan atau tanpa pekerja, dan boleh mengambil langkah yang diperlukan untuk melaksanakan tuntutan notis tersebut. Kuasa seperti itu boleh diperluaskan lagi bagi tujuan membongkar dan mengubah bangunan atau mengeluarkan barang, kenderaan dan harta-benda daripada bangunan tersebut. Pesuruhjaya juga boleh meminta bantuan daripada polis dalam melaksanakan notis tersebut; (2) Pesuruhjaya boleh mendapatkan tuntutan apa-apa perbelanjaan dan kos yang dikeluarkan untuk melaksanakan notis daripada pemilik tanah; dan (3) Sabit kesalahan, penghuni boleh didenda sehingga RM20,000 atas pelanggaran tersebut dan RM500 sehari jika ketidak-patuhan berterusan. Selepas menerima notis tersebut, orang tersebut mestilah memohon Kelulusan Perancangan daripada Pesuruhjaya dengan segera. 39 Jika kelulusan tersebut diberikan, perlaksanaan notis tidak akan berlaku. 40 Permohonan untuk mengekalkan bangunan-bangunan atas tanah atau kelanjutan apa-apa penggunaan tanah boleh juga dibuat kepada Pesuruhjaya dalam jangka waktu yang ditentukan oleh perlaksanaan notis. 41 Namun secara praktikal, pihak berkuasa tempatan tidak akan memaksakan notis tersebut kepada gereja sekiranya notis tersebut habis tempoh. Alasan untuk ini mungkin disebabkan oleh keinginan untuk memelihara

43 35 kerukunan beragama, yang selalu dijaga ketat di negara kita. Namun demikian, ia kadang-kadang berfungsi sebagai suatu 'amaran' kepada gereja-gereja tempatan untuk ketidak-patuhan APWP. Kerana itu, perlu juga dicatat bahawa penangguhan tersebut tidak menghalang pihak berkuasa untuk mengambil tindakan pada masa depan. Selain daripada perlaksanaan notis, Pesuruhjaya juga berkuasa untuk mengeluarkan notis senarai permintaan 42 kepada pemilik tanah di bawah tiga keadaan, jika pesuruhjaya merasakan bahawa: (1) apa sahaja penggunaan tanah harus dihentikan; atau (2) syarat-syarat harus dikenakan kepada penggunaan tanah yang berlanjutan; atau (3) apa-apa pembinaan dan pekerjaan atas mana-mana tanah harus diubah atau dihapuskan. Notis tersebut mungkin menghendaki pemilik tanah untuk berhenti penggunaan tanah bagi tujuan tertentu. Syarat-syarat penggunaan tanah dan keperluan perubahan atau penghapusan bangunan harus dilaksanakan dalam tempoh masa satu bulan daripada tarikh notis dibuat. Dengan kata lain, Pesuruhjaya boleh memberi notis permintaan rasmi kepada pemilik rumah atau kedai yang telah diubah menjadi gereja tanpa mendapat satu kelulusan perancangan. Dengan demikian, kuasa yang diberikan kepada Pesuruhjaya adalah luas. Bagaimanapun, pemilik boleh mengemukakan rayuan kepada Badan Rayuan yang ditubuhkan di bawah APWP untuk menhalang keputusan Pesuruhjaya. Jika rayuan tersebut gagal atau jika tidak ada rayuan difailkan, pemilik harus mematuhi arahan notis. Kegagalan untuk berbuat demikian akan menjadi suatu kesalahan di bawah seksyen 30(8) daripada APWP. 43 Ironisnya, peruntukan ini membolehkan pemilik menuntut kerugian akibat mematuhi notis yang dikeluarkan oleh Pesuruhjaya. Jika pampasan yang diberikan tidak mencukupi, pemilik boleh mengemukakan rayuan kepada Badan Rayuan untuk pernilaian jumlah sebenar. APBD 1976 APBD digunakan di semua negeri 44 kecuali Wilayah Persekutuan. Semua penggunaan tanah dan bangunan harus sesuai dengan rancangan tempatan sesuatu kawasan. 45 APBD juga melarang sebarang pembangunan tanpa kelulusan perancangan. 46 Kelulusan perancangan boleh diterapkan daripada Kerajaan Perancangan Tempatan (atau KPT ) di bawah seksyen 21 daripada APBD. Bagaimanapun, proses pemohonan untuk kelulusan perancangan sangat melelahkan, dan telah dirumitkan lagi oleh beberapa perubahan dan tambahan dalam seksyen 21A, 21B dan

44 36 21C yang mewajibkan pemohon untuk mengemukakan satu laporan rancangan pembangunan yang sangat terperinci. 47 Laporan tersebut mesti mengandungi, antara lain, maklumat-maklumat khusus tentang pembangunan, geografi serta topografi. Walaupun keperluan seperti ini bukan bertujuan untuk permohonan pengubahan kegunaan tanah untuk sesebuah gereja, tetapi secara tidak langsung telah menghalangi permohonanpermohonan seperti itu. Sama seperti dalam APWP, setiap pembangunan yang tidak sah boleh dikenakan denda RM100, 000 dengan tambahan denda RM1,000 per hari sekiranya pelanggaran itu berterusan. Di bawah seksyen 27 daripada APBD, KPT juga memiliki kuasa untuk menghantar notis dalam bentuk yang ditentukan kepada pemilik dan penghuni tanah melaksanakan di mana pembangunan tanpa kelulusan perancangan telah dijalankan. 48 Selain daripada itu, pihak berkuasa juga boleh mengeluarkan notis pemberitahuan kepada pemilik dan penghuni yang berkenaan untuk mengajukan satu permohonan kelulusan perancangan. 49 Jika masih dalam tahap pembangunan yang belum selesai, pihak berkuasa boleh menghantar satu notis dalam bentuk yang ditetapkan untuk memaksa mereka menghentikan pembangunan 50 sebagai pengganti kepada notis di atas. Kegagalan untuk mematuhi notis tersebut akan didenda maksimum RM500,000 dengan tambahan denda RM1,000 untuk setiap tambahan hari sekiranya pelanggaran berlanjutan. Seperti halnya dengan APWP, seksyen 30 daripada APBD juga membolehkan pengeluaran notis tuntutan kepada pemilik tanah atas kesalahan yang sama dengan denda yang serupa. KESIMPULAN Dari perbincangan di atas, jelas bahawa sebuah gereja tidak dapat menggunakan bangunan kedai atau rumah kediaman secara sah untuk tujuan keagamaan kecuali ia sudah menerima satu kelulusan perancangan. Tambahan pula, jemaat boleh diusir keluar dari bangunan dan boleh dikenakan denda yang sangat besar apabila disabitkan kesalahan. Apabila menerima notis pengusiran, sesebuah gereja boleh memohon kepada kerajaan tempatan untuk mendapatkan satu kelulusan perancangan. Bukan tidak mungkin untuk mendapatkan kebenaran tersebut meskipun mengambil masa yang panjang dan rumit. Kerana itulah kami berpendapat bahawa secara jelas Perlembagaan Persekutuan telah memberikan hak untuk penubuhan dan penyelenggaraan institusi-institusi bagi tujuan keagamaan, 51 maka mempunyai satu tempat untuk berkumpul dan menyembah harus menjadi satu hak tambahan. Jika tidak, hak untuk pendirian dan penyelenggaraan institusi keagamaan akan dinafikan. Dengan kata lain, kerana hak untuk penubuhan institusi tidak

45 37 boleh dilaksanakan dalam satu ruang vakum, kerajaan harus memfasilitasi secara undang-undang hak-hak yang telah diperuntukan dalam Perlembagaan dengan mengizinkan bangunan-bangunan yang sedia ada digunakan untuk tujuan-tujuan keagamaan. Namun demikian, perlu ditekankan bahawa hujah-hujah ini masih lagi secara teoritik sahaja dan belum diuji di mahkamah. Kita tidak tahu bagaimana undang-undang akan berkembang pada masa hadapan. Seperti yang ada sekarang, undang-undang yang ada sekarang masih lagi membuat gereja menghadapi masalah untuk mendapatkan tempat berkumpul. Ini terutamanya dihadapi oleh pekerjaan-pekerjaan penubuhan gereja di kawasan-kawasan perumahan baru. Bolehkah papan nama dipamerkan pada bangunan untuk menunjukkan kewujudan sesebuah gereja? Adakah gereja perlu memohon kebenaran tersebut daripada kerajaan tempatan? Prosedur-prosedur apakah yang terlibat? Menggantung satu papan nama pada bangunan adalah secara eksklusif di bawah bidang kuasa kerajaan tempatan. Dengan demikian, kerajaan tempatan boleh menetapkan peraturan atau undang-undang kecil untuk mengurus hal-hal sedemikian yang biasanya terletak di dalam skop periklanan dan perdagangan. Oleh kerana setiap kerajaan tempatan memiliki undang-undang kecil masing-masing tentang aspek ini, adalah mustahil menetapkan satu peraturan dan prosedur umum yang dapat merangkumi semua bidang. Semua peraturan dan prosedur berbeza dalam perincian mereka, tetapi rangka kerja dan sekatan mungkin mempunyai banyak persamaan. Kita harus mengambil Majlis Perbandaran Petaling Jaya (MPPJ) sebagai satu contoh. Undang-undang kecil yang mengawal periklanan dikenali sebagai Undang-undang Kecil MPPJ Unit Pelesenan Iklan di Jabatan Kesihatanlah yang melaksanakan pelaksanaan undang-undang ini. Di bawah undang-undang tersebut, lesen diperlukan sebelum sebuah papan nama boleh digantung pada sebuah bangunan. Permohonan untuk satu papan nama harus dilakukan dengan menggunakan borang yang telah disediakan di jabatan tersebut. Namun begitu, ada beberapa syarat yang harus dipenuhi oleh sebelum lessen tersebut diberikan: (1) Undang-undang tersebut memerlukan satu salinan Borang A dan D

46 38 Perakuan Pendaftaran Perniagaan atau Sijil Pendaftaran Pertubuhan untuk dilampirkan bersama borang permohonan. Gereja yang tidak berdaftar tidak akan mampu menghasilkan dokumen seperti itu. (2) Bahasa Melayu (BM) harus diberi penekanan selain daripada bahasabahasa lain yang mungkin digunakan pada papan nama. Kata-kata dalam BM harus lebih besar daripada bahasa-bahasa lain. Namun begitu, dalam kes syarikat, firma atau pertubuhan yang berdaftar, hanya nama yang berdaftar sahaja boleh dicetak pada papan nama. Jadi, salah satu cara untuk mendapatkan semua persyaratan menggunakan kata-kata BM di papan nama adalah dengan mendaftarkan nama sesebuah gereja dengan menggunakan inisial atau abjad sahaja. Contohnya KLEFC dan bukannya Kuala Lumpur Evangelical Free Church, atau JBGC dan bukannya Johor Bahru Grace Church. Kebanyakan gereja tidak didaftar sebagai satu badan korporat, samada sebagai sebuah syarikat atau pertubuhan, dan dengan demikian mereka tidak dapat memohon lesen. Namun begitu, adalah disarankan bahawa gereja tidaklah perlu menggunakan papan nama kecuali kalau ianya memainkan peranan yang penting dalam mengenal pasti sebuah bangunan gereja. Nota: 1 Lihat Perkara 74(2) daripada Perlembagaan Persekutuan. 2 Ini termasuklah pemilikan tanah, pendaftaran geran tanah, pembaikan tanah, Tanah Rizab Melayu, pengambilan tanah dan pemindahan tanah. 3 Perkara 76(1)(b) dan 76(4) Perlembagaan Persekutuan. Sabah dan Sarawak mempunyai kod tanah mereka sendiri yang menetapkan tanah di negeri-negeri ini. 4 Akta 56 daripada Akta Akta 172. Wilayah Persekutuan mempunyai Akta analog yang dikenali sebagai Akta (Perancangan) Wilayah Persekutuan 1982 (Akta 267). 7 Seksyen 3 daripada KTN. APBD juga telah digunakan di semua negeri kecuali Melaka dan Pahang, manakala AJPB digunakan di semua negeri di Malaysia Barat. 8 Seksyen 52 daripada KTN. 9 Seksyen 116(4) daripada KTN. 10 Seksyen 116(4)(f) dan 14 daripada KTN. Satu Kerajaan Negeri mungkin juga boleh melantik sekiranya Negeri merasakan ianya sesuai untuk kes-kes tertentu. 11 Seksyen 117(1)(a) daripada KTN menghuraikan kegunaan tanah industri dalam pelbagai jenis, termasuklah kilang, bengkel, peleburan logam atau besi, pelabuhan,

47 39 kereta api, dll. 12 Seksyen115(4)(e) daripada KTN membolehkan bangunan didirikan di tanah pertanian untuk tujuan kemudahan pendidikan, kesihatan dan sanitasi. 13 Supra. n 6. Akta ini hanya berlaku untuk tanah dan pembangunan di Wilayah Persekutuan. 14 Pesuruhjaya adalah pegawai yang dilantik oleh Yang Di-Pertuan Agong dan dinyatakan menjadi satu-satunya perbadanan di bawah nama Pesuruhjaya Ibukota: seksyen 4(1) daripada Akta Ibu Kota Persekutuan 1960 (Akta 190). 15 Kebanyakan (jika tidak semua) pelan struktur yang menunjukkan zon guna tanah satu daerah boleh diminta untuk diperiksa dan dirujuk di Pejabat-pejabat Daerah masing-masing. 16 Lihat Draft Pelan Struktur Kuala Lumpur, DBKL, 1982, pada hal Seksyen12(3) dan (4) daripada APBD dan seksyen 13(3) dan (4) daripada APWP. APBD telah diubah untuk merangkumi pelbagai maklumat lain yang harus dimasukkan ke dalam satu rancangan tempatan. 18 Lihat seksyen 12 daripada APBD dan seksyen 13 daripada APWP. 19 Seksyen 7 (1) daripada APBD 20 Seksyen 8 dari APBD. 21 KPT biasanya akan mengadakan satu pameran untuk menjelaskan draf rancangan kepada orang awam. Seksyen 9(2)(a) daripada APBD juga mewajibkan KPT untuk mengumumkan rancangan tersebut di dua suratkhabar tempatan. 24 Akta107. APWP mengekalkan struktur pentadbiran yang ditubuhkan di bawah Akta ini. 25 Di bawah seksyen 4(4)(b) daripada APBD, Jawatankuasa Perancangan Negeri akan menasihatkan Kerajaan Negeri dan bukannya Menterimengenai hal-hal yang berkaitan dengan pemuliharaan, penggunaan dan pengembangan tanah di dalam negeri. 26 Lihat Draft Pelan Struktur Kuala Lumpur, DBKL, 1984, pada hal 6, perenggan Ibid. Ada bantahan daripada 107 orang individu, 7 badan profesional, 6 pertubuhan politik, 5 kumpulan-kumpulan keagamaan, 6 agensi-agensi awam dan 47 pertubuhan lain. 28 Supra. n Menteri Wilayah Persekutuan diberi kuasa untuk membuat pengubahsuaian sebelum meluluskan draf di bawah seksyen 8 (ii) daripada APWP. 30 Seksyen 18 daripada APBD dan seksyen 19 daripada APWP. 31 Pengecualian telah diberikan kepada penggunaan tanah dan bangunan sebelum tarikh Akta dikuatkuasakan dan ianya bergantung kepada kebenaran daripada Pesuruhjaya yang biasanya mengandungi syarat dan terma tertentu. 32 Seksyen 26 daripada APWP. 33 Kelulusan perancangan izin adalah kebenaran yang diberikan, dengan atau tanpa syarat, untuk tujuan melaksanakan pembangunan di sebidang tanah: seksyen 2 daripada APWP. 34 Namun begitu, dalam melaksanakan budi bicara seperti ini, Pesuruhjaya harus mempertimbangkan: i) hal-hal yang sesuai dan perlu untuk tujuan perancangan yang tepat;

48 40 (ii) pelan pembangunan; (iii) pelan tempatan atau Pelan Pembangunan Komprehensif dan (iv) hal-hal pertimbangan yang lain. 35 Seksyen 22(5) daripada APWP. 36 Definisi Pembangunan merangkumi... apa-apa perubahan tentang penggunaan tanah atau bangunan atau sebahagian daripadanya di mana kelulusan perancangan perlu diperolehi sebelum pembangunan dilaksanakan. 37 Seksyen 27 daripada APWP. 38 Seksyen 29(1) ke (4) daripada APWP. 39 Seksyen 28(1) daripada APWP. 40 Seksyen 28(2) (ii) daripada APWP. Bagaimanapun, Pesuruhjaya mempunyai budi bicaranya sendiri dalam memutuskan sama ada akan memberi kelulusan tersebut atau tidak. 41 Seksyen 28(1) daripada APWP. 42 Seksyen 30 daripada APWP. 43 Sabit kesalahan, pemilik boleh didenda sehingga maksimum RM10,000 dan RM500 per hari bila pelanggaran berterusan. 44 Supra. n Akan tetapi, ini tidak mempengaruhi mereka yang mengikut undang-undang untuk terus menggunakanmana-mana tanah atau bangunan sebelum tarikh satu pelan tempatan mulai dikuatkuasakan di kawasan yang bersangkutan. 46 Seksyen 19 daripada APBD. 47 Lihat Akta Perancangan Bandar dan Desa (Pindaan)1995 (Akta 933) 48 Seksyen 27(2) (a) dan (b) daripada APBD. 49 Seksyen 27(3) daripada APBD. 50 Seksyen 27(4) daripada APBD. 51 Seksyen 11(3) (b) daripada Perlembagaan Persekutuan.

49

50 42 Sekatan-sekatan apakah yang menyekat orang Kristian dalam penyebaran dan penyiaran kepercayaan Kristian di Malaysia? Undang-undang apakah yang mengawal dan menyekat penyebaran agama bukan Islam? Bagaimanakah undangundang ini mempengaruhi kita? Adakah pengedaran bahan-bahan/video/filem/kaset/risalah Kristian dalam Bahasa Melayu menjadi satu kesalahan? Apakah implikasinya berbeza jika ia:- (a) diedarkan kepada orang bukan Kristian di luar bangunan gereja atau di tempat-tempat awam? (b) disebarkan kepada orang Islam (samada secara sengaja atau tidak sengaja)? Haruskah kita mencetak kalimat untuk non-muslim sahaja pada semua bahan bertulis Kristian? PENGENALAN Sekatan penyebaran agama-agama selain agama Islam boleh didapati daripada Perkara 11(1) dan (4) Perlembagaan Persekutuan. Perkara 11(1): Setiap orang berhak menganut dan mengamal agamanya dan, tertakluk pada ayat (4), untuk penyebarannya. Perkara 11(4): Undang-undang Negeri dan undang-undang Persekutuan untuk Wilayah Persekutuan (Kuala Lumpur dan Labuan) boleh mengawal dan menyekat penyebaran ajaran dan kepercayaan bukan-islam kepada orang Islam. Telah dinyatakan bahawa Perkara 11(1) dan (4) berjalan secara logikal dan perlu daripada kedudukan Islam sebagai agama Persekutuan, 1 yang bertujuan untuk mencegah orang-orang Islam agar tidak terkena bidaah doktrin agama yang berasal daripada Islam atau bukan Islam, tanpa mengira orang yang menyebarkannya adalah Islam ataupun bukan Islam. 2 Pada sisi yang lain, kita juga dapati bahawa peruntukan ini adalah bertentangan dengan semangat kebebasan beragama... Dengan demikian, dalam jangka panjang, penyelenggaraan sekatan ini boleh mempunyai kesan menyeluruh dan meruntuhkan prinsip kebebasan beragama. 3

51 43 GAMBARAN UMUM Semasa bab ini ditulis, ada sembilan negeri di Malaysia yang mempunyai enekmen-enekmen yang boleh disebut sebagai Enekmen Kawalan dan Sekatan Penyebaran Agama Bukan Islam, 4 Enekmen Agama-agama Bukan Islam (Kawalan Propaganda Di Kalangan Umat Islam) 5 atau judul-judul analog yang lain. 6 Negeri-negeri lain tidak mempunyai enekmen yang khusus untuk mengawal penyebaran agama-agama bukan Islam kecuali beberapa peruntukan umum yang ditetapkan dalam Enekmen Kesalahan Jenayah Syariah. Sebagai contoh, seksyen 5 daripada Akta Kesalahan Jenayah Syariah (Wilayah-wilayah Persekutuan) menyatakan bahawa: Sesiapa yang menyebarkan ajaran-ajaran agama atau kepercayaan lain selain daripada doktrin-doktrin agama atau kepercayaan agama Islam di antara orang-orang yang mengaku sebagai orang Islam akan bersalah atas pelanggaran tersebut dan apabila sabit kesalahan akan dikenakan denda tidak melebihi tiga ribu ringgit atau penjara tidak melebihi dua tahun atau kedua-duanya sekali. Seksyen 5 daripada Enekmen Kesalahan Jenayah Syariah (Negeri Pulau Pinang) 1996 menyatakan hampir sama dengan peruntukan di atas, kecuali dengan secara khusus mentakrifkan sesiapa untuk merangkumi orang Islam dan bukan Islam, dan menyatakan bahawa pelaku dalam kes seperti itu boleh didakwa dalam mahkamah sivil. Meskipun Perak dan Kelantan mempunyai enekmen-enekmen khusus yang berkaitan dengan penyebaran agama bukan Islam, enekmen-enekmen tersebut juga membawa peruntukan umum hampir sama dengan yang ada di Wilayah Persekutuan dalam keterangan tentang jenayah dan hukuman maksimum untuk pelanggaran seperti itu. Kawalan dan Sekatan Agama Bukan Islam Sekarang mari kita melihat lebih dekat tentang peruntukan yang ditetapkan oleh enekmen-enekmen ini. Ada lima sekatan utama yang umum untuk semua enekmen tersebut. Bahkan, kelima-lima sekatan tersebut adalah sama dalam kesemua sembilan enekmen-enekmen negeri, mungkin kerana meniru versi terawal dengan sedikit variasi. Enekmen Terengganu mungkin adalah naskah induk untuk yang lain. Daripada menganalisis peruntukanperuntukan untuk semua enekmen ini secara berasingan, adalah lebih praktikal untuk melihat mereka secara keseluruhan, dan menyoroti apa-apa persamaan atau perbezaan antara mereka. Sebelum kita teruskan, mari kita meneliti beberapa definisi yang sangat membantu. Seksyen 2 daripada Enekmen-enekmen negeri mendefinisikan kata-kata

