PUNIM DIPLOME UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: FILLOR. Kosovë

Transcription

1 UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI: FILLOR PUNIM DIPLOME Tema: Mësimdhënia në Kosovë korelacion me kohën në arsimimin e nxënësve në Udhëheqës shkencor:kandidatja: Prof. Ass. Dr. Shefqet Mulliqi Arnesa Maraj Gjakovë, 2018

2 Ky punim diplome u mbrojt para Komisionit vlerësues në përbërje 1. Kryetar 2. Anëtar 3. Anëtar Komisioni vlerësues e vlerësoi punimin me notën 2

3 PËRMBAJTJA Abstrakt...4 Abstract...5 Hyrje...6 KAPITULLI I 1. Mësimdhënia tradicionale dhe mësimdhënia bashkëkohore Metoda tradicionale Metoda bashkëkohore...9 KAPITULLI II 2. Fazat e zhvillimit të fëmijës...11 KAPITULLI III 3. Struktura e orës së mësimit dhe rolet e mësuesit e të nxënësit gjatë dekadave në zhvillimin e mësimit dhe të nxënit Në vitet Në vitet Në vitet Mësimdhënia pas vitit Në vitin Roli i prindërve në mbështetje të zbatimit të Kornizës Kurrikulare...27 KAPITULLI IV 4. Mësuesi, mësimdhënia dhe mjeshtritë e saj Klasa dhe atmosfera në klasë Motivimi i nxënësve...30 Rezyme...32 Rekomandime...34 Referencat...35 Literatura

4 Abstrakt Ёshtë kënaqësi që më në fund kam arritur në këtë pikë të studimeve, dhe të kem rastin të punoj këtë temë të studimeve përfundimtare. Duke shfrytëzuar një numër të konsiderueshëm të literaturës dhe materialit të ndryshëm, arrita të përmbledh disa nga elementet kryesore që duhet të ceken në lidhje me temën e këtij punimi. Padyshim që në një ndihmesë të madhe kam marr nga librat e ndryshëm në lidhje me këtë temë. E di që ka qenë një punë e vështirë, sidomos të merresh me një fushë të cilën nuk ke njohuri të duhura. Besoj të kem arritur sadopak qëllimin. Historia e arsimit tonë është një histori luftash, përpjekjesh, histori e një populli të vogël në numër, por të madh në botën e tij shpirtërore, në vullnetin e tij për të qenë i lirë dhe i pavarur. Fjalët kyҫe: Roli i mësimdhënësit, nxënësi, metoda e punës, shkolla. 4

5 Abstract It is a pleasure for me to reach at this point of university studies and to have the opportunity to work on my own diploma thesis.using a considerable number of literature and different materials, I came up with a few key points that should be mentioned in this topic. The greatest help for the elaboration of this topic obviously I have got from books. First it wasn t so easy for me, but I believe in myself and I think that I did it well. The history of our education is a story of wars, agony and endeavors. A story about a small nation in number, but huge and strong in his spiritual world. The will for being free and independent defeated every enemy who tried to destroy the Albanian education and culture. Key words: The role of the teacher, learners, working method, school. 5

6 Hyrje Mësimdhënia me në qendër nxënësi inicion një lëvizje progresive për përmirësimin e cilësisë së mësimdhënies. Nisma synon që të shtrihet dhe të kthehet në një lëvizje të gjerë arsimore, në të cilën përfshihen specialistët e të gjitha niveleve të arsimit shqiptar. Kur krahasoj mësuesit para viteve 90 me mësuesit e ditëve te sotme, shoh ndryshime të shumta në profesionin e mësuesit në personalitet, në aktivitetin e mësuesit që kryenin në shkolla. Mësuesit tradicional kanë qenë mësues të cilët kanë pasur barrën e shkollimit të një kombi analfabet ku më së shumti mësimi zhvillohej në klasa kolektive e nxënësit ishin nga mosha të ndryshme në të njejtën klasë. Kjo ndodhte sa të mësonin shkrim e lexim që në njëfarë mase të zbutej analfabetizmi.mësimdhënia bashkëkohore nënkupton ndryshimin e roleve të mësuesit dhe të nxënësit, me qëllimin kryesor lehtësimin e të nxënit. Prof. Dr. Musa Kraja, nisur nga zhvillimet e viteve të fundit, konstaton: Tani problemi shtrohet për të pasur më shumë mësimdhënie të hapur. Mësuesit duhet të jenë të hapur ndaj përfshirjes së nxënësve në të gjitha hallkat e procesit mësimor. Mësuesi luan rolin e drejtuesit dhe të organizuesit, ndërsa nxënësi gjithëpërfshihet në procesin mësimor(kraja,m.2008). Mësuesit duhet të jenë të hapur ndaj përfshirjes së nxënësve në të gjitha hallkat e procesit mësimor. Këtu rritet dhe përgjegjësia e nxënësve për mësim, pasi ora e mësimit duhet të jetë e ndërtuar për të gjitha nivelet. Ёshtë e dëmshme që të lihen në hije nxënës me dobësi, pasi thellohet prapambetja e tyre dhe shkelen parime themelore didatike, siç është trajtimi individual dhe i diferencuar i nxënësve.gjithëpërfshirja në procesin mësimor me në qendër nxënësi është domosdoshmëri. Mësuesi, duhet të ndryshoj rolin e tij nga transmetues i njohurive në nxitësin e nxënësve për të marrë njohuri e informacion nga burime të ndryshme. Ky orientim nuk duhet keqkuptuar. Mësuesi nuk përjashtohet nga roli i tij si shpjegues i temës dhe i koncepteve, për të mos kaluar edhe në ekstreme. Nga mësuesi kërkohet përgatitje e nivel shkencor në profilin e vet, kulturë gjuhësore, mjeshtëri pedagogjike, didaktike e metodike, pasion, ndërgjegje profesionale, dashuri dhe respekt për personalitetin e nxënësit, aftësi komunikuese me nxënësit, prindërit e kolegët. Përparimi teknologjik, krahas ritmeve të shpejta të zhvillimit, ka ndryshuar fokusin e të nxënit. Modelet tradicionale të vjetruara po braktisen dita-ditës. Prof. Dr. Musa Kraja, në librin e tij Pedagogjia, duke analizuar të mësuarit tradicional, shkruan: Ky lloj të 6

7 mësuarit kishte në thelb të tij një pasuri të trashëguar, të pranuar si të drejtë. Nxënësi duhet të përvetësonte të gjithë këtë material, pa pyetur nëse ai ishte i interesuar për të, pa pyetur cilat ishin mundësitë e tij për përvetësimin në faza të ndryshme të zhvillimit. Interesimi i vetëm ishte se sa dhe çfarë duhet të dinte nxënësi. Në praktikë, nxënësi ishte partneri pasiv i procesit të mësimit dhe mësuesi, ai aktiv (Kraja, M. 2002). Vetë bota në të cilën jetojmë sot, na krijon mundësi të pakufizuara për ndryshim, siç nuk kanë kufi ndryshimet që ndodhin në të. Që të jemi të suksesshëm, duhet të mësohemi të jetojmë në këtë botë dhe, ashtu siç ndryshon gjithçka në botë, ashtu duhet të ndryshojmë dhe ne në mendimet, në sjelljet, në çdo punë që kryejmë. Mësimdhënia është një proces në ndryshim të vazhdueshëm, që reflektohet në përmirësimin e cilësisë së shërbimit arsimor. Mësimdhënia si art mbështetet fuqimisht në intuitën, e cila është bazë për veprim. Klasa, si bashkësi heterogjene, përbëhet nga individë me formim kulturor dhe me përvoja të ndryshme. Nisur nga ky realitet, mësuesi duhet të krijojë bindjen se nxënësit, si individë, kanë aftësi dhe ritme të ndryshme të nxëni. Për pasojë, mësuesi duhet të parashikojë, të përcaktojë dhe të shtresëzojë objektiva dhe veprimtari, të tilla që i vënë në lëvizje të gjithë nxënësit, të cilët, në varësi nga aftësitë individuale, të mund të fillojnë në pika të ndryshme.gjithçka përcaktohet në metodë dhe varet shumë prej saj. Në kurrikulat e reja, informacioni, në të gjitha fushat e studimit dhe në shumicën e lëndëve mësimore, është më afër asaj që ka për qëllim shoqëria e sotme në aftësimin e individit për përballjen me sfidat e kohës (shoqëria demokratike dhe tregu i punës). Rëndësia e punës së shkollës qëndron në mënyrën si informaioni përcillet të nxënësit: Përmes metodave tradicionale apo bashkëkohore? 7

