VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI RAPORT

Size: px
Start display at page:

Download "VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI RAPORT"

Transcription

1

2

3 VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI RAPORT Dhjetor 2015

4 CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје 364-5/ /.36(497.7)(047.31) VLERËSIMI i formave alternative të kujdesit dhe mbështetjes së shërbimeve familjare për fëmijët me raaftësi në ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë : report / [autorët Natalia Mihailova...етј.]. - Shkup : UNICEF, стр. : илустр. ; 21 см Фусноти кон текстот. - Автори: Natalia Mihailova, Desislava ilieva, Stojan Mihailov, Keti Jovanova Jandrijevska ISBN Mihailova, Natalija [автор] а) Деца со попреченост - Алтернативни форми на згрижување и услуги - Македонија - Извештаи COBISS.MK-ID Ky vlerësim është porositur nga Fondi i Kombeve të Bashkuara për Fëmijë (UNICEF), përfaqësia e Shkupit. Studimi në fjalë është përgatitur për UNICEF-in nga Junction (Bullgari) në përbërje të këtyre konsulentëve ndërkombëtarë: Natalia Mihailova, Desisllava Ilieva, Stojan Mihailov dhe konsulenti nga vendi, Keti Jovanova Jandijevska.

5 PËRMBAJTJA 1. REZYMEJA EKZEKUTIVE 5 2. FUSHËVEPRIMI/ARSYEJA E VLERËSIMIT Qëllimet e vlerësimit Fushëveprimi dhe struktura e vlerësimit METODOLOGJIA Metodat e grumbullimit të të dhënave KONSTATIMET Aspektet kontekstuale Shtrirja gjeografike dhe mbulimi i kujdesit alternativ dhe shërbimeve për mbështetje familjare Numri dhe tipi i përfituesve të shërbimeve Financimi (si ndahet dhe shpenzohet buxheti) Aspektet organizative Struktura e personelit dhe mundësia për trajnim të rregullt të tij Bashkëpunimi me sektorët tjerë Procesi i ofrimit të shërbimit Shërbimet e ofruara nga personeli Përfitimet dhe rezultatet Llojet dhe cilësia e programeve ose shërbimeve të ofruara nga protagonistët shtetëror dhe joshtetëror KONKLUZIONE REKOMANDIME SHTOJCAT Matrica e vlerësimit Pyetësori me postë elektronike/pas hulumtimit 62

6 LISTA E SHKURTESAVE QKD QPS IASH DFG IDI OJQ MPPL MSH MASH KNF-FR Qendra të kujdesit ditor Qendra të punës sociale Instituti për aktivitete shoqërore Diskutimi në fokus grup Intervista të detajuara individuale Organizata joqeveritare Ministria e punës dhe politikës sociale Ministria e shëndetësisë Ministria e arsimit dhe shkencës Klasifikimi ndërkombëtar i funksionimit fëmijë dhe të rinj

7 REZYMEJA EKZEKUTIVE 5 1 REZYMEJA EKZEKUTIVE SFONDI UNICEF-i dhe Ministria e punës dhe politikës sociale e porositën realizimin e një vlerësimi të të gjitha formave të disponueshme të kujdesit alternativ dhe shërbimeve për mbështetje të familjeve dhe fëmijëve me paaftësi, që ofrohen nga protagonistët qeveritar dhe joqeveritar në sektorin mbrojtjes sociale në vend. Qëllimi parësor i këtij vlerësimi është që nëse është e nevojshme të ndihmohet në përmirësimin ose zgjerimin e shërbimeve ekzistuese dhe në krijimin e shërbimeve të reja për fëmijët me paaftësi në frymën e qasjes së Klasifikimit ndërkombëtar të funksionimitfëmijë dhe të rinj (KNF-FR). Konteksti i përgjithshëm në të cilin shpaloset kjo analizë është përcaktuar nga procesi i deinstitucionalizimit, që kohëve të fundit ka filluar të shtrihet në shtet. Detyra kryesore e këtij procesi është krijimi i mjedisit për integrim të fëmijëve me paaftësi në mjedisin e natyrshëm jetësor të tyre, në pajtim me Konventën e të drejtave të personave me paaftësi. Për këtë arsye raporti fokusohet në dy aspekte kryesore: përmasa deri në të cilën shërbimet e ofruara janë të përqendruara në familje nga njëra anë dhe sa janë këto shërbime të orientuara kah zhvillimi i fëmijëve nga ana tjetër. METODOLOGJIA Metodologjia e grumbullimit të të dhënave përfshin rishikimin (e dokumenteve strategjike dhe të dhënave statistikore); intervistat e detajuara (me 17 nga gjithsej 38 ekspertë dhe menaxherë); diskutimin në fokus grupe (gjithsej 59 prindër biologjik dhe tutorë); 10 observime të shërbimeve ekzistuese (me punonjës dhe shfrytëzues të shërbimeve); anketë të realizuar përmes postës elektronike në mes 27 QPS-ve dhe 25 QKD-ve. KONSTATIMET KRYESORE SHTRIRJA GJEOGRAFIKE DHE PËRFSHIRJA E SHËRBIMEVE TË KUJDESIT ALTERNATIV DHE SHËRBIMEVE PËR MBËSHTETJE TË FAMILJES Këto janë shërbimet e disponueshme: 30 Qendra për punë sociale (ofrojnë shërbime administrative, por nuk bëjnë punë të drejtpërdrejtë sociale me klientët); 30 Qendra shtetërore të kujdesit ditor (në qytetet më të mëdha; ku kanë qasje 9.78% nga numri i përgjithshëm i fëmijëve me paaftësi); organizimi i mbështetjes së jetesës; kujdesi përmes birësimit (91 fëmijë me paaftësi); familje në grup të vogël (një fëmijë me paaftësi). Qasja e fëmijëve me paaftësi në shërbimet për mbështetje të familjeve është e kufizuar: Qendrat e kujdesit ditor (QKD) janë të përqendruara në qytetet më të mëdha. Qytetarët e vendbanimeve më të vogla nuk kanë qasje të duhur në lokacionet e këtyre shërbime; Çështjet e transportit transporti mundësohet vetëm në disa QKD, madje edhe aty ku sigurohet prapëseprapë ka probleme në lidhje me territorin që mbulon dhe kohën për marrje dhe lënie të 5

8 6 VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI fëmijëve. Në shumicën e qendrave qasja fizike përmes transportit është në mes nivelit të ulët dhe të mesëm të qasjes; Koha e papërshtatshme për punë me fëmijët në QKD orari i punës më fëmijë përfundon në ora 14:00, gjë që i pamundëson prindërit të shkojnë në punë, me çka kufizohet njëri ndër qëllimet e shërbimeve, që synon t iu mundësojë prindërve të shkojnë në punë. NUMRI DHE TIPI I SHFRYTËZUESVE TË SHËRBIMEVE Gjithsej 4112 fëmijë me paaftësi janë të regjistruar në Qendrat për punë sociale, gjegjësisht 0,71% të numrit të përgjithshëm të popullsisë së moshës 0-26 vjeçare. Numri i vërtetë duket se është shumë më i lartë për shkak të problemeve në lidhje me sistemin për vlerësim të paaftësisë. Shumica (92%) e fëmijëve me paaftësi jetojnë me familjet e tyre biologjike. Shërbimi i vetëm për mbështetje të familjeve është ai i Qendrave të kujdesit ditor. Sidoqoftë ky shërbim nuk është i disponueshëm për 90.22% të fëmijëve, për shkak të kapacitetit të vogël ose mospasjes qasje në shërbime të këtillë në 3 komuna. Për secilin grup shërbimet ekzistuese nuk e mbulojnë gjithë spektrin e kujdesit, pasi një pjesë e madhe e pakos së nevojave të fëmijëve me paaftësi dhe familjeve të tyre fare nuk arrijnë të përmbushen. Shërbimet për mbështetje të familjeve në masë nuk i përfshijnë këto grupe të shfrytëzuesve: Fëmijët nën moshën 6 vjeçare QKD-të punojnë me fëmijët mbi moshën 5 vjeçare; Fëmijët me autizëm identifikuar n 1 QKD, por ende nuk është sa duhet i zhvilluar; Fëmijët që ndjekin mësimin në shkolla orari këtyre shërbimeve përkon me orarin e shkollës, gjë që i pengon fëmijët me paaftësi të kenë qasje në të dyja; Fëmijët me paaftësi të lehtë deri në paaftësi të moderuar Asnjë nga shërbimet e disponueshme nuk i ka në fokus fëmijët e tillë; Prindërit familja më e afërt ende nuk njihet si shfrytëzues i drejtpërdrejtë i cilitdo shërbim (në një shërbim prindërit janë të përfshirë vetëm si ko-terapist). FINANCIMI Planifikimi financiar i shërbimeve bazohet në parimin e shërbimeve të kostos kryesore të jetesës, që do të thotë se orientohet kah nevojat e klientëve, gjegjësisht nuk bazohet në indikatorin e performansit. Prandaj metodologjia e financimit nuk nxit përmirësimin e cilësisë së shërbimeve. Për më tepër menaxherët e shërbimeve (qendrave) janë të zhveshur nga funksioni substancial i menaxhimit, gjegjësisht menaxhimi financiar. Mekanizmat ekzistuese të financimit nuk përcaktojnë baza të barabarta për të gjitha ofruesit potencial të shërbimeve të përcaktuara me ligj (shteti, OJQ-të, komunat, subjektet private) për qasje në fondet publike. Planifikimi financiar e favorizon kujdesin alternativ (p.sh. birësimin) e fëmijëve me paaftësi, përkundër mbështetjes së familjes biologjike.

9 REZYMEJA EKZEKUTIVE 7 STRUKTURA E PERSONELIT DHE QASJA E TIJ NË TRAJNIM TË RREGULLT Raportim mes personelit për zhvillimit të fëmijëve dhe nevojave themelore të vetë personelit është 1:1. Ky proporcion duhet të jetë në favor të zhvillimit, në qoftë se zhvillimi i fëmijëve ka qenë qëllimi themelor i shërbimit. Për këtë arsye, struktura e personelit nuk i kushton rëndësi prioritetit të shërbimit, gjegjësisht zhvillimit të fëmijëve, andaj nuk është relevante për qëllimet e shërbimeve (aftësitë për jetë të pavarur). Numri i vogël i punëtorëve social (14 gjegjësisht 9.64% të numrit të përgjithshëm të personelit të QKD-ve) si dhe fakti se në më shumë se gjysmën e QKD-ve nuk ka punëtorë socialë është indikacion se puna me familje dhe zhvillimi i shkathtësive të pavarura jetësore të fëmijëve është detyrë me më pak rëndësi sesa që do të synonte qëllimi i QKD-së. Numri i personelit profesionist, që punon me fëmijë është i mjaftueshëm vetëm për punën grupore, mirëpo nuk mjafton për punën individuale. BASHKËPUNIMI ME SEKTORËT TJERË Shërbimet ekzistuese kanë pak ose aspak nuk kanë lidhje ndërsektoriale, gjë që mund ta reduktojnë kapacitetin e tyre për përmbushje më adekuate të nevojave të klientëve. Për këtë arsye andaj nuk arrin t i mbush plotësisht qëllimet parësore në lidhje me fëmijët me paaftësi të të gjitha sektorëve (p.sh. inkluzioni social, kujdesi cilësor shëndetësor, arsimi inkluziv). Planifikimi i shërbimeve për fëmijët me paaftësi pranohet në përmasë të madhe si përgjegjësi e Ministrisë së punës dhe politikës sociale. Çështja e përputhjes së nevojave ekzistuese me shërbimet e disponueshme zbulon se si rezultat i planifikimit dhe projektimit të shërbimeve me shumë pak bashkëpunim ndërsektorial, shfaqet nivel i konsiderueshëm i mospërputhjes mes asaj që e ofron sistemi dhe asaj çka iu nevojitet fëmijëve dhe familjeve (d.m.th fëmijë ndjekin mësimin në shkolla, ndërsa vetëm 125 defektologë ka në gjithë shtetin 1 ). SHËRBIMET E OFRUARA NGA PERSONELI Konstatimet qartë kanë bërë me dije se për momentin nuk mund të arrihet kujdesi për zhvillim të fëmijëve drejt një jete të pavarur, si qëllimi parësor i QKD-ve, për shkak të këtyre faktorëve: Qëllimet e shërbimit perceptohen ndryshe nga personeli e ndryshe nga prindërit. Personeli përcakton qëllime për zhvillim të shkathtësive themelore (higjiena, të ushqyerit e pavarur etj.), ndërsa prindërit presin që zhvillimi i shkathtësive themelore të jetë vetëm një hap drejt arritjes së nivelit më të lartë të pavarësisë. Perceptimet e ndryshme të qëllimit të shërbimit kanë implikime të fuqishme në qasjet e miratuara, që zbatohen në qendra; në spektrin aktiviteteve të kryera; në përzgjedhjen e personelit; planifikimin e resurseve; lokacionin; tipin e mbështetjes profesionale etj. Nga këndvështrimi i prindërve spektri i aktiviteteve të zbatuara në QKD nuk janë të orientuara drejt arritjes së qëllimit final. Koncepti i planifikimit të kujdesit është prezent por nuk zbatohet si qasje e integruar, pasi çdo specialist përgatit planin e tij të veçantë, e jo një plan të unifikuar dhe të përgjithshëm për klientin. Planet e kujdesit nuk i përmbajnë qëllimet specifike të matshme dhe afatet, ndërsa për çdo vit përsëriten aktivitetet në të gjitha planet. Rishikimi i planeve nuk paraqet ndonjë dallim të madh të zhvillimit të shkathtësive të fëmijëve ndër vite. Prindërit dhe fëmijët nuk janë plotësisht të përfshirë në planifikimin e kujdesit individual në kuadër të shërbimeve të financuara nga shteti. Përfshirja e prindërve në shërbimet e drejtuara nga OJQ-të është e lartë. Po ashtu u identifikua korrelacion ndërmjet nivelit të 1 Sipas të dhënave të marra nga Ministria e arsimit