52 44 Agama-agama bukan Islam untuk merangkumi Kristian, Yahudi, dll., atau apa-apa sahaja variasi, versi, bentuk atau cabang mereka. Ini termasuklah apa-apa kepercayaan, ideologi, falsafah atau sesiapa yang mengamal dan beribadah. Kata penerbitan termasuklah sebuah buku, majalah, pamflet, risalah, segala bentuk bahan bacaan atau bahan rakaman. Definisi ini tampaknya menghilangkan filem atau kaset video sebagai sebahagian daripada penerbitan. 8 Definisi percetakan ini mempunyai signifikan yang besar dalam perbincangan tentang applikasi daripada kedua-dua seksyen 7 dan 8 Enekmen-enekmen negeri. Bagaimanapun, selepas 1988 semua negeri (kecuali Terengganu, Kelantan dan Melaka) telah memasukkan filem sinematografi, kaset video dan bahan tontonan lain sebagai sebahagian daripada penerbitan. Seksyen 3 daripada Enekmen-enekmen negeri menetapkan kriteria untuk menentukan sama ada seseorang itu adalah Muslim atau tidak. Ini adalah isu utama ketika seseorang dituntut di bawah Enekmen-enekmen Negeri kerana jika orang yang menyebarkan itu bukan seorang Muslim, asas daripada tuntutan dan dakwaan itu akan runtuh. Faktor penting di sini ialah reputasi umum seseorang, tanpa mempersoalkan iman dan kepercayaan, kelakuan, perilaku, watak, tindakan atau kelakuannya. Enekmen-enekmen tersebut tidak mentafsirkan kata-kata reputasi umum. Istilah itu sangat luas, yang merangkumi semua umat Islam tanpa mengira sama ada iman dan perilakunya sesuai atau tidak dengan agama Islam. Oleh kerana itu, kita tidak boleh menganggap bahawa seseorang itu bukan seorang Muslim hanya kerana dia makan makanan yang tidak halal di khalayak ramai, atau tidak menghadiri sembahyang Jumaat. Bahkan jika seseorang menyangkal iman Islamnya di hadapan umum, ini tidak mendiskualifikasi dia sebagai seorang Muslim kerana iman orang tersebut tidak boleh dipersoalkan di bawah seksyen ini. Tanggungjawab untuk membuktikan bahawa orang yang disebarkan itu adalah orang bukan Islam terletak pada orang yang menyebarnya. Mari kita meneliti lima pelanggaran utama mengenai penyebaran oleh mereka yang bukan beragama Islam: (1) Seksyen 4: Membujuk, mempengaruhi atau menghasut seorang muslim untuk menukar agama. Bujukan atau pengaruh 9 seperti ini boleh menyebabkan seorang Muslim untuk: (a) mengikuti dan menjadi ahli atau cenderung ke arah agama bukan Islam; ataupun (b) mengabaikan atau menjadi tidak suka kepada agama Islam. Hukuman maksimum untuk pelanggaran seperti ini adalah denda RM10,000 dan/atau satu tahun penjara. 10 Sub-seksyen (3) menyatakan bahawa hal itu boleh menjadi satu pembelaan jika terdakwa

53 45 mempunyai sebab untuk percaya dan telah percaya bahawa orang lain tersebut bukanlah seorang Muslim. 11 Namun demikian, itu bukanlah satu pembelaan yang sah untuk mempersoalkan bahawa seseorang Muslim tidak terpengaruh oleh tindakan terdakwa. (2) Seksyen 5: Mensubjekkan seseorang Muslim di bawah usia 18 tahun 12 dengan pengaruh agama bukan Islam: Sesiapa yang mensubjek seorang Muslim yang belum cukup umur untuk mengikuti dalam kegiatan keagamaan selain daripada agama Islam telah melakukan suatu pelanggaran dan diancam dengan denda RM10,000 dan satu tahun penjara. Kata subjek bermaksud memerlukan, menyebab, memujuk, mempengaruhi, menghasut, mendorong atau membenarkan. Dalam kes seperti itu, terdakwa boleh membantah bahawa dia telah dimaklumkan oleh orang tua atau wali dari budak tersebut bahawa dia bukan seorang Muslim. 13 Tetapi perdebatan bahawa yang tertuduh tidak menyedari agama orang yang belum dewasa itu tidak boleh digunakan sebagai bantahan berdasarkan peruntukan ini. 14 Seksyen 5 tampaknya mencegah penyebaran agama-agama bukan Islam bahkan di institusi-institusi pendidikan. (3) Seksyen 6: Mensubjekkan seorang Muslim untuk apa-apa ucapan atau memaparkan perkara apapun yang berkaitan dengan satu agama bukan Islam: Seseorang yang memanggil, mengatur... satu pertemuan dengan atau menghubungi melalui telefon 15 seorang Muslim untuk tujuan mendedahkan dia kepada apa-apa ucapan atau memaparkan perkara apapun tentang satu agama bukan Islam akan dianggap telah melakukan suatu pelanggaran. Orang tersebut haruslah seorang asing bagi orang Islam tersebut. 16 Seorang asing ditakrifkan sebagai seseorang yang: (a) sebelumnya tidak pernah bercakap atau hanya bercakap secara kebetulan sahaja, atau (b) sebelum ini hanya mempunyai hubungan perniagaan, urusan rasmi atau formal sahaja, atau (c) sama sekali tidak boleh dianggap sebagai kenalan. 17 Peruntukan ini bermaksud meliputi penggunaan telefon untuk berkhutbah satu agama bukan Islam kepada seorang Muslim. Ia juga merangkumi amalan umum penginjilan dari pintu-ke-pintu atau jenis penginjilan lain kepada orang-orang asing. (4) Seksyen 7: Menghantar atau memberikan penerbitan mengenai apa-

54 46 apa agama bukan Islam kepada seorang Muslim: Seksyen 7 membuat seseorang telah melanggar undang-undang: (a) dari dalam mana-mana Negeri cetakan itu dihantar, diberikan atau dihantar atau disampaikan kepada seorang Muslim di dalam atau di luar Negeri; atau (b) dari luar mana-mana Negeri di mana ia dihantar atau disampaikan kepada seorang Muslim yang berada dalam Negeri, dalam bentuk apa-apa sahaja penerbitan atau bahan iklan mengenai agama bukan Islam, yang tidak diminta oleh si penerima. Meskipun jika permintaan telah dibuat oleh penerima, seseorang itu tetap dianggap telah melakukan suatu pelanggaran sekiranya permintaan tersebut dimulakan olehnya atau orang lain yang bertindak atas namanya. 18 Namun demikian, adalah menjadi satu pembelaan jika terdakwa mempunyai alasan untuk percaya dan percaya bahawa penerima penerbitan tersebut bukanlah seorang Muslim. 19 Ini akan bergantung kepada fakta-fakta dan keadaan untuk setiap kes. (5) Seksyen 8: Menyebarkan penerbitan bukan agama Islam kepada seorang Muslim di tempat awam: Ini adalah satu masalah yang selalui dihadapi oleh orang Kristian yang terlibat dalam penginjilan di jalan atau dari pintu-ke-pintu. Mengikut peruntukan ini, seseorang akan dianggap telah melakukan suatu pelanggaran undang-undang jika dia mengedar penerbitan agama lain untuk seorang Muslim di tempat umum. Istilah tempat awam tidak ditakrifkan dalam Enekmen. Kita mengandaikan itu merangkumi setiap jalanraya awam, lorong, jalan... taman awam atau tempat terbuka, dan setiap pawagam... atau tempat peranginan awam di mana bayaran masuk dikenakan atau boleh diakses oleh orang awam. 20 Beberapa kemungkinan untuk pembelaan kepada tuduhan seperti ini adalah: (a) tertuduh telah cukup berhati-hati untuk memastikan bahawa penerbitan tidak jatuh ke tangan orang yang beragama Islam. Dengan demikian, beberapa penerbitan Kristian mempunyai frasa Untuk non-muslim sahaja. Walaupun frasa ini tidak dituntut oleh undang-undang, ini boleh didebatkan pertimbangan yang masak telah diambil untuk maksud daripada peruntukan ini. (b) penerbitan yang diberikan kepada seorang Muslim adalah atas permintaannya tanpa dorongan daripada pihak tertuduh. Sebab

55 47 Jadi, bagaimana kita harus memberi respon terhadap Enekmen seperti ini? Bagaimana seharusnya kita melihat kewujudan undang-undang seperti itu? Adakah peruntukan ini boleh dibenarkan di bawah Perlembagaan Persekutuan? Untuk menjawab soalan-saoaln ini, kita perlu kembali merujuk kepada Perkara 11(4) Perlembagaan Persekutuan yang membolehkan Kerajaan Negeri dan Persekutuan mengawal dan menyekat penyebaran agama bukan Islam kepada seorang Muslim. Di negara yang menjamin kebebasan beragama untuk setiap orang, termasuk seorang Muslim, perkataan kawalan dan sekatan tidak boleh ditafsirkan sebagai melarang secara total. Kalau tidak, itu akan meniadakan tujuan pemberian hak kepada setiap orang untuk kebebasan beragama dan itu pastinya akan bertentangan dengan semangat Perlembagaan Persekutuan. Seperti yang telah dikatakan sebelum ini, maksud objektif peruntukan ini dalam Perlembagaan Persekutuan adalah untuk menghalang umat Islam daripada terdedah kepada ajaran-ajaran yang dianggap salah, baik Islam atau bukan Islam. 21 Namun demikian, ini tidak bererti bahawa seorang Muslim haruslah dikecualikan daripada mengetahui atau belajar tentang ajaran agama-agama lain. Peruntukan ini juga tidak boleh diertikan bahawa orang Muslim tidak mempunyai hak dan peluang untuk percaya dalam agama pilihan mereka. Untuk mengatakan bahawa istilah setiap orang itu tidak termasuk orang Islam yang merupakan majoriti di negara ini akan menjadikan peruntukan dalam Perlembagaan Persekutuan suatu kemustahilan. Tambahan pula, Perkara 19 daripada Deklarasi Universal Hak Asasi Manusia menyatakan dengan jelas bahawa setiap orang berhak atas kebebasan berfikir, hati nurani dan agama. Hak ini termasuklah kebebasan untuk menukar agama atau kepercayaannya, dan kebebasan baik secara sendiri atau dengan satu kumpulan orang, di tempat awam atau secara sendirian, untuk menyatakan agama atau kepercayaannya melalui pengajaran, amalan, ibadah dan ketaatan. itu dia tidak dipertanggungjawabkan jika seorang Muslim membuat langkah pertama dalam meminta penerbitan Kristian tersebut. Oleh kerana itu, apa kesimpulan kawalan dan sekatan tersebut ialah suatu tindakan penyebaran kepada orang Islam yang tak diharapkan dan tak diundang akan ditentang dan didenda sekiranya tindakan itu tidak dapat diperjelaskan. Mengikut undang-undang, Kerajaan Negeri dan Persekutuan berhak untuk mengawal dan menyekat tindakan-tindakan tersebut sejauh yang ditetapkan di atas. Apa-apa kawalan dan larangan haruslah dianggap sebagai ultra vires Perlembagaan Persekutuan yang bermaksud batal dan tidak boleh dilaksanakan. Maka kita boleh menyimpulkan

56 48 bahawa kerajaan negeri tidak diperkasakan untuk melarang mentahmentah penyebaran agama-agama bukan Islam kepada seorang Muslim. Kerana itu dan mengingat peruntukan-peruntukan dalam enekmen-enekmen negeri, dapat disimpulkan pembuat undang-undang negeri mungkin telah bertindak di luar kuasa yang sah dalam menguatkuasakan undang-undang ini. Enekmen-enekmen tersebut memberi kesan larangan yang signifikan bahkan absolut untuk penyebaran agama-agama lain kepada orang Islam, dan bukan hanya satu kawalan dan sekatan. Ini sangat jelas kerana enekmen-enekmen tersebut memasukkan kesalahan-kesalahan yang tidak disengajakan sewaktu memberitahu kepada orang Islam. 22 Tambahan pula, dengan meletakkan tanggungjawab pada orang bukan Muslim untuk memastikan agama orang yang sedang berbincang atau bercakap dalam usaha menyekat penyebaran juga tidak dapat diterima akal. 23 Dengan beranggapan bahawa penyampaian di atas tidak salah, maka enekmen-enekmen tersebut batal dan tidak berlaku vis-à-vis Perlembagaan Persekutuan. Mahkamah Persekutuan Malaysia mempunyai kuasa untuk memutuskan dan mengumumkan kesahan apa-apa sahaja undang-undang bertulis, samada yang dibuat oleh Negeri atau legislator Persekutuan. Bagaimanapun, kerana tidak ada satu peruntukanpun yang telah diuji di mahkamah, maka tidak ada kes yang pernah terjadi untuk dijadikan contoh kepada kes baru bagi perbahasan-perbahasan di atas. Jadi, apakah pendirian kita? Kami mengatakan bahawa umat Kristian harus berani mematuhi Amanat Agung, tetapi pada masa yang sama kita harus ingati semua larangan yang telah dinyatakan di bawah peruntukanperuntukan Enekmen-enekmen yang belum teruji. Kita harus bijak dalam mengelakkan pelanggaran secara langsung peruntukan-peruntukan ini. Kita tidak boleh berbau perkauman atau mendiskriminasi agama dalam penginjilan hanya kerana undang-undang buatan manusia yang tidak menguntungkan bagi kami. Lagi pula, siapa yang harus kita taati: Tuhan atau manusia? Bagaimana seorang Islam di Malaysia boleh tukar agama secara sah di sisi undang-undang? Adakah peruntukan undang-undang untuk prosedur/langkahlangkah penukaran agama tersebut tersedia? Apakah implikasi undang-undang untuk permurtadan menurut Undang-undang Syariah Negeri? PENGENALAN

57 49 Hingga saat ini, kebanyakan negeri tidak mempunyai peruntukan yang membenarkan orang Islam untuk keluar daripada agama Islam. Bahkan kebanyakan negeri menyatakan murtad (atau lebih khusus lagi, percubaan untuk murtad ) sebagai suatu kesalahan di bawah undang-undang Syariah. Oleh kerana undang-undang tersebut berbeza-beza dari satu negeri ke satu negeri lain, kita akan meneliti mereka secara berasingan. Wilayah Persekutuan (selanjutnya disebut sebagai WP ) Selepas 1984, Parlimen mensahkan pelbagai Akta tentang undang-undang Islam. Pada tahun 1993, Akta Pentadbiran Undang-undang Islam (WP) 24 diluluskan dan pada tahun 1997, Akta Kesalahan-kesalahan Jenayah Syariah (WP) 25 pula dikuatkuasakan. Tidak tersedia peruntukan atau prosedur yang membenarkan seseorang Muslim menukar agama atau untuk keluar daripada Islam. Bagaimanapun, tindakan murtad tidak dijadikan sebagai satu pelanggaran. Seksyen 31 daripada Akta Kesalahan-kesalahan Jenayah Syariah (WP) 1997 membuat takfir sebagai suatu kesalahan, iaitu membuat sebuah tuduhan secara lisan atau secara bertulis, bahawa mana-mana orang atau kumpulan orang yang mengaku Islam: (1) sebenarnya bukan Muslim; (2) telah berhenti menganut agama tersebut; (3) tidak harus diterima, atau tidak boleh diterima, sebagai menganut agama Islam; atau (4) tidak percaya, mengikuti, mengakui atau tergolong dalam agama Islam. Menurut peruntukan tersebut, hanya satu kuasa keagamaan yang ditubuhkan mengikut undang-undang bertulis yang mempunyai hak menjatuhkan dan menyatakan seseorang sebagai bukan Muslim, iaitu melalui pengeluaran satu fatwa atau keputusan. Johor Seksyen 14(2) Enekmen Pentadbiran Undang-undang Islam mungkin merupakan satu peruntukan yang paling unik yang termaktub dalam enekmen Islam. Ia secara singkat menetapkan prosedur perundangan keluar dari Islam. Seksyen14(2) menyatakan bahawa: Sesiapa sahaja yang menyedari seorang Muslim telah keluar daripada agama Islam harus segera melaporkan hal tersebut kepada Kadi dengan memberikan semua maklumat yang diperlukan. Kadi akan mengumumkan bahawa orang tersebut telah keluar daripada agama Islam dan wajib mendaftar sesuai dengan peraturan.

58 50 Namun demikian, prosedur tersebut hanya berlaku bila ada laporan daripada pihak ketiga, dan bukannya bila orang yang telah keluar agama tersebut mengaku dengan diri sendiri. Juga tidak jelas haruskah pelapor itu seorang Muslim? Demikian juga tidak begitu jelas adakah kata-kata akan mengumumkan dan wajib mendaftar itu satu tindakan mandatori oleh Kadi atau sebaliknya. Andai kata itu bukan mandatori, pertanyaan yang timbul adalah: apa yang boleh dilakukan oleh pemeluk agama baru jika Kadi menolak untuk mengumumkan dan mendaftarkan penukaran tersebut walaupun laporan telah dibuat oleh pihak ketiga? Kalaupun orang yang murtad tadi membuat permohonan kepada mahkamah untuk memaksa Kadi membuat pendaftaran, adalah tidak jelas apakah dia mesti memohon kepada Mahkamah Sivil atau Mahkamah Syariah. Jika permohonan tersebut dibuat di Mahkamah Sivil, hakim boleh menolak permohonan tersebut atas dasar bahawa urusan agama Islam adalah di bawah bidang kuasa Mahkamah Syariah. Dan pada masa yang sama, Mahkamah Syariah juga tidak mahu melayani permohonan seperti itu. Kedah Di bawah Enekmen Pentadbiran Undang-undang Islam 1962, 27 tidak terdapat peruntukan untuk membolehkan seseorang keluar daripada Islam atau tindakan hukuman untuk yang murtad. Kelantan Seksyen 102 daripada Majlis Agama Islam dan Enekmen Adat-adat Melayu 28 menyatakan murtad adalah satu tindakan yang perlu dihukum, dan ia seolah-olah membolehkan seseorang keluar daripada Islam dengan cara mendapat kelulusan daripada mahkamah. Peruntukan-peruntukan yang relevan adalah: (1) Tidak ada orang yang telah mengaku bahawa dia adalah seorang Muslim boleh menyatakan bahawa dia bukan lagi seorang Muslim sehinggalah mahkamah telah memberikan kelulusan mengenai hal tersebut; (2) Sebelum mahkamah memberikan persetujuan, orang itu akan tetap dianggap sebagai seorang Muslim; dan segala sesuatu yang berkaitan agama Islam akan berlaku baginya; (3) Apabila seseorang Muslim dengan sengaja cuba meninggalkan Islam samada dengan perkataan atau perbuatan, mahkamah boleh mengeluarkan perintah agar orang tersebut ditahan di Pusat Bimbingan Islam untuk satu jangka masa yang tidak melebihi 36 bulan bagi tujuan mendidik dia dan orang tersebut akan diminta untuk bertaubat mengikut Hukum Syarak; dan (4) Pegawai yang bertanggungjawab akan memberikan laporan kemajuan

59 51 bulanan kepada mahkamah. Peruntukan tersebut juga mencadangkan bahawa seorang Muslim dibenarkan untuk keluar dari Islam dengan kelulusan daripada Mahkamah Syariah. Bagaimanapun, tidak jelas kriteria apakah yang akan digunakan oleh Mahkamah Syariah dalam memutuskan untuk membuat pengumuman bahawa orang itu telah keluar dari Islam. Tidak ada jawapan mudah untuk hal ini. Pada masa yang sama, peruntukan ini juga mengenakan denda yang berat jika seseorang didapati bersalah kerana murtad. Dia boleh dipenjara selama tiga tahun kerana keluar dari Islam. Selain daripada itu, Enekmen tersebut juga menghukum sesiapa yang menyebabkan seseorang Muslim meninggalkan agamanya. 29 Takfir juga merupakan satu kesalahan yang harus dihukum di bawah seksyen 24 daripada Kanun Jenayah Syariah. 30 Hukuman boleh dipanjangkan kepada 3 tahun penjara dengan denda maksimum RM5, 000. Melaka Murtad adalah satu kesalahan di bawah Enekmen Kesalahan Syariah. 31 Seksyen 66 daripada Enekmen tersebut memberi kuasa kepada mahkamah untuk mereman seorang Muslim yang mengakui telah keluar daripada Islam samada dengan kata-kata atau perbuatan, atau menyatakan bahawa dia bukan seorang Muslim lagi. Selagi Mahkamah Syariah berpuas hati bahawa seseorang telah bertindak dalam suatu cara yang boleh ditafsirkan sebagai percubaan untuk keluar daripada Islam, orang tersebut mungkin akan direman di Pusat Bimbingan Islam untuk jangka waktu maksimum enam bulan. Ia bertujuan untuk pendidikan dan memberi orang tersebut kesempatan untuk bertaubat mengikut hukum syarak. 32 Satu-satu cara orang yang murtad mendapatkan kebebasan ialah melaporkan kepada Mahkamah Syariah dengan segera. Takfir adalah juga satu kesalahan di bawah seksyen 68 daripada Enakmen Kesalahan Syariah yang boleh dihukum dengan penjara sehingga maksimum 3 tahun dan denda RM5, 000. Penerangan tentang pelanggaran ini sangat mirip dengan seksyen 31 Akta Kesalahan Jenayah Syariah (Wilayah Persekutuan) Negeri Sembilan Enekmen Jenayah Syariah (Negeri Sembilan) 33 juga menyatakan murtad adalah suatu kesalahan, tapi menghadkan penerapannya semata-mata untuk motif permurtadan. Seksyen 48 daripada enekmen tersebut menyatakan bahawa seorang Muslim yang menyatakan dirinya sebagai bukan Muslim untuk menghindari tindakan yang mungkin boleh diambil terhadap-