8 KAPITULLI I 1. Mësimdhënia tradicionale dhe mësimdhënia bashkëkohore Të flasësh dhe të përpiqesh të bësh krahasime mes mësimdhënies tradicionale dhe mësimdhënies bashkëkohore thënë realisht është shumë e vështirë. Sepse janë koncepte shumë të gjëra, dhe secila nga to i ka përparësitë dhe të metat e saj. 1.1 Metoda tradicionale Paraqet një sjellje të niveleve të ulëta dhe të thjeshta të fushave njohëse, emocionale dhe psikomotore. Kjo metodë kërkon kombinimin e fakteve dhe të rregullave në nivelin e të njohurit dhe të kuptuarit nëpërmjet disa veprimeve zbatuese që mund të përvetësohen përmes vëzhgimit, përsëritjes përmendësh dhe ushtrimit(musai, B. 2003). Në këtë mësimdhënie sigurohet një shkollë e lartë e kontrollimit nga ana e mësuesit në klasë, e cila është e përqendruar në përmbajtjen e lëndës, sepse siguron mësimdhënie, ritëm në të nxënë, korrigjim dhe vlerësim të përgjigjeve të nxënësve (Simo, B. 2014). Mësimi tradicional është mbajtur në klasë me një infrastruktur mjaft të pa përshtatshme, numri i madh i nxënësve kurse klasët e vogla. Tabela, shkumsi, libri, fletorja, lapsi, karriga, tavolina,këto kanë qenë gjërat e domosdoshme për një orë mësimore. Nxënësit të ulur nëpër banka dhe të detyruar të rrinë për aq kohë sa është e përcaktuar ora mësimore.nxënësit janë kryesisht dëgjues, madje të vëmendshëm, sepse pak minuta më pas duhet të ripordhojnë ato që kanë dëgjuar të thuhen. Kur i vjen radha për t u kontrulluar, ngrihet para klasës, riprodhon mekanikisht njohurit që ka përvetësuar, ai nuk e ka lirinë të shpalos sa duhet individualitetin e Foto-1- Një mësuntore në kohën tradicionale 8

9 Në tradicionalen mund të themi se janë trajuar Mësimi ligjërimor më së shumti këto metoda: Mësimi ligjërimor demonstrativ Mësimi ligjërimor është një nga sistemet me të hershme mësimore. Për të përdoren edhe emërtime të tjera, siç janë: mësimi dogmatik, mësimi verbal etj. Kjo metodë e ka zanafillën në të kaluarën e hershme (shek. XVIII XIX), por mjerisht është ruajtur dhe përdoret edhe në ditët e sotme, kryesisht të mësimdhënësit të cilën në punën e tyre ende janë të ngarkuar me pikëpamjet e shkollës së vjetër. Mësimi ligjërimor demostrativ në këtë metodë mësimdhënësi ligjërimin verbal e shoqëron me demonstrim, vizatim dhe me shkrim në dërrasën e zezë dhe për këtë arsye emërtimi i mëparshëm i mësimit ligjërimor është zgjeruar në mësim ligjërimor demonstrativ. Për këtë përdoren edhe shprehje të tjera, siç janë: mësimi ligjerimor demonstrativ, ose mësimi ligjerimor - ilustrativ. 1.2 Metoda bashkëkohore Metoda bashkëkohore paraqet sjellje të niveleve më të lartë, më të ndërlikuara të objektiva në nivelete e analizës, sintezës dhe vlerësimit të fushës njohëse, nivelet e organizimit dhe karakterizimit të fushës emocionale, nivelet e artikulimit dhe natyralizimit të fushës psikomotore. Mësimdhënia bashkëkohore nënkupton ndryshimin e roleve të mësuesit dhe të nxënësit, më qëllimin kryesor lehtësimi i të nxënit (Musa, 1998). Tek metoda bashkëkohore nxënësit kanë mundësi të mjaftueshme për të siguruar një infrastruktur të mirë të orës mësimore. Nxënësit kanë qasje të pakufizuar në përmbajtjet mësimore në aspektin kohor dhe hapësinor, demonstrimi i shembujve bëhet me teknologjinë më bashkëkohore etj.përgatitja e mësimit është e lidhur ngushtë me objektivat që synohet të arrihen gjatë orës mësimore, prandaj dhe çdo aktivitet që përgatitet dhe që mendohet të zhvillohet me nxënësit, duhet të jetë i lidhur dhe në funksion të asaj që programi mësimor dhe mësuesi kërkojnë të përmbushet. Ndryshe nga modeli tradicional i të mësuarit, ku mësimdhënia kishte për qëllim memorizimin e informcioneve dhe të dhënave, përvetësimin e koncepteve dhe 9

10 riprodhimin mekanik të njohurive, shkolla sot, në kohën e zhvillimit gjigant të teknologjisë së informacionit dhe të komunikimit, i jep përparësi aftësimit të nxënësit që ai, duke shfrytëzuar mundësitë e pakufizuara, të jetë aktivë, të gjejë vetë informacionet e nevojshme dhe të zhvillojë potencioalet e tij. Detyra e mësuesit është të krijojë mjedis sa më të përshtashëm dhe mjedis të ngrohtë pune, ku secili nxënës të ndihet i lirshëm për të shprehur mendimin e vet, të besojë në vetvete, të besojnë te mësuesi dhe të shokët e tij. Kjo arrihet kur mësuesi përzgjedh dhe përdorë: - metoda mësimore ndërvepruese, të cilat mundësojnë që çdo nxënës të jetë i përfshirë, të bashkëpunojë e të bashkëveprojë me të tjerët në klasë, të ndihmohet për arritjen e rezultateve të synuara; - metoda të larmishme dhe efektive për t u përcjellë nxënësve njohuri, për t i nxitur për bashkëpunim e bashkëveprim, për t u bërë të suksesshëm. Pra, nuk mund të pretendohet se ekziston një ndarje absolute midis tradicionale dhe bashkëkohores, sepse çdo strategji, metodë apo teknikë, sado bashkëkohore apo tradicionale të jetë, është joefektive dhe e dështuar, në qoftë se nuk do t i japë mësuesit pritshmëritë e parashikuara. Asnjëra nga metodat nuk përjashton njëra-tjetrën por ndërlidhen me njëra-tjetrën sepse vetë procesi mësimor ka dinamika të shumta.. Foto -2- Një mësuntore në kohën bashkëkohore (sotme) 10