10 8 VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI përfshirjes së prindërve dhe nivelit të satisfaksionit të prindërve me shërbimet dhe rezultatet e arritura me fëmijët. Për sa i përket qëllimit final nuk është identifikuar dallim i konsiderueshëm ndërmjet QKDve të drejtuara nga shteti dhe atyre të drejtuara nga OJQ-të, pasi që asnjëra nuk janë të orientuara drejt arritjes së rezultateve. Sidoqoftë, ekziston një dallim i konsiderueshëm i përmasës së orientimit drejt rezultateve të shërbimeve ndërmjet ofrueseve të shërbimeve të financuara nga shteti dhe atyre të ofruara nga OJQ-të. Mekanizmi ekzistues i evaluimit të shërbimeve është i orientuar në grumbullimin e rrjedhës së monitorimit të të dhënave, e jo në evaluimin e bazuar në shërbime. KONKLUZIONET E PËRGJITHSHME Ekziston një zbrazëtirë e sistemit të ofrimit të shërbimeve, e cila është e ndërlidhur me identifikimin e hershëm të paaftësive (në veçanti të paaftësive të cilat vërehen pas lindjes). Rruga nga vlerësimi i paaftësisë drejt arritjes së qëllimit final për një jetë të pavarur është e vështirë dhe joreale, që të arrihet brenda numrit dhe nivelit ekzistues të diversitetit të shërbimeve. Ekziston një zbrazëtirë në ofrimin e shërbimeve për sa i përket mbështetjes në fazë të hershme dhe këshillimit të vazhdueshëm të prindërve në detektimin dhe pranimin e paaftësisë së fëmijëve të tyre. Shërbimet ekzistuese nuk përputhen me nevojat ekzistuese të prindërve për sa i përket përmasës, në të cilën shërbimet janë të orientuar drejt zhvillimit të fëmijëve. Aktivitetet zhvillimore brenda shërbimeve të ndryshme (QKD-të, kopshtet, Qendrat për zhvillim të hershëm, etj) nuk janë të projektuara që në mënyrë fleksibile t i përmbushin nevojat reale të fëmijëve sipas shkallës së tyre të zhvillimit, aftësisë, moshës etj. Ekziston një mospërputhje ndërmjet qëllimit dhe hartimit të shërbimeve të QKD-ve. Krijimi i QKD-ve nuk është fleksibil (të gjitha QKD-të janë të njëjta gjithandej) në lidhje me reflektimin e diversitetit të nevojave lokale. Sistemi nuk posedon lidhje ndërsektoriale ndërmjet shërbimeve, në mënyrë që të bëhen më fleksibile dhe më të orientuara drejt nevojave. Aktualisht struktura e personelit për ofrim të shërbimeve është e organizuar për orientim të mundshëm të shërbimeve drejt modelit mjekësor e jo drejt atij social. Menaxhmenti i QKD-ve nuk është i pavarur, gjegjësisht është i subordinuar ndaj Qendrave për punë sociale (QPS). Si rezultat i kësaj QKD-të janë të kufizuara në përmbushjen e shërbimeve reale të menaxhimit (përfshirë edhe menaxhimin e financave), andaj shërbimi i ofruar nuk mund t i përmbush në mënyrë fleksibile nevojat lokale.

11 REZYMEJA EKZEKUTIVE 9 REKOMANDIMET E PËRGJITHSHME Mbështetja e vazhdueshme e fëmijës nga momenti i vlerësimit të paaftësisë drejt jetesë së pavarur duhet të riorganizohet përmes një spektri më të gjerë dhe numrit më të madh të shërbimeve, të cilat sigurojnë mundësinë e zgjidhjes së shërbimeve, që më së miri përputhen me nevojat e fëmijëve gjatë rritjes së tyre, por edhe me modelet e ndryshme të jetës në familje (profesionet e prindërve, modeli i familjes, fëmijë tjerë në familje, ritmi i jetës etj.). Planifikimi financiar duhet ta reflektojë analizën e vlerësimit të nevojave dhe të bazohet në indikatorë të matshëm dhe objektiv. Duhet të decentralizohen mekanizmat financiare për shërbime duhet të shqyrtohen mundësitë për menaxherë të shërbimeve, qo do të jenë në gjendje ta implementojnë plotësisht rolin e tyre menaxhues, duke përfshirë menaxhimin financiar drejt përmirësimit të hartimit të shërbimeve dhe cilësisë së tyre. QKD-të dhe të gjitha shërbimet duhet të posedojnë menaxhment (përfshirë edhe atë financiar), i cili do të jetë plotësisht i pavarur nga QPS-të. Zgjerimi i shërbimeve, zhvillimi i shërbimeve të reja dhe mbulimi i rrjedhës së plotë të kujdesit. Intervenimi i hershëm me fokus në identifikimin e rasteve përmes punës në bashkësi.

12 VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES 10 2SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI FUSHËVEPRIMI/ ARSYEJA E VLERËSIMIT 2.1. QËLLIMET E VLERËSIMIT Ky raport i prezanton konstatimet kyçe të vlerësimit të të gjitha formave të kujdesit alternativ dhe shërbimeve për mbështetje të familjes, që iu ofrohen familjeve dhe fëmijëve me paaftësi nga protagonistë të institucioneve shtetërore dhe joshtetërore në sektorin e mbrojtjes sociale në shtet. Vlerësimi ishte porositur nga UNICEF-i dhe Ministria e punës dhe politikës sociale me të vetmin qëllim që të ndihmohet përmirësimi ose zgjerimi i shërbimeve ekzistuese, dhe nëse është e nevojshme të ndihmohet edhe krijimi i shërbimeve të reja për fëmijët me paaftësi në pajtim me qasjen KNF-FR. Metodologjia, analiza dhe rekomandimi i zhvilluar përmes vlerësimit janë të drejta të bazuara me ndjeshmëri gjinore, që marrin parasysh sfondin e ndryshëm etnik dhe vendin e banimit të familjeve ose fëmijëve me paaftësi.. Më detajisht vlerësimi është i fokusuar në: Shtrirjen gjeografike dhe përfshirjen e shërbimeve të kujdesit alternativ dhe shërbimeve për mbështetje të familjes; Numrin dhe llojin (tipin) e shfrytëzuesve të shërbimeve; Strukturën e personelit dhe qasjen e tij në trajnim të rregullt; Shërbimet e ofruara nga personeli; Financimin (si ndahet dhe shpenzohet buxheti); Bashkëpunimin me sektorët tjerë; Llojet dhe cilësia e programeve ose shërbimeve që iu ofrohen fëmijëve me paaftësi nga ana e protagonistëve të institucioneve shtetërore dhe joshtetërore FUSHËVEPRIMI DHE STRUKTURA E VLERËSIMIT Vlerësimi e përshkruan situatën e ofrimit të shërbimeve për fëmijët me paaftësi dhe familjet e tyre përmes: krijimit të një harte të shërbimeve ekzistuese për fëmijët me paaftësi dhe familjet; analizës së faktorëve kontekstual, të cilët tani kontribuojnë në gjendjen reale të sistemit; analizës së faktorëve, të cilët e përforcojnë ofrimin e shërbimeve cilësore; analizës së cilësisë së shërbimeve të ofruara; analizës së nevojave të fëmijëve me paaftësi dhe familjeve të tyre në lidhje me nevojat e përmbushura dhe të papërmbushura; identifikimit të mjediseve të zhvillimit, që mundëson reduktim të mangësive të barazisë dhe përmirësimit të shërbimeve ekzistuese për trajtim më të mirë të nevojave të përdoruesve; rekomandimit të mëtejmë të veprimeve nga autoritetet relevante në nivel nacional, rajonal dhe lokal. 10

13 METODOLOGJIA 11 METODOLOGJIA METODAT E GRUMBULLIMIT TË TË DHËNAVE GRUMBULLIMI DHE ANALIZIMI I INFORMACIONEVE TË SHTYPURA DHE TË PUBLIKUARA NË INTERNET Grumbullimi dhe analizimi i informacioneve të shtypura dhe të publikuara në internet ka qenë i bazuar në burimet e disponueshme të informacioneve sekondare në lidhje me shërbimet alternative të kujdesit ueb sajtet e MPPL-së dhe institucioneve tjera qeveritare; faqet e internetit të OJQ-ve të angazhuara në punën e fëmijëve me paaftësi; komunat në vend, të cilat zhvillojnë shërbime të tilla; shkrime në gazetat dhe revistat kryesore; publikimet akademike dhe shkencore; baza e të dhënave TransMonEE; të dhënat e Entit shtetëror të statistikës. INTERVISTAT E DETAJUARA INDIVIDUALE (IDI) U planifikuan 14 intervista individuale, 17 intervista me dy persona dhe intervista grupore me drejtorët e QPS-ve, drejtuesit e QKD-ve, ekspertët e Institutit për aktivitet shoqëror (IASH), MPPS-së, Ministrisë së shëndetësisë (MSH), Ministrisë së arsimit dhe shkencës (MASH), ofruesit joqeveritar të shërbimeve sociale për fëmijët me paaftësi pra gjithsej 38 persona të intervistuar. DISKUTIMI NË FOKUS GRUP (DFG) Ekipi realizoi 8 DFG 6 sosh me prindërit biologjik të fëmijëve me paaftësi (shfrytëzues dhe joshfrytëzues të shërbimeve alternative) ashtu siç ishte planifikuar dhe 2 fokus grupe me prindër birësues. Numri i përgjithshëm i pjesëmarrësve ishte 59. OBSERVIMI I SHËRBIMEVE EKZISTUESE TË KUJDESIT ALTERNATIV U realizuan 10 observime të QKD-ve dhe shërbimeve alternative, ku u përfshinë hapësirat, shërbimi infrastrukturor, interaksioni, lidershipi, qëndrimet dhe raportet ndërmjet palëve (personelit dhe shfrytëzuesve të shërbimeve). POSTA ELEKTRONIKE ( ) / HULUMTIM VIJUES Grumbullimi i të dhënave nga identifikimi i shërbimeve alternative të kujdesit dhe personeli i QPSve është realizuar me anë të hulumtimit të bërë përmes postës elektronike. 27 pyetësorë janë plotësuar nga QPS-të, ndërsa 25 nga DKD-të. Mostra e IDI-t, DFG-së dhe observimeve është elaboruar për të mbuluar disa kritere të rëndësishme: o Shtrirjen gjeografike: mostra mbulon shërbimet sociale nga rajonet kryesore gjeografike në shtet pjesa lindore dhe perëndimore, kryeqyteti i Shkupit. o Spektri i shërbimeve sociale dhe institucioneve, ofruesit shtetëror dhe shtetërore të shërbimeve: mostra përfshin përfaqësuesit e QPS-ve, MPPS-së, MSH-së, MASH-it, IASH- 11

14 VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES 12 SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI 12 it, QKD-ve, institucioneve të specializuara, OJQ-ve, prindërve biologjik dhe birësues të fëmijëve me paaftësi etj. o Profili socioekonomik dhe etnik i shtetit është përfshirë rajoni lindor më i varfër si dhe qyteti me shumicë shqiptare (Gostivari). ETIKA Planifikimi dhe realizmi i intervistave dhe fokus grupeve është bërë në pajtim me normat etike për grumbullim dhe dokumentim të të dhënave të grumbulluara. Të gjithë të anketuarit paraprakisht para intervistës ishin të informuar për qëllimet dhe detyrat e vlerësimit, për qasjen e studimit, për metodën e grumbullimit dhe shfrytëzimit të të dhënave, si dhe për kohëzgjatjen e takimeve. Po ashtu ishte garantuar anonimiteti i të gjithë të anketuarve. Secili kishte të drejtën të refuzojë të drejtën e pjesëmarrjes ose braktisjes së mbledhjes në çdo moment.

15 KONSTATIMET 13 KONSTATIMET ASPEKTET KONTEKSTUALE Konteksti i përgjithshëm brenda të cilit shpaloset analiza dhe vlerësimi është përcaktuat nga procesi i deinstitucionalizimit, që para disa kohësh ka ngjarë në ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë. Ky proces ka pasur të bëjë me transferimin e fëmijëve nga institucionet e specializuara dhe kalimin e tyre në shërbimet alternative - kujdes birësues dhe organizim të mbështetjes së jetesës, së bashku me zhvillimin e shërbimeve për mbështetje të familjes për parandalimin e braktisjen së mëtejme të fëmijëve me paaftësi. Detyrë kryesore e këtij procesi është krijimi i mjedisit për integrim të fëmijëve me paaftësi në mjedisin e tyre të natyrshëm jetësor. Për këtë arsye do të bëhet një rishikim i kornizës së dispozitës ekzistuese përmes dy aspekte kryesore. Aspekti i parë ka të bëjë me përmasën deri në të cilën shërbimet e ofruara janë të përqendruara në familje, ndërsa aspekt i dytë ka të bëjë me atë sesa janë këto shërbime të orientuara kah zhvillimi i fëmijëve. Dokumentet kryesore që e rregullojnë këtë çështje janë: Ligji për mbrojtje sociale dhe Ligji për mbrojtje të fëmijëve. Sipas këtij të fundit, fëmijë konsiderohet çdo person deri në moshën 18 vjeçare dhe person me probleme në zhvillimin fizik dhe mendor deri në moshën 26 vjeçare. Në bazë të ligjit për mbrojtje sociale fëmijë me paaftësi dhe nevoja të posaçme është një fëmijë me: Paaftësi të rëndë, të ashpër ose të thellë fizike Paaftësi të lehtë, të rëndë ose të thellë mendore; Forma më të rënda të sëmundjeve kronike; Forma të rënda të dëmtimit vizual, dëgjimit ose të folurit (person i verbër dhe praktikisht i verbër, i shurdhër dhe vërtetë shurdhër, person pa aftësi për të folur, person me dëmtim serioz të të folurit për shkak të poliomielitit, person me autizëm dhe person me dëmtim ose humbje të të folurit, që më herët ka pas pasur të folur të shëndetshëm); Sindromi Daun (Down); Lloje të ndryshme të paaftësive në zhvillim (të kombinuara). Programi nacional për zhvillim të mbrojtjes sociale është bazë për reformë të sistemit të mbrojtjes sociale në shtet dhe për zhvillim të akteve normative dhe dokumenteve tjera në sferën e mbrojtjes sociale. Gjatë viteve të fundit janë bërë hapa të konsiderueshëm drejt deinstitucionalizimit, në veçanti në raport me fëmijët me paaftësi. Në vitin 2008 u miratua Strategjia nacionale për deinstitucionalizim në sistemin e mbrojtjes sociale Partnerët kyç në procesin e reformave janë Ministria e shëndetësisë, Ministria e punës dhe politikës sociale dhe Ministria e arsimit dhe shkencës. Protagonistët tjerë kyç janë: Trupi nacional koordinativ i themeluar nga Qeveria, që synon t i lehtësojë të drejtat e barabarta të personave me paaftësi dhe Këshilli nacional i shtatë organizatave anëtare të personave me paaftësi. Sistemi dhe organizimi i mbrojtjes sociale përbëhet nga institucionet, masat, aktivitetet dhe format, të cilat realizohen në kuadër të implementimit të të drejtave të fëmijëve në sferën e mbrojtjes sociale. Sistemi plotësohet përmes punës profesionale në institucionet për mbrojtje sociale, implementimit të programeve për zhvillim, trajnimit profesional të punëtorëve varësisht nga nevojat 13