60 52 nya, akan dianggap bersalah atas suatu pelanggaran. Hukuman maksimum adalah tiga tahun penjara dan denda RM5, 000. Setiap orang Muslim yang murtad boleh mengelakkan diri daripada sebarang tindakan yang diambil di bawah undang-undang Syariah kerana dia sekarang bukan seorang Muslim dan bukan lagi di bawah undang-undang Islam. Peruntukan seperti ini pasti akan merangkumi semua kes-kes yang tinggalkan agama Islam. Pahang Selain daripada seksyen 166 Enekmen Pentadbiran Agama Islam dan Adat Melayu Pahang 34 yang menyatakan penyebaran agama-agama lain untuk seorang Muslim adalah suatu pelanggaran undang-undang, seksyen185 pula menetapkan bahawa murtad adalah sebuah pelanggaran yang boleh dihukum dengan penjara, merotan dan denda. Hukuman rotan diperkenalkan sebagai hukuman untuk pelanggaran ini pada pindaan berikutnya. Bagaimanapun, pindaan tersebut masih belum dikuat-kuasakan sehingga hari ini. Agaknya, kerajaan negeri merasa ragu-ragu untuk melaksanakan hukuman tersebut meskipun Mahkamah Syariah mempunyai bidang kuasa untuk melaksanakan hukuman rotan hingga enam sebatan di bawah Akta Mahkamah Syariah Pada masa ini, Mahkamah Syariah di Pahang hanya boleh menghukum seorang yang murtad dengan hukuman penjara dan denda. Pulau Pinang Tidak ada peruntukan dalam Enekmen Pentadbiran Agama Islam Negeri Pulau Pinang 35 dan Enekmen Kesalahan Jenayah Syariah (Pulau Pinang) 36 yang menyatakan murtad sebagai suatu pelanggaran. Juga tidak ada ketentuan apapun yang menghuraikan prosedur untuk keluar dari Islam. Perak Seksyen 12 dan 13 daripada Enekmen Jenayah (Syariah) 37 menyatakan murtad sebagai satu kesalahan yang boleh dihukum. Seksyen 28 menyatakan bahawa takfir juga merupakan satu kesalahan yang boleh dihukum. Ironisnya, seksyen 146(2) Enekmen Pentadbiran Undang-undang Islam yang lama 38 menetapkan bahawa jika seorang Muslim menukarkan kepada agama lain, dia harus memaklumkan keputusannya kepada Mahkamah (Syariah) dan mahkamah akan mengumumkan penukaran tersebut. Malangnya, peruntukan tersebut telah dihapuskan pada tahun Meskipun demikian, sebelum penghapusan tersebut dikuatkuasakan, enekmen tersebut telah dilucutkan oleh Enekmen Pentadbiran Undang-undang Islam yang baru. 39 Agaknya, sebelum tahun 1992, seorang Muslim di Perak boleh keluar daripada Islam dengan berdasarkan seksyen 146 daripada

61 53 enekmen yang lama. Tindakan pengumuman kes murtad yang dilakukan oleh mahkamah nampaknya hanya untuk satu pentadbiran rasmi sahaja. Perlis Seksyen 23 daripada Kesalahan-kesalahan Jenayah dalam Enekmen Syarak menyatakan bahawa takfir adalah suatu kesalahan jenayah. Bagaimanapun, tidak ada peruntukan yang jelas untuk menukar agama dan tidak ada penjelasan tentang murtad. Selangor Kebanyakan bahagian daripada Enekmen Pentadbiran Undang-undang Islam 41 telah diganti dengan enekmen-enekmen yang lebih baru. Seksyen 6 dari Enekmen Kesalahan-kesalahan Jenayah Syariah 42 menyatakan takfir sebagai suatu pelanggaran. Namun begitu, tidak disebutkan hukuman apakah yang akan dikenakan untuk mereka yang murtad. Juga tidak ada peruntukan prosedur untuk penukaran atau cara keluar daripada Islam. Sabah Seksyen 64 daripada Enekmen Kesalahan-kesalahan Jenayah Syariah menyatakan bahawa takfir adalah satu pelanggaran yang harus dihukum. Meskipun demikian, tidak ada peruntukan yang membolehkan atau melarang pemurtadan, mahupun penetapan prosedur untuk keluar daripada Islam. Sarawak Peruntukan-peruntukan dalam Ordinan Kesalahan Jenayah Syariah agak longgar dan tidak teratur. Tidak ada penjelasan mengenai murtad atau hal keluar daripada Islam. Apakah lingkup Kebebasan Beragama seperti yang termaktub dalam Perlembagaan Persekutuan? Perkara 11(1) dari Perlembagaan Persekutuan menyatakan bahawa setiap orang mempunyai hak untuk menyatakan dan mempraktikkan agamanya dan subjek kepada ayat (4), untuk menyebarkan. Pada bahagian awal bab ini, kita telah mengkaji tentang sekatan penyebaran. Dalam bahagian ini, kita akan menumpukan kepada masalah kebebasan beragama seperti yang termaktub dalam Perlembagaan Persekutuan.

62 54 Kebebasan agama adalah sifat dasar manusia dan sangat berakar dalam kehidupan sehari-harian kita. Bahkan, gerakan untuk kebebasan untuk percata mendahului apa sahaja dalam sejarah perjuangan hak asasi manusia dan kebebasan yang fundamental. 44 Kebenaran dalam pernyataan ini terletak pada kenyataan bahawa agama sering kali telah dijadikan sebagai alasan utama untuk mengadakan peperangan, melakukan pembunuhan, pembantaian manusia, merosakkan harta benda, mengaibkan orang, kekejaman dan alasan untuk tindakan-tindakan yang tidak berperikemanusiaan. Malaysia telah dikenali sebagai sebuah negara dengan penduduknya yang bertolak-ansur, hormat-menghormati, bersatu-padu dan saling memahami. Bagaimanapun, ini tidak secara automatik diterjemahkan ke dalam pluralisme agama. Banyak perdebatan berkisar tentang penafsiran atas Perkara 3 Perlembagaan Persekutuan, yang berbunyi seperti berikut: Perkara 3(1): Perlembagaan Persekutuan menyatakan bahawa Islam adalah agama Persekutuan Malaysia, tapi agama-agama lain boleh diamalkan dengan aman dan harmoni di mana sahaja di Persekutuan. Apa maksud Islam adalah agama rasmi Persekutuan Malaysia dalam Perlembagaan Persekutuan? Untuk memahami apa erti kenyataan ini, kita perlu melihat sejarah perundangan di sebalik peruntukan tersebut. Perkara 3 dalam Perlembagaan Persekutuan digubal sebagai respon kepada sebuah memorandum yang dikemukakan oleh Parti Perikatan kepada Suruhanjaya Reid. Petikan yang relevan daripada memorandum tersebut berbunyi seperti berikut:... Islam akan menjadi agama Malaysia. Kepatuhan kepada prinsip ini tidak akan memaksa apa-apa ketidakupayaan penduduk bukan Islam untuk menganuti dan mengamalkan agama -agama lain, dan ini tidak akan membayangkan bahawa negara ini bukanlah sebuah negara sekular. Dalam Laporan tersebut, Suruhanjaya Reid menjawab soalan tentang agama negara ini sebagai berikut: Kami telah mempertimbangkan pertanyaan adakah perlu wujud kenyataan dalam Perlembagaan yang menyatakan bahawa Islam sepatutnya menjadi agama Negara. Ada kesepakatan sejagat bahawa sekiranya ada peruntukan seperti itu dimasuk-

63 55 kan ke dalam Perlembagaan, ia harus diperjelaskan bahawa ia tidak akan menjejaskan hak-hak sivil yang bukan Muslim walau dengan cara apapun. Dalam memorandum yang dikemukakan oleh Perikatan, telah dinyatakan bahawa Islam akan menjadi agama Malaysia. Kepatuhan kepada prinsip ini tidak akan memaksa apa-apa ketidakupayaan penduduk bukan Muslim untuk menganuti dan mengamalkan agama-agama lain, dan ini tidak akan menggambarkan bahawa negara ini bukanlah sebuah negara sekular. Tidak ada dalam draf Perlembagaan yang akan mempengaruhi kelanjutan kedudukan sekarang di Negeri-negeri berkenaan dengan pengiktirafan Islam ataupun yang akan menghalang pengiktirafan Islam dalam Persekutuan mengikut undang-undang atau dalam hal apapun yang merugikan hak-hak sivil individu bukan Muslim. Sebahagian besar daripada kami berpendapat bahawa perkara di atas harus didasarkan pada asas ini, dengan mempertimbangkan kenyataan daripada Penasihat kepada Raja-Raja yang berkata kepada kami - Ini adalah pandangan Tuanku-Tuanku yang menganggap bahawa bukan sesuatu yang dikehendaki untuk memasukkan beberapa pengisytiharan seperti menyarankan bahawa Kepercayaan Muslim atau Agama Islam ditubuhkan menjadi agama Persekutuan ini. Para Tuanku tidak menyokong pengisytiharan tersebut dimasukkan dan itu adalah satu perkara khusus yang saya sendiri tidak banyak memainkan peranan. Yang Arif Hakim Abdul Hamid berpendapat bahawa pengisytiharan harus dimasukkan ke dalam Perlembagaan seperti yang disarankan oleh Perikatan. Pandangan-pandangan beliau telah dimasukkan dalam catatan-nya yang dilampirkan kepada laporan ini. (Perenggan 169, halaman 73 daripada Laporan tersebut) Petikan di atas tidak akan lengkap tanpa melihat nota Yang Arif Hakim Abdul Hamid mengenai Islam sebagai satu agama negara dalam perenggan 11 dan 12, halaman 100 daripada Laporan Suruhanjaya Reid: Perikatan telah mengesyorkan bahawa Perlembagaan harus mengandungi satu peruntukan yang menyatakan Islam sebagai agama Negara. Mereka juga mengesyorkan bahawa harus diperjelaskan dalam peruntukan tersebut bahawa pengisytiharan perkara di atas tidak akan memaksakan apa-apa ketidakupayaan rakyat bukan Islam untuk menganuti, menyebarkan dan mengamalkan agama mereka, dan tidak akan menghalang Negara menjadi sebuah Negara sekular. Dalam hal ini rekomendasi daripada Perikatan adalah sebulat suara, dan cadangan mereka harus diterima dan satu peruntukan tentang ini harus dimasukkan ke dalam Perlembagaan samada selepas Perkara 2 dalam Bahagian I atau pada awal Bahagian XIII.

64 56 Islam akan menjadi agama Negara Malaya, tetapi tidak ada dalam perkara ini yang akan menghalang mana-mana warga negara menganut apa-apa agama selain daripada Islam, mengamalkan dan menyebarkan agama tersebut. Juga tidak ada warganegara yang menjadi tidak berupaya hanya kerana dia bukan seorang Muslim. Sebuah peruntukan seperti yang dicadangkan di atas tidak merbahaya. Tidak kurang daripada 15 negara di dunia mempunyai peruntukan seperti ini yang termaktub dalam Perlembagaan mereka. Di antara negara-negara Kristian yang mempunyai peruntukan seperti ini dalam Perlembagaan mereka, adalah Ireland (Perkara 6), Norway (Perkara 1), Denmark (Perkara 3), Sepanyol (Perkara 6), Argentina (Perkara 2), Bolivia (Perkara 3), Panama (Perkara 36) dan Paraguay (Perkara 3). Di antara negara-negara Islam adalah Afghanistan (Perkara 1), Iran (Perkara 1), Iraq (Perkara 13), Jordan (Perkara 2), Arab Saudi (Perkara 7) dan Syria (Perkara 3). Thailand memberi satu contoh di mana agama Buddha telah dijadikan sebagai agama Raja yang diperlukan oleh Perlembagaan untuk menegakkan agama tersebut (Perkara 7). Jika satu agama telah dinyatakan sebagai agama rasmi di negara-negara tersebut, dan pengisytiharannya telah menimbulkan apa-apa kesulitan kepada sesiapa pun, maka jikalau pengisytiharan seperti ini dimasukkan dalam Perlembagaan Malaysia, tidak ada apaapa bahaya yang akan terjadi. Bahkan peruntukan seperti ini sudahpun ada di dalam semua Perlembagaan Negerinegeri Malaya. Apa yang diperlukan untuk dilakukan ialah memindahkannya daripada Perlembagaan Negeri ke dalam Persekutuan. Bekas Perdana Menteri, Tunku Abdul Rahman, juga menegaskan kembali kedudukan berperlembagaan Islam dalam kata-kata berikut: Saya ingin menjelaskan bahawa negara ini bukanlah sebuah negara Islam seperti yang difahami umum, kita hanya menyatakan bahawa Islam akan menjadi agama rasmi negara ini. 45 Ini bermakna bahawa Perkara 3 dalam Perlembagaan Persekutuan menyatakan bahawa Islam adalah agama Persekutuan; peruntukan ini hanya dimaksudkan untuk tujuan majlis dan upacara rasmi. Pandangan ini diambil oleh mahkamah dalam kes Che Omar bin Che Soh v Pendakwaraya Penuntut Umum, 46 di mana selepas mengambil kira kesedaran bahawa Islam adalah satu jalan hidup yang lengkap yang merangkumi semua bidang kegiatan manusia, Mahkamah Agung mengambil keputusan bahawa Perkara 3 dalam Perlembagaan Persekutuan tidak pernah dimaksudkan untuk memperluas penerapan Syariah dalam undang-undang

65 57 awam. Kes Teoh Eng Huat v Kadhi dari Pasir Mas, Kelantan & Anor 47 menyoroti isu penukaran agama dan masalah dalam memelihara kerukunan beragama dalam masyarakat berbilang kaum. Walaupun Mahkamah Agung harus menegaskan hak kebebasan beragama individu, hak itu hanya diberikan kepada orang dewasa. Perjalanan agama seseorang bawah umur akan terus ditentukan oleh orang tua atau walinya. Ketika orang menguji keputusan sebenar Teoh Eng Huat, tetap timbul pertanyaan mengenai adakah masalah penukaran telah diselesaikan sepenuhnya, dan adakah hal ini telah memberikan sedikit penjelasan tentang peranan Islam dalam undang-undang awam Malaysia. Bagaimanapun, dalam beberapa kes baru-baru ini, pihak berkuasa telah mengenepikan perdebatan tentang peranan Islam di Malaysia sehingga satu penafsiran baru berlaku. Dalam kes Meor Atiqulrahman bin Ishak v Fatimah binti Sihi, 48 Mahkamah Tinggi menyatakan bahawa Islam adalah agama yang utama dan lebih diprioritaskan daripada agama-agama lain di negara ini. Lebih penting lagi, dalam kes Lina Joy v Majlis Agama Islam WP & Kerajaan Malaysia (Saman Pemula No R ) yang tidak dilaporkan, telah diputuskan bahawa seorang Melayu akan terus berada dalam Islam sehingga dia mati dan dia tidak boleh melepaskan agama Islam. Keputusan serupa juga dibuat dalam kes Soon Singh Bikar Singh v Pertubuhan Kebajikan Islam Malaysia (PERKIM) Kedah [1999] 2 CLJ5; dan Daud bin Mamat v Majlis Agama Islam Kerajaan Negeri Kelantan (Saman Pemula No , 320, 321 & ). Keputusan penghakiman baru-baru ini tampaknya bercanggah dengan kes undang-undang yang telah terjadi sebelumnya, dan tampaknya telah gagal mempertimbangkan dokumen-dokumen asas sebagai bantuan kepada penafsiran skop Perkara 3. Mereka juga mengenepikan tatanan sekular liberal yang melandasi Perlembagaan Persekutuan. Akibatnya, situasi sekarang menjadi semakin samar-samar. Nota: 1 Kevin Y.L. Tan & Thio Li-Ann, Tan, Yeo & Lee, Constitutional Law In Malaysia and Singapore, Edisi kedua, Butterworths, 1997, hal Tun Salleh Abas, Selected Articles and Speeches on Constitution, Law and Judiciary, Malaysia Law Publisher, 1985, hal 45.

66 58 3 AJ Harding, Government and the Constitution in Malaysia, Kluwer Law International, 1996, hal Negeri-negeri tersebut termasuklah: Terengganu (En.1/80), Kelantan (En.11/81), Kedah (En.1/88), Perak (En.10/88), Pahang (En.1/89) dan Johor (En. 12/91). 5 Selangor (En. 1/88). 6 Dua negeri yang lain mempunyai enekmen-enekmen berikut: (i) Kawalan dan Sekatan (Penyebaran Agama Bukan Islam di Antara Orangorang Islam) (Negri Sembilan): En. 9/91 9/91 (ii) Enekmen Kawalan dan Sekatan Penyebaran Agama Bukan Islam Kepada Orang-orang Islam: En. 1/88 1/88 7 Akta Undang-undang ini termasuklah Enekmen-enekmen Terengganu, Kelantan dan Melaka. 9 Selepas 1988, semua negeri kecuali Melaka dan Selangor, telah menyatakan bahawa pengadaan apa-apa kegiatan, persembahan... di mana kandungan atau mesej yang dibuat untuk memujuk, mempengaruhi atau menghasut seorang Muslim untuk mengikuti agama lain sebagai sebahagian daripada pelanggaran ini. 10 Maksimum hukuman untuk setiap negeri adalah berbeza. Lihat jadual dalam Lampiran Ini bagaimanapun bukalah satu kesalahan di bawah Enekmen Selangor Enekmen Pahang 1989 menghilangkan frasa di bawah usia 18 tahun, memperluaskan lingkup bahagian ini untuk merangkumi bukan sahaja kanak-kanak di bawah umur, tetapi orang dewasa juga. 13 Pembelaan seperti ini tidak terdapat dalam Enekmen Selangor Lihat sub seksyen (3) dan (4). 15 Di bawah Enekmen Selangor, dihubungi melalui telefon telah digantikan dengan cara apa sahaja untuk berkomunikasi manakala Enekmen Perak, Pahang, Negeri Sembilan dan Johor merangkumi atau dengan cara apapun juga untuk memperluaskan lingkup peruntukan ini. 16 Ini tidak diperlukan di bawah Enekmen-enekmen Perak, Pahang, Negeri Sembilan, Johor dan Selangor. Keperluan seseorang untuk menjadi orang asing telah dihilangkan. 17 Lihat sub seksyen 6(4). 18 Sub seksyen (5). 19 Sub seksyen (4). Enekmen Selangor tidak mempunyai pembelaan seperti ini. 20 Seksyen 2 dari Akta Interpretasi 1948 dan Supra. N Lihat seksyen 7(3) yang menyatakan bahawa penerbitan yang dihantar ke alamat seseorang akan dianggap telah dihantar kepada orang tersebut. Ini mungkin tidak adil kerana ada senario di mana penerbitan keagamaan dihantar ke alamat bangunan yang sebelumnya ditinggali oleh seorang bukan Islam tetapi kemudian ditempati oleh seorang Muslim untuk sesiapa penerbitan tidak dimaksudkan. 23 Lihat seksyen 5(4) dan 6(4) enekmen-enekmen negeri. 24 Akta Akta 559.

67 59 26 Enekmen No 14/ Enekmen No 9/ Enekmen No 4/ Seksyen 124 Majlis Agama Islam dan Enekmen Adat-istiadat Melayu. 30 Enekmen No 2/ Enekmen 6/ Versi rasmi enekmen-enekmen tersebut tertera dalam Bahasa Melayu. Dengan demikian, tujuan yang tepat dinyatakan dalam Bahasa Melayu adalah... dengan tujuan pendidikan dan orang itu diminta bertaubat mengikut Hukum Syarak. 33 Enekmen No 4/ Enekmen No 8/ Enekmen No 5/ Enekmen No 3/ Enekmen No 3/ Enekmen No 11/ Enekmen No 2/ Enekmen No 4/ Enekmen No 3/ Enekmen No 9/ Enekmen No 3/ Paulus Seighart, International Human Rights Law (1983) di hal Hansard, 1hb April [1988] 2 MLJ [1990] 2 MLJ [2000] 5 MLJ 375.