11 KAPITULLI II 2.Fazat e zhvillimit të fëmijës Nëse do të ndaleshin tek psikologjia e zhvillimit, do të vërenim se fëmijëria dhe adoleshenca ndahen në pesë periudha: - foshnjëria (0-1 vjet) - periudha e fëmijës që çapitet (1-2 vjet) - fëmijëria e hershme (2-6 vjet) - shkolla 8-vjeçare (6-12 vjet) - adoleshenca Po të analizojmë secilën prej tyre do të shohim se në tre prej fushave të zhvillimit të fëmijës, ndodhin ndryshime të rëndësishme: - tek foshnjëria, besimi dhe mosbesimi - autonomia dhe vetja, turpi dhe dyshimi - inciativa dhe faji - zelli për punë dhe inferioritet - identiteti dhe ngatërrimi i rolit (Musai, B. 1999). Zhvillimi njohës, konjitiv nënkupton zhvillimin e intelektit të përgjithshëm, por në të njëjtën kohë edhe zhvillimin e përceptimit, të përqendrimit, të kujtesës, zhvillimit e të folurit dhe të mendimit nga koncepte të thjeshta në ato abstrakte. Zhvillimi emocional nënkupton zhvillimin e tërësisë së emocioneve ndaj vetes dhe të tjerëve. Zhvillimi socialshoqëror përfshinë njohjen e mënyrave të sjelljes që na japin mundësi të hyjmë në shoqëri me të tjerët dhe rregullojnë e përshtasin jetën e individit në komunitet. Për të kuptuar ndryshimet e zhvillimit ka rëndësi të vëmë në dukje se zhvillimi njerëzor i 11

12 një individi është pasojë e veprimit të ndërsjellë midis maturimit biologjik dhe përvojës së fituar duke mësuar. Maturimi biologjik nuk shkakton automatikisht rritje emocionale. Kjo do të thotë se zhvillimi psiko-motor është i mundur vetëm nëpërmjet të mësuarit, përsëritjes dhe të qenit aktiv në kontakt me mjedisin. Nëse nuk do të kishte maturim biologjik për disa lloj procesesh, veprimesh, atëherë do të ishte e vështirë që këto lloj veprimesh të mësoheshin dhe të praktikoheshin. Veprimet duhet të mësohen kur kanë kohën e tyre, as më herët dhe as më vonë p.sh fëmija bilogjikisht është gati të ecë dhe të flasë zakonisht midis vitit të parë dhe të tretë të jetës. Nëse dikush do të provonte ta bënte këtë proces më herët apo më vonë sigurisht që do të dështonte. Të njëjtën gjë mund ta themi edhe për kohën kur një fëmijë mëson të shkruajë dhe të lexojë. Duke gjykuar nga pikëpamja e modeleve arsimore, është e rëndësishme të njihen kohët ideale dhe më të përshtatshme të të mësuarit dhe të zotërimit të disa veprimeve e aftësive. Vetëm kështu një kualifikim apo trajnim mund të jetë i suksesshëm (Orhani, Z. 1999). Duke u nisur nga ky aspekt, një rëndësi të madhe luan të nxënit. Të nxësh në mënyrë aktive do të thotë të jesh kureshtar, të bësh pyetje, të zbulosh të rejat të mendosh gjerë e gjatë dhe të përdorësh njohuritë e tua për të zgjidhur probleme dhe për të zbuluar gjëra të mëtejshme. Të menduarit kritik i shton gjithë sa përmendëm më lartë, praktikën e shikimit të çështjeve nga këndvështrime të ndryshme, shqyrtimin e nuancave dhe të rrjedhojave të ideve dhe mbajtjen e një qëndrimi të mbështetur në arsye. Nxënësit aktiv e konsiderojnë veten njëkohësisht edhe prodhues edhe konsumatorë të njohurive. Të nxënit aktiv dhe të menduarit kritik janë e kundërta e të nxënit pasiv. Në të nxënit pasiv, nxënësit dëgjojnë mësuesin dhe marrin informacion (Murati, Xh. 2002). Në të nxënit aktiv dhe të menduarit kritik synohet, që të ngjallet kureshtja e nxënësve, të zhvillohet tek ta aftësia për të bërë zbulime dhe për ta ndërtuar kuptimin në formën e përgjigjeve ndaj pyetjeve që kanë si dhe të sfidohen për të menduar thellë, kuptimin e njohurive të reja. Së fundmi, synimi është përdorimi i njohurive ; mendimtarë kritik dhe nxënësit aktiv janë në gjendje ta përdorin atë që kanë mësuar si bazë për nxënie të mëtejshme, si brenda ashtu edhe jashtë shkollës. Nga ana tjetër, në qoftë se nxënësve u jepet mundësia të vlerësojnë informacionin dhe ta mbështesin atë me prova, t i zbatojnë informacionet dhe konceptet dhe t i lidhin ato me njohuritë e tyre ekzistuese dhe me çka po mësojnë, atëherë ata: 12

13 - Nuk do të mësojnë thjesht për shkencën, por do të mësojnë të mendojnë në mënyrë shkencore për të zgjidhur edhe probleme të vërteta. - Nuk do të mësojnë vetëm për edukatën qytetare, por do të mësojnë edhe sesi të sillen në mënyrë të përgjithshme dhe bashkëpunuese me njerëzit, që kanë përqark. - Nuk do të mësojnë vetëm matematikën, por edhe si të arsyetojnë dhe të bëjnë administrimin e punëve të tyre. - Nuk do të mësojnë vetëm të lexojnë dhe të shkruajnë, por do të fitojnë edhe përvojën e informimit përmes leximit si dhe atë të mprehjes së mendimeve, duke i shprehur ato me shkrim. Një element kyç për të kuptuar çdo mësim është lidhja e ideve, e cila krijon ndjesinë e një mësimi të plotë. Mësuesit ndikojnë në formimin e njohurive të nxënësve në dy mënyra të rëndësishme: o o Pyetjet që bëjnë mësuesit. Idetë, që mësuesit ua thksojnë nxënësve, përmes pyetjeve ose komenteve të tyre, ndikojnë në rrjedhën e të menduarit të nxënësve për atë që po studiojnë. Mësuesit mund ta drejtojnë vëmendjen e nxënësve drejt ideve të rëndësishme, apo atyre të parëndësishme. Kur bëhet leximi apo dëgjimi i një tregimi, puna e mësuesit ka rëndësi të madhe. A përqendrohet ai në detajet të parëndësishme, apo bën pyetje, që e drejtojnë vëmendjen e nxënësve tek elementët strukturore të tregimit, si: personzhet, konflikti, zgjidhjet e problemeve, mesazhi apo tema e autorit në tregim, etj. Kur nxënësit dëgjojnë një ligjërim ose lexojnë një tekst informative, fakti, nëse mësuesi fokusohet tek hollësit e vogla apo tek idetë e rëndësishme, ka rëndësi të jashtëzakonshme. Thellësia e zhytjes së nxënësve në studimin e një teme. Mësuesit mund t i nxisin nxënësit, të marrin njohuri më të thella për tema të ndryshme studimi, duke i kushtuar asaj më shumë se një periudhë të shkurtër kohe. Ata mund ta zgjerojnë të nxënët e nxënësve, duke i pare temat edhe nga këndvështrimi i lëndëve të ndryshme. Për shembull, studimi i dukurisë historike të mërgimit, mund të plotësohet edhe përmes leximit të veprave 13