16 14 VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI e shfrytëzuesve dhe standardet ndërkombëtare, monitorim të evenimenteve dhe planifikimit të punës, mbajtja e evidencës, realizimit të hulumtimeve dhe studimeve në këtë sferë. Sistemi aktual i mbrojtjes sociale të fëmijëve me paaftësi përbëhet nga forma institucionale dhe joinstitucionale, që përfshijnë: Qendrën për punë sociale; QKD për persona me paaftësi mendore dhe fizike; Mbështetja e organizuar e jetesës; Kujdesi përmes birësimit; Shtëpi në grup të vogël. Qendrat për punë sociale (QPS) janë përgjegjëse për inicim të implementimit të mbrojtjes shoqërore siç është definuar me Ligjin për mbrojtje shoqërore. QPS-të kanë të drejtë të vendosin për përshtatshmërinë e mbrojtjes shoqërore në përputhje me ligjin për mbrojtje të fëmijëve dhe rolin për të ruajtur marrëdhënie të afërta të punës me qytetarët. Sipas ligjit për mbrojtje shoqërore, QPS-ja është pranuesi parësor i planifikimit të informacioneve si bazë për shërbime ose përfitime të ofruara nga MPPS-ja. Qendra është përgjegjëse për të iniciuar procedurë për mbrojtje sociale, për dërgim të personave me paaftësi në komisionin për vlerësim. Qendra për kujdes ditor (QKD) ofron kujdes ditor për fëmijë dhe persona me paaftësi mesatare ose të rëndë intelektuale dhe për persona me paaftësi të rende fizike. Këto qendra i mbështesin familjet përmes marrjes përsipër të një pjese të kujdesit për fëmijët gjatë një periudhe të caktuar të ditës. Kapaciteti i qendrës ditore është për maksimum 25 shfrytëzues në hapësirat e punës, kurse varësisht nga mosha grup i shfrytëzuesve duhet të përbëhet më së shumti nga 12 persona. Varësisht nga numri i përdoruesve Qendra ditore duhet të ketë numër adekuat të personelit të aftësuar dhe arsimtar për edukim të specializuar, punëtorë social, edukatorë, psikolog, psikoterapisë, infermiere për implementim të programeve për punë (aktivitet prodhues), terapi profesionale, përshtatje sociale, rehabilitim psikosocial dhe përgatitje për jetë të pavarur. QKD-të me kapacitet prej deri në gjashtë shfrytëzues duhet të kenë së paku dy punonjës, njëri prej të cilëve duhet të jetë i kualifikuar si punonjës social. Mbështetja e organizuar e jetesës ngjan në njësi të posaçme banimi me ndihmë të përhershme ose të herëpashershme të profesionistëve ose personave tjerë në ushtrimin e domosdoshmërisë fundamentale të jetës, punës sociale, kulturore, rekreative dhe nevojave tjera të fëmijëve. Personat me paaftësi mendore ose fizike, fëmijët pa kujdes prindëror dhe fëmijët me probleme shoqërore janë të denjë për mbështetje të organizuar të jetesës. Niveli i mbështetjes është i përcaktuar në pajtim me nevojat, tipin dhe përmasën e paaftësisë së përdoruesit. Mbështetja e jetës së organizuar mund të sigurohet nga QPS-të, institucionet të cilat akomodojnë njerëz dhe nga komuniteti. Kushtet e detajuara për standardet e nevojshme të hapësirës (së punës), pajisjeve dhe personelin, nivelet e mbështetjes, metoda dhe programi për realizim të mbështetjes janë përcaktuar nga Ministria e punës dhe politikës sociale. Në shtet shërbimet e kujdesit përmes birësimit janë të rregulluara me Aktin e mbrojtjes sociale dhe me Rregulloren për kriteret e zgjedhjes së familjes birësuese 2. Kjo e drejtë vlen për fëmijët, te të cilët të gjitha mundësitë për jetesë në familjen më të ngushtë ose më të gjerë biologjike janë të shteruara. Vendosja në kujdes të këtillë është e rregulluar përmes një kontrate të nënshkruar ndërmjet familjes birësuese dhe QPS-ve, madje kjo marrëveshje i përvijon rolet kyçe, të drejtat dhe përgjegjësitë e familjes kujdestare, si dhe dispozitat për shfuqizim ose zgjerim të kontratave. QPS-ja është përgjegjëse për rekrutim, vlerësim dhe trajnim të familjeve potenciale birësuese, për ofrim të ndihmës së vazhdueshme profesionale dhe mbështetjes në pajtim e standardet dhe procedurat për vendosje në familje birësuese, për monitorim dhe koordinim të aktiviteteve, që 2 Rregullorja për kriteret e përzgjedhjes së familjeve birësuese dhe numrin e përdoruesve, të cilët mund të vendosen në familje birësuese si dhe lloji dhe përmasa e shërbimeve shoqërore që i ofrohen personave që qëndrojnë aty

17 KONSTATIMET 15 kanë të bëjnë me vendosjen dhe kujdesin e fëmijës së birësuar pasi të vendosen në këto familje. Familjet birësuese janë të detyruara të veprojnë sipas marrëveshjes me QPS-të, gjegjësisht ta informojnë QPS-në për ndryshimet e mëdha ose nevojat për birësim të fëmijëve. Strehimi në shtëpi në grup të vogël, sipas Rregullores 3 për akomodim në shtëpi në grup të vogël është i përshtatshëm për fëmijët pa prindër ose pa kujdes prindëror, për fëmijët me probleme arsimore dhe sociale, për ata me handikap mendor ose fizik, për personat me paaftësi mendore ose fizike, të cilët nuk kanë kushte adekuate për jetesë në familjet e tyre, për personat që kanë arsye familjare ose arsye tjera, për shkak të së cilave duhet të akomodohen në shtëpi në grup të vogël. Shtëpitë në grupe të vogla ofrojnë kujdes për fëmijët, të cilët kanë të drejtë të jetojnë në shtëpi të tilla edhe atë deri në pesë persona të të dy gjinive. Kujdesi ofrohet në mënyrë më të përafërt të jetës familjare dhe përfshin ndihmë për trajnim të shfrytëzuesve të shërbimeve për jetesë të pavarur; përfshirjen e tyre në bashkësi; mbajtjen e kontakteve me familjarët e afërt, varësisht nga nevojat e personave të akomoduar në shtëpi të grupeve të vogla. Shtëpitë në grupe të vogla mund të themelohen në ndërtesa banimi në qytezë (komunë). Shtëpitë e grupeve të vogla do të mund të themelohen si institucion për mbrojtje sociale, organizim të institucionit të kujdesit social ose personave tjerë juridik. Metoda, tipi dhe numri i personave të kualifikuar, që do t iu ofrojnë kujdes personave të akomoduar, hapësirat dhe pajisjet për jetesë në shtëpi të grupeve të vogla janë të definuara nga ministri i punës dhe politikës sociale. Një përshkrim i shkurtër i karakteristikave kryesore të shërbimeve/mbështetjes ekzistuese për fëmijët me paaftësi dhe familjet e tyre ofrohet në tabelën 1 të dhënë më poshtë. ТАBELA 1 Mbështetja/shërbimi Objektivi Detyrat e përcaktuara 4 Qendra për punë sociale QKD-të për persona me paaftësi mendore ose fizike Mbështetja e organizuar e jetesës Kujdesi përmes birësimit Shtëpi në grupe të vogël Prindërit/fëmijët 5 Prindërit/fëmijët Fëmijët Fëmijët Fëmijët Inicimi dhe implementimi i mbrojtjes sociale përmes marrjes së vendimeve për sigurim të shërbimeve sociale dhe përmes administrimit të përfitimeve sociale. Mbështetja e fëmijëve, të rinjve dhe familjeve të tyre përmes qëndrimit të organizuar në periudhë të caktuar të ditës. Ndihma në ushtrimin e nevojave fundamentale të jetës, nevojave sociale, të punës, kulturore, rekreative si dhe nevojave tjera të fëmijëve. Akomodimi dhe birësimi brenda familjes; kujdesi për nevojat sociale dhe individuale të fëmijës. Trajnimi për jetesë të pavarur të shfrytëzuesit të shërbimeve, përfshirja në bashkësi. Nga tabela e dhënë është evidente se shërbimi i vetëm social i orientuar kah familja është QKD-ja, pasi është e përshkruar në kornizën e rregullores përkatëse. Në fakt, Qendrat për punë sociale e organizojnë, koordinojnë dhe administrojnë mbrojtjen sociale për familjet. 3 Rregullorja për mënyrën, tipin dhe numrin e ekspertëve për ofrim të kujdesit për personat e akomoduar, për objektet dhe pajisjet e jetesës në shtëpi të grupeve të vogla. 4 Për sa i përket rregullores, gjegjësisht Manualit për QKD, Rregullorja për kujdes të birësimit, Ligji për mbrojtje sociale 5 Sipas Ligjit për mbrojtje të fëmijëve fëmijë është çdo person deri në moshën 18 vjeçare dhe person me probleme të zhvillimit fizik dhe mendor deri në moshën 26 vjeçare.

18 16 VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI Në lidhje me zhvillimin e fëmijës, rregullimi i të gjitha shërbimeve nxit përkushtim në zhvillimin e fëmijës si qëllim fundamental edhe pse nuk është shpjeguar në mënyrë eksplicite për sa iu përket objektivave të qarta dhe rezultateve specifike të pritura. Në përgjithësi rrjeti i shërbimeve për fëmijë me paaftësi nevojitet të projektohet në mënyrë që të mbulohet e tërë paleta e intervenimeve, me çka do të garantohet se shërbimet e ndryshme i përmbushin nevojat e ndryshme të personave me paaftësi. Qasja e përdorë quhet kujdesi i vazhdueshëm 6 dhe paraqet një vegël të zbatueshme të shërbimeve, të cilat i dedikohen popullsisë (klientëve) me spektër të madh të nevojave, e në veçanti i përfshin fëmijët me paaftësi. Përputhja e shërbimeve ekzistuese me nivelet e ndryshme të intervenimit nga kujdesi i vazhdueshëm e zbulon përmasën në të cilën shërbimet e disponueshme plotësisht iu referohen nevojave të klientëve dhe përvijojnë zbrazëtira dhe mospërputhje të mundshme në ofrimin e shërbimeve ekzistuese. Tabela në vijim vetëm i potencon shërbimet ekzistuese në bazë të secilit nivel të kujdesit të vazhdueshëm, ndonëse nuk e shtjellon diversitetin e shërbimeve, të cilat do të mund të zhvillohen, me qëllim që të mbulohet spektri i nevojave të klientëve. ТАBELA Niveli i intervenimit/kujdesi i vazhdueshëm Identifikimi i rasteve shërbimet i gjejnë klientët (shërbimet për qasje në komunitet) e jo anasjelltas Vlerësimi gjithëpërfshirës Intervenimi i hershëm 8 Këshillimi Mbështetja në shtëpi Mbështetja në bashkësi Shërbimet e disponueshme Infermierja kujdestare Qendrat e specializuara 7 dhe QPS-të Qendrat për zhvillim të hershëm të fëmijëve 9 Qendra për punë sociale nuk është në dispozicion nuk është në dispozicion Kufizimet dhe mundësitë Ekzistojnë disa kufizime të shërbimeve: Identifikimi i paaftësisë së mundshme që paraqet pjesë plotësuese e detyrës kryesore të infermiereve kujdestare (mbështetja të nënave dhe foshnjave), është e limituar në grupin e foshnjave. Fëmijët përtej moshës së foshnjave ngelin jashtë fushëveprimit të këtij shërbimi. Kufizimi i shërbimeve përbëhet nga fakti se përgjegjësia është e ndarë ndërmjet më shumë se një institucioni as QPS-ja e as Qendrat e specializuara nuk janë plotësisht përgjegjëse për të. 10 qendra shtetërore (kryesisht të vendosura në mjedise rurale) dhe 5 qendra private (në Shkup, Kumanovë dhe Manastir) numër i pamjaftueshëm Edhe pse detyrë e përcaktuar, puna e QPS-ve me një spektër të detyrave nuk ofron kohë të mjaftueshme për funksionin e këshillimit. Disa QPS (Prilep, Ohër, Negotinë, Demir Hisar) kanë vetëm një punëtor social, për mbulim të të gjitha rasteve të fëmijëve me paaftësi në komunat përkatëse Instituti për rehabilitim të dëgjimit, të folurit dhe zërit gjendet në Shkup dhe Manastir; Instituti i shëndetit mendor, Shkup; Institut për mjekësi fizike dhe rehabilitim, Shkup. 8 Intervenimi i hershëm nënkupton kryerje të gjërave sa më herët që është e mundur, që të përmbushën nevojat e fëmijës për zhvillim, shëndet dhe mbështetje. 9 Shërbimet për zhvillim të hershëm të fëmijëve janë vetëm një aspekt i intervenimit të hershëm.