68 60

69

70 62 Adakah ada sekatan di bawah undang-undang negeri tentang penggunaan Bahasa Melayu di gereja-gereja? Apakah pandangan dan prinsip yang harus kita pegang? Bahasa Melayu adalah bahasa kebangsaan kita, 1 oleh kerana itu tidak ada asas untuk menetapkan larangan penggunaannya di mana-mana daerah negara ini. Tambahan pula, Akta Bahasa Kebangsaan 1963/67 2 juga menegaskan status Bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan yang digunakan untuk tujuan-tujuan rasmi. Namun begitu, sejak tahun 1980, sembilan negeri di Semenanjung Malaysia telah meluluskan enekmen-enekmen yang menghadkan penggunaan pelbagai istilah dan ekspresi. Kata-kata itu dikatakan dikhususkan hanya untuk kegunaan orang Islam dan tidak boleh dihubungkaitkan dengan agama bukan Islam. Syarat-syarat seperti yang dinyatakan di bawah seksyen 9 daripada kesemua Enekmen-enekmen Kawalan dan Sekatan Agama-agama Bukan Islam. 3 Semua enekmen ini didasarkan daripada ketentuan Enekmen Terengganu, maka kata-kata yang diperuntukkan untuk tujuan ini lebih kurang sama kecuali untuk negeri Kedah dan Johor. Seksyen 9(1) daripada Enekmen-enekmen negeri menyebutkan bahawa sekiranya seseorang yang melakukan suatu pelanggaran undang-undang: (1) dalam mana-mana tulisan yang diterbitkan; atau (2) dalam mana-mana ucapan atau pernyataan umum; atau (3) dalam mana-mana ucapan atau pernyataan yang ditujukan kepada mana-mana perhimpunan orang 4 ; atau (4) dalam mana-mana ucapan atau pernyataan yang diterbitkan atau disiarkan; dan pada masa itu dibuat dia tahu atau seharusnya tahu itu akan diterbitkan atau disiarkan, menggunakan salah satu daripada kata-kata yang disenaraikan dalam Bahagian I daripada Jadual atau apa sahaja bahagian atau variasi, untuk mengungkapkan atau menggambarkan apaapa fakta, kepercayaan, ide, konsep, tindakan, aktiviti, perkara atau hal yang berkaitan dengan mana-mana agama bukan Islam. 5 Seksyen 9(2) daripada Enekmen-enekmen Negeri menetapkan bahawa seseorang yang bukan Islam dikatakan telah melakukan suatu kesalahan jika ia, dalam keadaan yang telah ditetapkan dalam seksyen (1),

71 63 menggunakan mana-mana kalimat yang disenaraikan dalam Bahagian II daripada Jadual tersebut, 6 kecuali dengan petikan atau rujukan. Seksyen 9(4) Enekmen-enekmen Negeri membolehkan Persidangan Rajaraja 7 atau Penguatkuasa Negeri 8 untuk menukar jadual tersebut dengan satu perintah yang diterbitkan dalam Gazette. 9 Kalimat dan ekspresi yang ditetapkan dalam Jadual Enekmen-Enekmen Negeri sangat luas. Kenyataannya, kebanyakan kata-kata tersebut adalah sangat umum dan banyak digunakan oleh orang yang bukan Muslim, termasuk orang Kristian. Kata-kata seperti Allah, firman, iman, nabi, rasul, wahyu, dll. semuanya termasuk dalam Jadual tersebut. Berikut adalah jadual senarai kata yang dilarang yang termaktub dalam Jadual setiap Enekmen Negeri. BAHAGIAN I: KATA-KATA YANG DILARANG UNTUK DIGUNAKAN OLEH ORANG BUKAN ISLAM: Kalimat Enekmen Negeri T gnu 1980 K tan 1981 Kedah 1988 M ka 1988 S gor 1988 Perak 1988 Phg 1989 Johor 1991* Akhirat Allah Al-Quran/Quran Al-Sunnah Azan Baitullah Dakwah Fatwa Firman Allah Fitrah Hadith/Hadis Haj/Haji Hajjah Hauliak Ibadah/Ibadat N. S Ilahi

72 64 Kalimat Enekmen Negeri T gnu 1980 K tan 1981 Kedah 1988 M ka 1988 S gor 1988 Perak 1988 Phg 1989 Johor 1991* Imam Iman Injil Kaabah Kadi Karamah/ Qaramah Khalifah Khutbah Masjid Mubaligh Mufti Mussabaqah Mussala Nabi Qiblat Rasul Salat/Solat Shahadah/ Syahadah Sheikh Surau Syariah Tabligh Ulama Wahyu Wali Zakat N. S. 1991

73 65 * Enekmen Johor tidak mengandungi apa-apa Jadual yang menetapkan istilah dan ekspresi terlarang. Sebaliknya, ia melarang penggunaan mana-mana kalimat (dan ekspresi) yang berasal dari Islam, mungkin dengan maksud memudahkan cakupan istilah lain yang belum termasuk dalam jadual-jadual yang ada. Ia dengan sengaja tidak mendefinasikan frasa "kata-kata (dan ekspresi) yang berasal dari Islam" supaya mahkamah mempunyai kuasa yang lebih luas untuk memasukkan apa-apa kalimat lain yang seharusnya termasuk dalam pelarangan ini. BAHAGIAN II: EKSPRESI-EKSPRESI YANG DILARANG UNTUK DIGUNAKAN OLEH ORANG BUKAN ISLAM: Kalimat Enekmen Negeri T gnu 1980 K tan 1981 Kedah 1988 M ka 1988 S gor 1988 Perak 1988 Phg 1989 Johor 1991* Subhanallah Alhamdulillah Lailahaillallah Walillahilhamd Alahu Akbar Insyaallah Astaghfirullahal Azim N. S Tabaraka Allah Masyaallah Lahaula Walaquata Illabillahilaliyil Azim Assalamualaikum Wallahi Wabillahi Watallahi Auzubillah Enekmen Kedah tidak mengandungi Bahagian II. * Enekmen Johor tidak mengandungi apa-apa Jadual yang menetapkan istilah dan ekspresi terlarang. Sebaliknya, ia melarang penggunaan mana-mana kalimat (dan ekspresi) yang berasal dari Islam. Ia tidak mendefinasikan frasa kata-kata (dan ekspresi) yang berasal dari Islam supaya mahkamah mempunyai kuasa yang lebih luas untuk memasukkan apa-apa kalimat lain yang seharusnya termasuk dalam pelarangan ini.

74 66 Nota: (1) Pulau Pinang hanya mempunyai satu peruntukan di bawah Enekmen Pelanggaran Jenayah Syariah ( Negeri Pulau Pinang) 1996, iaitu di seksyen 5, yang mengawal dan menyekat penyebaran agama-agama lain kepada umat Islam yang berbunyi seperti berikut: Mana-mana orang, baik yang mengaku Islam atau tidak, yang menyebarkan ajaran agama atau kepercayaan selain daripada ajaran-ajaran atau kepercayaan agama Islam di antara orang-orang yang mengaku dirinya Muslim akan bersalah atas suatu kesalahan yang akan dilanjutkan dalam Mahkamah Sivil dan bila sabit kesalahan akan didenda tidak melebihi daripada tiga ribu ringgit atau penjara untuk tempoh yang tidak melebihi dua tahun atau kedua-duanya sekali. Dengan istilah menyebarkan tidak ditafsirkan dengan jelas, mahkamah boleh mengambil satu tafsiran yang lebih luas dan liberal tentang perkataan tersebut. Ada kemungkinan bahawa enekmen-enekmen negeri yang lain boleh dirujuk dan dianggap sangat meyakinkan dalam kes seperti itu. (2) Wilayah Persekutuan: Akta Pelanggaran Jenayah Syariah (Wilayah Persekutuan) 1997 (Akta 559). Seksyen 5 mengandungi satu peruntukan yang setanding dengan hukuman yang dilarang oleh undang-undang. (3) Pahang: Enekmen Pentadbiran Agama Islam & Adat Melayu Pindaan (No 4/89) pada tahun 1989 bahkan menyarankan hukuman rotan (tidak melebihi daripada enam sebatan) selain daripada denda dan hukuman penjara untuk pelanggaran seperti itu dan murtad. Pindaan belum dikuatkuasakan lagi. (4) Kelantan: Enekmen Majlis Agama Islam dan Adat Melayu 1994, seksyen 124 menyatakan bahawa: Sesiapa yang membantu atau menyebabkan orang yang mengaku dirinya Islam untuk meninggalkan agama tetapi tindakan tersebut tidaklah dikira sebagai riddah (yang bermaksud 'murtad') adalah bersalah atas suatu pelanggaran dan bila sabit kesalahan akan didenda tidak melebihi lima ribu ringgit atau penjara untuk tempoh yang tidak melebihi tiga tahun atau kedua-duanya sekali. (5) Menurut semua enekmen yang ada, tampak bahawa semua negeri di Malaysia telah melarang apa-apa sahaja cara dan kaedah penyebaran agama-agama bukan Islam kepada orang Muslim (daripada mengawal dan menghadkannya seperti yang ditetapkan dalam Perlembagaan Persekutuan) kecuali negeri Perlis, Sabah dan Sarawak. Respon apakah yang harus kita berikan setelah mengetahui semua sekatan ini? Haruskah kita berhenti menggunakan kalimat dan ekspresi meskipun selama ini gereja sudah menggunakan kalimat-kalimat ini? Atau haruskah kita terus menggunakannya meskipun larangan tersebut sangat jelas dalam Enekmen-enekmen Negeri?

75 67 Kita harus terlebih dahulu mempersoalkan kesahihan undang-undang tersebut dan tidak hanya menurut secara membabi buta. Sebagaimana yang telah dibahaskan dalam bab mengenai penukaran agama, adalah disarankan bahawa undang-undang yang melarang penggunaan istilah-istilah dalam Bahasa Melayu mungkin bertentangan dengan peruntukan Perlembagaan Persekutuan. Tambahan pula, larangan mengenai penggunaan Bahasa Melayu sebagai media pengajaran di gereja juga bertentangan dengan dasar Pendidikan Kebangsaan yang membuat Bahasa Melayu sebagai satu subjek wajib di semua sekolah rendah dan menengah. Sebuah jadual waktu telah dibuat untuk melaksanakan penggunaan Bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar di kesemua sekolah-sekolah kebangsaan. 10 Ini akan menyebabkan ia sangat tidak masuk akal untuk mewajibkan Bahasa Melayu di sekolah-sekolah, tetapi pada masa yang sama melarang penggunaannya di gereja. Namun demikian, masalah ini boleh menjadi satu perkara sensitif dan kerajaan tidak begitu tertarik untuk memperkatakannya secara terbuka. Nota: 1 Perkara 152 Perlembagaan Persekutuan. 2 Akta 32, Semakan Lihat perbincangan tentang penukaran agama dalam Bab 4 untuk peruntukan lain. 4 Enekmen-enekmen Terengganu, Kelantan, Melaka dan Kedah menggunakan istilah perhimpunan terancang dan bukannya perhimpunan, sehingga tampaknya menyekat penggunaan istilah tersebut dalam perhimpunan tidak formal. 5 Agama bukan Islam merangkumi semua agama besar di Malaysia, seperti Kristian, Buddha, Sikh, Hindu, dll 6 Kedah tidak mempunyai Bahagian II daripada Jadual tersebut dan dengan demikian seksyen kecil (2) tidak ada dalam Enekmennya. Johor langsung tidak mempunyai jadual. Sebaliknya, ia melarang penggunaan semua "kata-kata yang berasal dari Islam." Bila tidak adanya definisi istilah dalam Enekmen, frasa ini jelas bermaksud untuk merangkumi semua kemungkinan istilah-istilah yang mungkin boleh dikaitkan dengan agama Islam. 7 Negeri-negeri termasuklah Terengganu, Kelantan, Selangor, dan Perak. Pahang memberikan kuasa tersebut kepada Raja dan bukannya Majlis Raja-raja. 8 Negeri Melaka dan Negeri Sembilan. 9 Kedah tidak mempunyai peruntukan ini. Johor tidak mempunyai jadual seperti itu. 10 Kecuali untuk kelas-kelas dalam bahasa ibunda murid-murid tersebut dan Bahasa Inggeris: Richard Mead, Malaysia Nasional Language Policy and the Legal System, Yale University Southeast Asia Studies, 1988, hal. 24.

76 68

77

78 70 Bolehkah seseorang ditahan atau dipanggil ke balai polis dengan objektif untuk membantu dalam siasatan? Adakah seseorang wajib melengkapi dan menyerahkan semua maklumat kepada pihak polis jika dia dipanggil untuk membantu siasatan? Adakah kegagalan untuk memberikan maklumat yang diperlukan akan menghalangi pegawai polis dalam melaksanakan tugas awam-nya, maka dianggap bertentangan Perkara 186 Undang-undang Jenayah? Pada umumnya, polis diberi beberapa kuasa di bawah Akta Polis (selanjutnya disebut sebagai AP ) dan Akta Kanun Acara Jenayah 2 (selanjutnya disebut sebagai KAJ ), yang meliputi, antara lain: (1) kuasa untuk menangkap, 3 (2) kuasa untuk melakukan pemeriksaan, 4 (3) kuasa untuk memeriksa lesen dan kenderaan; 5 (4) kuasa untuk mengawal perhimpunan, perjumpaan dan perarakan; 6 (5) kuasa untuk menghentikan kegiatan tertentu yang dijalankan di tempat selain daripada tempat awam; 7 (6) kuasa untuk mengawal permainan alat-alat muzik di tempat-tempat awam; 8 dan (7) kuasa untuk membuat peraturan dan arahan untuk kawalan lalu lintas. 9 Peraturan umum yang ditetapkan di bawah seksyen 112 daripada KAJ memberi maklumat bahawa sewaktu membuat penyiasatan lisan, seseorang pegawai polis boleh memeriksa sesiapa sahaja yang mengetahui faktafakta dan perkara-perkara kes tersebut dan akan merekodkan secara bertulis pernyataan yang dibuat oleh orang yang diperiksa. 10 Orang tersebut terikat untuk menjawab semua soalan yang berkaitan dengan kes yang diajukan kepada mereka oleh pegawai yang bertugas. Namun begitu, orang itu tidak terikat untuk menjawab setiap soalan yang akan mendedahkannya kepada tuntutan jenayah/hukuman/kena denda. 11 Adakah seseorang wajib mengikuti seseorang pegawai polis untuk ke balai polis untuk tujuan membantu polis dengan siasatan? Walaupun tidak ada kes di Malaysia atau undang-undang yang menyentuh tentang isu ini, keskes di England 12 mungkin boleh memberi titik terang mengenai masalah ini. Kes bersejarah Rice v Connolly 13 memutuskan bahawa ketika setiap warga negara mempunyai tanggungjawab moral ataupun sosial untuk membantu polis, tidak ada kewajipan undang-undang seperti itu. 14 Sesuatu tindakan menolak untuk menjawab soalan yang diajukan oleh seorang pegawai polis

79 71 (dibandingkan dengan berbohong) ataupun untuk mengikutinya ke balai polis tidak boleh dikatakan sebagai satu kesalahan atau sengaja menghalangi pihak polis dalam melaksanakan tugasnya. 15 Ini juga satu prinsip undang-undang Inggeris yang menyatakan polis/pegawai kastam tidak berhak untuk menahan seseorang dengan alasan untuk membantu siasatan, samada pegawai polis menangkap seseorang kerana melanggar undang-undang atau menangkapnya langsung. 16 Menurut hakim Inggeris, perbuatan tidak membantu polis di dalam siasatan tidak bersalah. 17 Namun, kita harus ingat dua kemungkinan: (1) setahu kami, semua pihak berkuasa Inggeris yang disebutkan di atas belum diterapkan atau diangkat oleh mahkamah Malaysia. Dengan kata lain, walaupun prinsip-prinsip ini bersangkutan, ia belum disahkan lagi dalam konteks Malaysia. Dengan demikian, applikasi mereka masih dipertanyakan. (2) Dalam Kanun Hukum 18 (selanjutnya disebut sebagai KH ), adalah menjadi satu kesalahan sekiranya seseorang itu: (a) terikat pada undang-undang menerbit atau menghantar apa-apa dokumen kepada mana-mana pegawai awam, 19 atau (b) terikat pada undang-undang untuk memberikan maklumat tentang apa saja kepada mana-mana pegawai awam, 20 atau (c) terikat pada undang-undang untuk memberi/membantu mana-mana pegawai awam bagi menghilangkan perlaksanaan satu kewajiban undang-undang secara sengaja. 21 Meskipun demikian, boleh dipertikaikan mengenai apa yang merupakan kewajipan undang-undang seperti itu. 22 Tambahan pula, tidak ada peruntukan mana-mana undang-undang atau kes yang dengan jelas mengenakan kewajiban undang-undang ke atas ahli masyarakat untuk membantu polis dalam penyiasatan mereka. Nampaknya tidak ada kuasa yang telah diberikan pada polis untuk menahan setiap orang atau memaksa mereka hadir di balai polis untuk tujuan membantu siasatan, kecuali orang tersebut dikatakan tahu fakta-fakta dan hal-hal kes ini. 23 Dengan kata lain, pelaksanaan kuasa seperti itu hanya terhad kepada orang yang disyaki atau saksi kepada suatu pelanggaran. Dalam keadaan apakah polis boleh menggeledah pejabat atau bangunan sesebuah gereja, samada dengan atau tanpa surat perintah? Adakah sekatan wujud untuk membatasi kuasa seperti itu?

80 72 Kuasa untuk melakukan carian diberikan kepada polis dalam pelbagai undang-undang. 24 Namun begitu, ketentuan umum yang termaktub dalam Kanun Tatacara Jenayah (Akta 593) (selanjutnya disebut sebagai KTJ ) bergantung kepada keadaan. Pada umumnya pencarian dalam satu bangunan boleh dibuat dengan atau tanpa surat perintah geledah. Di bawah KTJ, satu carian tanpa waran ini diberikan hanya untuk tujuan mencari harta curian berdasarkan maklumat yang diberi 25 dan mencari wang atau mesin tiruan yang digunakan untuk menipu. 26 Satu kuasa menggeledah yang jauh lebih luas diberikan kepada seorang polis penyiasat 27 di bawah seksyen 116 dari KTJ untuk mencari tahu atau mengeluarkan perintah geledah pada mana-mana tempat. Peruntukan perintah ini mencakup pencarian hampir kesemua perkara, termasuk apaapa dokumen atau hal lain, yang dianggap perlu untuk melaksanakan satu penyiasatan. Ini mengakibatkan dalam praktiknya, polis sering tidak memohon untuk surat perintah geledah 28 atau panggilan atau mengeluarkan satu arahan 29 sebelum melakukan penyiasatan kerana berpegang kepada seksyen 116 daripada KTJ. 30 Meskipun kuasa seperti itu cenderung disalahgunakan, ada beberapa kriteria tertentu yang harus dipenuhi sebelum polis boleh melakukan penyiasatan seperti itu: (1) Sebelum itu, perlu ada penyiasatan polis di tempat tersebut. Dalam satu kesalahan yang kecil, 31 polis tidak akan melakukan penyiasatan melainkan jika mereka telah menerima arahan untuk menyiasat (biasanya disebut sebagai satu OTI ) dari Pendakwaraya Awam. 32 Walau bagaimanapun, untuk satu pelanggaran yang besar, 33 polis boleh mula siasatan selepas menerima maklumat 34 atau bila polis mempunyai alasan untuk mengesyaki satu pelanggaran besar telah terjadi. (2) Polis harus mempunyai alasan untuk percaya bahawa orang tersebut tidak akan mengeluarkan dokumen atau bukti-bukti yang diperlukan walapupun telah diperintahkan untuk melakukannya, atau tidak diketahui kalau dokumen tersebut dipunyai oleh mana-mana orang. Perlu kita ketahui bahawa sekatan seperti itu tidak berkesan, kerana kuasa yang diberikan kepada pihak polis untuk membuat penyiasatan terlalu luas. Jika surat panggilan dikeluarkan oleh mahkamah atau satu perintah bertulis telah dikeluarkan oleh pegawai polis di bawah seksyen 51 daripada KTJ, orang yang menerima saman perlu menyerahkan dokumen-dokumen atau perkara-perkara yang diperlukan pada waktu dan tempat yang telah ditentukan dalam surat panggilan atau saman tersebut. Kuasa seperti itu boleh disalahgunakan dengan mudah, kerana hanya ada

81 73 dua keadaan yang tidak penting perintah seperti ini dibuat: (1) pengeluaran dokumen atau harta harus dianggap 'perlu atau diingini 35 untuk tujuan penyiasatan, penyoalan, pembicaraan atau prosiding/ tindakan undang-undang lain di bawah KTJ; dan (2) perintah tersebut harus mengenalpasti dokumen atau harta yang spesifik yang mereka hendak cari, dan harus memberi masa yang mencukupi kepada pihak yang dikenakan perintah untuk mengeluarkannya. 36 Seksyen 54 dari KTJ juga memberikan kuasa pengeluaran surat perintah geledah dalam tiga kes: (1) di mana mahkamah mempunyai alasan untuk percaya bahawa orang yang dipanggil untuk menghasilkan sebuah dokumen atau benda di bawah seksyen 51 tidak akan melakukan itu; atau (2) di mana dokumen atau benda itu tidak diketahui kalau dimiliki oleh orang tersebut; atau (3) di mana satu pemeriksaan atau pencarian umum diperlukan untuk tujuan keadilan atau dalam apa-apa pembicaraan, pemeriksaan dan prosiding lain. Namun begitu, ada beberapa sekatan bagi pemberian perintah atau arahan tersebut: (1) seksyen 55 daripada KTJ: polis hanya boleh mencari atau memeriksa tempat atau bahagian daripadanya sesuai dengan apa yang telah ditentukan dalam surat arahan. (2) seksyen 57 (1) daripada KTJ: surat arahan perlu secara bertulis, ditandatangani dan mempunyai materai daripada mahkamah. (3) surat arahan harus mengandungi: (a) pihak kuasa yang mengeluarkannya, (b) nama orang yang ditujukan, dan (c) alamat tempat yang akan dimasuki. 37 Namun begitu, berdasarkan seksyen 435 daripada KTJ, 38 mahkamah Malaysia nampaknya seringkali sangat lembut dalam menafsirkan kuasa polis dalam membuat penggeledahan, terutama sekali dalam kes-kes jenayah 39 untuk tujuan membenteras jenayah dan melindungi kepentingan awam. Perlu diperhatikan bahawa faktor-faktor ini juga harus diimbangi dengan hak individu-individu untuk menikmati harta-benda mereka tanpa campur tangan penyekatan daripada pihak yang berkuasa.