14 letrare, teksteve të historisë apo lëndëve të tjera shoqërore. Diskutmet e gjata, sidomos ato që bëjnë lidhjen midis temës së studimit dhe përvojave jetësore të nxënësve, krijojnë më shumë mundësi për nxënësit që të krijojnë njohuri të thella dhe të mësojnë parimet e një lënde (Grup autorësh. 2006). Përveç njohurive paraprake, me të cilat lexuesit kuptojnë ligjërimin gojor një tekst të shkruar, ata kanë nevojë edhe për shprehi dhe strategji. Shprehitë janë proceset, që nxënësve u janë bërë zakon t i përdorin. Strategjitë janë po këto procese, por nën kontroll të vetëdijshëm. Mësuesit duhet të dinë shprehitë dhe strategjitë që zotërojnë nxënësit, për të krijuar një repertor të qëndrueshëm të tyre tek të gjithë nxënësit.kur një nxënës fillon të mësojë të lexojë, atij mund t i mësohet të kryejë ushtrime të të kuptuarit, në mënyrë të vetëdijshme, në formën e strategjive të leximit. Për shembull, kur nxënësi has një fjalë që nuk e di, me nxitjen e mësuesit, ai mund ta lexojë deri në fund fjalinë, për të fituar kuptimin e saj dhe pastaj t i kthehet fjalës së panjohur. Në këtë pikë, kjo veprimtari e leximit deri në fund ose e rileximit, përdoret nga nxënësi si strategji. Më vonë, ndoshta shumë më vonë, me nxitje të vazhdueshme nga mësuesi, kur nxënësit i bëhet zakon të përdorë kontekstin, për të gjetur kuptimin e fjalëve të reja, kjo veprimtari kthehet në shprehi. Mëgjithatë, kur u bie të punojnë me materiale të vështira ose kur u kërkohet të jenë veçanërisht të kujdesshëm në leximet apo dëgjimet, që bëjnë nxënësit e aftë mund të përdorin disa strategji të të nxënit në mënyrë të vetëdijshme. Për shembull, edhe kur shprehitë e tyre të të lexuarit janë të përshtatshme, për të kuptuar një pjesë leximi, në një tekst të lëndëve shoqërore, nxënësit mund të marrin vendim, në mënyrë të vetëdijshme, që të zbatojnë strategjitë e përmbledhjes dhe të rishikimit të ideve kryesore, për t i kujtuar ato në diskutimin e ditës së nesërme. E njëjta gjë vlen edhe për nxënësit\studentët, që dëgjojnë një leksion të cilin duan ta mbajnë mend për më vonë (Musai, B. 1999). Kryerja e veprimeve të tëkuptuarit, kërkon një farë përpjekjeje dhe siç dihet, perpjekjet kërkojnë vullnet. Nuk është për t u çuditur, që nxënësit e marrin mundimin të bëjnë atë, që duhet të bëjnë, për të kuptuar atë që lexojnë ose dëgjojnë, kur tema është interesante për ta. Ky fakt, ndonëse jo gjithmonë, merret parasysh në hartimin e kurrikulave dhe është njohur e pranuar në pjesën më të madhe të shekullit të kaluar e deri më sot. Por, nxënësit mund të kenë interes për një temë në mënyra ta ndryshme dhe këto ndryshime kanë pasoja. Kur 14

15 një mësues fillon kapitullin për liqenin, ai u foli nxënësve për liqenin si pjeseë e natyrës dhe u tregoi disa bretkosa të deformuara. Kjo zgjoi interesin e tyre. Lexuesit shfaqin interes për një temë, sepse ai iu paraqitet në një mënyrë, që ngjall kureshtjen e tyre, p.sh. një tekst me ilustrime të këndshme apo një leksion, që paraqitet në mënyrë dramatike nga mësuesi. Ata mund të jenë të interesuar për të edhe nëse kanë ndonjë arsye vetjake, sepse duan të mësojnë më shumë për temën dhe për mënyrën e hulumtimit, që ndjek mësimi. Rol më rëndësi në punën e nxënësve ka edhe motivimi i nxënësve dhe interesimi i tyre për çështje të ndryshme që kanë të bëjnë me të nxënit. Nxënësit, që kanë njohuri parimore për një temë janë në përgjithësi të interesuar t i shtojnë dhe t i thellojnë këto njohuri, kurse nxënësit me njohuri më të cekëta, që i quajtëm njohuri tematike, mund të mos jenë të motivuar të mësojnë më shumë për diçka përmes leximit. Kërkimet shkencore kanë treguar se, lexuesit me këto lloje të ndryshme njohurish, do të vënë re gjëra të ndryshme në një tekst apo mësim. Ata, që kanë vetëm njohuri tematike, mund të përqendrohen vetë tek gjërat, që bien më shumë në sy apo tek ato me ekzotike, duke lënë jashtë idetë dhe argumentet kryesore, ndërsa ata me njohuri parimore, mund të bëjnë pikërisht të kundërtën (Pettijohn, T. 1999). Pra, mësimdhënia më e mirë, për të arritur të kuptuarit, duhet t i kushtojë vëmendje këtyre aspekteve: - Krijimit të mjediseve të të nxënit, ku nxënësit mund të zhyten në një temë për një periudhë kohe dhe ta studiojnë atë në thellësi. - Të ndihmojnë nxënësit të zhvillojnë njohuri parimore, duke i nxitur ata t i shqyrtojnë thellë idetë, duke ua drejtuar vëmendjen tek idetë kryesore dhe strukturat e çështjet themelore. - Të japë mësim, strategji të thelluara dhe të fuqishme për të kuptuar dhe mbajtur mend si dhe t i mbështesë dhe t i përforcojë ato vazhdimisht, deri sa të kthehen në shprehi. - Të angazhojë nxënësit në diskutime të thella të gjërave, që lexojnë e studiojnë dhe t i bëjë ata të mendojnë, të shkruajnë dhe të reagojnë për to, në mënyrë që t i kuptojnë çështjet thellë dhe të zgjerojnë kureshtjen për gjërat dhe dukuritë e botës. 15

16 - Ta përqendrojë vëmendjen tek fjalori i temës, që nxënësit të zhvillojnë një mënyrë më të saktë të të menduarit dhe të diferencimit të ideve. - Të ushqejë pyetjet e nxënësve dhe t i marrë seriozisht pyetjet e tyre, duke i ndërthurur interesat e tyre në ndërtimin e orës apo të ditës së mësimit. Aspekt i veçantë në ngritjen psikike të fëmijës në procesin e të nxënit është edhe të shkruarit. Të shkruash do të thotë të nxësh. Kur fillon të shkruash, një nga gjërat e para, që na shkon ndër mend është sesa pak dimë. Ndonëse kemi besim tek idetë tona, shkrimi shpesh është një përvojë përulësie,sepse, shumë shpejt, na çon në skajet e ideve tona, në kufi të njohurive. Kur ulemi, në fillim, mund të ndjehemi të mbushur me ide; pastaj, mbas një ose dy faqesh, ngecim, fillojmë të zbresim poshtë e lart nëpër dhomë, duke vrarë mendjen si të shkruajmë më tej me projektin. Por, përmes procesit të të shkruarit zbulimit të ideve, testimit të teorive, lidhjes së fjalëve me njëra-tjetrën, parashikimit të nevojave dhe pyetjeve të lexuesit ne e zgjerojmë vazhdimisht atë që dimë. Në disa raste, shkrimi i kthen ato pak njohuri në shumë njohuri, kurse në raste të tjera, nga shkruesi kërkohet që të hollojë, të ngushtojë a të kondensojë një sasi të madhe informacioni në një hapesirë të vogël. Këtu problemi nuk është të zbulosh informacionin e mjaftueshëm, por ta eliminosh informacionin në mënyrë tëmjaftueshme, që shkrimi tëdalë ashtu siç duhet. Në këtë rast, procesi i të shkruarit e bën shkruesin të kuptojë më mirë, se çfarë e përbën thelbin e materialit dhe çfarë është çështje anësore. Pasi jemi ndërgjegjësuar për të mirat e shkrimit në ngritjen e ndërgjegjësimit të nxënësve dhe në fuqizimin e aftësive të tyre arsyetuese, shtrohet pyetja: si duhet të japim mësim? Mësuesit, që e rekruetojnë shkrimin në shërbim të tënxënit ndjekim disa parime: - Nxisin të nxënit zbulues. Ata i nxisin nxënësit të mbajnë ditarë dhe të shkruajnë tema reaguese, duke u përqendruar tek mbajtja e shënimeve e ideve, që duhen marrë në shqyrtim dhe duhen diskutuar, dhe jo domosdoshmërisht të paraqitja e tyre si punime përfundimtare. - Nxisin autorësinë vetjake të nxënësve. Ata ushqejnë idenë, se të gjithë kanë diçka për të thënë, se të gjithë janë ekspertë, qoftë edhe sikur vetëm për përvojat e veta, se të githë mund të arrijnë ta nxjerrin kuptimin përmes të menduarit dhe të shkruarit. 16