19 KONSTATIMET 17 Intervenimet afatshkurtra, p.sh. pushime të shkurtra në shtëpi ose jashtë shtëpisë Intervenime krize Trajtim (mjekim) gjatë ditës mbrëmjes Menaxhimi i tërheqjes, kur klienti largohet nga shërbimi Shërbimi dhe mbështetja gjatë gjithë jetës Ndihma e ndërsjellë Mbështetja e jetës së pavarur Punësimi i mbështetur nuk është në dispozicion nuk është në dispozicion QKD-ja/Kopshti nuk është në dispozicion Kujdesi përmes birësimit/shtëpi në grupe të vogla nuk është në dispozicion Mbështetja e organizuar e jetesës nuk është në dispozicion Shërbimet e disponueshme e mbulojnë vetëm periudhën e ditës ose një pjesë të ditës, por nuk ofrojnë shërbime në mbrëmje Mbulimi gjeografik i të dy kujdeseve përmes birësimit është i pakonsiderueshëm (Prilep, Makedonski Brod, Krushevë, Shkup) dhe shtëpi në grup të vogël (Berovë)). Vetëm në Negotinë dhe Shkup Tabela e mësipërmes zbulon se shërbimet ekzistuese nuk e mbulojnë gjithë vazhdimësinë e kujdesit, d.m.th. një pjesë të madhe e spektrit të nevojave të fëmijëve me paaftësi dhe familjeve të tyre ngel e paplotësuar. Në fakt disa shërbime, të cilat shfaqen në nivelin përkatës të kujdesit të vazhdueshëm kanë kufizime, të cilat në masë të konsiderueshme e reduktojnë fushëveprimin e tyre. Më tej në më shumë detaje në këtë raport do të komentohet aspekti i qasjes në shërbime. PROPORCIONI I SHËRBIMEVE PËR KUJDES ALTERNATIV PËRBALLË SHËRBIMEVE PËR MBËSHTETJE TË FAMILJES Sipas bazës së të dhënave Lirikus, numri i fëmijëve me paaftësi (mosha 0 26 vjeç) të regjistruar deri më është 4112, edhe pse me shumë gjasa popullsia aktuale e fëmijëve me paaftësi në shtet e tejkalon këtë numër, pasi që procesi i regjistrimit është vullnetar dhe varet nga një mori faktorësh: sasia e përfitimeve, të cilat do të mund t i marrin familjet pasi të të regjistrohen (vlerësimi i paaftësisë), stigma nga ndjenja e invaliditeti, që ende ekziston në qytete të vogla dhe fshatra në provincë si dhe cilësia dhe shpejtësia e diagnostikimit. DERI NË VITIN 2000 AUTIZMI FARE NUK KA QENË I NJOHUR NË MAQEDONI, MADJE EDHE SOT DIAGNOSTIKIMI ËSHTË SHUMË I VËSHTIRË. (IDI PROFESIONALE)

20 18 VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI Shumica e fëmijëve me paaftësi jetojnë me familjet e tyre biologjike, që do të thotë se ata pranojnë kujdes joformal. 10 Grafiku 1 i dhënë më poshtë paraqet proporcionin e numrit dhe tipit të përfituesve nga kujdesi formal në raport me atë joformal. MJEKU KA THËNË: NUK KA AUTIZËM NË MAQEDONI, AI EKZISTON VETËM NË MBRETËRINË E BASHKUAR DHE NË SHBA. (PRINDËR I FËMIJËVE ME PAAFTËSI, FGD) Ky grafik tregon se 78 fëmijë me paaftësi jetojnë në form a të ndryshme të kujdesit alternativ. 11 Kujdesi alternativ për fëmijët me paaftësi në shtet ofrohet përmes organizimit të mbështetjes së je te sës, kujdesit përmes birësimit dhe shtëpive në grupe të vogla (1 fëmijë me pa af tësi). Në lidhje me shërbimet për mbështetje të familjes, QKD-ja mund të shfry tëzohet vetëm nga fëmijët që jetojnë në familje biologjike dhe birësuese 12 d.m.th. është shërbim i orientuar kah familja. 10 Kujdesi joformal: Kujdesi kryesisht i ofruar nga familjet,farefisi i afërm, miqtë ose fqinjët; kujdestarët dhe joprofesionistët, gjegjësisht persona që nuk janë të trajnuar për të ofruar kujdes; mirëpo në disa raste ata do të mund të kenë përfitim nga trajnimi i specializuar; ofruesit e kujdesit nuk kanë marrëveshje në lidhje me përgjegjësinë e ofrimit të kujdesit; ofruesit e kujdesit nuk janë të paguar edhe pse gjithnjë e më shumë është e zakonshme të fitojnë kontribute financiare; ofruesit e kujdesit kryejnë spektër të gjerë (që gjithashtu kryhet nga kujdestarë formal), përfshin mbështetje emocionale dhe ndihmë; nuk ka kufizim për kohën e kaluar për kujdes kurrë/rrallë zyrtarisht jashtë detyrave të punës ; në përgjithësi nuk kanë qasje në të drejta sociale; Kujdesi formal: Shërbimet e ofruara nga profesionistët e trajnuar, licencuar dhe të kualifikuar; shërbimet janë të kontrolluara nga shteti dhe tipat e organizatës; kujdestarët kanë kontrata, në të cilat janë specifikuar përgjegjësitë e kujdesit; kujdestarët janë të paguar dhe kanë qasje në të drejta sociale dhe dispozitat e punës; detyrat e kujdesit janë të specifikuar sipas kualifikimit profesional; a kanë punëtorët orar punë dhe jashtë orarit të punës Kujdesi alternativ po ashtu definohet si rregullim formal ose joformal të përkujdesjes ndaj fëmijëve së paku gjatë natës jashtë shtëpisë së prindërve, qoftë përmes vendimit të autoriteteve juridike ose administrative ose organeve kompetente të akredituara, ose me iniciativë të fëmijës, prindër(it) e tij/saj ose kujdestarët primar ose spontan përmes një ofruesit të kujdesit në mungesë të prindërve. Ky kujdes përfshin birësim joformal nga një familje ose jofarefis, vendosja në birësim formal, forma tjera të vendosjes në kujdes familjar ose ngjashëm me të, vende të sigurta për kujdes emergjent të fëmijës, qendra tranzitore në situata emergjente, hapësira tjera të kujdesit tjetër afatshkurtër dhe afatgjatë, përfshirë vendosjen në shtëpitë grupore dhe mbikëqyrjen e rregullimit të jetës së pavarur të fëmijëve. For%20dissemination-WEB.pdf 12 Udhëzime për mënyrën e organizimit të punës së qendrave të kujdesit ditor për fëmijë dhe të rinj me dëmtim të lehtë dhe të rëndë intelektual.

21 KONSTATIMET 19 Këto konstatime bëjnë me dije se proporcioni i alternativës në raport me shërbimet për mbështetje të familjes nuk e reflekton proporcionin e fëmijëve në kujdesin formal përballë fëmijëve, që jetojnë në familje. Shumica e fëmijëve (92%) jetojnë në familjet e tyre biologjike, por kanë qasje vetëm një tip të shërbimit që drejtpërsëdrejti është në dispozicion të tyre (QKD-të). Me përmirësimin e sistemit të vlerësimit të paaftësisë numri i fëmijëve me paaftësi që jetojnë me familjet ka mundësi të rritet edhe më shumë. Në këtë mënyrë edhe më tepër shihet nevoja për një spektër të gjerë të shërbimeve, të cilat drejtpërsëdrejti i mbështesin familjet e fëmijëve me paaftësi. Për këtë arsye, planifikimi i më tejmë i shërbimeve duhet parimisht të orientohen drejt shërbimeve për mbështetje të familjeve, gjegjësisht drejt përmirësimit dhe zgjerimit të shërbimeve ekzistuese si dhe hartimit të shërbimeve të reja përtej kujdesit të vazhdueshëm, që aktualisht mungon SHTRIRJA GJEOGRAFIKE DHE MBULIMI I KUJDESIT ALTERNATIV DHE SHËRBIMEVE PËR MBËSHTETJE FAMILJARE Në shtet ekzistojnë 30 QPS si organe kryesore administrative, të cilat i menaxhojnë dhe koordinojnë aktivitetet e mbrojtjes sociale. 30 QKD-të të themeluara brenda 13 viteve, të financuara nga shteti dhe të menaxhuara nga QPS-të, funksionojnë në të gjitha pjesët e ndryshme të shtetit. Po ashtu 7 QKD të themeluara nga organizata joqeveritare Poraka funksionojnë për fëmijët/personat mbi moshën 18 vjeçare. Megjithatë nuk ka të dhëna nëse fëmijët e moshës vjeçare kanë qasje në shërbimet e qendrave në periudhën e realizimit të vlerësimit. Shërbimet e kujdesit për birësim janë të zhvilluar në 15 komuna. Qasja Qasja në spektrin e gjerë të shërbimeve sociale duhet të lehtësohet përmes qasjes në shërbime, ashtu që do të mundësohet qasje dhe përgjigje adekuate ndaj nevojave. 30 QKD-të janë në dispozicion në qytetet më të mëdha/qendra komunale, ndonëse shfrytëzues të shërbimeve të tyre kanë edhe nga rajonet për rreth. Nëse i shtojmë edhe QKD-të joqeveritare në Shkup, Kumanovë, Radovish, Strugë, Ohër, Koçanë dhe Kavadarë mund të vihet në përfundim se shpërndarja e qendrave të këtilla në shtet është relativisht e balancuar. Njëkohësisht në 3 komuna me QPS nuk ka shërbime për mbështetje të familjeve Demir Hisar, Dibër dhe Negotinë ka 240 fëmijë me paaftësi, gjegjësisht 6% të numrit të përgjithshëm të fëmijëve me paaftësi që nuk kanë qasje në shërbime të mbështetjes familjare. Në 3 komuna Veles, Vallandovë dhe Koçanë qendrat ditore u hapën në vitin 2015 dhe ende nuk e kanë arritur kapacitetin e tyre të plotë. Sipas IASH-it vlerësimi i nevojave të shërbimit bazohet në numrin e fëmijëve të regjistruar me paaftësi në komuna të ndryshme, pasi kriteri kryesor për hapje të QKD-ve është numri i fëmijëve me paaftësi në rajonin përkatës. Në këtë kontekst është interesant se në disa komuna ka fëmijë të regjistruar me paaftësi, edhe pse në to nuk ka QKD. Kujdesi alternativ i ofruar nga familjet birësuese është i shpërndarë anekënd vendit në mënyrë jo të barabartë në gjysmën e rajoneve në të cilat ka QPS, nuk ka fëmijë të birësuar nëpër familje (Grafiku 2).

22 20 VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI

23 Harta e QKD-ve KONSTATIMET 21

24 22 VLERËSIMI I FORMAVE ALTERNATIVE TË KUJDESIT DHE MBËSHTETJES SË SHËRBIMEVE FAMILJARE PËR FËMIJËT ME PAAFTËSI Qasja Për të qenë efektiv kujdesi alternativ dhe shërbimet për mbështetje të familjeve duhet të jenë në vendosura në vende të përshtatshme dhe të ketë qasje për fëmijët dhe familjet e tyre biologjike ose birësuese. Qasje ka të bëjë me lokacionin dhe shërbimet administrative, infrastruktura fizike si dhe informacionet me qasje të lehtë në shërbime. Qasja e fëmijëve me paaftësi në shërbimet për mbështetje të familjet të është për dy arsye e limituar në vendbanime të vogla: njëra pengesa ka të bëjë me shërbimet (qendrat) e afërta, të cilat janë të përqendruara në qytetet më të mëdha, ndërsa e dyta është transporti, që nënkupton qasjen, mbulimin, kohën e përshtatshme për marrje dhe zbritje (nga makina) dhe kohën e mjaftueshme për futje në makinë dhe ndihma profesionale nëse është e nevojshme. TABELA 3: NIVELET E QASJES Tipi i transportit Numri Lokacioni Niveli i qasjes Nuk ka qasje në transport 8 Manastir, Vallandovë, Krushevë, Makedonski Brod, Shkup, Strumicë, Shtip Taksi 8 Berovë, Veles, Vinicë, Gjevgjelia, Kavadarë, Kërçovë, Probishtip, Shtip i ulët i mesëm Makina të QPS-ve 6 Gostivar, Kratovë, Prilep, Shkupo, Tetovë i mesëm Makina personale 4 Delçevë, Kriva Pallankë, Kumanovë, Sveti Nikollë i lartë Nuk është e zbatueshme 4 Veles, Koçanë, Kumanovë /Likovë/, Resnjë nuk është e zbatueshme A MUND TË IMAGJINONI FËMIJË ME AUTIZËM NË TAKSI? (PRIND I FËMIJËVE ME PAAFTËSI, DFG) MUA NË NEVOJITEN DY ORË PËR TA DËRGUAR ME MAKINË DJALIN TIM NË QENDËR SI DHE DY ORË TJERA PAS GJASHTË ORËVE TA MARR, KUR MBYLLET QENDRA SA KOHË MË NGELIN TË SHKOJ NË PUNË? UNË PUNOJ NË SKAJIN TJETËR TË QYTETI, GJË QË NUK MË LË KOHË TË PUNOJ, PËR KËTË ARSYE NUK SHKOJ NË PUNË. (PRINDËR I FËMIJËS ME PAAFTËSI, DFG) Vetëm 4 qendra (me transport personal) vlerësohen me qasje të lartë, për shkak se kanë mundësi për skema më fleksibile të transportit, me çka përfshijnë më shumë klientë. Për 14 QKD transporti ofrohet nga shërbime të jashtme QPS-të ose taksitë. Kjo formë bën që transporti nuk është sa duhet fleksibil dhe varet nga orari rigoroz dhe burimet e kufizuara. Për këtë arsye qasja vlerësohet si mesatare. Në 8 qytetet, nuk sigurohet transport dhe nuk mund t iu ofrohen shërbime shumë prindërve disa nga prindërit nuk mund ta shfrytëzojnë shërbimin për shkak se ata nuk kanë transport: Unë nuk mund ta dërgoj (fëmijën) deri atje me makinë. (prind të fëmijës me paaftësi, IDI) Me qëllim që të arrijnë në QKD në qendër të komunës, shfrytëzuesit e këtyre shërbimeve nga fshatrat e përdorin transportin e QKD-ve, edhe pse transporti i disponueshëm vetëm pjesërisht e mbulon atë mjedis. Kjo bën që një pjesë e fëmijëve të mos kenë qasje në shërbime. Përveç kësaj prindërit e potencojnë mungesën e specializimit dhe qasjet adekuate të transportit: Sa për aspektin organizativ të qasjes prindërit theksojnë kohën e papërshtatshme të punës së QKD-ve. Problemi kryesor është mbarimi i hershëm i orarit të punës. Për këtë arsye prindërit vetë duhet të kujdesen për fëmijët, me çka kufizohet njëri ndër qëllimet e shërbimeve, gjegjësisht t iu sigurohet prindërve kohë për të shkuar në punë.