82 74 Oleh kerana itu, dalam konteks bangunan gereja, yang merupakan harta peribadi, polis umumnya tidak mempunyai hak untuk masuk dan menggeledah bangunan tersebut kecuali jika mereka memenuhi semua peruntukan yang telah disebutkan di atas. Mana-mana pemasukan atau penggeledahan secara haram atau menyalahi undang-undang di tanah peribadi akan dianggap sebagai satu pencerobohan ke atas bangunan dan harta-benda. Dalam hal ini, orang yang melakukan penggeledahan tersebut bertanggungjawab untuk membayar pampasan wang kepada mangsa tersebut. 40 Nota: 1 Akta 344, Semakan Akta Seksyen 11 dan 23 dari KAJ. Bagaimanapun, seorang majistret boleh membenarkan satu penangkapan, secara lisan atau dengan surat arahan, di bawah seksyen 16, 47 dan 50 dari KAJ, sementara seorang hakim Mahkamah Tinggi mempunyai kuasa yang sama di bawah seksyen 315 daripada KAJ.. 4 Seksyen 20, 22, 54, 56, 62, 63, 116 dari KAJ 5 Seksyen 24 daripada AP. 6 Seksyen 27 daripada AP. 7 Seksyen 27A dari AP, menyatakan bahawa: (a) kegiatan tersebut diarahkan untuk, atau dimaksudkan supaya dapat disaksikan atau didengar atau diikut-sertakan oleh orang-orang di luar tanah atau bangunan tersebut, atau mampu daripada semua keadaan supaya difahami sebagai diarahkan atau dimaksudkan; atau (b) kegiatan tersebut menarik kehadiran dua puluh orang atau lebih dari luar tanah atau bangunan; atau (c) kegiatan tersebut cenderung merugikan kepentingan keselamatan Malaysia atau bahagian daripadanya atau untuk membangkitkan satu gangguan keamanan. 8 Seksyen 28 AP. 9 Seksyen 29 daripada AP 10 Seksyen 112 (1) dari KAJ. 11 Seksyen 112 (2) dari KAJ. 12 Seksyen 5 dari KAJ membolehkan pelaksanaan undang-undang jenayah yang berkaitan dengan prosedur untuk berjalan di England sementara waktu ini... asalkan tidak akan bercanggahan atau tidak konsisten dengan (Kanun Tatacara Jenayah) 13 [1966] 2 QBD Akan tetapi, seksyen 10 daripada Akta Penculikan (Akta 365) mempertanggungjawabkan undang-undang kepada setiap orang yang mengetahui komisi, pelang-

83 75 garan tersebut/niat seseorang untuk melakukan pelanggaran tersebut, untuk tampil memberikan maklumat kepada polis. Dia boleh diancam dengan hukuman maksimal 3 tahun penjara jika tersabit kesalahan tersebut. 15 Ibid., hal 417. Satu peruntukan analog didapati dalam seksyen 186 daripada KAJ frasa pelanggaran sebagai: menghalangi dengan sukarela mana-mana pegawai awam dalam melaksanakan tugas awam-nya 16 Per Lord Justice Lawton dalam R v Lemsatef [1977] 2 All ER 835, hal Ibid. 18 Akta Seksyen 175 daripada KAJ. 20 Seksyen 176 daripada KAJ. 21 Seksyen 187 daripada KAJ. 22 Beberapa contoh boleh didapati dari seksyen 13 daripada KAJ dan seksyen 112 daripada KTJ. Seksyen 13 daripada KAJ mewajibkan setiap orang yang mengetahui komisi, pelanggaran tersebut/niat seseorang untuk melakukan pelanggaranpelanggaran tertentu di bawah KAJ untuk tampil memberikan maklumat kepada polis. Pelanggaran-pelanggaran tersebut termasuk: (i) pelanggaran terhadap kerajaan/negeri: seksyen , dan 130 dari KAJ (ii) pelanggaran terhadap ketenangan awam: seksyen , 147 dan 148 daripada KAJ (iii) pelanggaran terhadap kehidupan/nyawa manusia: seksyen 302, 304, 307 dan 308 daripada KAJ (iv) kesalahan-kesalahan penculikan/menculik: seksyen daripada KAJ (v) kesalahan-kesalahan memeras-ugut: seksyen 382, daripada KAJ (vi) kesalahan-kesalahan merompak dan geng-rompakan: seksyen , (vii) 399, 402 daripada KAJ. kesalahan-kesalahan kejahatan dyang melibatkan bahan api atau bahan letupan: seksyen 435 dan 436 daripada KAJ. (viii) kesalahan-kesalahan jenayah menceroboh rumah atau pecah rumah: seksyen 449, 450, daripada KAJ. 23 Seksyen 112(i) dari KAJ 24 Sebagai contoh: (a) Seksyen daripada Akta Hakcipta 1987 (Akta 332) (b) Seksyen daripada Akta Dadah Berbahaya (Perlucuthakan Harta) 1988 (Akta 340) (c) Seksyen 8-10 daripada Akta Penculikan 1961 (Akta365). 25 Seksyen 62 dari KAJ. 26 Seksyen 62A dan 62b dari KAJ. 27 Seseorang pegawai diberi kuasa melakukan satu penyiasatan terhadap sesuatu pelanggaran. Sebagai contoh, seksyen 109 daripada KAJ menyatakan, hanya pegawai dari pangkat Sarjan dan ke atas, atau seseorang pegawai yang bertugas di balai polis (OCS) mempunyai kuasa untuk menyiasat kesalahan-kesalahan besar. Dengan itu, mereka adalah pegawai polis penyiasat.untuk kes-kes seperti itu. 28 Di bawah seksyen 54 (i) (a) dari KAJ.

84 76 29 Di bawah seksyen 51 daripada KAJ, satu penggeladahan boleh dilakukan setelah surat saman dikeluarkan oleh mahkamah, atau bila adanya perintah bertulis oleh seorang pegawai polis yang cekap. 30 Lihat Mimi Kamariah, Criminal Procedure in Malaysia, Edisi kedua., University of Malaya Press, 1995, hal Pelanggaran-pelanggaran yang kecil biasanya merujuk pada pelanggaranpelanggaran yang boleh dihukum dengan penjara tidak lebih daripada tiga tahun atau.denda. Mereka biasanya kurang serius daripada pelanggaran-pelanggaran besar. 32 Seksyen 108 (ii) dari KAJ. 33 Kesalahan-kesalahan yang diancam dengan hukuman mati atau dengan penjara selama tiga tahun keatas diklasifikasikan sebagai pelanggaran-pelanggaran besar. Hukuman yang dijatuhkan menunjukkan graviti/beratnya pelanggaran tersebut. 34 Maklumat seperti ini boleh diberikan secara lisan oleh seorang pemberi maklumat atau dengan cara laporan maklumat pertama (umumnya dikenali sebagai laporan polis) oleh sseeorang pengadu dibawah seksyen 107 dari KAJ. 35 Bagaimanapun, istilah ini kurang jelas sehingga tafsirannya boleh menjadi sangat luas dan merbahaya. Ia juga mungkin menjadi sangat subjektif untuk membuat dokumen yang diperlukan dan diingini. 36 Lihat Mimi Kamariah, Criminal Procedure in Malaysia, Edisi kedua, University of Malaya Press, 1995, pada hal 64. Juga, "itu tidak bermaksud perundangan memberi kuasa kepada polis untuk mengganggu tempat tinggal atau untuk menyoal dengan teliti hal-hal peribadi seseorang individu, atau mengambil dokumendokumennya dengan andaian berkemungkinan sesuatu boleh ditemui daripada orang yang tertuduh." Per Hakim Seton Karr dalam Queen v Syed Ali Hassan Chowdhry 8 WR 74, Lihat R v IRC, ex parte Rossminster Ltd [1981] KAJ 952, hal Seksyen 435 daripada KAJ yang berbunyi seperti berikut: Mana-mana ahli daripada pasukan polis boleh merampas apa-apa harta-benda yang dipercayai atau mungkin dipercayai telah dicuri, atau yang ditemui di dalam keadaan yang mencurigakan bahawa sesuatu pelanggaran telah dilakukan, dan ahli seperti itu, jika pangkatnya lebih rendah daripada pegawai yang bertugas di balai polis terdekat, akan dengan segera melaporkan perampasan tersebut kepada pegawai berkenaan. 39 Dalam Re Kah Wai Video (Ipoh) Sdn Bhd [1987] 2 MLJ 459, hakim berpendapat bahawa polis mempunyai kuasa pemanjangan tersirat untuk melakukan penggeledahan dan merampas setiap artikel walaupun tidak disebutkan dalam surat perintah. 40 Lihat kes hukum: Ghani & ORS v Jones [1969] 3 WLR 1158 dan Wong Liang Nyuk v PP [1958] MLJ 246. Lihat juga ulasan umum untuk konteks Malaysia oleh Mimi Kamariah, Criminal Procedure in Malaysia, Edisi kedua, University of Malaya Press, 1995, pada hal

85

86 78 Apa sahaja prosedur undang-undang yang harus diperhatikan ketika memohon kelulusan untuk mengadakan perhimpunan penginjilan di tempat awam? Badan kerajaan manakah yang terbabit dalam pemprosesan permohonan tersebut? PENGENALAN Ada beberapa alasan yang mungkin menyebabkan sesetengah orang enggan menghadiri perjumpaan keagamaan yang diadakan di dalam bangunan gereja. Dari segi psikologi mereka merasa terancam dengan begitu ramai orang Kristian di gereja. Alasan seperti itulah menyebabkan beberapa gereja lebih memilih mengadakan perhimpunan penginjilan di tempat-tempat umum seperti di dewan masyarakat, auditorium, sekolah dan ballroom hotel. Mari kita mempertimbangkan undang-undang dan prosedur tepat yang terlibat dalam mengadakan perhimpunan di tempattempat seperti itu. Selain daripada menganugerahkan hak menyatakan dan mempraktikkan agama seseorang, Perlembagaan Persekutuan juga menganugerahkan kepada setiap warganegara Malaysia hak untuk berkumpul dengan damai tanpa mendatangkan bahaya kepada orang lain, 1 tentu saja dengan syarat harus mematuhi sekatan yang dikatakan diperlukan untuk menjaga kepentingan keselamatan Persekutuan... atau ketertiban awam. 2 Kita sekarang akan mengupas tentang sekatan-sekatan ini. PERHIMPUNAN UMUM PERLUKAN LESEN DARI POLIS Seperti yang diketahui umum, polis telah diberi kuasa untuk menegakkan undang-undang mengenai pertemuan dan majlis-majlis umum. Di bawah seksyen 27 daripada Akta Polis (selanjutnya disebut sebagai AP 1967 ), seorang Pegawai yang bertanggungjawab atas satu Polis Daerah (sering disebut sebagai "OCPD" atau Ketua Polis Daerah) mempunyai kuasa untuk mengarahkan perilaku orang, kenderaan dan laluan perhimpunan atau pertemuan di tempat umum. Sebuah gereja yang merancangkan satu pertemuan di tempat awam, samada pertemuan agama atau sosial, harus memohon lesen daripada OCPD. 4 Permohonan ini boleh dibuat dengan mengisi borang yang disediakan di semua pejabat polis daerah, atau dengan menulis surat untuk memohon lesen atau kebenaran tersebut. Surat dari jawatankuasa gereja yang menyatakan tarikh, masa, tempat pertemuan dan jumlah orang yang

87 79 menghadiri harus ditujukan langsung kepada Ketua Polis Daerah. 5 Kelulusan lesen seperti itu tertakluk kepada dua situasi, iaitu perjumpaan atau perhimpunan itu tidak: (1) boleh mengugat keselamatan Malaysia atau mana-mana bahagian daripadanya; atau (2) menghasut sehingga keamanan terganggu. Namun begitu, OCPD mempunyai kuasa untuk menolak atau membatalkan satu lesen atas alasan apapun pada bila-bila masa. 6 Ini membayangkan bahawa OCPD memiliki kuasa yang besar untuk memberi atau menolak satu lesen, atau membatalkan lesen untuk apa saja bentuk perhimpunan awam dengan alasan apa saja, walaupun setelah izin diberikan. Tambahan pula, polis boleh menghentikan dan membubarkan sesuatu jemaat 7 dengan alasan bahawa: (1) permit belum dikeluarkan atau telah dibatalkan; atau (2) salah satu syarat dalam permit belum dipenuhi. 8 Apa sahaja yang melanggar syarat-syarat di atas atau keengganan untuk mematuhi arahan polis akan dianggap sebagai kesalahan jenayah yang boleh dikenakan satu tahun penjara dan denda antara RM2,000 hingga RM10, Tambahan lagi, polis mempunyai kuasa menangkap sesiapa sahaja yang disyaki telah melakukan pelanggaran seperti itu tanpa memerlukan surat perintah. 10 PERJUMPAAN GEREJA SECARA TERTUTUP Mengingat kemungkinan dicegah serta implikasi-implikasi dari segi undangundang bila mengadakan perhimpunan di tempat-tempat awam, gerejagereja disarankan untuk mengadakan pertemuan-pertemuan mereka di tempat-tempat tertutup seperti dalam bangunan gereja atau rumah kediaman peribadi. Jika perhimpunan awam atau persidangan tidak dapat dielakkan kerana gereja atau rumah tidak dapat menampung jumlah orang yang hadir, maka kami berpendapat pilihan alternatif yang sesuai adalah memohon permit polis untuk menjadikan tempat berhimpun itu sebagai satu perjumpaan tertutup/peribadi. Sekarang mari kita sama-sama perhatikan bagaimana hal ini boleh dilakukan. Pertama, baik Akta Polis mahupun undang-undang lain tidak mendefinisikan istilah tempat-tempat awam. Jadi, kami akan beralih kepada seksyen 2 daripada Akta Interpretasi 1948 dan 1967 yang menganggap tempat-tempat awam termasuk setiap jalanraya awam, lorong, jalan... taman awam atau tempat terbuka, dan setiap pawagam... atau tempat peranginan awam di mana bayaran masuk dikenakan atau

88 80 boleh diakses oleh orang awam. Dikatakan juga sekiranya perhimpunan/ pertemuan tersebut hanya dibuka kepada tetamu-tetamu jemputan sahaja, pertemuan tersebut tidak boleh dianggap diadakan di tempat awam. Ini adalah kerana masyarakat umum tidak akan mempunyai akses kepada pertemuan seperti itu, samada dengan bayaran atau sebaliknya, kecuali kalau mereka dijemput. Jika ini adalah kesnya, maka sebuah gereja boleh dengan bijaksana menjemput para tetamu dengan menggunakan kad ataupun tiket. Pada hakikatnya, hanya mereka yang menerima kad jemputan ataupun tiket sahaja yang akan dibenarkan menghadiri perhimpunan tersebut. Perhimpunan seperti itu akan dianggap sebagai sebuah pertemuan di tempat tertutup/peribadi tanpa mengira tempatnya. Namun demikian, kita juga harus perhatikan seksyen 27A daripada Akta Polis 1967 yang mengatakan bahawa polis juga mempunyai kuasa untuk menghentikan kegiatan-kegiatan yang diadakan di atas tanah atau tempat yang bukan merupakan tempat awam. Dalam istilah yang sederhana, polis berkuasa luas bahkan jika pertemuan diadakan di tempat peribadi. Seksyen ini menetapkan bahawa polis boleh menghentikan pertemuan dan membubarkan orang atas dasar bahawa kegiatan tersebut: (1) diarah atau dimaksudkan untuk disaksikan atau didengar oleh orang di luar bangunan atau tanah; atau (2) menarik kehadiran 20 atau lebih orang dari luar kawasan tanah atau bangunan; atau (3) berkecenderungan merugikan keselamatan Malaysia atau akan mengakibatkan gangguan kepada keamanan. Keengganan mematuhi perintah tersebut akan dianggap sebagai suatu pelanggaran, 11 polis boleh menangkap pelaku tanpa waran. 12 Semua orang berpendapat mengadakan satu pertemuan gereja di tempat tertutup/peribadi seperti yang telah dijelaskan di atas merupakan langkah yang lebih biaksana. Ini akan menghindar gereja daripada kerumitan permohonan izin daripada polis. Selain daripada itu, ia juga membatas kuasa polis untuk mengganggu pertemuan dengan alasan-alasan yang dinyatakan di atas. Selagi sesuatu pertemuan itu tertutup dan tidak mengganggu atau menarik kehadiran masyarakat umum dari luar bangunan, perhimpunan tersebut sah di sisi undang-undang. Secara hukum, seharusnya tidak boleh ada sebarang halangan dikenakan ke atas pertemuan-pertemuan gereja di tempat-tempat seperti ballroom hotel, dewan masyarakat, auditorium, dsb. Permit tidak diperlukan selagi semua ciri-ciri utama benar-benar diamati. Selagi Perlembagaan Persekutuan menjamin hak kita mempraktikkan agama dan hak berkumpul, orang Kristian boleh terus menganjur pertemuan-pertemuan mereka di tempat-

89 81 tempat yang diinginkan atau yang sesuai, samada di dalam mahupun di luar bangunan gereja. Bagaimana sesebuah gereja boleh memohon untuk "kebenaran lawatan profesional" untuk pensyarah/pembicara asing? Apa konsekuensi jika pensyarah/pembicara asing datang tanpa kebenaran pass (yakni jika dia hanya memperolehi pass sosial/bisnis)? Adakah alternatif lain untuk itu? Jika orang asing diundang untuk berkhutbah di sesebuah gereja ataupun untuk menjadi penceramah di sesebuah persidangan, dia perlu memohon untuk pas melawat professional sesuai dengan undang-undang di bawah Peraturan-peraturan Imigresen Dia akan dikategorikan sebagai penceramah asing untuk kegiatan-kegiatan keagamaan. Permohonan perlu dibuat ke Ibu Pejabat Imigresen di Kuala Lumpur atau mana-mana Pejabat Imigresen Negeri. Permohonan seperti ini biasanya mengambil waktu sekitar satu hingga empat minggu untuk diproses. 13 Permohonan harus dibuat oleh majikan atau penaja pengunjung tersebut, sebelum dia boleh masuk ke Malaysia. Dokumen yang diperlukan termasuklah: (1) Surat permohonan daripada majikan atau penaja; (2) Borang IMM.12 (satu salinan); (3) Borang IMM.47 (satu salinan, jika ada); (4) Fotokopi pasport atau dokumen perjalanan pengunjung; (5) Bon keselamatan; dan (6) Empat salinan foto saiz pasport. Tetapi mengikut pengalaman dari beberapa gereja dan pertubuhan keagamaan, usaha mendapat pas-pas tersebut sangat sukar bahkan kadang-kala tidak mungkin diperolehi. Jadi, setiap gereja harus memutuskan sendiri samada mereka mahu memohon izin tersebut atau tidak, dengan mempertimbangkan kerumitan proses tersebut. Bagaimanapun, pada masa ini kerajaan belum begitu aktif dalam menegakkan peraturan imigresen untuk kegiatan keagamaan. Dengan demikian, banyak penceramah yang telah diundang untuk berceramah di Malaysia memasuki negara dengan menggunakan pas pengunjung biasa sahaja.

90 82 Nota: 1 Perkara 10(1)(b) dari Perlembagaan Persekutuan. 2 Perkara 10(2)(b) dari Perlembagaan Persekutuan. 3 Akta Seksyen 27(2) daripada Akta Polis Menurut seksyen 27(2A), permohonan untuk satu permit perlu dilakukan oleh sebuah pertubuhan ataupun gabungan daripada tiga orang. Meskipun demikian, permohonan oleh individu-individu mungkin akan ditolak dengan alasan bahawa pertemuan itu sebenarnya bermaksud dikelolakan oleh sebuah organisasi. Dengan demikian, gereja seharusnyalah memohon atas nama suatu pertubuhan melalui jawatankuasa gerejanya. Suatu hal yang amat menarik diperhatikan bahawa seksyen 27(2D) daripada Akta tersebut secara jelas melarang permohonan yang dilakukan oleh pertubuhan yang tidak berdaftar atau diiktiraf mengikut undang-undang yang berlaku di Malaysia. Seperti yang disampaikan sebelum ini, sesebuah gereja adalah dengan tegas diiktiraf oleh undang-undang tertinggi di negeri itu, iaitu Perlembagaan Persekutuan. Dengan demikian gereja haruslah dianggap, tanpa ragu-ragu, sebagai sesebuah pertubuhan untuk tujuan dalam seksyen ini. 6 Lihat syarat-syarat daripada seksyen 27(2) Akta Polis Lihat seksyen 27(3) daripada Akta Polis Perhimpunan seperti ini sering dianggap sebagai satu majlis yang melanggar undang -undang dan setiap orang yang menghadiri pertemuan tersebut dikatakan telah melanggar peraturan di bawah seksyen 27(5), melainkan jika orang tersebut dapat membuktikan bahawa dia datang ke perhimpunan dengan cara tidak sengaja dan tidak punya niat untuk bergaul dengan perhimpunan tersebut. 9 Lihat seksyen 27(8) Akta Polis1967. Akta tersebut dengan sengaja mengecualikan pelaksanaan kebijaksanaan mahkamah di bawah seksyen 173A dan bahagian 294 daripada Kanun Prosedur Jenayah. Hukuman yang dikenakan adalah lebih ringan, iaitu ikatan jamin tingkah laku yang baik di mana pelanggar tidak perlu menjalani hukuman penjara: lihat seksyen 27(8A) dan juga seksyen 27A (7) Akta Polis Lihat seksyen 27(6) daripada Akta Polis Hukuman ini serupa dengan yang terdapat dalam seksyen 27(8) dan seksyen 27(8A). Supra. n Lihat seksyen 27A (5). 13 Lihat Dealing with the Malaysian Civil Service (Berurusan dengan Perkhidmatan Awam Malaysia), Pelanduk Publications, 1993, hal. 395.