17 - Theksojnë procesin e të shkruarit. Në qoftë se nxënësit shohin vetëm veprat e përfunduara të autorëve të talentuar, shumë prej tyre, natyrisht, do të arrijnë në përfundimin se, nuk kanë për t u bërë kurrë shkrimtarë. Por, në qoftë se, mësuesit u tregojnë nxënësve si krijojnë autorët (duke mbajtur shënim vëzhgime të rastësishme në ditarë dhe blloqe shënimesh, duke e shkruar diçka disa herë, përpara se të përcaktojnë mënyrën më të përshtatshme për ta trajtuar një temë, duke kërkuar mendimet e një lexuesi të besuar për të gjetur mënyra sesi ta përmirësojnë punën e tyre) e gjithë kjo ndërmarrje shkrimi atyre do t u duket më e afërt dhe më e realizueshme. - Theksojnë përmbajtjen mbi formën. Këta mësues marrin masa që punimet, të cilat nxënësit ua tregojnë të tjerëve, të shihen në fillim për mesazhet dhe idetë që bartin. Këta mësues krijojnë edhe mundësi të tjera, që nxënësit të zotërojnë format e të shkruarit standard si dhe bëjnë kujdes, që të mos e transmetojnë preokupimin e tyre për formën, sepse mund t i marrin frymën shtysës së brendshme të nxënësve për të shprehur lirshëm mendimet e tyre dhe për të komunikuar idetë. Në të njëjtën kohë, ata i bëjnë të qarta edhe kërkesat që kanë për formën dhe për stilin e shkrimeve të nxënësve. Këto aspekte mund t ua shpjegojnë qartë nxënësve. Shoqëritë e urbanizuara moderne përballen me detyrën e krijimit të bashkësive funksionale të njerëzve me prejardhje të ndryshme shoqërore dhe etnike. Dhe e bëjnë këtë pa atë ndihmë të madhe, që jepnin dikur familjet e zgjeruara, kishat dhe shoqatat e ndryshme në bashkësi, ku mbështeteshin brezat e mëparshëm për t u shoqërizuar në jetën e bashkësisë. Shkollat janë i vetmi institucion, që na ka mbetur me të cilin kanë kontakt shumica e qytetarëve. Pavarësisht nëse janë gati apo jo, mësuesit tani duhet t i përgatisin nxënësit të jetojnë në mënyrë produktive, bashkëpunuese dhe paqësore në bashkësitë e tyre edhe kur këto bashkësi janë në procese ndryshimesh të vazhdueshme e të shpejta (Musai, B. 2003). Në fun d, mund të themi se qytetarë të vlefshëm janë ata, që jo vetëm bashkëpunojnë dhe e ndërtojnë jetën e tyre në harmoni me rendin shoqëror, por tek të cilët mund të kesh besim, se do të dinë t i interpretojnë ndryshimet e situatave me kalimin e kohës dhe do të marrin vendime të mençura sesi duhet të jenë të gatshëm t u përmbahen vendimeve, që janë marrë për mëyrën sesi jetojnë në bashkësitë e tyre. Studiuesit thonë se, për t u bërë qytetarë të vlefshëm, nxënësit duhet të zhvillojnë këto tipare: 17

18 - ndjenjën e vënies së vetes në vendin e tjetrit, që në thelb ka të bëjë me këndvështrimet: të kuptosh sesi mund t i përjetojë dikush tjetër ngjarjet dhe, me kalimin e kohës, të jesh në gjendje të përcaktosh disa synime të përbashkëta me të tjerët si dhe të punosh me ta për përmbushjen e tyre; - ndjenjën e efikasitetit, ndjenjën se pjesëmarrja në punët e bashkësisë (klasës, qytetit, kombit) është e vlefshme, sepse veprimet tona do të sjellin diçka të vlefshme; - ndjenjën e lidhjes së jetës vetjake me një tërësi më të madhe: pra ndërgjegjësimi për vlerat dhe qëllimet e veprimeve tona në një kontekst më të madh se vetja jonë, qoftë kjo lufta për ruajtjen dhe mbrojtjen e mjedisit, puna për begatinë dhe të mirën reciproke në bashkësi ose futjen në këtë apo atë kozmologji fetare; - ndjenjën e integritetit midis bindjeve dhe veprimeve tona: për shembull, në qoftë se dikush ka bindje të forta, se izolimi i të moshuarve është diçka mizore dhe e gabuar, atëherë ky person duhet të jetë i gatshëm t ia kushtojë një pjesë të kohës së vet shoqërimit me të moshuarit (Grup autorësh. 2005). 18

19 KAPITULLI III 3. Struktura e orës së mësimit dhe rolet e mësuesit e të nxënësit gjatë dekadave në zhvillimin e mësimit dhe të nxënit 3.1 Në vitet Struktura e orës së mësimit ishte shabllone. Zhvillimi i orës së mësimit ndiqte këtë ecuri: 1. Kontroll i detyrave të shtëpisë. 2. Pyetje kontrolli që kërkojnë përgjigje të shkurtra. 3. Mësuesi ngre një-dy nxënës në tabelë të zezë. 4. Mësuesi shpjegon temën e re. 5. Mësuesi bën një përmbledhje. 6. Mësuesi cakton detyrat e shtëpisë. Sot mësuesi është përgjithësisht vetëm një udhëheqës ose si të them një shoshitës i përfytyrimeve që përshkojnë shpirtin e fëmijëve, detyra e mësuesit sot është të nxitunit e gjykimit të tij për të dalluar të qenësishmen (ekzistuesen) nga e paqenësishmja (joekzistuesja) e të shtymit gjithnjë të vetëveprojë... Sa më shumë interes të ketë mësimi aq më tepër nxitet vetëveprimi... interesi dhe vetëveprimi gjindet në përpjesëtim të drejtë ( Islami, Sh. 1931). a) Mësuesi luante role të shumëfishta: 1.Mësuesi ishte nxitës i interesit të fëmijëve (kërkonte të bënte lidhjen e punës praktike që do të bënin nxënësit, me njohuritë që nxënësi kishte marrë, atë ditë ose pak ditë më parë, në lëndët e tjera. Kjo ishte një shenjë integrimi i temave të ndyshme, që mësuesi e shfrytëzonte në mënyrë që të bënte më interesant dhe më tërësor të nxënit). 19

20 2. Mësuesi ishte lehtësues (shpesh drejtonte pyetje dhe merrte mendime nga nxënësit sips një rendi logjik të paracaktuar prej tij). 3. Mësuesi ishte një bashkëpunëtor (shoqëronte fëmijët në procesin e punës; jo vetëm bashkëbisedonte, por edhe bashkëvepronte). 4. Mësuesi ishte krijues (krijonte pyetje dhe situata të reja, madje ndryshonte planin e bërë paraprakisht për t ua përshtatur situatave të krijuara në klasë). b) Po nxënësi? 1. Vepronte si objekt dhe subjekt në mësimnxënie dhe ndihmohej në zhvillimin e tij emocional etj. 2. Përmblidhte përvojat e tij individuale, përfshirë provat, sukseset, gabimet. 3. Motivohej për nxitjen maksimale të krijimtarisë së tij. 4. Shpaloste individualitetin e tij. Në botimet e kohës gjejmë termin mësim sendesh, në arsimin bashkëkohor kemi konceptin e të mësuarit të integruar ose të mësuarit me tema (ku tema përbën një send apo dukuri e cila, brenda një afati të caktuar, studiohet nga të gjitha këndëvështrimet dhe lëndët). 3.2Në vitet a) Zhvillimi i orës së mësimit (orë tradicionale) ndiqte këtë ecuri: 1. Kontroll i detyrave të shtëpisë. 2. Kontrolli i dijes (që përbëhej nga dy pjesë: kontrolli frontal, gjatë të cilit rifreskoheshin njohuri të dhëna orën e kaluar dhe më parë; kontrolli individual, gjatë të cilit, 2-3 nxënës përgjigjeshin për temën e shpjeguar një orë më parë). 20