25 KONSTATIMET 23 Në kontekst të qasjes disa prindër pretendojnë se nuk kanë informacione në lidhje me ekzistimin e QKD-së në qytetin e tyre: UNË DJE (PËR HERË TË PARË) E KAM MARRË VESH SE EKZISTON SHËRBIM I TILLË NË QYTET. (PRINDËR I FËMIJËS ME PAAFTËSI QË NUK ËSHTË SHFRYTËZUES I SHËRBIMEVE, DFG) Kjo mbështetet me faktin se materialet vizuale dhe informative në shërbimet e vizituara nuk ishin të mjaftueshme. Njashtu informacioni i përgjithshëm për prindërit në lidhje me shërbimet ekzistuese nuk është sa duhet i komunikuar: Prindërit informohen në mënyrë proaktive nga QPS-të për shërbimet ekzistuese shoqërore, por vetëm deri në përmasën sa QPS-ja është e vetëdijshme nëse QKD-të lokale kanë ose nuk kanë kapacitete të lira (që është e rrallë). Dërgimi në shërbime tjera përveç tjera përveç atyre shtetërore duket se nuk mund të ndodh. Prindërit informohen për shërbimet nga prindërit tjerë, nga interneti, televizioni, nga ndonjë arsimtar. Asnjë nga shfrytëzuesit e shërbimeve të OJQ-ve nuk janë udhëzuar nga përfaqësues të enteve shtetërore (mjeku i përgjithshëm, mjeku specialist, QPS-të ose qendrat që kanë të bëjnë me vlerësimin e procedurave të paaftësisë). Kjo është në veçanti vlen për shërbimet, të cilat nuk janë të drejtuara ose financuar nga shteti, gjegjësisht për shërbimet alternative të shërbimeve shtetërore. Arsyeja për mund të jetë kapaciteti i ulët i shërbimeve të krahasuara me numrin e shfrytëzuesve potencial, varësia e tyre e plotë administrative dhe financiare nga QPS-të, pra mungesa e politikës së komunikimit aktiv me klientët. KONKLUZIONE: Ekzistojnë 37 QKD, të cilat mbulojnë territorin e shtetit. 30 sosh merren me ofrimin e shërbimeve për fëmijët dhe drejtohen nga QPS-të shtetërore dhe 7 tjera të drejtuara OJQ-të ose komuna (për persona mbi moshën 18 vjeçare); QKD nuk ka në 3 rajone, në të cilat ka QPS, ndërsa në 3 komuna QKD-të janë në proces të hapjes; Meqenëse gjenden në qytete të mëdha (përveç 1), qasja e klientëve nga vendbanimet më të vogla është e kufizuar dhe varet nga kushtet plotësuese; Në shumicën e qendrave qasja fizike përmes transportit dallon nga niveli i ulët deri në nivelin e mesëm të qasjes; Informacionet në lidhje me shërbimet, kapacitetin dhe portofolin e atyre shërbimeve varen nga vendimi i QPS-së, gjegjësisht nuk e arrin shumicën e klientëve potencial NUMRI DHE TIPI I PËRFITUESVE TË SHËRBIMEVE Një aspekt tjetër i nevojave të vlerësimit, rëndësisë së shërbimeve ekzistuese familjare dhe kujdesit alternativ është i ndërlidhur me kapacitetin e tyre (numrin e fëmijëve, periudhën e përdorimit dhe tipin e shfrytëzuesve të atyre shërbimeve. Një e treta e popullsisë së vendit është deri në moshën 26 vjeçare (Grafiku 3). Kjo grup moshë më së shumti është e shtrirë në komunat me popullsi shumicë shqiptare - Strugë, Dibër, Tetovë, Kumanovë, Gostivar. Pjesa më e ulët e popullsisë së moshës 0-26 vjeçare është në rajonin lindor dhe jugor të shtetit, e populluar kryesisht me maqedonas Demir Hisar, Resnjë, Kratovë, Probishtip, Strumicë, Gjevgeli, Berovë dhe Manastir.

BLUEPRINT FOR ENGLISH LANGUAGE LEARNERS (ELLS) SUCCESS PROJEKTI PËR SUKSESIN E NXËNËSVE QË MËSOJNË ANGLISHT

BLUEPRINT FOR ENGLISH LANGUAGE LEARNERS (ELLS) SUCCESS PROJEKTI PËR SUKSESIN E NXËNËSVE QË MËSOJNË ANGLISHT EDUCATION DEPARTMENT / UNIVERSITY NEW YORK Misioni i Zyrës së Arsimit Dygjuhësh dhe Studimeve në Gjuhë të Huaja (Office of Bilingual Education and World Languages OBE-WL) pranë Departamentit të Arsimit

More information

Udhëzime për shkolla W RLD. Udhëzime për. #fëmijëtimarrinshkollatpërsipër. CHILDREN'S 20 Nëntor 2017 DAY

Udhëzime për shkolla W RLD. Udhëzime për. #fëmijëtimarrinshkollatpërsipër. CHILDREN'S 20 Nëntor 2017 DAY Udhëzime për #fëmijëtimarrinshkollatpërsipër Udhëzime për shkolla W RLD CHILDREN'S 20 Nëntor 2017 DAY #Fëmijët i marrin shkollat përsipër Është ditë zbavitëse që përçon porosi serioze, ku përveç njoftimit

More information

CURRICULUM VITAE. Remarks: 8. Publikimet shkencore: Tema Revista shkencore Impact factor/issn The Tragic Living of Woman in Modern Albanian Literature

CURRICULUM VITAE. Remarks: 8. Publikimet shkencore: Tema Revista shkencore Impact factor/issn The Tragic Living of Woman in Modern Albanian Literature CURRICULUM VITAE 1. Mbiemri: VULA 2. Emri: Elsa 3. Kombesia: Shqipëtare 4. Data e lindjes Kosovare 5. Vendi i lindjes: 26.05.1991 6. Kontakti: Femër Email: Tel: vula.elsa@gmail.com /elsa.vula@uni-gjk.org

More information

From the Pastor s Desk

From the Pastor s Desk Saint George Orthodox Church September November, 2014 From the Pastor s Desk Dear Brothers and Sisters: You may have noticed that The Wonderworker did not appear in July as it usually has. It will now

More information

INKLUZIONI NË ARSIMIN E MESËM PROFESIONAL

INKLUZIONI NË ARSIMIN E MESËM PROFESIONAL INKLUZIONI NË ARSIMIN E MESËM PROFESIONAL DORACAK PËR PUNË ME NXËNËSIT ME NEVOJA TË VEÇANTA ARSIMORE Inkluzioni në arsimin e mesëm profesional Doracak për punë me nxënësit me nevoja të veçanta arsimore

More information

AutoCAD Civil 3D. Xhavit Ratkoceri IEE Prishtine, Rep. e Kosoves Perfaqesues i Autodesk Autodesk

AutoCAD Civil 3D. Xhavit Ratkoceri IEE Prishtine, Rep. e Kosoves Perfaqesues i Autodesk Autodesk AutoCAD Civil 3D Xhavit Ratkoceri IEE Prishtine, Rep. e Kosoves Perfaqesues i Autodesk IEE shpk eshte themeluar ne 2004 Zyra kryesore ne Prishtine, Rep. e Kosove Zyra perkrahese ne Tirane, Rep. e Shqipërisë

More information

Botimi: Analiza për vlerësimin e programeve kombëtare dhe masave për punësimin e personave me aftësi të kufizuara

Botimi: Analiza për vlerësimin e programeve kombëtare dhe masave për punësimin e personave me aftësi të kufizuara E Ë Z I L E A V E AN M A R G O R P Ë T T I M I S Ë R VLE E R A T Ë B M O K E V A S E V A N DHE MA O S R E P E N I M I S Ë N U P PËR A R A U Z I F U K Ë T I S Ë ME AFT Botimi: Analiza për vlerësimin e programeve

More information

Nr.8 dhjetor 2017 Shkup

Nr.8 dhjetor 2017 Shkup Nr.8 dhjetor 2017 Shkup Ne angazhohemi për botë, në të cilën çdo vend do të sigurojë rritje të qëndrueshme të përhershme, inkluzive dhe ekonomike dhe punë me dinjitet për të gjithë. Kujdesi i paguar dhe

More information

E DREJTA E FËMIJËVE ME AFTËSI TË KUFIZUARA PËR ARSIM GJITHËPËRFSHIRËS

E DREJTA E FËMIJËVE ME AFTËSI TË KUFIZUARA PËR ARSIM GJITHËPËRFSHIRËS E DREJTA E FËMIJËVE ME AFTËSI TË KUFIZUARA PËR ARSIM GJITHËPËRFSHIRËS Praktikat e suksesshme në rajonin e EQL/KSHP dhe rekomandimet për Qeverinë Shqiptare. Mars 2012 E drejta E fëmijëve me aftësi të kufizuara

More information

Reforma e MFK në Shqipëri

Reforma e MFK në Shqipëri A joint initiative of the OECD and the European Union, principally financed by the EU Reforma e MFK në Shqipëri Anila Çili, Drejtore e NjQH/MFK Ministria e Financave EUROPEAN COMMISSION Ankara, 04 06 qershor

More information

Plan-Programi për Auditor të Sektorit Publik

Plan-Programi për Auditor të Sektorit Publik Plan-Programi për Auditor të Sektorit Publik Trajnimi për kualifikimin Auditor të Sektorit Publik do të mbulojë lëndët dhe temat e mëposhtme: Moduli 1: Raportimi Financiar I. Teoria e kontabilitetit II.

More information

MATJA E PERFORMANCËS, IMPAKTIT DHE KËNAQSHMËRISË NË NIVEL LOKAL

MATJA E PERFORMANCËS, IMPAKTIT DHE KËNAQSHMËRISË NË NIVEL LOKAL MANUAL MATJA E PERFORMANCËS, IMPAKTIT DHE KËNAQSHMËRISË NË NIVEL LOKAL Ky botim është realizuar me përkrahjen e projektit Promovimi i Shoqërisë Demokratike (DSP) i financuar nga Zyra Zvicerane për Bashkëpunim

More information

Udhëzues për dizajnimin e Strategjisë Nacionale për Zhvillimin e Statistikës (SNZhS) PARIS21 Secretariat

Udhëzues për dizajnimin e Strategjisë Nacionale për Zhvillimin e Statistikës (SNZhS) PARIS21 Secretariat Udhëzues për dizajnimin e Strategjisë Nacionale për Zhvillimin e Statistikës (SNZhS) PARIS21 Secretariat Nëntor 2004 Përmbajtja Parathënie Akronimet. Kapitulli 1. Hyrje 1.1. Vështrim i përgjithshëm mbi

More information

Mbrojtja sociale dhe Përfshirja sociale në Ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë. Rezyme

Mbrojtja sociale dhe Përfshirja sociale në Ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë. Rezyme Mbrojtja sociale dhe Përfshirja sociale në Ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë Rezyme European Commission Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities Unit E2 Manuscript

More information

Komuna sipas masës së fëmijës

Komuna sipas masës së fëmijës Komuna sipas masës së fëmijës DORACAK PËR PËRGATITJEN E PLANIT LOKAL AKSIONAL PËR FËMIJËT 1 2 CIP Katalogizacija vo publikacija Nacionalna i univerzitetska biblioteka Sv. Kliment Ohridski Skopje 342.7.053.2:352.077.6(497.7)(035)

More information

Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor.

Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor. SHTOJCA Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor. SHTOJCA 1 Shëmbuj për përdorimin praktik të programit për aftësitë

More information

AKSESIMI I SHËRBIMEVE SHËNDETËSORE NGA GRUPET NË NEVOJË

AKSESIMI I SHËRBIMEVE SHËNDETËSORE NGA GRUPET NË NEVOJË miuro per Apollinem medicum et Sanitiam et Remediatiam et deo s universos et universas, scitores faciens, perficiam secundem possibilitatem et actionem et iudicium meu AKSESIMI I SHËRBIMEVE SHËNDETËSORE

More information

Education Sector. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Shqipëria. Analizë e Politikës Arsimore Çështje dhe Rekomandime

Education Sector. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Shqipëria. Analizë e Politikës Arsimore Çështje dhe Rekomandime Education Sector United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization Shqipëria Analizë e Politikës Arsimore Çështje dhe Rekomandime Prill 2017 Shqipëria Analizë e politikës arsimore Çështje

More information

STANDARDET E SHKOLLËS SI QENDËR KOMUNITARE (DRAFT)

STANDARDET E SHKOLLËS SI QENDËR KOMUNITARE (DRAFT) Drejtoria e Përgjithshme e Arsimit Parauniversitar INSTITUTI I ZHVILLIMIT TË ARSIMIT STANDARDET E SHKOLLËS SI QENDËR KOMUNITARE (DRAFT) Janar, 2014 STANDARDET E SHKOLLËS SI QENDËR KOMUNITARE, NJË SHKOLLË

More information

REPUBLIKA E SHQIPËRISË MINISTRIA E MIRËQENIES SOCIALE DHE RINISË STRATEGJIA KOMBËTARE E MBROJTJES SOCIALE

REPUBLIKA E SHQIPËRISË MINISTRIA E MIRËQENIES SOCIALE DHE RINISË STRATEGJIA KOMBËTARE E MBROJTJES SOCIALE REPUBLIKA E SHQIPËRISË MINISTRIA E MIRËQENIES SOCIALE DHE RINISË STRATEGJIA KOMBËTARE E MBROJTJES SOCIALE 2015-2020 Faqe HYRJE 3 I. KUSHTET AKTUALE 5 1. Varfëria dhe skema e Ndihmës Ekonomike 5 2. Aftësia

More information

STANDARDET E VLERËSIMIT TË NXËNËSVE NË SHKOLLËN FILLORE

STANDARDET E VLERËSIMIT TË NXËNËSVE NË SHKOLLËN FILLORE PROJEKTI I SHKOLLËS FILLORE NËNPROJEKTI: PËRPARIMI I VLERËSIMIT TË NXËNËSVE Nënprojekti realizohet në bashkëpunim me Qendrën Maqedonase për Arsimin Qytetar (MCGO) STANDARDET E VLERËSIMIT TË NXËNËSVE NË

More information

Vlerësimi i Njësive për Mbrojtjen e Fëmijëve

Vlerësimi i Njësive për Mbrojtjen e Fëmijëve Vlerësimi i Njësive për Mbrojtjen e Fëmijëve Vlerësimi i Njësive për Mbrojtjen e Fëmijëve World Vision Stephanie Delaney Konsulente Ndërkombëtare për Mbrojtjen, Pjesëmarrjen, të Drejtat dhe Mirëqenien

More information

Rekomandimi Rec(2000)20 i Komitetit të Ministrave për shtetet anëtare mbi rolin e ndërhyrjes së hershme psikosociale në parandalimin e kriminalitetit

Rekomandimi Rec(2000)20 i Komitetit të Ministrave për shtetet anëtare mbi rolin e ndërhyrjes së hershme psikosociale në parandalimin e kriminalitetit MINISTERS DEPUTIES DÉLÉGUÉS DES MINISTRES Recommendations Recommandations Rec(2000)20 06/10/2000 Recommendation of the Committee of Ministers to member states on the role of early psychosocial intervention

More information

Udhëzues për qasjen, që shtrihet në tërë sistemin, për implementimin e Strategjive Nacionale për Zhvillimin e Statistikave (SNZhS)

Udhëzues për qasjen, që shtrihet në tërë sistemin, për implementimin e Strategjive Nacionale për Zhvillimin e Statistikave (SNZhS) Udhëzues për qasjen, që shtrihet në tërë sistemin, për implementimin e Strategjive Nacionale për Zhvillimin e Statistikave (SNZhS) PARIS21 Secretariat 31 Tetor 2007 Përmbajtja: PARATHENIE TERMINOLOGJIA

More information

Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor.

Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor. SHTOJCAT Në fund të programit gjenden Shtojcat, në të cilat pasqyrohen shembuj praktikë(jo të detyruar), të zbatimit të programit mësimor. SHTOJCA 1 Shembuj për përdorimin praktik të programit për aftësitë

More information

Përmbajtja: Menaxhimi i Sistemeve të Informacionit

Përmbajtja: Menaxhimi i Sistemeve të Informacionit Përmbajtja: 1. Hyrje në sistemet e informacionit 2. Strategjia e organizates dhe sistemet e informacionit 3. Etika e informacionit privatesia dhe siguria 4. Rrjetet, interneti dhe biznesi elektronik (e-business)

More information

Për Shkollën Qendër Komunitare -

Për Shkollën Qendër Komunitare - DREJTORIA ARSIMORE RAJONALE KORÇË UDHËZUESI I GJITHËPËRFSHIRJES Për Shkollën Qendër Komunitare - Mbështetur nga UNICEF Dhjetor, 2014 1 Ky material u përgatit në kuadrin e Programit të Arsimit Bazë të UNICEF-it

More information

STRATEGJIA KOMBËTARE PËR MBROJTJEN SOCIALE

STRATEGJIA KOMBËTARE PËR MBROJTJEN SOCIALE STRATEGJIA KOMBËTARE PËR MBROJTJEN SOCIALE 2015 2020 Strategjia Kombëtare për Mbrojtjen Sociale 2015 2020 STRATEGJIA KOMBËTARE PËR MBROJTJEN SOCIALE 2015 2020 Miratuar me vendim të Këshillit të Ministrave

More information

RAPORTI I PARË PËR REFORMIMIN E ARSIMIT TË LARTË DHE KËRKIMIT SHKENCOR

RAPORTI I PARË PËR REFORMIMIN E ARSIMIT TË LARTË DHE KËRKIMIT SHKENCOR KOMISIONI PËR ARSIMIN E LARTË DHE KËRKIMIN SHKENCOR Krijuar nga Kryeministri Drejtuar nga Dr. Arjan Gjonça RAPORTI I PARË PËR REFORMIMIN E ARSIMIT TË LARTË DHE KËRKIMIT SHKENCOR Tiranë, Janar- Prill 2014

More information

TABELA E PËRMBAJTJES LISTA E SHKURTESAVE DHE AKRONIMEVE... 6 HYRJE... 7

TABELA E PËRMBAJTJES LISTA E SHKURTESAVE DHE AKRONIMEVE... 6 HYRJE... 7 TABELA E PËRMBAJTJES LISTA E SHKURTESAVE DHE AKRONIMEVE... 6 HYRJE... 7 KORNIZA STRATEGJIKE E REFORMËS SË ADMINISTRATËS PUBLIKE... 10 Kushti kryesor: Është krijuar udhëheqja e reformës së administratës

More information

TË BRAKTISUR E TË DAMKOSUR

TË BRAKTISUR E TË DAMKOSUR TË BRAKTISUR E TË DAMKOSUR ANALIZA E GJENDJES: ABUZIMI SEKSUAL I FËMIJËVE ZYRA E UNICEF-it, Dhjetor, 2010 unite for children 6 TË BRAKTISUR E TË DAMKOSUR ANALIZA E GJENDJES: ABUZIMI SEKSUAL I FËMIJËVE

More information

MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCËS DHE E TEKNOLOGJISË E KOSOVËS STANDARDET E PËRGJITHSHME TË EDUKIMIT DHE ARSIMIT PARASHKOLLOR NË KOSOVË (3-6 VJEÇ)

MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCËS DHE E TEKNOLOGJISË E KOSOVËS STANDARDET E PËRGJITHSHME TË EDUKIMIT DHE ARSIMIT PARASHKOLLOR NË KOSOVË (3-6 VJEÇ) MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCËS DHE E TEKNOLOGJISË E KOSOVËS STANDARDET E PËRGJITHSHME TË EDUKIMIT DHE ARSIMIT PARASHKOLLOR NË KOSOVË (3-6 VJEÇ) Prishtinë prill, 2006 1 Kryeredaktor Dr. Fehmi Ismaili Redaktorë:

More information

PËR SHËNDETIN RIPRODHUES

PËR SHËNDETIN RIPRODHUES UNITED NATIONS United Nations Interim Administration Mission in Kosovo NATIONS UNIES Mission d Administration Intérimaire des Nations Unies au Kosovo UNMIK PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT Ligji

More information

Seminar i Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar për Rregullatorët Çështjet e Kontabilitetit dhe Rregullatore

Seminar i Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar për Rregullatorët Çështjet e Kontabilitetit dhe Rregullatore REPARIS A REGIONAL PROGRAM Seminar i Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar për Rregullatorët Çështjet e Kontabilitetit dhe Rregullatore Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar 7 Publikimet

More information

KORNIZA E MATJES SË PERFORMANCËS SË SAI-ve

KORNIZA E MATJES SË PERFORMANCËS SË SAI-ve KORNIZA E MATJES SË PERFORMANCËS SË SAI-ve Grupi i punës së INTOSAI-t mbi vlerën dhe dobitë e SAI-ve **Miratuar në Kongresin e XXII-të të INTOSAI-t** Seria: botime KLSH-07/2017/74 Tiranë 2017 REPUBLIKA

More information

Përfshirja e fëmijëve me aftësi të kufizuara në shkollë

Përfshirja e fëmijëve me aftësi të kufizuara në shkollë Përfshirja e fëmijëve me aftësi të kufizuara në shkollë Manuali i procedurave të shkollës në ndihmë të gjithëpërfshirjes së nxënësve me aftësi të kufizuara Botimi i këtij dokumenti u mundësua nga Save

More information

POLITIKAT E PËRFSHIRJES SOCIALE PËR FËMIJËT DHE FINANCIMI I TYRE NË SHQIPËRI

POLITIKAT E PËRFSHIRJES SOCIALE PËR FËMIJËT DHE FINANCIMI I TYRE NË SHQIPËRI POLITIKAT E PËRFSHIRJES SOCIALE PËR FËMIJËT DHE FINANCIMI I TYRE NË SHQIPËRI Falënderime Botimi Politikat e përfshirjes sociale për fëmijët dhe financimi i tyre në Shqipëri përbëhet nga tri pjesë, të

More information

PLANI DHE PROGRAMI MËSIMOR

PLANI DHE PROGRAMI MËSIMOR MINISTRIA E ARSIMIT E SHKENCËS DHE E TEKNOLOGJISË PLANI DHE PROGRAMI MËSIMOR Për klasën e parë fillore Prishtinë, gusht 2003 1 Kryredaktor Isuf Zeneli Redaktorë: Xhavit Rexhaj Ramush Lekaj Ilaz Zogaj Arbër

More information

Zhvillimi rural me pjesëmarrje në Shqipëri

Zhvillimi rural me pjesëmarrje në Shqipëri PhD Enea Hoti MA Orsiola Kurti Zhvillimi rural me pjesëmarrje në Shqipëri: Gjendja aktuale dhe sfidat e ardhshme Hyrje Zonat rurale në Shqipëri vuajnë nga përdorimi jo efiçient i burimeve, nga performanca

More information

Tidita ABDURRAHMANI Universiteti Hëna e Plotë Bedër Tirana/Albania

Tidita ABDURRAHMANI Universiteti Hëna e Plotë Bedër Tirana/Albania Tidita ABDURRAHMANI Universiteti Hëna e Plotë Bedër Tirana/Albania Shërbimi Psiko-Social në Institucionet e Arsimit Parauniversitar në Shqipëri dhe Perceptimet e Mjedisit Shkollor mbi Këtë Shërbim Abstrakt

More information

Sanksionimi i të drejtave të të moshuarve Drejt një Konvente të Kombeve të Bashkuara

Sanksionimi i të drejtave të të moshuarve Drejt një Konvente të Kombeve të Bashkuara Sanksionimi i të drejtave të të moshuarve Drejt një Konvente të Kombeve të Bashkuara Një mjet për promovimin e një dialogu për krijimin e një Konvente të re të Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e të

More information

STANDARDET NDËRKOMBËTARE PËR PRAKTIKAT PROFESIONALE TË AUDITIMIT TË BRENDSHËM *)

STANDARDET NDËRKOMBËTARE PËR PRAKTIKAT PROFESIONALE TË AUDITIMIT TË BRENDSHËM *) STANDARDET NDËRKOMBËTARE PËR PRAKTIKAT PROFESIONALE TË AUDITIMIT TË BRENDSHËM *) Hyrje në Standardet ndërkombëtare Auditimi i brendshëm kryhet në mjedise të ndryshme ligjore dhe kulturore; brenda organizatave

More information

BUXHETI I BAZUAR NA PERFORMANCA BUXHETI I BAZUAR NA PERFORMANCA

BUXHETI I BAZUAR NA PERFORMANCA BUXHETI I BAZUAR NA PERFORMANCA Instrumenti evropian për demokraci dhe të drejtat e njeriut (EIDHR) European Instrument for Democracy and Human Rights (EIDHR) European Instrument for Democracy and Human Rights (EIDHR) BUXHETI I BAZUAR

More information

DISKRIMINIMI NË KONKURSET PËR PUNËSIM. (raport hulumtues)

DISKRIMINIMI NË KONKURSET PËR PUNËSIM. (raport hulumtues) К О М И С И Ј А З А З А Ш Т И Т А О Д Д И С К Р И М И Н А Ц И Ј А DISKRIMINIMI NË KONKURSET PËR PUNËSIM (raport hulumtues) REPUBLIKA E MAQEDONISË Komisioni për Mbrojtje nga Diskriminimi DISKRIMINIMI NË

More information

DOKTORATURË E DREJTA PËR KUJDES SHËNDETËSOR DHE SIGURIM SHËNDETËSOR NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË

DOKTORATURË E DREJTA PËR KUJDES SHËNDETËSOR DHE SIGURIM SHËNDETËSOR NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË DEPARTAMENTI I TË DREJTËS PUBLIKE DOKTORATURË E DREJTA PËR KUJDES SHËNDETËSOR DHE SIGURIM SHËNDETËSOR NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË Udhëheqëse shkencore Prof.Dr. Aurela ANASTASI Kandidate Laureta MANO Tiranë,

More information

karrigeve me rrota manuale

karrigeve me rrota manuale POLITIKAT DHE PLANIFIKIMI 131 Udhëzues për ofrimin e karrigeve me rrota manuale në vendet me burime të kufizuara 5 PASQYRA E LËNDËS 1 Udhëzues për ofrimin e karrigeve me rrota manuale në vendet me burime

More information

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAMI I DOKTORATURËS DISERTACION