91

92 84 Apakah prosedur yang harus diperhatikan sekiranya gereja ingin menubuhkan pusat masyarakat/amal (contohnya pusat pemulihan dadah, penjagaan anak, tadika dll.)? Apakah peraturan-peraturan yang mengawal kegiatan-kegiatan gereja dalam kerja-kerja amal? Keprihatinan sosial merupakan salah satu cara yang paling berkesan dan berhasil untuk menggambarkan kasih Allah dalam masyarakat kita. Menyahut usaha-usaha kerajaan untuk mewujudkan satu masyarakat yang lebih penyayang (Masyarakat Penyayang), gereja harus memulakan lebih banyak aktiviti-aktiviti kesejahteraan sosial untuk mencontohi cara Kristus. Pekerjaan sosial sangat luas, kita akan menumpukan hanya pada bidangbidang dan kegiatan-kegiatan yang dikawal oleh undang-undang. Bahagian-bahagian ini meliputi penubuhan pusat-pusat penjagaan, pusat pemulihan dadah, pusat-pusat jagaan dan taman kanak-kanak. PUSAT-PUSAT PENJAGAAN Pusat-pusat penjagaan di Malaysia boleh dibahagikan kepada dua jenis, iaitu pusat penjagaan kanak-kanak dan pusat penjagaan selain daripada pusat penjagaan kanak-kanak seperti pusat pemulihan dadah. Kedua-dua jenis pusat ini dikawal oleh undang-undang yang berbeza yang menyediakan institusi dan pendaftaran mereka. (1) Akta Pusat Penjagaan Kanak-Kanak 1984 (Akta 308) Pusat penjagaan kanak-kanak dalam Akta ini meliputi semua bangunan yang digunakan untuk menjaga empat atau lebih orang kanak-kanak di bawah umur empat tahun, dan menerima yuran daripada lebih satu rumahtangga. 1 Di bawah Akta ini, semua pusat penjagaan kanak-kanak harus didaftarkan dengan Ketua Pengarah Jabatan Kebajikan Sosial dengan borang-borang yang telah ditentukan. Mereka yang gagal melakukan itu tetapi menjalankan sebuah pusat seperti itu, akan didenda RM1,000 jika sabit kesalahan, dan denda RM2,000 untuk kesalahan yang kedua kali. 2 Namun begitu, Ketua Pengarah tetap mempunyai.kuasa untuk membenarkan atau menolak permohonan-permohonan. Setelah lesen diberi untuk menubuhkan satu pusat penjagaan, Ketua Pengarah (ataupun Ketua Pengarah Kebajikan Masyarakat) boleh mengenakan syarat-syarat dan menghad-

93 85 kan bilangan kanak-kanak yang diambil oleh pusat, menyesuaikan semua syarat-syarat yang berkaitan dengan struktur bangunan, pencegahan kebakaran, kesihatan, dll. Pendaftaran boleh dibatalkan sekiranya syarat-syarat ini tidak dipenuhi. 3 Ada dua jenis pusat penjagaan kanak-kanak yang boleh didaftar di bawah Akta tersebut: (a) Pusat penjagaan kanak-kanak yang berasaskan rumah: sebuah pusat yang menerima tidak lebih daripada 10 kanak-kanak di dalam rumah; dan (b) Pusat penjagaan kanak-kanak yang berasaskan institusi: sebuah pusat yang menerima lebih daripada 10 orang kanak-kanak. (2) Akta Pusat Penjagaan 1993 (Akta 506) (selanjutnya disebut sebagai APP 1993 ) Akta ini secara tegas tidak menerima permohonan daripada pusat-pusat penjagaan anak, 4 tadika 5 dan pusat pemulihan dadah atau pusat-pusat singgahan sementara. 6 Pusat-pusat penjagaan dalam Akta ini meliputi: (a) Pusat penjagaan harian: tempat yang digunakan untuk empat atau lebih orang yang menerima rawatan melebihi tiga jam sehari, 7 dan (b) Pusat penjagaan rumah: tempat di mana empat atau lebih orang yang menerima rawatan samada dengan yuran ataupun sebaliknya. Pusat-pusat penjagaan seperti itu, samada harian ataupun rumah, harus didaftar dengan Ketua Pengarah Kebajikan Masyarakat dengan borang yang telah ditentukan. 8 Syarat dan terma yang boleh dikenakan oleh Ketua Pengarah termasuklah batasan jumlah orang yang boleh diterima oleh pusat dan peralatan perubatan, kesihatan dan rekreasi yang mencukupi. Kegagalan mematuhi syarat tersebut boleh mengakibatkan pendaftaran dibatalkan. 9 Hukuman yang mungkin dikenakan bagi kegagalan untuk mendaftar adalah penjara maksimum selama dua tahun dan denda RM10, Pusat Pemulihan Dadah dan Singgahan Sementara Undang-undang yang releven di sini adalah tanggungan Akta Ketergantungan Dadah (Rawatan & Rehabilitasi) (selanjutnya disebut sebagai AKDRR 1983 ). Akta ini menetapkan terma dan syarat untuk penubuhan sebuah pusat pemulihan dadah oleh kerajaan dan sektor swasta. Untuk mengelakkan kejadian yang tidak diingini, undang-undang ini mengan-

94 86 dungi peruntukan yang ketat mengenai penubuhan pusat-pusat seperti itu. Namun demikian, kerajaan menggalakkan percepatan integrasi bekas penagih kepada masyarakat dengan bantuan daripada sektor swasta. Gereja yang berhasratt untuk memulakan atau mengatur kegiatankegiatan pemulihan dadah atau pusat-pusat singgahan sementara harus memperhatikan seksyen 16 daripada AKDRR Seksyen ini membolehkan seorang individu, sekumpulan orang, pertubuhan atau badan swasta untuk mengajukan permohonan kepada Kementerian Dalam Negeri untuk mendapatkan kelulusan bagi menubuhkan dan mengendalikan pusat pemulihan dan singgahan sementara swasta. Menteri tersebut boleh meluluskannya dengan mengenakan beberapa syarat dan terma. Menteri juga berhak untuk menukar syarat dan terma atau membatalkan kelulusan bila-bila masa tanpa notis atau alasan. Beroperasi atau membantu dalam operasi suatu tempat perawatan, pemulihan atau pantauan selepas rawatan tanpa kelulusan daripada Menteri tersebut dianggap sebagai satu kesalahan. Sabit kesalahan, seseorang boleh didenda dan.dipenjarakan sehingga maksimum lima tahun. Nota: 1 Definisi pusat penjagaan kanak-kanak disebutkan di bawah seksyen 2 daripada Akta Pusat Penjagaan Kanak-kanak Seksyen 6 daripada Akta Pusat Penjagaan Kanak-kanak Seksyen 12 dari Akta Pusat Penjagaan Kanak-kanak Seksyen 3(b) daripada Akta Pusat Penjagaan Seksyen 3(c) daripada Akta Pusat Penjagaan Taman kanak-kanak adalah di bawah kendalian Undang-undang Pendidikan 1996 (Akta 550) yang baru. 6 Seksyen 3(d) daripada Akta Pusat Penjagaan Pusat-pusat seperti ini dikawal oleh Akta Ketergantungan Dadah (Rawatan & Rehabilitasi)1983 (Akta 283). Lihat bahagian berikutnya untuk pembahasan mengenai pusat-pusat seperti ini. 7 Hari di sini bererti antara matahari terbit hinggalah matahari terbenam. 8 Seksyen 6(1) atau Akta Pusat Penjagaan Seksyen 11(a) daripada Akta Pusat Penjagaan Seksyen 5(2) daripada Akta Pusat Penjagaan Lihat juga Akta Ketergantungan Dadah (Rawatan & Rehabilitasi) 1983

95

96 88 Bagaimanakah peruntukan dalam Akta Orang Asli 1954 mempengaruhi Pribumi/Orang Asli dalam hal-hal tanah, pendidikan, kebebasan beragama, dll? KEDUDUKAN ORANG ASLI DALAM PERLEMBAGAAN Orang Asli di Malaysia Barat boleh digolongkan dalam tiga suku besar, iaitu Negrito, Senoi (atau Sakai) dan Melayu-Proto. 1 Kebanyakan daripada mereka hidup di tanah yang dikenali sebagai "kawasan Orang Asli atau "Tanah Simpanan Orang Asli" 2 Walaupun mereka merupakan kumpulankumpulan etnik yang pertama menetap di Semenanjung Malaysia, iaitu Orang Asal Malaysia Barat, sama seperti orang asli di tempat-tempat lain di dunia, mereka berkongsi penderitaan marginalisasi di hampir setiap aspek kehidupan nasional. Mereka dikategorikan sebagai bangsa yang paling miskin dan kurang mampu dalam hal pendapatan dan taraf hidup di Malaysia. Pada tahun 1991, terdapat 82,807 orang penduduk Orang Asli di Semenanjung Malaysia. 3 Perlembagaan Persekutuan dan undang-undang tanah berlaku untuk Orang Asli sama seperti rakyat Malaysia yang lain. Sementara mereka berhak penuh untuk semua hak-hak berperlembagaan dan kebebasankebebasan asasi yang dijamin oleh Perlembagaan dan undang-undang, Perlembagaan juga mengiktiraf kedudukan istimewa mereka sebagai orang-orang yang pertamadi Semenanjung Malaysia. Selain itu, menyedari akan kerugian secara relatif yang dialami oleh Orang Asli, Perlembagaan dengan nyata membenarkan serta mengesahkan tindakan-tindakan yang harus diambil untuk perbaikan mereka. Perkara 8 (1) mengesahkan undang-undang yang berpihak kepada Orang Asli dengan peruntukan dalam undang-undang untuk perlindungan, kesejahteraan dan kemajuan (termasuk tanah simpanan) atau lokasi kedudukan dalam perkhidmatan awam untuk Orang Asli. Akta Orang Asli l954 ( AOA ) menyediakan sedikit pengiktirafan hak-hak Orang Asli untuk menduduki tanah negara sebagai penyewa bermanfaat. Akta Perhilitan 1972 mengiktiraf hak Orang Asli untuk menembak, membunuh atau mengambil haiwan liar tertentu untuk tujuan sebagai makanan. Selain daripada usaha-usaha tidak teratur untuk melindungi kesejahteraan Orang Asli, tidak banyak usaha lain yang telah dilakukan melalui undang-undang untuk melindungi dan memajukan hak-hak Orang Asli. Sebaliknya, banyak peraturan dan undang-undang tanah serta sumber tanah kurang memper-

97 89 hatikan hak-hak mereka, sehingga mendatangkan kesan-kesan negatif kepada Orang Asli, terutama yang berkaitan dengan hak mereka ke atas tanah dan mata pencarian mereka. Perkataan boleh sering digunakan oleh Mahkamah yang sebenarnya bererti harus untuk memaksakan satu kewajipan yang positif daripada sekadar kebijaksanaan kuasa untuk bertindak memperluaskan tujuan sosial satu undang-undang tertentu. Penting juga untuk diperhatikan keputusan Mahkamah Tinggi memegang Perkara 8(5) daripada Perlembagaan Persekutuan dan Pernyataan Dasar Tentang Pentadbiran Orang Asli di Malaysia Barat 1961 (lihat di bawah) memaksakan Kerajaan Negeri dan Persekutuan berkewajiban untuk melindungi kesejahteraan Orang Asli. Pentadbiran urusan Orang Asli tidak hanya ditetapkan oleh Perlembagaan dan undang-undang, bahkan kuasa eksekutif kerajaan boleh dilakukan jika tidak ada undang-undang. Ada satu Pernyataan Resmi Dasar Jangka Panjang Tentang Administrasi Orang Asli dalam Persekutuan Malaysia yang dikeluarkan oleh Kementerian Pedalaman pada 20 November Pernyataan Dasar tersebut mengenalpasti beberapa prinsip-prinsip dasar yang hendak diterapkan dalam kaitannya dengan pelbagai aspek perlindungan dan kemajuan Orang Asli. Pernyataan Dasar tersebut menyentuh beberapa hal dasar tentang kedudukan istimewa Orang Asli yang sangat progresif dalam hal prinsipprinsip dasarnya. Beberapa prinsip ini boleh ditelusuri dari Konvensyen No. 107 tahun 1957 (lihat di bawah). Sayangnya, seperti yang akan dibuktikan dari perbincangan di bawah ini, prinsip-prinsip dasar ini tidak diterjemahkan ke dalam undang-undang dalam peruntukan AOA atau undangundang lainnya. Mereka tidak muncul dengan satu komitmen yang nyata dan lebih cenderung untuk melanggar daripada memenuhi peruntukan. Pernyataan Dasar tersebut mengiktiraf hak Orang Asli untuk mendapat manfaat yang sama dengan masyarakat lainnya, dan keperluan untuk mempromosikan pembangunan sosial, ekonomi dan budaya mereka. Langkah-langkah khusus untuk melindungi institusi-institusi, adat resam, gaya hidup, orang, harta dan tenaga kerja mereka perlu diadopsi. Ini menetapkan integrasi dan bukannya asimilasi sebagai tujuan sosial, ekonomi dan perkembangan budaya di kalangan Orang Asli. Prinsip asas bekerjasama dengan Orang Asli dalam semua hal yang menyangkut kesejahteraan dan pembangunan mereka dinyatakan sebagai sesuatu yang penting oleh kerajaan. Berhubung dengan tanah, kedudukan istimewa Orang Asli dalam hal penggunaan tanah dan hak-hak tanah adalah diakui. Orang Asli tidak boleh dipindahkan daripada kawasan tradisional mereka tanpa persetujuan penuh daripada mereka. Mengakui gaya hidup nomad beberapa

98 90 kumpulan Orang Asli, termasuklah berburu dan gaya hidup mengumpul, dan amalan pertanian pindah mereka. Pernyataan Dasar mengakui perlunya kelonggaran dasar-dasar hutan dan objektif-objektifnya yang harus lebih berpihak kepada Orang Asli. PIAWAIAN DAN NORMA ANTARABANGSA TENTANG PERLAKUAN SUKU-SUKU PRIBUMI Nasib kaum minoriti pribumi di seluruh dunia mempunyai dimensi antarabangsa juga. Kini hak-hak suku-suku pribumi bukan satu isu tempatan lagi. Ia telah menjadi satu subjek yang mendapat perhatian antarabangsa. Preskipsi umum hak asasi manusia (samada sivil, politik, ekonomi, sosial atau budaya) berlaku untuk semua manusia, dan penyangkalan hak yang sama untuk kaum pribumi tidak boleh diterima. Perhatian khusus tentang hak sukusuku pribumi tercermin dalam penetapan piawaian antarabangsa dan norma-norma tentang perlakuan terhadap suku-suku pribumi. Ini pertama kali ditubuhkan oleh Konvensyen Suku-Suku Pribumi dan Tribunal Kependudukan 1957 (Konvensyen No 107). Kemudian Konvensyen Suku- Suku Pribumi 1989 (Konvensyen 169) diangkat dan dibuka untuk pengesahan. Pada tahun 1995, Majlis Ekonomi & Sosial Pertubuhan Bangsa -Bangsa Bersatu membahas teks satu Perisytiharan tentang Hak-hak Sukusuku Pribumi. CIRI-CIRI UTAMA AKTA ORANG ASLI 1954 Akta Orang Asli1954 ( AOA ) ialah sebuah undang-undang Persekutuan sebelum Merdeka untuk perlindungan, kesejahteraan dan kemajuan sukusuku Orang Asli di Malaysia Barat yang ditadbirkan oleh Kerajaan Persekutuan. AOA dikuatkuasakan untuk melindungi kepentingan Orang Asli. Mari kita mengkaji seksyen-seksyen yang releven dari Akta tersebut untuk melihat bagaimana ia mempengaruhi Orang Asli. Tanggungjawab Kementerian dan Pentadbiran Undang-undang Tersebut AOA merujuk kepada Menteri yang mempunyai kuasa untuk membuat peraturan bagi perlaksanaan Akta tersebut. Dia juga diberi kuasa untuk mengesahkan perlantikan bukan berdasarkan keturunan ketua-ketua kampung Orang Asli. AOA tidak mendefinisikan siapa Menteri tersebut. Mengikut Order yang dibuat berdasarkan Akta Fungsi Menteri 1969, Menteri yang diberi tanggungjawab untuk urusan Orang Asli kini adalah Menteri Pembangunan Luar Bandar yang mengambil alih fungsi ini daripada Menteri Perpaduan Nasional dan Pembangunan Sosial. Pada mulanya

99 91 Akta ini adalah di bawah pengawasan Menteri Dalam Negeri. Ketua Pengarah Hal Ehwal Orang Asli Seksyen 5 menyediakan perlantikan Ketua Pengarah Hal Ehwal Orang Asli. Di bawah Seksyen 6, dia diberi tanggung jawab untuk pentadbiran, kebajikan dan kemajuan Orang Asli. Dia juga diberi kuasa untuk melakukan semua tindakan yang diperlukan dan secara kebetulan berhubungan dengan perlaksanaan fungsi-fungsinya di bawah AOA. Dengan Akta Gelaran Jawatan 1949, ia kini disebut sebagai Pengarah Umum Hal Ehwal Orang Asli. Tanggung jawab untuk melaksanakan undang-undang dan dasar-dasar eksekutif Kerajaan ke atas hal ehwal Orang Asli diberikan kepada Ketua Pengarah Hal Ehwal Orang Asli yang di bawah Menteri Pembangunan Desa. Badan-badan kerajaan lain seperti Jabatan Pendidikan dan Kementerian Kesihatan, juga memainkan peranan penting dalam penyediaan dan pemberian perkhidmatan kepada Orang Asli. Jabatan Hal Ehwal Orang Asli Jabatan Hal Ehwal Orang Asli Negeri, sebuah Jabatan Persekutuan di bawah arahan seorang Ketua Pengarah, beroperasi sebagai satu badan multi fungsi untuk menjalankan program-program selaras dengan tujuan dan dasar kerajaan. Ini bertentangan dengan pentadbiran untuk bumiputera, yang terdiri daripada orang Melayu dan kaum pribumi Sabah dan Sarawak, yang menikmati hak-hak istimewa di bawah Perkara 153 Perlembagaan Persekutuan. Pentadbiran bumiputera tersebut adalah tanggungjawab Kabinet yang dijalankan oleh beberapa kementerian serta sejumlah jabatan dan agensi, termasuklah badan-badan perundangan. Kepimpinan Tradisional Ketua kampung yang diwarisi oleh satu masyarakat Orang Asli akan terus menjadi ketua. Bila jawatan ketua kampung bukan diwarisi secara turuntemurun, perlantikannya bergantung kepada pengesahan oleh Menteri untuk memilih seorang ketua kampong bagi sesebuah masyarakat Orang Asli. Bagaimanapun, Menteri mempunyai kuasa untuk melucutkan mana-mana ketua kampung dari jawatannya (Seksyen 16). Kuasa yang diberikan kepada Pengarah Umum untuk pentadbiran umum, kesejahteraan dan kemajuan Orang Asli tidak menghalang seorang ketua daripada menjalankan kuasanya dalam hal adat Orang Asli dan kepercayaan mana -mana masyarakat Orang Asli (syarat dalam Seksyen 4). Perlindungan Anak-anak Orang Asli

100 92 Mengangkat atau dengan tujuan untuk merawat, mengawal dan menjaga anak-anak Orang Asli oleh orang bukan Orang Asli, hanya akan dibenarkan sekiranya ada kelulusan daripada Ketua Pengarah. Hak untuk Pendidikan Tidak ada arahan wajib dikenakan untuk pendidikan anak-anak Orang Asli. Namun begitu, seksyen 17(2) daripada AOA melarang pengecualian mana-mana anak-anak Orang Asli daripada menghadiri mana-mana sekolah. Tidak ada Paksaan Tentang Pendidikan Agama AOA juga melarang pemaksaan mana-mana anak Orang Asli daripada menghadir mana-mana pengajaran agama melainkan jika ada kelulusan secara bertulis yang diberikan oleh orang tua atau wali kepada Ketua Pengarah [seksyen 17(2)]. Larangan ini menegaskan lagi hak Perlembagaan kebebasan beragama termasuklah anak-anak Orang Asli. Ini akan membebaskan mereka daripada diintimidasi atau dipaksa masuk ke agama lain tanpa persetujuan daripada orang tua. Definisi Orang Asli Seksyen 3 daripada Akta mengelaskan tiga jenis orang yang boleh dianggap sebagai Orang Asli: (a) seseorang yang mempunyai bapa yang berasal dari satu kumpulan etnik penduduk asal; (b) seseorang yang daripada bangsa lain tetapi telah diangkat ketika bayi oleh Orang Asli dan dibesarkan sebagai seseorang penduduk asal dan merupakan ahli daripada satu masyarakat Orang Asli; atau (c) anak daripada satu penyatuan antara seorang perempuan Orang Asli dengan seorang lelaki dari keturunan lain, dan boleh bertutur dalam suatu bahasa Orang Asli dan biasanya mengikuti suatu gaya hidup Orang Asli serta mengamalkan adat resam dan kepercayaan Orang Asli. Penukaran kepada agama lain tidak akan menghilangkan status penduduk asal seorang Orang Asli selagi dia: (a) terus mengikuti cara hidup dan adat istiadat Orang Asli; atau (b) bercakap dalam satu bahasa penduduk asal. Peruntukan ini wujud untuk memastikan bahawa Orang Asli tidak akan kehilangan hak-hak mereka di bawah Akta tersebut kerana mereka melaksanakan hak kebebasan beragama mereka di bawah Perlembagaan