21 3. Shpjegim i temës së re. 4. Përmbledhje e njohurive të reja, përforcim i temës së re. 5. Dhënia e detyrave të shtëpisë. b) Mësuesi luante këto role: 1. Mësuesi ishte kontrollues i detyrave të kryera nga nxënësit në shtëpi, si dhe i përvetësimit të njohurive, kryesisht të dhëna një orë më parë (nxënësit riprodhonin mekanikisht përkufizimet dhe teoritë, siç jepeshin në tekstin shkollor, duke sjellë dhe shembuj, kur kjo ishte e mundur). 2. Mësuesi shpjegonte lëndën e re (kryesisht në mënyrë teorike, por dhe përmes shembujve demonstrues apo eksperimenteve, hartave, tabelave mjeteve të tjera mësimore didaktike të siguruara nga shkolla apo të përgatitura nga vetë mësuesi, rrallë dhe nga nxënësi). 3. Mësuesi bënte një përmbledhje të lëndës së re (kjo përmbledhje shoqër ohej dhe me pyetje kontrolli për të parë se sa e përvetësuan nxënësit temën e re; në varësi të kohës, mund të jepej një detyrë klase e shkurtër, kryesisht zbatuese). 4. Mësuesi caktonte detyrat e shtëpisë dhe jepte disa udhëzime për kryerjen e tyre (krijonte pyetje dhe situata të reja, madje ndryshonte planin e hartuar paraprakisht për t ia përshtatur situatave të krijuara në klasë). b) Po nxënësi? 1. Nxënësi ishte kryesisht dëgjues, madje i vëmendshëm, sepse pak minuta më pas duhet të riprodhonte ato që kishte dëgjuar të thuheshin nga goja e mësuesit. 2. Nxënësi, kur i vinte radha për t u kontrolluar, ngrihej para klasës, riprodhonte mekanikisht njohuritë që kishte përvetësuar, kryente ndonjë detyrë në tabelë të zezë ose ndonjë eksperiment etj. 21

22 3. Nxënësi motivohej pak për nxitjen maksimale të krijimtarisë së tij, aty nga fundi i viteve 80, kur në shkollë u parashtrua të mësuarit aktiv, krijues e problemor. 4. Nxënësi nuk shpaloste sa duhet individualitetin e tij. 3.3Në vitet Arsimi ynë provoi zhvillimet më të vrullshme në historinë e tij, disa prej të cilave janë: ISP-ja, në bashkëpunim me ministrin e arsimit, hartoi një vision të ri për formimin dhe kualifikimin profesional të mësuesve; U hartuan programe mësimore dhe tekste më të avancuara në krahasim me ato ekzistuese; U miratuan akte ligjore e nënligjore që u happen rrugë reformave arsimore; U kryen studime në të gjitha fushat: pedagogji, didaktikë, psikologji etj; Dhjetëra e qindra seminare kombëtare e zonale u ndoqën nga mijëra mësues në të gjithë vendin; U përkthyen dhe u hartuan libra, udhëzues e metodika për të gjitha nivelet e arsimit dhe për të gjitha kategoritë e mësuesve; Nisën të hidhen hapa për shpalosjen e filozofive mësimore, të platformave pedagogjike e psikologjike etj; U përmirësuan ndjeshëm kushtet e klasave e të shkollave, u forcua drejtimi e administrimi i shkollës, si dhe u hodhën hapa për decentralizimin. Modeli A 94 i orës së mësimit, që u rekomandua me Udhëzimin e Ministrisë së Arsimit Nr. 13, datë , kishte tre përbërës: 1. Hartimi i planit vjetor dhe semestral. 2. Vlerësimi i nxënësve. 3. Formati i orës së mësimit dhe zhvillimi i saj. 22

23 a) Formati i orës së mësimit sipas modelit A 94 është ky: 1. Tema 2. Objektivat 3. Motivimi 4. Zhvillimi i përmbajtjes 5. Kontrolli i të kuptuarit 6. Praktikë e udhëhequr (e udhëzuar, e drejtuar) 7. Praktikë e pavarur 8. Materialet që do të përdoren 9. Mbyllje, rekomandime, detyra për në shtëpi ( Muka, P. 1995). b) I përfshirë në të mësuarit me objektiva dhe zbatimin e modelit A 94, mësuesi luajti këto role: 1. Nisi të njohë e të zbatojë metoda më efektive. 2. Fitoi dhe provoi një liri akademike më të madhe, por dhe përgjegjësi më të madhe për mësimin. 3. Nisi të ndiejë veten në rolin e menaxherit të orës së mësimit. 4. Shkëmbente përvoja të reja, por duke ruajtur përvojat më të mira të deri atëhershme. c) Po nxënësi? 1. Përjetoi një përfshirje më të madhe në mësim. 2. U motivua më mirë dhe ndjeu një klimë më demokratike, të ngrohtë e të sigurt. 3. Fitoi aftësi më të mira përmes verifikimit të arritjeve, vlerësimit dhe vetëvlerësimit. 23

24 4. Nisi të shpaloste individualitetin e tij Mësimdhënia pas vitit a) Zakonisht, struktura e mësimit përmban tri faza: 1. Parashikimi (përgatitja për të nxënit), ndryshe: Evokimi (diskutim para përmbajtjes) 2. Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtejes), ndryshe: Realizimi i kuptimit 3. Përforcimi konstruktivizimi (konsolidimi i të nxënit), ndryshe: Reflektimi (diskutimi pas përmbajtjes). b) Mësuesi luan role të reja: 1. Drejton, orienton, udhëzon, krijon situata reale komunikimi. 2. Vë në punë nxënësit të drejtojnë pyetje, kryesisht të nivelit të interpretimit, të analizës dhe të sintezës. Mund të themi se këtu nis të nxënit nga nxënësi. 3. Bashkëbisedon me nxënësit, diskuton me ta, shkëmben ide. 4. Përfshinë nxënësit në vlerësim dhe në vetëvlerësim. Vlerësimi është motivues, i shoqëruar me fjalë e shprehje, bazohet në ese e punë krijuese, karakterizohet nga puna në grup e me projekte. 5. Menaxhon, organizon, mbikëqyr dhe mbështetë. 6. Realizon mësimdhënie aktive me bazë TIK-un, që lehtëson shpjegimin dhe siguron bashkëpunim. c) Rolet e reja të nxënësit: 1. Diskuton, arsyeton, argumenton. 2. Kërkon burime, ndërvepron, ndërton, punon në grupe, punon me projekte. 24