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAMI I DOKTORATURËS DISERTACION UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE PROGRAMI I DOKTORATURËS DISERTACION TEMA: SHËRBIMI PSIKO-SOCIAL NË SHËRBIMET E SHËNDETIT RIPRODHUES NË SHQIPËRI Paraqitur në kërkim të gradës shkencore

More information

Korniza evropiane e kualifikimeve (KEK) për mësimin gjatë gjithë jetës. Korniza Evropiane e Kualifikimeve

Korniza evropiane e kualifikimeve (KEK) për mësimin gjatë gjithë jetës. Korniza Evropiane e Kualifikimeve Korniza evropiane e kualifikimeve (KEK) për mësimin gjatë gjithë jetës Korniza Evropiane e Kualifikimeve Europe Direct është një shërbim, që u ndihmon të gjeni përgjigjet në pyetjet tuaja rreth Bashkimit

More information

FAKULTETI I ADMINISTRATËS PUBLIKE DHE SHKENCAVE POLITIKE PROGRAMI STUDIMOR PËR STUDIME PASUNIVERSITARE. (Master) TITULLI I PROGRAMIT:

FAKULTETI I ADMINISTRATËS PUBLIKE DHE SHKENCAVE POLITIKE PROGRAMI STUDIMOR PËR STUDIME PASUNIVERSITARE. (Master) TITULLI I PROGRAMIT: FAKULTETI I ADMINISTRATËS PUBLIKE DHE SHKENCAVE POLITIKE PROGRAMI STUDIMOR PËR STUDIME PASUNIVERSITARE (Master) TITULLI I PROGRAMIT: ADMINISTRATË PUBLIKE 146 CIKLI I DYTË DREJTIMI: ADMINISTRATË PUBLIKE

More information

Vlerësimi i Shërbimeve të Konsultoreve të Nënës dhe Fëmijës në Shqipëri

Vlerësimi i Shërbimeve të Konsultoreve të Nënës dhe Fëmijës në Shqipëri Vlerësimi i Shërbimeve të Konsultoreve të Nënës dhe Fëmijës në Shqipëri Raport Final 28 Mars, 2011 Gianfranco Gori MD Silvia Pivetta MD, MPH Giorgio Tamburlini MD PhD I. HYRJE Sektori shëndetësor shqiptar

More information

STANDARDET NDËRKOMBËTARE PËR PRAKTIKËN PROFESIONALE TË AUDITIMIT TË BRENDSHËM (STANDARDET)

STANDARDET NDËRKOMBËTARE PËR PRAKTIKËN PROFESIONALE TË AUDITIMIT TË BRENDSHËM (STANDARDET) STANDARDET NDËRKOMBËTARE PËR PRAKTIKËN PROFESIONALE TË AUDITIMIT TË BRENDSHËM (STANDARDET) Hyrje në Standarde Auditimi i brendshëm kryhet në mjedise të ndryshme ligjore dhe kulturore; brenda organizatave

More information

The Danish Neighbourhood Programme. Udhëzues. e të drejtave. shëndetësore

The Danish Neighbourhood Programme. Udhëzues. e të drejtave. shëndetësore The Danish Neighbourhood Programme Udhëzues për monitorimin e të drejtave të njeriut në institucionet shëndetësore Tiranë, Mars 2015 The Danish Neighbourhood Programme Udhëzues për monitorimin e të drejtave

More information

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI STATISTIKË DHE INFORMATIKË E ZBATUAR DISERTACION

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI STATISTIKË DHE INFORMATIKË E ZBATUAR DISERTACION REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI STATISTIKË DHE INFORMATIKË E ZBATUAR DISERTACION PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE DOKTOR Vlerësimi dhe implementimi i e-qeverisjes

More information

ROLI I MËSUESVE NË MBËSHTETJE TË PUNËS INDIVIDUALE PËR ZHVILLIMIN TËRËSOR SIPAS GRUPMOSHAVE

ROLI I MËSUESVE NË MBËSHTETJE TË PUNËS INDIVIDUALE PËR ZHVILLIMIN TËRËSOR SIPAS GRUPMOSHAVE ROLI I MËSUESVE NË MBËSHTETJE TË PUNËS INDIVIDUALE PËR ZHVILLIMIN TËRËSOR SIPAS GRUPMOSHAVE roli i mësuesve në mbështetje të punës individuale për zhvillimin tërësor sipas grupmoshave Autorët: Dr. Kristina

More information

Deloitte Audit shpk. Raporti i transparencës. Audit. Prill 2016

Deloitte Audit shpk. Raporti i transparencës. Audit. Prill 2016 Deloitte Audit shpk Raporti i transparencës Prill 2016 Audit RAPORTI I TRANSPARENCËS SË DELOITTE AUDIT ALBANIA sh.p.k. Hyrje Si një firmë auditimi që kryen auditimin ligjor të llogarive vjetore të entiteteve

More information

Raport i Transparencës 2017

Raport i Transparencës 2017 Raport i Transparencës 2017 Informacion per vitin fiskal të mbyllur 31 dhjetor 2017 Grant Thornton Albania Prill 2018 1 Përmbajtja Fokusi në cilësi 3 Struktura ligjore 4 Grant Thornton në Shqipëri, Kosovë

More information

Versioni i ndryshuar dhe plotësuar Sistemi për menaxhimin e performancës së komunave

Versioni i ndryshuar dhe plotësuar Sistemi për menaxhimin e performancës së komunave Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal Ministarstvo Administracije Lokalne Samouprave Ministry of Local Government Administration Versioni i ndryshuar dhe plotësuar 2017 Sistemi për menaxhimin e

More information

Implementimi i strategjisë

Implementimi i strategjisë Pjesa e Parë BAZAT E MENAXHMENTIT Qasjet lidhur me menaxhmentin Evolucioni i teorisë së menaxhmnetit Rrethina dhe kultura menaxheriale shoqërore PLANIFIKIMI DHE STRATEGJIA Planifikimi Vendimmarrja Implementimi

More information

UDHËZUES PRAKTIK PËR HARTIMIN DHE ZBATIMIN E PLANIT EDUKATIV INDIVIDUAL (PEI)

UDHËZUES PRAKTIK PËR HARTIMIN DHE ZBATIMIN E PLANIT EDUKATIV INDIVIDUAL (PEI) UDHËZUES PRAKTIK PËR HARTIMIN DHE ZBATIMIN E PLANIT EDUKATIV INDIVIDUAL (PEI) 34 UDHËZUES PRAKTIK PËR HARTIMIN DHE ZBATIMIN E PLANIT EDUKATIV INDIVIDUAL (PEI) 2017 1 Ky udhëzues mundësohet nga Agjencia

More information

Analytica. Dhjetor 2009 Shkup

Analytica. Dhjetor 2009 Shkup Maqedonia e mbetur prapa në shfrytëzimin e efektshëm të fondeve të BE-së (IPA, Programet Kornizë) Analizë nga Analytica Analytica Dhjetor 2009 Shkup Hyrje Progresi lidhur me Kapitullin 22 të acquis communautaire

More information

Tema: ZHVILLIMI I POLITIKAVE SOCIALE NË SHQIPËRI DHE NË FRANCË, VENDI QË ZËNË FËMIJËT NË KËTO POLITIKA

Tema: ZHVILLIMI I POLITIKAVE SOCIALE NË SHQIPËRI DHE NË FRANCË, VENDI QË ZËNË FËMIJËT NË KËTO POLITIKA REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE Tema: ZHVILLIMI I POLITIKAVE SOCIALE NË SHQIPËRI DHE NË FRANCË, VENDI QË ZËNË FËMIJËT NË KËTO POLITIKA KANDIDATI: Msc. Ina

More information

Pjesëmarrja Politike, Sociale dhe Ekonomike e të Rinjve në Shqipëri. Raport Vjetor

Pjesëmarrja Politike, Sociale dhe Ekonomike e të Rinjve në Shqipëri. Raport Vjetor Pjesëmarrja Politike, Sociale dhe Ekonomike e të Rinjve në Shqipëri Raport Vjetor Përmbajtja Akronime... 3 Fakte mbi Pjesëmarrjen Politike të të Rinjve... 4 Fakte mbi Pjesëmarrjen Sociale të të Rinjve...

More information

Pjesëmarrja e Institucionit të AP në Procesin e Monitorimit të Konventës CEDAW dhe Raportimit përpara Komitetit CEDAW

Pjesëmarrja e Institucionit të AP në Procesin e Monitorimit të Konventës CEDAW dhe Raportimit përpara Komitetit CEDAW This programe is funded by the European Union Pjesëmarrja e Institucionit të AP në Procesin e Monitorimit të Konventës CEDAW dhe Raportimit përpara Komitetit CEDAW This programe is funded by the European

More information

Komuna e KLLOKOTIT LOGOS. Prezentim i buxhetit komunal për vitin Swiss Kosovo Local Governance and Decentralization Support LOGOS

Komuna e KLLOKOTIT LOGOS. Prezentim i buxhetit komunal për vitin Swiss Kosovo Local Governance and Decentralization Support LOGOS Schweizerische Eidgenossenschaft Confédération suisse Confederazione Svizzera Confederaziun svizra Swiss Agency for Development and Cooperation SDC implemented by: Natural Resource Management Rural Economy

More information

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FAKULTETI I MJEKËSISË PROGRAMI I INFERMIERISË PUNIM DIPLOME. TEMA: Kujdesi infermieror te personat me retardim mendor

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FAKULTETI I MJEKËSISË PROGRAMI I INFERMIERISË PUNIM DIPLOME. TEMA: Kujdesi infermieror te personat me retardim mendor UNIVERSITETI I GJAKOVËS FAKULTETI I MJEKËSISË PROGRAMI I INFERMIERISË PUNIM DIPLOME TEMA: Kujdesi infermieror te personat me retardim mendor Kandidatja: Mentore: Prof. Ass. Dr. Iliriana Raça Bunjaku Gjakovë,

More information

Raporti i Implementimit të Planit të Veprimit për Fëmijë

Raporti i Implementimit të Planit të Veprimit për Fëmijë Raporti i Implementimit të Planit të Veprimit për Fëmijë 93 2012-2015 Raporti i Implementimit të Planit të Veprimit për Fëmijë 1 2012-2015 Botimi i këtij raporti u mundësua nga Save the Children 2 TIRANË,

More information

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS DEPARTAMENTI I INFORMATIKËS DISERTACION PËR MARRJEN E GRADËS DOKTOR I SHKENCAVE

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS DEPARTAMENTI I INFORMATIKËS DISERTACION PËR MARRJEN E GRADËS DOKTOR I SHKENCAVE UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS DEPARTAMENTI I INFORMATIKËS DISERTACION PËR MARRJEN E GRADËS DOKTOR I SHKENCAVE MSc. ENKELEDA KUKA VLERËSIMI I PËRDORUESHMËRISË SË APLIKACIONEVE

More information

Analizë e situatës së parandalimit të keqtrajtimit të fëmijëve në Shqipëri Progresi në të ardhmen

Analizë e situatës së parandalimit të keqtrajtimit të fëmijëve në Shqipëri Progresi në të ardhmen Analizë e situatës së parandalimit të keqtrajtimit të fëmijëve në Shqipëri Progresi në të ardhmen Analizë e situatës së parandalimit të keqtrajtimit të fëmijëve në Shqipëri Progresi në të ardhmen ABSTRAKT

More information

ROLI I INSTITUCIONEVE

ROLI I INSTITUCIONEVE ROLI I INSTITUCIONEVE DHE I MËSUESVE PËR TË KRIJUAR PARTNERITET NË MBËSHTETJE TË PRINDËRVE NË ZHVILLIMIN TËRËSOR TË FËMIJËVE ROLI I INSTITUCIONEVE DHE I MËSUESVE PËR TË KRIJUAR PARTNERITET NË MBËSHTETJE

More information

Tel: Tel:

Tel: Tel: Mikroekonomia e Avancuar Politikat Publike dhe Niveli i Studimit MASTER Viti: I Semestri: I Prof.Asoc.Dr. Afrim Selimaj selimajafrim@yahoo.com Tel: 049-165-282 Tel: Qëllimi i Përshkrimi i Mikroekonomia

More information

PLANIFIKIMIN HAPËSINOR

PLANIFIKIMIN HAPËSINOR UDHËZUES për në PLANIFIKIMIN HAPËSINOR ME PJESËMARRJE KOSOVË August Gusht 2015 UDHËZUES PËR PLANIFIKIMIN HAPËSINOR ME PJESËMARRJE NË KOSOVË 1 Ky udhëzues është përgatitur nga CHwB, Prishtinë. Pikëpamjet

More information

VLERËSIMI I BARAZISË GJINORE NE VEND

VLERËSIMI I BARAZISË GJINORE NE VEND VLERËSIM I BARAZISË GJINORE NË VEND COUNTRY GENDER ASSESSMENT SERIES VLERËSIMI I BARAZISË GJINORE NE VEND NATIONAL GENDER PROFILE BARAZIA GJINORE, AND BUJQËSIA DHE OF AGRICULTURAL ZHVILLIMI RURAL NË SHQIPËRI

More information

MENAXHIMI I RI PUBLIK DHE REFORMAT ADMINISTRATIVE НОВОТО ЈАВНО МЕНАЏИРАЊЕ И АДМИНИСТРАТИВНИТЕ РЕФОРМИ NEW PUBLIC MANAGEMENT AND ADMINISTRATIVE REFORMS

MENAXHIMI I RI PUBLIK DHE REFORMAT ADMINISTRATIVE НОВОТО ЈАВНО МЕНАЏИРАЊЕ И АДМИНИСТРАТИВНИТЕ РЕФОРМИ NEW PUBLIC MANAGEMENT AND ADMINISTRATIVE REFORMS 35-027.12 C E N T R U M 4 Atifete Thaqi 1 Shpresa Feraj 2 MENAXHIMI I RI PUBLIK DHE REFORMAT ADMINISTRATIVE НОВОТО ЈАВНО МЕНАЏИРАЊЕ И АДМИНИСТРАТИВНИТЕ РЕФОРМИ NEW PUBLIC MANAGEMENT AND ADMINISTRATIVE