101 93 Persekutuan. Anehnya, Menteri juga boleh menetapkan adakah seseorang itu boleh dianggap sebagai Orang Asli atau tidak. 4 Tanah-tanah Penduduk Asal Sebahagian besar daripada AOA adalah berkaitan dengan tanah yang didiami oleh Orang Asli dan hal-hal yang berkaitan dengannya: Seksyen (14) Orang-orang dilarang masuk atau berada dalam kawasan dan rizab Orang Asli Menteri boleh melarang sesiapa ataupun kumpulan orang daripada memasuki atau berada di kawasan seperti ini. Dia mempunyai pertimbangan mutlak untuk membuat arahan seperti itu dengan mengambil kira kebajikan Orang Asli di kawasan tersebut. Arahan seperti itu boleh dibuat selagi dia berpuas hati bahawa... itu yang diinginkan untuk tidak membenarkan orang luar memasuki kawasan tersebut. Akta tersebut tidak menjelaskan alasan yang tepat bagaimana larangan ini dilaksanakan. Jadi, kuasa yang diberikan kepada Menteri tidak dapat dicabar. Bila arahan dikeluarkan dan dikenakan kepada orang tersebut, dia akan dianggap telah melanggar undang-undang mengikut Akta tersebut kerana telah memasuki kawasan rizab Orang Asli. 5 Polis atau Ketua Pengarah boleh menangkap orang yang tertuduh tanpa perlu ada surat arahan. 6 Seksyen (15) Memindahkan orang-orang tidak diingini. Ketua Pengarah dan polis juga diberi kuasa untuk menahan sesiapa sahaja yang ditemui di kawasan penduduk asal, rizab atau tempat tinggal yang kegiatannya dipercayai akan merugikan kesejahteraan Orang Asli atau mana-mana masyarakat penduduk asal. Orang tersebut akan dikeluarkan daripada kawasan itu dalam masa tujuh hari bermula dari tarikh penahanannya. Sekali lagi, pernyataan merugikan kesejahteraan Orang Asli tidak dijelaskan dalam AOA. Kekaburan seperti itu boleh mengakibatkan penyalahgunaan kuasa yang berlebihan oleh pihak berkuasa. PENGGUNAAN TANAH DAN HAK TANAH Satu ciri khas kumpulan minoriti pribumi di seluruh dunia adalah mereka bergantung sepenuhnya kepada tanah dan hubungan erat mereka dengan tanah serta sumber yang dihasilkan oleh tanah. Sama benarnya dengan kenyataan mereka selalu dipaksa keluar daripada tanah-tanah yang mereka telah menduduki atau bertanam selama beberapa generasi. Kita memaklumi bahawa tanah adalah urusan Kerajaan Negeri sementara

102 94 kemajuan, perlindungan dan kesejahteraan Orang Asli adalah salah satu dalam lingkup eksekutif Persekutuan dan perundanganbkuasa (Jadual Kesembilan: Senarai Negeri, perkara 2; dan Senarai Persekutuan, perkara 16). Inilah alasan yang sering dipetik kenapa perlindungan tanah Orang Asli dan pengiktirafan hak mereka ke atas tanah merupakan satu masalah yang susah diatasi. Dasar rasmi daripada Kerajaan dalam hal tanah terkandung dalam Kenyataan Dasar Tentang Pentadbiran Jangka Panjang Orang-orang Asal di Persekutuan Malaya (Kenyataan dasar). Prinsip yang luas yang akan diterima pakai dijelaskan seperti berikut: Kedudukan istimewa penduduk asal dalam hal penggunaan tanah dan hak tanah harus diakui. Dengan demikian, setiap usaha akan dilakukan untuk menggalakkan kumpulan yang lebih maju untuk mengamalkan cara hidup menetap dan ini akan membawa ekonomi mereka sejajar dengan komuniti-komuniti lain di negara mereka. Orang-orang asal tidak akan dipindahkan daripada kawasan tradisional mereka tanpa persetujuan mereka. Tanah Orang Asli di bawah Akta Orang Asli 1954 Pengkelasan Tanah Orang Asli dalam Akta: Akta Orang Asli 1954 (AOA) merujuk dan mendefinisikan tiga kategori tanah, iaitu tempat tinggal Orang Asli, kawasan Orang Asli dan rizab Orang Asli (Seksyen 2). Tempat tinggal Orang Asli ditakrifkan sebagai mana-mana tempat yang dihuni oleh masyarakat Orang Asli. Mana-mana kawasan yang didiami secara majoriti atau eksklusif oleh Orang Asli dan tampaknya mereka tidak mungkin akan kekal menetap di tempat itu boleh diisytiharkan sebagai kawasan Orang Asli [Seksyen 6(1)]. Mana-mana kawasan yang dihuni oleh Orang Asli secara eksklusif dan besar kemungkinan mereka akan menetap kekal di kawasan itu akan diisytiharkan sebagai rizab Orang Asli [Seksyen 7(1)]. Perisytiharan Kawasan dan rizab Orang Asli akan diumumkan dalam Gazette. AOA membayangkan bahawa penempatan Orang Asli yang lebih kekal harus dianggap sebagai rizab Orang Asli, sedangkan kawasan-kawasan lain yang didiami oleh Orang Asli yang kurang kekal, misalnya tanah di mana pertanian pindah diamalkan akan lebih tepat dinyatakan sebagai kawasan Orang Asli. Untuk itu, adalah logik bagi AOA menyatakan bahawa satu rizab Orang Asli mungkin akan terdapat dalam satu kawasan Orang Asli

103 95 Hak dan kepentingan: AOA memberikan satu tingkat perlindungan terhadap hak-hak Orang Asli dan mata pencarian mereka berhubung dengan tanah yang diduduki yang telah dinyatakan sebagai kawasan atau Rizab Orang Asli. Bila tidak ada pernyataan seperti itu, Akta tersebut tidak memberikan perlindungan ke atas tempat-tempat yang didiami oleh Orang Asli. Dalam kawasan dan rizab Orang Asli, tidak ada tanah yang akan dinyatakan sebagai tanah rizab Melayu atau kawasan lindungan haiwan liar atau rizab cagar alam burung (seksyen 6(2) dan 7(2)). Tambahan pula, dalam kawasan rizab Orang Asli, tidak ada tanah yang akan dinyatakan sebagai hutan simpan dan tidak ada tanah boleh diasingkan ataupun diambil dengan cara apapun selain untuk Orang Asli, dan tidak ada pendudukan tanah sementara yang boleh dibenarkan di atasnya (seksyen 7 (2)). Namun begitu, dalam suatu kawasan Orang Asli, tanah boleh diasingkan atau diberi kepada orang bukan Orang Asli selepas berunding dengan Ketua Pengarah (seksyen 6(1)). Lesen untuk mengumpul hasil hutan mungkin juga akan dikeluarkan kepada bukan Orang Asli atau bukan penduduk Orang Asli selepas berunding dengan Ketua Pengarah (seksyen 6(2)(iv)). Pemilikan: Tentang pemilikan tanah di kawasan dan rizab Orang Asli, Akta tersebut hanya memberikan hak untuk menduduki di mana geran tanah adalah daripada penyewa-bermanfaat, dan selepas diberikan oleh pihak berkuasa negeri. Orang Asli tidak akan dihalang daripada menjadi terasing atau diberikan atau disewa mana-mana tanah di bawah undangundang tanah yang bersangkutan, iaitu Kanun Tanah Negara. Perlindungan dan hak-hak kecil yang diberikan di bawah Akta tersebut atas tanah yang didiami oleh Orang Asli ini hanya akan diberikan setelah pengisytiharan sebagai kawasan dan rizab Orang Asli oleh Kerajaan Negeri. Bagaimanapun, Akta tersebut tidak membuatnya sebagai satu tugas untuk mengisytiharkan semua kawasan yang didiami oleh Orang Asli sebagai kawasan rizab Orang Asli atau di bawah keadaan di mana mereka harus dilindungi. Di pihak yang lain, ia membenarkan Kerajaan Negeri mencabut pengisytiharan satu kawasan atau rizab Orang Asli. Penarikan Status Kawasan dan Rizab Orang Asli: Kawasan-kawasan yang diduduki oleh Orang Asli yang telah diisytiharkan sebagai kawasan dan rizab Orang Asli mungkin boleh kehilangan perlindungan terhad yang diberikan oleh Akta tersebut sekiranya pengisytiharan itu ditarik balik. Ini boleh dilakukan dengan dengan hanya satu notis warta kerajaan. Seksyen 6(3) dan 7(3) menyatakan bahawa Kerajaan Negeri dapat dengan notis warta perlindungan mencabut kesemua atau sebahagian atau mana-mana bahagian pengisytiharan satu kawasan dan rizab Orang Asli. Dalam kes seperti itu, Seksyen 12 memperuntukkan agar pampasan dibayar untuk

104 96 penarikan dan penyingkiran tersebut. Tidak ada kewajipan yang dipaksakan pada Kerajaan Negeri untuk mengisytiharkan tanah lain sebagai kawasan atau rizab Orang Asli untuk menggantikan tanah mereka yang sudah ditarik status perlindungan. Pampasan untuk kehilangan hak-hak dsb.: Bila tanah dalam kawasan atau rizab Orang Asli diambil, diasing, diberikan, disewakan atau dijual, Kerajaan Negeri boleh memberikan pampasan kepada seorang atau satu masyarakat Orang Asli. Hal yang sama juga terjadi kepada pembatalan seluruhnya atau sebahagian daripada hak atau hak istimewa yang diberikan kepada seorang atau satu masyarakat Orang Asli. Pampasan dibayar kepada orang-orang yang berhak atau kepada Pengarah Umum yang akan memegangnya sebagai satu dana umum untuk seorang atau satu masyarakat Orang Asli. Dana tersebut akan dikelolakan dengan cara yang ditentukan oleh Menteri yang bertanggungjawab atas hal ehwal Orang Asli (Seksyen 12). Rizab Melayu, Hutan Simpanan, Rizab Haiwan Buruan: Di bawah undangundang tertulis, satu masyarakat Orang Asli yang mendiami mana-mana tanah yang telah diisytiharkan sebagai rizab Melayu, hutan simpanan atau rizab haiwan buruan berhak untuk terus tinggal di tanah tersebut. Bagaimanapun, seksyen 10 menyatakan bahawa kerajaan negeri mungkin boleh mengarahkan masyarakat tersebut untuk pergi dan keluar dari kawasan seperti itu, dan boleh membuat satu arahan untuk membayar pampasan sesuai dengan seksyen 12. Tanah negeri diasing atau ditinggalkan: Kerajaan negeri mungkin mengasingkan, menyewakan, memberikan lesen pekerjaan sementara atau meninggalkan tanah negeri termasuklah menarik balik status tanah adat Orang Asli kepada perseorangan atau entiti lain yang dibenarkan oleh undang-undang untuk memiliki tanah. Bila mana masyarakat Orang Asli membangunkan satu tuntutan untuk buah-buahan atau pokok-pokok di tanah tersebut, Kerajaan Negeri perlu membayar pampasan tersebut sebagai sesuatu yang adil kepada kerajan negeri. Pembayaran akan dilakukan sesuai dengan seksyen seksyen 12. Mahkamah Tinggi menjunjung tinggi hak-hak terhadap sumber hutan di bawah Akta: Dalam Koperasi Kijang Mas dan 3 yang lain v. Kerajaan Negeri Perak & 2 yang lain [1991] CLJ 486, Mahkamah Tinggi berpendapat bahawa Kerajaan Negeri Perak telah melanggar Akta Orang Asli 1954 ketika ia menerima tender Syarikat Budi Lautan Sdn. Bhd. untuk membalak di daerah-daerah tertentu di Kuala Kangsar, termasuklah tanah di RPS Sg. Banun dan RPS Pos Legap yang telah diluluskan oleh Kerajaan Negeri sebagai rizab Orang Asli.

105 97 Mahkamah Tinggi menyatakan lebih jauh untuk berpendapat bahawa Syarikat Budi Lautan tidak punya hak untuk melakukan kegiatan penebangan. Hanya Orang Asli sahaja, sebagaimana yang ditakrifkan dalam AOA mempunyai hak untuk hasil hutan dalam rizab tersebut. Satu perkara penting yang disokong oleh Kerajaan Negeri adalah tanah yang telah diluluskan dan diisytiharkan sebagai rizab Orang Asli tidak semestinya harus diwartakan. Hakim Abdul Malek berpendapat bahawa pewartaan bukan satu keperluan yang wajib. Kelulusan daripada Kerajaan Negeri untuk tanah yang akan diisytiharkan sebagai rizab Orang Asli boleh dijadikan rizab tanpa ada apa-apa pewartaan. Selepas itu, hanya Orang Asli sahaja yang mempunyai hak eksklusif untuk hasil hutan dalam rizab tersebut. Keputusan tersebut mempunyai implikasi yang penting bagi hak tanah Orang Asli. Ini kerana sumber-sumber rasmi menunjukkan bahawa ada 29, hektar tanah Orang Asli yang telah diluluskan tetapi belum lagi diwartakan. Orang Asli yang tinggal di tanah yang telah diluluskan tersebut mempunyai hak yang sama dengan mereka yang tinggal di tanah rizab yang telah diwartakan. Dengan demikian, mereka juga mempunyai hak eksklusif untuk hasil hutan. Keputusan tersebut menunjukkan ada tuntutan mendesak Orang Asli bahawa tanah yang diduduki perlu diluluskan untuk diisytiharkan sebagai tanah rizab dan diwartakan dengan secepat mungkin. Hak Undang-undang Awam untuk Tinggal di Tanah Adat Dalam kes Adong bin Kuwau v Kerajaan Negeri Johor & Anor [1997] 1 MLJ 418, Mahkamah Tinggi telah membuat pengisytiharan bahawa Orang Asli dari Sg. Linggiu mempunyai hak dari segi undang-undang awam, selain daripada hak-hak mereka di bawah AOA ke atas tanah adat (leluhur) mereka. Hak-hak ini dilindungi oleh Perlembagaan Persekutuan. Mahkamah telah mengarahkan pampasan sejumlah RM 25.6 juta untuk dibayar kepada 424 Orang Asli di kawasan tersebut. Keputusan mahmakah itu disokong oleh kedua-dua Mahkamah Tinggi dan Mahkamah Persekutuan. Dalam kes Adong, Mahkamah Tinggi berpendapat bahawa pendakwa yang terdiri daripada 52 ketua keluarga Orang Asli yang tinggal di kawasan tadahan Sg. Linggiu mempunyai hak undang-undang awam ke atas tanah seluas 53,273 ekar itu. Tanah tersebut telah diasingkan oleh Kerajaan Negeri Johor untuk Perbadanan Negeri. Mahkamah Tinggi merujuk kepada keputusan Mabo (No. 2) di Australia dan sejumlah pihak berkuasa undang-undang awam lainnya seperti Amerika Syarikat, New Zealand dan Nigeria yang menyatakan bahawa di bawah undang-undang awam,

106 98 Orang Asli mempunyai hak dari segi undang-undang untuk hidup di tanah leluhur mereka sama seperti yang telah dilakukan oleh nenek moyang mereka. Mahkamah telah mempertimbangkan satu pentafsiran yang lebih luas untuk istilah harta benda, dan berpendapat bahawa hak tersebut adalah hak pemilikan yang dijamin oleh Perkara 13 Perlembagaan Persekutuan. Kerajaan Negeri telah gagal untuk menunjukkan bahawa ia mempunyai hak untuk menyebabkan para pendakwa dilucutkan daripada hak-hak mereka dan para pendakwa tidak diberi pampasan untuk pelucutan hak mereka. Dengan demikian, pelucutan hak itu melanggar undang-undang. Mahkamah mengarahkan pampasan diberi kepada para pendakwa untuk perkara-perkara berikut akibat hak mereka ditiadakan: (1) perampasan tanah warisan/adat; (2) perampasan kebebasan untuk mendiami dan bergerak mengikut Perkara 9 (2); (3) perampasan hasil hutan; (4) perampasan masa depan untuk hidup bagi diri dan keluarganya; dan (5) perampasan masa depan kehidupan untuk tanggungan mereka. Dalam Sagong bin Tasi & ORS v Kerajaan Negeri Selangor & ORS [2002] 2 MLJ 591, Mahkamah Tinggi mendengar satu sebutan kes tanah yang diduduki oleh Orang Asli Temuan, di mana mereka telah diusir dan dibayar pampasan hanya untuk kehilangan tanaman, pokok-pokok buah-buahan dan rumah di bawah AOA. Kerajaan Negeri mendakwa bahawa tanah itu adalah tanah negeri. Mahkamah Tinggi memutuskan bahawa tanah tersebut adalah tanah adat dan tanah leluhur Orang Temuan, termasuklah para plaintif (pendakwa). Mereka mempunyai hak pemilikan ke atas tanah yang membentuk pemukiman mereka. Hak-hak Orang Temuan di bawah undangundang awam dan AOA harus dipandang secara bergabungan kerana kedua-duanya saling melengkapi. AOA tidak menghilangkan hak-hak mereka di bawah undang-undang awam. Tanah yang terus diduduki dan diurus oleh para pendakwa adalah sesuai dengan adat kebiasaan mereka, dan merupakan tanah adat mereka sejak dahulu lagi. Merujuk kepada Adong, Mahkamah memutuskan bahawa hak tanah masyarakat Orang Asli adalah hak-hak pemilikan yang dilindungi oleh Perkara 13 dari Perlembagaan. Perampasan tanah mereka yang diberi pampasan yang tidak setimpal adalah menyalahi undang-undang. Kerajaan Negeri dan Persekutuan Berhutang Tugas Sebagai Pemegang Amanah Kepada Orang Asli

107 99 Dalam Sagong bin Tasi & ORS v Kerajaan Negeri Selangor & ORS [2002] 2 MLJ 591, Mahkamah juga memutuskan bahawa Kerajaan Negeri Selangor dan Kerajaan Persekutuan berhutang tugas sebagai pemegang amanah (fidusiari) kepada masyarakat Orang Asli. Ini didasarkan kepada Perkara 8(5) daripada Perlembagaan Persekutuan dan Pernyataan Dasar Pentadbiran Orang Asli di Malaysia Barat Pada intinya, ini terdiri daripada kewajipan untuk melindungi kesejahteraan Orang Asli termasuk hak atas tanah mereka dan tidak bertindak dengan cara yang tidak konsisten dengan hak-hak tersebut. Tugas ini telah dilanggar oleh mereka dengan penyingkiran hak-hak pemilikan dan pengusiran mereka dari tanah mereka dengan tidak berlandaskan undang-undang. Keputusan Adong dan Sagong: Kesan dan Implikasi Pengakuan hak atas tanah adat Orang Asli didasarkan pada konsep hak hartanah penduduk asal (native title) dalam undang-undang awam. Hakhak hartanah penduduk asal tidak semestinya terhad kepada penggunaan tradisional tanah leluhur untuk berburu, memancing dan mengumpul; tapi juga merangkumi hak untuk mengambil sumber daya yang konsisten dengan pemilikan tanah, di mana Negeri hanya boleh melakukan kawalan pentadbiran terhad. Dalam Kes Koperasi Kijang Mas, Mahkamah Tinggi memutuskan bahawa di bawah peruntukan penetapan undang-undang AOA, kayu-kayan di tanah Orang Asli yang telah diluluskan untuk pelestarian sebagai hasil hutan tanah tersebut, hanya boleh diterokai oleh Orang Asli. Tidak ada alasan logik mengapa hak-hak undang-undang awam Orang Asli ke atas hasil tanah adat mereka tidak terpelihara juga. Pihak Berkuasa Negeri yang mengambil tanah adapt Orang Asli atau memberi lesen untuk mengeksploitasi sumber daya di tanah tersebut, harus mempertimbangkan pampasan yang mereka perlu bayar kepada Orang Asli atas hilangnya hak-hak mereka di bawah hak tanah penduduk asal. Ini termasuklah apa-apa perampasan tanah leluhur/adat daripada Orang Asli untuk projek-projek kerajaan atau swasta, di mana skim rancangan pemindahan ataupun penempatan semula adalah diperlukan. Sampai sekarang, besarnya kos sosial dan ekonomi untuk Orang Asli tidak pernah diukur, bahkan ianya lebih sering diabaikan. Sebuah nilai kewangan kini harus disertakan dalam kos-kos tersebut. Ini mungkin membuat beberapa projek tidak ekonomi untuk dilaksanakan. Pihak Berkuasa Negeri juga wajib memberi hak untuk didengar untuk Orang Asli yang terjejas oleh keputusan pentadbiran yang mempengaruhi terutamanya berkenaan dengan tanah tradisional mereka. Ini adalah satu komponen penegakan keadilan. Pengambilan tanah atau pemberian lessen untuk dimajukan di tanah yang dengan status hak penduduk asal boleh

108 100 dianggap batal jika masalah procedural tidak dipenuhi. Orang Asli juga mempunyai hak untuk didengar sebelum satu keputusan untuk kawasan dan rizab Orang Asli ditarik balik status pelestarian oleh pihak berkuasa Negeri. Hak-hak ke atas sumber daya tanah tradisional Orang Asli diakui sebagai sebahagian daripada hak-hak tanah penduduk asal. Orang Asli mempunyai hak untuk mengeksploitasi sumber tanah mereka. Mereka juga mempunyai hak untuk didengar dan hak mendapatkan pampasan bila mereka disingkirkan daripada tanah tradisional mereka. Semua hak yang berkaitan dengan hal tersebut telah memberi kuasa yang berkesan kepada Orang Asli untuk menuntut hak berunding dan bernegosiasi segala terma yang mungkin akan menyebabkan hak mereka dirampas atau dihilangkan demi kepentingan-kepentingan lain. Perlu dinyatakan di sini bahawa keputusan untuk mengasingkan tanah, pemberian lesen untuk mengeksploitasi sumber tanah Negeri atau pengisytihakan rizab tertakluk pada kerja pentadbiran di bawah undangundang bertulis. Keputusan seperti itu bukan sahaja tertakluk kepada ulasan perundangan oleh Mahkamah untuk memastikan ia berlandaskan prosedur yang benar, tetapi juga tertakluk pada merit perlembagaan mereka. Bidang kuasa untuk menyemak suatu keputusan eksekutif tentang merit- nya itu b o l e h dinyatakan s e - b a g a i kuasa mahkamah. Mahkamah boleh menggugurkan satu tindakan pentadbiran dengan alasan tidak rasional dan/atau kurangnya keseimbangan sehingga cenderung terjadi satu penyalahgunaan undang-undang dan membuat satu keputusan yang tidak sah. Bila hak-hak tanah atau yang bersangkutan dengan hal ehwal Orang Asli menyebabkan seseorang atau satu golongan masyarakat Orang Asli dirugikan oleh keputusan pentadbiran, satu pemohonan ulasan perundangan boleh dilakukan untuk mendapatkan campurtangan undang-undang. Nota: 1 Lihat Amran Kasimin, Religion and Social Change among the Indigenous People of the Malay Peninsula, Dewan Bahasa & Pustaka, 1991, hal 4. 2 Ini adalah kawasan dan rizab yang diistiharkan di bawah Akta Orang Asli 1954, seksyen 2. Ini akan dihuraikan lebih lanjut di bahagian akhir bab ini. 3 Satu perangkaan anggaran yang diambil daripada Laporan Banci Tahun 1991,