25 3. Përfshihet në detyra vetjake në raport me grupin, klasën. 4. Ndihet aktiv, i barabartë; respekton veten dhe të tjerët. 5. Ndihet vendimmarrës. 6. Vlerëson veten dhe të tjerët. Aktualisht, institucionet arsimore po përqendrohen në aftësinë dhe në shprehitë e reja të punës dhe në një mënyrë tjetër të menduarit, të menduarit krijues dhe kritik. Të menduarit kritik është një proces i ndërlikuar i integrimit të ideve dhe të burimeve në mënyrën krijuese, i rikonceptimit dhe i ristrukturimit të koncepteve dhe të informacionit. Të menduarit krijues është aftësia për të gjeneruara alternativa, për të marrë në shqyrtim faktorë të ndryshëm, është një proces i nevojshëm i të menduarit kritik. Aftësitë e të menduarit kritik dhe krijues nuk fitohen në mënyrë të rastësishme. Ato fitohen gjatë një procesi të gjatë e të vazhdueshëm. Thelbi i mësimdhënies bashkëkohore i modifikon rolet. Mësuesi, tashmë drejton, orienton, udhëzon, bisedon, diskuton, shkëmben ide. Nxënësi, i cili më parë kishte si funksion të përgjigjej kur pyetej, të degjonte dhe të riprodhonte informacionet, ka kaluar në përfshirje, në veprim. Mund të thuhet se mësuesi dhe nxënësi janë bërë bashkautorë të orës së mësimit. Këtu ka vend për të thelluar të mësuarit dhe të nxënit, ndërthurjen e tyre, të mësuarit me tema e të mësuarit me projekte, të cilat sigurojnë një aktivizim masiv të nxënësve. Gardner vë në dukje se Sipas një përkufizimi, mësues i aftë është ai që, për të njëjtin koncept, mund të hapë një numër të ndryshëm dritaresh. Një mësues i suksesshëm shërben si një ndërmjetës midis nxënësit dhe programit mësimor, gjithmonë i gatshëm për protetin edukuese tekste, filma, software kompjuteri të cilat mund të ndihmojnë në shpjegimin e përmbajtjes, në një mënyrë sa më të efektshme, për nxënësit që shfaqin karakteristika për këtë formë të mësuari (Gardner, H. 2003). Ai shton se: Nuk ka rëndësi sa i zgjuar je, por ka rëndësi për çfarë je i zgjuar dhe, sipas tij, ne, si qenie njerëzore, të gjithë kemi një aftësi për të zgjidhur probleme të llojeve të ndryshme. Çdo subjekt ka stilin e vet të të mësuarit dhe një formë të vetme të intelegjencës. Çdo subjekt, edhe në rast se ka një mangësi. Mund të ketë një mënyrë të vetën dhe origjinale të njohjes. 25

26 3.5 Në vitin Planifikimi strategjik në arsim është një fenomen relativisht i ri: realisht, vetëm në vitet e 90-ta ndodhi zhgënjimi me planifikimin tradicional, në veçanti nga mungesa e marrjes së përgjegjësive dhe e përfshirjes së palëve kyçe, mungesa e përqendrimit në monitorim dhe vlerësim, dhe mungesa e fleksibilitetit në aspektin e zbatimit, e kombinuar me një konsideratë të pamjaftueshme për mjedisin në ndryshim e sipër, që çoi në zhvillimin e gjerë të asaj që quhet planifikim 'strategjik'. Në vitin shkollor 2017/18 filloi zbatimi i Kurrikulës së re të Kosovës, të bazuar në kompetenca, në të gjitha klasa.risitë e kurrikulës së re janë: qasja në kompentenca dhe rezultate të të nxënit, riorganizimi i fushave kurrikulare dhe shkallëve kryesore të kurrikulës, metodologjia e mësimdhënies dhe mësimnxënies, vlerësimi i arritjes së nxënësve, riorganizimi i kurrikulës me zgjedhje, si dhe aspektet tjera të organizimit në nivel shkolle, DKAdhe MASHT. Parimet e Kornizës Kurrikulare janë: Gjithëpërfshirja - ky parim i referohet së drejtës të secilit fëmijë dhe secilit të ri për qasje dhe përfshirje të barabartë në arsimim cilësor. Zhvillimi i kompetencave - ky parim nënkupton kompetencat e përcaktuara në dokumente kurrikulare, të cilat arrihen në mënyrë progresive dhe të vazhdueshme nga të gjithë nxënësit. Mësimdhënia dhe të nxënit e integruar dhe koherent/ të ndërlidhur - ky parim promovon të nxënit e plotë, duke reflektuar ndërlidhjet dhe ndërvarësitë e natyrës dhe të botës së krijuar nga njeriu me dijen dhe informacionin që kanë nxënësit për to. Autonomia dhe fleksibiliteti në nivel shkolle - ky parim përcakton rregullat e autonomisë dhe të fleksibilitetit në nivel shkolle dhe katë bëjë me mundësinë dhe përgjegjësinë e stafit të shkollës për hartimin e planit vjetor të punës, për shfrytëzimin fleksibil të kohës, mjeteve dhe materialeve mësimore, si dhe për planifikimin dhe shfrytëzimin e pjesës zgjedhore të kurrikulës. 26

27 Përgjegjësia dhe llogaridhënia - ky parim parasheh vendosjen e një mekanizmi të qartë të llogaridhënies për tërë hierarkinë e sistemit të arsimit. Përgjegjësia dhe llogaridhënia i referohen si procesit të zbatimit të kornizës së kurrikulës, ashtu edhe sistemit të arsimit në tërësinë e tij (MASHT, 2017) Roli i prindërve në mbështetje të zbatimit të Kornizës Kurrikulare Prindërit përfaqësojnë interesat e tyre e të fëmijëve të tyre dhe janë partnerë të rëndësishëm në sigurimin e mbarëvajtjes së procesit arsimor, prandaj kontributi i tyre shihet në disa drejtime. Ata kanë rol të konsiderueshëm në vendimmarrje dhe monitorim nëpërmjet të përfaqësimit të tyre në këshillin drejtues të shkollës, në këshillat e prindërve, por edhe si pjesëmarrës në takimet e rregullta me mësimdhënës. Brenda të gjitha zhvillimeve, arritjeve, sfidave në kuadër të punës edukativo-arsimore, prindi duhet të ketë vëmendje të veçantë edhe ndaj zbatimit të kurrikulës nga mësimdhënësit, duke u bërë bashkëpunues në mbështetjen e fëmijëve dhe shkollës. Gjithashtu, ata duhet të kërkojnë sqarime dhe mbështetje rreth arritjeve ose mosarritjeve të fëmijëve të tyre në fushat e caktuara kurrikuale, por edhe të ofrojnë ekspertizën e tyre në mbështetjen e mësimdhënësve për realizimin e temave, kaptinave specifike, për të cilat ata posedojnë përgatitjen profesionale. Ata mund të mbajnë ligjërata në lëndë të caktuara, mund të sugjerojnë tema e aktivitete në kuadër të planifikimeve periodike, si dhe mund të mbështesin nxënësit dhe mësimdhënësit në realizimin e mësimit jashtë klasave (p.sh orën e biologjisë në laborator, natyrë, ambient me bimë apo kafshë, sipas planifikimeve të përbashkëta, pastaj orën e historisë, në muze, në kala, etj, orën e letërsisë në bibliotekë, teatër, e kështu me radhë ). Prindërit duhet të kujdesen që stafi administrativ, arsimor dhe ai mbështetës të mos jenë diskriminues dhe neglizhentë përgjatë punës me fëmijë. Prindërit duhet të sigurohen që shkolla e luan rolin e duhur në edukimin dhe arsimimin e fëmijëve, si dhe merr parasysh aspektet e mbrojtjes dhe të sigurisë, të cilat gjithashtu janë pjesë integrale e dokumenteve kurrikulare (pos atyre ligjore, administrative). Pra, mësimi në ditët e sotme zhvillohet në mënyrën më të mirë, dhe në kushte shumë tëmira në krahasim më vitet më herët. 27