More information

KRIMINALITETI I TË MITURVE NË SHQIPËRI. Analizë e shkaqeve dhe faktorëve të kriminalitetit tek të miturit në Shqipëri

KRIMINALITETI I TË MITURVE NË SHQIPËRI. Analizë e shkaqeve dhe faktorëve të kriminalitetit tek të miturit në Shqipëri KRIMINALITETI I TË MITURVE NË SHQIPËRI Analizë e shkaqeve dhe faktorëve të kriminalitetit tek të miturit në Shqipëri 1 KRIMINALITETI I TË MITURVE NË SHQIPËRI KRIMINALITETI I TË MITURVE NË SHQIPËRI Analizë

More information

MANUAL I AUDITIMIT TË IT PËR INSTITUCIONET SUPREME TË AUDITIMIT

MANUAL I AUDITIMIT TË IT PËR INSTITUCIONET SUPREME TË AUDITIMIT KLSH MANUAL I AUDITIMIT TË IT PËR INSTITUCIONET SUPREME TË AUDITIMIT MANUAL I AUDITIMIT TË IT PËR INSTITUCIONET SUPREME TË AUDITIMIT 08 2015 43 Tiranë, 2015 MANUAL I AUDITIMIT TË TEKNOLOGJISË SË INFORMACIONIT

More information

DORACAK për vëzhgimin e punës dhe planifikimin e zhvillimit profesional të arsimtarëve bashkëpunëtorëve profesional në shkolla fillore dhe të mesme

DORACAK për vëzhgimin e punës dhe planifikimin e zhvillimit profesional të arsimtarëve bashkëpunëtorëve profesional në shkolla fillore dhe të mesme DORACAK për vëzhgimin e punës dhe planifikimin e zhvillimit profesional të arsimtarëve dhe bashkëpunëtorëve profesional në shkolla fillore dhe të mesme DORACAK për vëzhgimin e punës dhe planifikimin e

More information

Matrica e Monitorimit mbi Mjedisin Mundësues për Zhvillimin e Shoqërisë Civile RAPORTI PËR SHQIPËRINË

Matrica e Monitorimit mbi Mjedisin Mundësues për Zhvillimin e Shoqërisë Civile RAPORTI PËR SHQIPËRINË Matrica e Monitorimit mbi Mjedisin Mundësues për Zhvillimin e Shoqërisë Civile RAPORTI PËR SHQIPËRINË 2015 Projekti financohet nga: Bashkimi Evropian 2 CPCD Fondacioni Kosovar për Shoqëri Civile Acquis

More information

Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri

Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 Qershor 2014 Njësia për Sektorin e Arsimit Rajoni i Europës dhe Azisë Qendrore Përmbajtja

More information

XVII Sistemi i administratës publike

XVII Sistemi i administratës publike XVII Sistemi i administratës publike NOCIONET KRYESORE: Administrata publike; administrata shtetërore; koncepti i gjërë i shërbimit shtetëror; koncepti i kufizuar (restriktiv) i shërbimit shtetëror; hapësira

More information

INSTITUTI I AVOKATIT- ROLI I TIJ PËR NJË PROCES GJYQËSOR TË DREJTË DHE TË PAANSHËM

INSTITUTI I AVOKATIT- ROLI I TIJ PËR NJË PROCES GJYQËSOR TË DREJTË DHE TË PAANSHËM INSTITUTI I AVOKATIT- ROLI I TIJ PËR NJË PROCES GJYQËSOR TË DREJTË DHE TË PAANSHËM Dr. Juliana LATIFI* Abstrakt: Mbrojtja e të drejtave të individit, zhvillimi i një procesi gjyqësor të drejtë dhe të paanshëm,

More information

MANUAL THEMELOR PËR AUDITIMIN E PERFORMANCËS MANUALI I AUDITIMIT TË PROKURIMIT

MANUAL THEMELOR PËR AUDITIMIN E PERFORMANCËS MANUALI I AUDITIMIT TË PROKURIMIT REPUBLIKA E KOSOVËS/REPUBLIKA KOSOVA/ REPUBLIC OF KOSOVO ZYRA E AUDITORIT TË PËRGJITHSHËM/ KANCELARIJA GENERALNOG REVIZORA/ MANUAL THEMELOR PËR AUDITIMIN E PERFORMANCËS MANUALI I AUDITIMIT TË PROKURIMIT

More information

Nr41-Ji Prot Tirane,;!

Nr41-Ji Prot Tirane,;! REPUBLIKA E SHQIPERISE MINISTRIA E ARSIMIT DHE SPORTIT Nr41-Ji Prot Tirane,;! 3. 3. 2014 5TANDARDET E 5HKOLLE5 51 QENDER KOMUNITARE Tirane, 2014 5T ANDARDET E 5HKOLLE5 51 QENDER KOMUNITARE, NJE 5HKOLLE

More information

Planifikimi i territorit - Nga ligji në reformë

Planifikimi i territorit - Nga ligji në reformë Planifikimi i territorit - Nga ligji në reformë Rudina TOTO Eriselda ÇOBO 1. Përmbledhje Qëllimi i këtij artikulli është të analizojë situatën aktuale të zhvillimit të territorit, reflektuar në zgjdhjet

More information

Fakulteti i Edukimit (Programi: Master i mësimdhënies në matematikë

Fakulteti i Edukimit (Programi: Master i mësimdhënies në matematikë Të dhëna bazike të lëndës Njësia akademike: Titulli i lëndës: Niveli: Statusi lëndës: Viti i studimeve: Numri i orëve në javë: Vlera në kredi ECTS: Koha / lokacioni: Mësimëdhënësi i lëndës: Detajet kontaktuese:

More information

SIGURIMI I CILËSISË NË ARSIMIN PROFESIONAL

SIGURIMI I CILËSISË NË ARSIMIN PROFESIONAL REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË SIGURIMI I CILËSISË NË ARSIMIN PROFESIONAL Disertacion për gradën shkencore Doktor DOKTORANTE

More information

Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit për

Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit për Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 Shtypi: Shtypshkronja Pegi

More information

KOHEZIONI SOCIAL DHE INTEGRIMI I REPUBLIKËS SË MAQEDONISË NË STRUKTURAT EVRO-ATLANTIKE

KOHEZIONI SOCIAL DHE INTEGRIMI I REPUBLIKËS SË MAQEDONISË NË STRUKTURAT EVRO-ATLANTIKE Sadik Zenku, MA C E N T R U M 6 UDC: 327.51.071.51(497.7:100-622 HATO + 4-622 EУ) KOHEZIONI SOCIAL DHE INTEGRIMI I REPUBLIKËS SË MAQEDONISË NË STRUKTURAT EVRO-ATLANTIKE СОЦИЈАЛНА КОЕЗИЈА И ИНТЕГРАЦИЈАТА

More information

Udhëzues për zhvilluesit e standardeve të profesionit (SP) Përmbajtja

Udhëzues për zhvilluesit e standardeve të profesionit (SP) Përmbajtja Udhëzues për zhvilluesit e standardeve të profesionit (SP) Përmbajtja Hyrje... 3 Pjesa 1 Të mësojmë për profesionin që na intereson... 3 Çfarë janë sektorët e shkathtësive dhe si i përdorim ato për zhvillimin

More information

ME ZËRIN E TË MITURVE TË PRIVUAR NGA LIRIA

ME ZËRIN E TË MITURVE TË PRIVUAR NGA LIRIA ME ZËRIN E TË MITURVE TË PRIVUAR NGA LIRIA Raport monitorues i kushteve dhe trajtimit në institucionet e ndalimit, paraburgimit dhe burgimit Mbështetur nga ME ZËRIN E TË MITURVE TË PRIVUAR NGA LIRIA Raport

More information

UNIVERSITETI I TIRANES FAKULTETI I EKONOMISE DEPARTAMENTI I KONTABILITETIT DISERTACION

UNIVERSITETI I TIRANES FAKULTETI I EKONOMISE DEPARTAMENTI I KONTABILITETIT DISERTACION UNIVERSITETI I TIRANES FAKULTETI I EKONOMISE DEPARTAMENTI I KONTABILITETIT DISERTACION ORGANIZIMI DHE DREJTIMI I SHOQËRIVE TË FURNIZIMIT ME UJË. VENDOSJA E TARIFAVE NJË VENDIM I RËNDËSISHËM PËR SUKSESIN

More information

PLANIFIKIMI I POLITIKAVE DHE PRAKTIKAVE TË PËRGATITJES SË MËSUESVE PËR NJË ARSIM GJITHËPËRFSHIRËS NË KONTEKSTIN E DIVERSITETIT SOCIAL DHE KULTUROR

PLANIFIKIMI I POLITIKAVE DHE PRAKTIKAVE TË PËRGATITJES SË MËSUESVE PËR NJË ARSIM GJITHËPËRFSHIRËS NË KONTEKSTIN E DIVERSITETIT SOCIAL DHE KULTUROR PLANIFIKIMI I POLITIKAVE DHE PRAKTIKAVE TË PËRGATITJES SË MËSUESVE PËR NJË ARSIM GJITHËPËRFSHIRËS NË KONTEKSTIN E DIVERSITETIT SOCIAL DHE KULTUROR RAPORTI VENDOR PËR SHQIPËRINË DOKUMENT PUNE Një raport

More information

BANKAT NE SHQIPËRI MODELET ORGANIZATIVE NË PROÇESIN KREDITUES COMMERCIAL BANKS IN ALBANIA - ORGANIZATION MODELS IN LEDING PROCESS

BANKAT NE SHQIPËRI MODELET ORGANIZATIVE NË PROÇESIN KREDITUES COMMERCIAL BANKS IN ALBANIA - ORGANIZATION MODELS IN LEDING PROCESS Seventh International Conference Konferenca e shtatë Ndërkombëtare BANKAT NE SHQIPËRI MODELET ORGANIZATIVE NË PROÇESIN KREDITUES COMMERCIAL BANKS IN ALBANIA - ORGANIZATION MODELS IN LEDING PROCESS Ergys

More information

Asistencë Teknike për. Raporti Përfundimtar dhe. Plani i Vlerësimit

Asistencë Teknike për. Raporti Përfundimtar dhe. Plani i Vlerësimit MINISTRIA E ARSIMIT DHE SHKENCËS Shqipëri Asistencë Teknike për Standardet e Performancës së MASH dhe Plani i Vlerësimit Projekti për Reformën në Arsim Kredia # 3343 - ALB, Nr. i Kontratës: CS 051 / CQ

More information

Qendra për Arsim e Kosovës Fondacioni Kosovar për Shoqëri Civile. Ulrich Schiefer Reinald Döbel PROJEKTI MAPA

Qendra për Arsim e Kosovës Fondacioni Kosovar për Shoqëri Civile. Ulrich Schiefer Reinald Döbel PROJEKTI MAPA Qendra për Arsim e Kosovës Fondacioni Kosovar për Shoqëri Civile Ulrich Schiefer Reinald Döbel PROJEKTI MAPA Udhëzues praktik për planifikimin dhe vlerësimin e integruar të projektit Me kontribut nga Lucinia

More information

Transparenca e procesit buxhetor tek komunat në Maqedoni

Transparenca e procesit buxhetor tek komunat në Maqedoni The European Union s IPA Civil Society Facility (CFS) Programme 2012-2013 Transparenca e procesit buxhetor tek komunat në Maqedoni Projekti është financuar nga Bashkimi Evropian Projekti është implementuar

More information

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMIAGANI PUNIM DIPLOME

UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMIAGANI PUNIM DIPLOME UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMIAGANI FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI FILLOR PUNIM DIPLOME TEMA: RËNDËSIA E LOJËRAVE DHE LODRAVE NË ZHVILLIMIN E FËMIJËS Mentori: Prof.Ass.Dr.SHEFQET MULLIQI Kandidatja: MAJLINDA

More information

DIFERENCAT GJINORE DHE PJESËMARRJA QYTETARE E KOMUNITETEVE VENDORE NË INFORMIMIN MJEDISOR

DIFERENCAT GJINORE DHE PJESËMARRJA QYTETARE E KOMUNITETEVE VENDORE NË INFORMIMIN MJEDISOR DIFERENCAT GJINORE DHE PJESËMARRJA QYTETARE E KOMUNITETEVE VENDORE NË INFORMIMIN MJEDISOR DIFERENCAT GJINORE DHE PJESËMARRJA QYTETARE E KOMUNITETEVE VENDORE NË INFORMIMIN MJEDISOR në kuadër të projektit:

More information

European Network. Edukimi seksual. Në Evropë dhe Azinë Qendrore. Përparimet dhe zhvillimet e fundit të teknologjisë

European Network. Edukimi seksual. Në Evropë dhe Azinë Qendrore. Përparimet dhe zhvillimet e fundit të teknologjisë European Network QENDRA SHQIPTARE PER POPULLSINE DHE ZHVILLIMIN ALBANIAN CENTER FOR POPULATION AND DEVELOPMENT Edukimi seksual Në Evropë dhe Azinë Qendrore Përparimet dhe zhvillimet e fundit të teknologjisë

More information

SHTATOR 2013 PËRGATITUR NGA: DORIS ANDONI AIDA ORGOCKA RECENSUES: ENTELA LAKO BUJAR TAHO PËRKTHEU NË SHQIP: MAJLINDA NISHKU

SHTATOR 2013 PËRGATITUR NGA: DORIS ANDONI AIDA ORGOCKA RECENSUES: ENTELA LAKO BUJAR TAHO PËRKTHEU NË SHQIP: MAJLINDA NISHKU 1 KY STUDIM U KRYE ME POROSI NGA PNUD-I, SHQIPËRI, NË KUADËR TË MEKANIZMIT MBËSHTETËS RAJONAL PËR PËRMIRËSIMIN E KAPACITETEVE TË PALËVE TË INTERESUARA PËR PËRPARIMIN E PËRFSHIRJES SË ROMËVE, I FINANCUAR

More information