109

110 102 Bolehkah sesebuah gereja membenarkan pendatang tanpa izin (misalnya Indonesia, Filipina) untuk beribadah dan/atau mengambil bahagian dalam kegiatan yang diselenggarakan oleh sesebuah gereja? Apakah konsekuensi dari segi undangundang tentang hal ini? Mengikut seksyen 8 daripada Akta Imigresen 1959/ (selanjutnya disebut sebagai AI 1959/63 ), seseorang pendatang tanpa izin 2 dilarang untuk masuk atau menetap di Malaysia. Pendatang seperti ini termasuklah orang yang masuk ke Malaysia dengan permit yang sah, tetapi kemudian tamat tempoh atau ditamatkan. 3 Orang seperti ini dianggap bersalah di bawah seksyen 57 daripada AI 1959/63. Sabit kesalahan, dia boleh dipenjarakan tidak lebih daripada lima tahun dan denda tidak melebihi RM10, Isu yang dihadapi oleh gereja-gereja dalam beberapa tahun kebelakangan ini ialah adakah sesebuah gereja yang membenarkan pendatang tanpa izin mengikuti kegiatan-kegiatan gereja, telah menyalahi peraturan AI 1959/63. Bagaimana jika sesebuah gereja terus memberi bantuan atau menyediakan keperluan sehari-hari para pendatang, seperti penyediaan makanan, pakaian, dll? Sejauh mana sesebuah gereja boleh membantu dan pada waktu yang sama tidak menyalahi undang-undang? Ada beberapa konsep asas yang releven dengan pembahasan kita di sini: (1) Perlembagaan Persekutuan menjamin hak untuk menganut dan mengamalkan agama untuk setiap orang, tanpa mengira warga negara atau bukan. 5 Dengan demikian, kita boleh menganggap bahawa pendatang, samada dengan izin atau tidak, berhak atas hak ini juga. Bagaimanapun, sejauh mana hak tersebut boleh diberikan kepada pendatang tanpa izin masih boleh dipertikaikan. (2) Dengan andaian bahawa seseorang pendatang tanpa izin mempunyai hak seperti itu, sebuah gereja atau lembaga keagamaan yang melarang seseorang pendatang untuk mengambil bahagian dalam perjumpaan keagamaan yang merupakan agama orang tersebut sesungguhnya telah menyangkal hak perlembagaannya. (3) AI 1959/63 hanya menetapkan bahawa suatu kesalahan telah dilakukan di bawah seksyen 56(1)(d) jika seseorang secara sedar telah menyembunyikan seseorang 6 yang dia tahu atau mempunyai pengetahuan untuk percaya dia telah melanggar Akta tersebut. Dengan kata lain, orang yang memberi perlindungan atau

111 103 menyembunyikan pelaku (dalam kes ini, seorang pendatang tanpa izin) dengan maksud melindunginya 7 akan dituntut berdasarkan undang-undang tersebut. Hukuman boleh ditingkatkan kepada RM10,000 dan lima tahun penjara. 8 Tidak ada sekatan undang-undang untuk membantu seseorang pendatang tanpa izin selagi bantuan tersebut bukan merupakan tempat berteduh atau perlindungan untuk orang tersebut. Secara rasional, membenarkan seseorang asing untuk mengikuti satu kegiatan gereja tidak sama dengan menyediakan tempat penampungan untuk tujuan menyembunyikan dia daripada pihak berkuasa. Juga tidak ada tanggungjawab undang-undang untuk orang awam melaporkan keberadaan pendatang-pendatang tanpa izin. 9 Dengan demikian, tidak ada sebab mengapa gereja tidak boleh menyambut seorang pendatang, samada yang sah ataupun tanpa izin, ke kebaktian-kebaktian gereja dan kegiatan lainnya, asalkan tiak bercanggah dengan peruntukan seksyen 56 daripada AI 1959/63. Bolehkah seorang wanita bukan Islam yang mengandung kemudian melahirkan seorang anak hasil daripada pasangan Muslim dituntut di mahkamah (samada di Mahkamah Sivil atau Syariah)? Adakah dia bersalah sekiranya dia menolak untuk menganut agama Islam setelah menikahi seseorang Muslim? Isu utama di sini ialah adakah seseorang yang bukan beragama Islam boleh dituntut untuk apa-apa pelanggaran undang-undang Islam di Mahkamah Syariah. Mari kita semak perkara ini dengan terlebih dahulu melihat beberapa asas hukum dan tatacara berperlembagaan di Malaysia. (1) Seperti yang telah dibahaskan di Bab 1, Malaysia adalah sebuah negara sekular. Sebagai agama Persekutuan, Islam sangat terhad untuk hanya ritual dan upacara agama tertentu. Ini tidak sedikitpun mencairkan fakta bahawa Malaysia bukan sebuah negara Islam. Dari segi sistem perundangan, Malaysia mempunyai sistem dwi-kehakiman yang unik; iaitu sistem mahkamah sivil yang mempunyai bidang kuasa ke atas semua penduduk dan warga negara Malaysia, dan sebuah Sistem Mahkamah Syariah yang berlaku hanya untuk orang-orang Islam.

112 104 (2) Perlembagaan Persekutuan juga menyebut bahawa Mahkamah Sivil tidak mempunyai bidang kuasa dengan perkara-perkara yang terletak dalam bidang kuasa Mahkamah Syariah. 10 Bidang kuasa Mahkamah Syariah ini dijelaskan dalam Akta Mahkamah Syariah (Bidang Kuasa Jenayah)1965, 11 termasuklah: (a) bidang kuasa ke atas orang-orang yang mengaku dirinya beragama Islam; (b) bidang kuasa berhubung dengan hal-hal yang disebutkan dalam Senarai II dari senarai Jadual Kesembilan Negeri kepada Perlembagaan Persekutuan; (c) bidang kuasa berhubung dengan apa-apa pelanggaran terhadap ajaran agama Islam oleh orang-orang yang menganut agama tersebut. Namun demikian, bidang kuasa seperti itu hanya terhad kepada kesalahan -kesalahan yang boleh dihukum dengan penjara tidak melebihi tiga tahun atau denda tidak lebih RM5,000 atau hukuman rotan tidak lebih daripada enam sebatan atau mana-mana kombinasi hukuman tersebut. Dengan demikian, jelas bahawa seseorang yang bukan beragama Islam tidak akan dan tidak boleh dituntut di Mahkamah Syariah tidak kira apapun jenis pelanggaran terhadap ajaran Islam yang dilakukannya. Undangundang Islam di Malaysia hanya berlaku kepada seseorang setelah dia menukarkan agamanya kepada Islam. Dia hanya tertakluk di bawah Mahkamah Syariah sekiranya dia sudah menganut agama Islam. Oleh kerana itu, meskipun wanita yang bukan beragama Islam melahirkan anak hasil hubungannya dengan seorang Muslim sebelum berkahwin dengan dia, dia tidak boleh dituntut dalam mahkamah sivil ataupun dalam mahkamah Syariah, walaupun kehamilan di luar nikah suatu kesalahan di bawah undang-undang Islam. Kerana ia juga bukan satu pelanggaran di bawah undang-undang sivil, mahkamah sivil juga tidak mempunyai bidang kuasa untuk membicarakan kesalahan seperti itu. Anak tersebut akan dianggap tidak sah di sisi undang-undang jika dia lahir di luar nikah. Jika wanita tersebut memutuskan untuk berkahwin dengan lelaki tersebut tetapi tidak mahu masuk Islam, satu-satu jalan keluar adalah lelaki tersebut keluar daripada Islam kerana undang-undang Islam di Malaysia melarang penyatuan antara seorang Muslim dengan pasangan bukan Islam.

113 105 Nota: 1 Akta 155 (Pindaan 1975). 2 AI 1959/63 menggunakan istilah terlarang, bukan pendatang tanpa izin yang tampaknya berniat untuk merangkumi seluas mungkin orang-orang dalam kategori ini. Lihat definisi pendatang terlarang di bawah seksyen 2 daripada AI 1959/63. 3 Seksyen 8(3)(o) daripada AI 1959/63. 4 Seksyen 57 dari AI 1959/63. 5 Commr HRE v Lakshimindra (1954) SCR Menyembunyikan bererti berlindung atau memberi perlindungan: Butterworth's Australian Legal Dictionary, Butterworth, 1997, hal KJ Aiyar, Judicial Dictionary, The Law Book Co Pte Ltd, 11th Ed, 1993, hal Seksyen 56(1)(bb) daripada Akta Immigresen. 9 Seksyen 45(1): Kapten kapal laut dan kapal terbang tidak dikecualikan kewajipan undang-undang melaporkan kepada pegawai imigresen atau polis mana-mana orang, penumpang atau anak kapal yang gagal meneruskan perjalanan. 10 Perkara 121(1A): satu fasal yang ditambah dan mulai berlaku pada 10 Jun 1988 berdasarkan Akta Pindaan A Akta 355, Semakan 1988.

114 106

115 107 LAMPIRAN 1 PERBANDINGAN ENEKMEN-ENEKMEN KAWALAN & LARANGAN PENYEBARAN AGAMA-AGAMA BUKAN ISLAM DI MALAYSIA Peruntukan Enekmen Negeri Kesalahan memujuk, mempengaruh atau menghasut seorang Muslim menukar agama T gnu 1980 K tan 1981 Kedah 1988 M ka 1988 S gor 1988 s.4 s.4 s.4 s.4 s.4 Hukuman Maksimum Penjara (bulan) * Denda (RM 000) Kesalahan mendedahkan seorang Muslim di bawah umur 18 tahun kepada pengaruh-pengaruh satu agaa bukan Islam Hukuman Maksimum s.5 s.5 s.5 s.5 s.5 Penjara (bulan) * Denda (RM 000) Kesalahan mendekati seorang Muslim untuk mendedahkan dia kepada satu ceramah atau apa-apa bahan tentang satu agama bukan Islam s.6 s.6 s.6 s.6 s.6 Hukuman Maksimum Penjara (bulan) * 6 6 Denda (RM 000) Kesalahan menghantar atau mengirim penerbitan bukan Islam kepada seorang Muslim s.7 s.7 s.7 s.7 s.7 Hukuman Maksimum Penjara (bulan) * 3 3 Denda (RM 000) Kesalahan menyebar penerbitan bukan Islam kepada seorang Muslim di tempat awam s.8 s.8 s.8 s.8 s.8 Hukuman Maksimum Penjara (bulan) 36* Denda (RM 000) Keslahan berkaitan dengan penggunaan beberapa perkataan dan ekspresi Islam (lihat jadual di bawah) Hukuman Maksimum s.9 s.9 s.9 s.9 s.9 Penjara (bulan) 36* Denda (RM 000)

116 108 Peruntukan Enekmen Negeri Kesalahan memujuk, mempengaruh atau menghasut seorang Muslim menukar agama Perak 1988 Phg 1989 Johor 1991 N.S s.4 s.4 s.4 s.4 Hukuman Maksimum Penjara (bulan) Denda (RM 000) Kesalahan mendedahkan seorang Muslim di bawah umur 18 tahun kepada pengaruh-pengaruh satu agaa bukan Islam Hukuman Maksimum s.5 s.5 s.5 s.5 Penjara (bulan) Denda (RM 000) Kesalahan mendekati seorang Muslim untuk mendedahkan dia kepada satu ceramah atau apa-apa bahan tentang satu agama bukan Islam Hukuman Maksimum s.6 s.6 s.6 s.6 Penjara (bulan) Denda (RM 000) Kesalahan menghantar atau mengirim penerbitan bukan Islam kepada seorang Muslim Hukuman Maksimum s.7 s.7 s.7 s.7 Penjara (bulan) Denda (RM 000) Kesalahan menyebar penerbitan bukan Islam kepada seorang Muslim di tempat awam Hukuman Maksimum s.8 s.8 s.8 s.8 Penjara (bulan) Denda (RM 000) Keslahan berkaitan dengan penggunaan beberapa perkataan dan ekspresi Islam (lihat jadual di bawah) s.9 s.9 s.9 s.9 Hukuman Maksimum Penjara (bulan) Denda (RM 000) * Untuk pelanggaran yang sama untuk kedua kali atau seterusnya, penambahan satu tahun akan dikenakan untuk tahun penjara (contohnya jika maksimum penjara adalah 4 tahun untuk satu kesalahan, maka untuk kesalahan kedua kali akan membawa hukuman penjara selama 5 tahun)

117 109 LAMPIRAN 2 ENEKMEN-ENEKMEN UNDANG-UNDANG ISLAM DI SEMUA NEGERI NEGERI 1. Sarawak i. ii. iii. iv. v. vi. ENEKMEN/ORDINAN (E/O) Ordinan Mahkamah Syariah Ordinan Undang-undang Keluarga Islam Ordinan Kesalahan Jenayah Syariah Ordinan Acara Mal Syariah Kanun Acara Jenayah Syariah Ordinan Keterangan Syariah E/O NO. 4/91 5/91 6/91 7/91 8/91 9/91 CATATAN - Tidak ada peruntukan/ hukuman untuk keluar/ murtad. - Peruntukan yang longgar 2. Sabah i. Enekmen Pentadbiran Undang-undang Islam 13/92 - tidak ada peruntukan/ hukuman untuk murtad & sekatan untuk penyebaran ii. iii. iv. v. vi. vii. viii Enekmen Mahkamah Syariah Enekmen Undang-undang Keluarga Islam Enekmen Bukti Mahkamah Syariah Enekmen Zakat dan Fitrah Enekmen Prosedur Sivil Syariah Enekmen Prosedur Jenayah Syariah Enekmen Kesalahankesalahan Jenayah Syariah 14/92 15/92 16/92 6/93 9/93 10/93 3/95 - Lebih terperinci daripada Ord. Sarawak. - S.65: membuat murtad satu kesalahan yang boleh dihukum 3. Melaka i. ii. iii. iv. v. vi. vii. Enekmen Pentadbiran Undang-undang Islam Enekmen Undang-undang keluarga Islam Enekmen Pentadbiran Mahkamah Syariah Enekmen Prosedur Jenayah Syariah Enekmen Pentadbiran Undang-undang Syarak Enekmen Kesalahankesalahan Jenayah Syariah Bukti Mahkamah Syariah 1/59 8/83 6/85 2/86 5/91 6/91 12/94 - Seluruh enekmen telah dibatalkan oleh En. 5/91, kecuali Bahagian IX

118 110 NEGERI 4. Kedah i. ii. iii. iv. iv. ENEKMEN/ORDINAN (E/O) Enekmen Pentadbiran Undangundang Islam Enekmen Prosedur Jenayah Syariah Enekmen Undang-undang Keluarga Islam Enekmen Prosedur Sivil Syariah Enekmen Mahkamah Syariah E/O NO. 9/62 9/88 1/84 2/84 4/94 CATATAN - Tidak ada peruntukan untuk keluar agama - Tidak ada peruntukan untuk murtad 5. Terengganu i. Enekmen Pentadbiran Hal Ehwal Agama Islam 12/86 6. Perlis i. ii. Enekmen Pentadbiran Undangundang Islam Enekmen Kesalahan-kesalahan Jenayah dalam Syarak /64 4/93 - Tidak ada peruntukan untuk keluar agama. - Tidak ada peruntukan untuk murtad dan sekatan penyebaran iii. iv. Enekmen Mal Prosedur Mahkamah Syarak 1991 Enekmen Prosedur Jenayah Mahkamah Syarak /93 7/93 7. Johor i. ii. iii. iv. Enekmen Pentadbiran Undangundang Islam Enekmen Undang-undang keluarga Islam Enekmen Mahkamah Syariah Enekmen Bukti Syariah 14/78 5/90 12/93 13/93 - S.141 peruntukan untuk bagaimana keluar agama - Tidak ada peruntukan untuk menghukum murtad 8. Pahang i. Pentadbiran Agama Islam dan Adat Melayu Pahang 8/82 - S.166: membuat penyebaran agama lain sebagai satu pelanggaran yang boleh dihukum - S.185: membuat murtad sebagai satu pelanggaran yang boleh dihukum (tetapi kedua-dua peruntukan yang diubah belum dikuatkuasakan lagi) ii. iii. Undang-undang Keluarga Islam Enekmen Mahkamah Syariah 3/87 1/90

119 111 NEGERI 9. Negeri Sembilan i. ii. iii iv. v. ENEKMEN/ORDINAN (E/O) Enekmen Pentadbiran Undangundang Islam Enekmen Undang-undang Keluarga Islam Enekmen Jenayah Syariah (Negeri Sembilan) Enekmen Bukti Mahkamah Syariah Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak E/O NO. 5/91 7/83 4/92 1/91 5/91 CATATAN - tidak ada peruntukan untuk keluar agama - S. 48: murtad adalah satu kesalahan yang boleh didenda 10. Perak i. Enekmen Pentadbiran Undangundang Islam 11/65 - Enekmen yang telah dibatalkan oleh En. 2/92 ini meliputi penghapusan S.146 yang membolehkan keluar agama ii. Enekmen Jenayah (Syariah) 3/92 - S.10: membuat penyebaran agama lain sebagai satu pelanggaran yang boleh dihukum - S.12: murtad adalah satu pelanggaran - S.13: Perkataan/ tindakan menyebabkan murtad adalah satu kesalahan iii. iv. v. vi. vii. Undang-undang keluarga Islam Pentadbiran Undang-undang Islam Enekmen Bukti (Mahkamah Syariah) Kanun Prosedur Jenayah (Syariah) Prosedur Sivil Mahkamah Syariah /84 2/92 3/94 4/94 2/ Pulau Pinang i. ii. iii. iv. Pentadbiran Hal Ehwal Agama Islam Negeri Pulau Pinang. Enekmen Pentadbiran Undangundang Islam Enekmen Kesalahan-kesalahan Jenayah (Negeri Pulau Pinang) Pentadbiran Mahkamah Syariah 7/93 3/95 3/96 3/82 - tidak ada peruntukan untuk keluar agama - S.5: penyebaran satu pelanggaran yang boleh dihukum

120 112 NEGERI 12. Kelantan i. ii. iii. iv. v. iv. ENEKMEN/ORDINAN (E/O) Enekmen Majlis Agama Islam & Adat Melayu Enekmen Bukti Syariah Undang-undang Keluarga Islam Kanun Jenayah Syariah Prosedur Jenayah Syariah Pentadbiran Mahkamah Syariah E/O NO. 4/94 2/91 5/90 2/85 5/84 3/82 CATATAN - S.102: membuat murtad satu pelanggaran yang boleh dihukum - S.124: menyebabkan seorang Muslim yang meninggalkan Islam adalah sebuah pelanggaran 13. Willayah Persekutuan i. Akta Pentadbiran Undang- Undang Islam (WP)1993 Akta Tidak ada peruntukan untuk tukar agama ii. Akta Undang-undang Keluarga Islam (WP) 1984 Akta 303 iii. Akta Kesalahan Jenayah Syariah (WP) 1997 Akta 559 iv. Akta Prosedur Jenayah Syariah (WP) 1997 Akta 560 v. Akta Bukti Mahkamah Syariah (WP) 1997 Akta Selangor i. Pentadbiran Undang-undang Islam 3/52 - Kebanyakan bahagian telah dibatalkan dan diganti dengan enekmen baru ii. iii. iv. Undang-undang Keluarga Islam Prosedur Jenayah Syariah Prosedur Sivil Syariah 4/84 6/91 7/91

121 113 Bibliografi 1. Anthony R. Mellows, The Trustee s Handbook, Oyez Publishing, Tun Salleh Abas, Selected Articles and Speeches on Constitution, Law and Judiciary, Malaysian Law Publisher, Aliran, Reflections on the Malaysian Constitution, Aliran Kesedaran Malaysia, Philip Koh Tong Ngee, Freedom of Religion in Malaysia the Legal Dimension, Graduates Christian Fellowship, Malaysia, Richard Mead, Malaysia s National Language Policy and the Legal System, Yale University Southeast Asia Studies, Amran Kasimin, Religion and Social Change among the Indigenous People of the Malay Peninsula, Dewan Bahasa & Pustaka, MAMPU, Dealing with the Malaysian Civil Service, Pelanduk Publications, K. Arjunan & C.K. Low, Lipton & Herzberg s Understanding Company Law in Malaysia, LBC Information Services, Mimi Kamariah, Criminal Procedure in Malaysia, 2nd ed., University of Malaya Press, A.J. Harding, Law, Government and the Constitution in Malaysia, Kluwer Law International, Tun Mohd. Salleh Abas, Prinsip Perlembagaan & Pemerintahan di Malaysia, Dewan Bahasa & Pustaka, Kuala Lumpur, Kevin Y.L. Tan & Thio Li-Ann, Tan, Yeo & Lee s Constitutional Law in Malaysia & Singapore, Butterworth, 2nd ed., Walter Woon, Company Law, FT Law & Tax, Asia Pacific, 2nd ed., Lee Min Choon, Freedom of Religion in Malaysia, Kairos Research Centre, 1999.

122