28 KAPITULLI IV 4.Mësuesi, mësimdhënia dhe mjeshtritë e saj Mësimdhënia është një veprimtari ndër personale, ndërvepruese që në mënyrë tipike përfshinë komunikimin gojor, që ndërmerret me synim për të ndihmuar një ose më shumë nxënës të mësojnë apo ndryshojnë mënyrat sipas të cilave ata mund apo do të sillen. Në procesin e mësimdhënies, mësuesit i duhet të kryej disa role. Ja disa prej tyre: - Mësuesi motivues- asgjë nuk vjen si rezultat automatik ose magjik në të nxënit e nxënësve. Nxënësit duhet të veprojnë. Një nga rolet më të rëndësishme është ai i motivuesit. Pyetja qendrore e mësimdhënies është: Si mund t i mbaj nxënësit të përfshirë në mënyrë aktive gjatë mësimit? Këtë pyetje mësuesi i drejton vetes çdo ditë. - Mësuesi menaxhues- menaxhimi përfshin vëzhgimin e veprimtarive në klasë, organizimin e mësimeve, përgatitjen e detyrave me shkrim dhe testeve, vlerësimin e detyrave, ndihmën që u jepet nxënësve që e kërkojnë, konsultat me mësues të tjerë, takimet me prindërit etj (Musai, B. 1999). E formuluar në mënyrë të thjeshtë, por pyetje veçanërisht e vështirë dhe komplekese dhe e cila e kërkon një shqyrtim të thellë dhe të shumë anshëm. Jo vetëm shqyrtimet të cilat kanë epitet akademik dhe kërkues për përdorim, por edhe atyre të zakonshëm, të përditshëm.nuk ekziston metodë e veçantë për arritjen e kësaj. Shpesh arsimtarët me metoda të ndryshme të mësimit dhe mënyrën e vet të dijeve dhe përvojave tek nxënësit lënë përshtypje pozitive dhe kështu ata bëhen të dashur për nxënës. Ja disa shembuj dhe metoda të nevojshme për mësues të cilat si nxënëse i kam përvetësuar nga mësuesit e mi.mësimdhënia është, para se gjithash ndihmë nxënësve se si ata të mësojnë, se sa mbushje e kokave të nxënësve me fakte dhe informacione të llojllojshme. Mësuesi është individ i cili përpiqet t iu mundësojë që nxënësit të bëjnë vetë këtë. Mësuesi dhe nxënësi marrin pjesë në procesin e përbashkët të të nxënit, dhe mësuesit më të mirë janë ata të cilët iu mundësojnë nxënësve dhe iu japin alternativa që vetë të arrijnë tek përfundimet dhe zbulimet, dhe jo që përpara dhe të gatshme iu paraqesin rezultatet.mësuesit e mirë e ushtrojnë vetë disiplinën dhe kanë ndienjë të saktë se si të vërtetat e mëdha t i shpjegojnë në mënyrë të thjeshtë dhe jo të vërtetat e thjeshta në mënyrë të komplikuar. Mësuesit e mirë e njohin lëndën e vetë. Në përgjithësi janë të vetëdijshëm, se sa është lënda e tyre interesante dhe si nxënësve 28

29 munden t iu ofrojnë kënaqësi të madhe, nëse ai është mjaft i prirë që ta bëjë të këndshëm.mësuesit e mirë presin mjaft nga nxënësit e tyre dhe këtë iu bëjnë të ditur, por në mënyrë të kujdesshme dhe të butë. Ai i nxitë dhe i vlerëson ata nxënës të cilët tregojnë interesim për lëndën e tij, me çka tek ata nxënës rritë dëshirën dhe dashurinë për lëndën, dhe në të njëjtën kohë edhe ndaj mësuesit.mësimdhënie nuk do të thotë të kesh të gjitha përgjigjet. Mësuesi i mirë kërkon që nxënësit të lëshojnë klasën me pyetje të shumta. Gabimi më i madh i mësuesit shtrihet në atë, që shumica presin që dikush do të mësojë, dhe se ata nuk do të mund të mësojnë. Gabimi më i madh i tyre është se ata dëshirojnë t i mësojnë nxënësit të gjithë atë që ata dëshirojnë të dinë.dimensioni parësor i mësimdhënies është zgjerimi dhe ngritja e lidhjeve në mes të mësuesit dhe nxënësit, si dhe lidhja e dijeve të caktuara nga lëndë të ndryshme. Në botën reale nuk ndeshim probleme të cilët janë të thjeshtë dhe për zgjidhjen e të cilëve nuk është e nevojshme gërshëtimi i dijeve dhe përvojave të ndryshme. Mësuesit e shkëlqyeshëm i ndihmojnë nxënësve se si të inegrojnë dije të caktuara dhe të dinë t i përdorin në mënyrë kualitative në botën në të cilën na rrethon. 4.1Klasa dhe atmosfera në klasë Klasa e përbërë nga nxënësit formon një grup në tërësinë e vet, ku çdo grup në formimin e tij kalon nëpër disa faza të zhvillimit ku përcaktohet nga menaxhimi i efektshëm dhe produktiv i mësuesit, në përmbushjen e qëllimeve të nxënësve në klasë. Mjedisi i klasës i krijuar nga mësuesi ka ndikim të madh në motivimin e nxënësve, reflektohet në qëndrimin e tyre aktiv ndaj të nxënit, ku një ambient i tillë përbën klimën e klasës. Atmosfera pozitive e bën procesin e të nxënit të jetë i qëllimshëm, orientuar, çlodhës, mbështetës dhe të ketë ndjesinë e rregullit.studimet për klimën tregojnë se një mësimdhënës me përvojë më të madhe është: 1. Ёshtë më i sigurt 2. Ёshtë më nxitës 3. Ёshtë më i lëvizshëm në klasë 4. Vendos më mirë praninë dhe autoritetin e tij ( Fullan, M. 2001). 29

30 Si mund të ndihmoni fëmijën për të ndjekur shkollën - Bëjeni shkollimin të rëndësishëm në shtëpinë tuaj dhe bëjini të ditur fëmijës që nuk është mirë të mungosh në shkollë. - Dëgjojeni fëmijën. Jini të interesuar në të rejat e tij ose saj për shkollën dhe pyeteni se si po kalon në shkollë. - Ndihmojeni fëmijën që të jetë krenar për një ndjekje të mirë të shkollës. - Ndërtoni vetëbesimin e fëmijës duke e mburrur atë kur ai ose ajo del mirë në shkollë. - Lexoni letrat dhe raportet nga shkolla dhe njihuni me rregullat e shkollës. - Shkoni në mbledhjet e shkollës dhe njihuni me mësuesin(en), stafin dhe shokët(shoqet) e fëmijës tuaj. - Jini në dijeni për arsyet se pse fëmija juaj nuk dëshiron të shkojë në shkollë. Nëse fëmijës i duket shkolla e vështirë bisedoni menjëherë me shkollën. - Inkurajojeni fëmijën që të mos bëj punë me kohë të pjesshme gjatë sezonit të shkollës. Një adoleshent i lodhur nuk do të jetë në gjendje të ndjekë shkollë (Väestöliitto, K. 2003). 4.2Motivimi i nxënësve Detyrë e mësuesit është t i tërheq nxënësit në veprimtari që në njëfarë mënyre t i motivojë ata tek dëshira për të mësuar.motivimi është gjithçka që i motivon nxënësit për mësim. Motivimi i nxënësit nuk varet vetëm nga ngarkesa emocionale vetjake, por edhe nga qendrimi ndaj lëndës që mësohet, përvojës, interesave, vështirësive të të nxënit, klimës që krijohet në klasë.nxënësit do të kenë motiv më të madh atëherë kur detyrat e tyre të jenë pak mbi mundësitë e tyre. Motivimi i nxënësve varet edhe nga ajo se sa motivohen nga prindërit e tyre në shtëpi për të mësuar (Kraja, T. 2006). Nxënësit që vijnë në klasat 30

31 joformale mësojnë dhe nxënë më mirë atëherë kur janë të motivuar. Kjo ndodh atëherë kur ata: - Janë të qartë për veprimtaritë që po kryejnë dhe qëllimin që ato kanë - Mund të punojnë vetë duke u mbështetur në njohuritë që ata vetë kanë - Marrin pjesë aktivisht gjatë zhvillimit të veprimtarive duke i krijuar hapësirë që të përdorin gjuhën dhe perceptimet e tyre për të kuptuar. Përveç kësaj, nxënësit që marrin pjesë në këto klasa do të përfshiheshin më aktivisht në veprimtaritë e zhvilluara në qoftë se ata: -Kanë një mjedis të përshtatshëm dhe i siguron mundësi të punojnë së bashku me të tjerët dhe po ashtu e çliron nga presioni i notës apo i gabimit. -Kanë një sërë mundësi zgjedhjesh për çfarë, kur dhe si duan të mësojnë -Kanë kohë të mendojnë dhe të reflektojnë rreth asaj që kanë mësuar (Kraja, T. 2006). 31